You are on page 1of 454

Zveli qarTuli

filosofiur-Teologiuri
terminologiis
istoriidan
Ivane Javakhishvili Tbilisi State University
Institute of Classical, Byzantine and
Modern Greek Studies

Gelati Academy of Saences

Damana Melikishvili

History of old Georgian


of philosophical-theological
Terminology
ivane javaxiSvilis saxelobis
Tbilisis saxelmwifo universiteti

klasikuri filologiis, bizantinistikisa


da neogrecistikis instituti

gelaTis mecnierebaTa akademia

damana meliqiSvili

Zveli qarTuli
filosofiur-Teologiuri
terminologiis
istoriidan

T b i li s i s
univ ersitetis
gamomcemloba
winamdebare naSromi calkeuli statiebis saxiT gamoqveynebu-
lia sxvadasxva samecniero krebulebsa da gamocemebSi. wignSi
asaxulia Zveli qarTuli filosofiur-Teologiuri terminolo-
giis ganviTarebis gzebi; mocemulia am terminologiis sistemu-
ri formalur-semantikuri analizi berZnul wyaroebTan mimarTe-
biT; gamokveTilia gelaTis saRvTismetyvelo-filologiuri sko-
lis (XIIs.) Rvawli qarTuli mecnieruli terminologiis sistema-
tizaciis saqmeSi; gamovlenilia Zveli qarTuli mecnieruli ter-
minologiis struqturuli modelebi da formalur-semantikuri
sistema, rac xels Seuwyobs Tanamedrove qarTuli filosofiuri
da, saerTod, mecnieruli enis ganviTarebas.
leqsikonSi warmodgenili masala ganxilulia winamdebare
naSromSi. gamoyenebuli xelnawerebi da gamocemebi miTiTebulia
wignis bibliografiaSi.
naSromi gamiznulia filosofosebis, lingvistebis, leqsiko-
logebis, bizantiur-qarTuli enobriv-literaturuli urTier-
Tobebis sferoSi momuSave specialistebisaTvis da saerTod, fi-
lologebis farTo wrisaTvis.
wigni daxmarebas gauwevs umaRlesi saswavleblebis saTanado
fakultetebisa da dargebis studentebs, magistrantebsa da doq-
torantebs.

meore, Sevsebuli gamocema leqsikoniTurT

redaqtori: maia rafava

recenzentebi: † korneli danelia


nodar naTaZe

© Tbilisis universitetis gamomcemloba, 2011

ISBN 978-9941-13-189-9
winaTqma

XI-XII saukuneebi, elinofiluri mimarTulebis xana


qarTuli Targmanis istoriaSi, gamoirCeva cnebiTi Rire-
bulebis mqone leqsikis aqtiuri SemoqmedebiT, qarTuli
enis sasicocxlo Zalebis araCveulebrivi daZabviTa da
gaaqtiurebiT. am xanisaTvis damaxasiaTebelma gansakuTre-
bulma interesma egzegetikisadmi – rogorc antikuri xa-
nis filosofosTa (ZiriTadad platonisa da aristote-
les naSromebis), ise bibliuri teqstebis komentarebisad-
mi, Tavis mxriv, wminda filosofiiT daintereseba gamoiw-
via. filosofiuri (rogorc am dros Seefereboda, neop-
latonuri) xasiaTis literaturis mizandasaxulma da
sistematurma Targmna-damuSavebam moiTxova filosofiuri
xedvisa da azris zustad gadmocema, cnebaTa diferenci-
rebisaTvis saWiro specialur terminTa zusti Sesatyvise-
bis daZebna da warmoeba, rasac Sedegad mohyva qarTuli
mecnieruli terminologiis Camoyalibeba da sistemaSi
moyvana, qarTuli mecnieruli enis Seqmna. swored es aris
umniSvnelovanesi monapovari, romelic am xanis moRvaweeb-
ma dautoves qarTul saliteraturo enas. Tumca maT mier
Seqmnili da damuSavebuli terminebidan bevri ar SemorCe-
nia qarTuli enis leqsikur fonds, magram es rodi niS-
navs imas, rom isini ver SeeTvisnen qarTuli enis bunebas
(rogorc amas xSirad amboben xolme) maTi `xelovnuro-
bis~ gamo.
nebismier enaSi yovel axlad Seqmnil termins Tavda-
pirvelad `ucnaurobisa~ da `xelovnurobis~ ieri dahkravs:
am mxriv sainteresoa XIX s-is rusi logikosis, m. vladis-
lavlevis (romelsac uxdeboda rusuli logikuri termi-
nebis Seqmna), SeniSvna: `Xfcnj ckexftncz> xnj ckjdj cdjtuj
zpsrf, rjnjhsvb pfvtytys byjcnhfyyst nthvbys, cyfxfkf rf-
;encz cnhfyysvb, yj gjnjv nthz/n cnhfyyjcnm b cnfyjdzncz

5
j,otegjnht,bntkmysvb. Ckjdj `vt;ljvtnbt~ dyfxfkt, vj;tn
,snm rfpfkjcm cnhfyysv lkz heccrjuj e[f, yj ctqxfc vs egj-
nht,kztv tuj djdct yt levfz j tuj cnhfyyjcnb~ (m. vladislav-
levi, 1881). aseT SemTxvevaSi SeCvevis faqtori gadamwyveti
Tu ara, erT-erTi mniSvnelovani pirobaa terminis damkvid-
rebisaTvis. swored amas gulisxmobda ilia WavWavaZe, ro-
desac werda: `rac unda kargad moigono sityva, Tunda
wminda qarTuli iyos, raki am sityvas axal mniSvnelobas
miscem, isic gaugebari iqneba jerxanad, rogorc ucxo enis
sityva... rasakvirvelia, am sityvis azrs SeveCveviT Tavis
drozed, magram, sanam SeveCveviT, im dromde egeni Znelni
iqnebian da Znelad gasagonni~ (ilia, 1953, gv. 471).
mecnieruli, kerZod, filosofiuri ena, garkveuli az-
riT, konstruirebuli enaa. `xelovnuroba (anu mxolod
bunebrivad ganviTarebadi, salaparako enisagan gansxvave-
buloba) aq gardauvalia ara marto sintaqsur konstruq-
ciebSi da ama Tu im morfologiur saSualebaTa ganzoga-
doebaSi... aramed, pirvel yovlisa, leqsikaSi~ (n. naTaZe,
1984, gv. 361). Tavdapirvelad nebismieri filosofosis mier
Seqmnili terminebi, SesaZlebelia, xelovnurad gamoiyur-
ebodes, magram droTa ganmavlobaSi isini eTvisebian enis
qsovils, Tu Sesabamisi mecniereba ganagrZobs ganviTare-
bas (amis naTeli magaliTia berZnuli filosofiuri ena)
da STamomavlobas eqneba saTanado pirobebi am mecnier-
ebis memkvidreobis asaTviseblad.
specialur terminTa Seqmna-ganviTareba saerTod mWid-
rodaa dakavSirebuli saliteraturo enis leqsikis ganvi-
Tarebasa da gamdidrebasTan, magram, roca vlaparakobT
specialuri leqsikis literaturul enasTan mimarTebaze,
ar SeiZleba ar SevniSnoT, rom misi garkveuli (da, SeiZ-
leba iTqvas, didi) nawili, yovelTvis mxolod ama Tu im
dargis specialistebis metyvelebaSi cocxlobs. es imas
niSnavs, rom, marTalia, specialuri terminologia sali-
teraturo enis saerTo-leqsikur fonds ekuTvnis, magram
misi mxolod garkveuli nawili SeiZleba iqces yofiTs,
salaparako enaSi sazogadod saxmarisad da gamosayene-
blad (es, sxvaTa Soris, ramdenadme am mecnierebis ganvi-

6
Tarebis doneze da popularobazec aris damokidebuli);
isic unda aRiniSnos, rom zogi filosofiuri cneba-ter-
mini SeiZleba erTi garkveuli filosofiuri skolis an
mxolod erTi filosofosis leqsikonis kuTvnilebac ki
iyos da, amdenad, ar iyos asaxuli saliteraturo enis
leqsikur fondSi.
specialuri terminologia mecnieruli enis ZiriTadi
Semadgeneli nawilia. mecnieruli ena ki istoriuli cne-
baa. igi, kerZod ki, misi leqsika, Tavisi ganviTarebis man-
Zilze sagrZnob cvlilebebs ganicdis rogorc formis
(terminTa warmoebis principebis, sxvadasxva enebTan kon-
taqtebis Sedegad sesxeba-kalkirebis), ise mniSvnelobaTa
gadaweva-gadatanis Tu gafarToeba-daviwroebis Tvalsaz-
risiT. am cvlilebebs ki, garda im procesebisa, romleb-
sac saerTod enis ganviTarebis Sinagani kanonebi gansa-
zRvraven, xSirad eqstralingvisturi faqtorebic ganapi-
robeben, rogoricaa, magaliTad, TviT am mecnierebis gan-
viTarebis done, pirobebi da Taviseburebani eris isto-
riis sxvadasxva periodSi, sxvadasxva ucxoenobriv samya-
rosTan kontaqtebisa da, Sesabamisad, gavlenebis mona-
cvleoba, dabolos, TviT eris aqtiuroba Tu inertuloba
(zogjer indiferentizmic ki). es garemoebebia uTuod mxe-
dvelobaSi misaRebi, rodesac vexebiT XI-XII saukuneTa mo-
Rvaweebis – efrem mciris, arsen iyalToelis, ioane pet-
riwis, ioane tariWisZisa da sxvaTa wvlils qarTuli mec-
nieruli terminologiis ganviTarebis saqmeSi da am peri-
odSi Seqmnili specialuri leqsikis bedis sakiTxs, imas,
Tu ratom ar SemorCa misi didi nawili saerTo-saxalxo
enis leqsikur fonds. kerZod, Cvens SemTxvevaSi mxed-
velobaSi gvaqvs Semdegi eqstralingvisturi faqtorebi:
1. XIII saukunis meore naxevridan, monRolebis Semose-
vidan moyolebuli, qarTuli saxelmwifoebriobis Serye-
vis Sedegad qarTuli kulturisa da literaturis ganvi-
Tarebis SeferxebasTan erTad gawyda filosofiuri az-
ris ganviTarebis xazic.
XVIII saukuneSi, rodesac kvlav gaiRviZa mecnierulma
azrma, filosofiisadmi interesi ganisazRvra bizantiuri
xanis mecnieruli elitis filosofiis – neoplatonizmis
7
(romelic XI-XII ss-Ta qarTuli religiur-filosofiuri
azris qvakuTxeds warmoadgenda, magram, romelsac XVIII
saukuneSi realuri safuZveli ukve gamoclili hqonda)
xelovnuri da formaluri gadmonergviT da, aseve, forma-
luri mibaZviT im mecnieruli enisa, romliTac iyo Sesru-
lebuli es filosofiuri Txzulebani XI-XII saukuneebSi.
am enis formaluri stilizaciisa da xelovnuri fsevdo-
arqaizaciis Sedegi iyo is, rom anton kaTalikosisa da
misi skolis mier Seqmnili TavisTavad mniSvnelovani da
didZali mecnieruli produqcia praqtikulad usargeblo
darCa Semdgomi TaobebisaTvis,1 Tumca, amas ver vityviT
gramatikul mecnierebaze, romlis maRalma donem, praqti-
kuli gamoyenebis saWiroebam da, amdenad, mWidro kontaqt-
ma saerTo-saxalxo enasTan, antonis enis sirTulisa da
xelovnurobis miuxedavad, gza gauxsna da daamkvidra
swored XI-XII saukuneebis elinofiluri mimarTulebis
moRvaweTa naSromebidan SeTvisebuli specialuri termi-
nebi, romlebsac dResac warmatebiT iyeneben ara mxolod
gramatikul mecnierebaSi, aramed salaparako enaSic (ase-
Tebia, mag. berZnulidan kalkirebuli Zveli qarTuli lo-
gikuri terminebi: winadadeba, quemdebare, Semasmeneli,
warTqumiTi, ukuTqumiTi, Tanwyoba, quewyoba...). am termi-
nebs sicocxle daubruna gramatikis saxelmZRvaneloebSi
maTi gamoyenebis saWiroebam da aqedan maTma xSirma xmare-
bam maSin, rodesac msgavsi warmoebis filosofiuri ter-
minebi (rogoricaa, mag. TanSesityva, Tangasavali, Tanamo-
saxele, winaaRrCeva, midmogoneba, gasagono da sxv.) ar
damkvidrebula Sesabamisi mecnierebis ganuviTareblobisa

1
XVIII saukunis qarTuli filosofiuri mwerloba kompilaciuri xasi-
aTisaa (ase, mag. prokles `kavSirni RvTismetyvelebiTni~ ioane orbeli-
anis jgufma xelmeored Targmna ukve somxuri Targmanidan, romelic,
Tavis mxriv, qarTulidan iyo gakeTebuli 1248 wels), Tumca ki Zvel
qarTul Targmanebsac mihyveba da iyenebs, gansakuTrebiT sityvawarmoe-
bis sferoSi, magram am mxrivac isini (mag. daviT bagrationis `kati-
Roria Semoklebuli~ da ioane batoniSvilis `kalmasobis~ filosofiuri
nawili, romlebic didad arian davalebulni amoniosis SromaTa da ioane
damaskelis `dialeqtikis~ Zveli qarTuli Targmanebisagan) ver usworde-
bian TavianT winamorbedebs da xSirad amaxinjeben kidevac maTs SesaniS-
navi gamomxatvelobiTi Zalis mqone terminebs.
8
da memkvidreobiTobis xazis gawyvetis gamo. ama Tu im
terminis damkvidrebas rom warmoebis `uCveuloba~ Tu `xe-
lovnuroba~ ar uSlis xels, amaze miuTiTebs Tundac is
faqti, rom antonis skolaSi Seqmnili aSkarad xelovnuri
warmoebis termini arseboba, romlis msgavsi modelic (eba +
oba: keTeb + oba, Seneb + oba) akrZalulia, Sevida ara
marto filosofiur enaSi, aramed yoveldRiur, yofiTs me-
tyvelebaSic da myarad damkvidrda saerTo-saxalxo enis
ZiriTad leqsikur fondSi: es termini `ceotcndjdfybt~-s
mniSvnelobiT ukve Setanilia daviT da niko CubinaS-
vilebis leqsikonebSi. am cnebis Sesatyvisi termini saZie-
beli gaxda mas Semdeg, rac arsebam miiRo jer `myofis~,
`arsis~ (ceott, ceotcndj) da Semdgom `bunebis~ (ceoyjcnm)
gageba, xolo Tavis droze mis gamosaxatavad ioane petri-
wis mier Seqmnili termini aoba1, marTalia, gamoiyeneboda
XVIII s-is filosofiur mwerlobaSi (`kalmasoba~, gv. 69,
76, 102 da xSirad), magram aqedan ver Sevida saerTo-sa-
xalxo enis leqsikaSi zemoT aRniSnuli mizezebis gamo.
metic SeiZleba iTqvas: xelovnurad Seqmnili bgeraTa
kompleqsic ki (Tuki is ar ewinaaRmdegeba mocemuli enisa-
Tvis damaxasiaTebel fonematur struqturas) SeiZleba
damkvidrdes enis leqsikur fondSi, Tu saTanado cnebis
adgili carielia da, Tu amas xeli ar SeuSala nasesxeb-
ma leqsemam, rogorc es moxda ronodas SemTxvevaSi (mis
damkvidrebas xeli SeuSala rusulidan nasesxebma vagon-
ma). es ki ukve mimReb enaze ganmvleneli enis eqspansiis
xarisxzea damokidebuli.
2. meore faqtori, ramac xeli SeuSala am filosofiu-
ri terminebis damkvidrebas saerTo-saxalxo enis fondSi,
aris is, rom gawyda kontaqti berZnul enobriv samyaros-
Tan, rac ZiriTadad ganapirobebda qarTuli mecnieruli
terminologiis sistemis saxiT Camoyalibebasa da ganviTa-
rebas im xanaSi.
XI-XII saukunis moRvaweni did SemoqmedebiTs Zalasa
da siTamames iCendnen, raTa gamoevlinebinaT qarTuli si-

1
Tanamedrove qarTul filosofiur literaturaSi aris cdebi aoba
terminis damkvidrebisa (v. nozaZe, 1963, gv. 10; ix. aseve g. TevzaZe).
9
tyvawarmoebis SesaZleblobani, farTo gasaqani miecaT
maTTvis da mxolod da mxolod qarTuli masaliT, qar-
Tuli ZirebiTa da afiqsebiT da ara meqanikuri sesxebis
gziT SeeqmnaT sakuTari mecnieruli terminologia da, am-
gvarad, qarTuli ena Tavisi gamomsaxvelobiTi ZaliT gae-
tolebinaT `gonierTa xedvaTa mommarjvi~ berZnuli enisa-
TÂs, romlis `enamzeoba~ da `enadReoba~ misabaZi iyo ara
marto qarTveli mTargmnelebisaTvis, aramed romaelebi-
saTvisac, rasac horaciusis `poeturi xelovnebisaTvis~
traqtatis sityvebic mowmobs: `axladSeqmnili sityva met
ndobas moipovebs, Tu berZnul wyaros eyrdnoba da sif-
rTxiliTaa iqidan gadmoRebuli... Tu am saqmeSi mcireo-
deni wvlilis gaReba mec ZalmiZs, amisaTvis ratom unda
Semrisxon? katonisa da eneusis ena axal sityvaTa Semo-
taniT gana ar amdidrebda Cvens mSobliur metyvelebas?~
(horaciusi, 1981, gv. 17).
aseTi kontaqtebisa da gavlenebis gareSe, Tavis TavSi
CaketviT mecnieruli ena ver ganviTardeba. mTeli Sua
saukuneebis manZilze berZnuli ena asazrdoebda da dRe-
sac asazdoebs uSualod Tu SualobiTi gziT evropuli
enebis specialur leqsikas. adre misgan iyo davalebuli
arabuli filosofiuri enac. saqarTvelo erTi pirvel-
Tagani iyo, romelsac uSualo da mWidro politikuri da
kulturul-literaturuli kontaqtebi hqonda iseT ma-
RalganviTarebul kulturul samyarosTan, rogoric im
epoqaSi bizantia iyo.1 am urTierTobaze gadioda bunebri-
vi gza qarTuli mecnierebis ganviTarebisa da sruliad
kanonzomieri iyo, rom am dros qarTveli moRvaweni erov-
nuli filosofiuri terminologiis Camoyalibebis gzaze
misabaZ magaliTad swored saukuneebis ganmavlobaSi fi-
losofosTa araerTi Taobis mier damuSavebul berZnul
filosofiur enas Tvlidnen. amdenad, moulodneli ar
aris, rom axal cnebaTa Sesabamisi terminebis sawarmoe-
blad yvelaze produqtiuli gza berZnul terminTa kal-
1
rogorc cnobilia, TiTqmis yvela is avtori, romelTa filosofiur-
logikuri xasiaTis traqtatebs Tu kompendiumebs mTeli Sua saukuneebis
sqolastika emyareboda, qarTulad erTi-ori saukuniT adre mainc iTargmna,
vidre laTinur enaze.
10
kireba iyo, gza, romelsac daadga laTinurenovani mecni-
eruli samyaro da aqedan – mTeli Tanamedrove evropa.
magram, rogorc vTqviT, es uSualo kavSiri bizanti-
asTan, XIII saukunidan moyolebuli, TandaTan sustdeba
da bolos, bizantiis imperiis dacemis Semdeg (1453 w.)
sruliad wydeba da icvleba sparseT-TurqeTTan politi-
kur-kulturuli kontaqtebiT da Sesabamisad – gavlenebi-
Tac: mZime politikur-ekonomikurma mdgomareobam, qveynis
daqsaqsulobam, saxelmwifoebrivi mmarTvelobis krizisma
da arastabilurobam Tavisi mZime kvali dautova qarTul
enas, kerZod, mis leqsikur fonds, romelSic qarTuli si-
tyvis adgili daiWira sparsul-Turqulma leqsikurma na-
sesxobebma. Zvel qarTvel moRvaweTa Segnebuli da prin-
cipuli damokidebuleba _ mxolod qarTul Zirebze dayr-
dnobiT SeeqmnaT specialuri terminologia, Seicvala
sruli indiferentizmiTa da ukontrolobiT: am droidan
moyolebuli, qarTul specialur literaturaSi _ sa-
marTlis ZeglebSi, sigel-gurjebSi, samkurnalo wignebSi
_ didi moZalebaa aRmosavluri enebidan nasesxebi speci-
aluri terminebisa, romelTagan umravlesoba damkvidre-
bulia Tanamedrove qarTuli enis leqsikur fondSi. am pe-
riodSi ar Cans araviTari Zalisxmeva qarTuli Sesatyvisi
terminebis moZiebisa Tu Seqmnisa, rogorc amas vxedavT
wina, klasikuri periodis (XII saukunis CaTvliT) litera-
turul-mTargmnelobiTs skolebSi. saliteraturo ena, Tu
SeiZleba iTqvas, mdinarebasaa micemuli, miSvebulia Tavis
nebaze, emorCileba cocxal metyvelebas, radganac aRar
arsebobs gezis mimcemi da enis `kanonis damdebi~ salite-
raturo skolebi, mkacri damcveli saliteraturo enis
normebisa da mTargmnelobiTi principebisa. amitomacaa,
rom gardamavali periodis (e. w. saSuali qarTulis) teq-
stebis enisaTvis damaxasiaTebelia formaTa didi siWre-
le da enobrivi masalisadmi ganurCevloba, rac, rogorc
zemoTac vTqviT, qarTuli saxelmwifoebriobis dakninebi-
sa da arastabiluri mdgomareobis Sedegia da sruliad
gansxvavdeba XI-XII saukuneTa Zlieri saqarTvelos mTar-
gmnel-avtorTa Rrmad gacnobierebuli damokidebulebisa-
gan qarTuli mecnieruli enisadmi. kontaqtebis damyareba
11
dasavleTevropul mecnierul samyarosTan cnobili mize-
zebis gamo didxans ver moxerxda: sulxan-saba orbelia-
nis politikuri misiiT mogzaurobas evropaSi arc am
TvalsazrisiT gamouRia nayofi. mxolod XVIII saukunis
bolodan, anton bagrationisa da misi skolis moRvaweTa
cdebiT, ruseTis gzis gamovliT gaxda SesaZlebeli evro-
puli mecnieruli literaturis gacnoba da Targmna (mag.
baumaisteris logika, misive metafizika, volfiusis fizika
da sxv.). amgvarad, mTeli gviani Suasaukuneebis xangrZli-
vi periodis ganmavlobaSi, rodesac, magaliTad, germanu-
li filosofiuri azri ayvavebas ganicdida da specialu-
ri filosofiuri ena da saerTo-saxalxo ena mWidro kon-
taqtebis Sedegad urTierTgavleniT viTardeboda saxel-
ganTqmul germanel filosofosTa mier Seqmnili leqsi-
kiT, swored mTeli am xangrZlivi periodis ganmavlobaSi
qarTulma filosofiurma azrma da Sesabamisad – enam
konservacia ganicada da amitom ver miiRo monawileoba
saerTo-saxalxo enis leqsikis ganviTarebaSi. xolo amas
Tu imasac davumatebT, rom mTeli XIX saukunis ganmavlo-
baSi, maSin, rodesac rusul enaze intensiurad iTargmne-
boda da sasuliero saswavleblebisaTvis didi tiraJebiT
qveyndeboda bibliuri egzegetika-patristikis ubrwyinva-
lesi Zeglebi, rac axali rusuli mecnieruli enis Camoya-
libebas uwyobda xels (CvenSi igive procesi X-XII sauku-
neebSi dasrulda), saqarTveloSi saero Tu sasuliero
saswavleblebSi saRvTismetyvelo da mecnieruli discip-
linebis swavleba rusul enaze mimdinareobda da aseT pi-
robebSi, cxadia, aRar arsebobda praqtikuli saWiroeba
Zveli qarTuli bibliologiur-egzegetikuri, saRvTis-
metyvelo Targmanebis gadamuSavebisa Tu axali Targmane-
bis Seqmnisa (cnobilia, rom solomon dodaSvilis `lo-
gika~ rusul enazea dawerili, xolo ioane batoniSvilis
`kalmasobis~ filosofiuri nawili da, saerTod, antonis
skolis mTeli mecnieruli produqcia gamouyenebeli dar-
Ca, garda qarTuli enis gramatikisa). amdenad, sabolood
gawyda memkvidreobiTi xazi (romlis aRdgenasac amaod
ecada anton kaTalikosi) Zvel qarTul TargmanebTan, ra-
mac didad Seaferxa qarTuli mecnieruli enis (termino-
12
logiis) ganviTareba. marTalia, am xarvezis Sevsebas cdi-
lobda ilia WavWavaZe Tavis mravalmxrivi xasiaTis pub-
licistur werilebSi, aseve sxva qarTveli moRvawenic
XIX saukunis dasasrulsa da XX s-is dasawyisSi, magram
sistemuri muSaoba am mxriv mxolod XX s-is saukunis 20-
iani wlebidan daiwyo. aRsaniSnavia, rom am saukunis da-
sawyisis Jurnal-gazeTebSi es problema metad aqtualu-
rad dgas, ase, mag., sasuliero gazeTi `Sinauri saqmeebis~
(gamodioda 1908-16 ww. wm. mRvdel-mowame simon mWedliZis
redaqtorobiT) saredaqcio werilebSi Zalian xSirad mo-
iTxoven saRvTismetyvelo sagnebis qarTulad swavlebis
SemoRebas da, pirvel rigSi, saRvTismetyvelo wignebisa
da saxelmZRvaneloebis qarTulad Targmnas (am mxriv Tvi-
Tonac dgamdnen praqtikul nabijebs), amisaTvis qarTuli
saRvTismetyvelo terminologiis SemuSavebas da, maSasa-
dame, im memkvidreobiTi xazis aRdgenas Zvel qarTul saR-
vTismetyvelo literaturasTan, romelic iZulebiT gawy-
da mas Semdeg, rac 1811 wels ruseTis mTavrobam gaauqma
saqarTvelos eklesiis avtokefaloba da mis gamiznul
rusifikacias Seudga.
amgvarad, ioane petriwisa da misi TanamoRvaweebis mi-
er Camoyalibebuli klasikuri sistema filosofiuri ter-
minologiisa, manam, sanam moaswrebda damkvidrebas, Tanda-
Tan dairRva da mis rgolebSi SeiWra ukve aRmosavluri
enobrivi samyarodan Semosuli sityvebi. ase, magaliTad,
ioane petriwis mier gon (nou`ς) Zirisagan Seqmnil gamWvir-
vale da naTeli gamomsaxvelobiTi unaris mqone terminTa
(gagoneba, novhsiς, gamgone, novhma, gasagono, nohtovς midmogo-
neba, diavnoia...) sistemaSi SeiWra sruliad gansxvavebuli
Zirebisagan nawarmoebi terminebi (nasesxebi: hazri – az-
rovneba – moazrovne; qarTuli: gageba, mixvedra, gansja,
Semecneba...), aseve, qarTuli gani – sagani (skovpoς) Secvala
sparsuli gziT Semosulma arabulma mizan sityvam; aRmo-
Cena (ajpovdeixiς) – aseve arabulma sabuT – dasabuTebam da
sxv. xolo zemoT dasaxelebul qarTul terminebs salit-
eraturo enaSi sxva mniSvnelobebi ganuviTarda (gagoneba

13
– `mosmena~, `ckeifnm~; aRmoCena – `axlis migneba~, `jnrhs-
nbt~, sagani – `nivTi~, `dtom~).
moxda ise, rom odesRac uSualo kavSiri berZnul mec-
nierul enasTan dRes gaSualebulia laTinur-frangul-
germanul-(inglisur)-rusuli gziT da, amgvarad, Tanamed-
rove qarTuli mecnieruli terminologia sargeblobs
sruliad sxvadasxva sistemaTa monacemebiT, romlebSic
erTmaneTSia aRreuli, erTi mxriv, sakuTriv qarTuli Zi-
rebi da afiqsebi, meore mxriv, nasesxebi, ucxoenovani Zi-
rebi da afiqsebi, amas garda, axali kalkebi evropuli
enebidan. amasTan, aRsaniSnavia, rom Tanamedrove qarTuli
mecnieruli ena TandaTan sul ufro itvirTeba nasesxebi
terminebiT. yovelive es ki, garda zemoT dasaxelebuli
mizezebisa, Sedegia mecnierebis dargebis ganviTarebis
swrafi tempebisa, ucxo enis (amjerad inglisuris) Zlieri
eqspansiisa da agreTve specialistebis sxvadasxvagvari
poziciisa terminTa warmoebis principebisa da damuSave-
bis problemisadmi da zogjer saxelmwifoebriv indife-
rentizmisac amgvari sakiTxebis mimarT.
aseT pirobebSi dRes gansakuTrebiT saWirod gvesaxeba
gamowvlilviT Seswavla, aTviseba da gatareba Zvel qar-
Tvel moRvaweTa sityvaTSemoqmedebis principebisa, rac
moiTxovs enobrivi masalisadmi Tamam SemoqmedebiTs mid-
gomas, enis SesaZleblobaTa warmoCenisa da maTi axlebu-
rad gamoyenebis gziT enis sasicocxlo Zalebis gaaqtiu-
rebas.

14
TaviI

Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis


Camoyalibebisa da ganviTarebis gzebi

terminologia specialuri daniSnulebis enaa, rome-


lic mowesrigebuli formalur-semantikuri sistemurobiT
xasiaTdeba. mecnieruli enis mTavar specifikas swored
specialuri terminebi qmnian. enaSi arsebuli sityvawarmo-
ebis zogadi principebis erTianobasTan erTad isini ama
Tu im dargis mecnieruli enis leqsikur Sedgenilobas
principulad ganasxvaveben, erTi mxriv, erTmaneTisagan, da
meore mxriv, saerTo literaturuli enis leqsikisagan.
nebismieri mecnieruli da, maSasadame, filosofiuri cne-
bis SemuSaveba aucileblad gulisxmobs misTvis adekva-
turi terminis SerCevasa da Seqmnas, radganac, sanam cne-
bas ara aqvs mopovebuli Tavisi sakuTari dasaxeleba-ter-
mini, mas aklia garkveuloba, xolo, Tavis mxriv, gansazR-
vruli termini mecnieruli cnebis momwifebas uwyobs xels
da, amdenad, TviT am mecnierebis ganviTarebasac. SeiZleba
iTqvas, rom terminologiis ganviTarebis done pirdapiri
maCvenebelia ama Tu im mecnieruli dargis ganviTarebis
donisa.
filosofiuri terminologiis sistemuri damuSaveba
winapiroba iyo filosofiuri Txzulebebis Seqmnisa da
TargmnisaTvis, qarTuli filosofiuri azris ganviTare-
bisa da srulyofisaTvis.
qarTuli samecniero-filosofiuri terminologia sau-
kuneebis ganmavlobaSi yalibdeboda. am process SeiZleba
Tvali gavadevnoT pirveli werilobiTi Zeglebidan moyo-
lebuli, V saukunidan. sxvadasxva Janris originalur Tu
naTargmn literaturaSi mravlad gvxvdeba calkeul fi-
losofiur-Teologiur Tu sabunebismetyvelo cnebaTa aR-
mniSvneli terminebi. magram es terminebi sxvadasxva dro-
sa da sxvadasxva avtorebis mier iqmneboda da moiTxovda
erT formalursa da semantikur sistemaSi moqcevas, rac
TavisTavad gulisxmobda sinonimiisa da polisemiis sa-

15
kiTxis mogvarebas am sistemis farglebSi: saqme isaa, rom
saukuneebis ganmavlobaSi sxvadasxva drosa da adgilas
Seqmnil ZeglebSi erTi da imave cnebisaTvis sxvadasxva
leqsema iyo gamoyenebuli: mag. stoicei'on wesi, nivTi, aso, age-
buleba, buneba, stÂqisi... (ix. d. meliqiSvili, 1968, gv. 150;
misive, 1976, gv. 137; T. cqitiSvili, 1986, gv. 111) da piriqiT,
sxvadasxva cnebisaTvis – erTi leqsema (mag. goneba ixmare-
boda `gonebis, azris, Wkuis, cnebis, sulis, fiqris, Cveuleb-
is, sindisis~ mniSvnelobiT (r. enuqaSvili, 1987, gv. 211).
amgvarad, XI-XII saukuneTa `elinofiluri~ mimarTule-
bis mTargmnelni metad rTuli problemis winaSe aRmoC-
ndnen: cnebaTa diferencirebisaTvis saWiro iyo polisemi-
isa da sinonimiis Tavidan acileba, magram TviT klasiku-
rad damuSavebul berZnul filosofiur enaSic ar iyo
daZleuli terminologiuri siWrele, rac mZime tvirTad
awveboda maTs komentatorebsa Tu mTargmnelebs, maT So-
ris, qarTvel mTargmnelebsac...
arc erT enaSi ar aris mzamzareulad mocemuli fi-
losofiur cnebaTa amsaxveli terminebi, magram yvela ena-
Si arsebobs sityvawarmoebis istoriulad SemuSavebuli
wesebi da yalibebi, romelTa SemoqmedebiTi gamoyenebiTac
SeiZleba enis leqsikuri maragis usasrulod gamdidreba.
saWiro filosofiuri terminologia iqmneba filosofiu-
ri azrovnebis, saerTod, mecnieruli saqmianobis ganviTa-
rebis Sesabamisad, ama Tu im enaSi arsebuli met-naklebad
mdidari sityvawarmoebiTi resursebis gamoyenebiT da, ama-
ve dros, sxva, am mxriv ganviTarebul enebTan kontaqtebis
gziT. Zveli qarTuli mecnieruli enis Camoyalibebis gza-
ze, misi sistemuri damuSavebis procesSi gzis maCvenebeli
nimuSi swored `gonierTa xedvaTa mommarjÂ~ berZnuli ena
unda yofiliyo, romlis cnebiTi aparati saukuneebis gan-
mavlobaSi muSavdeboda antikuri xanis udidesi filoso-
fosebisa da maTi bizantieli komentatorebis mier. gela-
Tis saRvTismetyvelo-literaturul skolaSi, rogorc
Sua saukuneebis azrovnebisa da ganaTlebis tipiur kera-
Si, `saswavlebelSi yrmaTaTvis~, romelSic `mravali qar-
Tveli ganiswavleboda sibrZnismoyuarebasa Sina~ da, sa-
dac daviT aRmaSenebelma, mematianis cnobiT, `Semokribna
16
kacni patiosanni cxorebiTa da Semkulni yovliTa saTno-
ebiTa, ara TÂsTa-oden samefoTa Sina povnilni, aramed qu-
eyanisa kideTad, sada esma vieTme siwmide, sikeTe, sisru-
le, sulieriTa da ÃorcieliTa saTnoebiTa aRsavseoba,
iZina da keTilad gamoiZina da moiyvanna da daamkvidrna
mas Sina~ (cx. daviT. gv. 330-331), mimdinareobda antikuri
filosofiisa da qristianuli egzegetikis intensiuri aT-
viseba-damuSaveba da Targmna-komentireba. amas aucileb-
lobiT mohyva filosofiuri terminologiis specialuri,
sistemuri damuSaveba, ramac, Tavis mxriv, XII-XIII saukune-
ebSi qarTuli filosofiuri azrovneba umaRles mwver-
valze aiyvana. gelaTis Teologiur-literaturuli sko-
la warmoadgens mniSvnelovan etaps qarTuli filosofiu-
ri azris ganviTarebis gzaze. es skola warmoadgenda XI-
XII saukuneebis bizantiuri Teologiur-filosofiuri sa-
azrovno garemos proeqcias qarTul niadagze da idga im
magistralur gzaze, romelsac ufro mogvianebiT gahyva
evropuli maRali sqolastika. magram, miuxedavad Tavisi
didi miswrafebebisa da mis mier Seqmnili uzarmazari
literaturuli produqciisa, es iyo patara kunZuli _ Ci-
xi, romelmac bizantiis dacemis Semdeg Tavisi geopoli-
tikuri viTarebis gamo kavSiri ver daamyara evropul
kulturul samyarosTan da amitom ver CaerTo da ver gam-
Tlianda im saerTo procesSi, romelic evropuli rene-
sansis saxeliTaa cnobili.
gelaTis saliteraturo skola mniSvnelovani etapia
qarTuli filosofiuri da, saerTod, mecnieruli enis
ganviTarebis gzaze. am skolaSi SemuSavda Teoriuli sa-
fuZvlebi zusti, adekvaturi Targmanisa da qarTuli fi-
losofiuri enisa, damuSavda da Camoyalibda qarTuli fi-
losofiuri ena da stili, safuZveli daedo qarTuli fi-
losofiuri terminologiis formalur-semantikur siste-
mas, romlis principebis amuSaveba da gaaqtiveba aucile-
bel saWiroebad gvesaxeba dRes qarTuli filosofiuri
(da saerTod, mecnieruli) enis Semdgomi ganviTarebisaTvis.
magram qarTuli mecnieruli terminologiis sistema-
tizaciisaken pirveli nabijis gadadgma, ufro adre mainc,
did aTonel moRvawes, giorgi mTawmidels mouxda. giorgi
17
mTawmidlis Targmanebis adrindel TargmanebTan Sedare-
bisas naTeli xdeba is didi wvlili, romelic XI sauku-
nis am gamoCenilma aTonelma moRvawem Seitana qarTuli
filosofiuri da sabunebismetyvelo terminologiis gan-
viTarebis saqmeSi (ix. n. SalamberiZe, 1970). maSin, roca
Zvel qarTul TargmanebSi romelime cneba xSirad mTeli
SesityvebiTaa xolme gadmocemuli, giorgi mTawmideli
awarmoebs erTsityvian termins: mag. `equsTa dReTaÁ~,
Zveli Targmani: TÂT igi ars boroti (32, 29) – giorgi
mTawmidlis Targmani: TÂTboroti (18, 34), Zveli: mSobeli
Tavisa TÂsisaÁ (32) – g. mTawm.: TÂTSobil (18, 30).
terminTa sawarmoeblad giorgi mTawmideli xSirad
iyenebs brunvis formantebs derivaciuli afiqsebis fun-
qciiT. Cveulebriv, aseTebad moqmedebiTi (-iT) da (-ad)
brunvis formatebia gamoyenebuli, rac dResac gavrcele-
buli wesia samecniero terminTa warmoebisas: gonebiTi
xedvaÁ, bunebiTi sakuTrebaÁ, bunebiTi mizezi, cvalebiTi
moZraoba, xedviTi, grZnobiTi, gonebiTi, zogebiTi, dabade-
badi, tanjvadi, yofadi, qcevadi da cvalebadi, ganxrwna-
di, cxovrebadi...
Zveli qarTuli Targmanis piriani zmnis sanacvlod gi-
orgi mTawmideli awarmoebs termin-substantivs viTarebiTi
brunvis formantis saSualebiT (momavali drois e.w. SesaZ-
leblobis mimReoba): romelnime ganSiSuldian (equsTa uZv.
75,38); romelnime ganSiSulebadni (g. mTawm. 62, 10).
SedarebiT Zvel TargmanTan aq gaxSirebulia abstraq-
tul saxelTa -oba -eba sufiqsis sxvadasxva fuZeebTan
xmareba. aRsaniSnavia, rom giorgi mTawmidelTan abstraq-
tul saxelTa mawarmoeblad -eba sufiqsia produqtiuli,
Tumca igi -oba sufiqssac iyenebs: kaceba, tomeba, Teslo-
vaneba, ferovneba, cxoveleba, TÂTofereba, zogadeba, mar-
tiveba, oreba, Ãmeanoba, dedakacoba, moqalaqeoba. mimReo-
baTagan substantiva abstracta actionis ki, Cveulebriv, -oba sufiq-
siT awarmoebs: mcurvaloba, mparavoba, JamTmcnobeloba,
JamTmstovaroba, mozardoba, uZraoba, uqceveloba...
axal terminTa warmoebisas giorgi mTawmidels xSi-
rad uxdeba amosvla berZnuli terminis agebulebidan:
iyenebs ra qarTuli sityvawarmoebis farTo SesaZleblo-
18
bebs, igi cdilobs zustad gadmosces berZnuli terminis
cnebiTi Sinaarsi. magram terminTa Seqmna kalkirebis
gziT ZiriTadad rTul sityvebze, kompozitebze modis:
polumerhvς _ mravalnawili, ajntitupiva _ winaaRdgoma, aujto-
genhvς _ TÂiTSobili (asevea: winakerZoni, zedadgomili,
TanaSemwe, garemomcveli da sxv.).
zogjer giorgi mTawmideli termins uTargmnelad to-
vebs. es im SemTxvevebSi, roca Sesabamisi qarTuli sityva
zustad ver gadmoscems berZnulis mniSvnelobas; an maSin,
roca mas terminologiuri Rirebuleba ara aqvs, radganac
igi salaparako enaSi gansxvavebuli mniSvnelobiT ixmareba:
viTarmed ÃmaÁ igi gamovals WurWlisagan mÃmobarisa
(`equsTa~, uZv. 37, 26); mÃmobarisa orRanoÁsagan gamoma-
valsa Ãmasa (g. mTaw. 23, 32-33).
saerTod, giorgi mTawmidliseul TargmanebSi, uZve-
lesi qarTuli Targmanebisagan gansxvavebiT, aSkarad ig-
rZnoba berZnuli dednis gavlena terminTa warmoebasa da
kompoziciaSi. amasTan, ar unda dagvaviwydes Zveli qarTu-
li Targmanebis (romlebic, rogorc ilia abulaZe fiq-
robs, VIII-IX saukuneebSi Cans Sesrulebuli palestinaSi
(`equsTa~, uZv., gv. 12) didi Rirsebebic da is didi daxma-
reba, romelic maT gauwies giorgi mTawmidels am ZeglTa
xelaxali Targmnis procesSi (pirvel mTargmnelTa am
damsaxurebas TviTon giorgi mTawmideli aRniSnavs `equs-
Ta dReTas~ Targmanis anderZSi: da RmerTman igi pirvel-
nica Targmanni akurTxen, didad Ãeli aRmipyrneso).
filosofiuri da Teologiuri xasiaTis TargmanTa mom-
ravlebasTan erTad TandaTan izrdeba moTxovnileba ter-
minTa ufro dazustebisa da Sesabamisad mdidrdeba qarTu-
li mecnieruli terminologiac. igi ganviTarebis maRal sa-
fexurs aRwevs ioane damaskelis ~dialeqtikisa~ da areopa-
gituli korpusis efrem mciriseul TargmanebSi. Tu ra did
mniSvnelobas aniWebda efrem mcire terminTa zust Tar-
gmnas, es iqidan Cans, rom igi saWirod Tvlida Targmanis ki-
deebze sityvaTa `gansazRvreba-ganCinebebis~ darTvas, raTa
mkiTxvels advilad epovna saWiro sityva-termini (`dial.~,
winasity., gv. 68). efrem mcire farTod iyenebs qarTuli
sityvawarmoebiTi xelovnebis SesaZlebelobebs. igi metad
19
afarToebs abstraqtul saxelTa mawarmoebeli -oba sufiq-
sis gavrcelebis ares: am sufiqss igi urTavs nebismier fu-
Zes, roca amas garkveuli cnebis gamoxatvis saWiroeba mo-
iTxovs. garda arsebiTi da ricxviTi saxelebisa, am sufiqss
urTavs mimReobebs, nacvalsaxelebs, warmoqmnil fuZeebsa
da kompozitebs: romeloba, sxuebroba, yovloba, masveoba,
igiveoba, maTganveoba, kerZooba, egreTveoba, wuergamooba,
modaseoba, didniWoba, mimRebeloba, misaRebeloba, umoqeneo-
ba, miudrekeloba, gamouZiebloba, gamomeZiebelobiToba, mSo-
beloba, TÂTmpyrobeloba, aRmyvanebeloba, momcemeloba,
mltolvareoba, quemxedveloba, mdgomoba, qcevadoba, gamocx-
adebadoba orcxoveloba, pirmSoTsaxeoba da sxv.
aseve, igi aaqtivebis -iT da -ad brunvis formantian
derivacias:
-iT: moklebiTi, simtkiciTi, kankledobiTi, msgavsebiTi,
nergobiTi, mozardobiTi, silaRiTi, kadnierebiTi, zomierebi-
Ti, winaaRrCeviTi, grZnobadobiTi, WeSmaritebiTi, bunebiTi,
RirsebiTi, sarkiTi da igaviTi, xedviTi da saqmiTi da sxv.
-ad: ganRmrTobadi, ganaTlebadi, srulyofadi, gant-
fobadi, qmnadi, ganÃrwnadi, grZnobadi, Jamieradi, SemTxue-
vadi, ganqarvebadi, dacxromadi, dadgromadi, gamocxadeba-
di da sxv.
produqtiulia masTan Tandebuliani derivaciac:
-gan: arsTagani, keTilisagani, myofTagani, mizezisagani.
-mier: arsTamieri, mcnebaTamieri, saWmelTamieri, dumi-
lismieri.
mimarT, momarT: RmrTisamimarTi, CuendamimarTi da sxv.
terminTa warmoeba zmnis piriani formebis gasubstan-
tivebiT: iyoÁ da arsi da iyosi da iqmnaÁ ... iqmnebisi da
iqmnesi misTÂs sakuTrebiT igalobebian (areopag. 64, 1-3).
aqtiuria agreTve windebuliani da zmnisarTiani kompo-
ziciis tipi: Tanaziareba, Tanasamaradiso, Tanalmoba, Tanam-
brZoli, Tanadamokidebuleba, Tanamodase, quemeTrevi, zedam-
dgomeloba, winaaRrCeviTi, winaaRmdgomi, winamogonebadi, ze-
STaucnauri, zeSTasaCino, zeSTacnoba, zeSTasaxieri.
TÂT nacvalsaxeliani: TÂTcxovelyofa, TÂTmsgavseba,
TÂTmflobeloba, TÂTÃelmwifeba, TÂTmoZraoba, TÂTsiboro-
te, TÂTZali, TÂTxrwnileba, TÂTmSviloba, TÂTsruli da sxv.
20
wm. ioane damaskelis Txzulebis Phghv gnwvsewς-is (`wya-
roÁ codnisaÁ~), kerZod ki misi erT-erTi nawilis _ Ke-
favlaia filosofikav-s (`safilosofio Tavebi~) TargmaniT Cae-
yara safuZveli sakuTriv filosofiuri xasiaTis Txzu-
lebaTa Targmnas Cvens enaze, rasac TviT efrem mcire aR-
niSnavs Tavisi Targmanis winasityvaobaSi: ese ergasisni
Tavni ... gareSeTa wignTa da safilasofosoÁsa swavlule-
bisaganni arian, romelTaÁ daRacaTu saWiro iyo datevnaÁ
enasa Cuensa, vinaÁTgan sxuaÁ araraÁ-odes Targmnila safi-
losofosoTa wignTaganio... (dial., gv. 66). damaskelis `di-
aleqtikaSi~, rogorc cnobilia, aristoteledan da misi
komentatorebidan momdinare logikuri cneba-terminebis
ganmartebebia mocemuli qristianuli Tvalsazrisidan
amosvliT. aqedan cxadia, Tu ra didi mniSvneloba unda
hqonoda mas qarTuli Teologiuri terminologiis siste-
matizaciisaTvis. magram es qarTuli filosofiuri termi-
nologiis sistemaSi moyvanis pirveli cda iyo da mou-
lodneli ar aris, Tu mas rig SemTxvevebSi uzustobani
axlavs. samecniero literaturaSi aRniSnulia zogi kon-
kretuli xasiaTis uzustoba efremis TargmanSi da maTi
mizezebicaa dasaxelebuli (m. rafava, 1976, gv. 40-42). zogi
uzustoba `dialeqtikis~ efremiseul TargmanSi ama Tu im
konteqstis sxvadasxvagvari interpretaciis Sedegi Cans,
zogi _ sxva redaqciidan momdinareobisa, magram dednisa-
gan gansxvavebis nawili specialur terminTa arazusti
gadmocemiTaa gamowveuli. amis mizezi ki xSirad TviT
berZnuli leqsemebis polisemanturobaa, rac TviT efrem
mciresac araerTxel aRuniSnavs: `berZenTa enaÁ ufskrul
Rrma ars da igive da erTi siyuaÁ mravalsa pirsa aRiar-
ebso~ (saq. mociq. gv. 029); zogjer ki isic, rom maTi fi-
losofiuri mniSvneloba mTargmnelisaTvis naTlad gamok-
veTili ar aris (amas TviT efremic aRniSnavs SesavalSi:
me... umravlesi amaT TavTagani jereT ver gamigonebiao:
`dial.~, gv. 66); an termini, rogorc damoukidebeli seman-
tikuri erTeuli, misTvis jer garkveuli ar aris. magali-
Tad, erTmaneTTan semantikurad axlos mdgar, magram sxva-
dasxva cnebebis aRmniSvnel berZnul terminebs efrem mci-
re qarTulad erTi leqsemiT gadmoscems: mag. oJ trov-
21
poς, hJ morfhv, to; ei[doς terminebs saxe leqsemiT Targmnis, ase-
ve, hJ diaivresiς (`gayofa~) da hJ diavstasiς (`ganzomileba~) erTi _
ganfena leqsemiT gadmoaqvs, xolo erTmaneTis gamomricxavi
mniSvnelobis mqone terminebi wJrismevnoς (`gansazRvruli~),
diwrivsmenoς (`gansxvaveba, gayofa~) da sunechvς (`Serwymuli~)
gansazRvrebuli sityviT aqvs Targmnili. aseve Semokre-
ba//Sekreba leqsemebiT Targmnis rogorc ZiriTadi logi-
kuri cnebis gamomxatvel termins sullogismovς aseve, zog-
jer hJ suvstasiς-s (Semtkiceba) terminsac. or sxvadasxva
cneba-termins hJ diaforav (gansxvaveba) da hJ diaivresiς (gayofa)
zogjer erTi _ ganyofileba leqsemiT gadmoscems.
aris SemTxvevebi, rodesac erTi da igive berZnuli
termini efremis TargmanSi sxvadasxva ekvivalentiTaa
gadmocemuli, anu erTi da igive cneba sinonimuri leqse-
mebiTaa aRniSnuli. ase, mag., logikuri uJpokeivmenon termini-
saTvis efrem mcire erTi Zirisagan nawarmoeb ramdenime
sxvadasxva formas xmarobs sxvadasxva konteqstSi: Tana-
mokiduli, winamokiduli, mokidebuli, mokiduli nivTi.
amave dros, sxva Zirebisaganac awarmoebs amave terminis
Sesatyvisebs: narTauli, mdebare, zemdebare, winamdebare.
Tumca, unda iTqvas, rom sxvadasxva qarTuli Sesatyvisi
zogjer berZnuli sityvis polisemiiTacaa xolme gamowve-
uli (mag. uJpokeivmenon-s sami mniSvneloba aqvs: filosofiu-
ri: `substrati, safuZveli~; logikuri: `saxe, qvesaxe~,
gramatikuli: `qvemdebare, subieqti~).
am mokle mimoxilvidanac Cans, rom efrem mcire Zie-
bis procesSia da misi terminologia sistemur damuSave-
bas saWiroebs. magram isic cxadia, rom efrem mcires udi-
desi Rvawli miuZRvis qarTuli mecnieruli terminologi-
is Camoyalibebisa da ganviTarebis saqmeSi: qarTuli sity-
vawarmoebiTi saSualebebis farTo da Tavisufali gamoye-
nebiT man Seqmna udidesi baza axali mecnieruli leqsiki-
sa, romelmac, gauZlo ra drois gamocdas, safuZvlad da-
edo da damkvidrda qarTuli mecnieruli leqsikis Ziri-
Tad fondSi (vrclad ix. d. meliqiSvili, 1974, gv. 115-122).
rogorc Cans, swored imis gamo, rom qarTuli filo-
sofiur-Teologiuri terminologia kidev moiTxovda dax-

22
vewasa da dazustebas, metad gaizarda moTxovnileba saR-
vTismetyvelo-filosofiuri xasiaTis TxzulebaTa Tar-
gmanebis berZnul dednebTan Sejerebisa, arsen iyalToel-
ma xelaxla Targmna es Txzuleba, miuxedavad imisa, rom,
rogorc TviT efremi aRniSnavs Tavis anderZ-namagSi, igi
iyo `ganmaZlierebeli~ da `Zalmwe~ misi am Targmanze mu-
Saobis dros (dial., gv. 18).
terminTa dazusteba da Targmanis dedanTan daaxloeba
rom im xanisaTvis aucilebel moTxovnilebad iqca, amisi
erT-erTi mizezi isic iyo, rom terminTa gaurkvevloba Tu
gansxvavebuli gageba bizantiur qristianul samyaroSi (da,
maSasadame, saqarTveloSic) xSirad cxare saeklesio dis-
kusiebis sababi xdeboda xolme da ara marto diskusiebisa,
aramed mwvaleblad gamocxadebisa da eklesiidan gankveTi-
sac ki. es kargad icoda arsen iyalToelma da ioane pet-
riwma, romelTaTvisac cnobili unda yofiliyo ioane ita-
losis mimarT sasamarTlos mier wayenebuli braldebebi,
romelTa Soris erT-erTi isic iyo, rom `italosi uyu-
radRebod eqceoda eklesiis mier miRebul terminologias,
xmarobda ara im gamoTqmebs, romlebic zustad iyo miRebu-
li eklesiis mamebis mier orTodoqsuli rwmenis gamosaxa-
tavad~ (n. keWaRmaZe, 1970, gv. 8). aseT viTarebaSi ki gansa-
kuTrebuli mniSvneloba unda hqonoda swored ioane damas-
kelis `dialeqtikas~, romelic, rogorc filosofiis kom-
pedniumi, Seicavda filosofiur cnebaTa da terminTa da-
zusteba-ganmartebebs qristianuli Tvalsazrisidan amos-
vliT. aki TviTon efrem mcirec ambobs Tavisi Targmanis
winasityvaobaSi: sxuebr SeuZlebel ars sityÂsgebaÁ winaaR-
mdgomTaÁ, sityua-gÂgebden raÁ gareSeni igi ganukuelTaTÂs,
romel ars guami da bunebisaTÂs (`dial.~, gv. 67).
arseni Tavis axal TargmanSi mkacrad xelmZRvanelobs
im principiT, rom arca-raÁ berZnulisagan daagdos da arca-
raÁ zepiriTa daurTos (S 1463,39v). igi berZnulis Sesaty-
visad saTanadod xvews da azustebs qarTul teqstebs. ma-
galiTad, gamijnavs terminebs sxeuli da guami. pirvels
to; sw`ma-s Sesatyvisad xmarobs, xolo meores, rogorc we-
si, _ uJpovstasiς terminis Sesatyvisad. aseve, saTanado gan-
sxvavebas amyarebs berZnuli wJrismevnoς, diorismevnh terminebis
23
Targmnisas da, Sesabamisad, awarmoebs terminebs: gansazR-
vrebuli, ganwvalebuli. efrem mcire ki, rogorc zemoT
vnaxeT, am cnebebs erTi _ gansazRvrebuli leqsemiT gad-
moscems. berZnul hJ diafovra, hJ diaivresiς logikur terminebs
efremi erTi qarTuli SesatyisiT Targmnis, esaa ganyofi-
leba. arseni ki cnebaTa diferencirebas axdens termine-
biT: ganyofileba da ganwvaleba. efremi berZnuli to; pav-
qoς da sumbebhkovς _ sruliad gansxvavebuli cnebebis aRsa-
niSnad erTi fuZidan awarmoebs Sesatyvisebs: SemTxueva
da SemTxueviTi. arseni ki berZnulis Sesabamisad ganasxva-
vebs am cnebebs Semdegi terminebiT: Sexudoma, SemTxuevi-
Ti. efremi logikuri uJpokeivmenon terminis Sesatyvisad,
rogorc zemoT vnaxeT, sxvadasxva Sesatyvisebs awarmoebs,
arseni ki qmnis sruliad garkveul termin-kalks _ quemde-
bare, romelic dResac damkvidrebulia logikur da gra-
matikul terminologiaSi. hJ u{parxiς cnebis gamosaxatavad
efremi Zvel termins _ agebulebas mimarTavs, arseni ki
myofobas awarmoebs, rac SemdgomSi mkvidrdeba kidevac.
hJ oujsiva Sesatyvisad arseni arseba termins xmarobs, efremi
arsebasac da arssac. to; o[n, to; ei[nai, hJ u{parxiς gamosaxatavad
arseni yofna Zirisagan awarmoebs terminebs: myofi, myo-
foba, efremi ki arss xmarobs. amgvarad, efrems ara aqvs
diferencirebuli hJ oujsiva da to; o[n cnebebi, arseni ki gami-
jnavs maT. am droisaTvis dadgenili Cans nivTi terminis
mniSvneloba rogorc `materiisa~, magram efremi mas xma-
robs `stiqiebis~ mniSvnelobiTac: oTxTa nivTTagan Seer-
Tebuli guami (`dial.~, 53, 7). Sesabamis konteqstSi arseni
`stiqiebis~, elementebis mniSvnelobiT aso termins xma-
robs da ara nivTs, romelsac `materiis~ (hJ uJlhv) mniSvne-
loba aqvs damkvidrebuli am periodis filosofiuri xa-
siaTis TxzulebebSi: oTxTa asoTagan Sesrulebuli sxeu-
li (`dial.~, 53,7). termins ajpofatikovς, rac `uaryofiTs,
ukuTqmiTs msjelobas~ niSnavs, efremi erT SemTxvevaSi
Targmnis leqsemiT ganCinebiTi, rac sxva SemTxvevaSi sru-
liad sapirispiro mniSvnelobis terminis _ hJ katavfa-
siς (`mtkiceba, dadebiTi msjeloba~) Sesatyvisia mis Targ-
manSi. uzustobis wyaro, rogorc Cans, ori antonimuri

24
berZnuli terminis ajpofatikovς (`ukuTqmiTi~) da ajpofantikovς
(`warTqmiTi, mtkicebiTi~) bgeriTi Sedgenilobis msgavse-
baa. arseni iZleva swor Sesatyviss ajpofatikovς _ ukuTqumaÁ
(`dial.~, 38,20). unda aRiniSnos, rom sxva SemTxvevebSi ef-
rem mcire swor Sesatyviss iZleva. ajpovfansiς niSnavs saer-
Tod raimes mimarT dadebiTi an uaryofiTi azris gamo-
Tqmas, anu raimes mtkicebas, gamoCenas, Cvenebas (faivnw-dan
`Cveneba~) da ara `ukunaTquams~ an `winaaRmdgomTqumas~,
rogorc amas arseni Targmnis: jer-ars uwyebad, viTarmed
warTqumaÁ da ukuTqumaÁ ganCinebad iTqumian (`dial.~, 50,1
efremi); saTanado ars cnobad, viTarmed warTqumaÁca da
ukuTqumaÁ ukunaTquamad iwodebian (arseni). Crh; ginwvske-
in, o{ti hJ katavfasiς kai; hJ ajpovfasiς ajpovfansiς levgetai (Dial.132 (mz’ xd’))
sxva SemTxvevaSi ukunaTquamis nacvlad arseni mis si-
nonims – winaaRmdgomTqumas awarmoebs: orive amaT ganCine-
ba saxeledebis (`dial.~, efremi, 44,1); da iTqumian ese wi-
naaRmdgomTqumad (arseni).
berZnuli logikuri terminebi katavfasiς `warTquma~
da ajpovfasiς `ukuTquma~ miRebulia fevmi _ `Tqma~, `gamo-
Tqma~ zmnisagan, xolo ajpovfansiς, rac risame `Cvenebas,
warmodgenas~ niSnavs, faivnw `vaCveneb~ zmnis derivatia. ef-
remi pirvel ors Sesabamisad uZebnis kalkirebis gziT
Seqmnil zemoT warmodgenil Sesatyvisebs (rogorc mosa-
lodnelia, Tquma zmnisagan awarmoebs), romlebic dResac
damkvidrebulia qarTulSi, xolo mesame cnebisaTvis ki
kanonzomierad Cineba zmnisagan awarmoebs ganCineba ter-
mins. arseni ucvlelad tovebs pirvel or termins, xolo
mesame termins cvlis terminiT _ ukunaTquami. ara gvgonia,
arsens ar scodnoda, rom ajpovfasiς da ajpovfansiς gansxva-
vebuli cnebebis gamomxatveli terminebia.1 igi cdilobs
kidec ganasxvaos isini erT SemTxvevaSi kompozitis I
nawilis (winaaRmdgom-Tquma), xolo meore SemTxvevaSi mi-
si II nawilis SecvliT (uku-naTquami). magram, vfiqrobT,
igi azrobriv Sesatyviss uZebnis da `ukunaTquami~ da `wi-

1
ajpovfansiς da ajpovfasiς cnebaTa diferencirebis Sesaxeb ix. ioane ita-
losis logikuri traqtatebi (Itali, #29, gv.9).
25
naaRmdgomTqumaÁ~ gagebuli aqvs `gansjis~ mniSvnelobiT,
romelic erTmaneTis sawinaaRmdego msjelobebs `ukunaT-
qvamebs~ anu winaaRmdgomTqmebs~ Seicavs. asea Tu ise, ar-
sens am SemTxvevaSi sruliad gansxvavebuli mniSvnelobis
cnebebisaTvis kalkirebis gziT qarTulad arsebiTad er-
TmniSvnelovani terminebi aqvs nawarmoebi: ukuTquma _
ukunaTquami winaaRmdgomTquma. es uzustoba SemTxveviTi
xasiaTisa Cans, radganac, Cveulebriv, arsen iyalToeli
Rrmad erkveva berZnul filosofiursa da Teologiur
terminologiaSi da ioane damaskelis am Txzulebasac
terminologiis dazustebis mizniT Targmnis xelmeored
ukve gelaTSi, XII s-is dasawyisSi.
amgvarad, terminTa dazusteba bevr siZnelesTan iyo
dakavSirebuli: pirvel rigSi saWiro iyo berZnul termin-
Ta polisemantizmSi garkveva: saqme isaa, rom TviT antiku-
ri xanis filosofiis klasikosTa SromebSic ar aris daZ-
leuli terminologiaSi polisemiisa da sinonimiis prob-
lema. sakmarisia aviRoT, mag., (termini, romlis sxvadasxvag-
varma gagebam, erTi mxriv, platonisa da, meore mxriv, aris-
toteles SromebSi, rogorc a. losevi aRniSnavs, saTave
daudo aristoteles tradiciul falsifikacias (a. lose-
vi, 1975, gv. 43). aRsaniSnavia, rom platonis `parmenides~
kritikuli teqstis gamomcemeli da frangul enaze mTar-
gmneli o. die specialurad msjelobs (-terminebis Targma-
nis Taobaze da gaugebrobis Tavidan acilebis mizniT ar-
Cevs maTi erTi _ FormeterminiT Targmnas (o. die, gv. 4-6). ro-
gorc qvemoT vnaxavT, amave gzas adgas petriwic, rodesac
am terminebs erTi _ guar terminiT Targmnis.
TviT erTi filosofosis SromebSic erTsa da imave
termins xSirad sxvadasxva gageba aqvs. mag., aristoteles-
Tan hJ oujsiva `arseba~ (`ceoyjcnm~) – filosofiaSi es metad
mniSvnelovani termini – ixmareba rogorc `arsebis~ (=`ar-
sis~), ise `pirvelsawyisis~, `elementis~, `substanciis~,
`individis~ mniSvnelobiT, ramac am cnebis sxvadasxvagva-
ri gageba da sxvadasxva enaSi misi gansxvavebuli Sinaar-
sis mqone terminebiT Targmna gamoiwvia (a. losevi, 1929,
gv. 24). Cans, aqedan modis qarTuli arsis da arsebis er-
TmaneTSi aRrevis tradiciac. igive a. losevi aRniSnavs,
26
Tu ra did siZneleebs awydeboda igi platonis Semoqmede-
baze muSaobisa da Targmnisas swored imis gamo, rom am
didi filosofosis naSromebisaTvis damaxasiaTebelia fi-
losofiur cnebaTa da maT gamomxatvel terminTa araCveu-
lebrivi siWrele da aramdgradoba (a. losevi, 1975, gv. 8).
xolo, rac Seexeba filosofosTa sxvadasxva Taobebs, maT
Soris terminologiuri siWrele da SeuTanxmebloba xom
Cveulebrivia. magaliTad, cnobilia, rom filosofiis erT-
erTi ZiriTadi cnebis erTiani, sayovelTao sawyisis gamo-
xatvisaTvis antikur filosofiaSi sxvadasxva terminebia
xmarebuli, razedac miuTiTebs aristotele Tavis `metafi-
zikaSi~ da aRniSnavs, rom saWiroa sxvadasxva filosofos-
Ta naSromebSi am terminologiuri siWrelis mxedvelobaSi
miReba manam, sanam `erTian mizezs~ davadgendeTo.
berZnuli sityvebis mravalmniSvnelovnobaze xSirad
miuTiTeben qarTveli mTargmnelebi: `berZenTa enaÁ ufs-
krul Rrma ars da igive da erTi sityuaÁ mravalsa pirsa
aRiarebso~, _ aRniSnavs efrem mcire (saq. mociq. gv.029).
fsevdo dionise areopagelis SromaTa TargmanisaTvis
darTul erT-erT komentarSi, romelic oJ aijwvn leqsemas
exeba, igive efrem mcire wers: Seiswave, viTarmed berZenTa
eniTaÁ mravalguarad iÃmareben saxelsa saukunoÁsasa wmi-
daTa werilTa Sina. amisTÂsca me, viTa TÂT maTiTa eniTa
arian, egreT damiwerian sityuani ese aw werilTagan Semo-
Rebulni, raÁTa scna, viTarmed amaT sityuaTa Sina yovel-
gan saukunoÁsa saxeli ars berZulad, romeli wmidaTa ma-
maTa da moZRuarTa qarTulisa TargmanebisaTa odesme sa-
wuTrod uTquamT da odesme soflad da odesme Jamad
friad jerovniTa gangebiTa. xolo aqa saWiro iyo, TÂT
viTa maTsa enasa ars, egreT dawera, raÁTa ara mouzave-
bel iyos maTda Targmani maTi (areopag. gv. 262, kom. 10).
rogorc vxedavT, oJ aijwvn leqsemas Zveli qarTveli mo-
ZRvarni da mamani konteqstis Sesabamisad sxvadasxvagva-
rad Targmnidnen: saukuno, sawuTro, sofeli, Jami, rac
ramdenadme asaxavs kidec am berZnuli sityvis semantikur
vels. Cans, aseTi analizis Catareba uxdebodaT qarTvel
mTargmnelebs yoveli berZnuli terminisaTvis qarTuli
Sesatyvisis moZiebisas, rasac isini xSirad TanamSromlo-
27
biT aRwevdnen. aseTi TanamSromloba terminologiis da-
muSavebisa da dadgena-dazustebis aucileblobiT iyo ga-
mowveuli. am mxriv mniSvnelovan cnobas gvawvdis isev ef-
rem mcire: `me Zalisaebr viRuwid simarTlesa da Sedare-
basa berZulisasa mravalTa mecnierTa berZenTa da qarT-
velTa gamokiTxviTao~ (saq. mociq. gv. 030).
Zveli qarTveli moRvaweni Segnebulad udgebian ter-
minTa warmoebas, iTvaliswineben TiToeuli berZnuli
leqsemis etimologias, specialurad swavloben maTs
mniSvnelobebs leqsikonebisa da bibliur TxzulebaTa
mravalricxovan ganmartebaTa gamoyenebiT, iZlevian ber-
Znul terminTa zust Zireul Tu konteqstualur Sesaty-
visebs _ zogjer azrobrivs, ufro xSirad ki formalur-
semantikuri kalkebis saxiT. amasTan dakavSirebiT metad
sainteresod wers kvlav da kvlav efrem mcire `samociqu-
los~ Targmanis winasityvaobaSi: `amaT eseviTarTa RrmaTa
adgilTa, sadaca uÃmda SecvalebaÁ da sxuebr cvalebaÁ
sityuasa samociqulosa qarTulsa, romeli maSinRa ZliT
gulisÃma-iyofebodis, odes samni, gina oTxni Targmanni
pavlisani da egeodennive leqsikonni, romel arian Rrma-
Ta wignurTa sityuaTa anbansa zeda ganwyobilni sityuani,
erTad Semovikribni, maSinRa ZliT moupoi qarTuli msgav-
sebuli sityuaÁ~ (saq. mociq. gv. 029).
magram TviT uzustesi Sesatyvisic ki jer kidev ar
aris termini, sanam igi ar Cajdeba gansazRvrul struq-
turul-semantikur sistemaSi, sadac aseT SesatyvisTa sim-
ravle garkveul organizebul mTlianobas qmnis da, sa-
dac idealur SemTxvevaSi cnebaTa sistemasa da maTs Se-
satyvis terminebs Soris calsaxa mimarTeba miiRweva.
saukuneebis ganmavlobaSi berZnuli terminebis Sesaty-
visad Seqmnil qarTul leqsemebs, agreTve, axlad Targmni-
li neoplatonuri filosofiis cnebaTa qarTul Sesatyvi-
sebs esaWiroeboda erT formalur-semantikur sistemaSi ga-
erTianeba, rac kidevac ganxorcielda gelaTis skolaSi. am
mxriv gelaTis filosofiur-literaturuli skola axali
etapia qarTuli filosofiuri(//Teologiuri) terminologi-
is ganviTarebis gzaze: esaa filosofiur-Teologiuri ter-
minologiis erTiani monostruqturuli sistemis Camoyali-
28
bebis Segnebuli cda. am saqmes erTi xeli da erTi goneba
sWirdeboda; sWirdeboda pirovneba, romelSic SemoqmedebiTi
siTamame da farTo gaqaneba, enis alRo da Rrma codna,
sityvis arsSi wvdomisa da misi esTetikuri gancdis unari,
filosofiaSi ganswavluloba da ~xedvaTa survili~ harmo-
niulad iqneboda Serwymuli. swored aseTi pirovneba _
`warmoarsebuli wmida gangebisagan RmrTisaÁsa, Ãelovneba-
Tagan sulisaTa daÃelovnebuli, xedvaTagan gonebisaTa ga-
gonebebuli~ iyo ioane platonuri filosofosi, zedwode-
biT `petriwi~, romelsac `unda vumadlodeT qarTul enaze
Seqmnil mzamzareul filosofiur terminologias, rome-
lic qarTuli ZirebiT araCveulebrivad zustad gadmoscems
yvela termins, evropul enebze berZnuli an laTinuri na-
sesxobebis saxiT rom arsebobs~ (n. mari, 1909, gv. 35). ioane
petriwi Tavisuflad da Zaldautaneblad, qarTul enaSi is-
toriulad Camoyalibebuli modelebis gaaqtiurebis gziT,
qarTuli sityvawarmoebis mdidari SesaZleblobebis farTo,
SemoqmedebiTi gamoyenebiT qmnis axal terminebs da ise
Rrmad swvdeba sityvis arss, rom, rogorc n. mari aRniSnav-
da, `SeiZleba mxolod gakvirvebas miece am amouwuravi mara-
gis gamo, im pirdapir saswaulebrivi Zalebis gamo, romleb-
sac igi flobda, rom rac SeiZleba meti raodenobiT epova
qarTul enaSi saWiro masala azrTa yvela umciresi niuan-
sisa da nairgvarobis gadmosacemad berZnuli enis nimuSis
mixedviT, uaRresad ganyenebuli da rTuli dialeqtikis yve-
la siZnelis gadasalaxavad~ (iqve, gv. 34). berZnuli sityvis
_ logosis arsSi wvdomisa (misi azriT, `ellinTa enamze-
obasa zeda yovelsave TÂsi saxeli hrqÂan, Sesabami TÂsisa
arsebisaÁ~: `ganmarteba~, winasityv. gv. 6, 23-24) da misi Rrma
formalur-semantikuri anlizis Sedegad qarTuli filoso-
fiuri terminologiis Camoyalibebis TvalsazrisiT, SeiZle-
ba iTqvas, rom ioane petriwi XII saukuneSi qarTvelTaTvis
da qarTuli filosofiuri enisaTvis iseTive mniSvnelobis
moazrovnea, rogoric XX saukuneSi germanuli filosofiu-
ri enisaTvis _ martin haidegeri.

29
T a v i II

terminologiuri sityvawarmoebis zogadi


principebi da filosofiuri terminologiis
sistematizacia gelaTis skolaSi∗

terminologiuri leqsika warmoadgens specialuri sa-


xelwodebebis iseT erTobliobas, romelic mecnierebis
garkveuli dargis termin-sistemebs qmnis. terminTa siste-
ma asaxavs mocemuli mecnierebis, mecnieruli mimdinareo-
bebisa Tu skolebis mier gamomuSavebul cnebebs (unda
aRiniSnos isic, rom zogi filosofiuri cneba-termini Se-
iZleba mxolod erTi filosofosis cnebiTi aparatis
kuTvnilebac ki iyos). ioane petriwis, rogorc (neo)pla-
tonuri filosofiisa da, kerZod, prokles komentatori
filosofosisaTvis, sistemisa da sistematizaciis princi-
pi amosavalia rogorc Teoriul, ise praqtikul sferoSi
(kerZod, terminebze muSaobisas). (neo)platonuri ontolo-
giuri struqturis sistematizacia moiTxovda am filoso-
fiis cnebiTi enis _ terminologiis sistematizacias.
erTi mxriv, arsen iyalToelisa da misi uSualo mimdev-
rebis mier sqolatikis fuZemdeblis _ ioane damaskelis
`dialeqtikisa~ da aleqsandriuli (neo)platonuri skolis
komentatorebis naSromebis Targmnas (maTSi Tavmoyrili da
sistemaSi iyo moyvanili aristoteledan da misi komentato-
rebisagan, gansakuTrebiT porfiriosisagan momdinare filo-
sofiuri terminologia), xolo, meore mxriv, ioane petriwis
mier neoplatonuri filosofiis sistematizatoris, prokle
diadoxosis `Teologiis safuZvlebis~ Targmna-komentirebas
kanonzomier Sedegad mohyva qarTuli filosofiuri termi-
nologiis sistemaSi moyvana, mkacrad damuSavebuli qarTu-
li mecnieruli enis Seqmna. swored proklesagan, am `atike-
li~ filosofosisagan SeiTvisa ioane petriwma is sqolas-
tikuri (am sityvis amosavali, saukeTeso gagebiT) sistematu-
roba, romelic mTel mis sityvaSemoqmedebas gasdevs. prok-


daibeWda qarTuli sityvis kulturis sakiTxebis X tomSi, 1993, gv. 189-216.
30
le diadoxosis `Teologiis safuZvlebSi~ da platonis di-
alogebze mis mravalricxovan komentarebSi (romelTac Se-
saniSnavad icnobs da iyenebs ioane petriwi) maTi avtori-
saTvis damaxasiaTebeli akribiiTa da skrupulezurobiT
aris Camoyalibebuli mkacri sistema antikuri (neoplatonu-
ri gadamuSavebiT) filosofiis terminologiisa, rac mis
mTargmnelsa da komentators, ioane petriws, avalebda ase-
Tive mkacri sizustiT mohkideboda TiToeuli filosofiu-
ri cnebis qarTulad gadmocemis saqmes.
amgvarad, petriwis mizani iyo filosofiur terminTa
iseTi sistemis Seqmna, romlis elementebi urTierTkavSirSi
iqnebodnen erTmanerTTan rogorc formaluri, ise semanti-
kuri TvalsazrisiT, Seqmnidnen formalur-semantikur para-
digmatul erTianobas da gamorCeuli iqnebodnen yofiTi
leqsemebisagan formalur-semantikuri struqturebis siste-
murobiT. swored amas gulisxmobs ioane filosofosi, ro-
desac ambobs, rom Tavisi gvar-tomis xalxisaTvis _ qarTve-
lebisaTvis aRiSurva `mdabrionTagan mesxue da galeqsebu-
li~ enis Seqmna. qvemoT vnaxavT, rom qarTuli filosofiu-
ri terminologiis morfologiuri paradigmatuli sistema
garkveuli tipis derivaciuli modelebis gaaqtivebiT xasi-
aTdeba. axal terminTa warmoebis TvalsazrisiT gansakuT-
rebuli aqtivobiT xasiaTdebian agreTve garkveuli semanti-
kis leqsemaTa Zireuli morfemebic. esenia, mag.: gon, can, gu-
ar, ars, Cen/Cin, mizez, guam, yof, ziar- da sxv. Zirebi. ama
Tu im leqsikuri erTeulis sityvawarmoebiTi potencia sxva-
dasxva avtorTan sxvadasxvagvarad vlindeba. ase, mag.:
ioane petriwi:

g-on

gon-eba ga-m-gon-e
ga-gon-eba gon-er-i ga-sa-gon-o
midmo-gon-eba gon-ier-eba-i ga-gon-eb-ul-i
midmo-ga-gon-eba gon-ier-i
me-gon-eb-oba gon-ebr-iv-i
gon-eb-iT-i u-gon-ier-es-i
u-gon-eb-o u-gun-ur-eba-i

31
c-an

cn-oba me-cn-e u-cn-o


cn-ob-iT-i me-cn-ier-i u-cn-a-ur-i
cn-ob-iT-oba me-cn-ier-eba u-cn-ob-o
cn-ob-il-i me-cn-ier-eb-iT-i sa-cn-o
cn-ob-ier-oba (Se)-me-cn-eba sa-cn-a-ur-i
cn-ob-ier-ob-iT-i (ga)-sa-me-cn-o ga-sa-cn-a-ur-eba
me-cn-av-oba

amonios ermiasis Sromebis mTargmneli (ioane tariWisZe):

g-on

gon-eba mgon-eb-l-oba u-gon-o


ga-gon-eba gon-ier-i
mo-gon-eba

c-an

cn-oba sa-cn-a-ur-i me-cn-av-i


cn-ob-il-i u-cn-a-ur-i me-cn-ier-i
m-cn-ob-el-i u-cn-a-ur-oba me-cn-ier-eba
me-cn-ier-eb-iT-i
Se-me-cn-eba
Se-sa-me-cn-eb-el-i

32
c- c-od

c-eb-na c-od-na
m-c-od-n-el-i

terminologiuri sityvawarmoebis dros daculi unda


yofiliyo Semdegi principebi: 1. termini unda Seqmniliyo
mxolod qarTuli Zirebisa da afiqsebis saSualebiT; 2. ter-
mini gamorCeuli unda yofiliyo yofiTi leqsemisagan for-
malur-semantikuri sistemurobiT; 3. termins zustad unda
aesaxa Sesabamisi cnebis Sinaarsi, unda yofiliyo gamWvirva-
le, motivirebuli; 4. terminsa da cnebas Soris calsaxa mi-
marTeba unda yofiliyo: termini monosemiuri unda yofili-
yo; 5. termini unda yofiliyo mokle da sxarti.
am principebis ganxorcieleba yovelTvis SeuZlebeli
iyo da axlac SeuZlebelia, ramdenadac mecnieruli ena,
iseve, rogorc sazogadod, yoveli cocxali ena, ar aris
statikuri da ganviTarebis kanonebs emorCileba. magram am
idealuri sistemurobisaken swrafva moiTxovda `enis Ãe-
lovnebisa da Rrammatikosobis~ dauflebas, enis `aobisa
da qcevis~ Seswavlas, sityvaTa `Sewyobisa da daSlis~
ostatobaSi gawafvas, sityvis arsSi wvdomas da am gziT
terminis `etimologiis~ (`mzametyvelebis~) anu motivaciis
dadgenas (ioane petriwi, `ganmarteba~, gv.20-22).
terminologiuri sityvawarmoeba gacnobierebuli pro-
cesia. yoveli mecniereba, maT Soris, filosofiuri, miis-
wrafvis gamoimuSaos Tavisi sakuTari, specialuri ena, sa-
dac informaciis semantikuri gansazRvruloba unda ey-
rdnobodes enobrivi niSnisa da aRsaniSni cnebis calsaxa
mimarTebas. ioane petriwis `mdabrionTagan mesxue~ ena,
pirvel rigSi, gulisxmobda swored yofiTi, salaparako
enisagan gansxvavebuli filosofiuri leqsikis Seqmnas
imave, saerTo-saxalxo enis masalaze dayrdnobiT. es ki
imas niSnavs, rom filosofiur enaSi moqmedi termini mar-
kirebuli unda yofiliyo: mas unda hqonoda sakuTari mo-
33
deli, idealur SemTxvevaSi igi Tavisi formiT gansxvave-
buli unda yofiliyo yofiTs enaSi uzualuri mniSvnelo-
biT xmarebuli Sesabamisi leqsemisagan. termins unda hqo-
noda Tavisi sakuTari struqtura-agebuleba, romelic
garkveul formalur-semantikur sistemaSi calsaxa mimar-
TebaSi iqneboda am sistemis sxva elementebTan. amgvarad,
petriwi idealur SemTxvevaSi moiTxovda yofiTi da mec-
nieruli leqsikis lingvistur diferencirebas (Tumca
amis ganxorcielebas, rogorc mosalodnelia, yovelTvis
ver axerxebda). amasTan, daculi unda yofiliyo erTi au-
cilebeli piroba, rac ZiriTadi principia ioane petriwis
sityvaTSemoqmedebisa: qarTuli filosofiuri termini un-
da Seqmniliyo sakuTari, qarTuli Zireuli masalisagan,
qarTuli derivaciuli afiqsebis gamoyenebiT (Tu sesxeba
xandaxan mainc gardauvali xdeboda, sruliad gamoricxu-
li iyo ucxo _ berZnul afiqsTa kombinacia qarTul Zir-
Tan). es ki did SemoqmedebiTs siTamames moiTxovda: usa-
zRvrod farTo gasaqani unda miecaT TavisTavad mdidari
da mravalferovani qarTuli sityvawarmoebiTi saSualebe-
bisaTvis, maqsimalurad gamoemzeurebinaT da gamoeyenebi-
naT misi SesaZleblobani, gaecocxlebinaT arqauli, mivi-
wyebuli da gaqvavebuli formebi da modelebi, amasTanave
erTad, gza gaexsnaT cocxal, salaparako enaSi arsebuli
perspeqtiuli formebisaTvis. swored aqedan modis petri-
wisa da gelaTis skolis sxva moRvaweTa mier uzualuri
afiqsebis gverdiT anomaliuris, arqauli an dialeqturi
afiqsebis gaaqtiveba da maTi distribuciuli SesaZleb-
lobebis gazrda. saerTod, cnobilia, rom afiqsebis fuZe-
ebTan distribuciis garkveuli Tavisufleba damaxasiaTe-
belia terminologiuri warmoebisaTvis, sadac aseTi Sez-
Rudvebi moxsnilia. amitomaa, rom gelaTis skolis nawe-
rebisaTvis damaxasiaTebelia mozRvavebul novaciebTan
erTad arqauli formebisa da mawarmoeblebis moZalebac.
yvelaze did asparezs am TvalsazrisiT iZleoda mim-
Reobur formaTa warmoebis didi mravalferovneba qar-
TulSi. dialeqtur safuZvelze istoriulad Camoyalibe-
buli paraleluri warmoebis modelebi axalwarmoebisaT-
vis metad farTo SesaZleblobebs iZleoda da filosofi-
34
ur cnebaTa lingvisturi diferencirebisaTvis xelsayre-
li saSualeba iyo. mimReobis formaTa paraleluri, sino-
nimuri warmoebidan namyo drois na- prefiqsiani mimReobe-
bi gansakuTrebul midrekilebas iCenen substantivacii-
sadmi (Sdr. dagvili, gacrili, gakveTili, daWrili, daS-
Tenili, damWnari... magram: nagavi, nacari, nakveTi, naSTi,
naWeri...). xolo terminTa funqciuri datvirTuloba, ro-
gorc cnobilia, ZiriTadad arsebiT saxelze modis. ami-
tom na- prefiqsiani mimReobis formaTa terminologiza-
cia advilad da swrafad xdeba. specialur terminTa sa-
warmoeblad es xerxi farTod aqvs gamoyenebuli da da-
nergili ioane petriws: nakueTi (figura, sqema), naTxzi,
naqusi (mwkrivi, rigi, seria)...
cnebaTa diferencirebisaTvis am saSualebis gamoyene-
bis naTel ilustracias warmoadgens gelaTuri bibliis
xelnawerebSi erTmaneTis paralelurad naxmari prefiqsi-
ani da sufiqsiani warmoebis mimReobis sinonimuri forme-
bi mordomili da nardomi (mo-vrd-om-a zmnisagan): mogecin
Sen barkali Seni mordomilad (ricx., 5,21). aqvea naxmari
CvenTvis saintereso na- prefiqsiani forma imave vrdoma
zmnisagan: nardomisa cxorebisa saswaul ars fqÂli qrTi-
lisaÁ, romlisaTÂsca nardomisa cxorebisaTÂs Sesmenili
dedakaci amas Seswirvida (A 1108,103). aqedan pirveli for-
ma _ mordomili Cveulebrivi, yofiTi mniSvnelobiTaa nax-
mari (`movardnili~), mas Cveulebrivi mimReobis mniSvne-
loba aqvs. meore formaSi (nardomi) ki es gageba waSli-
lia. am formas specialuri azri aqvs miRebuli: nardomi
niSnavs `WeSmariti, kanonieri gzidan gadavardnils, ga-
dacdenils~. aqedan momdinareobs misi terminologiuri
mniSvnelobac: `yalbi, plagiati, falsificirebuli~. swo-
red am specialuri mniSvnelobiTaa igi naxmari amonios
ermiasis Txzulebis TargmanSic: vTqua Tu nardom-yofaÁ
wignisa amis, igica TanvanardomneT amissa, anu ukueTu
igini sakuTreb, eseca, cxad ars, viTarmed, maTTana (amon.,
106,36). am kontaqstSi, rogorc vxedavT, nardomi dapiris-
pirebulia sakuTarTan, misi antonimia. mTels konteqstSi
ki laparakia aristoteles avtorobis sakiTxze. kerZod,
nataci anu sakuTari ars wigni filosofosisaÁ (101,28).
35
moyvanil konteqstebSi erTmaneTis sinonimebad Cans nata-
ci da nardomi, romelTac berZnul dedanSi Seesatyviseba
novqoς leqsema, rac niSnavs `araswors, crus, ukanonos,
yalbs~ _ Cvens SemTxvevaSi _ `mitacebuls, miTvisebuls,
plagiats~ (Sdr. laT. plagio `vitaceb~). nardomi rom ter-
minologiuri `yalbi~ _ novqoς mniSvnelobiT damkvidrebu-
lia gelaTuri, kerZod _ arsen iyalToelis wris Zegleb-
Si, es arsenis mier Sedgenili `didi sjulis kanonis~ er-
T-erTi statiidanac Cans (kerZod, amfiloqe episkoposis
iambikoSi): viTar mtyuarni da nardomni drahkanni 522,11
(rogorc vxedavT, masTan sinonimur wyvilSia naxmari
`mtyuari~). unda aRvniSnoT, rom ioane petriwi novqoς leq-
semis Sesatyvisad prokles Txzulebis Targmansa da gan-
martebaSi ceT da rRuev Zirebisagan awarmoebs na- prefiq-
sian mimReobas: namrRuevman da nuTman gulissityuaman
(`ganmarteba~, $ 59, gv. 126); namrRuevsa, eseviTa nacTsa
gulmyisierebasa Soris monagoni (`ganmarteba~, $ 32, gv.
83); maSin, rodesac Cveulebrivi, yofiTi mniSvnelobiT igi
-il sufiqsian mimReobas iyenebs amave ceT fuZisagan: yov-
lisa cTomilisa mbrZolisagan (`ganmarteba~, gv. 4,6); saq-
miT cTomili (`ganmarteba~, gv. 33,23). rogorc vxedavT,
pirvel magaliTSi `namrRuevi~ hendiadisur wyvilSia nax-
mari berZnul nuT (novqoς) sityvasTan. es xerxi damaxasia-
Tebelia ioane petriwisaTvis: igi berZnuli terminis mis
mier mopovebul qarTul Sesatyviss xSirad am berZnul
terminTan erTad xmarobs hendiadisur wyvilSi (naTxzi
siraÁsaÁ, sÂmperazmaÁ, romel ars Tangasavali, magaliTsa
_ emfassa), raTa mkiTxvelisaTvis cxadi gaxados mis mier
Semotanili terminis mniSvneloba da mimarTeba berZnul
cneba-terminTan.
amgvarad, naTeli xdeba, rom mimReobaTa warmoebis
qarTulSi arsebuli ori sxvadasxva tipi gamoyenebulia
cnebaTa diferencirebisaTvis: na- prefiqsiani mimReobis
formebi termin-substantivTa mniSvnelobiTaa gamoyenebu-
li, sakuTriv mimReobis Cveulebrivi, yofiTi mniSvnelo-
biT ki -il sufiqsiani mimReoba gamoiyeneba (vrclad ix.
d. meliqiSvili, 1987(1), gv. 148).

36
amave mizniT sasubieqto mimReobis ramdenime tipidan
ioane petriwi aaqtivebs arqaul models (saSuali gvaris
zmnaTaTvis damaxasiaTebels), romlebic dRes substanti-
vebis (xelobis saxelebis) warmoebaSia damkvidrebuli: m-
(mbadi, msaxi), ma- (mavsi, mamki, makli, maRmrTi), me- (meqmi,
medini, merRÂ, meSÂ), mo- (mobaZavi, mosavi, moqcevi, mokuda-
vi), m-ad (pirvelmRebadi), ma-e (mwade, gamge, momge), m-ar
(mxudari, mkudari), m-are (mTenare), ma-e (macne, mavne), me-e
(mecne meTne, meTque, metrfe, mewade, mesme, mebaZve), me-o
(mekudo), mo-e (moswrafe, mowafe, moswavle, moyuare, moRu-
awe, moaxle), sa-e (sarece, savse, saxe), sa- (saoci, samki,
sawadi, aRmosaCeni), sa-o (saqmo, sakÂrvo, sacno, sauwyo,
sawado, satrfo, saso, saSo, aRmosaCino).
am tipis warmoeba zmnuri fuZeebisagan Zvelsave qar-
TulSi ukve arqauli modelia, istoriuli ugvaro stati-
kuri (e. w. saSuali gvaris) zmnebisaTvis damaxasiaTebeli,
romelsac moxerxebulad iyeneben gelaTis skolis moRva-
weni cnebaTa formaluri diferencirebis mizniT. sainte-
resoa, rom am modelis gamoyeneba erTdroulad akmayofi-
lebs terminologizaciisaTvis xelsayrel sam pirobas:
SesaZlebeli xdeba polisemantizmis Tavidan acileba,
substantivuri modeli aadvilebs da aCqarebs terminolo-
gizaciis process, am modelis mixedviT Seqmnili termini
mokle, sxarti, marjve da moxerxebulia.
Semdegi principuli moTxovna bunebrivad gamomdina-
reobs winasagan: specialuri termini, rogorc garkveuli
cnebis adekvaturi enobrivi gamoxatuleba, mocemuli mec-
nieruli enis sistemaSi polisemiasa da omonimias unda
gamoricxavdes. rogorc cnobilia, polisemantizmi samec-
niero terminologiaSi mowmobs terminologiuri sistemis
mouwesrigeblobasa da sust gaformebulobas. `dRes is
Tvalsazrisi, rom terminologiaSi erTi niSani principu-
lad mxolod erT cnebasTan unda iyos dakavSirebuli,
terminologTa umravlesobisaTvis amosaval debulebadaa
qceuli da erT-erT aucilebel pirobad iTvleba sityva-
Ta Sedgenisas terminologiur praqtikaSi~ (r. RambaSiZe,
1986, gv. 26). Tavisi filosofiuri terminologiis sistemis
farglebSi polisemiis moSla da monosemantizmis miRweva
37
iyo is idealuri viTareba, romliskenac miiswrafvoda da
mTels Tavis SemoqmedebiT Zalebs mimarTavda ioane pet-
riwi. prokles traqtatis Targmanis winasityvaobaSi ioane
filosofosi specialurad exeba Semecnebis procesis am-
saxveli cneba-terminebis dadgenis sakiTxs da uCvenebs
qarTuli terminis Seqmnis gzas Sesabamisi berZnuli ter-
minebis semantikuri analizis safuZvelze. es terminebia:
novhsiς, novhma, diavnoia, nohtovn, romelTac igi vrceli msjelo-
bisa da dasabuTebis gziT uZebnis Sesaferis qarTul Se-
satyvisebs: gagoneba, midmogoneba// midmogagoneba, gasago-
no, gamgone (`ganmarteba~, gv. 6). aqve petriwi sinanuliT
aRniSnavs, rom Zveli qarTveli mTargmnelebi cnebaTa di-
ferencirebas ar aqcevdnen saTanado yuradRebas da erTsa
da imave sityvas sxvadasxva mniSvnelobiT xmaroben, rac
`me uzomod miSlis Targmansa Sinao~ (`ganmarteba~, gv. 6).
polisemiis daZleva SesaZlebeli iyo sinonimuri leq-
sikuri erTeulebis an sinonimuri morfologiuri masa-
lis (mawarmoeblis) gamoyenebis gziT. aqedan modioda
kvlav da kvlav arauzualuris, araordinaluris, arqau-
li Tu dialeqturi enobrivi masalis Zieba, gaaqtiveba.
magram, meore mxriv, es iyo wyaro sistemaTaSorisi (fi-
losofiuri enisa da saerTo-saxalxo enis leqsikur sis-
temebs Soris) sinonimebis warmoSobisa. ramdenadac sali-
teraturo enaSi igi, iseve rogorc polisemia, uaryofiT
faqtadaa gamocxadebuli. kidev ufro uaryofiTia damoki-
debuleba dubletebis mimarT, romlebic araviTar niuan-
sobriv sxvaobas ar iZleva enaSi (r. RambaSiZe, gv. 40). ioa-
ne petriwis terminologiuri sistema qmnadobis procesSia,
amitom axalwarmoebaTa Ziebis gzaze sinonimebi da termi-
ni-dubletebi, Tanac erTmaneTis gverdiT, hendiadisur
wyvilSi misi filosofiuri enis sistemis farglebSive
xSirad gvxvdeba. amasTan, sinonimebi SeiZleba miRebul iq-
nes morfologiuri gziT, ZiriTadad mimReobaTa parale-
luri warmoebis gamoyenebiT (marRÂ _ merRÂ, mgebi _ mge,
mqmneli _ mqmne, meqmi _ meqme, mimRebeli _ mimRebi _ pir-
velmRebi _ pirvelmRebadi, mbaZavi _ mbaZveli _ mbaZi _
mebaZve _ mobaZavi, mwadi _ mewadi _ mewade , mSobeli _
meSvi _ meSve, mcnobeli _ mcnobi _ mecne, mtrfialobeli
38
_ metrfi _ metrfe, mziarebeli _ mziare, mgrZnobeli _
megrZne da sxva).
cnebis dazustebis mizniTve SeiZleba gamoyenebul iq-
nes sinonimuri leqsemebi: aso da kavSiri, mowade da
trfiali, satrfo da sawado, umoqeno da sruli, umoqeno
da kmamyof, uqcev da ucvalebel, meuwye da mcnobel, cno-
ba da uwyeba, ganwvaleba da ganyofa, qmna da warmoCena,
ganWradi da ganwvalebadi, qmnadi da aRgebadi da sxv.
leqsikur sinonimur wyvilebs, anu hendiadisebs, ro-
gorc cnobilia, Zvel qarTul mwerlobaSi racionaluri
sawyisi hqonda (S. ZiZiguri, 1946, gv. 699). mTargmneli ber-
Znul sityvas, romelsac farTo semantikuri veli hqonda,
Targmnida ori erTmaneTis sinonimuri leqsemiT, romel-
Tagan erTi meores azustebda. saqme isaa, rom saukuneebis
ganmavlobaSi berZnuli enis leqsika, kerZod, terminolo-
giuri leqsikac ganicdida saxecvlilebas, iZenda axal
mniSvnelobebs da TandaTan kargavda garkveulobas. amas
xels uwyobda terminTa istoriulad SeZenili poliseman-
tizmic, ris gamoc isini Sua saukuneebis TargmanebSi (maT
Soris qarTul TargmanebSic) xSirad hendiadisiT gadmoi-
cemoda. hendiadisebis saSualebiT mTargmneli cdilobda
daecva zedmiwevniTi sizuste da gadmoeca berZnuli cne-
ba-terminis dafaruli Sinaarsi. garda amisa, hendiadisebi
xSirad mTargmnelis interpretaciisa da Taviseburi gaaz-
rebis Sedegsac warmoadgendnen. magram, TandaTan sinoni-
muri wyvilebis xmareba, SeiZleba iTqvas, trafaretul
stilistur xerxad iqca. es metad damaxasiaTebeli sti-
luri niSania prokle diadoxosisa da gviandeli bizanti-
eli avtorebis enisaTvis. efrem mciresa da petriwTan ki,
garda zemoT CamoTvlili funqciebisa, maT didi emociur-
eqspresiuli datvirTvac aqvT.
rac Seexeba sinonimuri morfologiuri mawarmoeble-
biT Seqmnil dubletebs, maTze dakvirveba saSualebas gva-
Zlevs Tvali gavadevnoT avtorTa SemoqmedebiTs Ziebas,
maTi muSaobis meTods: rogor sinjaven da amowmeben isini
ama Tu im derivaciuli modelis terminologizaciis
unars, gamosadegobas, eZieben saukeTeso gamomxatvelobi-
Ti Zalis mqone warmoebebs, iZlevian ramdenime variants,
39
raTa Semdeg garkveuli cnebisaTvis SearCion sabolood
dadgenili srulyofili termini, rogorc formis (sub-
stantivaciis unaris mqone da, amave dros, mokle), aseve
semantikuri gamWvirvalobisa da gansazRvrulobis Tval-
sazrisiT. am mizniT isini, rogorc zemoT vnaxeT, moxer-
xebulad iyeneben araproduqtiul, arqaul afiqsebs, brun-
vis formantebs derivaciuli afiqsebis funqciiT, zrdian
morfemaTa distribuciul SesaZleblobebs, sxvadasxva
fuZeebTan kombinaciis sixSires ise, rom ar arRveven qar-
Tuli sityvawarmoebis istoriulad Camoyalibebul we-
sebs. aseTi SemoqmedebiTi siTamamis gareSe, enis SesaZleb-
lobaTa maqsimaluri gamoyenebisa da gaSlis gareSe SeuZ-
lebeli iqneboda mecnieruli enis ganviTareba.
cnobilia, rom azrobrivi paradigmatikisa da cnebebi-
sa da maTi adekvaturi terminebis sistemuri urTierTda-
mokidebuleba naTlad vlindeba antonimur dapirispire-
bebsa da hiponimur (cnebaTa gvar-saxeobriv) ierarqiul
mimarTebebSi. adamianis gonebisaTvis damaxasiaTebeli cne-
biTi antinomiebis gamoxatva enas SeuZlia rogorc leqsi-
kurad, sapirispiro mniSvnelobis fuZeebis (antonimebis),
aseve, antonimuri derivaciuli afiqsebisa da nawilakebis
saSualebiT. orive es saSualeba farTod gamoiyeneba da
qmnis mwyobr sistemur paradigmas Tav-Tavisi ganStoebe-
biT: leqsikuri antonomebi: samaradiso _ JamisqueSe//odes-
meÁ; martivi _ Sezavebuli//Sedgmuli; dasabami//daswyisi _
dasasruli; erTi _ mravali; didi _ mcire; arseba _ Sem-
TxueviTi; sinotie _ siÃmele; simÃurvale _ sigrile; mar-
Tganmavloba _ drekiloba; igive _ sxua; midrekadi _ mi-
udrekeli.
TiToeuli am wyvilTagan, amave dros, Sedis sxvadas-
xva formalur da semantikur paradigmatul rigSi da
sxvadasxva semantikur mimarTebebSic: samaradisooba _
odesmeoba _ erToba _ simravle... arsi _ arseba _ arsebi-
Ti... SemTxueviTi _ arsebiTi _ JamiTi _ suliTi _ cnobi-
Ti... da sxva. rac Seexeba antonimTa derivaciul tips, igi
terminologiur sistemebSi gansakuTrebuli regularobiT
xasiaTdeba, da am mxriv arc gelaTis skolis filosofi-
uri xasiaTis naSromebia gamonaklisi, radganac cnebebis
40
dapirispirebulTa mixedviT diqotomiuri dayofis (`wina-
aRmdgomobiTi ganwvalebaÁ~ ejnantivkh diaivresiς) dros ukuT-
qmiTi Sinaarsis afiqsuri warmoeba yvelaze martivi meqa-
nikuri saSualebaa (ityvian vieTnime, viTarmed metyvi da
utyvi, mokudavi da ukudavi, sxeuli da usxeuloÁ viTar
ariana winaaRmdgomni? amon., 138, 11-13). am tipis warmoebaSi
fuZeTa mixedviT afiqsTa da afiqsoidTa ganawilebas gar-
kveuli kanonzomiereba axasiaTebs, razedac saTanado ad-
gilas gveqneba msjeloba.
cnebaTa da maTi aRmniSvneli terminebis sistematiza-
cia muSaobis rTul etapebs moicavs. cnebaTa mniSvnelo-
bebis dadgena da maTTvis saxelwodebaTa SerCeva ganyene-
bulad ki ar unda xdebodes, aramed sxva cnebebTan da
maT Sesatyvis terminebTan mimarTebaSi unda zustdebodes.
yovel cnebas Tavisi adgili unda hqondes miCenili cneba-
Ta sistemaSi da am cnebaTa (da Sesabamisad _ maT gamom-
xatvel terminTa) Soris arsebul kanonzomierebebs unda
asaxavdes. rogorc cnobilia, es kanonzomierebani cnebaTa
logikur kavSirebs emyareba da cnebaTa iseT klasifika-
cias gulisxmobs, romelic mniSvnelobaTa gvar-saxeobriv
urTierTobebSi vlindeba (r. RambaSiZe, 1986, gv. 46). rode-
sac gvar-saxeobiTi cnebebis es ierarqiuli damokidebu-
leba (hiponimia) gamoixateba gamWvirvale enobrivi masa-
liT, saqme gvaqvs idealur SemTxvevasTan cnebaTa da Se-
satyvis terminTa sistematizaciis TvalsazrisiT. swored
aseTi sanimuSo SemTxvevaa petriwis mier gvar-saxeobiTi
damokidebulebis aRmniSvneli wyvilis _ gevnoς da ei[-
doς cnebebis gadmotana erT semantikur velSi Semavali
urTierTdamokidebuli wyviliT _ tomi da guari (romel-
Tagan pirveli farTo moculobis hiperonimia, meore ki
masSi Semavali viwro moculobis hiponimi), nacvlad qar-
Tul logikur terminologiaSi adre (damaskelis `dia-
leqtikisa~ da amoniosis Sromebis TargmanebSi) miRebuli
terminebisa _ naTesavi da saxe. saqme isaa, rom arc TviT
berZnul terminebSi da arc maTs Zvel qarTul Targmaneb-
Si ar aris daculi (da gaazrebuli) saTanado sistemuro-
ba, romelic idealur SemTxvevaSi erTi jgufis cnebebis
erT semantikur velSi Semavali terminebiT asaxvas gu-
41
lisxmobs. naTesav termins (romelic amave dros, metad
gavrcelebuli yofiTi mniSvnelobis sityvaa) ioane petri-
wi cvlis misi nawilobrivi sinonimiT, sparsulidan adre-
ve nasesxebi tomiT, xolo ei[doς-is Zvel qarTul Sesaty-
viss _ saxe-s cvlis guar terminiT, romelic, Tavis
mxriv, tomis1 qveklass warmoadgens. amgvarad, igi axer-
xebs enobrivi masalis saSualebiTac asaxos is ierarqiu-
li damokidebuleba, romelic am gamosaxatav cnebebs So-
ris arsebobs, riTic aRwevs idealur sistematurobas ga-
moxatvis planSi. am mxriv igi aWarbebs sistematizaciis
saocari unariT ganTqmul TviT proklesac ki, romelic
am SemTxvevaSi, ra Tqma unda, tradiciiT iyo SezRuduli.
xolo qarTveli filosofosis winaSe, meore mxriv, saxe
sityvis polisemantizmis sakiTxic idga, rasac igi Sesa-
niSnavad arTmevs Tavs rogorc am, ise sxva cnebebTan mi-
marTebaSi (petriwi cdilobs, TiToeuli mniSvnelobisaT-
vis, romelsac saxe leqsema gadmoscems Zvel qarTulSi,
daZebnos calsaxa Sesatyvisebi: ei[doς-saTvis _ guari, mo-
rfhv-saTvis _ saxe, sch`ma-sTvis _ nakueTi, eijkwvn-isTvis _ xa-
ti, paravdeigma-saTvis _ igavi...2 (Sdr. `saxe~ leqsemis mniSv-
nelobebi efrem mciresTan, m. maCxaneli, 1988, gv. 134).
Tavisi terminologiuri Ziebebis gzaze petriwisaTvis
yvelaze mTavari sityvis arsSi wvdoma da am arsis zedmi-
wevniTi sizustiT gamoxatvaa enobrivi niSniT. igi miis-
wrafvoda Seeqmna cnebis, sagnisa da movlenis arsis ga-
momxatveli gamWirvale semantikuri struqturisa da cxa-
di motivaciis mqone, sworad maorientirebeli terminebi.
misi es miswrafeba savsebiT eTanxmeba terminologiuri
sityvawarmoebis Tanamedrove moTxovnebs: terminisaTvis
upiratesoba eniWeba gamWvirvale Sinagan formas. termino-
logiaSi sityvawarmoebiTi aqti, garda sakuTriv deriva-
ciuli operaciisa, gulisxmobs cnebis Sinaarsis sityvier
gaxsnas. terminisa da cnebis Sesatyvisobis es moTxovna

1
ix. gelaTis biblia: tomi umetes gareSemcvelobiTi ars, ufroÁs vid-
re saxeli erisaÁ (A 1108, 38 r).
2
ix. igav sityvis ganmarteba ioane oqropiris mixedviT giorgi amar-
tolis `xronografis~ arseni iyalToeliseul TargmanSi (xron., gv. 69).
42
dResac mTavaria terminologiuri sityvawarmoebisas. ro-
gorc aRniSnaven, `samecniero termini ubralo sityva ki
ar aris, aramed igi mocemuli movlenis arsis gamomxatve-
lia. amitomac aucilebelia terminologiis kristalur
gamWvirvalobasa da gansazRvrulobaze zrunva, radganac
igi obieqtur movlenaTa arss ... gadmoscems~ (a. deborini,
1957, gv. 45).
platonis mier `kratilosSi~ gamoTqmuli azriT, yo-
veli saxeli unda gamoxatavdes sagnis bunebas (ix. `kra-
tilosi~, 396a) da, radganac petriwis Rrma rwmeniT, `el-
linTa enamzeobasa zeda yovelsave TÂsi saxeli hrqÂan,
Sesabami TÂsisa arsebisaÁ~, amitom misi mizania qarTuli
filosofiuri ena Tavisi gamomxatvelobiTi ZaliT gauto-
los `gonierTa xedvaTa mommarjv~ elinurs. aqedan modis
swored misTvis damaxasiaTebeli ZiriTadi principi ter-
minSemoqmedebisa _ axal cneba-terminTa berZnuli enidan
kalkirebis xerxis aqtiuri gamoyeneba. es gamocdili xer-
xi uzrunvelyofda zust Targmans da filosofiuri teq-
stis mTargmnels icavda nefsiTi Tu uneblie sakuTari
interpretaciebis safrTxisagan.
berZnuli terminis qarTulad gadmoRebisas amodiod-
nen misi Zireuli, pirveladi mniSvnelobidan an konteq-
stualuri mniSvnelobidan. ase, mag., stoicei`on terminis Zve-
li qarTuli Sesatyvisi _ wesi, romelic am berZnuli
leqsemis pirvelads mniSvnelobas asaxavs da misi Zireu-
li semantikuri kalkia (wesis es pirveladi mniSvneloba
qarTulSi, Tavis mxriv, daculia hendiadisur kompozitSi
wes-rigi da mTis dialeqtebSi; ix. mag., vaJa-fSavela: rig-
Si viyavi sadame (`aluda qeTel.~) an, ix. samarTl. Zegl.:
amas brZanebs rigi samarTlisa (somx. samarT., 228,236)), mag-
ram garkveviT ver gadmoscems am cnebis specialur filo-
sofiur (`elementi, safuZveli~) Sinaarss, radganac sxva
mniSvnelobiT daitvirTa. amitom igi Semdgom Secvales
aso terminiT, xolo petriwma, rogorc qvemoTac vnaxavT,
Tumca arc es ukanaskneli termini (aso) ukuagdo, magram
garkveuli SemTxvevebisaTvis daamkvidra termini kavSiri,
rac aSkarad am cnebis miseuli interpretaciis Sedegia
da gulisxmobs oTxi elementis, pirvelsawyisTa kavSirs,
43
rac erT mTlianobas qmnis da safuZvlad udevs yovelives
raobas. am TvalsazrisiT kavSiri garkveulad wesis sino-
nimicaa, ramdenadac oTxi elementis, stiqiis garkveuli
wes-rigiT SekavSirebas niSnavs.
imis mixedviT, Tu polisemanturi berZnuli leqsemis
romel mniSvnelobas irCevs mTargmneli, SeiZleba vimsje-
loT imaze, Tu rogor gaiazra man es cneba, ra motivi wa-
moswia win an rogori interpretacia daudo safuZvlad
mis qarTul Sesatyviss. ase, mag., kovsmoς cnebisaTvis adekva-
turi qarTuli terminis Ziebisas ioane petriwi win wamos-
wevs am berZnuli leqsemis amosaval, Zireul mniSvnelobas
_ `aRmkuli~, romelSic samyaros Sinaarsi iseve metaforu-
ladaa gaazrebuli, rogorc es Zvel berZnebs esmodaT:
`wesrigi, kanonzomiereba~, rac elinTa warmodgeniT mSvenie-
rebisa da Semkobilebis safuZveli iyo. amgvarad, petriwis
TargmanSi Cans motivacia, romelic safuZvlad udevs am
berZnul termins maSin, rodesac Zvel qarTulSi, Cveuleb-
riv, mis azrobriv-konteqstualur Targmans iZleodnen: so-
feli _ `samyaro, qveyana~, rac kovsmoς-is ZiriTad mniSvnelo-
bad iqca. Tumca, isic unda aRiniSnos, rom Zveli aRTqmis
teqstebis TargmanebSic ca da qveyana samkauladaa gaazre-
buli (Kai; sunetelevsqhsa oJ oujrano;ς kai; hJ gh` kai; oJ kovsmoς aujtw`n _
da srul iqmnes caÁ da queyanaÁ da yoveli samkauli maTi:
dab., 2,1.). es da msgavsi magaliTebi naTlad warmoaCenen
petriwis terminSemoqmedebiTs princips: zusti formaluri
SesatyvisiT gadmosces berZnul sityvaSi Cadebuli arsi,
anu qarTul sityvaSi xelaxla gaacocxlos da aametyve-
los berZnuli logosi. amitomaa, rom misi terminebi xSi-
rad emociurad datvirTuli da eqspresiulia, avlens av-
toris metaforul azrovnebas da mis esTetikur damokide-
bulebas aRsaniSni cnebisa Tu movlenisadmi. ase, mag., misi
metaforuli azrovnebis nayofia terminebi: naTxzi (`arsis
rigi~, `mwkrivi~), romlis amosavali mniSvnelobaa `nawnavi~
(Sdr. gelaTis biblia: ara moiparsoTo garemoÁs Sesaxeda-
vi Tavisa TquenisaÁ, xolo ufroÁsRa kowoli, romel ars
dalalaÁ da ars igi naTzeni, viTar-igi daiTxznides elen-
ni, viTarca kronoÁsdad ganCinebulsa da ufroÁsRa sarki-

44
nozni vidre aqamomde iqman amas A 1108, f. 58 r); naqusi (`naq-
sovi~, aqedan `rigi, mwkrivi~), es terminebi prokles on-
tologiuri struqturis ZiriTadi cnebis seirav-s `jaWvi~,
`rigi~, `mwkrivi~ Sesatyvisad aqvs SerCeuli; aseve dakazmva
termini (kataskeuvh), romelic xatovnad gadmoscems silogiz-
mis agebis, dasabuTebisaTvis saWiro elementebis Sewyoba-a-
gebis Sinaarss (dakazmvaÁ saÃmarTa aRmoCenisaTa). rogorc
vxedavT, aseT terminebs gamWvirvale Sinagani forma aqvT.
saxeldebisas cnebis Sinaarsis gaTvaliswineba anu ter-
minTa motivirebuli warmoeba Zveli qarTuli sityvaTSemoq-
medebisaTvis metad damaxasiaTebeli principia. am principis
ganxorcielebas SeiZleba Tvali gavadevnoT aristoteles
logikuri terminebis qarTul TargmanebSi, Tumca ki am mec-
nierebis formaluri xasiaTi TiTqos ar unda iZleodes sa-
babs didi stagirelis mier Seqmnili specialuri termine-
bis sxvadasxvagvari interpretaciisaTvis.
qarTveli mTargmnelebi, cdilobdnen ra am cnebaTa
arsSi Cawvdomas, qarTuli Sesatyvisebis Ziebisas, pirvel
rigSi, mxedvelobaSi iRebdnen motivacias, romelsac, maTi
azriT, mocemul terminSi debdnen aristotele da misi
komentatorebi. ase, mag., aristoteles cneba-termins sullo-
gismovς ioane petriwi Targmnis formaluri kalkiT _ Tan-
Sesityua, iRebs ra mxedvelobaSi imas, rom silogizmi
aris garkveul SesityvebaTa, gamonaTqvamTa (msjelobaTa)
SeerTeba, anu TanSesityveba, maSin, rodesac efrem mcire
iZleva mis azrobriv Targmans _ Semokreba, radganac amo-
dis silogizmis gansazRvrebidan: silogizmi Semokrebi-
lia orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Sesrulebisa
(ix. `dial.~, 51,1). silogizmi rom msjelobaTa `Semokreba-
daa~ gaazrebuli, es Cans nemesios emeselis Txzulebis
petriwiseuli Targmanis Semdegi adgilidanac: qsenokrati-
man ese SesityuvaÁ Sekriba (nemes., 26,24). arsen iyalToeli
ki (masve misdevs amoniosis mTargmnelic) iZleva aristote-
les am terminis Semdegs Sesatyviss: Segulissityua (gu-
lissityua Zvel qarTulSi niSnavs `zraxva, azri, fiqri~).
aristoteles logikuri cneba provtasiς ioane damaskelis
`dialeqtikis~ efremisa da arseniseul TargmanebSi winada-
deba terminiTaa gadmocemuli, iseTive zusti kalkiT, ro-
45
gorc laTinursa (propositio) da rusulSi (ghtlkj;tybt). amo-
nios ermiasis TargmanSi es cneba gadmocemulia SesatyvisiT
_ wingansvla, iseve, rogorc rusuli ghtlgjcskrf. nemesios
emeselis da prokles petriwiseul TargmanebSi ki misi ekvi-
valentia pirveldawesebuli da pirvelmRebadi. am ukanaskne-
lis motivacia naTeli xdeba amonios ermiasis Txzulebis
(Ammonius in Porphirii Isagogen) Semdegi konteqstidan: Boulov-
menoς gar; dei`xai o[ti hJ yuch; ajqavnatoς e[labon to; aujtokivneton prw`ton, su-
mpevran de; to; ajqavnatou... mnebavman Cuenebad, viTarmed ukudav
ars suli, miviRe pirvelad TÂTmoZravi da Sevasrule uku-
davi... (S 2562, 167 v). egeve konteqsti gvaZlevs sumpev-
rasma `danaskvi~ cnebis efremiseuli da arseniseuli gaaz-
rebis gasaRebs. isini am cnebis Sesatyvisad iZlevian ter-
mins Sesruleba (pevra, pevraς _ `bolo, dasaruli, sazRvari~,
aqedan – sumpevrasma (`Sesruleba, dasruleba~). sxvagvarad
aqvs es cneba gaazrebuli petriws. marTalia, igic sumpev-
rasma-s ganmartavs, rogorc silogizmis dasasruls (xolo
dasasrulsa ewodebis sÂmperazmaÁ, `ganmarteba~, T. 1.), mag-
ram, rodesac am terminis qarTul Sesatyviss iZleva, wamos-
wevs misi sxvagvari gaazrebis SesaZleblobas: zmnidan pe-
ravw _ gadasvla~ _ sumpevrasma `Tangasavali~ anu gamomdina-
reoba, gamosavali, ori Tanamdebare msjelobidan. berZ-
nulSi sun- da qarTulSi Tana- windebulebi marjvedaa gamo-
yenebuli am rTuli Sinaarsis elifsuri saSualebiT gadmo-
sacemad erTi terminiT _ Tangasavali (Sdr. rusuli dsdjl,
laT. concludo>conclusio).
cnebis analizisa da gaazrebis da misi Sesatyvisi
qarTuli terminis SerCevis TvalsazrisiT metad sainte-
resoa petriwis msjeloba diavnoia cnebasTan dakavSirebiT.
misi azriT, sulsa midmoobasa Soris aqus Zali gagonebi-
saÁ, misi moqmedeba aris ara martivad `goneba anu gagone-
ba~ (e.i. intuiciuri, martivi goniTi moqmedeba), aramed
rTuli, nabij-nabij, `gzavniTi-gzavnad~ mimdinare proce-
sia, anu es aris diskursiuli azrovneba, romelic intui-
ciurisagan gansxvavebiT, `erTbamad~ ki ar moefineba _
rogorc mzis disko da misi sxivebi _ `gasagonos~ (anu
Semecnebis sagans), aramed nel-nela, midmogonebis gziT

46
Seimecnebs mas, amitom hrqÂan mas saxeli SesaferoÁ, ro-
mel ars midmogonebaÁ anu midmogagonebaÁ (ganmarteba, 6-7).
amgvarad, cnebis Sinaarsis zustad gadmocemis yvela-
ze marjve da sando xerxi iyo semantikuri da formaluri
terminologiuri kalkebis Seqmna, risTvisac saWiro iyo
qarTulSi berZnulis adekvaturi sityvawarmoebiTi saSua-
lebebis moZieba da gamoyeneba. ase, berZnuli windebulia-
ni kompoziciis yalibis mixedviT farTod iqna gamoyenebu-
li da gavrcelebuli qarTuli zmnisarTebisa da Tande-
bulebis saderivacio SesaZleblobani da Seiqmna metad
produqtiuli, marjve yalibebi prefiqsuli wina-, gare-,
ukun-, zesT-, que-, Tana-, Snagan-, Soris--; da sufiqsuri: -
mieri, -Sorisi, -gamoÁ, -mimarTi, -ebrivi afiqsoidebiT na-
warmoebi terminebisa, romlebic Seesatyvisebian berZnul
pro-, ejpi-, uJper-, uJpo-, ejn-, provς- ... windebuliani warmoebis
formebs: winadadeba, winamdebare, quemdebare, zesTsruli,
zedSemosruli, Tanmeqone, Tandebuli, winaaRmdgomi, wina-
aRrCevaÁ, ukunqcevaÁ, gareSeuwereli, gareSemosazRvrebu-
li, SorismdebareobiTi, Sinaganmdebare (sityua), myofTa-
gani, aristotelisgamoni, Jamis-Sorisi, sitÂsmieri, raÁsa-
mimarTi, rasaSinaobaÁ, sxeulebrivi da sxva.
aseve terminologiuri sityvawarmoebisaTvis metad
marjve da produqtiuli aRmoCnda berZnuli aujtovς nacval-
saxeliani modelis qarTuli TÂT nacvalsaxeliani Sesa-
tyvisi modeliT gadmocema: TÂTZali, TÂTmimdreki, TÂTmo-
ZraobiTi, TÂTmyofi, TÂTguamovani da sxva. xolo, rac Se-
exeba sxvadasxva saxis kompozitebs (Serwymul saxelebs,
atributulmsazRvrelian Tu marTulmsazRvrelian kompo-
zit-terminebs), isini, Cveulebriv, Sesabamisi berZnuli
kompoziti terminebis kalkebs warmoadgenen (sworguerdi,
ZgidemarTali, wrfelwiri, namdÂlmyofi, guarmTavari, ke-
TilSezavebuli, erTqmnili, guarmqmneli...).
cnebis aRweris elifsur xerxTan erTad, rodesac, ro-
gorc zemoT vnaxeT, rTuli cnebiTi Sinaarsis gadmocema
erTsityviani (martivi, warmoqmnili an Txzuli) terminiT
xerxdeba, ufro xSirad gamoiyeneboda orwevra (iSviaTad
samwevrac) Sesityvebebi (terminologiuri gamoTqmebi). aseTi
Sesityvebebis orive wevri, Cveulebriv, terminia, erTmaneT-
47
Tan msazRvrel-sazRvrulis urTierTobiT dakavSirebuli
(samaradiso arseba, romelobani asoTani, usaxo nivTi, goni-
eri guari, marTebiTi midrekaÁ, Jamebrivi gansazidi...). Ziri-
Tad terminad (terminul RerZad) gansakuTrebiT xSirad fi-
gurirebs erTi, mizezi, guari, Zali, moqmedeba (ucnauri er-
Ti, uqmneli erTi, uTq erTi, sayovelTao mizezi, usxeulo
mizezi, ukunqceviTi mizezi, bunebiTi Zali, cxovelobiTi Za-
li, mozardobiTi Zali, mgrZnobelobiTi Zali...).
rogorc ukve vTqviT, gelaTis moRvaweTa mTavari mi-
zani iyo qarTuli filosofiuri terminologiis Seqmna
qarTuli Zireuli da afiqsuri masalis gamoyenebiT, ses-
xebis Tavidan acilebiT. magram, iSviaTad, rodesac mTar-
gmneli ver poulobda `berZnulis Sedarebuls marTe-
biTs~ Sesatyviss, mas es berZnuli termini uTargmnelad,
transliteraciiT gadmohqonda, qarTuli dawerilobiT.
magram sesxebamde saqme iSviaTad Tu midioda, radganac
isini xSirad berZnul terminTan erTad, hendiadisur wy-
vilSi xmarobdnen axlad nawarmoeb qarTul leqsemas an
berZnul termins periodulad unacvlebdnen qarTul Se-
satyviss, raTa mkiTxvels enaxa, Tu romeli berZnuli
terminis badalad iyo gamoyenebuli igi, moexdina misi
identifikacia, SesCveoda mis am mniSvnelobiT gamoyenebas.
ase, paraleluradaa naxmari berZnuli da misi Sesatyvisi
qarTuli terminebi petriwTan: sira _ naTxzi (an: naTxzi
siraisaÁ), emfasi _ magaliTi, praRma _ saqme, onkos _ zua-
vi, erToba – enas, disko _ mzisTuali... tariWisZesTan:
skoposi _ gani, protaseo _ wingansvla... an iqve mocemu-
lia berZnuli terminis axsna qarTuli SesatyvisiT (rac
metad damaxasiaTebelia petriwis `ganmartebis~ stilisaT-
vis: stÂqioni, romel ars asoni; sÂmperazmaÁ, romel ars
Tangasavali; metavatikosad, romel ars midmocvalebiT...).
amgvarad, Zvel qarTvel moRvaweebs sesxebas erCiaT,
gamoeyenebinaT Tundac iSviaTi, xmarebidan gadasuli, ara-
uzualuri da amitom, moCvenebiTad `xelovnuri~ sityva-
warmoebiTi saSualebani. ase, mag., rodesac amas axali
cnebis gamoxatvis aucilebloba moiTxovda, iyenebdnen
Zvel qarTulSi iSviaT, magram mainc gamocdil saSuale-
bas: arabrunebadi sityvebis gasubstantivebas brunebis
48
gziT (arsi, iZrvisi, imarTebisi, Rirsi, tipisa). aseT Sem-
TxvevaSi, berZnulSi, rogorc cnobilia, gamoyenebulia
arTroni (to; ei[nai, to; ejstiv, to; o[n). rogorc zemoTac aRvniS-
neT, qarTuli sityvawarmoebis am SesaZleblobas saWiroe-
bis SemTxvevaSi Tavisuflad iyenebdnen giorgi mTawmide-
li da efrem mcirec (d. meliqiSvili, 1974, gv. 120). axal
cnebaTa Sesatyvisi terminebis sawarmoeblad qarTuli
sityvawarmoebis es iSviaTi xerxi farTodaa gamoyenebuli
da gaaqtiurebuli gelaTis skolis terminologiur Se-
moqmedebaSi, gasubstantivebulia da nabrunebi zmnizeda,
Tandebuli, nacvalsaxelis brunvisniSniani forma: masi,
TÂTi (romeli iTqumis igid da masad: `ganmarteba~, 123,16;
mun arca igi eleqsebis da arca masobaÁ, aramed Semdgom-
Tagan vamsaxurebT massa da igisa: `ganmarteba~, 37,29; TÂT
igi uTÂToÁ TÂTi erTi zesTa dauSTebis: `ganmarteba~,
170,27); munaÁ, aqaÁ (munaÁ, aRmkuli yoveli, daipyres igavTa
da igavis igavTa, xolo aqaÁ, ese naxibli dioÁsi, xatTa
da xatis xatTa: `ganmarteba~, 108,23; aqaÁsa cxorebisaÁ Q
1152,252 v); romelsa ara aqus gardasruli, awi da momava-
li: `ganmarteba~, 108,19; gardasulad, awad da momavalad
ganyofil ars: `ganmarteba.~, 108,8); odesmeÁ _ `Jamieri,
droismieri~ (aqa ganhyofs samaradisoTa da odesmeTa:
`ganmarteba~, II, 8; gansazRvrulad Zalad odesmeTa ZalTa
ityÂs: `ganmarteba~, 143,20); odesoba _ `drois kategoria~
(odesobisa queSe aRiyvanebian aTni ese mxoloni zogado-
biTni: amon., 20,1). mermeÁ _ `momavali~ (viTarca gardas-
rulsa da mermesa, eqsoria iqms: `ganmarteba~, II, 11). asevea
nawarmoebi zeSTaÁ da damÃeÁ (`ganmarteba~, 53,4); zenaÁ, qu-
enaÁ (zenaÁ da quenaÁ orsaxe ars: amon. 151,3; yovelni ze-
nani [Seasmenen] quenaTa: amon., 58,10; sxÂsa soflisa, ese igi
ars, zenaÁsa qalaqisa mimarT: A 1108,99 v); myisi (nu`n) (myisi,
viTar uJamoÁ: `ganmarteba~, 114,21), Sorisi: (`ganmarteba~,
95,17); gani, gamoÁ (`ganmarteba~, 71,28), yovliTurTi gare-
Seicavs kerZosa: A 1108 35 r; kerZoÁ sulisaÁ: A 52, 6) da sxv.
qvemoT vnaxavT, rom es Tandebulebi, Tavis mxriv, ma-
warmoebeli elementebis rolSic gvevlinebian termino-
logiuri sityvawarmoebisas.

49
qarTuli enis am gansakuTrebuli Tvisebis Sesaxeb ilia
WavWavaZe werda erT Tavis statiaSi: `Cvens enaSi ar aris
arc erTi sityvis nawili, rom, rogorc saxeli arsebiTi ar
ibrunebodes, Tund zmniszeda aiReT, Tund Tandebuli, Tund
zedSesruli, Tund nacvalsaxeli, Tundac TviTon zmnac,
roca uRvlilebis formaSia. magaliTebr, `Senis xvalisa
(zmniszeda) me ara vici ra~, an `Senma guSinma (zmniszeda)
yuri gamomiWeda~, `Senis SinaTi (Tandebuli) Tavi mobezre-
buli maqvs, `erTi maqvs sjobs aTas mqondas~ (zmna), `Sens
mes (nacvalsaxeli) me versad wauvel~. es kidev araferi,
Cvens enas ar examuSeba, ar eucxoveba, Tund mTeli fraza
daabrunos, rogorc calke sityva... marTalia, iSviaTi Sem-
Txvevaa, roca kacs sWirdeba amisTanaebSi eseTi forma moiS-
velios, magram, Tu moiSvelia, Cvenis enis winaaRmdegi ar iq-
neba, miT ufro, rom TiTon amrigad mimoxrili azric gasa-
gebia. Cven ara gvgonia, rom enas warumateblobaSi Camoer-
Tvas, roca sxva sityvebis Caumateblad, marto erTis fleq-
siis SemweobiT amisTana saxsars iZleva azris mimoxrisa da
gancxadebisaTvis~ (ilia, 1927, gv. 95-96).
ilia WavWavaZis es sityvebi SeiZleba gavavrceloT
Zvel qarTvel moRvaweTa mTel sityvaTSemoqmedebaze: `az-
ris mimoxrisa da gancxadebisaTvis~ filosofiur enas
esaWiroeboda swored aseTi Tavisufleba axal filoso-
fiur cnebaTa Sesatyvisi terminebis sawarmoeblad.
amgvarad, gelaTis skolis moRvaweTa mier Seqmnili
terminologiuri sistema eyrdnoba istoriulad SemuSave-
bul da Camoyalibebul qarTuli sityvawarmoebis wesebsa
da modelebs, qarTul Zireulsa da afiqsur masalas. qve-
moT vnaxavT, rom saWiroebis mixedviT gaaqtiurebulia
garkveuli modelebi da calkeuli morfemebi, romlebic
yofiTs enaSi naklebi sixSiriT gamoiyeneba (arqauli, dia-
leqturi, saerTod, naklebad produqtiuli modelebi da
afiqsebi), gazrdilia morfemaTa distribuciuli SesaZ-
leblobani, iqmneba maTi kombinaciebi axal-axal ZirebTan.
enis potenciuri sityvawarmoebisaTvis aseTi Tamami Semoq-
medebiTi midgomis gareSe, rogorc araerTxel aRgviniS-
navs, SeuZlebelia mecnieruli enisa da Sesabamisad _
TviT mecnierebis ganviTarebac. aseTi gziT axlad nawar-
50
moeb terminebs Tavdapirvelad, SesaZlebelia, uCveulobi-
sa da xelovnurobis ieric dahkravdes, magram, rogorc
zemoTac vTqviT, droTa ganmavlobaSi isini SeeTvisebian
enis qsovils, ena gaiTavisebs maT, Tu Sesabamisi mecniere-
ba ganagrZobs ganviTarebas da STamomavlobas eqneba sa-
Tanado pirobebi imisaTvis, rom SeZlos am memkvidreobis
aTviseba. mTeli XII saukunis ganmavlobaSi saqarTveloSi
amisaTvis saukeTeso pirobebi iyo: gelaTis skola aqvT
gavlili daviTis istorikoss, maRalmxatvruli da rito-
rikuli metyvelebis am didostats, SavTelsa da Caxruxa-
Zes, `istoriaTa da azmaTa~ avtors, petre gelaTels, ar-
sen bulmaisimisZes, nikoloz gulaberisZes, iezekiels,
dabolos, SoTa rusTavels, romlis leqsikasac aSkarad
atyvia petriwis didi gavlena: mxedvelobaSi gvaqvs petri-
wiseuli kavSirni da sira terminebi da maTi neoplato-
nur filosofiisaTvis damaxasiaTebel konteqstSi xmare-
ba: damSlian Cemni kavSirni, SevrTvivar sulTa sirasa (ix.
n. mari, 1910; S. xidaSeli, 1984, gv. 102-103; misive, 1981, gv.
130-131); gvar terminis `ideis~ mniSvnelobiTa da tomis _
gvareobiTi cnebis gagebiT gamoyeneba: vTqva mijnuroba
pirveli da tomi gvarTa zenaTa; imave konteqstSi baZva
terminis neoplatonuri SinaarsiT datvirTva: marT masve
hbaZven... (cnobilia, rom neoplatonuri filosofiis on-
tologiur ierarqiaSi yoveli momdevno rigis anu `siras~
mxoloni (monadebi) Tavis wina, maRla mdgom rigebs si-
raTmTavrebis, anu gvarTmTavrebis meSveobiT msgavsebis
safuZvelze _ baZvis gziT eziarebian); aseve, petriwiseu-
lia formiTac da SinaarsiTac terminebi: umyofo, uzado,
anagebi, ocneba, dadaseba, SenaTxzeni ... `vefxistyaosanSi~,
saerTod, didi gavlena igrZnoba sityvawarmoebis gela-
Tis skolis principebisa (mesruli, moswrafe, mTmo, mona-
cvale, mokvnesi, moaxle, meuneble, mdini, damdebari da
sxv.), rom aRaraferi vTqvaT rusTavelis enaSi nasaxelari
zmnebis ulev nakadze, rasac farTo gza gauxsna swored
gelaTis skolam da gansakuTrebiT ioane petriwma (ix. d.
meliqiSvili, 1975, gv. 132-140).

51
Tavi III

filosofiur terminTa ZiriTadi


struqturuli tipebi da modelebi

specialur terminsa da saerTo-saxalxo enis Cveuleb-


rivs, yofiTs sityvas Soris gamoxatvis planSi Tvisobrivi
gansxvaveba ar aris. terminebi iwarmoeba enaSi sityvawarmoe-
bis istoriulad SemuSavebuli wesebis mixedviT, amasTan, maT
iseTive formaluri niSnebi aqvT, rac Cveulebriv saxmaris
sityvebs. magram, ama Tu im mecnieruli dargis qvesistema sa-
erTo-saxalxo enaSi arsebul derivaciul saSualebaTagan
aaqtivebs afiqsTa garkveul jgufs, gamoyofs da abatonebs
garkveul derivaciul tipebsa da modelebs. swored es ka-
nonzomiereba gamoikveTeba gelaTis skolaSi SemuSavebuli
filosofiuri terminologiis struqturuli modelebis gan-
xilvisas. am skolis moRvaweTa sityvaTSemoqmedebisaTvis da-
maxasiaTebelia Zlieri tendencia damoukidebeli, avtonomiu-
ri, monostruqturuli, Sekruli terminologiuri sistemis
Seqmnisaken, iseTi sistemisa, romlis TiToeuli rgoli gar-
kveuli wesrigiTaa erTmaneTTan dakavSirebuli, radganac yo-
veli termini im cnebis gamomxatvelia, romelic TavisTavad
cnebaTa sistemis nawils warmoadgens. terminTa sistemur xa-
siaTze da terminologiisaTvis damaxasiaTebeli sistemuro-
bis Sesaxeb bevrs weren. miaCniaT, rom samecniero termino-
logia unda warmoadgendes sityvaTa ara ubralo erToblio-
bas, aramed garkveuli wesiT erTmaneTTan dakavSirebul si-
tyvaTa an SesityvebaTa sistemas da amaSia swored erT-erTi
ZiriTadi gansxvaveba `ubralo~ sityvebsa da samecniero ter-
minologias Soris. termini ar SeiZleba izolirebulad gan-
vixiloT, terminis Rirebuleba Sefasebul unda iqnes termin-
Ta mTeli sistemisa da misi masistemebeli Tvisebebis Tval-
sazrisiT (d. lote, 1961, gv. 26; r. RambaSiZe, gv. 10-14). sainte-
resoa v. danilenkos Tvalsazrisi terminologiuri sistemis
damoukideblobisa da misi avtonomiurobis Sesaxeb. misi az-
riT, specialuri terminologia aris enis leqsikis ZiriTadi,
centraluri, yvelaze ufro informaciuli nawili, romelic

52
saerTo-literaturuli enis avtonomiur funqciur saxesxvao-
bas warmoadgens (v. danilenko, 1977, gv. 201). swored yofiTi
enis sityvaTagan formalur-funqciuri gansxvavebisa da avto-
nomiis Zlieri tendenciiT aixsneba gelaTis skolaSi arap-
roduqtiuli, xSirad `mkvdari~ modelebis gacocxleba da
maTi saSualebiT axal cnebaTa Sesatyvisi formebis warmoe-
ba. am formebs garkveulobasa da terminologiur Rirebule-
bas aniWebdnen da ganasxvavebdnen maT imave Zirisagan sinoni-
muri morfologiuri mniSvnelobis, magram masalobrivad
sxva, produqtiuli afiqsiT nawarmoebi leqsemebisagan, rom-
lebic yofiTi mniSvnelobiT ixmarebodnen saliteraturo Tu
salaparako enaSi. aseT SemTxvevaSi xSirad iqmneboda imis sa-
Wiroeba, rom romelime afiqsi darTvoda iseT Zirs, romel-
Tan kombinaciac saliteraturo enaSi ar iyo fiqsirebuli,
magram garkveuli axali cnebis Sesatyvisi terminis Seqmnis
aucilebloba am moCvenebiT `arabunebrivi~ da `uCveulo~ kom-
binaciis aucilebel daSvebas moiTxovda. es ki, Tavis mxriv,
saerTo-saxalxo enis leqsikuri maragis gamdidrebis erT-
erT mniSvnelovan wyaros qmnis.
magram am terminologiur sistemaSi, garda derivaci-
is wesiT miRebuli specialuri terminebisa, romlebic
garkveul formobriv Tu semantikur mimarTebaSi imyofebian
erTmaneTTan, rogorc mosalodnelia, ZiriTad plasts ma-
inc saerTo-saxalxo enis yofiTi mniSvnelobis mqone mar-
tivi sityvebi qmnian, romlebic, amave dros, warmoadgenen
derivaciis safuZvels da terminologiis sasistemo qso-
vilis damakavSirebel Zireul rgolebs semantikuri para-
digmatikis TvalsazrisiT. es mzamzareuli enobrivi erTe-
ulebi aramarkirebuli, `nulovani struqturis~ termine-
bia, romlebic saerTo-saxalxo enis leqsikuri sistemidan
specialuri (Cvens SemTxvevaSi filosofiuri) enis leqsi-
kur sistemaSi migraciis Sedagad specialur mniSvnelo-
bas iZenen. amgvarad, uzualuri, yofiTi mniSvnelobis
sityvebi semantikuri gadawevis Sedegad (rac konteqstua-
luri garemocviTaa gamowveuli) terminologizacias ga-
nicdian (terminebad iqcevian), es ki niSnavs imas, rom war-
moiqmneba sistemaTaSorisi omonimebi, romlebic erTmaneT-
Tan cneba-semantikis moculobiT (uaxloesi da uSoresi
53
anu zogadi da viwro), informaciis (uzualuri da specia-
luri) tipiT gansxvavdebian: amaTgan terminebs gamoyenebis
specialuri sfero aqvT, isini warmoadgenen specialur
cnebaTa saxelwodebebs, romlebic definicias saWiroeben.
saerTo-saxalxo enis sityvaTa specializacia metonimiisa
da metaforizaciis gziT, anu semantikuri sityvaTwarmoe-
ba, es aris tradiciuli da erT-erTi produqtiuli saSua-
leba mecnieruli terminologiis Seqmnisa. asea, magaliTad,
filosofiuri enis sistemaSi Sesuli da terminologize-
buli saerTo-saxalxo enis sityvebi: aso (sxeulis nawili,
bgeris niSani; filos. – umartivesi elementi, `sawyisi,
stiqia~), nivTi (`sagani~ `dtom~, filos. `materia~), guami
(`sxeuli~, Teolog. `ganukueTeli~, `hipostasi, piri~), to-
mi (`modgma~, filos. gevnoς, gvareobiTi cneba), gvari (`saxe,
nairi~, filos. – `forma, eidosi, idea~), yuri (sxeulis
nawili, geometr. – figuris kuTxe), gani (isris samizne,
filos. `mizani~ skopovς) da sxva.
amgvarad, saliteraturo enis leqsikuri masala meto-
nimiis gziT gamoiyeneba axali aRsaniSnisaTvis, rac, ro-
gorc vTqviT, sistemaTaSorisi omonimiis gaCenis wyaroa.
radganac saerTo-saxalxo enis leqsikuri sistemidan na-
sesxebi sityva Tavis yofiTs mniSvnelobas inarCunebs, es
xSirad xels uSlis terminologizaciis process: ase, mag.,
termins to; a[tomon qarTulSi Seesatyviseba ganukueTeli
(laTinurSi individum, rusulSi ytltkbvjt), magram, radga-
nac igi mWidrodaa dakavSirebuli Tavis yofiTs zmnur
mniSvnelobasTan, romelic Sors dgas cnebiTi Rirebule-
bisagan, amitom Semdeg rusulSic da qarTulSic nasesxebi
individi (laT. individum _ `ganukveTeli, ganuyofeli~ `yt-
ltkbvjt~) iqna gamoyenebuli terminologiuri gagebiT, Tum-
ca qarTulSic da rusulSic meore sityvac iyo nasesxebi
saerTo-saxalxo enis leqsikidan am cnebis aRsaniSnavad:
piri, kbwj, romlis yofiTi mniSvnelobac agreTve uSlida
xels am sityvis specialuri terminologiuri mniSvnelo-
biT xmarebas. orive enaSi am SemTxvevaSi moiZebna kidev er-
Ti saSualeba: am ukanaskneli leqsemis derivaciuli afiq-
siT gaformebis gziT moxda misi formaluri diferencire-

54
ba yofiTi mniSvnelobis pirisagan: pirovneba (kbwj _ kbx-
yjcnm). Teologiur terminologiaSi ganukveTelisa da gu-
am//guamovnebis nacvlad pir-Tan erTad damkvidrda nasesxe-
bi hipostasi. sxvaTa Soris, TviTon berZnulSi guamovnebis,
piris mniSvnelobiT adre provsopon gamoiyeneboda, magram
radganac mas yofiTs enaSi aseve `niRbis~ mniSvnelobac
hqonda, amitom dogmatur terminologiaSi piris mniSvne-
lobiT damkvidrda termini uJpovstasiς, romelic oujsiva-s (ar-
seba) sinonimia antikur filosofiaSi.
amgvarad, mesame fenas Zveli qarTuli enis filoso-
fiur terminologiaSi berZnulidan nasesxebi terminebi
qmnian (Tumca, rogorc zemoT aRvniSneT, qarTul Sesaty-
visTan berZnuli terminis paralelurad gamoyenebas xSi-
rad vxvdebiT, magram sesxebas _ iSviaTad). nasesxebi ter-
minebis (qarTuli ekvivalentebis gareSe) gansakuTrebuli
sixSiriT gamoirCeva amonios ermiasis TxzulebaTa Tar-
gmani. cxadia, translitirebuli berZnuli terminebi, ro-
gorc wesi, emorCilebian qarTuli sityvawarmoebis wesebs
(musikeli, silotine, Sesferoebuli, ukusfereba, warmosi-
raeba, filosofosoba, orRanebri da sxva).
am ori ukanaskneli jgufis terminebi struqturuli
modelebis ganxilvisas saTanado adgils daiWeren Zire-
ul morfemaTa Soris.
amgvarad, Zveli qarTuli filosofiuri leqsika Sed-
geba rogorc martivi (Zireuli), ise nawarmoebi terminebi-
sagan, romlebic zogadad _ saerTo literaturuli enis
sityvawarmoebis modelebis mixedviTaa Sedgenili.
zogadi struqturuli jgufebia: erTsityviani afiqsuri
(agreTve afiqsoiduri) warmoebis terminebi, kompozitebi, ter-
minologiuri Sesityvebani. maTgan aRiniSneba garkveuli sity-
vawarmoebiTi modelebis didi regularoba da garkveul afiq-
sTa aqtivizeba. am TvalsazrisiT XI-XII ss-Ta filosofiuri
Zeglebis leqsikis Seswavlis Sedegad vlindeba specialuri
struqturuli modelebi, romlebic filosofiur terminolo-
gias warmogvidgens, rogorc mTlian sistemas, sadac garkveu-
li tipebi gansakuTrebuli produqtiulobiT xasiaTdebian.
qvemoT ganvixilavT swored aseT aqtiur modelebs.

55
1. warmoqmnil erTsityvian
termin-substantivTa struqturuli tipebi1

1.1. abstraqtul cnebaTa gamomxatvel


erTsityvian terminTa struqturuli tipebi

radganac filosofiur xedvaTa gadmocemisas gansa-


kuTrebiT damaxasiaTebelia uzogadesi abstraqtuli cne-
bebiTa da kategoriebiT msjeloba, gvar-saxeobiTi cnebe-
bis saSualebiT definiciaTa sixSire, sagnebisa da movle-
nebis arsebiTi niSnebis mixedviT daxasiaTeba, amitom, bu-
nebrivia, rom filosofiuri enis aparatSi gansakuTrebu-
li produqtiulobiTa da regularobiT gamoirCeva ab-
straqtul cnebaTa gamomxatveli substantivi-terminebis
-oba, -eba, si-e afiqsiani modelebi. amaTgan yvelaze aqtiu-
ria -oba sufiqsi, romelic saWiroebis SemTxvevaSi nebis-
mier fuZesTan SeTavsebadobis unariT xasiaTdeba. igi
aformebs arsebiTi saxelis, zedsarTavis, ricxviTis, nac-
valsaxelis, mimReobis, zmnizedis, warmoqmnil saxelTa,
kompozitTa fuZeebs, iSviaTad zmnis pirian formasac da
aqcevs mas substantivad. -eba sufiqsi fuZeebTan SeTavse-
badobis SedarebiT naklebi unariT xasiaTdeba: ar Sedis
kombinaciaSi zmnisarTian fuZeebTan, brunvis formantiT
(-iT, -ad) da TandebuliT nawarmoeb saxelebTan da, saer-
Tod, ufro iSviaTad daerTvis im fuZeebs, romlebsac,
Cveulebriv, -oba aformebs (gamonakliss warmoadgenen -ier
sufiqsiani fuZeebi, romlebTanac igi -oba sufiqsTan Se-
darebiT ufro xSirad gvxvdeba).

R + -oba/-eba

Rs + -oba/-eba: ricxooba, tomoba, cxoveloba, igavoba, mi-


zezoba//mizezeba, zomoba, kaceba, cxeneba...

1
modelebis aRwerisas fuZes aRvniSnavT R niSniT, saxelur, zmnur,
zedsarTavis, nacvalsaxelis, ricxviTi saxelis, zmnizedis, mimReobis
fuZeebs Sesabamisad aRvniSnavT indeqsebiT: S, V, adj., pron., num., adv., part.
sasubieqto _ subj., saobieqto _ obj.; windebuli _ prep., Tandebuli _ post.
56
Radj. + -oba/-eba: keTiloba, dareoba, mSÂdoba, wynar-
oba//wynareba, tkbiloba, mJaveoba, TeTroba, didoba,
sruloba//sruleba, martioba...
Rnum. + -oba/-eba: erToba/erTeba, oroba, samoba//sameba, aTo-
ba, meoreoba, mxolooba, aTaseuloba...
Rpron. + -oba/-eba: igioba//igiveoba, raoba, araraoba, masve-
oba, masoba, sxuaoba, romeloba, TÂToba//TÂTeba, TÂse-
ba, yovloba, sxuaoba...
Radv. + -oba/-eba: queoba, odesoba, odesmeoba, sadaoba,
igurdioba, zesTaoba, zeoba, viTaroba//viTareba...
Rprep.-post. + -oba/-eba: warmooba//warmoeba, STamooba, midmo-
oba, mimarToba//mimarTeba, ganoba, gamooba, mieroba...
Rv. + -oba: arsoba//arseba, iyosoba, myofarianoba...

-oba sufiqss fuZeebTan SeTavsebadobis Tvalsazri-


siT ganusazRvreli potencia aqvs. saWiroebis SemTxvevaSi
igi awarmoebs substantiv-terminebs sasubieqto da saobi-
eqto mimReobaTa fuZeebisagan:

Rpart.subj. + -oba: mSobloba, meSveoba, mdgomareoba, mdeba-


reoba, mkurnaloba, Semoqmedoba, mxedveloba, mxedvare-
oba, myofoba, mgrZnobeloba, mgonebloba, moqeneoba,
mozardoba...
Rpart.obj. + -oba/-eba (warmoebis es tipi Seesabameba berZnul -ia
sufiqsian nazmnar saxelTa warmoebas: sungenevia _ Tan-
tomebaÁ, ajpeiriva _ usazRvroobaÁ, ejmpereiva _ gamocdile-
baÁ, sunevceia _ SeerTebaÁ, SedgmulebaÁ): ganyoflo-
ba//ganyofileba, qmniloba//qmnuleba, zedmiwevnulo-
ba//zedmiwevnuleba, qonebuloba, RularWniloba, qceu-
loba, Sedgmuleba, gasxuaebuleba, morTuleba, aRmku-
leba, Sezavebuleba, Sewyobileba, debuleba, Suebule-
ba, Txzuleba, gamoxatuleba...

gavrcelebuli tipia abstraqtul saxelTa warmoeba


saobieqto mimReobis ukuTqmiTi formebisagan ZiriTadad
-oba sufiqsiT:

57
u + Rpart.obj. + -oba: uxrwneloba, uziarebeloba, Serwymu-
loba, miuxebeloba, ucvalebeloba, gauTÂTebloba, mi-
udrekeloba, uZravoba...

iSviaTad sasubieqto mimReobis uaryofiTi formebisa-


ganac:

u + Rpart.subj. + -oba: umdgomoba, umecneoba, umsgavsooba...

uqonlobis Sinaarsis u_o konfiqsian zedsarTav sa-


xelTagan:

u + R + o + -oba/-eba: usaxooba, uZalooba, usxeuloba,


usazRvrooba, udidooba, usworoba, uromeloba, uno-
tioba, uzomoeba, ugunureba, uZlureba, ujeroeba...

abstraqtul saxelTa warmoebis produqtiuli modelia


warmoqmnili (sufiqsiani) zedsarTavebidan -oba sufiqsiani
warmoeba. iSviaTad, magram mainc gamoyenebulia SesaZleb-
loba konfiqsiT nawarmoebi saxelebisagan -oba sufiqsiani
warmoebisa: meRoneoba, mesibrZneoba, samaradisooba.

R -iT + -oba: cnobiToba, nefsiToba, TÂsiToba, erTobiToba.


R -ad + -oba: qcevadoba, yovladoba, qmnadoba, zogadoba.
R -ebr/-ebriv + -oba: TÂTebrioba, yrmebrivoba, igavebrivo-
ba, sxuebroba, RmrTeebrioba, Ãmebrioba...
R -ovan + -oba/-eba: mizezovnoba, nawilovnoba, Zirovanoba,
niSnovnoba, xurovnoba, Teslovaneba, Ãelovneba, to-
movneba, xatovneba, kerpovneba, guamovneba, guarovneba,
nawilovneba, kidovneba...
R -ier + -oba/-eba: sulieroba, saqmieroba, cnobieroba, si-
tyÂeroba//sityÂereba, Jamieroba, moqmedieroba, Suenier-
eba, wesiereba, sityÂereba, zomiereba, mecniereba...
-oba sufiqsi nebismieri tipis Sedgenil fuZesTan (kom-
pozitTan) Sedis kombinaciaSi: es kompozitebi SeiZleba
iyos atributulmsazRvreliani, marTulmsazRvreliani,
Serwymuli saxelebi, adverbialuri, nacvalsaxeliani, mim-
Reobiani da sxva (-eba am SemTxvevaSic gacilebiT nakleb
58
SeTavsebadia da rTul saxelebSi kidev ufro iSviaTad
erTvis im fuZeebs, romelTac martiv saxelebSi Sedare-
biT ufro xSirad daerTvis):

R (s+s) + -oba: gonebadReoba, enadReoba, enamzeoba, RmerTka-


coba, dResaswauloba...
R (adj+s) + -oba/-eba: keTilguaroba, keTiltomovneba zrqel-
tomoba, winaaRmdgomÃmaoba, gulnaRvlianoba, (s+adj),
welsworoba, enakeTiloba...
R (adj+part) + -oba/-eba: keTilmgrZnobeloba, sworsazomoba,
mravalvnebuleba, ZnelSezavebuleba, havCueuloba...
R (num+s) + -oba/-eba: samsaxeoba, TiTosaxeoba, samyuroba,
TiToguaroba, orwiloba, erTguarovneba, mraval-
RmrTeeba...
R (pron+s,adj,part) + -oba: TÂTcxovloba, TÂTkeTiloba, TÂT-
mimdrekeloba, igivesityuaoba...
R (pron+pron) + -oba: TÂTTÂTeba, egeviTarraÁmeoba, amisraÁ-
meoba...
R (adv+part) + -oba/-eba (Seesityveba berZnuli -ia sufiqsian
nazmnar saxelebs: zwogovnia _ `cxovelmyofeloba~): wi-
namdebareoba, quemdebareoba, winmourneoba, Suamdgome-
loba, zemeqoneoba, zesTmdebareoba, gareSemcveloba,
zedmiwevnuleba, winametyueleba, ukumrguleba, Tanmow-
meba, Tanamearseoba, Tanamdeboba, Tanmeziareoba...
R (Sgen+part) + -oba/-eba: RmrTismeWÂreoba, queyanismezome-
oba, enaTmetyueleba...
R (pron+post) + -oba: rasaSinaoba, raÁsmemimarToba...

si-R-e

si-R-e konfiqsi distribuciis dabali xarisxiT xasi-


aTdeba. igi, oriode gamonaklisis garda, SeiZleba da-
erTos mxolod zedsarTavi saxelis fuZes. samagierod, am
fuZeebTan igi didi aqtivobiT da regularobiT gamoirCe-
va.
si- R adj -e: sisubuqe, siRrme, sisrule, sikeTe, siwmide, si-
martive, silitone, sivrce, sivake, sidide, simravle...

59
si- R adv -e: siSore, siaxle (`siaxlove~)...
si- R part -e: simÃurvale, simpale...

-eba da -oba sufiqsebi, rogorc erTi morfemis alo-


morfebi, urTierTgamomricxavni arian. amitom uSualo
mimdevrobaSi (anu modeli R -eba + -oba) maTi xmareba ga-
moricxulia. magram es kombinacia SesaZlebelia maSin,
rodesac maT Soris gamyof saderivacio elementad -iT an
-ad sufiqsebia. aseT SemTxvevaSi wina rigis sufiqsi kar-
gavs Tavis funqcias da fuZiseulad aRiqmeba: krebiToba,
moqmedebiToba, cnobiToba, arsebiToba. aseve, gamoricxu-
li unda iyos si- R -e + -oba modeli, magram iSviaTi ga-
monaklisis saxiT gvxvdeba am wesis darRvevis SemTxvevebi
(Tanamdeboba, siwmideobiTi, simarjueoba). xolo, rogorc
zemoTac aRvniSneT, XVIII saukuneSi am wesis darRvevis
Sedegad Seiqmna termini arseboba (aseve goneboba), sadac,
cxadia, -eba sufiqss dakarguli aqvs saderivacio (nazmna-
ri saxelis mawarmoebeli) funqcia da igi fuZiseuladaa
aRqmuli.
Zveli qarTuli enis adrindel ZeglebSi abstraqtul
cnebaTa aRmniSvneli saxelebi iseTi didi sixSiriT ar
gvxvdeba da arc iseTi mravalferovania maTi fuZeebi, ro-
gorc XI-XII ss-Ta filosofiur ZeglebSi (ix. d. meliqiS-
vili, 1975, gv. 88-89). zogierT avtorTan -eba sufiqsi ufro
produqtiulia (ase, mag., giorgi mTawmidelis mier Targm-
nil `equsTa dReTas~ teqstSi: kaceba, tomeba, cxoveleba,
TÂTofereba, oreba). aRsaniSnavia, rom am sufiqsTa para-
leluri xmareba zogjer cnebaTa mniSvnelobis diferen-
cirebis saWiroebiTaa gamowveuli: ase, mag., TÂsoba _ niS-
navs `naTesaobas~: ukueTu ara undes TÂsobaÁ Seni, TÂs-
giyo me (ruTi, 3,13), magram: TÂseba Jamisa da cxovelTaÁ
(`ganmarteba~, 109,16) _ `Tavisebureba, damaxasiaTebeli ni-
Sani~ (berZn. ijdiovthς). an kidev: samoba – ganyenebuli ricx-
via: igi ara saTulav ricxuTa Soris, aramed oden guar,
rameTu usqeso ars (`ganmarteba~, gv. 77), xolo sameba _
qristianuli dogmatikis umTavresi cneba-termini erTar-
seba RmerTis sami hipostasis erTianoba. am cnebaTa dife-
renciaciis SesaniSnavi magaliTia gelaTis bibliaSi: sa-
60
mobaÁ ese RmrTisa-ZliTisa mxedvelobisa gamocdilebasa
dahniSnavs, da samebisa-Sorisisa RmrTimetyuelebisa mec-
nierebasa (Q 1152, 244 v); aseve _ arseba (`myofi~) _ arsoba
(`yofna~); sikeTe _ keTiloba (sikeTe ukue ars winabWe da
ezoÁ keTilobisaÁ: (`ganmarteba~, 33,31)...
rogorc zemoT warmodgenili aRweridan Cans, abs-
traqtul saxelTa mawarmoebelTagan yvelaze meti sixSi-
riTa da produqtiulobiT gamoirCeva -oba sufiqsi, ro-
melsac nebismier fuZesTan aqvs SeTavsebis unari da gaci-
lebiT ufro farTo distribuciiT xasiaTdeba, vidre -eba
da si-e.

1.2. moqmedebis abstraqtul cnebaTa


gamomxatveli masdarebi, zmna-terminebi
da mimReobaTa struqturuli tipebi

a) masdarebi
zemoT ganxilul abstraqtul cnebaTa gamomxatvel
substantiv-terminTa jgufs miekuTvneba nazmnari saxeleb-
is _ masdarebis mTeli rigi, romlebic garveul filoso-
fiur cnebebs gamoxataven da nebismieri zmnuri fuZisagan
SeiZleba iqnen miRebulni. aqedan gamomdinare, am qvejguf-
Si sufiqsTa TvalsazrisiT gacilebiT ufro mravalfe-
rovani modelebi gvaqvs: garda -eb da -ob Tematuri sufiq-
sebisa, romlebic qmnidnen wina qvejgufis modelebs, aq
gvxvdeba -v-a(<av-a), -m-a(<am-a), -a (fuZedrekad da aTematur
zmnaTagan) modeli. aqtiurobis TvalsazrisiT aq, gan-
sxvavebiT wina qvejgufisagan, aWarbebs -eba sufiqsi (-oba
nasaxelar zmnaTa fuZeebSia produqtiuli):

Rv -eba: gagoneba, gangeba, ganwvaleba, gansazRvreba, ziar-


eba, aRÃseneba, ganweseba...
Rv -oba: grZnoba, cnoba, bWoba, warmoSoba...
Rv -va: baZva, aRZrva, ganzraxva. ganTÂsva...
Rv -a: aRÃsna, aRmoCena, aRleva, aRqmna... da sxv.

qarTuli masdaris es formebi Sesatyvisia berZnuli


nazmnari saxelisa, romelic ZiriTadad siς-s sufiqsiTaa
61
nawarmoebi, zogjer ia da ma sufiqsebiTac (r. kiuneri,
1892, gv. 270,25; 272,30; 275,2). mag.: e{nosiς _ SeerTeba, novesiς _
goneba, stevresiς _ kleba, mevqexiς _ ziareba, suvntaxiς _ Tan-
daweseba, lusiς _ aRÃsna, kivnesiς _ aRZrva... iSviaTad -ma, -ia
sufiqsian saxelebs: novhma _ goneba, sumpÐevrasma _ TanSes-
ruleba, qewriva _ xedva, provnoia _ gangeba. SesaZlebelia
masdariT gadmoices berZnuli infinitivic, romlis sub-
stantivacia arTronis darTviT xdeba: to; ei\nai _ yofna,
to; pavscein _ vneba, to; mevnein _ geba da sxv.
cxadia, igulisxmeba, rom Sesabamisi zmnebis piriani
formebi terminologiuri mniSvnelobiT gamoiyeneba: vi-
Tarca aristoteli aRmoaCina (`rogorc aristotelem da-
asabuTa~); kacsa egreT ganasazRvreben (`kacs ase gansa-
zRvraven~); da sxv.
amgvarad, filosofiuri enis aparatSi didi idgili
ukaviaT zmna-terminebs: rogorc pirian, ise upiro (masda-
ris) formebs. nasaxelari zmnebis aqtiuri warmoeba am
skolis ZeglebSi gamowveulia swored axal zmna-termin-
Ta Seqmnis aucileblobiT (garomeldebis, gasxuavdebis,
iwarmoebis, dauzevdebis, aTÂTebs, akeTilebs da sxv.).

b) mimReoba-terminTa struqturuli modelebi:


zemoT ukve aRvniSneT, rom qarTulSi mimReobis war-
moebis mravalferovneba farTo arCevnis saSualebas iZle-
oda specialur terminTa gansakuTrebuli modelebis Ser-
CevisaTvis, kerZod, iseTi modelebis gaaqtivebisaTvis, ro-
melTa substantivaciisadmi midrekileba terminologiza-
ciis process Seuwyobda xels.

sasubieqto mimReobaTa produqtiuli modelebia oden-


prefiqsiani aTematuri da TematurniSniani formebi:

m- Rv: mbaZi//mbaZavi, mxedi, mdgomi, ganmzomi, mgebi,


(TÂT)mimdreki, mimRebi, (wina)gamwyobi, mqcevi, myofi...
ma- Rv: mamki//mamkobi, mamyofi, mavsi, warmomaCeni, warmoma-
yeni, masruli...

62
me- Rv: meqmi, medini, meSvi, winameTqÂ, mewadi, meWureti,
mexrwni, mewinmeZRÂ...
mo- Rv: mobaZavi, moqcevi, moZravi, mokudavi, morcxÂ, mo-
zardi...

prefiqs-sufiqsiani modelebi:
m- Rv -e: ganmge, Semwe, mqmne, gamgone, gamgde, mqone, gan-
mcde, mwade, ukumtrfe, mziare...
m- Rv -ar: mxedvari, mkulevari, Semtrfali, mcurvali,
mxudari, SemWnari...
m- Rv -are: quemdebare, TÂTmdgomare, Teslmcenare, mÃurva-
le, mbrwinvale...
m- Rv -ad: e. w. SesaZleblobis mimReobaTa warmoebis tipi
(SemorCenilia formebSi: mwvadi, mdgradi, myofadi, mWa-
di. warmoebis es tipi produqtiuli ar aris, magram
misi gaaqtiveba nacadia): pirvelmRebadi (`mcire winam-
ZRvari~), mqcevadi (`cvalebadi, ganxrwnadi~), mimdreka-
di (`mamoZravebeli~), mimcemadi, mimRebadi...
m- Rv -el: mbaZveli, mxedveli, mcnobeli, mimRebeli, mimce-
meli gamcdeli, mimdrekeli, mTxzveli, , mamyofebeli...
ma- Rv -el: masxuaebeli, makeTebeli, macxovnebeli, gamas-
rulebeli, aRmamkobeli, maerTebeli, maigivebeli, war-
momaarsebeli...
me- Rv -el: gamomeZiebeli, metyueli...
ma- Rv -e (warmoeba Teoriulad dasaSvebia, magram reali-
zebulia oriod formaSi: macne, macxovne, warmoebis es
modelic nacadia mokle substantiuri terminebis sa-
warmoeblad): mauwye, warmomayene.
me- Rv -e: es modeli dRes, Cveulebriv, arsebiT saxelTa
fuZeebisagan awarmoebs xelobis saxelebs. rogorc
Cans, igi adre zmnur fuZeebsac (e.w. saSuali gvaris
formebs) erTvoda da nazmnar substantivebs warmoq-
mnida. am modelis es SesaZlebloba farTodaa gamoye-
nebuli termin-substantivTa sawarmoeblad zmnur fu-
ZeTagan: mecne, meqone, meuwye, meerTe (`SemaerTebeli~),
meocne, mewade, metrfe, megrZne, meTne, meTque, mebaZve,
Tanmelme.

63
mo- Rv -e: mo- prefiqsis Semcvel sufiqsTagan Zvel qar-
TulSi yvelaze produqtiuli modelia: moqene (`usru-
li, ukmarisi~): moswrafe, mowyale, moSurne, moÃsene,
moswavle, mowafe, moyuare, mowame, moRuawe, moaxle
(`axlomyofi~).
mo- Rv -ar: Teoriulad savsebiT SesaZlebeli es modeli
iSviaTad realizdeba: moZRuari, mocinari, mokicxari,
momzirali.
mo- Rv -ur: ramdenime formaSia mxolod dadasturebuli,
produqtiuli ar Cans: mogzaur, monanul, mociqul, mo-
sajul.
ma- Rv -o: garda amisa, ma- da me- prefiqsebTan nacadia -o
sufiqsTan kombinaciac: ma-vlt-o, me-kud-o, rac termi-
nologiuri sityvawarmoebis gzaze cnebaTa ganmasxvave-
beli formaluri niSnebis gamovlinebisa da gamoyeneb-
is SesaniSnavi magaliTia.

namyo drois saobieqto mimReobaTa struqturuli mo-


delebi.
oden-prefiqsiani modeli:
na- Rv -∅: namyo drois saobieqto mimReobaTa modeli, ro-
gorc zemoT vTqviT, metad marjvea terminTa sawarmo-
eblad, rogorc mokle, substantiuri formisa da se-
mantikisa, miT ufro, Tu es prefiqsi erTvis aTematur
da uzmniswino fuZes: naSvi, nabadi, naTxzi, namki, naqu-
si, naqmi, nadeni, nazavi, namrRuevi, naelvi, naxedi, na-
kueTi, nataci, nardomi, naWeri, naweri, Senakeci, naSTi,
nacTi...
na- Rv + -eb/-av: nabunebebi, naTxemvi, naTesavi, namizezevi...

oden-sufiqsiani modeli:
Rv -ul (moudis aTematur zmnaTa fuZeebs, -ob da -i Tema-
turniSniansa da arqaul -om sufiqsians): ganzomili,
gakecili mkmobili, ganbWobili, midrekili, warmoCeni-
li, aRqmnili, xudomili, warmodgomili...
Rv -ul (moudis -eb, -av, -am TematurniSnian fuZeebs da ga-
cilebiT ufro produqtiulia, vidre -il sufiqsiani

64
modeli): Sedinebuli, ganwvalebuli, damokidebuli,
daxuedrebuli, SeerTebuli, gasferoebuli, gansazRv-
rebuli, dawesebuli, gasxuaebuli, xeduli, ganzidu-
li, Sedgmuli zedSemosruli, SemTxueuli... es mode-
li, Cveulebriv, Sesityveba-terminebis SemadgenlobaSi
Sedis (qmnili erTi, Sedgmuli erTi) da qvemoT iqneba
ganxiluli.

momavali drois saobieqto mimReoba-terminTa modelebi.


oden-prefiqsiani modeli:
sa- Rv: Zvel qarTulSi es sakmaod produqtiuli modeli
marjve saSualebaa terminTa sawarmoeblad: sagoni,
gansazidi, aRmosaCeni, saoci, samki, sawoni, sayÂri, sa-
cavi, saTualavi, saSuebi, sazRvari, dasabami, sazri...

prefiqs-sufiqsiani (konfiqsiani) modelebi:


sa- Rv -en: es modeli saerTod produqtiulia Zvel qar-
TulSi, magram terminologiuri sityvawarmoebisas Ca-
mouvardeba oden-prefiqsian warmoebas, romelic masze
aqtiuria: saynoseli, aRmosaCeneli, saZiebeli, sazrde-
li, sauwyebeli, gasagonebeli.
sa- Rv -o: saxelur fuZeebSi damkvidrebuli es modeli me-
tad aqtiuria zmnur ZirTagan substantiv-terminTa sa-
warmoeblad: aRmosaCino, Sesatrfo, SesaZlo, gansago,
gasagono, gasamecno, sauwyo, sasurvo, satrfo, sagrZno,
sawado, saxrwno, samyofo, sacxado...
sa- Rv -is: iSviaTi, magram marjve modelia substantiv-
terminTa sawarmoeblad: SesatyÂsi, sawyurisi, dasawyi-
si, sagonisi, sazrisi...

oden-sufiqsiani modeli:
SesaZleblobis mimReobis funqciiT Zvel qarTulSi
farTod iyo gamoyenebuli masdaris viTarebiTi brunvis
forma, sadac -ad derivaciuli sufiqsis rols asrulebs;
igi marjved iqna gamoynebuli termin-substantivTa sawar-
moeblad, romlebic garkveuli Tvisebebisa da SesaZle-
blobis Sinaarss gamoxataven.

65
Rv -ad: ziarebadi, gannawilebadi, vnebadi, midrekadi, aRd-
nobadi, daÃsnadi, ganyradi, qmnadi, ukunqcevadi, qceva-
di, cvalebadi, ganSorebadi, wardinebadi, cnobadi,
xilvadi, yofadi, mowevnadi, ganÃrwnadi...
am tipis terminebi terminologiuri Sesityvebebis Se-
madgenlobaSic Sedian da maTze qvemoTac gveqneba msje-
loba.

2. terminologiur SesityvebaTa struqturuli tipebi

cnobilia, rom terminis, rogorc enobrivi niSnis Ri-


rebuleba miT ufro metia, rac ufro sxartia igi, mokle
da ekonomiuri. am mxriv Sesityveba TiTqos mouqneli da
Zneli mosaxmari unda yofiliyo terminis funqciiT, mag-
ram aseT terminebs is upiratesoba aqvT erTsityvian ter-
minebTan SedarebiT, rom isini Sinaarsis gamWvirvalobiT
xasiaTdebian, rac metad sasurvelia terminologiuri si-
tyvawarmoebisaTvis. am TvalsazrisiT terminologiuri
Sesityvebani metad marjve da moxerxebulia, rogorc far-
To informaciis Semcveli da sworad maorientirebeli
semantikis mqoneni.
terminologiuri (ZiriTadad orwevra) Sesityvebani
Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis sistemaSi
farTod aris gavrcelebuli. am SesityvebaTa wevrebi er-
TmaneTTan msazRvrel-sazRvrulis urTierTobaSia (atri-
butulmsazRvreliani da marTulmsazRvreliani Sesityve-
bani). amasTan, mTavari (ZiriTadi) termini anu terminolo-
giuri Sesityvebis RerZi sazRvruli wevria, romelic war-
moadgens gvareobiTs cnebas, xolo msazRvreli _ kerZoo-
biT-saxeobiTi cnebis gamomxatvelia, romelic sagans an
movlenas misi arsebiTi niSnis, romelobis mixedviT axa-
siaTebs (mozardobiTi Zali, dasabamobiTi mizezi, bunebi-
Ti xedvaÁ, usaxo nivTi). sazRvrul terminad anu terminis
RerZad (wamyvan, ZiriTad terminad) xSirad figurireben
kategorialuri cnebebis amsaxveli terminebi: erTi, mize-
zi, arseba, Zali, moqmedeba, nivTi, guari, saxe, Jami... (pir-
veli erTi, qmnuli erTi, uqmneli erTi, sayovelTao mize-
66
zi, usaxo nivTi, usxeulo guari, sxeulebiTi arseba, cxo-
velobiTi Zali, sxeulTSorisi moqmedeba...).
marTul msazRvrelad terminologiur SesityvebaSi
ufro xSirad mravlobiTi ricxvis naTesaobiT brunvaSi
mdgari arsebiTi saxelia (guari gonierTaÁ, usxeuloTa
guari, sazRvari mizezTaÁ, siraÁ _ arsTaÁ, myofTaÁ, gone-
baTaÁ, sxeulTaÁ, sulTaÁ da sxv.). marTuli msazRvreli
SeiZleba mxoloobiTSic idges (RoneÁ sitÂsgebisaÁ, Zali
aRorZinebisaