Lakbay Sanaysay
Upang maidokumento ang
“travel essay” o “travelogue”
Ito ay isang uri ng lathalaing ang
pangunahing layunin ay maitala ang mg naging
karanasan sa paglalakbay
Nonon Carandang
Ito ay tinatawag niyang sanaylakbay kung saan
ang terminolohiyong ito, ayon sa kanya, ay
binubuo ng tatlong konsepto:
 Sanayasay
 Sanay
 Lakbay
Dr. Lilia Antonio, et al.
Libro: “Malikhaing Sanaysay” (2013)
May apat na pangunahing dahilan ng
pagsusulat ng lakbay-sanaysay.
1. Upang itaguyod ang isang lugar at
kumita sa pagsusulat.
 travel blog - ito ay maituturing na isag
libangan at gayundin naman ay maaring
pagkakitaan.
2. Layunin din nitong makalikha ng
patnubay para sa mga posibleng
manlalakbay.
- Noli Me Tangere
Kung nais mong higit na makilala
ang katangian at kultura ng bansang
iyong pupuntahan, mahalagang
alamin mo muna ang taglay nitong
kasaysayan.
3. Maaaring itala ang pansariling
kasaysayan sa paglalakbay tulad ng
espiritwalidad, pagpapahilom, o
kaya'y pagtklas sa sarili.
Kadalasang isinasagawa ito sa
pamamagitan
ng paggamit ng daily journal o diary.
4.
kasaysayan,
kultura, at heograpiya ng lugar sa
malikhaing pamamaraan.
Antonio Pigafetta at Ferdinand
Magellan – nagtala ng mahahalagang
datos na kanilang nakita sa Pilipinas na
may kinalaman sa mga halaman, hayop,
klima, heograpiya, at kultura ng mga
sinaunang Pilipino.
“The Travels of Marco”
ni Marco Polo
Anuman ang dahilan ng paglalakbay,
ang lakbay-sariaysay ay kadalasang
naglalaman ng mga tala ng karanasan
ng awtor o sumulat sa paglalakbay.
Ang pagtatalang ito ay isang paraan ng
manunulat na maibahagi ang karanasan
at kasiyahan sa paglalakbay
Mga Dapat Tandaan sa Pagsulat ng
Lakbay Sanaysay
1. Magkaroon ng kaisipang
manlalakbay sa halip na isang
turista.
2. Sumulat sa unang panauhang
punto de-bista.
- Antonio (2013)
Ang susi sa mainam na pagsulat
nito ay ang erudisyon o ang
pagtataglay ng sapat na kaalaman
at pagkatuto sa isang paglalakbay.
Makipamuhay kagaya ng mga taong
naninirahan sa lugarn na iyong
pinuntahan, kumain ng mga
natatanging pagkain sa lugar,
makisalamuha sa mga tao, at higit
sa lahat ay maging adbenturero.
3. Tukuyin ang pokus ng susulating
lakbay sanaysay.
Mahalaga ring matukoy kung ano
ang maging pokus ng susulating
lakbay-sanaysay batay sa human
interest.
 4. Magtala ng mahahalagang
detalye at kumuha ng mga
larawan para sa dokumentasyon
habang naglalakbay.
- Ang mga pangunahing gamit na
dapat dala ng taong susulat ng
lakbay-sanaysay ay ang panulat,
kuwaderno o dyornal, at kamera.
Mahalagang maitala ang pangalan
ng mahahalagang lugar, kalye,
restoran, gusali, at iba pa.
5. Ilahad ang mga realisasyon o
mga natutuhan sa ginawan
paglalakbay.
6. Gamitin ang kasanayan sa
pagsulat ng sanaysay.
Mahalagang taglayin ng may-akda
ang sapat na kasanayan sa
paggamit ng wika.
o malinaw, organisado, lohikal, at
malaman
o Gumamit ng akmang salita
batay sa himig ng lakbay-
sanaysay na bubuoin.
o Maaari ding gumamit ng mga
tayutay, idyoma, o
matalinghagang salita upang
higit na maging masining ang
pagkakasulat nito.
Tiyaking makakukuha ang atensiyon ng
mambabasa.
Maging obhetibo sa paglalatag ng mga
impormasyon.
Sikaping mailahad ang katotohanan sa
pamamagitan ng puglalahad ng mga positibo
at negatibong karanasan at maging ng
kondisyon ng Iugar na pinuntahan.
Maaaring ipakita ang mga ito sa tulong ng
photo essay.
BALANGKAS
Uri ng kaisipan ng sumulat
Panauhang ginamit sa pagsulat
Pokus ng lakbay-sanaysay
Mga realisasyon o mga natutuhan sa
ginawang
paglalakbay
Teknikal na pagkakasulat ng sanaysay
(kaisahan, kalinawan, kawastuhan, kaangkupan)
Pictorial essay
Ito ay isang sulatin kung saan higit na
nakararami ang larawan kaysa sa salita o
panulat.
Sa pagsulat ng pictorial essay dapat lamang
tandaan ang mga sumusunod:
1. Ang paglalagay ng larawan ay
dapat na isinaayos o pinag-isipang
mabuti sapagkat ito ang magpapakita ng
kabuuan ng kwento o kaisipang nais
