SINTAXE: FUNCINS E ESTRUTURAS SINTCTICAS

1. INTRODUCIN
O estudo descritivo dunha lingua articlase en tres niveis bsicos de anlise: o fnico, o gramatical e o semntico.
Cada nivel ten unhas unidades especficas. Estas combnanse conformando estruturas articuladas nas que
desempean diversas funcins e establecen distintos tipos de relacins.
O nivel fnico ocpase das unidades lingsticas mnimas (fonemas) e das sas realizacins concretas na fala (sons).
O nivel semntico ocpase dos significados, das relacins e funcins significativas e do estudo dos procesos de
significacin. A unidade semntica mnima o sema.
O nivel gramatical subdivdese en dous: o morfolxico e o sintctico. A morfoloxa encrgase do estudo e
clasificacin dos monemas (formas lingsticas elementais portadoras de significado) e das palabras (unidades que
resultan da combinacin dos monemas). A sintaxe encrgase das construcins (frases e, sobre todo, oracins) que
resultan de combinar diversas unidades morfolxicas; das relacins que se estabelecen entre elas (coordinacin,
subordinacin) e das funcins que unhas unidades desempean no interior doutras (suxeito, predicado, ncleo,
modificador...).
Recursividade e salto de nivel
Anda que, dun xeito simplificador, se podera pensar que toda oracin consta de varias frases, toda frase de varias palabras e toda palabra de varios
monemas, hai que ter en conta o fenmeno coecido como recursividade e a posibilidade de que entre as distintas unidades morfosintcticas se produza un
salto de nivel.

A recursividade a capacidade que posen algns elementos lingsticos de estruturarse en unidades complexas. Unha unidade recursiva
aquela que pode conter no seu interior outra da sa mesma categora gramatical. As, a frase nominal o piloto do avin contn no seu interior
outra frase nominal, o avin, desempeando unha funcin secundaria; e a oracin Dxenche que non me chamo Xon, incle como obxecto
directo outra oracin: non me chamo Xon.

salto de nivel ou de unidade o fenmeno que se produce cando unha soa unidade de rango inferior o constitunte nico doutra unidade de
rango superior. Na oracin Mara merca pan, as palabras Mara e pan son tamn os nicos constituntes de cadansa frase nominal: unha en
funcin de suxeito, Mara, e outra en funcin de obxecto directo, pan.

2. AS RELACINS SINTCTICAS
As linguas, como sistemas articulados, funcionan en virtude dun complexo sistema de relacins de oposicin
(paradigmticas) e de combinacin (sintagmticas) entre os elementos dos distintos niveis.
Relacins paradigmticas son as que se establecen entre un elemento da cadea lingstica e aqueloutros, da sa
mesma clase morfosintctica, que virtualmente poderan ocupar o seu espazo funcional.
Relacins sintagmticas son as que se establecen entre os elementos que aparecen conformando unha secuencia
lingstica.
As relacins sintcticas atpanse entre as segundas.
Os dous tipos de relacin bsicos e tradicionais entre unidades sintcticas son a coordinacin e a subordinacin.
Ademais, cmpre ter en conta un terceiro modo de vinculacin considerado nalgunhas gramticas: a
interdependencia.

Coordinacin
Consiste na concatenacin de varios elementos lingsticos no mesmo nivel sintctico e desempeando unha mesma
funcin. Non se necesitan nin se complementan uns aos outros; se falta un, os demais seguen tendo sentido. Poden
levar nexos de unin, pero tamn posible a xustaposicin. Exemplos:
Con frases: A nena e o neno xogan s cartas.
Con oracins: Roi contempla a baa e Mara le o peridico; os nenos xogan no parque.

Subordinacin
a relacin establecida entre varios elementos lingsticos dos cales un rexe aos outros. Xeralmente, o elemento
reitor ou subordinante podera darse illadamente, pero a sa presenza necesaria para a existencia dos subordinados.
Estes teen unha funcin complementaria e estn supeditados ao elemento subordinante. A relacin adoita
establecerse mediante nexos, mais tamn poden aparecer os elementos xustapostos. Exemplos:
Con frases: Vida salvaxe. Roupa de traballo
Con oracins: Rogmoslle que nos remita os documentos que lle solicitamos.

Interdependencia (interordinacin)
Relacin establecida entre dous (ou mis) elementos lingsticos que se necesitan mutuamente; a presenza de cada
un esixe a presenza do(s) outro(s). O exemplo mis claro de interdependencia atopmolo na relacin entre suxeito
e predicado: O barco navega. As nenas rin..., pero tamn entre relator e termo nas frases preposicionais: de total
confianza.

3. UNIDADES E FUNCINS SINTCTICAS.

3.1. A FRASE
A unidade sintctica mnima que cmpre considerar a frase. Tendo en conta que co termo sintagma se alude a
calquera combinacin de dous ou mis elementos gramaticais, as frases son sintagmas directamente constitudos por
palabras que se agrupan como unidades de funcin para formar oracins.
As pois, a frase unha unidade sintctica de rango intermedio constituda por unha secuencia de palabras que
desempea unha funcin determinada dentro doutra unidade oracin ou frase da que ela mesma constitunte.
Os elementos constituntes da frase estn relacionados entre si e desempean diversas funcins, entre as que cmpre
destacar as de NCLEO (N), DETERMINANTE (DET.) e MODIFICADOR (MOD.).
O ncleo aquel elemento esencial e obrigatorio que, virtualmente, pode desempear el s a funcin de toda a frase.
O modificador un elemento dependente que pode ir directamente subordinado ao ncleo (Mod. directo) ou unido a
el mediante unha preposicin (Mod. indirecto). Trtase de elementos adxacentes que serven para complementar
semanticamente o ncleo, achegando precisins de tipo cuantitativo, clasificador, denotador de estado,
circunstancial, activo, etc.
Os determinantes son especficos dun tipo de frase, a frase nominal (FN). Trtase duns elementos gramaticais que
van xeralmente antes do ncleo e operan sobre o conxunto nominal formado polo ncleo e os seus adxacentes.
Serven para definir, anticipar e precisar o significado dese conxunto nominal (ncleo e modificadores)
cuantificndoo, identificndoo ou mesmo cualificndoo en certa medida.

