‫نانوزیست حسگرها‪ -2‬تکنیکهای الکتروشیمی‬

‫نانوزیست حسگرهای الکتروشیمیایی حسگرهایی هستند که در آنها از عنصر زیستی به عنوان جزء تشخیصدهنده و از الکترود به عنوان مبدل‬
‫استفاده میشود‪ .‬کاربرد نانوساختارها در این سیستم ها معموال به منظور پر کردن شکاف بین مبدل و گیرنده زیستی‪ ،‬که در مقیاس نانو است‪،‬‬
‫صورت می گیرد‪ .‬با در نظر گرفتن طبیعت فرآیند تشخیص بواسطه مواد زیستی‪ ،‬زیست حسگرهای الکتروشیمیایی به دو دسته کاتالیزی و تمایلی‬
‫تقسیم میشوند‪ .‬تکنیک های رایج الکتروشیمی که در حسگری رایج هستند شامل پتانسیومتری‪ ،‬کرونوآمپرومتری‪ ،‬ولتامتری‪ ،‬سنجش امپدانس‬
‫و ترانزیستور اثر میدان (‪ )FET‬میباشند‪ .‬استفاده همزمان از مزایای نانوساختارها و تکنیکهای الکتروشیمیایی به ظهور سنسورهای با حساسیت‬
‫و قدرت تجزیهای باال منجر شده است‪.‬‬

‫‪ -1‬مقدمه‬

‫زیست حسگرهای الکتروشیمیایی زیرشاخه مهمی از حسگرهای شیمیایی هستند که در آنها از الکترود به عنوان مبدل استفاده میشود که‬
‫اطالعات بیولوژیک را به سیگنال الکترونیکی تبدیل میکند‪ .‬تاکنو ن مطالعات وسیعی در زمینه حسگرهای الکتروشیمیایی انجام گرفته و در برخی‬
‫موارد حسگرهای حاصل از این پژوهشها تجاری شده است و کابردهای وسیعی در زمینههای مختلف بالینی‪ ،‬صنعتی‪ ،‬زیست محیطی و کشاورزی‬
‫پیدا کردهاند (‪.)1‬‬

‫زیست حسگرهای الکتروشیمیایی دستهای از حسگرهای الکتروشیمیایی هستند که جزء تشخیص دهنده (گیرنده) آنها عنصر زیستی است‪ .‬زیست‬
‫حسگر الکتروشیمیایی قادر است‪ ،‬توانمندی تجزیهای تکنیکهای الکتروشیمیایی را با عملکرد اختصاصی عنصر زیستی درآمیزد‪ .‬گیرنده زیستی‬
‫بر روی الکترود مناسب تثبیت میشود و برهمکنش آنالیت (ماده مورد اندازهگیری) با گیرندهزیستی به تولید عالمت الکتریکی (پاسخ آمپرومتری‪،‬‬
‫پتانسیومتری و ‪ )...‬منجر میشود که با غلظت آنالیت متناسب است (‪.)2‬‬

‫‪ -2‬طبقهبندی زیست حسگرهای الکتروشیمیایی‬

‫با در نظر گرفتن طبیعت فرآیند تشخیص مواد زیستی‪ ،‬زیست حسگرهای الکتروشیمیایی به دو دسته تقسیم میشوند‪:‬‬

‫‪ -‬زیست حسگرهای الکتروشیمیایی کاتالیزی (آنزیمی)‪ ،‬که جزء زیستی آنها آنزیم‪ ،‬سلول یا بافت است‪.‬‬

‫‪-‬زیست حسگرهای تمایلی‪ ،‬که پادتنها‪ ،‬گیرندههای غشایی و یا اسیدهای نوکلئیک بر روی الکترود تثبیت شدهاند‪.‬‬

‫آنزیمها دسته مهمی از پروتئینها هستند که واکنشهای شیمیایی را در سیستمهای زیستی کاتالیز میکنند‪ .‬این دسته از کاتالیزورها از کارایی‬
‫و گزینش پذیری باالیی برخوردارند‪ .‬برای ساخت حسگرهای آنزیمی‪ ،‬الیهای از یک آنزیم به روشهای مختلف نظیر جذب سطحی‪ ،‬اتصال‬
‫کوواالنسی‪ ،‬جذب الکتروستاتیک‪ ،‬تله اندازی در پلیمر و ‪ ...‬بر روی الکترود مناسب تثبیت میشود‪ .‬چنین حسگری قادر است سوبسترا و یا ممانعت‬
‫کننده (‪ )inhibitor‬اختصاصی آنزیم تثبیت شده را با اختصاصیت و کارایی باالیی اندازهگیری نماید‪ .‬آنزیمهای اکسیدوردوکتاز بیشترین کاربرد‬
‫را در ساخت بیوحسگرهای الکتروشیمیایی آنزیمی‪ ،‬برای کاربردهای بالینی‪ ،‬دارند‪ .‬حسگر گلوکز (شکل ‪ )1‬مبتنی بر آنزیم گلوکزاکسیداز و حسگر‬
‫اتانول مبتنی بر آنزیم الکل دهیدروژناز مثالهای ارزشمندی از زیست حسگرهای آنزیمی هستند‪ .‬پایداری محدود آنزیمهای مجزا‪ ،‬گران بودن‬
‫برخی آنزیمها و گاها تخلیص دشوار آنها سب ب استفاده از سلول و بافت‪ ،‬به عنوان منبعی با فعالیت آنزیمی‪ ،‬در ساخت برخی از زیست حسگرهای‬
‫کاتالیزی شده است (‪.)1‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪1‬‬
‫شکل‪ . 1‬رخدادهای سطح یک نوع الکترود آنزیمی گلوکز‪ .‬تبدیل گلوکز به گلوکونیک اسید با تبدیل فرم اکسید گلوکز اکسیداز (‪ )(GOx)ox‬به‬
‫فرم احیای(‪ )(GOx)red‬آن همراه می شود‪ .‬اکسایش مجدد گلوکزاکسیداز با از دست دادن الکترون همراه است‪ .‬این الکترون از طریق ماده‬
‫حدواسط (‪ )mediator‬به سطح الکترود منتقل شده و ایجاد جریان میکند‪.‬‬

‫زیست حسگرهای الکتروشیمیایی تمایلی‪ ،‬از پیوند انتخابی برخی مولکولهای زیستی نظیر پادتن و پلی نوکلئوتیدها با آنالیتهای مورد نظر برای‬
‫ایجاد عالمت الکتریکی الزم بهره میگیرند‪ .‬برگزیدگی و تمایل باالی واکنشهای پیوندی زیست شیمیایی (نظیر جفت شدن دو رشته ‪ DNA‬یا‬
‫تشکیل کمپلکس آنتی ژن‪ -‬آنتی بادی) به تولید حسگرهای بسیار حساس و انتخابی منجر میشود‪ .‬ایمونوحسگرها (شکل ‪ )2‬دسته مهمی از‬
‫حسگرهای تمایلی هستند که برپایه واکنشهای ایمنی‪ ،‬مبتنی بر شناسایی اختصاصی آنتی ژن‪-‬آنتی بادی‪ ،‬استوارند‪ .‬این حسگرها برای شناسایی‬
‫و اندازهگیری پروتئینها بسیار مفیدند‪ .‬گیرنده (آنتی ژن یا آنتی بادی) با یک آنزیم نشاندار میشود و آنزیم روی سوبسترایی اثر میکند که یک‬
‫محصول قابل تشخیص به شیوه آمپرومتری یا پتانسیومتری و ‪ ...‬تولید میکند‪ .‬آنزیمهای فسفاتاز و پراکسیداز رایج ترین آنزیمها برای نشاندار‬
‫کردن در زیست حسگرهای الکتروشیمیایی تمایلی هستند‪.‬‬

‫شکل ‪ .2‬مدلی از یک زیست حسگر ایمنی‪=E .‬آنزیم‪=S ،‬سوبسترا و ‪=P‬محصول‪ .‬تصویر بیانگر شناسایی آنتی ژن توسط بیوسنسور است‪ .‬آنتی‬
‫بادی متصل به آنزیم با فراهم کردن شرایط ساندویچ اختصاصیت شناسایی را افزایش میدهد و آنزیم با پیشبرد واکنش اکسیداسیون‪-‬احیا در‬
‫سطح الکترود سیگنال الکتروشیمیایی ایجاد میکند که با میزان برهمکنش آنتی ژن‪-‬آنتی بادی (حضور آنتی ژن در نمونه) متناسب است‪.‬‬

