NIEÂM MAÏC MIEÄNG

(ORAL MUCOSA)
PGS.TS.BS Wen-Chen Wang.
BM BH mieäng, Khoa Nha, Ñaïi hoïc Y khoa Cao Huøng, Ñaøi Loan
Tröôûng khoa Nha, Beänh vieän Kaohsiung Municipal Ta-Tung,
E-mail: wcwang@kmu.edu.tw
Dòch: BS. Leâ Haûi Trieàu
 Mục tiêu học tập
• Định nghĩa, chức năng & phân loại niêm mạc
miệng.
• Thành phần & cấu trúc tế bào của niêm mạc miệng.

Tài liệu học tập

1. Nanci A: Ten Cate’s Oral Histology, Development, structure,

and function 6th ed. p.329-75
2. Orban BJ :Orban’s oral histology and embryology, 9th ed.
p.261-334
3. Avery JK: Essentials of Oral Histology and Embryology: A
clinical approach. 2nd ed. p.164-83

WenChen Wang
 NIEÂM MAÏC (MUCOUS MEMBRANE)
Ñònh nghóa:
- Laø lôùp loùt aåm öôùt cuûa ñöôøng tieâu hoùa, ñöôøng hoâ haáp
vaø caùc khoang khaùc trong cô theå thoâng vôùi beân ngoaøi.
Oral mucosa: Maët döôùi löôõi Saøn mieäng
Oral mucous membrane
Moâi treân Nöôùu

NM
xöông oå KC cöùng

KC meàm Maù
Löôõi

WenChen
Ref: Antonio Nanci: Ten Cate’s Oral Histology, Development, structure, and function 6th ed Wang
 Caùc thaønh phaàn cuûa
nieâm maïc mieäng
Moâi treân vaø moâi döôùi
Bôø moâi ñoû (vermillion border)
NM moâi (labial mucosa)
Thaéng moâi (labial frenum)
Haønh lang (vestibule)

WenChen Wang
Maù
NM maù (buccal mucosa)
Thaéng maù (buccal frenum)
Ñöôøng caén (occlusal line)
Loã ñoå cuûa oáng Stenon
(orifice of Stennon’s duct)

WenChen Wang
Löôõi
Löng löôõi (dorsal surface)
Buïng löôõi (ventral surface)
Thaéng löôõi (lingual frenum)
Bôø löôõi (tongue border)
Saøn mieäng

WenChen Wang
Nöôùu
Gai nöôùu (interdental papilla)
Nöôùu dính (attached gingiva)
Nöôùu rôøi (free gingiva)
Tieáp noái nöôùu- nieâm maïc
xöông oå.

WenChen Wang
Khaåu caùi
Khaåu caùi cöùng (hard palate)
Khaåu caùi meàm (soft palate)
Löôõi gaø (uvula)

WenChen Wang
 Oral mucosa

CHÖÙC NAÊNG CUÛA NIEÂM MAÏC MIEÄNG

• Baûo veä
• Caûm giaùc
• Baøi tieát
• Ñieàu hoøa nhieät

WenChen Wang
 CAÁU TRUÙC NIEÂM MAÏC MIEÄNG
Lôùp söøng
Lôùp haït
Lôùp gai
Bieåu moâ....thöôïng bì Lôùp ñaùy
Maøng ñaùy
Mao maïch
Lamina propria ...bì
Laù saùng

Lôùp döôùi nieâm...haï bì

Lôùp döôùi
nieâm
* Nhuù bì
Ñoäng tónh
maïch

Maøng xöông
Xöông

WenChen Wang
 Xöông hoaëc cô Laù saùng
Döôùi NM Lôùp löôùi Nhuù bì
BM

Xöông BM
Nieâm maïc xöông oå

Maøng xöông Laù saùng

WenChen Wang
 Oral mucosa

BIEÅU MOÂ
… laùt taàng
Söøng hoùa Khoâng söøng hoùa
lôùp ñaùy • lôùp ñaùy
lôùp gai lôùp gai
lôùp haït • lôùp trung gian
lôùp söøng lôùp beà maët