3.1.1. Clases de frases

Segundo a categora gramatical da palabra que desempee a funcin de ncleo, consideraremos catro clases de
frases: substantivas (nominais), adxectivas, adverbiais e verbais. Estas catro son frases endocntricas, dicir,
teen un ncleo ao que estn subordinados os outros constituntes.
Existen ademais outras frases nas que non hai ncleo senn dous elementos interordinados, isto , esixidos
mutuamente; son por iso unidades exocntricas. Entre estas, imos considerar as frases preposicionais, compostas
dun RELATOR (=preposicin) + TERMO. Na funcin de termo poden aparecer frases nominais, adxectivais,
adverbiais, oracins...
Algns lingistas fan distincin entre frases substantivas compostas de NCLEO (=substantivo) +
MODIFICADOR(ES) e frases nominais. Estas ltimas teran carcter exocntrico, dicir, sen
ncleo, e estaran compostas de dous elementos interordinados: DETERMINANTE + NOMINAL. Na
funcin de nominal poden aparecer frases substantivas, adxectivas, preposicionais, oracins...
Frase nominal (FN)

Ten como NCLEO un nome substantivo ou un pronome substantivo. A sa funcin oracional bsica a de
SUXEITO.
O ncleo pode ir precedido de DETERMINANTES (artigos, demostrativos, posesivos, numerais e indefinidos
cuantificadores e identificadores) e estar complementado por algn MODIFICADOR (complemento do nome),
ben adxunto (anteposto ou posposto ao ncleo e sen pausas):
un vello barco pesqueiro
ou aposto (sempre despois do ncleo e separado por pausas):
O barco, atracado no peirao, esmorece cos anos.
Na funcin de MODIFICADOR poden aparecer frases adxectivas, frases nominais, frases preposicionais ou mesmo
oracins. Por exemplo:

Aquela

grata

ma

clara

do mes de maio

que lembro con saudade.

DET.

MOD.1

MOD.2

MOD.3

MOD.4

Frase verbal (FV)

Ten como NCLEO un verbo. A sa funcin bsica a de PREDICADO, constitunte inmediato da oracin.
Os complementos oracionais, tanto os argumentais esixidos polo propio verbo: complemento directo (CD),
complemento indirecto (CI), complemento de rxime preposicional (CRex.)... como os non argumentais non
dependentes da esixencia lxica do verbo: complemento circunstancial (CC) son MODIFICADORES adxuntos
do ncleo da frase verbal.
O verbo que funciona como ncleo da FV pode aparecer en forma simple (neva; chegou Pedro), como unha
perfrase verbal (Ana vai mercar un libro; teo que dicir unha cousa) e mesmo como unha locucin verbal (tivo a
ben atendernos; atopa de menos aos fillos)
Frase adxectiva (FAdx)

Ten como NCLEO un adxectivo.

Como MODIFICADORES (cuantificadores e complementos do adxectivo) poden aparecer:
frases adverbiais (frecuentemente cun valor cuantificador): moi fresco; caro dabondo;
frases nominais: verde oliva;
frases adxectivas: azul celeste;
frases preposicionais (as mis frecuentes como complemento do adxectivo): lixeiro de roupa; intelixente de seu;
contento coa sa nota. Poden levar oracins subordinadas como termo da preposicin: fcil de facer; atento ao
que che digan;
Frase adverbial (FAdv)

Ten como NCLEO un adverbio ou unha locucin adverbial.

Pode presentar como MODIFICADORES (cuantificadores e complementos do adverbio):
unha frase adverbial: (como cuantificador) moi ben; demasiado cedo; (como complemento) al lonxe;
unha frase preposicional (as mis frecuentes como complemento do adverbio): lonxe da casa; lonxe de al. Poden
levar oracins subordinadas como termo da preposicin: lonxe dos que se foron;
oracins subordinadas: al onde o atopei; ma cando chegue;
Frase preposicional (FPrep)

Non ten ncleo. Est

TERMO.

composta por dous elementos interordinados: RELATOR +

O RELATOR (tamn chamado enlace, relacionante ou director) sempre unha

preposicin.
Como TERMO poden aparecer:
frases nominais, con ou sen determinante: de Vigo; dunha cidade costeira;

Algns lingistas prefiren non

considerar este tipo de frase e
falan no seu lugar de construcins
preposicionais
(normalmente

ou

de

frases

nominais)

precedidas de preposicin.

frases adxectivas: de covardes;

frases adverbiais: de moi lonxe;
frases preposicionais: por entre as rbores;
oracins subordinadas: de que non o fagas ben; de facelo mal;
Anda que polo xeral adoitan aparecer frases nominais.

3.2. AS FUNCINS SINTCTICAS

Entndese por funcin o valor que adquire unha unidade lingstica no interior dunha estrutura. Habitualmente, a
funcin que desempea esa unidade vn determinada pola sa relacin con outra.
As funcins mis relevantes para a comprensin e a anlise das construcins sintcticas son as que teen lugar
dentro da oracin e son as que a continuacin se detallan.

3.2.1. Constituntes bsicos da oracin:

Predicado (P)
a nica funcin que non pode faltar na oracin. Est conformado por un verbo, que determina o esquema bsico
da oracin segundo os constituntes por el demandados, e os seus modificadores adxuntos cos que constite a frase
verbal.
Cando o predicado est constitudo por un verbo con significado pleno ou predicativo, flase de construcins e
oracins predicativas e tradicionalmente denomnase predicado verbal. Pode presentar calquera complemento ags
o atributo:
(O av) contoulles aos rapaces un conto de fadas.
Cando o predicado est constitudo por un verbo copulativo, carente de
significado lxico(ser, estar ou parecer) que funciona como mero elemento de
unin entre o suxeito e o atributo, flase de construcins e oracins copulativas
ou atributivas e tradicionalmente denomnase predicado nominal. Ademais do
atributo pode levar tamn complemento circunstancial:
(A aula) est fra polas mas.

Outros verbos que poden aparecer descargados

do seu contido semntico, como

facerse, ficar,

atoparse, poerse, andar..., achganse aos copulativos

e adoitan levar un complemento predicativo: fxose
monxa, pxose malo...

Suxeito (Sux.)
o outro dos constituntes inmediatos da oracin. Est constitudo por unha frase nominal (FN); o nome que acta
como ncleo desta frase impn a concordancia en nmero e persoa ao predicado.
Como quedou dito, os elementos que forman a frase nominal suxeito poden desempear as funcins de:
Ncleo, desempeada por un substantivo (Lus come), un pronome (El come) ou algn elemento substantivado (O
azul mis bonito).
Determinante, desempeada por certos morfemas gramaticais libres (artigos, demostrativos, posesivos, numerais,
indefinidos e cuantitativos) que concordan en nmero e xnero co substantivo: O neno. Ese neno. Meu neno! Un
neno. Algn neno. Cantos nenos!
Modificador, desempeada propiamente por unha frase adxectiva (a muller alta); tamn pode ser desempeada
por outro substantivo ou FN con ou sen preposicin (a muller pantera, a muller de Pedro), algns determinativos
constitundo unha FN (a muller aquela) ou unha oracin subordinada (A muller que sae do cine).

3.2.2. Complementos oracionais adxuntos ao ncleo do predicado

Complemento de obxecto directo (CD ou OD)
Trtase dun complemento esixido por certos verbos. Serve para concretar o significado do verbo en construcin
transitiva. Esta funcin pode ser desempeada por:
Unha frase nominal : Ela colleu as mazs, colleunas;
Unha frase preposicional con a : Chamei a Xon;
Unha oracin subordinada: Quero que o chames.
Os trazos diferenciais do CD son os seguintes: 1) non concorda co ncleo do predicado (teo moitas cousas;
comeron un pato), 2) pode conmutarse polos pronomes tonos o/a, os/as (colln unha folla = collina; vexo os barcos
= vxoos) e 3) na construcin pasiva pasa a desempear a funcin de suxeito (Rosa abriu o portal o portal foi
aberto por Rosa).

Complemento de obxecto indirecto (CI ou OI)

Trtase dun complemento esixido semanticamente polo propio verbo. Presntase tradicionalmente como a persoa ou
cousa que recibe o beneficio ou dano da accin verbal. Nesta funcin aparecen:
Unha frase preposicional con a: Fxenlles un agasallo aos convidados; comprareille un agasallo ao que gae.
Unha frase nominal constituda por pronomes persoais tonos: Compreilles un agasallo;

Os trazos diferenciais do CI son os seguintes: 1) sempre vai introducido pola preposicin a, salvo cando est
desempeado por un pronome tono (escribinlle unha carta a Pedro; doamos cartos a unha institucin benfica), 2)
pode conmutarse polos pronomes tonos lle, lles (Aos nenos xa lles trouxen eu algo).

Complementos parecidos ao CI:

1) Complementos circunstanciais de finalidade introducidos pola preposicin para: Trouxen un libro para ela.
2) Pronomes de dativo que non son argumentais, isto , non veen seleccionados polo significado verbal:
dativo posesivo (indica o posuidor do obxecto sobre o que recae a accin verbal) Estragueille o reloxo.
Dativo de relacin (indica a persoa que avala unha situacin) Parcelle ben. Dativo de interese (indica o
beneficiario ou destinatario do proceso verbal sen ser esixido necesariamente por el ou a persoa que se sente
especialmente afectada polo proceso verbal) Acndelle a luz. Non te me movas. Dativo de solidariedade
(procura a complicidade do interlocutor) Sonche moi frescas.

Complemento de rxime preposicional (CRex.)

Tamn coecido como complemento rexido, complemento preposicional ou suplemento. Vn esixido polo verbo
para precisar e completar o seu significado.
Esta funcin sempre desempeada por un SPrep: Falaron de poltica. Confa nos teus amigos. Esperaron por ns.
Como trazos caractersticos pdense indicar: 1) a preposicin sempre rexida polo verbo (constar de, confiar en,
arrepentirse de, abundar en, abusar de, contar con, preocuparse por...); 2) Pode ser substitudo por pronomes
tnicos como termo da preposicin (Falaron diso. Confa neles...)

Atributo (At.)
Exclusivo das oracins atributivas, o elemento semanticamente mis caracterizado do predicado nominal,
necesario para completar o significado da oracin. En xeral, concorda en xnero e nmero co suxeito.
Nesta funcin poden aparecer:
Fundamentalmente unha FAdx: Anta est enferma. Brais lugus...
Unha FN: Aquilo era un inferno; Mara a xuza...
Unha FAdv: A vida as. Estou bastante ben...
Unha FPrep: Brais de Lugo...
Unha oracin subordinada: Ela foi quen o salvou...
O atributo pode ser substitudo por pronomes tonos de terceira persoa, sobre todo pola forma neutra o (Anta esta
enferma Anta estao), pero nalgns casos tamn polas masculinas ou femininas (Mara a xuza Mara a)
(vxase o apartado 4.1. desta unidade).

Complemento predicativo (CPvo.)

Trtase dun complemento semellante ao atributo que aparece nalgunhas oracins nas que o ncleo do predicado
mantn o seu significado pleno. Ten unha dupla funcin como modificador do ncleo da FN que funciona como
suxeito ou como complemento directo co que concorda en xnero e nmero e mais como modificador verbal,
prximo ao CC de modo.
Esta funcin pode ser desempeada por:
Unha FAdx: Cheguei canso. Atopeina moi cambiada;
Unha FPrep: Pedro traballa de bombeiro;
Unha FN: Elixrona concelleira;
Unha FAdv: Chegou as. Atopeino moi ben
Unha oracin subordinada: Quedou coma se lle botaran faria por riba. Marchou rindo.
O predicativo non pode ser substitudo por ningn pronome tono. Non debe confundirse co CC pois o predicativo
complementa ao verbo e predcase dun nome, co que concorda, en tanto que o CC s complementa ao verbo (CC:
atopeino rpido = atopeino axia. CPvo: atopeino rpido = atopeino = atopeino lixeiro).

Complemento circunstancial (CC)

Non son complementos esixidos polo verbo. Serven para indicar diversas circunstancias vinculadas accin verbal
(lugar, tempo, modo, causa, instrumento, medio, fin, compaa, prezo, destinatario...). Pode ser desempeado por:
Unha FAdv: Esproo hoxe. Vive aqu.
Unha FN: Esperou toda a tarde.
Unha FPrep: Esperou ata as oito. Esperou ata que se fixo de noite.
Unha oracin subordinada: Casaron cando vieron de Cuba.
Algns CC poden ser substitudos por adverbios: Casaron cando vieron de Cuba Casaron daquela.

Complemento axente (CAx.)

Exclusivo das oracins pasivas, serve para indicar o executor da accin verbal. Sempre desempeado por unha
Fprep introducida polas preposicins por ou, en contadas ocasins, de:
Esa ponte foi construda polos romanos. un feito coecido de todos.

3.2.3. Funcins extraoracionais ou extrapredicativas

Inclense aqu un conxunto heteroxneo de funcins gramaticais que inciden sobre a oracin pero non desempean
propiamente ningunha funcin dentro da mesma. Cocense tamn coa denominacin xenrica de complemento
circunstancial externo (CCExt) e s veces aldese a algns deles como modificadores oracionais.
Teen un carcter perifrico, isto , non estn integradas dentro da FV da oracin. Constiten un inciso, aparecen
separados por comas do resto da oracin e posen certa liberdade posicional: Felizmente, non se produciron vtimas
mortais. Non se produciron, felizmente, vtimas mortais. Non se produciron vtimas mortais, felizmente.
Distinguiremos, entre outras posibles, as seguintes funcins extraoracionais:
Vocativo. Trtase normalmente dunha FN que serve para presentar na enunciacin ao individuo que invocado ou
reclamado: Mara, achgate por favor. Profesor, podo sar un momento? Pode ir precedido dalgunha interxeccin
(!Eh, ti!, achgate aqu) e mesmo presentar algunha forma verbal expletiva (!Oe, rapaz!, trenos algo de beber)
Non se debe confundir co suxeito, xa que este non pose a funcin apelativa propia do vocativo e vai unido ao
predicado sen comas.
Atributo oracional. Trtase dunha frase ou locucin adverbial que serve para pr de manifesto a opinin do
emisor verbo da informacin transmitida: Desgraciadamente, anda non chegaron. Sorprendentemente, saron
indemnes do accidente. Sen dbida, xa sabes o que pasou.
Non debe ser confundido co CC, que s modifica ao verbo ncleo do predicado: Estn felizmente casados (CC).
Felizmente, estn casados (atributo oracional). Mediante o atributo oracional realzase unha valoracin subxectiva
do contido da oracin no seu conxunto.
Complemento da enunciacin. Trtase dunha secuencia con valor modal que serve para reflectir a actitude do
emisor ante o enunciado que produce, valorndoo ou marcando o alcance do mesmo: Tecnicamente, un traballo
perfecto. Ao meu xuzo, iso non est ben.
Acompaa a oracin e parece complementar un predicado cun verbo de lingua omitido: [Dgoo] Con certeza, non
me gustou nada a pelcula. [Falando] Sinceramente, penso que el o responsable.
Circunstante. Son palabras ou expresins que teen unha funcin sintctica supraoracional, xa que funcionan
como conectores entre os pargrafos dun texto achegando valores condicionais, concesivos, causais, finais, etc. e
funcionan ademais como unha especia de complemento circunstancial de toda a oracin: Por todo iso, prefiro
quedar na casa esta fin de semana. Non obstante, est convencida de que o pode facer. As a todo, con limn
resltame mis agradable.
Pdense inclur aqu certas palabras que serven para chamar a atencin do onte (ollo, coidado, atencin...), as
expresins de dbida (quizais, talvez, disque...) e outras que serven para organizar o discurso (en primeiro lugar,
en resumo... )
Tpico ou tema. unha secuencia que antecede a oracin e anuncia aquilo do que se vai tratar: A respecto diso,
estamos diante dun asunto verdadeiramente delicado. En canto a ti, xa falarei contigo ao chegar casa. A crise,
vela o tema de moda.
Clusulas absolutas. Presentan unha forma verbal non finita (participio ou xerundio) e estn prximas s oracins
subordinadas adverbiais de tempo ou de modo: Rematada a cea, os convidados dirixronse ao saln de baile.

3.3. A ORACIN
A oracin a unidade gramatical de referencia arredor da cal xira a anlise sintctica. A sa caracterstica mis
salientable que nela se produce a predicacin: en toda oracin imprescindbel a presenza dunha forma verbal que
funcione como ncleo do predicado.
Precisamente, a oracin difernciase do enunciado en que este unha unidade de informacin que transmite un
sentido completo, independentemente da estrutura formal que presente. Fxate:
Non!
Prxima estacin, Guillarei.
Hai bicho.
A traa de Meira conseguiu un bo resultado anda que a de Tirn apertou moito na chegada.
Os catro exemplos anteriores son enunciados, pero s os dous ltimos son tamn oracins, pois unicamente neles se
produce a predicacin.

Modalidades da enunciacin
Segundo a actitude do falante fronte ao contido informativo do enunciado, sexa oracin ou non, distnguense as
seguintes modalidades da enunciacin:
Aseverativa (declarativa ou enunciativa). Informa obxectivamente dun feito como real:
A Terra un planeta.
Interrogativa. Formula unha pregunta orientada a obter unha resposta verbal:
Vas estar na casa?
A interrogacin pode ser:
Total, pregunta sobre a totalidade do enunciado: Vas estar na casa?
Parcial, pregunta sobre algn elemento do enunciado: Quen vai estar contigo na casa?
Desiderativa (optativa). Manifesta un desexo:
Oxal rematemos axia.
Imperativa. Expresa unha orde, mandato ou rogo:
Rematemos con isto dunha vez!
Exclamativa. Manifesta subxectivamente un sentimento ou impresin do emisor:
Por fin rematamos!
Dubitativa. Expresa unha dbida:
Talvez rematemos esta tarde.
Realizativa (performativa). Manifesta claramente o obxecto do acto de fala, que se converte un feito real:
Remata a sesin. Rgoche que non vaias. Declrovos marido e muller.
Ademais destas modalidades, existen as chamadas modalidades comns, que se sobrepoen s anteriores:
Afirmativa. En xeral, o seu enunciado compatible co adverbio si. Toda oracin e todo enunciado que non
leven marcas especficas de negacin son, de seu, afirmativos: Vas estar na casa? Oxal rematemos axia!
Calade! Sempre o fago eu...
Negativa. En xeral, o seu enunciado compatible co adverbio non. Calquera oracin ou enunciado afirmativo
ten un correspondente negativo que leva marcas especficas de negacin: Non vas estar na casa? Oxal que isto
non se prolongue! Non caledes! Nunca me deixas facelo...
A negacin pode afectar oracin completa cando atinxe a toda a predicacin. Flase daquela de negacin total:
Non vieron. Nin choveu nin chover.
Ou afectar a algn dos seus constituntes, denominndose entn negacin parcial:
Gstanme as persoas non violentas. Non sempre consegues o que queres.

