INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

KABANATA 5: ILANG BATAYANG ANG KONSEPTO AT KAALAMAN SAFILIPINO

AT PAGSASALING-WIKA

Tungkol saan ang modyul na ito?

Ang Modyul na ito ay patungkol sa ILANG BATAYANG ANG KONSEPTO

AT KAALAMAN SA FILIPINO AT PAGSASALING-WIKA na isa sa mga aralin ng asignaturang
ito. Sa pamamagitan ng araling ito mailalapat ng mga mag-aaral ang kanilang mga natutunan sa
mga nakaraang aralin. Magsisilbi rin itong gabay para sa bawat mag-aaral na hubugin, tuklasin
at payabungin pa ang pagbibigay halaga sa wikang Filipino na isa sa mga wikang ginagamit
natin bilang kasangkapan sa pagtuturo at pagkatuto

Sa pagkakataong ito at sa pamamagitan ng nasabing kagamitan ay inaanyayahan ang

mga mag-aaral na palawakin pa ang kanilang isipan upang hindi lamang maging limitado sa apat
na sulok o dingding ng silid-aralan lalong-lalo na sa mga asignaturang may kaugnayan sa wika
at pantikan.

Ano ang matututunan mo?

Matapos mapag-aralan ang araling ito, inaasahang matatamo mo ang mga sumusunod
na layunin o kasanayan ng modyul na ito:

1. Nababatid ang ilang batayang konsepto at kaalaman sa Filipino at pagsasaling-wika.

2. Nakasusulat ng isang sanaysay patungkol sa walong dagdag na letra sa alpabetong
Filipino at pagsasaling-wika.
3. Naisasabuhay ang mga batayang konsepto at kaalaman sa Filipino at pagsasaling-wika.

Paano mo magagamit ang modyul na ito?

Ang modyul na ito ay magsisilbing gabay mo sa pansariling pagkatuto at pag-unlad. Gamitin

mo ito bilang patnubay sa tulong ng mga tuntunin. Upang maging makabuluhan at wasto sa iyo
ang paggamit, kailangang maging malinaw sa iyo ang mga nararapat gawin at sundin. Huwag
kang mag-alala, madali lamang ang paggamit nito basta’t susundin mo lamang ang mga
sumusunod na tuntunin.
1. Pag-aralan mong mabuti ang paksang-aralin. Isagawa mo ang mga kaugnay na gawaing
mababasa mo sa modyul na ito. Unawain mong mabuti ang bawat panuto. Mahalaga ito
upang masagot mo nang wasto ang bawat gawain.
2. Gamitin mo nang wasto ang modyul na ito. Kaibiganin mo.
3. Sagutan nang mabuti. Huwag mong susulatan ng anuman. Gumamit ka ng hiwalay na
papel o kaya naman ay notbuk sa pagsagot.
4. Malaki ang maitutulong ng modyul na ito sa iyong pag-unlad kaya marapat lamang na ito
ay iyong pahalagahan.

Pagtuonang Pansin Mo!

PANIMULA

Nilalayon sa kabanatang ito na lalo pang maihantad ang gagamit ng aklat sa mga bagay-
bagay na may kinalaman sa kalikasan ng wikang Filipino bilang wikang pagsasalin ay siyang
nasa ubod ng mga talakayan sa aklat na ito. Napakahalaga, halimbawa, para sa sinumang

1
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

nagbabalak magsagawa ng pagsasalin na mamulat sa malaking pagkakaiba ng sistema ng

pagkabaybay sa Filipino at sa Ingles, gayundin ang pagkakaiba sa istruktura ng mga
pangungusap at mga pantig, ang pakakaiba sa paraan ng pagbuo at paglalapi ng mga salita,
sapagkat malaki ang kinalaman ng mga ito sa panghihiram ng mga salita na lagi nang nagiging
isa sa malulubhang problema sa pagsasaling-wika.

ANG PAGSASALIN SA FILIPINO MULA SA INGLES

Sa mga wikang itinututring na dayuhan ng mga Pilipino ay ang Ingles at Kastila ang
natatangi sa lahat. Tatlundaan at tatlumpu’t tatlong taong (333) aktwal na nasakop at
naimpluwensyahan ng bansang Espana ang Pilipinas, kaya’t napakalaking bahagi ng ating
kasayasayan ang nasusulat sa wikang Kastila. Hanggang ngayon ay itinuturo pa rin ang wikang
kastila sa mga paaralan, kahit bilang isang kursong elektib lamang, sapagkat naniniwala ang
mga may kinalaman sa edukasyon na ang wikang ito’y dapat manatiling buhay sa ating bansa
upang magsilbing kawing sa ating nakalipas.

Sumunod na nanakop sa Pilipinas ang bansang America na bagamat hindi naging

kasintagal ng Espana ay maituturing namang napakalawak at napakalalim ang naging
impluwensya sa Pilipinas hindi lamang sa larangan ng wika kundi gayundin sa pag-iisip at
kultura nating mga Pilipino. Ang pagkakaroon ng Colonial Mentality o panganganino sa
anumang may tatak-dayuhan ay litaw na litaw pa hanggang ngayon sa di-iilang Pilipino. Marami
ang naniniwala na nakamit nga natin ang kalayaan sa bansang America,ngunit ang pag-iisip ng
karamihan sa ating mga kalahi ay nanatiling bihag parin ng bansang ito. Matibay na patunay
dito ay ang patuloy na paggamit ng Wikang Ingles bilang wikang panturo sa paaralan.

Subalit habang ang Wikang Ingles ay nananatiling wikang panturo sa ating paaralan,
ito’y magpapatuloy na daluyan ng mga paniniwala, kaisipan at kulturang dayuhan o banyaga.

Marami ng pagtatangka ang isinasagawa upang unti-unting mapalitan ng wikang

Filipino ang wikang Ingles bilang wikang panturo kahit sa mga antas elementarya at sekundarya
man lamang (EDCOM Report, Kongreso ngPilipinas, 1992). Ngunit lubhang napakalalim na ang
pagkakatanin ng wikang Ingles sa ating sistema ng Edukasyon.

Kumbensyong Konstitusyonal noong 1972-1973 na ginanap sa Manila Hotel. Ang

kanilang ikinikilos, pangangatwiran, pananalita, ang kanilang mataas na pagkakilala sa wika ng
mga dating mananakop at mababang pagkakilala sa wikang pambansa ay magandang larawan
ng mga nakapag-aral na mga mamayang Pilipino, lalo na ng mga pulitiko at kinikilalang mga
lider.