WenChen Wang
Nieâm maïc söøng hoùa
Lôùp ñaùy  lôùp gai  lôùp haït  lôùp söøng

WenChen Wang
 Oral mucosa

Lôùp ñaùy
• Teá baøo hình vuoâng hay hình truï,
chöùa boù sôïi tô tröông löïc
(tonofibrils) vaø baøo quan.
• Toång hôïp DNA, protein.
• Teá baøo phaân chia nhieàu nhaát
taïo teá baøo môùi thay theá lôùp teá
baøo giaø => lôùp sinh saûn.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Lôùp gai
• Teá baøo hình ña dieän, chöùa boù sôïi tô
tröông löïc roõ raøng.
• Caàu lieân baøo (Desmosome)
• Hoaït ñoäng toång hôïp protein nhieàu nhaát.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Lôùp haït
• Teá baøo deït hôn vaø roäng hôn.
• Baøo töông chöùa nhieàu haït Keratohyaline vaø
tô tröông löïc (Tonofibrils).
• Toång hôïp protein.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Lôùp söøng
• Teá baøo deït & khöû nöôùc
• Khoâng coù baøo quan.
• Baøo töông chöùa chaát söøng (keratin).

Söøng hoùa bt Caän söøng hoùa

(orthokeratin) (parakeratin)

WenChen Wang
 Oral mucosa
BM khoâng söøng hoùa:
Lôùp trung gian
Teá baøo deït
Tô tröông löïc & glycogen
Lôùp beà maët
• Teá baøo deït
• Tô tröông löïc
& glycogen
• Baøo quan ít hôn
• Coù nhaân

WenChen Wang
 Oral mucosa

Teá baøo khoâng phaûi söøng ôû BM mieäng

• Teá baøo haéc toá (Melanocyte)
melanin, tieàn haït melanin (premelanosome),
haït melanin (melanosome)
• Teá baøo Langerhan
thöïc baøo, baãy khaùng nguyeân
• Teá baøo Merkel
• Xuùc giaùc
• Lymphocyte
ñaùp öùng vôùi pö vieâm.
** Teá baøo saùng:
Melanocyte,
teá baøo Langerhan,
teá baøo Merkel

WenChen Wang
 Oral mucosa

Lieân keát giöõa caùc teá baøo

• Theå lieân keát-Desmosome Tô tröông löïc
(theå baùn lieân keát – Taám baøo töông
Hemidesmosome ôû maët ñaùy)
Khoaûng gian baøo
• Lieân keát voøng bòt Maøng baøo töông
• Lieân keát khe

Caàu lieân baøo (theå lieân keát)

WenChen Wang
WenChen Wang
 Oral mucosa

PHAÂN LOAÏI NM MIEÄNG THEO

CHÖÙC NAÊNG
NM söøng hoùa
• …NM nhai –khaåu caùi cöùng & nöôùu
• Bôø moâi ñoû.
NM khoâng söøng hoùa
…NM phuû- moâi, maù, NM xöông oå, haønh lang mieäng,
saøn mieäng, khaåu caùi meàm, buïng löôõi.
NM ñaëc bieät
• Löng löôõi

WenChen Wang
 Oral mucosa

Khaåu caùi cöùng

1. Caùc vuøng cuûa nieâm maïc khaåu caùi
 vuøng nöôùu, ñöôøng giöõa khaåu caùi, vuøng môõ,
vuøng tuyeán (tuyeán nhaày)

WenChen Wang
2. Dính chaët vaøo maøng xöông naèm beân
döôùi.
* Khoâng coù lôùp döôùi nieâm: vuøng nöôùu vaø ñöôøng
giöõa khaåu caùi (NM maøng xöông)
3. BM khoâng ñoàng nhaát, söøng hoùa cao.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Nöôùu
1. Caän söøng hoùa 75%, söøng hoùa bình thöôøng
15%, khoâng söøng hoùa 10%.
2. Beà maët thöôøng coù daïng laám taám.

