Univerzitet u Zenici

Politehnicki fakultet odsjek Proizvodni biznis

Obrada nemetalnih materijala

Brusenje duktilnih materijala(Keramike)

Alati i Procesi

Student:Kotoric Armin
1

Mentor: mag.dipl.ing.mas Edin Begovic

Sadrzaj:
1.Pojam keramike kao materijala za izradu reznih alata.................................................2
2.Tehnicka keramika...........................................................................................................5
3.Razliite vrste reznih alata..............................................................................................6
4.Obrada brusenjem............................................................................................................7
4.1 Reim obrade u obradi bruenjem...............................................................................9
4.2 Hlaenje predmeta obrade u toku procesa obrade bruenjem................................10
5. Alati i masine za obradu brusenjem..............................................................................11
5.1 Karakteristike tocila........................................................................................................12
5.3 Vrste brusnog materijla .................................................................................................13
6.Maine u obradi bruenjem ..............................................................................................15

Uvod
1.Pojam keramike kao materijala za izradu reznih alata
Razvoj tehnologije kao i industrijska ekspanzija koja se desila uvjetovala je trazenje novih
materijala koji mogu da ispune nove zahtjeve ali i unaprijede postojece.
Materijali koji su se razvijali su nudili nova napredna rijesenja koja su se iskoristavala za bolje
uvjete proizvodnje stvarnje i proizvodnju novih komplikovanijih dijelova ali i unaprijdenje
tehnologije same proizvodnje proizvoda.
Keramiki materijali su anorganski materijali sastavljeni od metalnih i nemetalnih
elemenata povezanih ionskim i/ili kovalentnim vezama. Specifina svojstva ovih
materijala omoguuju njihovu iroku primjenu. U izuzetno dobra svojstva ubrajaju se
visoka tvrdoa, visoka tlana i savojna vrstoa, visoki modul elastinosti, niska
toplinska i elektrina vodljivost, visoka otpornost na troenje, mala gustoa, niska
toplinska rastezljivost i dobra kemijska postojanost. Istraivanja na podruju
materijala, izrazito su usmjerena na razvoj razliitih kompozitnih materijala i tehnike
keramike. Prouavanjem sastava, strukture i tehnologija preoblikovanja, ele se
unaprijediti neka nepovoljna svojstva keramike, kao to su krhkost, nepredvidivost
ponaanja u sloenim uvjetima optereenja, osjetljivost na pojavu napuklina,
otpornost na toplinski umor i na toplinske okove. Usporedno s time proiruje se
polje primjene, od uvjeta rada gdje je tehnika keramika ponajprije upotrebljavana postojanost prema razliitim agresivnim medijima i visokim temperaturama, ka
dodatno mehaniki i/ili triboloki optereenim dijelovima

Slika 1.Primjeri keramickih proizvoda

3

Prva faza u proizvodnji keramike je priprema mase za oblikovanje. Masa za

oblikovanje moe biti pripremljena u obliku praha za preanje, u obliku keramikog
tijesta za ekstrudiranje, te u obliku suspenzije za lijevanje. U ovom radu koriten je
postupak lijevanja suspenzije za oblikovanje monolitne (Al2O3) i kompozitne keramike
(sastava Al2O3t-ZrO2). Postupak lijevanja suspenzije je jednostavna, pouzdana,
fleksibilna, ekonomski povoljnija i ekoloki prihvatljivija tehnologija za proizvodnju
monolitne i kompozitne keramike razliite veliine i sloenosti oblika. Sirovci
monolitne (Al2O3) i kompozitne keramike (sastava Al2O3t-ZrO2) su oblikovani
lijevanjem stabilne suspenzije u gipsani kalup. Nakon oblikovanja sirovci su
sinterirani u elektrinoj pei na temperaturi od 1650 C. Prema literaturnim
podatcima, monolitna Al2O3 keramika ima nisku lomnu ilavost (<5 MPam1/2) nisku
savojnu vrstou (290 MPa) i veliku otpornost na troenje. S druge strane,
tetragonska modifikacija cirkonij oksida koja je stabilizirana itrijem (t-ZrO2) ima
relativno visoku lomnu ilavost (6-15 MPam1/2), visoku savojnu vrstou (1000 MPa) i
visoku otpornost na troenje. Pretpostavka je da se mehanika i triboloka svojstva
monolitne Al2O3 keramike mogu poboljati dodatkom t-ZrO2 keramike.
Da bi se keramika koristila potrebna je razvijena tehnologija i istrazivanja razna koja su pomogla
do od otkrica koja su pokazala da je ona izuzetnih mehanickih,toplinskih i hemijskih osobina i tako
da je njena primjena u sirokom dijapazonu.
Od hemijske,industrije,masinske,metalurgije,gradevinske itd

Slika 3 Keramika u masinstvu

4

Slika2.Keramika u gradevinarstvu

2.Tehnicka keramika
Tehnika keramika obuhvaa keramike materijale i proizvode namijenjene za
tehniku primjenu. Izuzetno dobra svojstva omoguuju njenu iroku primjenu u
tehnici. Keramiki materijali su tvrdi i krhki, s malom ilavou i duktilnou. Dobri su
elektrini i toplinski izolatori zbog odsutnosti vodljivih elektrona. Ovi materijali u
usporedbi s metalnima imaju vie talite, veu postojanost dimenzija promjenom
temperature, veu tvrdou, viu tlanu i savojnu vrstou, visoku kemijsku
postojanost i niu gustou. Nedostaci su: velika rasipanja vrijednosti za svojstva,
niska otpornost toplinskom umoru i niska vlana vrstoa, kao i ve spomenuta
ilavost, koje se u konstruiranju proizvoda trebaju uzeti u obzir [1]. Keramiku je,
zahvaljujui njenoj velikoj tvrdoi, mogue primijeniti za obradu elika i drugih
materijala. Zbog svoje velike tvrdoe i otpornosti na troenje, postala je gotovo
savren materijal za strojne dijelove i industrijska postrojenja gdje se javlja veliko
trenje. Nove vrste keramikih materijala su dimenzijski postojane na visokim
temperaturama, pa je zbog toga njihova primjena u autoindustriji za dijelove motora
sve izglednija. iroka primjena tehnike keramike ukljuuje podruja kao to su
elektrotehnika, strojarstvo, procesna industrija, automatika, stomatologija,
biomedicina i mnoga druga podruja u kojima se krojenjem strukture po mjeri [3]
mogu postii eljena mehanika i fizikalna svojstva.
Keramiki materijali su veinom heterogeni, obino polikristalni sustavi ija svojstva
ovise o strukturi kristalne i staklaste (amorfne) faze koja ih izgrauje [4]. Kristalne
tvari mogu biti u obliku ili monokristala ili polikristala. Monokristalne tvari imaju
savren raspored atoma u prostoru koji se protee kroz cijeli materijal bez prekida.
Polikristalne tvari se sastoje od puno malih kristala koji se zovu kristalna zrna; zrna
su meusobno odijeljena granicama zrna koja nemaju ureenu strukturu, tj. pravilan
raspored strukturnih jedinki. U pravilu se za keramike materijale veliina kristalnih
zrna kree u granicama od 1 do 50 m.
U procesu proizvodnje keramikih izradaka odabir sirovina (praha),
priprema mase za oblikovanje, postupak oblikovanja i proces sinteriranja odreuju
mikrostrukturu keramikih materijala, a time i njihova svojstva.

3.Razliite vrste reznih alata:

Slika 4 Razlicite vrste reznih alata

Svi rezni alati sastoje se od dva dela:
- tela alata na kome se nalazi rezni deo alata rezni klin
- drke alata koja slui za postavljanje alata na mainu.
Rezni klin obavlja rezanje vika materijala i postoji u slinom obliku na svakom reznom alatu.
Ovde e biti prikazan na primeru strugarskog noa.

4.Obrada brusenjem
Moderna tehnika bruenja poinje Achensonovim pronalaskom silicijum-karbida
1891. godine. Time, a i proizvodnjom sintetikog korunda razvila se tehnika proizvodnje
tocila, a paralelno s tim i brusilica s elementima i sklopovima alatnih postrojenja koji su do
tada bili razvijeni. Koncept dubokog bruenja razvijen je 1956. godine. Prvi nemaki prototip
brusilice na kojoj je primenjivano duboko bruenje prikazan je 1958. godine, a 1963. godine
primenjivale su se u industriji prve brusilice za duboko brusenje. Danas je proces dubokog
bruenja tako poboljan da predstavlja najbolje uvedeni postupak u izradi preciznih delova,
kao to su lopatice turbina, radna kola pumpi, delovi motornih vozila itd.
Bruenje predmeta obrade se vri najee posle obrade struganjem, glodanjem i
dr., zatim posle livenja i posle obrade bez skidanja strugotine (npr. kovanja). Povrina
obratka pre bruenja moe biti mekana ili termiki obraena. Poto se operacija bruenja
koristi kao zavrna obrada, reim bruenja znatno utie na hrapavost bruene povrine,
tanost obratka i proizvodnost.
Tehnoloki parametri koji utiu na reim bruenja su:
- dodatak za bruenje [mm];
- hrapavost obruene povrine [m];
- geometrijske veliine obratka;
- geometrijske veliine tocila;
- karakteristike tocila;
- materijal i termika obrada obratka;
- zahtevana proizvodnost, tj zapremina skinutog materijala V
[ mm3

/s].

Slika5 Spoljasnje kruzno brusenje

Parametri reima obrade kod spoljanjeg okruglog bruenja su sledei:

- obimna brzina tocila vt [m/s] ili broj obrtaja tocila nt [ o/min];
- obimna brzina obratka v0 [m/min] ili broj obrtaja obratka n0 [o/min];
- brzina uzdunog pomonog kretanja Vu [m/min] ili veliina uzdunog pomeranja
po obrtaju obratka su [mm/o];
- brzina poprenog pomonog kretanja ili brzina poprenog primicanja tocila Vp
[mm/min], tj. popreno pomeranje tocila po obrtaju obratka Sp [mm/o];
- dubina bruenja a [mm].
Bruenje spada u postupke odvajanja estica materijala obratka rezanjem s
otricama abrazivnog materijala, veoma razliitih geometrijskih oblika. Tocilo, kao alat za
bruenje je vierezan, sastavljen od mnogo meusobno spojenih abrazivnih zrnaca.
Odvajanje estica materijala-strugotine vri se velikom brzinom rezanja (od 20-100 m/s i
vie). Oblik i veliina strugotine zavisi od oblika abrazivnih zrna, veliine ugla reznih ivica i
od dubine rezanja i brzine pomaka.
Bruenje je najekonominiji postupak zavrne obrade delova visokog kvaliteta, a
koristi se i za skidanje velike koliine materijala, tako da se moe izvriti zamena operacije
struganja.
Bruenjem se ostvaruju sledei efekti:
-1 m; ovalnost 0,3-0,5
m)

ak od
6 rnm/) se obrusi za 0,45 min)

sl.)

guma, plastine mase i sl.)

4.1 Reim obrade u obradi bruenjem
Merodavni reim obrade je odreen:
brojem obrta tocila nt o/min,
aksijalnim (Sa, mm/o ili mm/hod) ili radijalnim korakom (Sr, mm/o) i
8

 brojem obrta (nr, o/min) ili brojem hodova predmeta obrade (nr, hod/min)

Slika 6.Primjer rezima brusenja

4.2 Hlaenje predmeta obrade u toku procesa obrade bruenjem

Sredstva za hlaenje predmeta obrade u toku obrade bruenjem imaju funkciju
hlaenja i podmazivanja. Hlaenjem se vri odvoenje toplote iz zone rezanja, sniava se
temperatura bruenja i smanjuje nepovoljni uticaj toplote na tocilo i obradak.
Podmazivanjem se smanjuje koeficijent trenja izmeu obratka i tocila. Osim toga,
sredstvo za hlaenje i podmazivanje ima zadatak odnoenja strugotine, estica abrazivnog
materijala i vezivnog sredstva iz zone bruenja i spreavanje lepljenja strugotine na tocilo.
Na osnovu navedenih funkcija, sredstvo za hlaenje i podmazivanje poboljava
tanost i kvalitet obrade. Sredstva za hlaenje i podmazivanje na bazi vodenih rastvora
imaju bolju mo odvoenja toplote, dok sredstva na bazi reznih ulja imaju bolja svojstva
podmazivanja.
Naroito je vano napraviti razliku izmeu smanjenja stvaranja toplote u zoni
kontakta tocila i obratka i poveanja moi odvoenja toplote iz zone bruenja. Prilikom
primene reznog ulja u procesu bruenja stvara se manja koliina toplote u odnosu na
bruenje sa sredstvom za hlaenje na bazi vode. Meutim, poto je rezno ulje lo
provodnik toplote, u procesu bruenja ree je u primeni.

U toku bruenja, nastaje popunjavanje pora u tocilu i lepljenje materijala obratka na

tocilo. Ova pojava se moe znatno smanjiti primenom takvog sredstva za hlaenje, koje
spreava lepljenje materijala obratka na tocilo. Lepljenje materijala na tocilo u praksi se
najee javlja u sluaju kada je sredstvo za hlaenje dugo u upotrebi i zaprljano.
Najvanije osobine koje treba da poseduje sredstvo za hlaenje i podmazivanje je:
- da ima dobra tehnoloka svojstva (dobru sposobnost hlaenja, podmazivanja i
kvaenja),
- antikoroziona svojstva (da ne izaziva koroziju i oksidaciju materijala predmeta
obrade i delova brusilice),
- fizika, hemijska i tehnoloka stabilnost u toku odreenog vremena eksploatacije
(da se ne razlae i ne gubi svojstva u toku eksploatacije) i da ima malu viskoznost,
- da su neotrovna (odsustvo tetnog dejstva na kou i zdravlje radnika) i da nemaju
neprijatan miris.
Dovoenje sredstva za hlaenje i podmazivanje u zonu bruenja, najee je putem
povienog pritiska. Sredstvo za hlaenje i podmazivanje se iz rezervoara potiskuje pomou
pumpe i kroz mlaznice razliite konstrukcije dovodi u zonu bruenja brzinom od oko 1 m/s.
Potrebna koliina sredstva za hlaenje i podmazivanje je utoliko vea, to je vea
irina zone kontakta tocila i predmeta obrade, manja krupnoa abrazivnog zrna i zatvorenija
struktura, vii kvalitet obraene povrine predmeta obrade i manja krutost predmeta

10

5.ALATI I MAINE U OBRADI BRUENJEM

Alati u obradi bruenjem brusne ploe ili tocila se mogu razvrstati prema obliku i nameni.
Prema obliku tocila se dele na: koturasta, lonasta, konina, tanjirasta, obruna, tocila sa drkom
ili navrtkom i segmentna viedelna.

11

Posebnu grupu tocila ine dijamantska tocila kod kojih je na osnovnu konstrukciju tocila nanet sloj
dijamanta.

Slika 7.Neki primjeri dijamatnih tocila

5.1 Karakteristike tocila

Osnovne karakteristike tocila su:
oblik i dimenzije,
vrsta brusnog i vezivnog materijala,
finoa brusnog materijala,
tvrdoa i struktura tocila.
Za izradu tocila koriste se dva osnovna materijala
brusni i
vezivni materijal

Slika 8. Primjer brusne ploce i njene mikrostrukture

12

5.3 Vrste brusnog materijla

Brusni materijali mogu biti prirodnog (prirodni brusni materijali) ili vetakog porijekla(vetaki
brusni materijali). Broj zrna brusnog materijala je ogroman tako da brusne ploe predstavljaju
mnogosene alate.
Prirodni abrazivni materijali su: korund, kvarc, dijamant
Vetaki abrazivni materijali su: silicijum karbid, elektrokorund, kubni bor nitrid (CBN) i sintetiki
dijamant.
U praksi i kod veine proizvoaa tocila ustaljena je i sljedea podjela tocila prema vrsti
abrazivnog materijala:
ionalna tocila tj. tocila s abrazivnim materijalima: korund, silicijum karbid, elektrokorund,
plemeniti korund, monokorund, legirani elektrokorund (sa keramikim vezivnim sredstvom)

