Parametrat Vital

Objektivat:

Studenti duhet të jetë i aftë:

Të dijë se çka janë parametrat vital

Të njohë se cilat janë parametrat vital
Të jetë I aftë që ti mas parametrat vital

2
Parametrat Vital (Shënjat jetësore)
Parametrat vital shprehin gjendjen e përgjithshme të
personit. Ata tregojnë funksionin e mekanizmave
homeostatik.
Parametrat vital janë:
1. Presioni arterial (shtypja e gjakut)
2. Respiracioni
3. Pulsi
4. Temperatura Trupore
5. Dhimbja
Vlerësimi infermieror përfshin matjen dhe interpretimin e
tyre. Parametrat vital janë të ndërlidhura me njëra tjetrën
dhe shikohen si një tërësi për funksionimin normal të
proceseve jetësore të oragnizmit.
Presioni Arterial (TENSIONI ARTERIAL)
 Presioni arterial është presion që ushtrohet
prej gjakut kur ai pulson në arterie (në muret
e enëve të gjakut).
 Presioni arterial varet prej gjendjes së zemrës,
prej sasisë, viskozitetit të gjakut dhe
elasticitetit të enëve të gjakut.
 Njësia matëse e presionit arterial është
milimetër të shtyllës së zhives (mmHg) ku
zakonisht lexohen 2 vlera.
 Vlera e parë e cila lexohet është, presioni
sistolik i gjakut, i cili është niveli më i lartë i
presionit të gjakut që arrihet kur zemra rreh apo
pompon gjakun në arterie pra muskuli I zemrës
kontraktohet. Vlera normale e tij është ≤120
mmHg.
 Ndërsa vlera tjetër është presioni diastolik,niveli
më I ulët I presionit të gjakut presioni i cili
krijohet brenda enëve të gjakut, dhe kur muskuli i
zemrës relaksohet pas kontrahimit. Vlera
normale e tij eshte ≤ 80 mmHg.
 Diferenca ndërmjet presionit sistolik dhe atij
diastolik quhet Presion diferencial
•
Nëse kemi vlera të larta të tensionit
arterial te pacienti konsiderohet si:
• Hipertension arterial

• Nëse kemi vlera të ulëta të tensionit

arterial te pacienti konsiderohet si:
• Hipotension arterial

 Kjo matje tregohet në

sphygmomanometër që pasqyron
presionin e ajrit në manzhetë, e cila
mbështillet përreth një ekstremiteti të
personit p.sh krahut.
Faktorët që ndikojnë në vlerat e presionit arterial

Ndryshimet ditore
Mosha

Temperatura trupore
Aktiviteti Fizik
Temperatura e mjedisit
Stresi

Gjinia Disa kushte patologjike

Medikamentet
 Mosha: Presioni i gjakut rritet me rritjen e moshës. Në personat
e moshuar, presioni diastolik shpesh rritet si pasojë e
ngushtimit të arterieve.

Vlerat Normale Presioni arterial

Sistolik Diastolik

Adulti 140/90 mm Hg

Adoleshentët 120/80 mmHg

Fëmijët 5-10 vjeç 110 /70mmHg

Fëmijët 1-5 vjeç 100/65mmHg

Fëmijët 6-12 muajsh 95/60 mmHg

Fëmijët nën 12 muajsh 80/50 mmHg

• Aktiviteti Fizik: Presioni i gjakut rritet gjatë
ushtrimeve fizike. Zakonisht këshillohet që personi të
bëjë një pushim 20-30 minuta pas ushtrimeve, përpara
se të mund të bëhet matja e presionit të gjakut.
• Stresi : Si pasojë e ankthit, frikës dhe dhimbjeve të
forta mund të rritet presioni arterial.
• Gjinia: Gratë zakonisht kanë presion gjaku më të ulët
se burrat e së njëjtës moshë.
• Medikamentet: Disa medikamente si p.sh Clonidin
hydrochloride, një veprues për depresionin, ul
presionin e gjakut, ndërsa medikamente të tjera si
adrenalina rrit presionin arterial duke stimuluar
sistemin nervor simpatik.
Ndryshimet ditore: Në përgjithësi presioni arterial
ndryshon gjatë orëve të ditës. Presioni është më i ulët
në mëngjes, kur shpejtësia metabolike është më e ulët.
Më pas presioni arterial rritet gjatë ditës dhe
dobësohet në pasditen e vonë ose herët në mbrëmje.
Temperatura trupore: Rritja e temperaturës trupore
shkakton rritje të presionit arterial apo shtohet
shpejtësia metabolike.
Temperatura e mjedisit: Rritja e temperaturës së
mjedisit shoqërohet me ulje të presionit arterial, dhe
ulja e temperaturës së mjedisit shkakton rritje të
presionit arterial.
Disa kushte patologjike si:
Obeziteti shoqërohet me rritje të presionit
arterial pasi rriten rezistencat periferike.
Hemorragjia shoqërohet me ulje të presionit
arterial pasi pakësohet vëllimi i gjakut
qarkullues.
Arterioskleroza shoqërohet me rritje të
presionit arterial pasi shoqërohet me ngushtim
të enëve të gjakut.
Hematokriti i ulët shoqërohet me ulje të
presionit arterial pasi ulet viskoziteti i gjakut .
Karakterisitikat e presionit arterial
Sistolik Diastolik
Kategoria e presionit
të gjakut mm Hg mm Hg

Normal më pak se 120 dhe më pak se 80

Prehypertension
120 – 139 ose 80 – 89

Presioni i lartë i gjakut

140 – 159 ose 90 – 99
(hipertensionit) Faza 1

Presioni i lartë i gjakut

Presioni i gjakut
(hipertensionit) Faza 2 160 ose më e lartë ose
Kategoria
100 -110
Kriza Hypertensive
(kujdesia emergjente e Më e lartë se 180 ose Më e lartë se 110
nevojshme)
Metodat e matjes së TA
Metoda direkte (invazive / e përgjakshme),konsiston në
vizualizimin direkt në një monitor të vlerave të tensionit të
pacientit,të matur nëpërmjet futjes mbrenda një arterje të një
kanile të lidhur me një transduktor/lexues të tensionit.
Përdorimi i kësaj metode bëhet eksluzivisht në qëndrat e
terapisë intensive përmes një intervenimi kirurgjik.
2.Metoda indirekte:konsiston në përdorimin e aparaturave të
ndryshme:si tensiometër, sfigmomanometër, matës ekltronik.

13
Vendet e Matjes së presionit arterial
Krahu
Për matjen e presionit
arterial përdoret pjesa e
sipërme e krahut dhe
konkretisht arteria
brachiale. Personi duhet të
ulet, të qëndrojë në qetësi
dhe pjesa e parakrahut
duhet të mbështetet duke
e ngritur në lartësinë e
nivelit të zemrës. Ngritja ose
ulja e krahut mbi këtë nivel
ndikon në vlerat.
• Këmba
Për matjen e presionit
arterial në këmbë
përdoret arteria tibialis
posterio ose në vendin
e dorsalis pedis.
Manzheta vendoset në
pjesën e poshtme të
këmbës.

• Kofsha
për matjen e presionit në
këtë rast përdoret arteria
popliteale.
Personi qëndron në
dekubitus dorsal me
gjunjë lehtësisht të
mbledhur.
• Parakrahu
Në këtë rast përdoret arteria radialis.

Pajisjet që përdoren për matjen e presionit arterial

Aparati që realizon matjen e presionit arterial quhet sfygmanometër.

Gjatë matjes se presionit mund të bëhen disa gabime si;
Manzheta shumë e ngushtë
Krahu i pambështetur
Kohë e pamjaftueshme pushimi përpara matjes
Ripërsëritje e shpeshtë e matjes.
Mbështjellje e lirë e manzhetës
Shfryrje shumë e shpejtë ose ngadaltë e manzhetës
Krahu i vendosur mbi nivelin e zemrës
Matja realizohet menjëherë pas ushqyerjes ose kur ka
dhimbje.
Gjatë matjes së presionit arterial është mirë të
ndiqen disa rregulla:

1.TA nuk matet në një krah të futur në gips,kur pacienti

ka kryer një intërvenim kirurgjik në toraks/krahëror,TA
nuk matet në anën e ndërhyrjes, të sëmurë apo lënduar,
2.Para matjes pacienti domosdoshmërisht duhet të
qëndrojë ulur/të pushojë 15 minuta,
3.Manzheta vendoset në pjesen e sipërme të krahut,jo mbi
rrobe,
4.Diafragma e stetoskopit vendoset fort mbi gropen e
berrylit direkt në lekure
5.Dhoma duhet të jetë e qëtë,pa zhurma,pa tv apo radio të
ndezur,pa bashkëbisedime në koridor.

18
6.Manometri duhet të ketë pamje të qartë,
7.Vendosim aparatin,gjejme artërien radiale dhe
fryjme manzhetën.Ku nuk degjojme me pulsin
radial mjafton të fryhet manzheta edhe 30
mmHg,kjo parandalon mbushjen e tepërt me ajër
e cila mund të jetë e dhimbshme për pacientin.
8.Kur fillohet të shfryhet manzheta duke hapur
valvulen,e rrahura e parë tregon vlerën e tensionit
sistolik,rrahja sa vjen dhe zhduket duke shfryre
manzhetën,e ky nivel tregon vlerën e tensionit
diastolik.
19
 PULSI

Objektivat:

Studenti duhet të jetë I aftë:

Të përcaktoj vendet e matjes së pulsit

Të njohë faktorët që ndikojnë në matjen e pulsit dhe
Të përshkruaj rastet se kur mund të ndodh
brahikardia dhe tahikardia
Pulsi
 Përkufizim
 Me puls arterial nënkuptojmë “goditje ritmike që perceptohet lehtë duke
shtypur një arterie derisa gjaku kalon në të”
(Tomja,A.,Basha,E.,Pula,A.2004).
 Qëllimi
 Përcaktimi i numrit të të rrahurave të zemrës-pulsit, brenda një afati të
caktuar kohor prej një minute, procedurë që duke matur forcën dhe ritmin e
të rrahurave ndihmon në përcaktimin e gjendjes shëndetësore të zemrës së
personit (John Hopkins-Health Library,2016).

21
Pulsi paraqet pasqyrimin e punës së zemrës në
arteriet periferike.
Në çdo rrahje të zemrës gjaku hyn në arterie duke
shkaktuar presionin pulsues apo valët e pulsit.
• Kur një i rritur është në pushim, zemra pompon 4-6
litra gjak/minutë.
• Përcaktimi i pulsit mund të bëhet në mënyrë direkte:
me palpim (prekje) apo edhe indirekte: përmes
paisjeve si stetoskopi, pulsoksimetri e të ngjashme.
 Pulsi
Pulsi mund të jetë:
 Periferik dhe Qëndror (apikal)
 Pulsi matet me palpacion në periferi
dhe me auskultim të toneve të zemrës
në apeks (majën) e zemrës.
 Me palpacion pulsi matet në:
a. radialis, a.temporalis, a.dorsalis
pedis, gjegjësisht në arteriet
sipërfaqësore të cilat gjenden në
shtresë të fortë, sepse aty pulsi vërehet
më mirë.
Faktorët që ndikojnë në shpejtësinë e pulsit
 Mosha

 Gjinia

 Aktiviteti fizik

 Temperatura

 Medikamentete të ndryshme

 Hemorragjia

 Stresi

 Ndryshimet e pozicionit
Mosha: Shpejtësia e pulsit ndryshon me moshë. Tek të
porsalindurit ritmi i pulsit është 140 rrahje në minut, ndërsa
tek të rriturit 80 rrahje në minut.

Vlerat normale Frequenca cardiaca

Adulti 60-100

Adoleshentët 60-105

Fëmijët 5-10 vjeç 70-110

Fëmijët 1-5 vjeç 80-120

Fëmijët 1-12 muajsh 80-140

Neonati 120-160
 Gjinia: pas pubertetit shpejtësia e pulsit tek meshkujt është lehtësisht më i
lart se tek femrat.
 Aktiviteti fizik: shpejtësia e pulsit rritet gjatë një veprimtarie fizike.
 Temperatura: mund të shtojë shpejtësinë e pulsit.
 Medikamente të ndryshme: disa lloje të medikamenteve influencojnë në
shpejtësinë e pulsit ndërsa disa të tjera e ulin atë.
 P.sh. Medikamentet që përmbajnë kofeinë rrisin shpejtësinë e zemrës.
 Hemorragjia: humbja e gjakut nga sistemi vaskular rrit shpejtësinë e pulsit.
 Stresi: Ritmi i pulsit rritet kur personi kalon, emocione si: zemrërim, frikë,
ankthi si dhe kur janë të pranishme dhimbjet.
 Ndryshimet e pozicionit: kur një person qëndron në një pozicion ulur apo
qëndron në këmbë, zakonisht gjaku grumbullohet në enët e sistemit të
poshtëm venoz, i cili rrit shpejtësinë kardiake.
Vendet që shërbejnë për matjen e pulsit

Pulsi (arteria) Temporal

Pulsi Karotid
Pulsi Brachial
Pulsi Radial
Pulsi Femoral
Pulsi Popliteal
Pulsi Posterior tibial
Pulsi dorsalis pedis
Palpimi i pulsit në arterien
• Pulsi temporal preket aty ku
kalon arteria temporale mbi
kockën temporale të kokës.
• Përdoret në ato raste kur nuk
mund të preket pulsi radial.

• Pulsi radial preket aty ku kalon

arteria radiale, përgjatë kockës
radiale në pjesën e brendshme të
kyçit, në anë të gishtit të madh.
• Përdoret shumë shpesh për
matjen e frekuncës kardiake.
Dhe lokalizohet shumë lehtë.
 Palpimi i pulsit në arterien
• Pulsi carotid Preket anash
qafës, poshtë lobit të veshit,
aty ku kalon arteria karotide.
• Përdoret tek fëmijët, në rast
arresti kardiak, përdoret për
përcaktimin e qarkullimit të
gjakut në tru.

• Pulsi femoral preket aty ku

kalon arteria femorale, përgjatë
ligamentit inguinal.
• Përdoret për të përcaktuar
qarkullimin e gjakut tek njëra
këmbë.
 Pulsi popliteal preket aty ku kalon
arteria popliteal, pas gjurit. Kjo
është pikë e vështirë për tu
lokalizuar. Përdoret për të
përcaktuar qarkullimin e gjakut në
këmbë.

