გარეგანი

ეფექტები
გარეგანი ეფექტები
გარეგანი ეფექტები გულისხომობს ერთი პიროვნების ქმედების გავლენას მეორე
პიროვნების ეკონომიკურ მდგომარებაზე. თუ ეს გავლენა მეორე პიროვნებისთვის
წამგებიანია ასეთ გარეგან ეფექტს უარყოფითი გარეგანი ეფექტი ეწოდება ხოლო თუ
მომგებიანია-დადებითი გარეგანი ეფექტი. გარეგანი ეფექტების არსებობისას საზოგადოებას
ინტერესები ბაზართან მიმართებით სცილდება ბაზარზე მოქმედ მყიდველთა და
გამყიდველთა კეთილდღეონის პრობლემებს და იმ ადამინების ეკონომიკურ
მდგომარეობაზეც ვრცელდება რომლებზეც ეს გარეგანი ეფექტები მოქმედებს იმის გამო რომ
მყიდველები და გამყიდველები მოთხოვნის თუ მიწოდების შესახებ გადაწყვეტილებების
მიღებისას უგულვებელყოფენ თავიანთი ქმედებების გარეგან ეფექტებს ბაზრის
წონასწორობა გარეგანი ეფექტების არსებობისას არაეფექტიანია ესე იგი ეს წონასწორობა ვერ
ახერხებს საზოგადოების მთლიანი სარგებლობის მაქსიმი-ზაციას.
გარეგანი ეფექტები
გარეგანი ეფექტები არსებობს ორი სახის დადებითი და
უარყოფითი გარეგანი ეფექტები
უარყოფითი გარეგანი ეფექტები
მაგალითად, გარემოს დაბინძურება დიოქსინით უარყოფითი გარეგანი ეფექტია. მხოლოდ
საკუთარი ინტერესებით შემოფარგლული ქაღალდის მწარმოებელი ფირმები არ
ითვალისწინებენ მათ მიერ გარემოს დაბინძურების სრულ დანახარჯებს და, აქედან გამომ-
დინარე, გარემოს აბინძურებენ და ასე გაგრძელდება, თუკი მთავრობა მათ ამაში ხელს არ
შეუშლის. არსებობს მრავალი სახის საბაზრო ჩავარდნა და ასევე მრავალნაირი საპასუხო პოლი-
ტიკა. მოვიყვანთ ზოგიერთ მაგალითს: ავტომობილების გამონაბოლქვი უარყოფითი გარეგანი
ეფექტია, ვინაიდან წარმოქმნის მავნე აირებს, რითაც ადამიანები სუნთქავენ. ამ გარეგანი
ეფექტის შედეგად მძღო- ლები ატმოსფეროს მეტისმეტად აბინძურებენ. ფედერალური მთავრობა
ამ პრობლემის გადაჭრას იმით ცდილობს, რომ აწესებს დაბინძურების სტანდარტს
მანქანებისთვის და, ამას გარდა, აწესებს გადასახადს ბენზინზე, რათა ადამიანებმა ნაკლებად
იმგზავრონ ავტომობილით.
უარყოფითი გარეგანი ეფე ქ ტები