Tipos de oracin
Segundo quedou dito, a oracin a unidade gramatical na que se produce a predicacin.

A predicacin o proceso lingstico mediante o cal se di algo acerca dalgn asunto. Aquilo sobre o que se di algo
o suxeito; o predicado , xustamente, o que se di. Segundo isto, na oracin atpase habitualmente tamn outro
constitunte: unha frase nominal en funcin de suxeito, que coincide co tema informativo da oracin (aquilo sobre o
que se quere tratar); o seu ncleo concorda en nmero e persoa co verbo que ncleo do predicado.
Como regra xeral, suxeito e predicado son funcins recprocas, dicir, que se esixen mutuamente. Porn,
eventualmente poden aparecer oracins, co verbo en terceira persoa do singular, que carecen de suxeito (se
exceptuamos o suxeito implcito marcado por esa terceira persoa de singular). Trtase de predicados que non
admiten a presenza dun suxeito explcito, nin na forma nominal nin na forma pronominal:
Este inverno choveu moito.
Os criterios para clasificar as oracins son mltiples. A continuacin ofrcense algns que resultan de interese para a
anlise sintctica.

Oracins impersoais
As oracins sen suxeito (ou que s teen suxeito implcito) reciben o nome de impersoais. Poden ser:
Naturais. Expresan fenmenos naturais por medio de verbos meteorolxicos (chover, nevar, lostregar sarabiar,
ventear...) ou dalgn outro como anoitecer, amaecer...:
Est a nevar. Xa anoiteceu.
Gramaticais. Son construcins gramaticalizadas coa terceira persoa do singular dos verbos haber, facer, ser:
Houbo moitos feridos. cedo.
Verbos como abondar e cumprir teen tamn usos impersoais: Xa abonda co que trouxeches. Cmpre ter valor para
facelo.
Reflexas. Levan o pronome se como marca de impersonalidade:
Estase ben aqu. Flase de suspender a excursin. Detvose aos culpables.

Oracins atributivas e predicativas

Segundo a natureza do predicado, as oracins poden ser:
Atributivas. Constrense con predicado nominal:
Pedro est de mal humor. O av parece contento ...
Predicativas. Constrense con predicado verbal. Dentro destas pdense distinguir as seguintes clases:
a) Activas. Levan o verbo en voz activa (Abordaron o barco). Atpanse os seguintes tipos:
Transitivas. Levan obxecto directo: Atopei a Marta.
Intransitivas. Non levan obxecto directo: Cheguei tarde.
Reflexivas. Aquelas nas que o suxeito e o complemento directo son correferentes: Lvome. Vestmonos.
Recprocas. Aquelas nas que varios suxeitos realizan, uns sobre outros, unha mesma accin. O suxeito tamn
complemento (directo ou indirecto) da accin verbal: Aqueles irmns queranse moito. Os amigos escrbense
cartas.
b) Pasivas. Levan o verbo en voz pasiva (O barco foi abordado). Hainas de dous tipos:
Perifrsticas. Constrense coa perfrase de pasiva ser + participio: Os ladrns foron detidos pola polica.
Reflexas. Constrense coa forma se + verbo en terceira persoa, do singular ou do plural: As sas axudas non se
poden esquecer.

Oracins independentes e dependentes

Segundo se integren ou non dentro dunha estrutura oracional superior, as oracins poden ser:
Independentes. Non se integran en ningunha estrutura oracional:
Levaches unha novela da biblioteca. Non esquezas a novela.
Dependentes. Estn integradas dentro dunha estrutura oracional subordinante, con relacin cal son subordinadas:
Non esquezas que levaches unha novela da biblioteca.

Oracins simples e compostas

Segundo a sa estrutura, as oracins poden ser:
Simples. Aquelas que non conteen no seu interior outras oracins; nin no nivel inmediatamente inferior nin en
ningn outro; con outras palabras, as que conteen un s predicado:
Compramos un armario. Gstame o teu peiteado. Xa chegaron os veraneantes praia.
Compostas. Aquelas que mostran recursividade, integrando no seu interior outras oracins, isto , as que conteen
mis dun predicado. Poden ser de dous tipos: compostas por coordinacin e compostas por subordinacin
(complexas); vermolas no epgrafe seguinte.

3.3.1. A ORACIN COMPOSTA

Compostas por coordinacin
Constan de varias oracins que se coordinan entre si mediante nexos ou sen eles formando unha oracin
coordinada. Todas estn ao mesmo nivel xerrquico, xa que ningunha depende sintacticamente doutra:
Os das medraban, as noites minguaban, o inverno marchaba.
Tian un xogador menos, pero gaaron o partido.
Segundo a maneira que tean de coordinarse as oracins, pdense distinguir os seguintes tipos de coordinadas:
Copulativas. Teen un valor puramente aditivo.
As oracins, das ou mis, aparecen unidas por medio de conxuncins copulativas (e, nin):
Antela baila e Luca canta. Nin Antela baila nin Luca canta.
Disxuntivas. Expresan a posibilidade de escoller entre varias opcins.
O seu nexo fundamental a conxuncin ou:
Poden ter un valor exclunte: Vs ou quedas?, pero tamn de alternancia non exclunte ou distributiva: Pdello a
Pedro ou a Ana.
Os elementos correlativos uns..., outros...; ben..., ben...; tan pronto... como...constiten locucins conxuntivas con
valor distributivo: Unhas veces ri, outras veces chora.
Explicativas. Constan de das oracins das que a segunda constite unha aclaracin da primeira. Os seus nexos
mis habituais son as locucins ou sexa, isto , dicir: Son sinnimos, ou sexa, significan o mesmo.
Adversativas. Son grupos oracionais que constan de das oracins das que a segunda introduce unha matizacin
ao expresado pola primeira; os nexos que se empregan son as conxuncins mais, e mais, pero, anda que...
Poden ter un valor restritivo ou correctivo:
Cruzamos o ro e mais non nos mollamos;
e tamn poden ter un valor exclusivo ou exclunte, coa primeira oracin negativa e a segunda introducida por senn:
Non unha escola, senn unha farmacia.

Compostas por subordinacin ou complexas

Engloban outras oracins dependentes dalgn elemento ou desempeando no seu interior unha funcin
complementaria subordinada.
Unha oracin est subordinada cando desempea unha funcin como constitunte oracional doutra oracin ou como
integrante dunha frase: Dxome que lle gustaba o meu peiteado. Xa chegaron os veraneantes que veen praia.
Segundo a funcin que unha oracin subordinada desempee no interior doutra, pdese falar de oracins
subordinadas substantivas, adxectivas ou adverbiais.
Subordinadas substantivas

As oracins subordinadas substantivas poden ir introducidas pola conxuncin que, pola conxuncin se, por un
pronome ou adverbio relativo ou sen ningn tipo de nexo. Desempean as funcins propias dos substantivos, ou
sexa:
Suxeito. Normalmente van introducidas pola conxuncin que: Gstame que veas.

Pero caben outras posibilidades: Agrdeme pasear pola praia. Non me importa se o fixeches.
Tamn poden ter como nexo un pronome relativo sen antecedente: O que a fai, pgaa. Quen poida, anotarase para
a excursin.
Complemento directo. Adoitan ir introducidas por que ou por se nas interrogativas indirectas: Quero que veas.
Pregunteille se via. Quero sar
Atributo. Poden ir introducidas por artigo + que ou por quen; dicir, por un pronome relativo sen antecedente:
Iso foi o que dixo. Ela quen eu penso.
Pero tamn poden levar o verbo en infinitivo: O meu soo ser feliz
Complemento indirecto. Trtase de oracins adxectivas substantivadas que funcionan como termo de preposicin
dentro dunha FPrep: Deillo a quen estaba al.
Complemento de rxime. Obviamente, tamn leva sempre unha preposicin precedendo ao nexo que, quen. Como
no caso anterior, a oracin subordinada funciona como termo de preposicin dunha FPrep: Penso no que fixemos.
Complemento circunstancial. Presntanse introducidas por preposicin + que. Vale tamn o dito para as das
anteriores: Ata que o conseguiu non parou.
Complemento axente. Van introducidas pola preposicin por. Vale o dito para as tres anteriores: O problema foi
solucionado polo que mis saba.
Complemento dun nome. Van introducidas por de que: Tia a idea de que todo era falso.
Ags as que van en aposicin (adxectivas substantivadas), que se xustapoen: Ana, a que vai na moto, mia curm.
Complemento dun adxectivo. Van introducidas pola conxuncin que precedida de preposicin, ags se o verbo
subordinado un infinitivo: Est canso de que non o atendan. Est canso de esperar.
Complemento dun adverbio. Van introducidas pola preposicin de + pronome relativo: Non vivas lonxe dos
que te estiman.
Ags se o verbo da subordinada un infinitivo, pois nese caso a preposicin de introduce directamente o infinitivo:
Andaches preto de dar no albo.
En realidade, todas as oracins subordinadas substantivas introducidas por preposicin desempean a
funcin de termo desa preposicin dentro da FPrep, que a que propiamente funciona como CI, CRex, CC,
CAx...
Oracins subordinadas adxectivas

Desempean a funcin propia dos adxectivos, dicir, modificador do ncleo da FN. Delas, o grupo mis importante
cocese como oracins de relativo por iren introducidas por un determinante (cuxo), un pronome (que, quen, o
cal...) ou un adverbio (onde, cando como) relativo.
A oracin de relativo funciona como complemento dun substantivo que se denomina antecedente do relativo. Os
relativos, ademais de serviren de nexo, teen unha funcin sintctica na oracin subordinada: A casa que ten as
vents verdes do meu to. A moza cuxa historia che contei non est. A cidade onde vivo un monstro de sete
cabezas.
Cando aparece unha oracin de relativo precedida de preposicin, esta ten unicamente como termo o propio
pronome relativo, co que forma un SPrep que desempea unha funcin dentro da oracin subordinada: Ese o
rapaz do que che falei; do que CRex do verbo da oracin subordinada (falar).
Hai das clases de oracins de relativo segundo o seu significado:
Especificativas. Restrinxen o significado do antecedente e serven, por iso, para identificalo:
Os discos que chegaron onte estn no fondo do andel.
Explicativas. Informan sobre algunha calidade intrnseca do substantivo ao que modifican. Van entre pausas e
constiten un grupo de entoacin particular dentro da oracin na que se integran:
Os discos, que chegaron onte, estn no fondo do andel.

Ademais das de relativo, poden aparecer oracins subordinadas adxectivas co verbo en participio: Os xogadores
fichados este ano polo Racing non estn dando o resultado esperado pola afeccin.
Oracins de relativo sen antecedente expreso
As oracins de relativo que non teen antecedente expreso son coecidas como oracins de relativo
substantivadas, pois funcionan coma se fosen substantivos: collerei o que me toque. Quen perda, paga.
Os relativos o cal e cuxo non poden aparecer sen antecedente.
Os adverbios relativos tamn poden aparecer sen antecedente; neste caso as oracins subordinadas desempean a
funcin de CC: Recollereino cando chegue. Fxoo como lle ensinaron. Atopeino onde o deixara; e adoitan
clasificarse entre as subordinadas adverbiais.
Oracins subordinadas adverbiais (ou circunstanciais)

Pdese distinguir entre adverbiais propias, comparativas e adverbiais impropias.

