SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA MEUNARODNA EKONOMIJA

Tema: Instrumenti vanjskotrgovinske politike

Nastavnik:

Studenti:

SADRAJ

UVOD..............................................................................................................................................3
1. VANJSKOTRGOVINSKA POLITIKA...................................................................................4
1.1. Pojam vanjskotrgovinske politike........................................................................................4
1.2. Znaaj vanjskotrgovinske politike.......................................................................................4
1.3. Mjere vanjskotrgovinske politike..........................................................................................4
1.4. Mjere regulacije vanjske trgovine........................................................................................5
2. INSTRUMENTI VANJSKOTRGOVINSKE POLITIKE...................................................6
2.1. Vrste instrumenata vanjskotrgovinske politike.....................................................................6
2.2. Carine...................................................................................................................................6
2.2.1. Vrste carina.....................................................................................................................7
2.2.2. Nivo carinske zatite.....................................................................................................8
3. ROBNI REIMI.......................................................................................................................9
3.1. Slobodan uvoz i izvoz (LB)...............................................................................................9
3.2. Kontigenti (K)...................................................................................................................9
3.2.1. Ugovorni kontigenti...........................................................................................................9
3.2.3. Globalno kontigentiranje....................................................................................................9
3.2.4. Carinsko kontigentiranje....................................................................................................9
3.3. Reim dozvola (D)..........................................................................................................10
3.4. Nevidljive carinske barijere................................................................................................10
4. INDIREKTNI PROTEKCIONIZAM...................................................................................11
4.1. Izvozne premije...................................................................................................................12
4.2. Damping..............................................................................................................................12
4.3. Anti damping....................................................................................................................13
4.4. Embargo..............................................................................................................................13
4.5. Trgovinski ugovori..............................................................................................................13
ZAKLJUAK..............................................................................................................................15
LITERATURA.............................................................................................................................16

UVOD
Postoje razliite mjere kojima se ograniava slobodna meunarodna razmjena, i one se nazivaju
trgovinska politika. Vanjskotrgovinska politika predstavlja komunikaciju sa vanjskim svijetom.
Odnos sa inostranstvom je bitan za svaku zemlju, jer predstavlja vrlo znaajan dio ekonomske
2

aktivnosti svake zemlje. Uvoz i izvoz uzrokuju promjene u novanim tokovima neke narodne
privrede, te na taj nain vanjska trgovina djeluje na proces drutvene reprodukcije.
Seminarski rad se sastoji iz pet zasebnih cjelina, odnosno, pet poglavlja. Na samome poetku
emo govoriti openito o vanjskotrgovinskoj politici, o pojmu, znaaju i mjerama
vanjskotrgovinske politike. U narednom dijelu e biti govora o instrumentima vanjskotrgovinske
politike. Unutar ovog dijela emo detaljno opisati sve instrumente vanjskotrgovinske politike.
Idue poglavlje e govoriti o robnim reimima. etvrti dio ovog seminarskog rada emo
posvetiti indirektnom protekcionizmu.
Na kraju seminarskog rada, odnosno, u petom dijelu, emo prikazati primjer vanjskotrgovinske
politike iz prakse. Prezentirat emo instrumente vanjskotrgovinske politike EU. Na osnovu ovog
primjera, najbolje emo prikazati sutinu vanjskotrgovinske politike. Pored ovih pet dijelova,
ovaj seminarski rad sadri jo i uvod, zakljuak i literaturu.

1. VANJSKOTRGOVINSKA POLITIKA
1.1. Pojam vanjskotrgovinske politike
Razliite mjere kojima se ograniava slobodna meunarodna razmjena nazivaju se trgovinska
politika. Vanjskotrgovinska politka predstavlja komunikaciju sa spoljanjim svijetom, odnosno,
prekogranini promet roba i usluga. Za svaku zemlju je jako bitan momenat odnosa sa
inostranstvom, kao vrlo znaajan dio ekonomske aktivnosti svake zemlje. U savremenom
3

svijetu nijedna zemlja, bez obzira na svoje razvojne potencijale i uslove, nije sama sebi
dovoljna, posebno ne u ekonomiji i ekonomskom razvoju. Zbog toga kaemo da su sve zemlje
ekonomski upuene jedna na drugu, odnosno, u stanju su meusobne uslovljenosti i zavisnosti.
Priroda ekonomskog ivota i ekonomske aktivnosti rui sve prepreke, pa ak i meudravne
granice i to onda kada su one razdvojene politikim ili nekim drugim faktorima. Savremena
ekonomska teorija i praksa, meunarodnim ekonomskim odnosima i vanjskotrgovinskom
poslovanju daju posebnu panju i znaaj. U osnovi toga stoje ekonomski interesi drava i
njihova ekonomija. Iz meunarodnog ekonomskog okruenja dolaze brojni uticaji koji su od
posebnog znaaja za privredni razvoj i tekuu ekonomsku stabilnost svake zemlje.

1.2. Znaaj vanjskotrgovinske politike

S obzirom na odvijanje trgovine unutar ili izvan granica neke nacionalne privrede, govorimo o
unutranjoj i vanjskoj trgovini. Vanjska trgovina obuhvata promet roba i usluga kojeg jedna
zemlja obavlja s ostatkom svijeta, a odnosi se na transakcije u prometu roba, prometnih usluga,
itd.
Vanjska trgovina poznata je jo od najranijih vremena, ba kao i vanjskotrgovinska politika,
kao dio ekonomske politike, a koja predstavlja skup mjera kojima nosioci javne vlasti nastoje
uticati na promet usluga i roba s inozemstvom.
Uvoz i izvoz uzrokuju promjene u novanim tokovima neke narodne privrede, te na taj nain
vanjska trgovina djeluje na proces drutvene reprodukcije. Izvoz daje rezultate smanjenjem
raspoloive koliine roba i usluga na domaem tritu i poveanjem koliine novca u opticaju,
dok je kod uvoza suprotna situacija svako poveanje izvoza djeluje na privredna kretanja
ekspanzivno i inflatorno, a poveanje uvoza kontraktivno i deflatorno.

1.3. Mjere vanjskotrgovinske politike

Autonomne mjere vanjskotrgovinske politike donosi javna vlast na temelju svojih suverenih
prerogativa: mjere organizacije vanjske trgovine (ovisno o tome kojim ekonomskim subjektima
je doputeno obavljanje vanjske trgovine, govorimo o decentraliziranoj organizaciji,
djelominom monopolu vanjske trgovine i dravnom monopolu vanjske trgovine) i mjere
regulacije vanjske trgovine (mjere uticaja na cijene, na koliine i indirektne mjere uticaja na
vanjsku trgovinu).
Ugovorne mjere vanjskotrgovinske politike su one kojima se odreuju trgovinski odnosi
(zajedniko nastupanje na tritima, robne liste, kontingenti i sl.), carinska pitanja
(preferencijalne carine i sl.) i platni promet.1

Ferdinand Trot: Vanjskotrgovinska politika - sploni del. Ljubljana, Ekonomska fakulteta, 1994. , str. 21

1.4. Mjere regulacije vanjske trgovine

Mjere regulacije vanjske trgovine predstavljaju mjere kojima nosioci vanjskotrgovinske
politike nastoje uticati na promjenu ponaanja ekonomskih subjekata u vanjskoj trgovini u
skladu s postavljenim ciljevima.
Mjere kojima se utie na cijene imaju za cilj poveanje cijene neke robe, kako bi se poveala
konkurentnost domae privrede:2
a) carine su novana davanja dravi prilikom uvoza. Fiskalne carine poveavaju
dravne prihode. Zatitne carine tite domae proizvoae radi odranja neke
nekonkurentne proizvodnje, poticanja nove proizvodnje ili prilagodbe novim
uslovima poslovanja. Naglo poveanje uvoznih carina na robu iz jedne zemlje,
kako bi ona smanjila svoje zatitne carine, je retorzija ili odmazda. Izvozne
carine su rijetkost.
b) Necarinske mjere nastoje smanjiti cijene izvoznih proizvoda ili dijelom
nadoknaditi trokove izvoznog poslovanja (subvencije, premije, olakice,
posebne tarife i sl.).
c) Odreivanje uvoznih i izvoznih cijena primjenjuje se u zemljama s planskom
privredom kako bi se nadoknadile razlike trinih cijena uvoznih proizvoda i
odreenih cijena domaih proizvoda. Pozitivne i negativne razlike postaju
dijelom egalizacionog fonda.
Mjere kojima se utie na koliine, direktno utiu na uvezene i izvezene koliine:3
a) zabrane uvoza i izvoza (embargo kada je zabrana uvedena kao sredstvo
politikog pritiska);
b) kontingenti (maksimalne dozvoljene koliine);
c) izdavanje uvoznih i izvoznih dozvola;
d) plansko odreivanje odreuje vanjskotrgovinske koliine po preduzeima i
sektorima;
Mjere indirektnog uticaja na izvoz i uvoz odnose se na administrativni protekcionizam i
propisivanje potrebne kvalitete, posebnih kontrola, formalnosti i sl.