ipahayag.
2. Ang mga nakatalang sulat o katitikan
sa abwat larawan ay suporta lamang sa mga
larawan kaya't hindi ito kinakailangang
napakahaba o napakaikli
-Kailangangbmakatutulong sa pag-
unawa at makapukaw sa interes ng
magbabasa o titingin ang mga
katitikang isusulat dito.
3. May isang paksang nais bigyang-diin sa
mga larawan kaya't hindi maaaring
maglagay ng mga larawang may ibang
kaisipan o lihis sa paksang nais
bigyang-diin.
- Kailangang maipakita sa kabuuan
ang layunin ng pagsulat o paggawa
ng pictorial essay.
4. Isipin ang mga manonood o titingin ng
iyong photo essay kung ito ba ay mga
bata, kabataan, propesyunal o masa
upang maibatay sa kanilang kaisipan at
interes ang mga larawang ilalagay
gayundin ang mga salitang gagamitin sa
pagsulat ng caption.
Pagsulat ng Talumpati
Patatalumpati – isang proseso ng pagpapahayag
ng ideya o kaisipan sa paraang pasalitang
tumatalakay sa isang partikular na paksa.
- Ito ay karaniwang isinusulat upang bigkasin sa
harap ng tagapakinig.
Mga Uri ng Talumpati ayon sa Paraan ng
Pagkakabigkas
Biglaang Talumpati (Impromptu)
Ito ay ibinibigay nang biglaan o walang
paghahanda. Kaagad na ibinibigay ang paksa sa
oras ng pagsasalita. Ang susi sa katagumpayan
nito ay nakasalalay sa mahalagang impormasyog
kailangang maibahagi sa tagapakinig.
Maluwag (Extemporaneous)
Sa talumpating ito nagbibigay ng ilang minuto
para sa pagbuo ng ipahahayag na kaisipan batay
sa paksang ibinigay bago ito ipahayag.
Kadalasang outline lamang ang isinusulat ng
mananalumpating gumagamit nito.
Manuskrito
Ito ay ginagamit sa kumbensiyon, seminar, o
programa sa pagsasalikik kaya pinag-aaralan
itong mabuti at dapat na nakasulat. Kailangan
ang matagal na panahon sa paghahanda ng
ganitong uri ng talumpati sapagkat ito ay
itinatala. Karaniwang nawawala ang pakikipag
ugnayan ng tagapag salita sa kanyang
tagapakinig dahil sa pagbabasa ng manuskritong
ginagawa.
Isinaulong Talumpati
Katulad ng manuskrito, mahusay ring pinag-
aaralan ang talumpating ito bago bigkasin. May
pagkakataong magkaroon ang mananalumpati
na makipag-ugnayan sa tagapakinig sapagkat
hindi ito binabasa. Isang kahinaan ng ganitong
uri ng talumpati ang pagkalimot sa nilalaman ng
manuskritong ginawa.
Mga Uri ng Talumpati Ayon sa Layunin
Talumpating Nagbibigay Impormasyon o
Kabatiran
Layunin ng talumpating ito ang ipabatid sa mga
tagapakinig ang tungkol sa isang paksa, isyu o
pangyayari. Mahalagang maging malinaw at
makatotohanan ang paglalahad ng datos kaya
naman dapat na gumamit ng
mapagkakatiwalaang dokumento sa paggawa
nito. Makatutulong din ang paggamit ng mga
larawan, tsart, dayagram atbp sa ganitong uri ng
talumpati.
Talumpating Panlibang
Layunin ng talumpating ito na magbigay
kasiyahan sa mga nakikinig. Kailangang lahukan
ng mga birong nakakatawa na may kaugnayan sa
paksang tinatalakay. Kadalasan itong ginagawa
sa mga salusalo, pagtitipong sosyal at mga
pulong ng mga samahan.
Talumpating Pampasigla
Layunin ng talumpating ito na makapagbigay
inspirasyon sa mga nakikinig. Sa pagbuo nito,
mahalagang ang nilalaman ay nakapupukaw sa
damdamin at isipan ng mga tao. Makatutulong
ito upang maging focused at interesado ang mga
nakikinig. Ginagawa ito sa araw ng pagtatapos sa
mga paaralan, pagdiriwang ng anibersaryo ng
mga samahan at iba pang pagdiriwang na kagaya
ng mga nabanggit.
Talumpating Panghikayat
Layunin nitong maghikayat ng mga tagapakinig
na tanggapin ang paniniwala ng mananalumpati
sa pamamagitan ng pagbibigay-katwiran at mga
patunay.
Halimbawa : sermon naririnig sa simbahan,
pangagampanya ng isang politico, talumpati sa
Kongreso, talumpati ng isang abogado sa isang
paglilitis sa hukuman
Talumpati ng Pagbibigay-galang
Layunin ng talumpating ito na tanggapin ang
bagong kasapi ng isang samahan o organisasyon.
Ginagawa rin ito bilang pagtanggap sa isang
bagong opisyal na natalaga sa isang tungkulin.
Talumpati ng Papuri