WenChen Wang
 Khe nöôùu

3. Nöôùu rôøi, raõnh nöôùu Nöôùu rôøi

rôøi, nöôùu dính, gai Men
nöôùu, tieáp noái nöôùu- Raõnh
nöôùu
nieâm maïc xöông oå. rôøi
BM keát noái

Nöôùu dính

4. “Yeân nöôùu
(col)”…phaàn aán xuoáng
cuûa gai nöôùu, BM
moûng khoâng söøng hoùa.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Bôø moâi ñoû

• Vuøng chuyeån tieáp giöõa da moâi
vaø nieâm maïc moâi .
• Khoâng coù tuyeán.
Vuøng ñoû

NM moâi
Da moâi

Tuyeán moâi
Cô voøng
moâi

WenChen Wang
 Oral mucosa

Nieâm maïc khoâng söøng hoùa

… Nieâm maïc phuû

Bieåu moâ
• Moâi, maù, nieâm maïc xöông oå,
haønh lang mieäng, saøn mieäng, Laù saùng

khaåu caùi meàm, buïng löôõi.

• Bieåu moâ khoâng söøng hoùa daøy vaø
nhieàu moâ lieân keát loûng leõo döôùi Döôùi NM

nieâm maïc (môõ vaø tuyeán)  dính

loûng leõo vôùi caáu truùc saâu beân
döôùi.

WenChen Wang
 Oral mucosa

Haït Fordyce
• Caùc tuyeán baõ bò vuøi.
• Nieâm maïc maù gaàn goùc mieäng vaø ñoái dieän
vuøng raêng coái lôùn.

Tuyeán baõ ôû maù (haït Fordyce) WenChen Wang

Fordyce’s granule

WenChen Wang
 Oral mucosa

Nieâm maïc ñaëc bieät

Gai chæ
… Nieâm maïc löng löôõi
• Gai löôõi Gai naám
Gai chæ: moät phaàn hay toaøn
boä löôõi, khoâng coù nuï vò giaùc.
Gai naám: ñaàu löôõi.
Gai laù: phaàn sau cuûa hoâng
löôõi.
Gai ñaøi: tröôùc raõnh taän cuøng,
8-10 gai
• Tuyeán von Ebner, laø nguoàn
goác chuû yeáu tieát ra lipase
nöôùc boït.

WenChen Wang
 Nuï vò giaùc

OÁng tuyeán
Gai chæ Gai naám Gai ñaøi
Haïnh Tuyeán
nhaân löôõi thanh dòch
Haïch OÁng tuyeán
lymphoâ

WenChen Wang
 Gai laù

Gai ñaøi
Gai naám

WenChen Wang
 Oral mucosa

Nuï vò giaùc
1. Hình oval hay hình troøn
2. Loã vò giaùc (Taste pore) BM laùt
taàng
3. Teá baøo naâng ñôõ (Supporting cells)
4. 10-12 teá baøo bieåu moâ thaàn kinh Loã vò giaùc
(neuroepithelial cells) (thuï theå vò TB vò giaùc
giaùc). TB naâng ñôõ

Moâ LK

TB naâng ñôõ

WenChen Wang
WenChen Wang
 Oral mucosa

Caûm nhaän vò giaùc

• Ngoït –gai naám

• Maën –gai naám
• Ñaéng -gai ñaøi
• Chua – gai laù

WenChen Wang
 Summary
NIEÂM MAÏC MIEÄNG

• CAÁU TRUÙC
Söøng hoùa vaø khoâng söøng hoùa
Teá baøo söøng trong BM
Teá baøo khoâng phaûi söøng trong BM

• PHAÂN LOAÏI THEO CHÖÙC NAÊNG

Nieâm maïc söøng hoùa
Nieâm maïc khoâng söøng hoùa
Nieâm maïc ñaëc bieät
WenChen Wang
 Salivary gland

TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT

WenChen Wang
 Muïc tieâu hoïc taäp
• Phaân loaïi, caáu truùc vaø chöùc naêng cuûa
tuyeán nöôùc boït.