2. INSTRUMENTI VANJSKOTRGOVINSKE POLITIKE

Prema profesoru Meynaudu, zadatak izbora, specificiranja i primjene odreenih instrumenata
(mjera) ekonomske politike jeste zadatak subjekata politike. Pri selekciji instrumenata treba
primijeniti odreena naela:4
2

Ferdinand Trot: Vanjskotrgovinska politika - sploni del. Ljubljana, Ekonomska fakulteta, 1994. , str. 24
Ferdinand Trot: Vanjskotrgovinska politika - sploni del. Ljubljana, Ekonomska fakulteta, 1994. , str. 24
4
Miroslav M. Raievi: Internacionalna ekonomija sa osnovama ekonomske diplomatije, Fucalty of International
Management, Beograd, 2000., str. 151 152.
3

a) politiko-socijalno naelo nalae da se u obzir uzmu potencijalni socijalni efekti

odreenih mjera ekonomske politike, ali i njihova primjenjivost i adekvatnost s
politikom u irem smislu;
b) tehnika strana upuuje na (ne)mogunost preciznog definiranja efekata primjene nekih
mjera i obavezu imanja navedenog na umu.
Prilikom primjene odreenih mjera treba imati na umu:
a) intenzitet pojedinih mjera nije mogue egzaktno odrediti pa se esto govori u
rasponima;
b) vrijeme primjene mjere na to utjeu razliite okolnosti;
c) komplementarnost i koherentnost primjene razliitih mjera i instrumenata.

2.1. Vrste instrumenata vanjskotrgovinske politike

Instrumenti vanjskotrgovinske politike:5
carinske mjere;
necarinske mjere;
instrumenti promocije spoljne trgovine;
mjere zabrane trgovine (politike mjere).

2.2. Carine
Carina je ekonomski instrument kvalitativnog regulisanja vanjskotrgovinske razmjene roba
(dobara i usluga). Po svom karakteru, carina predstavlja vrstu posredne dadbine koja optereuje
robu stranog ili domaeg porijekla, prilikom prelaska dravne granice date zemlje, tj. kada se
neka roba izvozi ili uvozi. U ekonomskoj teoriji i privrednoj praksi carine se klasifikuju u
zavisnosti od:

oblika vanjskotrgovinske transakcije (carina na uvoz, izvoz ili tranzit robe);

svrhe uvoenja carina (zatitne, fiskalne, preferencijalne, antidampinke,
kompenzatorske, i dr.);
naina utvrivanja carinskih osnovica (autonomne, ugovorne, diferencijalne i dr.);
naina obrauna i naplate carina (carine na procentualnoj osnovi, carine na paualnoj
osnovi i kombinovane carine).

2.2.1. Vrste carina

http://unvi.edu.ba/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=34&Itemid=136 (Preuzeto:
26.03.2013., 19:50)

Sve carine se mogu podijeliti na:

Fiskalne carine uvode se u cilju obezbjeenja potrebnih prihoda dravnog budeta.

Plaaju se u odgovarajuoj srazmjeri na vrijednost ili koliinu uvezene ili izvezene robe.
Po nainu ubiranja fiskalne carine sline su porezu na dodanu vrijednost (PDV), odnosno,
porezu na promet koji se kod nas donedavno plaao u trgovini na malo. One, isto kao i
porez na promet, predstavljaju jedan od najsigurnijih i najvanijih izvora alimentiranja
dravnog budeta. Meutim, ekonomska funkcija carine daleko je ira i vea od njene
fiskalne dimenzije.

Uvozne carine naplauju se na uvezenu robu stranog porijekla. Najee se koriste u cilju
ostvarivanja odgovarajue zatite domae proizvodnje od inostrane konkurencije, pa se
zato i nazivaju i zatitne ili ekonomske carine. Za iznos carine uveava se cijena uvozne
robe, postaje skuplja na domaem tritu, smanjuje se potranja za njom, i tako tite
domae proizvoae iste robe od inostrane konkurencije.

