Professional Documents
Culture Documents
Nguyễn Tuân
I – TÌM HIỂU CHUNG
1. Tác giả
- Nguyễn Tuân (1910-1987)
sinh trong một gia đình nhà nho
khi Hán học đã tàn. Quê: làng
Mọc, nay thuộc phường Nhân
Chính, Thanh Xuân, Hà Nội
- Là một nhà văn lớn, một
nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái
đẹp; là cây bút có phong cách
nghệ thuật độc đáo, sở trường
về thể loại tùy bút, bút ký.
- Sau CMT8, đến với cách
mạng và dùng ngòi bút phục vụ
hai cuộc kháng chiến của dân
tộc
NĐT
Ký hoạ chân dung nhà văn Nguyễn Tuân của các hoạ sĩ Văn Cao, Thành
Chương, Sĩ Ngọc, Quách Đại Hải, Tạ Tỵ, Phạm Minh Hải.
Sự nghiệp
* Trước Cách mạng 1945
- Đi tìm cái đẹp của thời xưa còn xót lại trong sự đối lập với cuộc đời
thực tại (“Vang bóng một thời, Thiếu quê hương, Chiếc lư đồng mắt
cua..”)
* Sau cách mạng 1945
- Hòa mình vào cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ với các
tùy bút: “Đường vui, Tình chiến dịch, Tùy bút kháng chiến, Sông Đà,
Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi”. (. Ông vẫn tiếp cận thế giới, con người
thiên về phương diện văn hóa nghệ thuật, nghệ sĩ, nhưng giờ đây ông
còn tìm thấy chất tài hoa nghệ sỹ ở cả nhân dân đại chúng. Còn giọng
khinh bạc thì chủ yếu chỉ là để ném vào kẻ thù của dân tộc hay
những mặt tiêu cực của xã hội)
NTT-NT, TM
* Phong cách nghệ thuật : “ngông”
- Là người nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp, có tri thức uyên bác và
cách sử dụng ngôn từ độc đáo, sáng tạo
- Yêu chuộng sự phóng túng, tự do
- Nguyễn Tuân thường quan sát sự vật ở góc độ thẩm mĩ và miêu
tả con người ở phương diện tài hoa nghệ sĩ. NĐM
2. Tác phẩm Chữ người tử tù
• Xuất xứ: Truyện ngắn lúc đầu có tên là “Dòng chữ cuối cùng”, in
năm 1939 trên tạp chí Tao Đàn, sau đó được tuyển in trong tập
“Vang bóng một thời” và đổi thành “Chữ người tử tù”.
* Tập truyện Vang bóng một thời: - In lần đầu 1940, gồm 11 truyện
ngắn
- Nội dung: Những nhà nho gặp thời loạn lạc, những nhà nho mặc
dù buông xuôi bất lực nhưng vẫn mâu thuẫn sâu sắc với xã hội
đương thời. Họ không chạy theo thời thế mà vẫn cố giữ thiên
lương” và sự “trong sạch trong tâm hồn.
- Giá trị: “Gần tới sự toàn thiện, toàn mĩ” (Vũ Ngọc Phan)
Tuyển tập truyện ngắn Vang bóng một thời
Tác phẩm gần đạt đến độ “toàn thiện toàn mĩ” ấy góp phần đưa nghệ
thuật văn xuôi Việt Nam phát triển thêm 1 bước mới trên con đường hiện đại
hóa. “ Vang bóng một thời” vẽ lại những cái đẹp xưa của thời phong kiến suy
tàn , thòi có những ông Nghè,ông Cống, ông Tú thích chơi lan chơi cúc , thích
đánh bạc bằng thơ hoặc nhấm nháp chén trà trong sương sớm với tất cả nghi
lễ thành kính đến thiêng liêng .[…] “Vang bóng một thời”, vì thế có thể được
xem như một bảo tàng lưu giữ các giá trị văn hóa cổ truyền của dân tộc.
(Vũ Ngọc Phan – Nhà văn hiện đại hiện đại, NXB
H.2012)
• video
“Nhà văn Nguyễn Tuân đã lấy
nguyên mẫu hình tượng Cao Bá
quát làm nguồn cảm hứng sáng tạo
nhân vật Huấn Cao. Huấn cao được
lấy từ hình tượng này với tài năng,
nhân cách sáng ngời và rất đỗi tài
hoa”
Cao Bá Quát là nhà thơ lỗi lạc trên thi đàn dân tộc trong thế kỉ 19. Ông để lại trên
một nghìn bài thơ chữ Hán và vài chục bài thơ Nôm, và kiệt tác “Tài tử đa cùng phú”.
Thơ văn Cao Bá Quát thấm đượm tình yêu nước, niềm tự hào dân tộc, man mác tình gia
đình, tình bằng hữu, tình quê hương. Ngôn ngữ thơ hàm súc, giọng thơ thiết tha trầm hùng.