‫در زیست حسگرهای الکتروشیمیایی مبتنی بر هیبریداسیون ‪ ،DNA‬توانایی تشخیصی نوکلئیک اسیدها (براساس جفت شدن دو رشته مکمل)‬
‫با انتقال دهندههای الکتروشیمیایی تلفیق میشود‪ .‬رشته شناساگر بر سطح الکترود تثبیت میشود‪ .‬در صورت وجود ‪ DNA‬هدف (رشته حاوی‬
‫توالی مکمل رشته شناساگر) در نمونه و وقوع هیبریداسیون‪ ،‬عالمت الکتریکی قابل اندازهگیری تولید میشود‪ .‬زیست حسگرهای الکتروشیمیایی‬
‫‪ DNA‬به ویژه الکترودهای اصالح شده با ‪ DNA‬دو رشته همچنین قادرند برای تشخیص مولکولهای کوچک نظیر داروها یا مواد سرطان زا که‬
‫با ‪ DNA‬دو رشته برهمکنش اختصاصی دارند بکار روند (شکل ‪.)1()3‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪2‬‬
 ‫شکل‪ .3‬استفاده از زیست حسگر الکتروشیمیایی ‪ DNA‬برای شناسایی مولکول کوچک دارو‪( Fc .‬فروسن) به عنوان برچسب الکتروشیمیایی‬
‫بکار میرود‪ .‬حضور مولکول دارویی در نمونه و برهمکنش آن با دو رشته ‪ DNA‬سبب مجاورت ‪ Fc‬به الکتررود و مبادله راحت تر الکترون و‬
‫پیدایش جریان میگردد‪.‬‬

‫‪-3‬روشهای اندازهگیری در بیوسنسورهای الکتروشیمیایی‬

‫روشهای الکتروشیمیایی آنالیز بر اندازهگیری تغییرات جریان‪ ،‬پتانسیل‪ ،‬ویژگیهای هدایتی بین دو الکترود‪ ،‬امپدانس و اثر میدان (‪Field-‬‬
‫‪ )effect‬استوارند‪ .‬این تکنیکها به دو دسته استاتیک (با جریان صفر) و دینامیک (همراه با عبور جریان) تقسیم میشوند‪ .‬تکنیکهای استاتیک‬
‫شامل پتانسیومتری مستقیم و تیتراسیون پتانسیومتری بوده و تکنیکهای دینامیک روشهای پتانسیوستاتیک (با کنترل پتانسیل) و‬
‫گالوانواستاتیک (با جریان کنترل شده) را در برمی گیرد‪.‬‬

‫روشهای کنترل پتانسیل شامل‪ :‬انواع ولتامتری‪ ،‬آمپرومتری و پوالروگرافی میباشد (‪1‬و‪.)4‬‬

‫بی وسنسورهای الکتروشیمیای قادرند از الکترود به عنوان مبدل آمپرومتری‪ ،‬پتانسیومتری‪ ،‬هدایت سنجی و امپدیمتری برای تبدیل سیگنال‬
‫شیمیایی به سیگنال الکتریکی قابل اندازه گیری استفاده کنند (‪.)2‬‬

‫سیستمهای اندازهگیری الکتروشیمیایی معموال از دو الکترود شاهد و شناساگر (کار) تشکیل شدهاند‪ .‬الکترود شاهد معموال از جنس ‪Ag/AgCl‬‬
‫بوده و الکترود شناساگر نقش مبدل را در بیوسنسور دارد (‪ .)4‬در روشهای با کنترل پتانسیل‪ ،‬پتانسیل الکترود شناساگر نسبت به الکترود شاهد‬
‫(مرجع) تنظیم میشود‪ .‬بنابراین الزم است پتانسیل الکترود شاهد ثابت بماند‪ .‬در مواردی که عبور جریان از الکترود مرجع پتانسیل آن را تغییر‬
‫می دهد‪ ،‬از الکترود سومی به نام الکترود کمکی برای عبور جریان استفاده میگردد (شکل ‪ .)4‬در این سیستمهای سه الکترودی‪ ،‬جریان بین‬
‫الکترود کمکی و شناساگر برقرار شده و الکترود مرجع فقط برای کنترل پتانسیل الکترود شناساگر استفاده میگردد (‪.)1‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪3‬‬
 ‫شکل ‪ .4‬سل الکتروشیمیایی سه الکترودی‬