Izvozne carine su carine koje se naplauju na izvezenu robu domaeg porijekla. Rijee se
u praksi primjenjuju. Uvode se da bi se oteao izvoz nekih roba koje su potrebne
domaem tritu. Poskupljuju izvezenu robu i tako je ine manje konkurentnom na
stranom tritu. Razlozi uvoenja izvoznih carina najee su fiskalne prirode,
obezbjeivanje sredstava za alimentiranje dravnog budeta.

Tranzitne carine naplauju se na stranu robu u tranzitu, namijenjenu izvozu u drugu

zemlju. Visoke tranzitne carine destimuliu tranzit strane robe kroz datu zemlju i
smanjuju druge mogue prihode po tom osnovu (naplata putarine, prodaja goriva i dr).
Tranzitne carine najee slue za prikupljanje budetskih prihoda.

Preferencijalne carine predstavljaju specijalno favorizovanje roba proizvoaa jedne

zemlje ili podruja u odnosu na robe proizvoaa druge zemlje ili podruja. Robe koje
dolaze iz preferiranih zemalja ili podruja imaju u startu, zbog niih carinskih
optereenja, bolju ekonomsku poziciju na domaem tritu od roba koje dolaze iz
nepreferiranih zemalja ili podruja, zbog viih carinskih optereenja. Osnova za uvoenje
preferencijalnih carina nalazi se, po pravilu, u preferencijalnom tretmanu koji jedna
zemlja daje drugoj zemlji pri uvozu roba, najee kao izraz dobrih politikih odnosa i
saradnje izmeu njih.

Diferencijalne carine predstavljaju razliito carinsko postupanje s robom, u zavisnosti od

toga kojim nainom prevoza dolazi i iz koje zemlje. Preko visine takvih carina data
zemlja moe stimulisati ili destimulisati upotrebu jedne ili druge vrste prevoza, na
primjer, rijeni u odnosu na drumski, morski u odnosu na vazduni i dr.

http://hr.wikipedia.org/wiki/Carina (Preuzeto: 24.03.2013., 14:17)

Retorzivne (ratnike ili borbene) carine praktikuju se u toku carinskog rata izmeu dvije
zemlje, kada jedna zemlja eli da primora drugu zemlju da uini izvjestan ustupak ili da
odustane od nekih mjera ekonomske i politike prirode.

Kompenzatorske carine primjenjuju se na uvezenu robu koja je u zemlji porijekla ili

izvoza dobila odreenu izvoznu subvenciju, i ija je cijena objektivno nia za iznos
subvencije. Ovom vrstom carina neutraliu se efekti datih izvoznih subvencija, odnosno,
cijena uvezene robe dovodi se u sklad sa cijenama domaih proizvoaa. Po svom
karakteru, kompenzatorske carine sline su antidampinkim carinama. Usmjerene su
protiv nelojalne konkurencije uvezenih roba na domaem tritu.

Zatitne carine odreene na toliko visokom nivou da uvoz date robe postaje ekonomski
apsurdan nazivaju se prohibitivnim carinama. Uvoenjem prohibitivnih carina uvoz date
robe praktino je jednak nuli, a cjelokupna tranja za njom zadovoljava se iz domaih
izvora (sopstvena proizvodnja, robne rezerve i dr.)

Konvencionalne ili ugovorne carine su carine koje jedna zemlja uvodi, uz saglasnost sa
drugim zemljama, odnosno, u skladu sa obavezama preuzetim odgovarajuim
meunarodnim ugovorima i sporazumima.

2.2.2. Nivo carinske zatite

Carina se plaa na carinsku vrijednost uvezene robe. Carinska vrijednost uvezene robe
predstavlja njenu transakcijska vrijednost, koju ini stvarno plaena cijena ili cijena koju treba
platiti za robu koja se prodaje radi izvoza u datu zemlju , uveana, ako je neophodno, u skladu sa
carinskim zakonom date zemlje.
Prosjena carinska stopa u veini industrijskih zemalja je 5% na carinsku vrijednost uvezene
robe. Meu razvijenim zemljama samo Australija i Novi Zeland imaju prosjeni nivo carinske
zatite vii od 10%. U veini zemalja u razvoju, prosjena carinska stopa iznosi oko 20%.
Prosjena carinska stopa je u Srbiji oko 8%. Carina se plaa po stopama utvrenim Carinskom
tarifom.

3. ROBNI REIMI
3.1. Slobodan uvoz i izvoz (LB)
Najpoznatiji robni reim je slobodan uvoz i izvoz. Robe u tom reimu nose oznaku LB.
Strateka politika WTO jeste da se to je mogue vie roba u meunarodnoj razmjeni nalazi
upravo u tom robnom reimu.
8

3.2. Kontigenti (K)

Kontigeti se praktikuju u okviru koncepta protekcionistike politike. Uvode se u cilju zatite
domae proizvodnje. WTO i MMF nepovoljno gledaju na tu vrstu robnog reima. Pod
kontigentiranjem podazumijeva se propisivanje tano odreene koliine robe, kvantitativno i
vrijednosno izraene, koja se moe uvesti u jednu zemlju ili izvesti iz nje, u okviru tano
odreene robne pozicije i regionalne orijentacije, i u precizno definisanom vremenskom periodu.
Robe koje se po tom osnovu mogu uvoziti i izvoziti nazivaju se kontigenti, i nose oznaku K.
Robni kontigenti mogu biti ugovorni (konvencionalni) i autonomni, a kontigentiranje moe biti
globalno i carinsko.
3.2.1. Ugovorni kontigenti
Ugovorni (konvencionalni) kontigenti zasnivaju se na bilateralnim trgovinskim sporazumima
dvije zemlje kojima se utvruju liste roba koje e biti predmet njihove meusobne
vanjskotrgovinske razmjene u datom vremenskom periodu.
3.2.2. Autonomni kontigenti
Autonomni kontigenti zasnivaju se na slobodnim odlukama konkretne zemlje, bez dogovora sa
drugim zemljama, koje koliine neke robe e uvoziti ili izvoziti u datom vremenkom periodu.
3.2.3. Globalno kontigentiranje
Kod globalnog kontigentiranja ostavlja se stranim izvoznicima i domaim uvoznicima puna
sloboda u pogledu realizacije isporuka, odnosno, nabavke kontigentirane robe, u okviru globalno
utvrenih plafona vrednosti ili koliina roba koje e se uvoziti ili izvoziti.
3.2.4. Carinsko kontigentiranje
Kod carinskih kontigenata, na koliinu uvezene robe odreene kontigentom, plaa se sniena
carina ili se ak i ne plaa, a na sve sve druge koliine uvezene robe preko kontigenta plaa se
uobiajena ili poveana carina. Carinski kontigenti mogu biti izvozni i uvozni, u zavisnosti od
toga da li se eli ograniiti izvoz ili uvozneke robe.

3.2.5. Carinske kvote

Carinska kvota je tano ograniena vrijednost ili koliina uvezene robe (dobra ili usluge) u
granicama odreenog kontigenta u tano odreenom vremenskom periodu. Na vrijednost ili
koliinu uvezene robe izvan carinske kvote plaa se uobiajena ili vea carina. Zemlje lanice
WTO dune su da kontigentiranje, kao rigidnu protekcionistiku mjeru, koriste restriktivno, uz
saglasnost sa drugim zemljama lanicama, i to po posebnom postupku. U cilju izbjegavanja
9

takve procedure kontigentiranje uvoza ili izvoza robe esto se realizuje kroz nevidljive carinske
barijere i indirektni (administrativni) protekcionizam.

3.3. Reim dozvola (D)

Za vanjskotrgovinski promet specifinih roba (oruje, umjetnike slike, dragocjenosti) propisuje
se reim dozvola, sa oznakom D. U savremenoj vanjskotrgovinskoj privrednoj praksi, mogu
se sresti i drugi robni reimi, kao to je, na primjer, uslovno slobodni reim, sa oznakom LBO.7

3.4. Nevidljive carinske barijere

Umjesto kontigenata i kvota, prema kojima se WTO odnosi restriktivno, u savremenoj
meunarodnoj trgovini koriste se tzv. nevidljive cariske barijere, koje predstavljaju kamufliranu
formu kontigenata i kvota. Nevidljivim cariskim barijerama najee se koriste razvijene zemlje
u ekonomskoj saradnji sa zemljama u razvoju i nerazvijenim zemljama.
U meunarodnoj trgovini najee se susreu slijedee tri forme nevidljivih carinskih barijera:8

OMA(Orderly Marketing Agreement - Utvreni markentiki sporazum);

VER (Voluntary Export Restrain -Dobrovoljno ograniavanje izvoza);

MFA (Multyfiber Arrangment - Aranman o multivlaknima).