• უკეთებენ. ძაღლების ყეფა უარყოფითი გარეგანი ეფექტია, რადგან

მეზობლებს აწუხებს. ძაღლების პატრონები ამ ხმაურის სრულ
დანახარჯებს არ გაიღებენ, ამიტომ არც კი ცდილობენ რაიმე
ზომების მიღებას, რათა ძაღლებმა არ იყეფონ. ამის საპასუხოდ
ადგილობრივი მთავრობები კრძალავენ „მოქალაქეთა სიმშვიდის
დარღვევას"
დადებითი გარეგანი ეფექტები
• ისტორიული შენობებისა და ნაგებობების რესტავრაცია დადებითი გარეგანი ეფექტია,
ვინაიდან გამვლელები ამ შენობების მშვენიერებით ტკბებიან და ისტორიულობის გრძნო-
ბას განიცდიან. შენობათა მფლობელები რესტავრაციისგან სრულ სარგებლობას ვერ იღებენ
და ამიტომ ძველი შენობების რაც შეიძლება სწრაფად დანგრევას ცდილობენ. ადგილობრივი
მთავრობები ამ პრობლქმას პასუხობენ ისტორიულ ნაგებობათა დაცვის პროგრამებით,
აგრეთვე გადასახადების შემცირებით იმ მფლობელებისთვის, რომლებიც შენობებს
რესტავრაციას უკეთებენ.
დადებითი გარეგანი ეფექტები
• ახალი ტექნოლოგიების კვლევა დადებითი გარეგანი ეფექტია, ვინაიდან იძლევა ახალ
ცოდნას, რომელსაც სხვები იყენებენ. იმის გამო, რომ გამომგონებლები თავიანთი გამო-
გონებებიდან სრულ სარგებლობას ვერ იღებენ, კვლევას სულ უფრო ნაკლებ რესურსებს
უთმობენ. ფედერალური მთავრობა ამ პრობლემას ნაწილობრივ საპატენტო სისტემით
წყვეტს რომელიც გამომგონებლებს თავიანთი გამოგონებების გარკვეული დროით
გამოყენების ექსკლუზიურ უფლებას აძლევს.
გარეგანი ეფექტების
პრობლემების გადაწყვეტა

• მართალია, ზემოთ განვიხილეთ, რატომ არ

აძლევს გარეგანი ეფექტები ბაზარს რესურსების
ეფექტიანი განაწილების შესაძლებლობას, მაგრამ
მხოლოდ ზედაპირულად შევეხეთ ამ
არაეფექტიანობის შემცირების გზებს. რეალობაში
კერძო პირებიცა და პოლიტიკოსებიც
სხვადასხვაგვარად რეაგირებენ გარეგან
ეფექტებზე, საერთო ამ რეაგირებას ის აქვს, რომ
პრობლემის გადაჭრის. ყველა გზა რესურსების
განაწილების სოციალურ ოპტიმუმთან .
მაქსიმალურად მიახლოებაზეა მიმართული. ამ
ნაწილში პრობლემის კერძო გადაწყვეტას
·განვიხილავთ.
გარეგანი ეფექტების
პრობლემების
გადაწყვეტა