Adverbiais propias
En xeral, poderan ser substitudas por un adverbio de modo, de lugar ou de tempo. A sa funcin a de ser
complemento circunstancial da oracin na que se integra (Estaba onde eu cra) ou a de modificador dentro da frase
que realiza a dita funcin (Estaba al onde dixera).
De modo. Substiten un adverbio de modo. Van introducidas polo adverbio relativo como sen antecedente e por
nexos como segundo, conforme, coma se:
Faino como queiras. Fixo coma se non entendese.
Outras maneiras de presentarse son mediante preposicin + infinitivo (Fxoo sen pensar) ou con xerundio ou
participio, sen nexo (Fxoo correndo. Mareada pola viaxe, sentou no chan).
De lugar. Substiten un adverbio de lugar. Van introducidas polo adverbio relativo onde sen antecedente,
precedido ou non de preposicin:
Podevos onde vos pareza. Fun por onde me indicaran.
De tempo. Substiten un adverbio de tempo. Van introducidas polo adverbio relativo cando sen antecedente ou por
outros nexos e locucins conxuntivas como mentres, tan pronto como, apenas, antes (de) que, sempre que, despois
(de) que...:
Sopra antes de que se apaguen as candeas. Vxoo sempre que podo.
As subordinadas adverbiais poden levar o verbo en infinitivo, xerundio ou participio. As de infinitivo poden ir
introducidas por preposicin + infinitivo (Tras facer os deberes, saron ao patio) ou locucin (prepositiva
/conxuntiva) + infinitivo (Despois de facer os deberes...).
Adverbiais comparativas
Dependen dun cuantificador (tan, tanto, mis, menos) e van introducidas polas conxuncins que/ca nas
comparativas de superioridade e inferioridade ou como/coma nas de igualdade. A sa funcin a de
complementar a cuantificacin mediante unha comparacin entre un elemento coecido e outro que aparece indicado
na subordinada:
Traballei eu mis ca ti.
Non poden ser substitudas por un adverbio e inclen morfemas discontinuos correlativos:
Igualdade: tanto... como/coma; tanto... canto; tanto mis... canto mis; canto... tanto; as como/coma... as tamn;
tal... cal.
Superioridade: mis... que/ca/do que.
Inferioridade: menos... que/ca/do que. Esta comparativa non moi utilizada; na fala adoita ser substituda pola
construcin de igualdade en modo negativo ( menos alto... = Non tan alto...).
Adverbiais impropias
Ao igual que as comparativas, non se poden conmutar por adverbios. Nelas ponse de manifesto unha relacin de
implicacin lxica (causalidade) entre dous polos interdependentes:
Causais (consecuencia causa). Expresan causa (CAUSALIDADE EFICIENTE).

Os nexos habituais son porque, posto que, xa que, pois... Poden funcionar como complemento circunstancial:
Chora porque lle doe;
ou como modificador oracional (CCExt):
Posto que nada o impide, podemos comezar a obra.
Consecutivas (causa consecuencia). Expresan consecuencia (CAUSALIDADE INVERTIDA).
Os nexos mis comns son logo, as que, tan... que, tanto que... e outros moitos con semellante valor. Poden
funcionar como modificadores dun complemento circunstancial cun valor intensificador:
Choveu tanto que entrou auga no estudio;
ou como modificadores da oracin na que se integran:
Choveu sen parar, por iso entrou auga no estudio.
As consecutivas non intensivas (introducidas polos nexos logo, as que, conque) e mesmo as causais con pois
ofrecen algunhas dbidas para a sa clasificacin entre as subordinadas.

Condicionais (causa condicionante consecuencia condicionada). Expresan unha condicin necesaria da que se
deriva algunha consecuencia (CAUSALIDADE HIPOTTICA).
Os nexos mis frecuentes son se, como, cando, mentres, sempre que, de/con + infinitivo:
Se vs comigo regloche unha das mias camisetas deportivas.
A subordinada a condicionante e recibe o nome de prtase (Se vs comigo...); a condicionada denomnase
apdose e a oracin subordinante (...regloche unha das mias camisetas deportivas).
Concesivas (tese anttese). Expresan un feito do que non se deriva a consecuencia lxica esperada
(CAUSALIDADE INEFECTIVA).
Os nexos mis comns son anda que, por mis que, a pesar de que...:
Por mis que o intenta, non o d conseguido.
Finais (feito finalidade). Expresan o propsito polo que se realiza a accin enunciada polo verbo da
subordinante (CAUSALIDADE PROSPECTIVA).
Os nexos mis habituais son que, para que, a fin de que:
Chameino para que me arranxe a cocia.

ACTIVIDADES
1. Indica en qu consiste a recursividade e sinala en cles dos seguintes exemplos se verifica o fenmeno. Xustifica
a resposta.
a) A cadela do vecio.
b) Unha lectura estupenda.
c) Viaxamos no coche cama.
d) O que non me gusta que me chamen despois de media noite.
e) Os seus amigos estudan todos en Santiago.
2. Que se entende en lingstica por salto de nivel? Escolle os exemplos ilustrativos adecuados entre as seguintes
posibilidades que se che ofrecen. Xustifica a ta escolla.
a) O alomorfo S como marca de plural na palabra rosas.
b) A palabra can.
c) A palabra gato.
d) A palabra pedras na oracin Estn tirando pedras.
e) O presente do verbo nevar no enunciado Neva?
3. Sinala as palabras que funcionan como ncleo nas seguintes frases. E analiza a estructura sintctica
representndoos mediante esquemas arbreos.
a) O drama dos inmigrantes curdos.
b) A sesin continua dos cines de antes.
c) Unha pizza con dobre de queixo.
d) O maldito caos automobilstico do centro urbano da mia cidade.
e) Todos os nosos inxenuos soos de mocidade.
4. Explica coas tas palabras qu semellanzas e qu diferenzas hai entre oracin e enunciado. Pon varios exemplos
ilustrativos.
5. Analiza sintacticamente as oracins seguintes.
a) Na entrada do xardn haba unha roseira grande.
b) Empurroume co cbado ese rapaz.
c) Anda onte noite atopei a Rosia na festa.
d) Aquela tarde, os dous rapaces percorreron todo o paseo ata a desembocadura do ro.
e) Este inverno houbo moitos da de chuvia.
f) Nas Ras Altas as traas desprazaron con facilidade outras artes de pesca da sardia.
6. Completa as seguintes oracins introducindo un:
- Obxecto directo
a) Truxenlle ........................................ aos rapaces.
b) Metede ........................................ na carteira, por favor.
c) ........................................ non sei resolvelo.
-

Obxecto indirecto
a) Entregmoslle a entrada ........................................ e pasamos seguinte sala.
b) Dilles ........................................ que vean falar co titor.
c) Regaleille ........................................ un bastn polo seu santo.

