Multi Faktöriyel Hastalıklar

Sezgin GÜNEŞ
Tıbbi Biyoloji AD

04.01.2024 Multifaktöriyel Hastalıklar

 Bugün
• Multifaktöriyel kalıtım ve örnekleri
• Multifaktöriyel kalıtımın diğer kalıtım
tiplerinden farkı
• Mendeliyen olmayan kalıtım tipleri
• Sitoplazmik kalıtım ve çekirdek kalıtımından
farkı
• Mitokondriyal kalıtım

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 2

 Genetik Hastalıklar
• Tek Gen Hastalıkları
• Kromozom Hastalıkları
• Multifaktöriyel Hastalıklar
– Karmaşık
– Kompleks
– Mendelyen olmayan

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 3

 Genetik hastalıkların sıklığı
Doğumdaki 25 yaşındaki Toplum prevalansı
Tip insidansı insidansı (binde) (binde)
(binde)

Genom ve kromozom 6 1.8 3.8

mutasyonlarına bağlı
hastalıklar

Tek gen hastalıklar 10 3.6 20

Multifaktöriyel 50 50 600
hastalıkları

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 4

 Multifaktöriyel Kalıtım

Genetik ya da çevresel olarak çeşitli

etkenlerin etileşimine bağlı olarak gelişen
özelliklerin Mendelyen olmayan kalıtım
şekli

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 5

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 6
 Multifaktöriyel kalıtım görülen iki ailenin
soyağacı

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 7

 Multifaktöriyel Fenotip
• Kalitatif (niteliksel) özellik: Genetik özelliğin
varlığı/yokluğu
– Ailesel yığılım
• Rölatif risk
– Konkordans ve diskordans
• Fenokopi ve genokopi

• Kantitatif (niceliksel) özellik: Boy, kan basıncı, serum

kolesterolü ve VKİ gibi ölçülebilen özelliklerdir.
– Normal dağılım
– Normal aralık
– Ailesel yığılım
– Kalıtabilirlik
04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 8
 Kalitatif (niteliksel) özellik
• Ailesel yığılım: Etkilenmiş bireylerin ailelerinde
kümelenme eğiliminde olmasıdır
• Konkordant: Bir ailedeki iki akraba bireyde aynı
hastalığın bulunması
• Diskordant: İki akrabadan yalnızca birinin
etkilenmesi
• Rölatif risk

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 9

 Akrabalığın derecesi ve ortak alleler

Probandla akrabalık Probandla ortak olan allelerin

oranı

Monozigotik ikizler 1

Birinci derece akraba 1/2

İkinci derece akraba 1/4

Üçüncü derece akraba 1/8

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 10

 Rölatif risk (λr)

λr

λr =1
λr=
04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 11
 Ailesel yığılım ve karmaşık kalıtımı olan hastalıklar için λr

Hastalık Akrabalık λr
Şizofreni MZ ikizler 48
Kardeşler 12
Otizm MZ ikizler 2000
Kardeşler 150
Bipolar bozukuk MZ ikizler 60
Kardeşler 7
Tip I diyabet MZ ikizler 80
Kardeşler 12
Kron hastalığı MZ ikizler 840
Kardeşler 25
Multiple skleroz MZ ikizler 800
Kardeşler 24

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 12

 Multifaktöriyel hastalıkların özellikleri

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 13

 Kantitatif (niceliksel) özellik

Normal dağılım
Kesiksiz/
ölçülebilir özellikler
Normal aralık
Ailesel yığılım
Kalıtabilirlik

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 14

• Kalıtabilirlik (h2): Kantitaf hastalıklarda
genotipik farklılıklara bağlı gelişen
fenotipik farklılıkların oranı

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 15

 Genlerin sık görülen hastalıklara ve ölçülebilen
fizyolojik değişkenlere olan etkileri nasıl
belirlenir?
– İkiz çalışmaları
• Monozigotik ikizler
• Monozigotik ve dizigotik ikizler
• Ayrı büyütülen ikizler
– Olgu-kontrol çalışmaları
– Fenotip-genotip ilişkileri
– Yatkınlık mekanizmaları

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 16

 Olgu-kontrol çalışmaları
• Parkinson hastalığı
• Birinci ve ikinci derece yakınları arasında %6.3

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 17

 MULTİFAKTÖRİYEL KALITIMLI
HASTALIKLAR
• Kompleks kalıtım gösteren hastalıklar. Ör, göz, saç rengimiz, deri rengi yada konjenital doğum kusurları, Alzheimer
hastalığı, şizofreni v.s. gibi. Bu özellikler yada hastalıkların oluşmasında birden fazla gen ve çevresel etkiler önemli
rol oynarlar.

• Toplumdaki hastalığın sıklığı ile tekrarlama riski arasındaki ilişki bulunmaktadır. Yani, hasta kişilerin birinci derece
akrabalarında bu hastalığın görülme sıklığı, toplumdaki sıklığın kare kökü kadardır.

• Akrabalık derecesi azaldıkça, hastalık sıklığı daha da azalır.

• İki hasta çocuktan sonra tekrarlama riski artar.

• Hastalık ağır seyretmekte ise, tekrarlama riski da artar.

• Tekrarlamaz riski ile hasta kişinin cinsiyeti arasında genellikle bir ilişki bulunmaktadır.
•
Multifaktöryel kalıtım, sürekli değişebilen, ölçülebilen özellikleri içeren, Mendeliyen kalıtım tipi göstermeyen
kalıtımdır. Toplumdaki dağılımları Gauss eğrisine uyar, bunlar sürekli (continuous) özelliklerdir, ve en az iki gen çifti
tarafından kalıtılırlar. İnsanlara ait bir çok normal özellik poligenik kalıtım gösterir. Bunlar, boy uzunluğu saç rengi,
şekli; deri ve göz rengi, vücut şekli, zeka, vücut indeksi, kan basıncı, parmak izi, eritrosit büyüklüğü

18
04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 19
 Mitokondriyel kalıtım
• Leber’in herediter optik
nöropatisi
• Kearn Sayre sendromu
(KSS)
• Pearson sendromu (PS)

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 20

 Mitokondriyel kalıtım
1- Mt. DNA delesyonları
2- Mt. DNA duplikasyonları
3- Nokta Mutasyonları

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 21

 Homoplazmi, heteroplazmi ve
mitokondriyel darboğaz

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 22

 Mitokondriyel kalıtım

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 23

04.01.2024 Multifaktöriyel ve Mitokondriyel Hastalıklar 24