Pulsi posterior tibial

preket në sipërfaqen
mediale të kaviljes, aty ku
kalon aretria tibiale
posteriore. Përdoret për
përcaktimin e qarkullimit
të gjakut në këmbë.
Palpimi i pulsit në arterien doralis pedis

Pulsi doralis pedis

preket mbi kockën e
këmbës, aty ku kalon
arteria doralis pedis.
Përdoret për
përcaktimin e
qarkullimit të gjakut në
këmbë.
Matja e pulsit
Normalisht pulsi periferik palpohet duke ushtruar një presion
të lehtë me 3 gishtat e mesëm të dorës. Mollëzat e
brendshme të gishtërinjve janë zonat më të ndjeshme për
prekjen e pulsit.
Matja bëhet me shtypje të lehtë por të qëdrueshme të
arteries, për të ndier të rrahurat e zemrës brenda një (1)
minute.
Duke i numruar rrahjet e zemrës për minutë, mund të
konstatojmë rregullsinë e ritmit dhe fortësinë/volumin e
rrarjes së pulsit, që na e pasqyrojnë punën e zemrës.
Për matjen e pulsit apikal shërben stetskopi dhe një orë me
sekonda. (pulsi në maje të zemrës bëhet nga dy Infermier).
 Karakteristikat e pulsit
Shpejtësia e pulsit ndryshon në varësi të medikamenteve,
aktivitetit fizik (infermieri duhet të presë 10-15 minuta deri në
qetësimin e pacientit), dhe emocioneve.
Vlerat e pulsit në normë paraqiten
- pulsi normal 60-100 Normocardia ( Eucardia)
- pulsi më i madh se 100- Tachycardia (tahikardi)
- pulsi më i vogël se 60- Bradicardia (brahikardi )
 Ritmi i pulsit: i referohet rrahjeve dhe intervaleve
ndërmjet rrahjeve.
Pulsi i rregullt: koha ndërmjet dy rrahjeve është e njejtë.
Aritmi: pulsi është me ritëm të çrregullt.
 Vëllimi i pulsit: është cilësia e forcës me të cilën gjaku
rreh muret e arterieve. Zakonisht vëllimi i pulsit është i
njëjtë në çdo rrahje.
Pulsi normal: I fortë dhe me ndërprerje të rregullta.
Pulsi patologjik:
- i dobët me rrahje shumë të vogla
- tepër i fortë me një amplitudë të shtuar.
Matja e pulsit periferik

Pulsi periferik zakonisht matet me palpim dhe rrallë me

auskultacion.
Matja e pulsit periferik përdoret tek të gjithë individët me
përjashtim të:
- të porsalindurve dhe fëmijëve 2-3 vjeç. Tek këta
persona përdoret pulsi apikal.
- Personave të moshuar dhe shumë obezë. Përdoret në
këtë rast pajisja Dopler ose matja e pulsit apikal.
- individëve me sëmundje kardiake, për të cilët
kërkohet matja në pulsin apical.
• Për këtë teknikë nevojiten
një orë me akrepa sekondash
për numërimin e rrahjeve të pulsit
ose një stetoskop Doppler me
ultratinguj.
• Kur pulsi është i rregullt
numërimi bëhet për 30 sekonda
dhe shifra shumëzohet me dy.
• Kur pulsi nuk është i rregullt
matet për një minutë të plotë.
37
Objektivat:
Studenti duhet të jetë I aftë:
Të dijë vendet që shërbejnë për matjen e temperaturës trupore
Të njohë faktorët që ndikojnë në temperaturën trupore
Të dijë se si dokumentohen me shkrim shenjat jetësore

38
Temperatura trupore
Përkufizim
Me temperaturë trupor nënkuptojmë “sasinë e
nxehtësisë që ka një organizëm, dhe është rezultat i
baraspeshës së sasisë së nxehtësisë së prodhuar dhe
asaj të harxhuar” (Marieb dhe Hoehn, 2010).
Të gjitha qelizat trupore pjesëmarrëse në procesin e
metabolizmit të materieve ushqyese ngrohen por
shfaqin nivele të ndryshme temperature , andaj
temperatura trupore nuk është e njëjtë në tërë trupin
(Childs, 2011).

39
Në kushte normale dhe shëndet të mirë
temperatura është konstante-pa ndryshime,
duke shfaqur nivel më të ulët në mëngjes dhe
ngritje graduale gjatë ditës dhe në mbrëmje.

40
 TEMPERATURA TRUPORE
• Paraqet shkallën e ngrohjes së organizmit.
• Qendra për rregullimin e temperaturës është e vendosur në
Hypotalamus.
• Nën ndikimin e kësaj qendre, temperatura është konstante 36.5
– 37.5 °C normal, (normothermia ose euthermia).
• Kjo bën rregullimin e temperaturës, krijimin dhe lirimin e
ngrohjes së trupit.
• Në këtë proces marrin pjesë: sistemi qarkullues, sistemi nervor,
lëkura, gjëndrat e djersës ose mekanizmat drithërues, për të
ruajtur homeostazën dhe sistemi respirator.
Faktorët që ndikojnë në temperaturën trupore

• Mosha

• Mjedisi

• Koha e ditës

• Aktiviteti fizik

• Hormonet

• Stresi
Mosha të porsalindurit e kanë të pa stabilizuar temperaturën trupore
pasi mekanizmat termorregullues janë të pamaturuar. Si pasoj foshnja
ndikohet shumë nga temperatura e mjedisit dhe duhet të mbrohet nga
këto ndryshime. T˚ stabilizohet në moshën e adoleshencës.
T˚ normale ulet me rritjen e moshës së personit. Nuk janë të rralla
rastet kur një person i moshuar ka T˚ trupore 35 ˚C .