Layunin nitong magbigay pagkilala sa isang tao o
samahan.
Halimbawa: pagtatalaga sa bagong hirang na
opisyal, eulogy (talumpati ng pagkilala sa isang
taong namatay), talumpati sa paggawad ng
medalya o sertipiko ng pagkilala sa isang tao
atbp.
Mga Dapat Isaalang-alang sa Pagsulat ng
Talumpati
A. Uri ng Tagapakinig
Ayon kay Lorenzo et al. (2002), ang ilan
sa mga dapat mabatid ng
mananalumpati sa kanyang mga
tagapakinig ay ang mga sumusunod:
1. Edad o gulang ng mga makikinig –
Nararapat na akma ang nilalaman ng
paksa at maging ang wikang gagamitin
sa edad ng mga makikinig.
2. Bilang ng mga makikinig –
Mahalagang malaman kung ilan ang mga
taong makikinig sa talumpati. Kung
maraming makikinig, marami ring
paniniwala at saloobin ang dapat
isaalang-alang ng mananalumpati.
3. Kasarian – Madalas na magkaiba ang
interes, kawilihan, karanasan at
kaalaman ng kalalakihan sa kababaihan.
4. Edukasyon o antas sa Lipunan –
Mahalagang malaman ang antas ng
edukasyon ng nakararamig dadalo sa
pagtitipon dahil malaki ang kinalaman ng
edukasyon sa kakayahan ng mga
tagapakinig na umunawa ng paksa.
Mahalagang akma ang mga salitang
gagamitin at paraan ng pagtalakay sa uri
ng pangkat ng iyong tagapakinig.
5. Mga saloobin at dati nang alam ng
mga nakikinig – Mahalagang mabatid
din kung gaano na kalawak ang
kaalaman at karanasan ng mga nakikinig
tungkol sa paksa. Sikaping sangkapan ng
mga bago at karagdagang impormasyon
ang nilalaman ng talumpati upang hindi
ito maging nakakabagot.
B. Tema o Paksang Tatalakayin
Mahalaga ng matiyak ang tema ng
pagdiriwang upang maiangkop ang
gagawing talumpati sa layunin ng
pagtitipon.
Ayon kina Casanova at Rubin (2001),
upang higit na maging kawili-wili ang
talumpati, dapat kakitaan ang
mananalumpati ng sapat na kaalaman
hinggil sa paksa. Mahalaga na
nakahihigit ang kanyang kaalaman sa
kanyang tagapakinig. Ito’y
nangangahulugan na sa pagsulat ng
talumpati, kailangan ng sapat na
paghahanda, pagpaplano at pag-aaral
tungkol sa paksa.
1. Pananalisik ng datos at mga
kaugnay na babasahin – Maaring
maisagawa sa pamamagita ng
pagbabasa at pagkalap ng impormasyon
mula sa ensayklopedya, aklat,
pahayagan, magasin at dyornal. Maari
ring magsagawa ng panayam sa isang C. Hulwaran ng Pagbuo ng Talumpati
taong eksperto sa paksang tatalakayin
Malaki ang epekto ng paraan ng
upang higit na maging makatotoohanan
pagkakabalangkas ng nilalaman ng
ang nilalaman ng talumpati.
talumpati sa pag-unawa nito ng mga
Mahalagang isiping higit na importante tagapakinig. Ayon muli kay Casanova at
ang nilalaman kaysa sa ganda ng boses, Rubin (2001), may tatlong hulwarang
husay sa pagbigkas at mga biswal na maaring gamitin sa pagbuo ng talumpati.
tulong sa presentasyon.
1. Kronolohikal na Hulwaran – ang
Internet ang isa sa pangunahing mga detalye ng talumpati ay nakasalalay
ginagamit ng marami sa pangangalap ng sa pagkakasunod-sunod ng pangyayari o
mga datos mula sa mapagkakatiwalaang panahon.
mga sanggunian, artikulo, aklat at iba
2. Topikal na Hulwaran – Ang
pang babasahin.
paghahanay ng mga materyales ng
2. Pabuo ng Tesis – Mahalaga na talumpati ay nakabatay sa pangunahing
pagkatapos kumalap ng datos ay paksa. Mainan na gamitin ito upang buo
makabuo ng pangunahing kaisipan ng at malinaw na nauunawaan ng mga
paksang tatalakayin dahil dito iikot ang nakikinig ang tinatalakay na paksa.
mensaheng ibabahagi sa mga
3. Hulawarang Problema-
tagapakinig. Ang tesis na pahayag ang
Solusyon - Nahahati sa dalawang bahagi
magsisilbing pangunahing ideya kung
ang pagkakahabi ng talumpati gamit ang
ang talumpati ay may layunin na
hulwarang ito – ang paglalahad ng
magbigay kabatiran, ito naman ay
suliranin at ang pagtalakas sa solusyon
magsisilbing pangunahing argumento
na maaring isagawa.
kung ang layunin ng talumpati ay
manghikayat, at nagsisilbi naman itong
pokus ng pahayag ng damdamin kung
ang layunin ng talumpati ay magtaguyod
ng pagkakaisa sa tagapakinig.