Taøi lieäu tham khaûo:

1. Avery JK. Oral development and histology. 2nd
edition, Chapter 21, p. 352-81
2. Berkovitz BK, Holland GR, Moxham BH. 2nd edition,
p.215, 220
3. de Almeida PDV, et al.. Saliva Composition and
Functions: A Comprehensive Review. J Contemp
Dent Pract 2008 3:72-80

WenChen Wang
 Salivary gland

PHAÂN LOAÏI TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT

1. Theo vò trí
2. Theo kích thöôùc
Tuyeán nöôùc boït chính
 Tuyeán mang tai
 Tuyeán döôùi haøm
 Tuyeán döôùi löôõi
Tuyeán nöôùc boït phuï
 Moâi, maù, khaåu caùi, löôõi ……
3. Theo caáu truùc:
 Tuyeán nhaày (Mucous gland)
 Tuyeán thanh dòch (Serous gland)
 Tuyeán hoån hôïp (Mixed gland)
WenChen Wang
 Salivary gland

CAÁU TRUÙC CUÛA TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT

• Teá baøo nang tuyeán

• Heä thoáng oáng tuyeán
• Moâ lieân keát:
 Vaùch lieân keát vaø bao sôïi
 Maïch maùu
 Thaàn kinh

WenChen Wang
• Nang tuyeán
 Nang nhaày, thanh dòch vaø hoån hôïp
• OÁng taän:
teá baøo nang tuyeán +
teá baøo cô bieåu moâ
• Ñôn vò cheá tieát:
OÁng taän +
teá baøo oáng trung gian

WenChen Wang
 Salivary gland

Teá baøo nhaày

• Nhaït maøu, Tuùi tieát nhaày
• Protein thaáp, Ti theå
carbohydrate cao. Boä Golgi
• Mucin: glycoprotein, Nhaân
sialic acid. Löôùi noäi baøo

• Chöùc naêng boâi trôn.

TB cô
bieåu moâ
Nang
nhaày
TB cô
bieåu moâ

WenChen Wang
 Salivary gland

Teá baøo thanh dòch

Boä Golgi
• Baét maøu ñaäm khi nhuoäm Nhaân
• Protein cao, Ti theå
carbohydrate thaáp, Löôùi noäi baøo xuø xì

• Löôùi noäi baøo xuø xì (rER), Nang pha

Lieàm nöôùc
tieâu theå (lysosome), ty
Vi quaûn
theå (mitochondria), haït Nang thanh
gian baøo
dòch
cheá tieát, haït tieát enzym TB thanh Nang nhaày
(amylase) dòch Teá baøo nhaày
• Chöùc naêng tieâu hoùa.
Oáng trung
gian
WenChen Wang
 Salivary gland

Teá baøo cô bieåu moâ

• Xung quanh teá baøo
nang tuyeán vaø oáng
trung gian.
• Nhuù daøi
• Khi co laïi, giuùp toáng
nöôùc boït ra.

WenChen Wang
 Salivary gland

Lieàm nöôùc (Demilunes):

Nang pha  teá baøo nhaày
(ôû trong) + teá baøo thanh
dòch.

• Lieân keát teá baøo:

• Lieân keát voøng bòt
 Lieân keát trung gian
 Theå lieân keát  ñaëc tröng
cuûa teá baøo nguoàn goác ngoaïi bì.

WenChen Wang
NÖÔÙC BOÏT saûn xuaát töø caùc
ñôn vò cheá tieát taän cuøng.
 OÁng vaân
 OÁng trung gian
 OÁng baøi xuaát
 OÁng caùi
(VD. oáng Stensen)
 XOANG MIEÄNG
Loøng oáng Vaân (khía)

Mao
maïch
Nhaân
TB thanh
dòch WenChen Wang
TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT CHÍNH