Mjedisi ekspozimi ndaj një temperature shumë të lartë ose shumë të

ulët mund të ndikojnë në T˚ trupore. Shkalla e ndryshimit lidhet me
temperaturën, lagështinë, dhe kohëzgjatjen e ekspozimit.
 Stresi ndikon në rritjen e temperaturës turpore. Ngacmimi i sistemit
nervor simpatik rrit nivelin e adrenalinës, si rezultat shtohet
shpejtësia metabolike e cila shton prodhimin e nxehtësisë.
Vendet e matjes së temperaturës trupore

• Matja orale

• Frontale

• Matja rektale

• Matja në vesh

• Matja aksilare

• Matja vaginale
 Matja Orale
 Avantazhet e kësaj metode janë
lehtësia e procedurës dhe
komforti i pacientit. Infermieri
duhet ta matë temperaturën të
paktën 15 minuta pas ngërnies
apo pirjes së tij.
 Rruga orale nuk këshillohet në
disa situata si: tek njerëzit të
cilët nuk janë të vetëdijshëm,
tek fëmijët, porsalindurit etj.
Matja Rektale

 Kjo matje është më e sakta dhe

rekomandohet tek personat që nuk
mund të matin temperaturën në
gojë.
 Terometri nuk duhet të vendoset
në rectum në rast se kemi material
fekal. Kjo metodë nuk këshillohet
tek pacientët me diarre, me
ndërhyrje kirurgjike rektale, me
patologji te rectumit apo me Ca në
rectum. Kjo metodë nuk
rekomadohet tek infantët pasi
mund të shkaktojë dëmtim të
mukozave rektale.
 Matja AURIKULARE (vesh )

Me këtë metodë temperatura

mund të matet me lehtësi tek
personat e pavetëdijshëm,
konfuz ose të vegjëlit.
Për arsye se kanali i veshit ka
më pak mikroorganizma
patogjen kontrolli i
infeksioneve është më pak
shqetësues.
 Matja Aksilare

Temperatura aksilare
konsiderohet më pak e
saktë dhe e besueshme,
sepse temperatura e matur
në këtë rrugë mund të
influencohet nga një sërë
faktorësh si:
realizimi i banjës përpara
matjes, fërkimi i aksilës
mund të shkaktoj
temperaturë lokale.
Llojet e
termometrave

Shkallët e temperatur
 Termometër qelqi me mërkur Gradë Celsius
Gradë Fahrenheit
 Termometër oral me qelq të
Shkalla Kelvin
hollë
 Termometër elektronik

 Termometër timpanik

 Termometër letre
 LARTËSIA E TEMPERATURËS
 Mund të paraqitet në variacione që lëvizin nga 35-42 °C

Sipas lartësisë temperatura mund të jetë :

- subnormale 35 °C

- normale 36.5 – 37.5 °C

- subfebrile 37.5 – 38.5 °C

- febrile 38.5-39.5 °C

- e lartë febrile 40-41.5 °C

Infermierët janë përgjegjës për matjen e T˚,
dokumentimin e rezulateve dhe raportimin e
vlerave. Pasi zgjedh metodën më të
përshtatshme të matjes, infermieria duhet të
bëjë gati pajisjet e nevojshme dhe t’i shpjegojë
procedurën pacientit për të përfituar pëlqimin,
vëmëndjen dhe bashkëpunimin e tijë/sajë.
Infermieri/ja vlerëson bazuar në gjendjen dhe në
bashkëpunim me pacientin me pas përcaktonë
pjesën më të përshtatshme për matjen e
temperaturës trupore .
Pacienti duhet të jetë i shtrirë apo ulur në shtrat
ose karrige, në një ambient të qetë.
Pacienti nuk duhet të ketë përdorur alkool, pije të
nxehta, kafe as duhan dhe të ketë pushuar së
paku 30 minutat mbas çfarëdo aktiviteti fizik.

52
 Pas matjes së temperaturës trupore
Infermieri/ja njofton pacientin në lidhje me
gjetjet/rezultatet dhe i jep përgjigje
shqetësimeve të tija, si dhe diskuton në lidhje
me arsyet e ndonjë ndryshimi të mundshëm në
ofrimin e kujdesit infermierorë;
Sigurohet komforti i pacientit.

53
Objektivat e procedurës

 Pas këtij ushtrimi studenti do të jetë në gjendje të :

Të përgadis pacientin për vlerësimin e frymëmarrjes.
Të vlerësojë frymëmarrjen.
Të demonstrojë procedurën e vlerësimit të frymëmarrjes.
Të përshkruaj ndryshimet eventuale gjatë frymëmarrjes.
Të dokumentojë vlerat e gjetura të frymëmarrjes.