მიუხედავად იმისა, რომ გარეგანი ეფექტები ბაზრების

არაეფექტიანობას იწვევს, მთავრობის ჩარევა ყოველთვის
საჭირო არ. არის, ზოგ შემთხვევაში ადამიანებს თვითონვე
შეუძლიათ ქმედითი გადაწყვეტილებების მოძებნა. ზოგჯერ
გარეგანი ეფექტების პრობლემის გადაჭრა მორალური
კოდექსისა და სოცი5ლური სანქციების მეშვეობით ხდება,
დავფიქრდეთ, მაგალითად, იმაზე, რატომ არ ანაგვი»ნებს
ქუჩებს ადამიანების უმრავლესობა. იმის მიუხედავად, რომ
არსებობს დანაგვიანების საწინაბღმდეგო კანონები,
სახელმწიფო ამ კანონების დაცვაზე დიდ ენერგიას არ
ხარიჯავს.ადამიანების უმრავლესობა. ქუჩებს მხოლოდ
იმიტომ არ ანავვიანებს, რომ ასე მოქცევა არასწორია, ოქროს
წესი, რომელსაც ბავშვებს ასწავლიან, ამბობს: „მოექეცი სხვებს
ისე„ როგორც გინდა, რომ შენ მოგექცნენ”. ეს მორალური წესი
გვაიძულებს, გავითვალისწინოთ, ის, თუ როგორ მოქმედებს
სხვებზე ჩვენი ქმედება.
გარეგანი ეფექტების პრობლემების
გადაწყვეტა
• გარეგანი ეფექტების პრობლემის კიდევ ერთი -კერძო გადაწყვეტაა ქველმოქმედება. მაგალითად, ორგანიზაცია „სიერა ქლაბი",
რომლის მიზანიც გარემოს დაცვაა, კერძო შეწი- პრულობების ხარდზე არსებობს. კერძო კოლეჯები და უნივერსიტეტები
საჩუქრებს ილებენ თავიანთი კურსდამთავრებულებისგან, კორპორაციებისა და ფონდებისგან ნაწილა. ეკონომიკის ობრიე
იმიტომაც, რომ განათლებას დადებითი გარეგანი ეფექტები მოაქვს საზოგადოებისთვის.კერძო ბაზარი ზშირად გარეგანი
ეფექტების პრობლემას იმით წყვეტს, რომ მხარეები ინტერესებს ეყრდნობა, ზოგჯერ პრობლემის გადაწყვეტას სხვადასხვა
ტიპის ფირმები ინტეგრირების სახე აქვს. განვიხილოთ, მაგალითად, მეზობლად მდებარე ორი მეურწეობა რომელთაგან ერთს
ვაშლი მოჰყავს, მეორე კი თაფლს ამზადებს, თითოეული მეურნე ობა დადებით გარეგან ეფექტს აძლევს მეზობელ
მეურნეობას: ვაშლის ხეებზე ყვავილებ დამტვერვით ფუტკრები მებალეს ვაშლების მოყვანაში ეხმარებიან. ამავე დროს, ვაშლ
ხეებიდან მიღებულ ნექტარს ფუტკრები თაფლის დასამზადებლად იყენებენ. მიუხედა ვად ამისა, როდესაც მებაღე იღებს
გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, რამდენი ზე დარგოს მეფუტკრე კი – იმის შესახებ, რამდენი ფუტკარი მოაშენოს, დადებით
გარეგან ეფექტებ უგულებელყოფენ. ამის შედეგად მებაღე ძალიან ცოტა ხეს რგავს, მეფუტკრე კი ძალია! ცოტა ფუტკარს
აშენებს. ეს გარეგანი ეფექტები გათვალისწინებული იქნება, თუ მეფუტ კრე ვაშლის ბალს შეიძენს, ხოლო მებაღე – სკებს: ამ
შემთხვევაში ორივე მეურნეობა ერთი ფირმა წარმართავს და ეს ფირმა აირჩევს ხეებისა და ფუტკრების ოპტიმალურ რაო
დენობას. გარეგანი ეფექტების გათვალისწინება ერთ-ერთი მიზეზია იმისა, რომ ზოგი ფირმა ერთდროულად რამდენიმე
სხვადასხვა სახის საქმიანობას ეწევა
გარეგანი ეფექტების პრობლემების
გადაწყვეტა
• კერძო ბაზრების მიერ გარეგანი ეფექტების პრობლემის გადაჭრის
კიდევსბრთი გზა დაინტერესებულ მხარეებს შორის ხელშეკრულების
დადება. ზემოთ მოყვანილ მაგა ლითში ხელშეკრულებას მეფუტკრესა
და მებაღეს შორის შეუძლია ხეებისა და ფუტკრე ბის მცირე
რაოდენობასთან დაკავშირებული პრობლემის გადაჭრა. ხელშეკრულება
შეუძლია განსაზღვროს ხეების რაოდენობა, ფუტკრების რაოდენობა და,
შესაძლოა, ერთ მხარის მიერ მეორისთვის გადასახდელი თანხა. ხეებისა
და ფუტკრების ოპტიმალურ რაოდენობის განსაზღვრით
ხელშეკრულებას შეუძლია დაძლიოს ამ გარეგანი ეფექტები შედეგად
გამოწვეული არაეფექტიანობა და ორივე მხარის ეკონომიკური
მდგომარეობა გააუმჯობესოს
მადლობა
ყურადღებისთვის
პრეზენტაციაზე მუშაობდა ნინი აფხაზავა