OMA sporazumom zemlje uesnice meunarodne trgovine ograniavaju robe koje e se uvoziti
ili izvoziti. VER sporazum zakljuuje jedna drava sa odreenom industrijskom granom u drugoj
dravi o dobrovoljnom ograniavanju izvoza te grane u dravu koja je sa njom zakljuila takav
sporazum. Tako, na primjer, poetkom osamdesetih godina prolog vijeka SAD su zakljuile
VER sporazum sa japanskom automobilskom industrijom o dobrovoljnom ograniavanju izvoza
japanskih automobila na ameriko trite. MFA sprazumom se ograniava se izvoz tekstilnih
proizvoda iz zemalja u razvoju i nerazvijenih zemalja u razvijene zemlje.9

4. INDIREKTNI PROTEKCIONIZAM
Indirektni ili administrativni protekcionizam predstavlja skup raznovrsnih mjera ijom se
upotrebom i kombinovanjem esto postiu vei efekti zatite domae proizvodnje od
7

http://ceftatradeportal.com/bosnia/index.php?
lang=ba&option=com_k2&view=item&layout=item&id=28&Itemid=8 (Preuzeto: 24.03.2013., 16:20)
8
http://oliver.efri.hr/~europe/skripta_NTB_recenzirana.pdf (Preuzeto: 22.03.2013., 15:20)
9
Safet Kurtovi- Kostadin Puara - Mehmedalija Hadovi,Meunarodnaekonomija, Fakultet za trgovinu i
bankarstvo, Beograd, 2003., str. 76 - 78)

10

tradicionalnih protekcionistikih mjera. Najei oblici indirektnog protekcionizma su:10

administrativne uvozne takse koje se plaaju kada i uvozna carina;

diskriminacioni sistem unutranje taksacije kojim se uvodi veoma visok nivo poreza na
dodatu vrijednost (ili poreza na pomet) i takse na luksuznu robu;

preferencijalne eljeznike i druge prevozne tarife za domau robu u odnosu na inostrane

robe;

obavezno mijeanje strane sa domaom robom kako bi se zatitila domaa proizvodnja

esencijalne robe;

obavezno koritenje domaeg umjesto inostranog materijala i sirovina, ime se praktino

zabranjuje uvoz;

arbitrarno utvrivanje carinske osnovice za robu koja se uvozi;

ikanozni carinski postupci pri carinjenju uvozne robe;

komplikovana veterinarska kontrola pri uvozu;

komplikovana sanitarna kontrola ivotnih namirnica;

arbitrarna i diskriminatorna carinska klasifikacija roba;

avansni depoziti kod uvoza roba;

komplikovane i ikanozne administrativne procedure, kao to je zahtijevanje pri uvozu

raznih dokumenata, pa i nepotrebnih;

namjerno zadravanje robe u transpotru;

preferiranje domae robe u odnosu na stranu.

Sve ovakve i sline mjere indirektnog protekcionizma odugovlae proceduru uvoza i vode
njegovom ograniavanju i onemoguavanju.

4.1. Izvozne premije

Suprotno uvoznim carinama i kontigentima kojima se ograniava uvoz, izvoznim premijama
stimulie se izvoz dobara (proizvoda) i usluga. Izvozne premije predstavljaju novana sredstva
10

http://oliver.efri.hr/~europe/skripta_NTB_recenzirana.pdf (Preuzeto: 22.03.2013., 15:40)

11

koja dravni organ (vlada) daje preduzeima u cilju stimulisanja izvoza odreenih domaih
proizvoda i usluga, te obezbjeivanja njihove cjenovne konkurentnosti na stranim tritima.
Ekonomski posmatrano, izvozne premije predstavljaju odgovarajuu novanu razliku izmeu
vie cijene domaeg proizvoda namijenjenog izvozu i nie cijene tog proizvoda na stranom
tritu. Time se osigurava konkurentnost domaeg proizvoaa na svijetskom tritu. Izvozne
premije mogu biti direktne i indirektne.
Direktna (otvorena) izvozna premija isplauje se izvozniku prilikom obrauna izvoza. Fakturna
vrijednost izvezene robe uveava se za iznos date izvozne premije. Time se, ustvari, pokriva
razlika izmeu vie cijene domaeg izvoznog prizvoda i ostvarene nie cijene tog proizvoda na
stranom tritu.
Indirektne (prikrivene) izvozne premije javljaju se u razliitim oblicima, kao to su: regresi,
subvencije, poreske olakice, povraaj plaenih carina na uvezenu robu itd. Subvencije se
posebno koriste u cilju stimulisanja poljoprivredne proizvodnje i izvoza poljoprivrenih
proizvoda.