ntska tocila sa vezivnim sredstvom: keramika, metalna i vjestacka

Pregled vetakih abrazivnih materijala:
Silicijum karbid je prvi vetaki abrazivni material, ima veliku tvrdou (2800-3600 daN/mm ).
Dobija se topljenjem kvarcnog peska i koksa i u zavisnosti od sadraja SiC, razlikuje se crni (9598% SiC) i zeleni (97-98,5%).
Koristi se za izradu tocila namenjenih bruenju sivog i belog liva, temper liva, obojenih metala,
tvrdog metala i drugih materijala. Odlikuje se veoma dobrim svojstvima samootrenja, ime je
obezbeena visoka postojanost alata.
Zeleni silicijum karbid poseduje veliku tvrdou (3300-3600 daN/mm ) i dobru reznu sposobnost, te
se kao takav koristi pri bruenju tvrdih materijala (tvrdi metal,
tvrde legure i nemetalni materijali: staklo, kamen, granit, mermer, keramika i drugi materijali).
Crni silicijum karbid se koristi pri bruenju mekih materijala: sivi liv, obojeni metali, plastine mase
itd.
Elektrokorund se dobija u elektropeima iz boksita, a u zavisnosti od sadraja Al2O3, razlikuje se
normalni (oznaka A), beli ili plemeniti (oznaka B) i legirani korund i monokorund.
-Normalni elektrokorund sadri 92-95% Al2O3, vrlo je tvrd i ilav . Najveu primjenu nalazi kod
bruenja ugljeninih i legiranih elika.
-Beli ili plemeniti korund sadrzi 97-98% Al2O3 i ima veu vrstou od normalnog korunda. Dobija
se iz bele glinice. Zbog velike vrstoe primenjuje se za bruenje legiranih i alatnih elika.
-Monokorund sadri 97-98% Al2O3. Poseduje dobru vrstou i veliku reznu sposobnost, koja se
ostvaruje relativno lakim krzanjem zrna, ime se postie vei broj reznih ivica. Nalazi primenu kod
bruenja teko obradivih nerajuih i visoko legiranih elika i legura.
-Legirani elektrokorund sadri 97% Al2O3 uz dodatak hrom-oksida, oksida titana ili oksida
cirkonijuma. Hrom-oksid kao legirajui element, daje elektrokorundu veu vrstou, dok ostali
oksidi daju veu ilavost u odnosu na beli elektrokorund.
Legiranjem elektrokorunda s hrom-oksidom, dobijaju se zrna od svetlo do tamno crvene boje.
Elektrokorund legiran sa titanom se primenjuje za bruenje konstrukcionih elika, a legiran sa
hromom za bruenje elika pri intenzivnim reimima obrade. Toplotna izdrljivost elektrokorunda
je 1700-1800 C, a tvrdoa je 1800-2800 daN/mm2 .
Bor karbid (B4C) ima tvrdou 4000-5000 daN/mm2 , toplotnu izdrljivost 700-800 C i dobija se
sinterovanjem. Primenjuje se za bruenje i glaanje prirodnog dijamanta (rubina) i svih materijala
velike tvrdoe, a uglavnom je pogodan za bruenje, gde se trai velika tanost dimenzija.
Elbor se dobija sinterovanjem nitrida bora u specijalnim uslovima. Primenjuje se za izradu tocila,
13