II. Đọc – hiểu văn bản
* Bố cục:
Ba phần
- Chơi chữ là truyền thống của dân tộc ta, qua đó thể hiện tài
năng, tâm hồn, phẩm hạnh, ước mơ, khát vọng của người viết
chữ và người chơi chữ
Một số hình ảnh về nghệ thuật thư pháp
Em có nhận xét gì về
câu nói của Huấn
Cao?
-> Câu nói vừa thoáng một chút ân hận vì đã đối xử khinh bạc với quản ngục,
lại vừa rưng rưng niềm cảm động. Đó là cách ứng xử đầy tôn trọng và trân
trọng của một tấm lòng trước một tấm lòng, của một thiên lương trước một
thiên lương.
Là một người tài hoa, độc đáo, sống mạnh mẽ, phóng khoáng vậy mà ông
Huấn lại dành cho “kẻ thù” của mình những lời tri ân cảm động như thế, quả
là hiếm và đáng quý.
Nói như Cao Bá Quát: “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa” (Cả cuộc đời chỉ
cúi đầu trước hoa mai), ở đây, Huấn Cao cũng đã “cúi đầu” trước nhân cách
và sở thích cao quý của quản ngục và thơ lại. Cái cúi đầu ấy làm con người trở
nên lớn lao hơn, đẹp đẽ, giàu chất nhân văn hơn.
Không chỉ thế, thiên lương của
Huấn Cao còn có khả năng làm
bừng sáng vẻ đẹp của người khác.
Em hãy tìm chi tiết để chứng minh
điều này?
- Thiên lương có khả năng làm bừng sáng vẻ đẹp của người
khác:
+ Lời khuyên với quản ngục: Ở đây lẫn lộn…mất cái đời lương
thiện đi (114)-> Lời khuyên khuyến khích con người hướng thiện
+ Quản ngục cúi đầu trước Huấn Cao và nói những lời cảm động:
“Kẻ mê muội này xin bái lĩnh”.
-> Bằng chứng rõ nhất về khả năng cảm hóa và làm bừng sáng
thiên lương ở người khác của nhân vật Huấn Cao. Điều mà con
người này ban tặng cho cuộc đời không chỉ là cái đẹp của nghệ
thuật thư pháp mà còn là khả năng cứu rỗi những cuộc đời khác.
2. Nhân vật Huấn Cao
Qua việc yêu mến, ca ngợi, tiếc nuối những người như
ông Huấn – người “kết tinh”, lưu giữ vẻ đẹp văn hóa
truyền thống của dân tộc, đã cho thấy được lòng yêu
nước kín đáo của nhà văn
“Nguyễn Tuân hay nói đến hai chữ “thiên lương” của nhân vật.
Trong số những nhân vật ấy, nổi bật lên hình ảnh Huấn Cao trong
“Chữ người tử tù”. Ở con người này, cái đẹp của tài hoa hòa hợp
với cái đẹp của khí phách, tuy chí lớn không thành vẫn coi
thường gian khổ, xem khinh cái chết, tư thế hiên ngang lồng lộng
tỏa sáng trên cái nền đen đặc quánh của nhà tù.”
“Nguyễn Đăng Mạnh, Lời giới thiệu tác phẩm Nguyễn
Tuân, NXB văn học, 1978)
b) Quan niệm thẩm mĩ và thái độ của nhà văn
- Quan niệm thẩm mĩ:
+ Cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau
+ Một nhân cách đẹp bao giờ cũng là sự thống nhất giữa cái tâm và
cái tài.
Từ vẻ đẹp toàn diện
của Huấn Cao và giọng
- Thái độ của nhà văn: Yêu mến, ca ngợi Huấn
điệu trong tác Cao,
phẩm, tiếc nuối
những người như ông Huấn -> tình cảm em yêu nước
có nhận thầm
xét gì về kín, trân
thái đội của nhà văn
trong những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
với nhân vật?
Tiểu kết: Huấn Cao là người vừa có tài vừa có tâm, bất khuất
trước cái ác cái xấu nhưng mềm lòng trước cái thiện, cái đẹp.
3. Nhân vật quản ngục – “một tấm lòng trong thiên hạ”
a) Vẻ đẹp nhân vật quản ngục
- Cảnh ngộ: cai tù, chứng kiến bao điều “tàn nhẫn, lừa lọc...giữa
1 đống cặn bã” Nhân vật quản
->dễ dẩy con người vào chốnngụcbùn
đượcnhơ.
Nguyễn
Tuân xây dựng là
- Thú chơi chữ, “sở nguyệnconcao quý”
người nhưlàthế
được treo ở nhà riêng
một đôi câu đối do tay ông Huấnnào?Cao viết.
-> Có tâm hồn nghệ sĩ, say mê và quý trọng cái đẹp.