4.2. Damping
Damping je jedan od instrumenata podsticanja izvoza. Pojavljuje se u situacijama kada jedna
zemlja prodaje svoje proizvode na svjetskom tritu po cijenama koje su nie od cijena istih
proizvoda na nacionalnom tritu, mimo nivoa normalne svijetske cijene predviene Optim
sporazumom o carinama i trgovini (GATT). Takve cijene nazivaju se damping cijene. Damping
cijenama izvoznih roba eli se osvojiti dato trite, potisnuti ili istisnuti sa njega domaeg
proizvoaa, a potom, zahvaljujui ostvarenoj monopolistikoj poziciji, poveati cijene svojih
roba i tako, ne samo nadoknaditi izgubljeni profit zbog ranijih damping cijena, nego i ostvariti i
ostvarivati vee profite zahvaljujui viim cijenama svojih roba na monopolizovanom stranom
tritu.
Damping je realan problem u savremenoj meunarodnoj trgovini. Zato su formirani odgovarajui
internacionalni mehanizmi za sprijeavanje pojave dampinga, kao i za efikasnu borbu protiv
njega. U tome je nezamjenjiva uloga WTO koja raspolae relativno efikasnim instrumentima za
suzbijanje dampinga, odnosno, za kanjavanje zemalja koje svoja dobra i usluge plasiraju na
svjetsko trite po damping cijenama, tj. po cijenama koje su znatno nie od utvrenih svjetskih
cijena. Dokazivanje postojanja dampinga je veoma komplikovan postupak.

4.3. Anti damping

Pored mehanizma za suzbijanje dampinga na globalnom privrednom planu, makroekonomske
vlasti svake nacionalne ekonomije koriste sve raspoloive ekonomske i druge instrumente u
borbi protiv dampinkih cijena, koriste se anti-dampinke carine. Najefikasniji ekonomski
instrument u borbi protiv dampinkih cijena su anti-dampinke carine. Anti-dampinke carine
12

uvode se u sluaju kada neka zemlja eli da sprijei ili ogranii damping koji neka druga zemlja
sprovodi na njenom unutranjem tritu prodajui robu po dampinkim cijenama, tj. po cijenama
koje su znatno nie od domaih cijena istih proizvoda.
Svjetska trgovinska organizacija (WTO) odobrava koritenje anti - dampinkih carina kao oblika
odbrane i zatite domaeg trita od nelojalne konkurencije iz inostranstva. lanice WTO dune
su da prije njihovog uvoenja dokau postojanje dampinga, odnosno, izvoza robe po
dampinkim cijenama. Taj postupak vremenski obino due traje, ali se po pravilu i zavrava.
Anti-dampinke carine znae posebno poveanje carinskih stopa na ve postojeu carinsku
stopu.

4.4. Embargo
Embargo predstavlja potpuno onemoguavanje izvoza ili tranzita bilo za sve ili za pojedine vrste
roba, za sve ili za pojedine zemlje. Ta mjera je u praksi poznata i kao trgovinski embargo, koji se
namee prema odreenim zemljama na osnovu ekonomskih sankcija koje donose, odnosno,
propisuju nadleni meunarodni forumi. Tako, na primjer, Savjet bezbijednosti Ujedinjenih
nacija nametnuo je, krajem maja 1992. godine, ekonomske sankcije prema Saveznoj Republici
Jugoslaviji (Srbiji i Crnoj Gori), zbog nedovoljne saradnje sa meunarodnom zajednicom, koje
su svojim dugogodinjim razornim dejstvom ubogaljile privredu nae zemlje sa nesagledivim
ekonomskim i politikim posljedicama.