Bahagi rin ng katitikan ng nasabing kumbensyon na nagpapatibay ng resolusyon ang

mga delegado na ipagbabawal ang paggamit ng wikang pambansa sa mga oras ng kanilang
deliberasyon. Ingles lamang ang wikang opisyal sa kanilang pinagtibay na gagamitin sa gayong
pagkakataon. Noong sumusunod na kumbensyong konstitusyonal na nakilala sa akronim na
CONCOM (Constitutional Commision, 1986) ay hindi na nakapangyari ang kagustuhan ng mga
Little Brown Americans. Nagpatibay sila kaagad ng isang resolusyon na Filipino at Ingles ang
kanilang gagamitin sa mga oras ng delibersyon. Malinaw na hindi na sila ang mga Pilipinong
Parokyal ang paningin tungkol sa isyu ng wikang pambansa. At kapag napag-usapan ang wikang
pambansa, kung anu-ano ang kanilang pinagsasabi na nabibilad lamang ng kanilang makitid

2
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

kundi man hungkag na pagkaunawa tungkol sa kahalagahan ng pagkakaroon ng wikang

pambansa.

Ang nabanggit sa itaas ang nakapanlulumong resulta ng ating patuloy na paggamit ng

wikang Ingles bilang wikang panturo. Sapagkat ang oryentasyon ng mga delegado ay sa wikang
Ingles, natural lamang na sa Ingless higit na mabisang makapagpapahayag ng kani-kanilang
kaisipan. Samanta, kung Filipino ang magiging wikang panturo sa mga paaralan at ang Ingles ay
ituturo na lamang bilang isang kurso.

Sa wakas ay nakapasok na rin ang Filipino sa paaralan bilang wikang panturo. Ang (D.O.
No. 25,s 1974) Maganda ang patakarang ito sapagkat magkakaroon ng unti-unting
intelektwatisasyon ang Filipino dahil sa aktwal na paggamit nito. Mababanggit na matapos
maratipika ang Konstitusyon ng 1987, nirebisa rin ng DECS ang patakarang edukasyong
bilinggwal nito sa pamamagitan ng Kautusang Pangkagawaran Blg. 52, s. 1987 na may pamagat
na “Patakaran sa Edukasyong Bilinggwal ng 1987”. Layunin nito na makapagtamo ang mga
Pilipino ng “kahusayan sa Filipino at sa Ingles sa pamamagitan ng pagtuturo at paggamit ng
dalawang wikang ito bilang mga midyum ng pagtuturo”.

ANG DALAWANG WIKANG KASANGKOT SA PAGSASALIN AY KAPWA UMIIRAL SA

PILIPINAS

Magiging madali sana ang pagsasalin kung ang Ingles ay hindi wikang umiiral sa ating
bansa. Kung iisipin ay gayon nga. Subalit ang Filipino at Ingles ay dalawang wikang magkaiba
ang angkang pinagmulan at sumaktuwid ay napakaraming pagkakaiba ng dalawang wikang ito.
Ang Filipino ay may sistema ng pagbaybay na “highly phonemic” na ang ibig sabihin ay may isa-
sa-isang pagtutumbasan ang ponema (makahulugang tunog) at ang simbolo o titik. Sa
matandang balarila ni Lope K. Santos, “kung ano ang bigkas ay siyang sulat ay siyang basa”.
Kaya nga’t sa pamamagitan ng nayo ng salita obalangkas ng mga pantig nito madaling masasabi
ng isang iskolar mg wikakung sa anong angkan, kundi man particular na wika ito nagmula. Ang
salitang “coup d’ etat”. Halimbawa dahil sa anyo at ispeling sa orihinal na anyo nito sapagkat
hindi rin konsistent ang sistema ng pagbaybay ng Ingles. Sa bahaging ito’y unti-unti na nating
matatanto kung bakit napakahirap manghiram ng mga salita sa wikang Ingles sapagkat hindi
madaling asimilihin sa Filipino ang mga salitang di konsistent ang ispeling.

Subalit sa sandaling hiraman na nang pasulat ay doon na lilitaw ang problema sapagkat
karamihan nga ng salitang Ingles ay di-konsistent ang baybay. Halimbawa, kahit batang hindi pa
nag-aaral ay alam na ang kahulugan kapag narinig ang salitang “Frigidaire” ngunit kung ito’y
hihirammin nang pasulat, paano kaya ito babaybayin? (Frigidaire?Pridyideyr?Frijideyr?)
Pansinin na kung hihiramin ang “Frigidaire” nang walang pagbabago sa baybay, lilikha ito ng
gulo sa ating konsistent na sistema ating sinusunod – pridyideyr – tanggapin kaya ng bayan ang
ganitong ispeling? Ang nangyayari ay higit na nahahantad o nahihirati ang mata ng mga Pilipino
sa “Frigidaire” kaysa “pridyideyr”. Dito nagkakatotoo ang sinasabi sa Ingles na “visual
conditioning”.

ANG MALAKING PAGKAKAIBA NG FILIPINO AT NG INGLES SA GRAMATIKA AT SA MGA

EKSPRESYONG IDYOMATIKO

Ang mga pagkakaibang ito ay kasinlawak ng pagkakalayo sa kultura ng bansang

Pilipinas at ng America. Hindi maiiwasan ng isang tagapagsalin, kahit taglay niya ang lahat ng

3
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

katangiang dapat angkinin ng isang tagapagsalin, ang mapaharap sa suliraning nakaugat sa

ganitong pagkakaiba ng dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin. Halimbawa, ay isang
tekstong pampanitikan, isang maikling kwento o tula, dito higit na masusumpungan ng
tagapasalin ang problema sa pagsasalin ng mga ekspresyong idyomitikong nakabuhol sa
kulturang nakapaloob sa wikang ginamit sa orihinal na teksto, lalo na kung napakaraming taon
na ang namamagitan sa isinalin at pagsasalinang wika.

KAWALAN NG TANGKILIK NG PAMAHALAAN AT MANGYAYARI PA’Y KAKULANGAN NG

SALAPING MAGAGAMIT SA PAGPAPALIMBAG NG MGAS ALIN

Sa lahat ng mga naging Pangulo ng bansa, alam ng lahat na natatangi ang ibinigay na
tangkilik ng Pangulong Quezon sa isyu ng wikang pambansa. Gayundin naman ang
pagmamalasakit na ipinakita ng dating Pangulong Marcos at ng ibang pang naging Pangulo ng
bansa. Ang totoo’y wala pa namang naging Pangulo ng ating bansa ang sumalungat sa paglinang
at pagpapalaganap ng wikang pambansa. Nagkakaiba-iba nga lamang sila sa antas at paraan ng
pagtangkilik.

“Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino, at habang nalilinang, ito ay dapat

payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at sa iba pang wika.” Ang
DECS man ay hindi rin kulang sa mga patakaran. Mababangit dito ang Kautusang
Pangkagawaran Blg. 52, s. 1987 na nauukol sa pagpapatupad ng edukasyong bilingwal. Kung
pakikingan natin ang mga mambabatas sa ating Kongreso, lalo na sa Mababang Kapulungan.
Iginigiit pa rin nila ang wika ng kanilang distrito o rehiyon gayong kung iisipin ay matagal nang
itinuturo ang Filipino sa paaralan. Ang mga pamumunuan man ng DECS ay kitang-kitang
bantilawan ang pagpapatupad sa patakarang edukasyong bilinggwal.

Mababangit na rin na sagana tayo sa mga materyales na magandang isalin sa Filipino

mula sa mga panitikang katutubo at banyaga upang magamit sa paaralan subalit ang mga iyon
ay hindi maisasalin at maipalimbag dahil sa kawalan ng pundong magagamit.

ANG PAGSALIN SA LARANGAN NG AGHAM AT TEKNOLOHIYA

Isinasaad sa Kautusang Pangkagawaran Blg. 25, s. 1974 na ang mgaa signaturang araling
panlipunan/agham panlipunan, wastong pag-uugali, edukasyong panggawian, edukasyong
pangkalusugan at edukasyong pisikal (social studies/social science, character education, work
education, health education and physical education) ay ituturo sa Pilipino (Filipino),
samantalang ang agham at matematika ay sa Ingles.

ANG PANGHIHIRAM SA INGLES: MGA SULIRANIN AT MUNGKAHING PARAAN

Ang Pilipinas ay may dalawang opisyal na wika: una, ang Filipino na may potensyal na
yaman ngunit hindi pa gaanong maunlad at kailangang pagyamanin at paunlarin nang husto
upang makaganap sa tungkulin ng isang tunay na wikang pambansa. Ikalawa, ang Ingles na wika
ng ating dating mananakop, isang wika na maunlad at malaganap sa daigdig, na nagsisilbing
tulay sa ating pakikipag-ugnayang panlabas at sa pagdukal ng karunungan sa ibat-ibang
larangan.

Dahil sa labis-labis na pagkakahantad natin sa wikang Ingles, lumitaw ang isang

malubhang problema sa panghihiram. Ang palabaybayan o sistema ng pagbaybay ng wikang

4
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

pambansa ang nagpakita ng kakayahan sa pag-asimila ng mga salitang-hiram sa Kastila ay

kinakitaan naman ng kahinaan sa pag-asimila ng mga salitang hinihiram sa wikang Ingles.

Pansinin na sa “plaskard” na mula sa “flashcard” ay nawala na ang tunog na /f/ at /sh/,

at ang letrang “c” naman ay napalitan na ng “k”. Ang totoo kapag sistema ng pagbaybay ng mga
wikang gumagamit ng mga letrang Romano ang pinag-usapan, ang Ingles na marahil ang siyang
may pinakamagulong sistema.

KAHULUGAN NG PANGHIHIRAM

Ang paghihiram ng salita ay may malaking pagkakaiba sa panghihiram ng isang bagay na

tulad ng Barong Tagalog, halimbawa, kapag nanghihiram tayo ng Barong, una ay tungkulin natin
itong isauli sa ating pinaghiraman; ikalawa, hindi natin ito maaring kiputan o iklian; ikatlo ,
kung ito’y nasira o nawala, dapat natin palitan o bayaran at ikaapat, habang nasa atin ang
Barong, hindi muna ito magagamit ng may-ari sapagkat ginagamit natin.

Samantala, kung “salita” ang ating hiniramin, hindi natin tungkulin pang ito’y isauli
sapagkat ang nasabing salita ay nagagamit din ng ating pinaghiraman. Halimbawa, ang salitang
“electricity” ay hindi natin tungkuling panatilihin ang gayong bigkas at ispelling. Maaring
“elektrisidad” o“elektresiti” nang wala tayong dapat alalahanin sa ating pinaghiramang wika.

MGA URI NG PANGHIHIRAM

PANGHIRAM NA DYALEKTAL

Ang ganitong panghihiram ay nagaganap lamang sa ibat-ibang dayalekto ng isang wika.

Ang tagalog, halimbawa, ay maraming klase may Tagalog-Bulucan, Tagalog-Laguna, Tagalog-
Cavite atbp. Bukod dito mayroong pang Tagalog-Ilocano, Tagaalog-Cebuano atbp. Sa ibat-ibang
uri ng tagalog ay may isang higit na tinatanggap ng nakakarami. At ito ay uring ginagamit sa
pinakasentro ng sibilisasyon. Kaya nga’t sinasabing ang Tagalog-Maynila ang pinakaistandard o
pinaka-norm.

Tulad ng paglaganap ng kultura, sa kabuuan, ang agos ng panghihram ay buhat sa

pinakamaunlad na lugar ng bansa patungo sa mga lugar na hindi pa maunlad.

PANGHIHIRAM NG KULTURA

Ang ganitong panghihiram ay laganap sa ibat-ibang wika ng isang bansao sa mga wika
ng mga bnasang nagkakaroon ng ugnayan.

Halimbawa:

 Panghihiram ng Filipino ng mga salita sa ibat-ibang wika sa kapuluan na kargado ng kultura,

tulad ng “pinakbet, saluyot, dinengdeng” sa Ilocano.

Panghihiram ng Filipino sa ibat-ibang wika ng daigdig, tulad ng“mami, syopaw, karate, dyip
atbp.

PANGHIHIRAM NA PULITIKAL

5
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Karaniwang nagaganap ang ganito sa mga bnasang nasasakop o nasakop ng higit na

makapangyarihang bansa. Ang agos ng panghihiram na Pulitikal ay isang direksyon lamang
mula sa wika ng sumasakop o sumakop patungo sa wika ng nasasakop o nasakop. Ang Pilipinas
ay isa nang bansang malaya. Ngunit dalawa ang uri ng paglaya: Paglayang pisikal at Paglayang
mental o sikolohikal. Isa pa ring katotohanan na kapag minaster ng isang lahi ang wika ng
kanyang dating mananakop, hindi niya namamalayan na siya naman ang nagmamaster nito.

ILANG OBSERBASYON SA PANGHIHIRAM

Ang bansang pinanghihiraman ng mga salita ay karaniwang higit na maunlad at

makapangyarihan sa bansang nanghihiram. Halimbawa, kailanman ay hindi mangyayaring
manghiram ang mga Americano sa wikang Filipino nang tulad ng ating panghihiram.

Natural na natural sa mga Pilipino ang maghiram sa wikang Ingles; una ay sapagkat kailangan;
pangalawa sapagkat itinuturing ng karamihan na isang karangalan na manghiram ng wika sa
mga bansang mauunlad.

Labis na nahantad ang taong ito sa wikang Ingles; sa ibang salita, Ingles ang kanyang
oryentasyon sapagkat Ingles ang midyum na ginagamit sa kanyang pagdukal ng karunungan.

Paggamit paminsan-minsan ng mga salita o pariralang Ingles upang paramdam sa nakaririnig

na siya’y nag-aaral.

Kapag ang isang bansa ay matagal na panahong nahantad sa kultura at buhay-intelektwal ng

ilang bansa, ang wika ng bansa ito’y nahahaluan nang labis-labis ng mga salitang hiram sa
bansang nakaiimpluwensya.

Kapag ang isang lahi ay nahirati o namihasa sa panghihiram ng mga salita buhat sa wika ng
bansang nakaiimpluwensya rito, nanghihiram ito kahit may mga salita sa sariling wika na
kakahulugan ng mga hinihiram.

Ang isang karanungan ay higit na mabisang naipapahayag ng isang tao sa pamamagitan ng

wikang ginamit niya sa pagdukal ng nasabing karunungan.

Ang mga tunog ng wikang nanghihiram ang siyang karaniwang napapalitan ng kahawig na
mga tunog ng wikang nanghihiram. Halimbawa “favor=pabor”. Makikitang ang /f/ ay
napapalitan ng kahawig na tunog na /p/ at ang /v/ ay napalitan ng /b/.

Ang dating 17 set ng mga tunog ng matandang Alibata ay naging 20 makaraan ang 333 taong
aktwal na pananakop ng Pamahalaang Espana sa Pilipinas. Ang mga tunog na /e/ at /o/ na
dati’y isinasama lamang sa ponemang /i/ at /u/ bilang mga baryant. Pagpasok ng Pares Minimal
tulad ng “mesa=misa, belo=bilo, oso=uso atbp.

Maraming panlaping Kastila ang nakapasok sa ating wikang pambansa, tulad ng “-ero(a),
-ilyo(a), -ito(a), halimbawa nito ay basagulero, binatilyo, dalagita atbp.

May mga sistemang magkakahawig o magkalapit may mga sistemanaming magkalayung-

magkalyo. Ang sa Filipino at sa Kastila ay magkahawig o magkalapit samantalang ang sa Filipino
at sa Ingles ay magkalayo sapagkat ang Ingles ay di-konsistent.

6
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Mababangit na kahit ang isang salita ay sa Ingles natin hinihiram ang kinagawian nating
panghihiram sa Kastila ang siya pa ring umiiral. Halimbawa: “atom=atomo, liquid=likido atbp.

MGA ANTAS NG PANGHIHIRAM

Kung hahatiin natin sa dalawa ang mga salitang ginagamit sa Filipino mga batayang
salita (content words) at mga salitang pantulong (function words) madali nating
mapatutunayan na karaniwang hinihiram ang mga batayang salita at bihira ang mga pantulong.
Halimbawa, hindi natin hinihiram ang mga pantulong na mga salitang tulad ng “the, a, an, some,
by, with, to atbp. Kapag hiniram na ng Filipino ang mga salitang pantulong, masasabing labis-
labis na nag pagkakahantad ng ating bansa sa wika at kultura ng bansang Amerikano.

Ang mga panlapi ang itinuturing na moog ng isang wika. Sa ibang salita, habang buo ang
mga panlapi ng isang wika, ito’y matatag pa rin at hindi pa nanganganib.

PANGHIHIRAM NG MGA KATAWAGANG PANG-AGHAM: ISANG PAG-AARAL

Malimit subukin ng awtor na ito sa kanyang mga nagiging estudyante sa pagsasaling-

wika sa paaralang gradwado (masteral at doctoral) ang mga estudyante ay mga guro at
administrador ng wika na buhat sa iba’t ibang dakong bansa.

PANIMULA

Ang dating Dalubhasang Normal ng Pilipinas ay pumasok sa isang kasunduan na isasalin

sa Filipino ang mga materyales pang-agham na inihanda noon ng SCIENCE EDUCATION CENTER
ng unibersidad ng Pilipinas.

SULIRANIIN SA PAGSASALIN

Ang isa sa malubhang suliranin na kinakaharap ng isang tagapasalin sa Filipino ng mga

materyales na maituturing na teknikal ay ang kakulungan o kasalatan ng mga katawagang
istandardisado na maitutumbas sa mga katawagang pang-agham ng Ingles.

PINAG-ARALANG MGA URI NG SALIN

ANG SARBEY

MGA INSTRUMENTAL

Talatanungan na ang mga tagasagot ay pipili ng sa palagay nila ay siyang pinaka-angkop

na katumbas ng isang katawagang Ingles.

7
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Talatanungan na ang mga tagasagot ay pipili ng isa sa anim na uri ng salin (Salin V, Z, F, Q, C, X)
na sa palagay nila ay higit na angkop na salin ng talataang Ingles na ang pinakpaksa ay agham.

8
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

MGA POOK AT TAGASAGOT

Ang sarbey ay isinagawa sa sumusunod na mga pook: Urban Tagalog-Rural Tagalog;

Urban di-Tagalog–Rural di-Tagalog. Ang mga tagasagot ay binubuo ng mga pinuno at guro ng
paaralan, gayundin ng mga propesor at mag-aaral sa Kamaynilaan. Nasa ibaba ang Tiyak na mga
pook at Populasyon ng nasabing sarbey

9
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

TUNGKOL SA TALATANUNGAN

Ang sumusunod na 20 katawagan ang nagtamo ng higit na mataas na porsyento ng

pagkapili. Ang kinulong na simbulo na kasunod ng salita ay kumakatawan sa uri ng katawagang
napili. Kapag walang kasunod na simbolo ang isang salita, ang ibig sabihin ay kilalang-kilala na
ito bilang isang palasak at gamiting salitang Filipino. Ang mga may asteriko ay sallitang pinili ng
hindi kukulangin sa 144 o 60% ng 240 tagasagot.

Ang sumusunod na 20 katawagan naman ang nagtamo ng pinakamababang porsyento

ng pagkapili. Ang mga may asteriko ay mga salitang pinili ng kulang sa 5% ng 240 tagasagot.

10
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Mapapansin sa kinalabasan ng sarbey na wala ni isa sa mga katawag ang higit na

naibigan ng mga tagasagot ang kakikitaan ng mga titik na labas sa 20 titik ng dating Abakada. Sa
kabilang dako, labing-isa (11) sa mga katawag ang hindi naibigan ng mga Tagasagot ang kung
hindi hiram na Inges ay sa Kastila na walang pagbabago sa Ispelling (E-1, S-1).

Pansinin din na dalawa lamang sa 20 katawag ang higit na naibigan ng mga Tagasagot
ang buhat sa Ingles, samantalang walo (8) naman ang buhat sa Kastila. Ang nasabing mga
katawagan ay nahuhulog sa kategorya E-2 at S-2 na ang ibig sabihin ay binaybay ang mga salita
ayon sa sistema ng pagbaybay na sinusunod sa Filipino. Ang mga anyong “likido” at “likwid”,
halimbawa, ay kapwa nauunawaan ng isang nakapag-aral na Pilipino, ngunit lumalabas sa
sarbey na higit na ibig ng mga Tagasagot ang “likido” (S-2) kaysa “likwid” (E-2). Ang isa sa mga
dahilan nito marahil ay ang higit na mahabang panahong pagkakahantad ng mga Pilipino sa
Wikang Kastila kaysa sa wikang Ingles. Dahil sa kahabaan ng panahong aktwal na pananakop ng
Espana sa Pilipinas, higit na maraming salita tayong nahiram sa Kastila kaysa sa ibang bansa.
Halimbawa: “daldalero” (Tg. “daldal” plus Sp. “ero”) at “karatista” (Jp.“Karate” plus Sp. “-ista”).
Ang ganitong antas ng panghihiram ay hindi pa nangyayari sa Filipino at sa Ingles sa ngayon.