3. Pagtukoy sa mga Pangunahing

Kaisipan o Punto - Mahalagang
mahimay o matukoy ang mahahalgang
detalyeng bibigyang-pansin upang
maging komprehensibo ang susulatin at
bibigkasing talumpati.
 3. Sikapin na maging direkta sa pagsasalita.

4. Gawing parang karaniwang pagsasalita ang

D. Kasanayan sa Paghabi ng mga Bahagi ng
Talumpati
Ito’y napakahalaga at dapat isaalang-alang upag
higit na maging mahusay, komprehensibo at
organisado ang bibigkasing talumpati. Ayon kay
Alcmitser P. Tumangan, Sr. et al., ang isang
talumpati ay kailangang magtaglay ng tatlong
bahagi.
1. Introduksiyon - Ito ang pinakapanimula
ng talumpati kung saan hinahanda ang mga
nakikinig para sa nilalaman nito. Mahalaga ang
isang isang mahusay na panimula upang:
a. Mapukaw ang kaisipan at damdamin ng mga
makikinig
pakikipag-usap sa tagapakinig.
5. Gumamit ng mga halimbawa at patunay sa
pagpapaliwanag ng paksa.
c. Kaakit-akit- Gawing kawili-wili ang paglalahad
ng mga katwiran at paliwanag para sa paksa.
Sikaping mapaniwala ang mga nakikinig sa mga
katotohanang inilalahad ng talumpati.
3. Katapusan o Kongklusyon – Dito kalimitang
nilalagom ang mga patunay at argumentong
inilahad sa katawan ng talumpati. Ito’y
kadalasang maikli ngunit malaman. Dito rin
makikita ang pinakamatibay na paliwanag at
katwiran upang mapakilos ang mga tao ayon sa
layunin ng talumpati.