‫‪ -3-1‬پتانسیومتری‬

‫اندازه گیری اختالف پتانسیل بین دو الکترود شناور در یک محلول‪ ،‬وقتی تقریبا جریانی از مدار عبور نمیکند‪ ،‬را پتانسیومتری مینامند (‪ .)3‬در‬
‫روش پتانسیومتری‪ ،‬اطالعات درباره ترکیب یک نمونه از طریق پتانسیلی که بین دو الکترود ظاهر میشود‪ ،‬به دست میآید‪ .‬این روش معموال‬
‫اطالعاتی از غلظت (فعالیت) یون در نمونه فراهم میکند‪ .‬پتانسیومتری یک روش تجزیه ای کالسیک است که با گسترش سریع الکترودهای‬
‫انتخابی جدید و اجزای الکترونیکی بسیار حساس و پایدار از سال ‪ 1970‬گستره کاربردهای تجزیه ای وسیعی یافته است‪ .‬الکترودهای پتانسیومتری‬
‫انتخابگر برای ارزیابی بسیاری از یونها و الکترولیتها بکار میروند (‪.)2‬‬

‫پتانسیومتری به دو فرم پتانسیومتری مستقیم و تیتراسیونهای پتانسیومتری صورت میگیرد (‪.)3‬‬

‫در پتانسیومتری مستقیم از پتانسیل اندازهگیری شده و با استفاده از رابطه نرنست میتوان به فعالیت گونه شیمیایی موردنظر پی برد‪.‬‬

‫‪ R‬ثابت گازها‪ F ،‬ثابت فارادی و ‪ T‬دمای مطلق و ‪ Q‬نسبت غلظت یون در آند به نسبت غلظت یون در کاتد است‪ .‬کمترین حد تشخیص در‬
‫پتانسیومتری توسط الکترودهای یون گزین تامین میشود (‪ .)4‬الکترود انتخابی یون‪ ،‬الکترود شناساگری است که میتواند بطور انتخابی فعالیت‬
‫یک گونه یونی ویژه را اندازه بگیرد‪ .‬الکترودهای انتخابی یون‪ ،‬عمدتا ابزارهایی بر پایه غشا هستند که از یک ماده رسانای یون‪ ،‬با نفوذپذیری‬
‫انتخابی تشکیل شده اند (‪ pH .)1‬متر مثال پرکاربردی از الکترودها ی یون گزین است که در آن از اختالف پتانسیل ناشی از تفاوت غلظت ‪+H‬‬
‫برای تعیین اسیدیته نمونه استفاده میشود (‪.)4‬‬

‫در تیتراسیون پتانسیومتری تغییرات پتانسیل الکترود در جریان واکنش شیمیایی طی تیتراسیون‪ ،‬در جریان صفر یا ثابت‪ ،‬اندازه گیری میشود‪.‬‬
‫تغییر ناگهانی پتانسیل در نقطه تعادل پایان اندازه گیری (نقطه اکی واالن) را مشخص میکند (‪.)3‬‬

‫‪-3-1-1‬کرونوپتانسیومتری‬

‫با اعمال جریان ثابت یا موج مربعی‪ ،‬پتانسیل به عنوان تابعی از زمان سنجیده میشود (‪ .)4‬اساسیترین ویژگی کرونوپتانسیومتری‪ ،‬تغییر پتانسیل‬
‫الکترود کار متناسب با زمان است ( شکل ‪.)5‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪4‬‬
 ‫شکل ‪ .5‬کرونوپتانسیوگرام‬