- Là một người có tấm lòng “biết nhỡn liên tài”, cảm phục tài
năng và nhân cách Huấn Cao
- Cái cúi đầu của quản ngục: tôn vinh một nhân cách, một tấm
lòng, một sở thích. Tất cả đều rất cao quý.
-> Đây chính là những phẩm chất khiến Huấn Cao cảm kích, coi
là “một tấm lòng trong thiên hạ” và tác giả thì xem ngục quan là
“một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc
luật đều hỗn loạn xô bồ”.
2. Viên quản ngục
Viên quản ngục – là người say mê cái đẹp
- Tư thế người cho chữ: một người tù, cổ đeo gông, chân vướng
xiềng...trên mảnh ván >< tư thế cho chữ thường thấy: ung dung,
nhàn hạ (thân nhà tâm nhàn)
- Sự đảo lộn địa vị:
viên quản ngục (khúm núm), thầy thơ lại (run run) >< người tử
tù đường hoàng
-> thủ pháp tương phản giữa ánh sáng và bóng tối, cái hỗn độn xô
bồ với cái thanh khiết, cao cả làm nổi bật hình ảnh Huấn Cao, tô
đậm sự vươn lên thắng thế của ánh sáng với bóng tối, cái đẹp đối
với cái xấu xa, nhơ bẩn; cái thiện đối với cái ác
- Cuộc gặp gỡ của 3 con người ở 2 giới tuyến. Về địa vị xã hội,
chính trị họ là kẻ thù của nhau, là những người “không đội trời
chung”. Vậy mà họ đã ngồi bên nhau, ba cái đầu chụm lại trong
một thế giới đầy thân thiện, của những kẻ tri âm tri kỉ. Không còn
một ranh giới nào, không còn quyền lực chỉ có sự lên ngôi của
cái Đẹp, của thiên lương và những tấm lòng tri âm.
Nhà tù vốn là nơi bóng tối ngự trị, giờ đây trở thành thế giới
rực rỡ ánh sáng. Nhà tù thực dân là biểu tượng của cái ác, của cái
chết giờ đây lại trở thành mảnh đất cho sự sống và cái đẹp nảy
mầm
“Sự đối lập giữa lí tưởng và hiện thực, giữa tính cách và hoàn cảnh là
đặc trưng cơ bản của chủ nghĩa lãng mạn. Huấn Cao và viên quản ngục
cũng là những người xa lạ với hoàn cảnh, đứng cao hơn hoàn cảnh:
“Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bằng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, tính
cách dịu dàng và lòng biết giá người, biết trọng người ngay của viên
quản ngục này là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn
mà nhạc luật đều hỗn loạn, xô bồ”. Không chỉ xa lạ mà còn đối lập với
hoàn cảnh: “Ông trời nhiều khi hay chơi ác đem đày ải những cái thuần
khiết vào giữu vào dòng cặn bã”. Nguyễn Tuân sử dụng rất thành công
thủ pháp đối lập đó ở phần kết tác phẩm. Cái đêm nguowif tử tù cho chữ
viên quản ngục là một tình huống thật kì lạ, thật tương phản, đúng là
“một cảnh tượng xưa nay chưa từng có…”
(Phan Cự Đệ)
Hai đứa trẻ (bóng tối và ánh sáng), Cố Hương
(sự tương phản giữa sự trong trẻo, hồn nhiên
của quá khứ >< sự nặng nề, tối tăm, cố hữu
của tư tưởng giai cấp, phân biệt giàu nghèo
trong hiện tại
Qua cảnh cho chữ, Nguyễn
Tuân muốn nhấn mạnh,
khẳng định điều gì?
Đoạn cuối của tác phẩm
là một “cảnh tượng
xưa nay chưa từng có”.
+ Cái đẹp có thể vượt lên trên tất cả những giới hạn tầm
thường, những thế lực xã hội.
+ Bên cạnh Huấn Cao, Viên quản ngục trở nên tầm thường
nhưng có thể khẳng định: Cái đẹp có thể cảm hóa và sinh
ra cái đẹp.
+ Trong tù ngục cái đẹp vẫn được khai sinh: Nhà tù thực
dân không thể giam hãm được cái đẹp của con người
Việt Nam, của dân tôc Viêt Nam.
III/ Tổng kết
Em hãy nhận xét chung
1. Nội dung: về nghệ thuật và nội
dung của truyện?
- Qua hình tượng Huấn Cao - một người tài hoa, khí phách hiên
ngang thiên lương trong sáng, nhà văn thể hiện quan niệm về cái
đẹp, khẳng định sự bất tử của cái đẹp và bộc lộ thầm kín lòng yêu
nước
2. Nghệ thuật:
- Tạo dựng tình huống truyện độc đáo
- Khắc hoạ tính cách nhân vật.
- Tạo không khí cổ kính, trang trọng
- Sử dụng thủ pháp đối lập và ngôn ngữ giàu tính tạo hình.