b. Makuha ang kanilang interes at atensiyon

4. Haba ng Talumpati – ang haba ng talumpati ay
c. Mailahad ang balangkas ng paksang
nakasalalay kung ilang minute ang iniln para sa
tatalakayin
pagbigkas o presentasyon nito.
2. Diskusyon o Katawan – Dito makikita ang
pinakamahalgang bahagi ng talumpati sapagkat
dito tinatalakay ang mahahalagang punto o
kaisipang nais ibahagi sa mga nakikinig. Ito ang
tinuturing na pinakakaluluwa ng talumpati.
Narito ang mga katangian ng katawan ng isang
talumpati:

a. Kawastuhan – Dapat totoo at maipaliliwanag

nang mabisa ang lahat ng kailangang detalye
upang maipaliwanag ang paksa. Mahalagang
gumamit ng angkop na wika at may kawastuhang
pambalarila ang talumpati.

b. Kalinawan – Mahalagang tandaan ang mga

sumusunod:

1. Gumamit ng mga angkop at tiyak na salitang

mauunawaan ng mga makikinig.

2. Umiwas sa madalas na paggamit ng mga

mahahabang hugnayang pangungusap.
 Ang Sining ng Paglalahad
Ang paglalahad ay isang detalyado at
komprehensibong pagpapaliwanag ng isang
bagay, pook, o ideya (UP Diksyunaryong
Pilipino, 2010).
Ang paglalahad (expository writing) ay isang
pagpapaliwanag na obhetibo, walang pagkampi,
at may sapat na detalyeng pawang pampalawak
ng kaalaman ng paksang binibigyang-linaw nang
lubos na maunawaan nang may interes (Jose
Arrogante, 2000). Ilan sa mga malimit na
pinaggagamitan nito ay ang pagbibigay-
kahulugan, pagsunod sa panuto, pangulong-
tudling, suring-basa, at sanaysay.
 ika-14 dantaon:
“Tsurezuregusa” o “Mga
Sanaysay sa Katamaran” ni
Yushida Kenko
Ang sanaysay ay isang kasangkapan upang
isatinig ang maikling pagbubulay-bulay at
komentaryo sa buhay (Francis Bacon).
Naglalahad ang sanaysay ng matalinong kuro at
makatwirang paghahanay ng kaisipan (Paquito
Badayos). Naglalahad din ito ng mga personal at
pansariling pananaw ng manunulat tungkol sa
isang paksa.
Sa madaling salita, ito ay isang paglalahad ng
sariling opinyon o kuro-kuro ng sumulat tungkol
sa isang bagay o paksa.

Ang salitang sanaysay ay nangangahulugang

nakasulat na karanasan ng isang sanay sa
Sangkap o elemento ng mabisa o epektibong
pagsasalaysay (Alejandro Abadilla).
paglalahad:
Ang pangunahing katangian ng sanaysay ay ang
1. sapat na kaalaman o impormasyon
pagpapahayag ng may-akda ng kaniyang sariling
sa paksang tinatalakay
pangmalas, kuro-kuro, at damdamin.
2. ganap na pagpapaliwanag sa buong
kahulugan
3. malinaw at maayos na
Dalawang uri ng sanaysay:
pagpapahayag
4. paggamit ng larawan, balangkas, at 1. pormal (impersonal o
iba pang pantulong upang madali siyentipiko)
ang pag-unawa sa ipinaliliwanag 2. impormal (pamilyar o personal)
5. walang pagkiling na
pagpapaliwanag ng anumang bagay
na nasasaklaw ng tao Labindalawang natatanging uri ng sanaysay:

1. nagsasalaysay
Ang salitang sanaysay (essay) ay hinango sa 2. naglalarawan
salitang Pranses na essayer na ang ibig sabihin 3. mapag-isip o ‘di praktikal
ay “sumubok” o “tangkilikin”. 4. kritikal o mapanuri
5. didaktiko o nangangaral
 nagsimulang yumabong sa mga 6. nagpapaalala
sulatin ni Michael de Montaigne 7. editoryal
(1533-92) 8. makasiyentipiko
 BC, Asia: Analects ni Confucius 9. sosyo-politikal
at Tao Te Ching ni Lao Tzu 10. sanaysay na pangkalikasab
 11. sanaysay na bumabalangkas sa
isang tauhan
12. mapagdili-dili o replektibo
Ang replektibong sanaysay ay isang personal na
pagtataya tungkol sa isang paksang maaaring
makapagdulot ng epekto o hindi sa iyong buhay
o sa mga taong makababasa nito.
Ang replektibong sanaysay ay isa sa mga tiyak
na uri ng sanaysay na may kinalaman sa
introspeksiyon na pagsasanay (Michael
Stratford).
Maihahalintulad sa journal (nangangailangan ng
pagtatala ng mga kaisipan at nararamdaman
tungkol sa isang tiyak na paksa o pangyayari) at
academic portfolio (nagkakaroon ng malalim na
pagsusuri ang may-akda kung paano siya
umunlad bilang isang tao kaugnay ng paksa o
pangyayaring binibigyang-pansin sa pagsulat).
Ito ay nagpapakita ng personal na paglago ng
isang tao mula sa isang mahalagang karanasan
o pangyayari (Kori Morgan).
Mga paksang maaring gawan ng replektibong
sanaysay:
 librong katatapos lamang
basahin
 katatapos na proyekto hinggil
sa pananaliksik
 pagsali sa isang pansibikong
gawain
 praktikum tungkol sa isang
kurso
 paglalakbay sa isang tiyak na
lugar
 isyu tungkol sa pagkagumon sa
ipinagbabawal na gamot
 isyu tungkol sa mga pinag-
aagawang teritoryo sa West
Philippine Sea
 paglutas sa isang mabigat na
suliranin
 isang natatanging karanasan
bilang mag-aaral
Mga dapat isaalang-alang sa pagsulat ng
replektibong sanaysay:
1. magkaroon ng isang tiyak na
paksa o tesis
2. isulat sa unang panauhan na
panghalip
3. mahalagang magtaglay ito ng
patunay o patotoo
4. gumamit ng pormal na salita
5. gumamit ng tekstong
naglalahad sa pagsulat nito
6. sundin ang tamang estruktura
(introduksiyon, katawan,
kongklusyon)
7. gawing lohikal at organisado
Mga hakbang sa pagsulat ng replektibong
sanaysay:
Ano ang aking nararamdaman o pananaw
tungkol sa paksa? Paano ito makaaapekto sa
aking buhay? Bakit hindi ito makaaapekto sa
aking pagkatao?
 simula
o dapat makapukaw sa atensiyon
ng mambabasa
o maaaring gumamit ng
quotation, tanong, anekdota,
karanasan, at iba pa
o sundan agad ito ng
pagpapakilala ng paksa at
layunin ng pagsulat ng sanaysay
na magsisilbing preview ng
sanaysay
o isulat sa loob lamang ng isang
talata
 katawan
o dito inilalahad ang mga
pantulong o kaugnay na
kaisipan tungkol sa paksa o tesis
o maglagay ng obhetibong datos
batay sa naobserbahan o
naranasan
o gumamit ng
mapagkatitiwalaang mga
sanggunian bilang karagdagang
datos
o isulat dito ang iyong mga
napagnilay-nilayan o mga
natutuhan, pati kung paano
umunlad ang iying pagkatao
mula sa mga karanasan o mga
gintong aral na napulot
o magbigay din ng patotoo kung
paano nakatulong ang mga
karanasang ito sa iyo
 Wakas o kongklusyon
o muling banggitin ang tesis o ang
pangunahing paksa ng sanaysay
o lagumin ito sa pamamagitan ng
pagbanggit kung paano mo
magagamit ang iyong mga
natutuhan sa buhay sa
hinaharap
o magbigay ng hamon sa mga
mambabasa na maging sila man
ay magnilay sa kanilang buhay
hinggil sa iyong natutuhan o
kaya naman ay mag-iwan ng
tanong na maaari nilang pag-
isipan