‫این تغییر پتانسیل نتیجه کاهش تدریجی غلظت ‪( Ox‬فرم اکسیده) و افزایش غلظت ‪( R‬فرم کاهیده) در سطح الکترود است تا جایی که غلظت‬
‫‪ Ox‬به صفر و غلظت ‪ R‬به حداکثر مقدار خود برسد‪ .‬در این لحظه است که زمان تحول ‪ Ƭ‬فرا میرسد و پتانسیل به یکباره تغییر میکند‪.‬‬
‫مهمترین رابطه در کرونوپتانسیومتری معادله ساند (‪ )equation Sand‬است که وابستگی بین زمان تحول‪ ،‬غلظت گونه آزمایشی و پله جریان‬
‫بکار رفته را نشان میدهد‪.‬‬

‫‪ Ƭ‬زمان تحول‪ n ،‬تعداد الکترون مبادله شده بهازای هر مولکول‪ F ،‬عدد فارادی‪ A ،‬مساحت الکترود‪ D ،‬ضریب انتشار‪ C ،‬غلظت گونه آزمایشی‬
‫و ‪ i‬پله جریان میباشد (‪.)3‬‬

‫‪ -3-2‬آمپرومتری‬

‫در روش آمپرومتری شدت جریان حاصل از برهمکنش اکسای ش یا کاهش گونه الکتروفعال‪ ،‬در پتانسیل اعمال شده‪ ،‬طی واکنش الکتروشیمیایی‬
‫اندازه گیری می شود‪ .‬اساس آمپرومتری بر رابطه بین شدت جریان انتشار و غلظت ترکیب الکتروفعال (که در تولید یا مصرف الکترون نقش دارد)‬
‫استوار است‪ .‬این دسته از بیوسنسورها نسبت به بیوسنسورهای پ تانسیومتری حساسیت بیشتری دارند‪ .‬الکترود کار (شناساگر) با جزء زیستی‬
‫شناساگر پوشیده میشود و نقش مبدل را دارد (‪ .)3‬از آنجایی که در سیستمهای آمپرومتری پتانسیل باید کنترل شود‪ ،‬گاها از الکترود سومی به‬
‫نام کمکی برای عبور جریان استفاده میشود‪ .‬به این ترتیب با ممانعت از عبور جریان از سیستم اصلی‪ ،‬اختالف پتانسیل بین الکترود شاهد و‬
‫شناساگر در طی زمان ثابت میماند (‪.)3‬‬

‫چون بیشتر آنالیتها الکتروفعال نیستند‪ ،‬از واسطههای الکتروشیمی برای واکنش آنالیت در الکترود کار استفاده میشود (‪ .)4‬این واسطهها با‬
‫سطح الکترود الکترون مبادله میکنند‪ .‬فروسن یکی از واسطههای پرکاربرد در فرایندهای الکتروشیمی است که نقش آن در شکل ‪ 3‬نشان داده‬
‫شده است‪.‬‬

‫‪ -3-2-1‬کرونوآمپرومتری‬

‫کرونوآمپرومتری یک تکنیک آمپرومتری است که در آن پله پتانسیل به الکترود کار اعمال شده و جریان به عنوان تابعی از زمان اندازهگیری‬
‫میشود‪ .‬رابطه کوترل (‪ )Cottrell equation‬جریان حاصل را به غلظت آنالیت ربط میدهد‪:‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪5‬‬
 ‫‪ I‬جریان‪ n ،‬تعداد الکترون مبادله شده‪ F ،‬ثابت فارادی‪ A ،‬سطح الکترود‪ 0C ،‬غلظت آنالیت‪ D ،‬ضریب نفوذ و ‪ t‬زمان میباشد (‪.)4‬‬