Tuyeán mang tai

Cô muùt
Caùc nhaùnh cuûa
TK VII
Cô caén

ÑM caûnh ngoaøi
Tuyeán döôùi löôõi
TM caûnh trong

Cô haøm moùng
Tuyeán döôùi haøm Ñoäng tónh maïch maët
 Salivary gland

Tuyeán mang tai

• Kích thöôùc lôùn nhaát
• Vò trí hoá haäu haøm, döôùi tai
• OÁng daãn oáng Stensen
• Loå ñoã nieâm maïc maù ñoái dieän thaân RCL 2
• Nang tuyeán nang thanh dòch
• Theå tích nöôùc boït 25-30%

WenChen Wang
 Salivary gland

Tuyeán döôùi haøm

• Kích thöôùc trung bình
• Vò trí tam giaùc döôùi haøm,
döôùi cô haøm moùng.
• OÁng daãn oáng Wharton
• Loå ñoã nuùm döôùi löôõi, saøn
mieäng
• Nang tuyeán nang pha, nang
thanh dòch chieám öu theá.
• Theå tích nöôùc boït 60%.

WenChen Wang
 Salivary gland

Tuyeán döôùi löôõi

• Kích thöôùc nhoû nhaát
• Vò trí saøn mieäng,
treân cô haøm moùng.
• OÁng daãn oáng Bartholin
• Loå ñoã neáp döôùi löôõi
• Nang tuyeán nang pha, nang nhaày
chieám öu theá.
• Theå tích nöôùc boït 5%
WenChen Wang
 Salivary gland

Caùc tuyeán nöôùc boït phuï

Khoaûng 7% nöôùc boït toaøn phaàn

• Moâi vaø maù (hoån hôïp)
• Löôõi khaåu caùi (thanh dòch)
• Khaåu caùi (thanh dòch)
• Löôõi (hoån hôïp)

Tuyeán thanh dòch

Tuyeán nhaày
Tuyeán hoån hôïp

WenChen Wang
 Salivary gland

THAØNH PHAÀN VAØ CHÖÙC NAÊNG

NÖÔÙC BOÏT

• 750ml /ngaøy, pH 6.7-7.4

• Hôn 99%: NÖÔÙC
• Döôùi 1% : chaát ñieän giaûi, glycoproteins,
caùc thaønh phaàn trong huyeát töông,…

WenChen Wang
 Salivary gland

THAØNH PHAÀN VAØ CHÖÙC NAÊNG

NÖÔÙC BOÏT
• Boâi trôn ...mucins, protein giaøu proline
• Taùc duïng ñeäm ………………………….bicarbonate
• Taùi khoaùng hoùa ………...calcium , phosphate
• Tieâu hoùa……………amylase, lipase, proteases
• Khaùng sinh ... Proteins giaøu proline,
lysozyme, histatins, lactoperoxidase, IgA
• Baûo veä………………………. nöôùc, mucins
• Laønh thöông………………... Yeáu toá taêng tröôûng
 OÅn ñònh noäi moâi trong xoang mieäng
 Salivary gland

Nguyeân nhaân chuû yeáu gaây loaïn chöcù

naêng tuyeán nöôùc boït
• Tuoåi taùc
• Vieâm nhieãm, nhieãm truøng, taéc ngheõn
• Taùc duïng phuï cuûa thuoác
• Beänh töï mieãn ( hoäi chöùng Sjogren)
• Ñaùi thaùo ñöôøng, nghieän röôïu
• Taân sinh
• Xaï trò vuøng ñaàu coå.

WenChen Wang
 Salivary gland

Bieán chöùng töø raêng lieân quan ñeán

loaïn naêng tuyeán nöôùc boït

• Khoâ mieäng
• Saâu raêng lan nhanh
• Vieâm nha chu
• Nhieãm truøng thöù phaùt

WenChen Wang
 Toùm laïi
TUYEÁN NÖÔÙC BOÏT
• PHAÂN LOAÏI
 Theo vò trí, kích thöôùc, caáu truùc
• CAÁU TRUÙC
 Moâ lieân keát
 OÁng tuyeán
 Nang tuyeán
• NÖÔÙC BOÏT : THAØNH PHAÀN VAØ CHÖÙC NAÊNG
• LÖU YÙ LAÂM SAØNG

WenChen Wang