Borozan je brusni materijal iju osnovu ini jedinjenje bora i azota sa 40 % bora i 50 % azota, uz
dodatak legirajuih elemenata. Tvrdoa mu je bliska tvrdoi dijamanta, pa se esto naziva i
vetaki dijamant.
Sintetiki polikristalni dijamant PKD je brusni materijal dobijen postupcima sinteze grafita. S
obzirom na hemijski afinitet prema nezasienom ugljeniku nije pogodan za bruenje elika.
Kubni bor nitrid (CBN) se dobija sintezom heksagonalnog bor nitrida pri visokom pritisku i
temperaturi (100 000 bara i 2000C). Koristi se prvenstveno za bruenje teko
obradivih elika i specijalnih legura. Zbog usavravanja tehnologije dobijanja CBN, dolo je do
pada cena tocila od CBN i sve vie se nalazi u primeni i kod ostalih postupaka bruenja, naroito
kod produktivnog bruenja.
Sintetiki dijamant se dobija sintezom od grafita pri visokim temperaturama i pritiscima. Nalazi
primenu kod bruenja tvrdih i krtih materijala, kao to su tvrdi metali, mineralna keramika, staklo i
sl.
Radi poboljanja reznih sposobnosti tocila, proizvoai koriste i odreene mjesavine abrazivnih
materijala, kao npr. meavina poluplemenitog i plemenitog korunda, monokorunda i plemenitog
korunda, normalnog korunda i silicijum karbida, cirkonijum korunda i normalnog korunda itd.
Vrsta abrazivnog materijala se oznaava brojevima i slovima. Abrazivni materijali, kao to su
silicijum karbid, prirodni korund,
Habanje tocila
Kontakt tocila i predmeta obrade propraen je veoma visokim specifinim toplotnim i mehanikim
optereenjima reznih elemenata tocila. Rezultat takvog optereenja (Slika 26.) je:
istiranje vrha reznih elemenata tocila i pojava povrine habanja i estica obraivanog materijala
na povrini habanja tocila,
pojava mikro i makropukotina u zrnu brusnog materijala, kao posledica dinamikog karaktera
optereenja zrna, uz postepeno odvajanje vrlo sitnih kristala i
pojava ispadanja kompletnog zrna brusnog materijala.

Slika 9 Habanje tocila

14

6.Maine

u obradi bruenjem

Maine u obradi bruenjem se najee dele prema nameni na brusilice za:

spoljanje i unutranje kruno bruenje
ravno bruenje
bruenje bez iljaka i
specijalna bruenja (otrenje alata, bruenje navoja, bruenje zupanika i sl).
Osnovne eksploatacijske karakteristike maina u obradi bruenjem su:
koeficijent preciznosti Cmp i tanosti maine Cmpk
pogonska snaga maine i mehaniki stepen iskorienja snage maine
brojevi obrta tocila nt
raspon aksijalnog ili radijalnog koraka Samin Samax (Srmin Srmax)
raspon brojeva obrta (nrmin nrmax) odnosno broja hodova predmeta obrade
(nLmin nLmax)
gabariti predmeta obrade itd

Slika 10 Brusilica za spoljanje kruno bruenje

15

Slika 11Brusilica za unutranje bruenje

Brusilica T2002 stabilni model

Kompaktna konstrukcija, podesiva za vratilo i usisnik strugotine, sa ugraenim sistemom za
otpraivanje i filterom.
Dimenzije: 1800x700x1800 mm
Snaga motora: 3.4 kW
Brzina obrtaja motora:
1500/3000 o/min
Nivo buke: do 78 dB
Teina: 228 kg
U sastavu maine je i elektromagnetni koioni sistem motora,
prekida za automatsko zaustavljanje maine i nona konica.

16

7.POPIS SLIKA:
Slika 1.Primjeri keramickih proizvoda
Slika2.Keramika u gradevinarstvu
Slika 3 Keramika u masinstvu
Slika 4 Razlicite vrste reznih alata
Slika5 Spoljasnje kruzno brusenje
Slika 6.Primjer rezima brusenja
Slika 7.Neki primjeri dijamatnih tocila
Slika 8. Primjer brusne ploce i njene mikrostrukture
Slika 9 Habanje tocila
Slika 10 Brusilica za spoljanje kruno bruenje
Slika 11Brusilica za unutranje bruenje

17

8.Literatura
WWW.karakteristike reznih alata.com
www.keramika.com
www.tehnickakermaika.com
www.scribd.com
www.nemetalni materijali.com
www.scribd obrada brusenjem.com
www.wikipedia.com

18