‫‪ -3-3‬ولتامتری‬

‫مطالعه تغییرات جریان‪ ،‬ناشی از واکنش‪ ،‬بین دو الکترود طی تغییرات کنترل شده پتانسیل‪ ،‬ولتامتری نامیده میشود‪ .‬ولتامتری زیر مجموعه‬
‫تکنیک آمپرومتری به شمار میرود‪ .‬نوع پتانسیل (‪ DC‬یا ‪ ) AC‬و نحوه اعمال آن (روبشی‪ ،‬پالسی و موج مربعی) انواع مختلف ولتامتری را به‬
‫وجود می آورد‪ .‬ولتاژ بین الکترود شاهد و کار اعمال شده و جریان بین الکترود کار و کمکی اندازهگیری میشود‪ .‬نمودار بیانگر تغییرات جریان در‬
‫برابر تغییرات پتانسیل خواهد بود‪ .‬در ولتامتریهایی که پتانسیل روبش میشود باید سرعت روبش بهینه سازی شود (‪.)4‬‬

‫تفاوت روشهای مختلف ولتامتری به نحوه اعمال پتانسیل در آنها مربوط میشود‪.‬‬

‫‪ -3-3-1‬ولتامتری پالس نرمال‬

‫در این روش پتانسیل به صورت پالسهایی با دامنه فزاینده و فواصل زمانی ثابت به الکترود کار اعمال میشود‪ .‬جریان در انتهای هر پالس (که‬
‫جریان زمینه حداقل است) اندازهگیری شده و نمودار جریان برحسب پتانسیل رسم میگردد (شکل ‪.)6‬‬

‫شکل ‪ .6‬نمودار پتانسیل‪-‬زمان (چپ) و جریان‪-‬پتانسیل (راست) در ولتامتری پالس نرمال‬

‫‪ -3-3-2‬ولتامتری پالس تفاضلی‬

‫در ولتامتری پالس تفاضلی پتانسیل به صورت پالسهایی با دامنه ثابت بر روی یک پتانسیل روبشی فزاینده اعمال میشود‪ .‬جریان برای هر پالس‬
‫در دو مرحله‪ ،‬قبل از اعمال پتانسیل و در انتهای عمر پالس اعمال شده و نمودار تفاضل این دو جریان برحسب پتانسیل رسم میگردد (شکل ‪.)7‬‬
‫نمودار حاصل به صورت پیک می باشد‪ .‬این روش به دلیل حذف جریان زمینه طی عمل تفاضل و پیک شکل بودن نمودار حد تشخیص پایین و‬
‫حساسیت باالیی دارد‪.‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪6‬‬
 ‫شکل ‪ .7‬نمودار پتانسیل‪-‬زمان (چپ) و جریان‪-‬پتانسیل (راست) در ولتامتری پالس تفاضلی‬

‫‪ -3-3-3‬ولتامتری موج مربعی‬

‫ولتامتری موج مربعی‪ ،‬تکنیک ولتامتری تفاضلی با دامنه بزرگ است‪ .‬پالسهای با دامنه بزرگ و ثابت بر روی پتانسیل روبشی فزاینده سوار‬
‫میشوند (شکل ‪ .) 8‬جریان در انتهای پالس رفت و انتهای پالس برگشت اندازهگیری شده و از هم کم میشوند‪ .‬اختالف جریان حاصل (جمع‬
‫جبری جریان رفت و برگشت) بر حسب پتانسیل روبشی فزاینده رسم میگردد‪.‬‬

‫شکل ‪ .8‬نمودار پتانسیل‪-‬زمان در ولتامتری موج مربعی‬

‫مهمترین مزیت روش موج مربعی نسبت به پالس تفاضلی سرعت باالی روش میباشد‪.‬‬

‫اگر ولتامتری به جای الکترود جامد بر روی الکترود قطره جیوه چکنده صورت گیرد پالروگرافی نامیده میشود (‪.)1‬‬