55
Respiracioni (Frymëmarrja
Përkufizim
Me respiracion /frymëmarrje nënkuptojmë “ një akt
që përfshinë inspiracionin (hyrjen e ajrit në
mushkëri), të ndjekur nga një periudhë pauze të
shkurtër dhe ekspiracionin (apo nxjerrjen e ajrit nga
mushkëritë) i cili ndiqet nga një interval kohe
pushimi më të gjatë (pauza e madhe)” me ç’rast bëhet
ndërrimi i gazrave në mushkëri
(Tomja,A.,Basha,E.,Pula,A.2004).

56
Qëllimi
Përcaktimi i numrit të frymëmarrjeve-respiracioneve,
brenda një afati të caktuar kohor prej një(1) minute, ka
për qëllim përcaktimin e ndonjë patologjie të mundshme
të frymëmarrjes e që paraqiten me simptoma si: gulçim,
kollë, frymëmarrje të vështirësuar.
Komplikime të mundshme mund të jenë edhe: infeksione
të mushkërive apo të krahërorit, astma dhe sëmundja
kronike obstruktive pulmonare/SKOP (ose anglisht
Chronic Obsturictive Pulmonary Disease).
 Ky ekzaminim duhet të kryhet rregullisht në çdo pacient
që është pranuar në spital apo klinikë si dhe në praktikën
e përgjithshme mjekësore.

57
Respiracioni (Frymëmarrja)
Respiracioni është aftësia për të futur (inspirimi)
oksigjenin dhe nxjerrë (ekspirimi) dioksidin e
karbonit nga pulmonet.
Marrja e O² dhe nxjerrja e CO² kryhet me anë të

Sistemit Respirator.
Numri i frymëmarrjeve përcaktohet në mënyrë

direkte duke bërë numërimin e lëvizjeve të

krahërorit të pacientit.
1.Rrugët e sipërme
respiratore
-Zgavra e Hundës
-Zgavra e Gojës
-Fyti
2.Rrugët e poshtme
respiratore

-Laringu

-Trakeja

-Bronket
Faktorët që ndikojnë në Respiracion

 Mosha
 Medikamentet
 Stresi
 Aktiviteti fizik
 Lartësia
 Gjinia
 Pozicioni i trupit
 Temperatura trupore
• Mosha rritja normale nga fëmijëria e hershme në moshën e
rritur shoqërohet me rritje të kapacitetit të mushkërive. Me
rritjen e kapacitetit të mushkërive shpejtësia respiratore ulet.

Vlerat normale Frekuenca respiratore

Adulti 12-20
Adoleshentët 12-20
Fëmijët 6-10 vjeç 15-30
Fëmijët 1-5 vjeç 20-30
Fëmijët 6-12 muajsh 25-40
Vlera normale të frekuencës respiratore sipas
Neonati 30-50
Medikamentet: narkotikët mund të dëmtojnë aftësinë për të
inspiruar vullnetarisht, shpejtësia dhe thellësia ulen.
Stresi dhe emocionet e forta mund të ndikojnë në shpejtësinë
dhe thellësinë respiratore.
Aktiviteti fizik: realizimi i ushtrimeve të ndryshme shton
nevojën e indeve për oksigjen, si pasojë prodhohet më shumë
nxehtësi dhe dioksid karboni duhet të eliminohet. Trupi
përgjigjet këtyre nevojave duke rritur shpejtësinë dhe thellësinë
respiratore.
Lartësia: përmbajtja e oksigjenit në ajër ulet me rritjen e
lartësisë. Për të kompensuar uljen e oksigjenit në nivelet e larta
nxitet mekanizmi kompensues-përshtatës i cili rrit shpejtësinë
dhe thellësinë respiratore.
Gjinia: shpejtësia respiratore tek burrat është më e ulët pasi
ata kanë një kapacitet të mushkërive më të madh se femrat.
Pozicioni i trupit: kur trupi përkulet ose rrëzohet, mund të
dëmtohet shkëmbimi i gazeve. Si rezultat I kësaj rritet
shpejtësia dhe thellësia respiratore

Temperatura trupore: kur një person ka temperaturë të lartë,

sistemi respirator siguron një rrugë më shumë për të çliruar
energji. Shpejtësia respiratore rritet si një mekanizëm mbrojtës
në mënyrë që nxehtësia të humbasë nga mushkërit.

Patologji të ndryshme: Anemia, hipertiroidizmi,

bronkopneumonia,dhe shtatzënia dmth. 3 mujori i tretë i
barrës shoqërohen me rritje të frekuencës respiratore.
Procedura

Infermieri vëzhgon dhe observon lëvizjet e murit të krahërorit

dhe numëron frymëmarrjet për një (1) minutë.
Vëzhgon ritmin dhe thellësinë e frymëmarrjeve.
Vëzhgon ngjyrën e e lëkurës së pacientit për shenja eventuale
të cianozës.
Vëzhgonë simetrinë e lëvizjeve të krahërorit dhe përcakton se
cilët muskuj pacienti i angazhon në procesin e frymëmarrjes.

65
Po ashtu vëzhgon për këto shenja:
Vështirësitë në frymëmarrje,
Dhimbje gjatë frymëmarrjes dhe lokacionin e sajë,
Frymëmarrje të zhurmshme- nëse ka ndonjë
fishkëllimë,
Kollitje-nëse është i thatë apo produktive,
Sputumi- kontrollohet sasia, ngjyra, konsistenca dhe
nëse kundërmonë.

66
Vlerësimi i karakteristikave respiratore
Shpejtësia respiratore

Gjatë pushimit respiracioni normal tek:

-të rriturit 12-20/min.
Tahipnea(mbi 20 f/min.)

Bradipnea(nën 12 f/min.)

Apnea (mungesa e respiracionit)

Thellësia dhe ritmi: Respiracioni duhet të jetë me ritëm dhe

shpejtësi të rregullt. Rregulli i referohet inspirimit dhe

ekspirimit.
Ekspirimi normalisht është dy herë më i gjatë se inspirimi.

Thellësia vlerësohet duke observuar lëvizjet e mureve të

kraharorit.
Dispnea: konsiderohet vështirësi respiratore, mund të jetë e

dhimbshme dhe e vështirë.

68
 Vlerësimi i respiracionit
Oksigjenimi i gjakut matet nëpërmjet
oksimetrit që lejon evidentimin e
përqindjes së O2 në gjak (SPO2).
Ky ekzaminim është i thjeshtë, oksimetri
pozicionohet në gishtat e dorës por
mund të vendoset dhe në lobin e veshit
apo tek gishtat e këmbës.

 Vlerat normale tek adulti i

shëndetëshëm është 95-100 %,
- Hypoksi e lehtë 91-94 %
- Hypoksi e moderuar 86-90 %
- Hypoksi e rëndë nën 68 %.
 Metodat e vlerësimit
Infermieri duhet të mas aktivitetin respirator pa e
demonstruar veprimin që është duke e kryer. Pra mund ta
realizojnë këtë procedurë gjatë matjes së aktivitetit kardiak.
Respiracioni matet duke numëruar uljet dhe ngritjet e kafazit
të kraharorit.
Kur respiracioni është i cekët numërimi realizohet duke
vendosur dorën mbi kafazin e kraharorit të personit.
 Tek një fëmijë respiracioni duhet vlerësuar përpara matjes
së temperaturës trupore dhe në momentet që fëmija është i
qetë.
Tek neonati respiracioni matet dhe duke numëruar lëvizjet e
flegrave të hundës.
Dhimbja
Dhimbja është një eksperiencë e pakëndshme sensore dhe emocionale e lidhur me një
dëmtim indor aktual ose potencial ose e përshkruar si e tillë.
Shpëtuesit dhe kujdestarët duhet të vlerësojnë shkakun, ashpërsinë dhe natyrën e dhimbjes,
si dhe ndikimin e saj në aktivitetet, disponimin, njohjen dhe gjumin.
Vlerësimi i shkakut të dhimbjes akute (p.sh. dhimbje shpine, gjoks) është i ndryshëm nga ai i
dhimbjes kronike.
Historia duhet të përfshijë informacionin e mëposhtëm në lidhje me dhimbjen:
•Cilësia (p.sh., djegie, dhimbje si ngërçe, dhimbje, dhimbje e thellë, sipërfaqësore, shpuese,
therëse)
•Ashpërsi
•Vend
•rrezatim
•Kohëzgjatje
•Karakteristikat e përkohshme (përfshirë llojin dhe shtrirjen e luhatjeve dhe shpeshtësinë e
faljes)
•Faktorët nxitës dhe lehtësues
Niveli i funksionit të pacientit duhet të përcaktohet, duke u fokusuar në aktivitetet e jetës së
përditshme (p.sh. veshja, larja) dhe puna, aktivitetet profesionale dhe marrëdhëniet
ndërpersonale (përfshirë aktivitetin seksual).
Perceptimi i dhimbjes nga pacienti mund të jetë më domethënës sesa proceset
fiziologjike të brendshme të sëmundjes
Duhet analizuar se çfarë do të thotë për pacientin, me vëmendje të madhe ndaj
problemeve psikologjike, depresionit dhe ankthit.
Ankesa për dhimbjen është më e pranuar nga shoqëria sesa ankimi për ankthin ose
depresionin dhe terapia e përshtatshme shpesh varet nga ndarja e këtyre
perceptimeve divergjente.
Gjithashtu duhen dalluar dhimbja dhe vuajtja, sidomos te pacienti me kancer; vuajtja
mund të jetë për shkak të humbjes së funksionit dhe frikës nga vdekja e afërt po aq sa
dhimbja aktuale.
Përveç kësaj, duhet të përcaktohet se sa përfitime dytësore (rrethanat e jashtme,
përfitimet e rastësishme të një sëmundjeje, p.sh. ditët e sëmundjes ose kompensimi)
mund të kontribuojnë në paaftësinë e lidhur.
Një histori personale ose familjare pozitive për formularin shpesh mund të jetë e
dobishme në sqarimin e problemit të rastit.
Duhet të merret parasysh nëse anëtarët e familjes priren të përjetësojnë formën
kronike (p.sh. duke pyetur vazhdimisht për shëndetin e pacientit).
Pacientët dhe nganjëherë anëtarët e familjes dhe kujdestarët duhet të merren në
pyetje rreth përdorimit, efikasitetit dhe efekteve negative të recetave, barnave pa
recetë dhe trajtimeve të tjera, si dhe përdorimit të alkoolit ose drogave rekreative ose
të paligjshme.
Intensiteti i dhimbjes
Intensiteti i dhimbjes duhet të vlerësohet para dhe pas ndërhyrjeve potencialisht të
dhimbshme.
Tek pacientët që mund të flasin, vetëvlerësimi është standardi i artë, ndërsa shenjat e jashtme
të dhimbjes ose ankth (p.sh. të qarat, grimasat, lëkundjet e trupit) janë dytësore.
Për pacientët që kanë vështirësi në komunikim dhe për fëmijët e vegjël, treguesit jo-verbal (të
sjelljes dhe ndonjëherë fiziologjikë) mund të bëhen burimi kryesor i informacionit.
Matjet formale përfshijnë
•Shkallët e kategorisë verbale (p.sh. e butë, e moderuar, e rëndë)
•Shkallët numerike
•Shkalla analoge vizuale
Për shkallën numerike, pacientëve u kërkohet të caktojnë një rezultat nga 0 në 10 për dhimbjen
e tyre (0 = pa dhimbje; 10 = "dhimbja më e keqe ndonjëherë").
Për shkallën analoge vizuale, pacientët duhet të bëjnë një shenjë që përfaqëson shkallën e
dhimbjes së tyre në një vijë 10 cm të gjatë ku ana e majtë është shënuar si "pa dhimbje" dhe
ana e djathtë si "dhimbje e padurueshme".
Rezultati i dhimbjes është distanca, në milimetra, nga skaji i majtë i vijës.
Fëmijët dhe pacientët me shkollim të ulët ose me probleme të njohura zhvillimi mund të
zgjedhin fotografi nga një listë fytyrash, duke filluar nga të buzëqeshurit tek fytyrat e
shtrembëruara nga dhimbja, ose fruta të madhësive të ndryshme, për të shprehur perceptimin
e tyre për ashpërsinë e dhimbjes.
Gjatë matjes së dhimbjes, ekzaminuesi duhet të specifikojë një periudhë kohore (p.sh.,
"mesatarisht sa herë gjatë javës së fundit").
Pacientët me demencë dhe afazikë
Vlerësimi i dhimbjes në pacientët me patologji që ndikojnë në funksionin njohës, të folurit ose
gjuhës (p.sh. demenca, afazia) mund të jetë i vështirë.
Prania e dhimbjes sugjerohet nga grimasat e fytyrës, vrenjtja e vetullave ose vezullimi i
përsëritur i syve.Ndonjëherë personi që shoqëron pacientin mund të raportojë sjellje që
sugjeron praninë e dhimbjes (p.sh. tërheqje e papritur sociale, nervozizëm, grimasa të
fytyrës).Dhimbja duhet të merret parasysh te pacientët që kanë vështirësi në komunikim dhe që
ndryshojnë sjelljen e tyre në mënyrë të pashpjegueshme.
Shumë pacientë që kanë vështirësi në komunikim mund të komunikojnë kuptimplotë kur
përdoret një shkallë e përshtatshme dhimbjeje.