Ang mga katawagang hinango ng NSDB sa iba’t ibang wika sa Pilipinas tulad ng “danum,
siskin, dagsin, tilaw, malak” ay kasama sa mga salitang pinakadi-naibigan ng mga Tagasagot.
Nangunguhulagan lamang na ang pagpapayaman sa talasalitaang Filipino ay hindi maidaraan sa
arbitraryo o artipisayal na pamamaraan.

Ang mga salitang nilikha ng dating Surian ng Wikang Pambansa, tulad ng “parihaba,
parisukat, tatsulok” ay nangangahulugang tinatanggap na ng mga Tagasagot sapagkat napasama
ang mga ito sa 20 katawagang kanilang higit na naibigan. Malamang na ang dahilan ng
pagkabuhay ng nasabing mga salita ay sapagkat nakukuha ng nakaririnig o nakababasa ang
kahulugan ng bawat isa – “parihaba” (pareho+haba), “parisukat” (pareho+sukat”), hindi katulad
ang mga ito ng mga katawagang nilikha ng NSDB; e.g., “microscope” =“miksipat” (mik+sipat).

Mapapansin pa rin na higit na ibig ng mga Tagasagot ang mga katawagang katutubo at di
teknikal kaysa manghiram sa Ingles o Kastila kung wala rin lang gaanong pagkakaiba sa
kahuluhan e.g., “energy” = “lakas” sa halip na “enerhiya”, “characteristic” = “katangian” sa halip
na “karakteristika”,“distance” = “layo” sa halip na “distansya”.

Tungkol sa Talatanungan A-2 narito ang kinalabasan ng sarbey sa iba’t ibang uri ng
salin.

11
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Batay sa kinalabasan ng sarbey, masasabing sa kabuuan, ang 240 Tagasagot ay

nagpakita ng pagkiling sa mga sumusunod:

12
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Magagawang simple ang mga tuntunin sa itaas sa pamamagitan ng paggamit ng mga

sumusunod na tatlong paraan.

MGA PARAAN NG PANGHIHIRAM SA INGLES

PARAAN I - Pagkuha sa katumbas sa Kastila ng hinihiram na salitang Ingles at pagbaybay dito

nang ayon sa palabaybayang Filipino kung hihiramin, halimbawa, ang salitang “electricity”,
kunin ang katumbas nito sa Kastila – “electricidad” at pagkatapos ay baybayin ito nang
“elektrisidad”.

PARAAN II - Panghiram sa katawagang Ingles at pagbaybay dito nang ayon sa palabaybayang

Filipino. Ang paraang ito ay karaniwang isinasagawa (a) kung hindi maari ang Paraan I, at (b)
kung walang katutubong salita na magagamit bilang salin ang katawagang Ingles.

Halimbawa:

Ingles – Christmas Tree

Filipino – Krismas Tri

Pansinin na mayroon tayong “Pasko” at “Puno” ngunit hindi maari ang “Pamaskong
Puno”.

Ang katumbas ng “bicycle” ay “bisikleta” ang ginamit ay Paraan I subalitang “tricycle” ay

hindi na naging trisikleta, Nangunguhulugan ang mga makahulugang yunit o morpema sa Ingles
na /bi/ at /tri/ ay ginagamit natin bilang bahagi lamang ng mga salitang ating hinihiram kapag
naikabit na ang mga ito sa mga salitang katutubo.

PARAAN III - Paghiram sa katawagang Ingles nang walang pagbabago sa spelling. Ginagamit
lamang ang paraang ito kapag ang hinihiram na salita ay malayo ang bigkas sa ispelling o kaya
ay sa pangngalang pantangi, gayundin sa mga salitang hiram sa ibat-ibang katutubong wika sa
Pilipinas na may unikong katangian. Dito rin sa paraang ito magagamit ang letrang wala sa 2—
letra ng dating Abakada.

Halimbawa:

Lingua Franca, Manila Zoo, Frigidaire, Chess

13
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Kung gagamitin ang mga letrang “c, f, j, n, q, v, x, z, ch, ll, rr” sa mga karaniwang salita,
ang palabaybayang Filipino ay magugulo sapagkat maraming mga salita ang magkakaroon ng
ibat-ibang ispelling. Ang salitang “coche”, halimbawa, tinutumbasan natin sa Filipino ng “kotse”.
Subalit kung hindi magkakaroon ng control sa paggamit ng /c/ at /ch/ maari ring tanggapin ang
sumusunod na mga baybay: “coche - cotse - koche”. Kapag ganito ang nangyari, magiging
napakagulo ng sistema ng pagbaybay na ituturo sa paaralan.

Ang mga letrang “c, f, j, n, q, v, x, z, ch, ll, rr” ay hindi dapat mapasama sa pagbaybay ng
mga karaniwang salita sapagkat hindi pa nagrereprisinta ang alinman sa mga ito ng
makahulugang tunog o ponema.

ANG “MAUGNAYING FILIPINO” NG NSDB

Marahil ay makabuluhang talakayin dito ang isinagawang pagbuo ng Lupon sa Agham ng

mga salitang pang-agham ng National Science Developmental Board sa pangunguna nina Dr.
Rogelio Relova at Engr. Gonsalodel Rosario. Tinangka ng lupon na bumuo ng mga katawagan
ang termenolohiyang pang-agham sa Filipino na may “internal consistency” o pagiging
maugnayin. Hindi masama ang lumikha subalit isang katotohanang hindi mapasusubalian na
isang pag-aaksaya lamang ng panahon ang pagtatangka o paghahangad na gawing maugnayin
ang mga katawagang pang-agham sa panahong ito.

Noong unang panahon na ang pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa daigdig ay

hindi maituturing na isang pangkaraniwang gawain na lamang na tulad ngayon.

Kung ang Pilipinas ay higit na maunlad kaysa sa ibang bansa na sa kasalukuyan ay

pinakikipag-ugnayan nito. Habang nanatili ang Pilipinas sa kasalukuyang atrasadong kalagayan
nito, masasayang lamang ng panahon ang sinumang magtangkang lumikha ng isang
“maugnaying talasalitaan” para sa agham at teknolohiya.