Complemento circunstancial
a) Paulo chegou ........................................
b) Acabade ........................................ e poderedes sar ........................................
c) Atopmolos ........................................

Complemento predicativo
a) As corredoras do maratn chegaron ........................................ meta.
b) Os convidados atoparon ........................................ a festa
c) Tes as mans ........................................?

OD + OI + CC
a) O av relatou .............................. .............................. ..............................
b) Van edificar .............................. .............................. ..............................
c) Faremos .............................. .............................. ..............................

7. Constre sete oracins nas que a FN xente humilde desempee sucesivamente as funcins de: suxeito, atributo,
obxecto directo, obxecto indirecto, complemento axente, complemento preposicional, complemento
circunstancial.
8. Sinala a qu tipo pertencen as seguintes oracins impersoais.
a) Esta noite caeu unha xeada de medo.
b) Chmante por telfono.
c) Anda cedo pero, se hai que facelo xa, faise.
d) Noutras edicins deste certame xa se premiou a autores descoecidos.
e) Aqu logo anoitece nesta poca do ano.
f) Din que se hai incidentes, suspndese a funcin.
g) Vai haber un montn de xente.
h) No comedor universitario cmese bastante ben; teen un men variado.
9. Distingue as impersoais reflexas (=impersoais activas) das pasivas reflexas (=pasivas impersoais) que
aparecen entre as seguintes oracins
a) Recibronse moitsimos telegramas de felicitacin.
b) Valorouse a todos os candidatos segundo os mesmos criterios.
c) Aos asistentes ofrecuselles un pequeno refrixerio.
d) Na ltima reunin do consello tomronse acordos importantes.
e) O LSD obtense a partir do gran de corvo que medra na espiga do centeo.
10. Reconstre os refrns buscndolle a cada parte da columna da esquerda unha correspondencia na columna da
dereita. Introduce nexos coordinantes e indica que diferenzas de significacin comporta cada un deles.
a)
b)
c)
d)
e)
f)

Grdate do can que non ladra

O mozo pode morrer
Moito sabe o rato
O mentir non habilidade
Non hai cego que non vexa
Entre marzo e abril, o Cuco

torto que se coeza

dicir a verdade
de home que non fala
a fin.
anda sabe mis o gato
o vello non pode vivir

11. Indica qu tipo relacin sintctica se establece nas seguintes secuencias xustapostas
a) Ti queres, eu non.
b) Cheguei, vin, vencn.
c) Conseguiu chegar de primeiro; preparrase a fondo para esa proba.
d) Xuntanza de lobos, ovella morta
e) Sau un momento, axia volve.
12. Substite os segmentos subliados nas seguintes oracins por elementos simples que desempeen a mesma
funcin gramatical. Analiza sintacticamente as oracins.
a) O cansazo que os xogadores acumulaban depois de disputar catro partidos nunha semana fixo imposible
que o Rpido obtivese os tres puntos naquel partido.
b) Cando xa pareca que todo pasara, un novo sismo azoutou os distritos onde residan os sectores mis
desfavorecidos da poboacin.
c) No medio dunha ventisca polar, facendo gala dunha valenta excepcional, o montaeiro que se retrasara
conseguiu acadar o refuxio onde o se atopaban os seus compaeiros.
13. Analiza sintacticamente o seguinte fragmento
A Regadas acelle moi ben o seu nome, porque cinco ou seis regueiros que nacen no alto, que chaman As Pas,
remansan abaixo na valia, e xntanse no Couzo para ir ao Mandeo. (lvaro Cunqueiro)

14. Clasifica as oracins seguintes atendendo sa modalidade oracional.

a) Ningn ciclista conseguiu facer o percorrido en menos de cinco horas.
b) Probablemente non vea.
c) Quen chamou por telfono?
d) Esta tarde non veas.
e) Quen me dera estar al!
f) Xogaches o partido?
g) Pareceume un fachendoso insoportable.
15. Nas seguintes oracins, substite o subliado por pronomes.
a) Que guapa est Lola! Non parece ela.
b) Eses seores son os pais de Xin? Si, son os pais de Xin.
c) Ana a mia mellor amiga e sempre foi a mia mellor amiga
d) Aqueles son Pedro e Anxo ou non son Pedro e Anxo?
e) Se eu fose ela non lle fara caso, pero como non son ela...
f) A muller de Roque era media parente ta. Non era media parente ta?
16. Fai un breve comentario sintctico a propsito das seguintes oracins.
a) Prepardevos que a os estn. Parece que veen medios despistados.
b) Non te me poas as. Estache unha boa tarde para irmos pasear beira do mar.
c) Preguntabades pola profesora? A vola vn.
d) Cmprovos a cada unha seu sobre de cromos e xa vos chega.
e) Cmprovos cadanseu sobre de cromos e xa vos chega
f) Avariusechelleme a moto sobria e cando lla arranxei pxose toda contenta.
g) Se queras ir con eles aproveita rapaz; a chos van.
17. Transforma os seguintes enunciados introducindo un complemento preposicional en substitucin do
complemento directo
a) Atopei a Vicenzo ao sar do instituto.
b) Sacou a calculadora e axia acabou o problema.
c) Tirou todos os discos de vinilo que tia.
d) Pasas todo o da comendo galletas.
e) No partido do sbado, zurrstesnos canto quixestes.
f) Primeiro chammola e despois espermola no patio ata que sau da clase.
18. Le en voz alta os seguintes exemplos e explica as diferenzas de son e de significado que observes entre os dous
membros de cada parella.
a) Traballa mellor c to. / Traballa mellor co to.
b) Non creo que se sinta mis triste coa Sara. / Non creo que se sinta mis triste c Sara.
c) Ando mis ilusionado c outra / Ando mis ilusionado coa outra
19. Inventa enunciados comparativos que sirvan para ilustrar as diferentes posibilidades de uso das conxuncins
coma/como, ca/que/do que (tres de cada).