Pacientët e trajtuar me bllokadë neuromuskulare

Nuk ka mjete të vlefshme për të vlerësuar dhimbjen kur përdoret bllokada neuromuskulare për
të lehtësuar ventilimin mekanik.
Nëse pacientit i jepet një qetësues, doza mund të rregullohet derisa të ketë dëshmi të
vetëdijes.Në raste të tilla, analgjezikët specifikë nuk janë të nevojshëm.
Nëse, megjithatë, pacienti është i qetësuar, por vazhdon të tregojë shenja të vetëdijes (p.sh.
pulsimi, disa lëvizje të syve në përgjigje të një urdhri), trajtimi për dhimbjen bazuar në shkallën e
dhimbjes së shkaktuar përgjithësisht nga gjendja (p.sh. djegie, trauma) duhet të të merren
parasysh.
Nëse kërkohet një procedurë potencialisht e dhimbshme (p.sh. kthimi i një pacienti të shtrirë në
shtrat), duhet të kryhet para-trajtimi me analgjezik ose anestezion të zgjedhur.
 Referencat
Tomja A, Basha E, Pula A. (2004). Tiranë. Bazat e
Infermieristikës së Përgjithshme
Potter, P. et al (2013). Fundamentals of Nursing.

Murataj,E.,Kiçaj,E.,lalo,R.,Cerçizaj,R.,Gjylbegu,A.,
Ramaj,A.(2010).Bazat e Teknikave
Infermierore.Universiteti Teknologjik ”Ismail
QEMALI” Fakulteti i Infermierisë-Vlorë.
Ju falemnderit
për vëmendje!

76