Kung ang Ingles ay hindi isa sa mga opisyal na wika ng ating bansa, pamahalaan, kongreso,
hukuman, edukasyon o ng teknolohiya atbp. Hindi nakakapagtaka kung ang isang mag-aaral na
labis-labis ang pagkakahantad sa wikang Ingles ay magkunot ng noo sa mga katawagang
katutubo na itinutumbas sa mga katawagang natutuhan niya sa Ingles.

MGA KAHINAAN NG “MAUGNAYIN”

Maraming mga likhang salita sa “Maugnayin” na kakatwa o banyagang-banyaga ang

dating sa karaniwang mambabasa sapagkat ang pinagkabit-kabit na mga salita ay hindi mga
morpema ng pinagkunang mga wika. Sa wikang Ingles, ang panambal (combination form) o
panlaping “-logy”, halimbawa, ay“biology, geology”. Itinambal ang “-logy” na ang kahulugan ay
“science” sa “bio-“ at “geo-“ na ang kahulugan ay “life” at “earth”.

Ang panghihiram ng mga salita at panlapi sa ibang katutubong wika at pagkatapos ay

pagkakarga sa mga ito ng ibang kahulugan. Ang salitang“danum”, halimbawa, ay hiniram sa
wikang Iloco at pagkataposay kinargahan ng kahulugang “liquid”. Mimomg mga Ilocano ay ayaw
tanggapin ang “danum”bilang katumbas ng “liquid” sapagkat sa kanila ang salitang ito ay tubig.
Maraming “liquid” na hindi tubig kaya likido o likwid ang tawag dito.

Maraming likhang salita ang lubhang mahaba, kakatwa, walang kahulugan kahit sa mga
napakahusay sa Filipino, at nakapipilipit ang dila.

14
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Halimbawa:

“Pahayliknayaning mabilos na suga” (biophysically active light”) mula sa tagalog na

“pabuhay + likas + hanayan + ang + di-tagalog na “mabilos na suga”.

KALAKASAN NG “MAUGNAYIN”

May mga likhang salita ang “maugnayin” na tumatama sa pangangailangan ng inilunsad

ng Pamahalaan na pagpaplano ng pamilya likas na sa mga Pilipino lalo na sa matatanda ang
paggamit ng eupemistikong salita. Halimbawa, marami tayong katawagan na tungkol sa seks
ang hindi natin magamit sa mga pormal na pag-uusap sapagkat ang mga iyon ay “taboo” o
malaswang pakinggan.

Ang “Maugnayin” ay nakapipigil sa labis na panghihiram sa ibang wika lalo na sa Ingles

na labis na nakakaimpluwensya sa wikang Filipino sa ngayon. Subuking makinig sa mga
talakayan sa telebisyon o sa Radyo, sa mga pag-uusap ng mga estudyante sa kampus o opisina at
mapapatunayang usong-uso na ang ibat-ibang barayting tinatawag na “Taglish” o “Enggalog”

Ethnic Loyalty o ng higit na pagmamahal sa kinagisang wika. Halimbawa, salitang hiram

sa mga wika nating katutubo na hiniram ng “Maugnayin” “paslip” para sa “steel” (Ilocano),
“kusog” para sa “energy” (Hilingaynon at Bicol).

ANG ALPABETONG FILIPINO AT PAGSASALING-WIKA

Ang Alpabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra sa ayos na tulad ng sumusunod:

A,B,C,D,E,F,G,H,I,J,K,L,M,N,O,P,Q,R,S,T,U,V,W,X,Y,Z. Sa 28 letrang ito ng Alpabeto, ang 20 na letra
lamang ng dating Abakada (A,B,K,D,E,G,H,I,L,M,N,NG,O,P,R,S,T,U,W,Y) ang gagamitin sa mga
karaniwang salita. Sumaktuwid, mananatili ang tuntuning “kung ano ang bigkas ay siyang
sulat, at kung ano ang sulat ay siyang basa.

GAMIT NG WALONG DAGDAG NA MGA LETRA

 Pantanging ngalan ng tao, lugar, produkto, pangyayari, atbp.

 Mga salitang tekikal na hindi karaka-rakang maasimila dahil kapag binaybay nang ayon sa
ating sinusunod na sistema ng pagbaybay ay malalayo na sa orihinal na anyo sa Ingles kaya
nagkakaroon ng “VisualRepulsion”.

 Mga salitang may unikong katangiang kultural mula sa ibat-ibang katutubong wika. Mga
letrang /c/ at /f/ kapag isinama ang mga ito sa pagbaybay ng mga karaniwang salita, ang
kastilang “café” halimbawa ay magkakaroon ng apat na ispelling baryant na (kafe, café, cape,
kape.) gayundin sa Ingles na “coffee” ay magkakaroon ng (cofi, copi, kofi, kopi.) Ang siyang
tamang ispelling kung isinisama ang mga letrang /c/ at /f/ sa pagbaybay ng mga karaniwang
salita. Sa kasalukuyang Alpabetong Filipino ang /c/ ay itinuturing ng /k/, o /s/ batay sa kung
anong patinig ang kasunod, /k/ kung ang kasunod ay alinman sa “a, o, u”; “s” kung alinman sa “e,
I” gaya ng:

15
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Letrang /i/. Hindi rin magiging praktikal na gamitin ito sa mga karaniwang salita sapagkat sa
Ingles ay hindi lagging /j/ ang nagrerepresinta o kumakatawan sa tunog na /j/ gaya ng makikita
sa mga sumusunod:

Bukod dito ang /j/ ay /h/ ang tunog kapag sa Kastila hinihiram ang salita tulad ng
“cirujano, voltaje, carruaje, jabonera, viaje, jinete, jueteng, junta”, atpb.

At hindi rin maiiwasan ang paglitaw ng mga ispeling baryant na makagugulo sa ating
konsistent na sistema ng pagbaybay; tulad ng “dyip-jip, badyet-bajet”.

Sa kasalukuyang alpabeto, ang /j/ ay karaniwang tinutubusan ng “dy,” tulad ng:

16
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Letrang /ñ/ bihirang gamitin ang letrang ito sa mga karaniwang salita. Ang totoo, bihirang
makinilya ang may ganitong tipo. Makikita lang ito sa ilang pangalang pantangi, tulad ng “Pena,
Rum Cana, Santo Nino”. Ang /ñ / ng mga karaniwang salitang Kastila at tinutumbusan sa Filipino
ng /ny/ gaya ng “canon=kanyon, pano=panyo, pina=pinya, bano=banyo atbp. Kung may mga
pangkat-etniko mang gumagamit ng /ñ / sa mga karaniwang salita, tulad ng Itbayat (nipin),
hindi ito sapat na dahilan upang gamitin na sa mga karaniwang salita ang nasabing letra.