‫‪ -4‬ایمپدیمتری (سنجش امپدانس)‬

‫اسپکتروسکوپی امپدانس الکتروشیمیایی تکنیک موثری برای مطالعه سرعت انتقال الکترون و انتشار در واکنشهای الکتروشیمیایی است‪ .‬ماهیت‬
‫امپدانس‪ ،‬مقاومت پیچیدهای است که به هنگام عبور جریان از مدار متشکل از مقاومت‪ ،‬خازن و القاگر به وجود میآید‪ .‬وقایع الکتروشیمیایی در‬
‫فصل مشترک الکترود محلول به صورت اجزای مدار الکتروشیمیایی (مقاومت‪ ،‬خازن و القاگر) مدل میشوند‪ .‬طیف امپدانس چنین مداری میتواند‬
‫برای مطالعه وقایع سطح الکترود بکار رود‪ .‬با اعمال ولتاژ سینوسی کوچک در فرکانس ‪ ،w‬تغییرات جریان (مقاومت) اندازهگیری میشود‪ .‬طیف‬
‫حاصل به صورت مقاومت موهومی بر مقاومت واقعی تحت نام نمودار نیکوییست (‪ )Nyquist plot‬رسم میگردد (شکل ‪.)9‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪7‬‬
 ‫شکل ‪ .9‬نمودار امپدانس سیستم الکتروشیمیایی‬

‫بخش نیم دایرهای در فرکانسهای باال به فرایند انتقال الکترون و قسمت خطی در فرکانسهای پایین به پدیده انتشار مربوط میشود‪ .‬برهمکنش‬
‫اختصاصی در سطح الکترود‪ ،‬با تاثیر بر مقاومت الکترود در برابر جریان عبوری‪ ،‬با مطالعه طیف امپدانس قابل ردیابی است (‪.)1‬‬

‫تکنیک هدایت سنجی زیرمجموعه تکنیک امپدانس اسپکتروسکوپی به شمار میرود (‪.)4‬‬

‫‪ -5‬ترانزیستور اثر میدان )‪FET (Field-effect transistor‬‬

‫‪ FET‬نوعی ترانزیستور است که از میدان الکتریکی برای کنترل هد ایت کانال (ناحیه تهی از حامل های بار) بین دو الکترود ( ‪source and‬‬
‫‪ )drain‬در ماده نیمرسانا استفاده میکند‪ .‬هدایت الکتریکی از طریق تغییر پتانسیل میدان الکتریکی الکترود سوم (‪ )gate‬نسبت به الکترودها‬
‫کنترل میشود‪ .‬بسته به ساختار و دوپینگ انجام یافته روی ماده نیم رسانا‪ ،‬حضور پتانسیل مثبت و منفی کافی در الکترود ‪ gate‬سبب جذب‬
‫یا دفع حاملهای بار در کانال خواهد شد‪ .‬در نتیجه هدایت در کانال کنترل میشود‪ .‬سیستمهای مبتنی بر ‪ FET‬برای موارد با سیگنال ضعیف‬
‫یا امپدانس باال مناسب هستند و کابردهای روزافزونی در زیست حسگرهای الکتروشیمیایی دارند‪ .‬تبدیل ‪ FET‬به ابزار حسگری از طریق جایگزینی‬
‫الکترود ‪ gate‬با سطح حساس بیوشیمیایی (نظیر غشائ حساس به آنالیت یا محلول هادی یون) که با محلول آنالیت در تماس است‪ ،‬صورت‬
‫میگیرد‪ .‬در سالهای اخیر‪ ،‬همراهی تکنولوژی ‪ FET‬با حساسیت باالی نانوساختارهایی مانند نانوسیم و نانولوله کربنی توجه زیادی به خود‬
‫جلب کرده و کاربردهای تجزیهای ارزشمندی یافتهاند (‪.)4‬‬

‫شکل ‪ .10‬ترانزیستور اثر میدان‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪8‬‬
 ‫‪ -6‬ویژگیهای زیست حسگر شیمیایی مطلوب‬

‫یک حسگر زیستی مطلوب باید دارای شرایط زیر باشد‪:‬‬

‫‪ -1‬کاتالیزور زیستی بکار رفته در سنسور باید برای هدف تجزیه ای مورد نظر کامال اختصاصی بوده و پایداری خوبی در شرایط طبیعی نگهداری‬
‫داشته باشد‪.‬‬

‫‪ -2‬واکنش باید مستقل از تغییرات شرایط فیزیکی نظیر هم زدن‪ pH ،‬و دما باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬پاسخ سنسور باید دقیق‪ ،‬صحیح‪ ،‬تکرارپذیر‪ ،‬در محدوده غلظتی مورد نظر خطی و تا حد ممکن فاقد نویز باشد‪.‬‬