4.5. Trgovinski ugovori

Trgovinski odnosi izmeu dvije zemlje reguliu se, po pravilu, bilateralnim trgovinskim
ugovorima, na odreeno vreme. U njima se, pored ostalog, reguliu reimi meusobnog uvoza i
izvoza roba i vrenja usluga, kao i oblici protekcionistike politike. Tako, na primjer, trgovinski
odnosi izmeu drava Zapadnog Balkana (Srbije, Crne Gore, Makedonija,Albanija, BiH i
Hrvatska), sve do potpisivanja Sporazuma CEFTA iz 2006. godine, bili su regulisani su sa 36
bilateralna trgovinska ugovora.
Ugovori kojima se reguliu trgovinski odnosi meu tri ili vie zemalja su multilateralni
trgovinski ugovori. Uspostavljanjem Zone slobodne trgovine drava Zapadnog Balkana, to je
opredjeljenje Evropske unije, pomenuti bilateralni trgovinski ugovori bili bi zamijenjeni jednim
multilateralnim trgovinskim ugovorom. lanice WTO dune su da se prilikom sklapanja
bilateralnih i multiletaralnih trgovinskih ugovora pridravaju ekonomskih principa koje je utvrdila
ta meunarodna organizacija.

13

ZAKLJUAK
Iz svega navedenog se moe rei da je data dema veoma iroka. Postoje mnoge injenice koje
govore o vanjskotrgovinskoj politici. Da bi jedna zemlja bila profitabilna i dobro poslovala, te
ostvarivala pozitivene rezultate u velikoj mjeri zavisi i od trgovinske razmjene, a sve to vue ka
vanjskotrgovinskoj politici. Zbog toga je vrlo vano da instrumenti vanjskotrgovinske politike,
zajedno sa svojim zakonima, budu ispotovani kako bi GDP jedne zemlje bio pozitivan.
14

Carina je najstariji instrument vanjskotrgovinske politike koji dodatkom na cijene robe i usluga
utie na obim i vrijednost vanjske trgovine. Meutim, osim to je instrument vanjske politike,
carina je i vaan izvor dravnih prihoda. Carine se obino slijevaju u dravni proraun iz kojega
se finansiraju brojna javna dobra. Tako, carina osim svoje vanjskotrgovinske uloge ima i vanu
ulogu u javnim finansijama.
Vanjskotrgovinska mrea predstavlja mreu povezanih preduzea u zemlji i inostranstvu, koji
mogu biti posredni i neposredni uesnici u vanjskotrgovinskim poslovima, kao i mreu
zastupnika, posrednika i filijala u inostranstvu.
Broj uesnika u vanjskotrgovinskoj mrei zemlje, kao i njihova veliina, njihova meusobna
poslovna saradnja, stepen slobode aktera u vanjskoj trgovini, ostvarivanje prava bavljenja
vanjskotrgovinskom djelatnou, kao i niz drugih pitanja koja se bave organizacijom i
strukturom vanjskotrgovinske mree su odreeni vanjskotrgovinskom politikom jedne zemlje.11

LITERATURA
Knjige:
1. Ferdinand Trot, Vanjskotrgovinska politika - sploni del. Ljubljana, Ekonomska fakulteta, 1994.
2. Jelena Kozmara, Spoljnotrgovinsko poslovanje, Beograd, 2009.
3. Miroslav M. Raievi: Internacionalna ekonomija sa osnovama ekonomske diplomatije, Beograd,
2000.
11

Jelena Kozmara, Spoljnotrgovinsko poslovanje, Beograd, 2009, str. 89

15

4. Safet Kurtovi, Kostadin Puara , Mehmedalija Hadovi, Meunarodna ekonomija, Fakultet za

trgovinu i bankarstvo, Beograd, 2003.

Web stranice:
5. http://oliver.efri.hr/~europe/skripta_NTB_recenzirana.pdf (Preuzeto: 22.03.2013., 15:40)
6. http://ceftatradeportal.com/bosnia/index.php?
lang=ba&option=com_k2&view=item&layout=item&id=28&Itemid=8 (Preuzeto: 24.03.2013.,
16:20)

7. http://hr.wikipedia.org/wiki/Carina (Preuzeto: 24.03.2013., 14:17)

8. http://unvi.edu.ba/index2.php?option=com_docman&task=doc_view&gid=34&Itemid=136
(Preuzeto: 26.03.2013., 19:50)

16