Letrang /q/nasasaad sa isang istaylnuk ng isang eksklusibong pamantasan na mananatili ang

letrang /Q/ sa mga hihiraming salita na taglay ang letra /Q/ na may tunog na /kw/, tulad ng
“quartz, quiz, quadratic,quantum.” Malaking gulo rin ang idudulot nito sa palabaybayang
Filipino sapagkat hindi sakop ng tuntunin ang mga salitang tulad ng “quorum, quota, queso,
porque atbp. Ikalawa, ang /q/ ay hindi pa rin kumakatawan sa isang ponema sa Filipino,
sapagkat hindi pa ito naikokontrast sa /k/ hindi nanaman maiiwasan ang paglitaw ng mga
ispelling baryant sa lubhang makapagpapagulo sa napakaayos na sistema ng palabaybaying
Filipino.

Letrang /v/sa kasalukuyang alpabeto, ang letrang ito ay tinutumbasanng /b/ sa pagbaybay ng
mga karaniwang salita, tulad ng:

Bihira pa ang nagsasabi ng “nagvevekeyshon; sa halip nagbabakasyon.” At hindi parin

nagkokontrast ang /v/ at /b/. Kapag pumasok na sa Filipino ang mga pares ng salitang tulad ng
“van=ban, vase=base, vat=bat, vent=bent” atbp. Maari nang gamitin marahil sa mga karaniwang
salita ang /v/. Gaya ng nasabi na, magugunitang ang mga patinig noong hindi pa tayo nasasakop
ng mga Kastila ay pinapangkat lamang sa tatlo-“a,I,u”. Ngunit pumasok na ang mga pares ng
salitang tulad ng “mesa=mesa, oso=uso, mora=mura, benta=binta (venta=vinta), naging lima na
ang ating mga patinig dahil sa nahiwalay na ang /e/ at /o/ na sa matandang Alibata ay
ipinapangkat lamang sa mga kalapit na /i/ at /u/, ayon sa pagkakaayos.

Letrang /x/sa kasalukuyang alpabetong Filipino ang /x/ ay tinutumbasan ng /ks/ tulad ng
“sexy=seksi, examine=eksamen,boxing=boksing”.

Hindi rin magiging paraktikal na panatilihin ang /x/ sa pagbaybay ng mga hiram na
karaniwang salita upang kumakatawan sa tunog na /ks/. Halimbawa nito ay “buksan, tuxo,
maliksi, taksil.” Atbp. Kapag kumakatawan sa /ks/ ang /x/ sa mga karaniwang salita ay hindi
baybayin nang “buxan, tuxo, malixi atbp.” Kung gagawa naman ng tuntunin na ang /x/ ay
gagamitin lamang sa mga karaniwang salitang hiram at ang /ks/ ay sa mga salitang katutubo.

Letrang /z/ tulad ng /j/ at iba pa sa mga letrang painag-uusapan, ang/z/ ay hindi
lamang kinakatawan ng /z/ gaya ng makikita sa mga sumusunod:

17
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Sa kasalukuyang alapabeto, ang “z” ay tinutumbasan ng /s/, tulad ng “cruz=krus/kurus,

zapatos=sapatos, lapis=lapis atbp.

Kung gustong panatiliinang /z/ salungguhitan ang salita o ipagawang italisado kung
ipalilimbag, tulad ng zoo, zodiac, zombie.

MGA HAKBANG SA PANGHIHIRAM

Ang unang pinagkukunan ng mga salitang maaring itumbas ay ang leksikon ng

kasalukuyang Filipino, kung mayroon.

Sa

panghihiram ng salita na may katmbas sa Ingles at sa Kastila, unang preperensya ang hiram sa
Kastila. Iniaayon sa bigkas ng salitang Kastila ang pagbaybay sa Filipino.

18
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Kung konsisitent ang ispeling ng salita, hiramin ito ng walang pagbabago.

Kung hindi
konsistent ang ispeling
ng salita, hiramin ito at
baybayin nang
konsistent sa
pamamagitan ng paggamit
ng 20 letra ng dating Abakada.

Gayunpaman, may ilang salitang hiram na maaring baybayin sa dalawang kaanyuan,

ngunit kailangan konsistensi sa paggamit.

19
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

May mga salita sa Ingles na maaring pansamantalang hiramin nang walang pagbabago
sa ispeling, tulad ng mga salitang lubhang di konsistent ang ispeling sa bigkas na kapag
binaybay ayon sa alpabetong Filipino ay hindi na mabakas ang orihinal na ispeling nito kaya’t
tinatanggihan ng paningin ng mambabasa.

Pansamantalang hihiramin nang walang pagbabago sa ispeling ang ganitung mga salita
sapagkat balang araw, malamang na ang iba sa mga ito ay baybayin na ng mga tagagamit ng
wika nang ayon sa paglabaybayang Filipino. Pansinin na ang “sandwich, clutch, brochure,
doughnut, coup d’ et at pizza pie” ay sinimulan nang baybayin nang ganito sa ilang pahayagang
Filipino “sandwits, klats, brosyur, donat”. Ang iba naman tulad ng “coach, champagne, habeas
corpus” ay maaring manatili sa orihintal na baybay. Maraming mga hiram na salita na sa
paglakad ng panahon ay bayan lamang ang makapagsasabi kung paano aasimilahin.

20
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

Mga salitang hiram sa ibang katutubong wika na nagtataglay ng unikong katangiang

kultural. Gayunpaman, walang magiging problema kung iayun man kaagad ang ispeling ng mga
ito sa palabaybayang Filipino sapagkat kitang-kita naman na ang ispeling ng mga wikang
katutubo ay isinunod lamang sa palabaybayang kastila.

SIMULAIN NG PAGTITIPID

Likas na nangyayari sa anumang antas ng wika-palantunugan (oponolohya), palabuan (o

morpolohya), palaugnayan (o sintaks)- ang pagtitipid. Kung may mga letra sa isang salita na
maaaring alisin na lang, Halimbawa “dyip” sa halip na “diyip” “demokrasya” sa halip na
“demokrasiya”. May mga matatandang tanod ng wika ang nasasabing kailangan daw ay
“demokrasiya” sapagkat iyon daw ang tamang bigkas ng salitang hiram sa Kastila na
“democracia”. Karapatan ng nanghihiram na isunod niya sa kakanyahan o katutubong sistema
ng pagbuo at pagbibigay ng diin sa alinmang pantig ng salita. Pansinin ang naging ibat-ibang
anyo ng pormatibong “-action”/athion/sa “education” ng dahil sa hiramin. Sa ingles, Ito’y naging
“- ation”/eyshon sa Filipino, ito’y naging “-asyon”/asyon/, sa Malay, ito’y naging “-asi”/asi/.

SANGGUNIAN:

https://www.academia.edu/35364443/ILANG_BATAYANG_ANG_KONSEPTO_AT_KAALMAN_SA
_FILIPINO_AT_PAGSASALING-WIKA

TAKDANG GAWAIN AT KASUNDUAN

Pasulat na Pasulat #1

Panuto: Sagutin kung TAMA o MALI.