‫‪ -4‬برای بیوسنسورهای بالینی که مستقیما و به صورت تهاجمی (‪ )invasive‬استفاده میشوند‪ ،‬پروب باید کوچک‪ ،‬زیست سازگار‪ ،‬بدون اثرات‬
‫سمی و ایمنی زایی باشد‪.‬‬

‫‪ -5‬امکان آنالیز سریع و در لحظه (‪ )Real time‬را فراهم آورد‪.‬‬

‫‪ -6‬ارزان‪ ،‬کوچک‪ ،‬قابل حمل بوده و استفاده از آن برای افراد غیرمتخصص مقدور باشد (‪.)4‬‬

‫بیوسنسورهای مبتنی بر اندازهگیریهای الکتروشیمیایی به دلیل امکان کوچکسازی‪ ،‬قابلیت حمل‪ ،‬اندازه گیری سریع و استفاده از حجم کم‬
‫نمونه توجه زیادی به خود جلب کردهاند‪.‬‬

‫تکنیکهای اصالح سطح‪ ،‬مکانیسمهای تبدیل الکتروشیمیایی مختلف و انتخاب مولکولهای رسپتور تشخیص دهنده همگی بر حساسیت نهایی‬
‫سنسور اثر می گذارد‪ .‬تبدیل سیگنال و عملکرد سنسورهای الکتروشیمیایی به شدت تحت تاثیر طراحی سطح الکترود است که عنصر حسگر را‬
‫به نمونه بیولوژیک در مقیاس نانو وصل می کند‪ .‬دستاوردهای جدید مبتنی بر نانوتکنولوژی نظیر استفاده از کانالهای یونی طراحی شده در‬
‫دوالیه لیپیدی‪ ،‬کپسوله کردن آنزیمها در وزیکول‪ ،‬پلیمرزوم یا کپسولهای پلی الکترولیت امکان تقویت هر چه بیشتر سیگنال را فراهم میکنند‬
‫(‪.)4‬‬
‫حسگرهای نانو‪ -‬بیو مثال جالبی از همراهی علوم مهندسی‪ ،‬فیزیک‪ ،‬شیمی و زیست شناسی در مقیاس نانو هستند‪ .‬تکمیل شکاف بین مبدل و‬
‫الیه شن اساگر زیستی توسط ساختارهای نانو به بهبود عملکرد بیوسنسورها منجر میشود‪.‬‬

‫نانوساختارها امکان کوچکسازی سنسور در نتیجه ساخت سیستمهای آرایه ای برای آنالیز همزمان چندین آنالیت‪ ،‬حساسیت باال تا حد تک‬
‫مولکول‪ ،‬کاهش هزینه و نیاز به مقدار کم نمونه را فراهم میکنند (‪.)4‬‬

‫بیوسنسورها برای آنالیز طیف وسیعی از نمونهها شامل مایعات بدن‪ ،‬نمونه غذا و نمونههای محیطی استفاده میشوند (‪.)4‬‬

‫دو مقاله بعدی به بحث تفصیلی در زمینه کابرد نانوساختارها در بیوسنسورهای الکتروشیمیایی میپردازد‪.‬‬

‫‪ -7‬نتیجه گیری‬

‫در زیست حسگرهای الکتروشیمیایی از تکنیک های مختلف الکتروشیمی برای تبدیل برهمکنش شیمیایی و آشکارسازی آنالیت استفاده میشود‪.‬‬
‫تکنیکهای رایج الکتروشیمی که در حسگری رایج می باشند شامل پتانسیومتری‪ ،‬کرونوآمپرومتری‪ ،‬ولتامتری‪ ،‬سنجش امپدانس و ‪ FET‬است‪.‬‬
‫طراحی و مهندسی سطح الکترود نقش تعیین کنندهای در کارایی تجزیه ای سنسورها دارد‪ .‬تلفیق مزایای نانوساختارها با تکنیکهای‬
‫الکتروشیمیایی در بیوسنسورها در سالهای اخیر موجب پیشرفتهای چشمگیر در حساسیت و قدرت آنالیزی این سیستمها شده است‪.‬‬

‫‪@UTNano‬‬ ‫_‪@UT_Nano‬‬
‫‪9‬‬