21
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

1. Higit na madaling manghiram ng mga salita sa Kastila kaysa Ingles sapagkat ang sistema
ng pagbabaybay sa Kastila, sa kalahatan, ay konsistent din na tulad ng sa Filipino.
2. Ganap ng naasimila ng Filipino ang isang salitang hiram sa Ingles kung ang nasabing
salita ay nahubdan na ng mga elementong banyaga at nabihisan na ng mga elementong
naaayon sa ating sariling sistema ng palatunugan, palabaybayan, at paraan ng paglalapi.
3. Ang salitang hiram sa Kastila na “circo” ay maaaring hiramin ng walang pagbabago sa
ispeling sapagkat nababasa naman ng maayos.
4. Upang umunlad ng husto ang wikang Filipino, kailangang gamitin sa pagbabaybay ng
mga karaniwang salita ang mga letrang “cfjñ qvxz” upang mahiram ang mga salitang
Ingles na may ganitong letra.
5. Ang panghihiram ng salita ay tulad lamang ng panghihiram ng isang bagay tulad ng
isang Barong.
6. May mga panlaping Ingles na nahiram na ng wikang Filipino at nailalapi na ngayon sa
mga salitang Filipino.
7. Ang panlaping “-ero(a)” ay sinasabing nahiram na natin sa Kastila sapagkat nailalapi na
ito sa mga katutubong salitang tulad ng, “basag-ulo, daldal.”
8. Samantala, ang panglaping “-er” ng Ingles ay hindi masasabing nahiram na natin
sapagkat hindi pa ito nailalapi sa alinmang salitang katutubo.
9. Kung ang palabaybayan o sistema ng pagbabaybay sa Ingles ay konsistent tulad ng sa
Filipino, walang magiging problema sa ating panghihiram ng mga salita.
10. Kapag ang salita ay Ingles, kailangang hiramin ito ng tuwiran sa Ingles at hindi na
kailangang isaalang-alang pa ang katumbas na salita sa wikang Kastila. Halimbawa, ang
salitang Ingles na “atom” ay dapat maging “atom” at hindi “atomo.”
11. Ang mga panlapi ng wikang Filipino ang itinuturing na “moog” nito; na ang mga ito ang
pinakahuling natitinag o napapalitan sa panahon ng panghihiram nito sa ibang wika.
12. Sa paglinang ng mga katawagang pang-agham sa Filipino, ito ay dapat lumikha kahit
may mga salitang mahihiram sa Ingles at iba pang higit na maunlad na wika ng daigdig.
13. Halos lahat ng mga nilikhang katawagan ng “Maugnayin” ng NSDB ay hindi nangabuhay
sapagkat walang mapananaligang sistema na sinunod o isinaalang-alang sa paglikha.
14. Ang pagbuhay sa mga “patay” nang salita sa Tagalog na tulad ng “ulnong” (society) sa
halip na gamitin na lamang ang “lipunan” o “sosyedad” ay isa pa rin sa mga itinuturing
na naging kahinaan ng “maugnayin.”
15. Gayunpaman, ang maituturing namang “kalakasan” ng “Maugnayin” ay ang paglikha ng
mga katawaga para sa mga salitang may kaugnayan sa seks, sa ating lipunan, tulad ng
“punlay” (sperm) na hinango sa “punlay ng buhay.”
16. Kapag pinanatili ang letrang “j”sa baybay ng mga karaniwang salitang hiram sa Ingles,
magugulo ang konsitent na sistema ng pagbabaybay sa Filipino sapagkat ang “j” ay hindi
lamang sa tunog na “j” ginagamit kundi gayundin sa tunog na “h” na tulad ng “voltaje,
jueteng, viaje”, at iba pa, kapag ang mga salita ay sa Kastila hiniram.
17. Sa kasalukuyang alpabetong Filipino, ang “j” ay tinutumbasan ng “dy”, tulad ng “jeep –
dyip, janitor – dyanitor, pajama – padyama”; ng “h”sa mga hiram na Kastila, tulad ng
“jinete – hinete, junta – hunta, carruaje – karwahe”, atb.
18. Ang sistema ng pagbabaybay sa iba’t ibang katutubong wika ng Pilipinas ay nagkaiba-iba
at kakatwa ang ispeling ng ibang salita sapagkat ang mga prayleng Kastila na nagturo ng
mga iyon ay hindi gaanong nakapag-aral.
19. Sa kasalukuyang alpabetong Filipino, ang letrang “q” ng mga salitang hiram ay
tinutumbasan ng “k”, tulad ng “quorum – korum, queso – keso, taquilla - takilya, querida
– kerida”, atb.
20. Walang karapatan ang nanghihiram na isunod niya sa kakanyahan ng kanyang sariling
wika ang bigkas at baybay ng salitang hinihiram. Halimbawa ang -“acion”/athion/ sa
“education” ng Kastila ay naging –“asyon” sa Filipino.

Bahagi II – Pagtalakay sa Nilalaman (3 puntos bawat bilang)

22
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

1. Naniniwala ka ba na totoong nakamit na ng bansang Pilipinas ang paglayang pisikal o

pulitikal mula sa Amerika ngunit hindi pa tayo nakakalaya kung paglayang pangkaisipan
ang pag-uusapan? Pangatwiranan.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________

2. Sang-ayon ka ba sa pahayag sa aklat na sa halip na makabuti ay naging problema pa sa

pagsasalin ang pangyayaring kapwa ginagamit na wikang panturo ang Ingles at Filipino?
bakit?
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________________________________

3. Ipaliwanag ang sumusunod na tatlong uri ng panghihiram: dyalektal, kultural, at

pulitikal. Magbigay ng angkop na halimbawa sa bawat uri.
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________

4. Ipaliwanag ang sumusunod na pahayag: “ang panghihiram ng mga salita buhat sa iba’t
ibang katutubong wika ay kailangang maging natural at hindi sa paraang arbitraryo o
artipisyal.”
_____________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________

Aktibiti #1

Bahagi III – Malikhaing Pagkakapit

A. Ang pinakakritikal na isyu ngayon sa pagpapaunlad ng wikang Filipino ay ang tungkol sa

ispeling. Sa kasalukuyang alpabetong Filipino ay nilimitahan ang gamit ng walong (8) dagdag na
letrang “cfjñ qvxz”; na hindi ito dapat gamitin sa pagbaybay ng mga karaniwang salita sapagkat
magugulo diumano ang konsitent na sistema ng pagbabaybay. Sang-ayon ka ba dito o hindi?
Sumulat ng isang sanaysay na nagbibigay-linaw sa isang posisyon.

Paraan ng Pagmamarka:

Nilalaman = 15pts
Organisasyon = 8pts
Kabigatan ng mga ideya = 7pts

Kabuuang Puntos = 30pts

23
 INTRODUKSYON SA PAGSASALIN

_____________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________

Inihanda ni:
METCHIE C. CRUZADA
Visiting Instructor

24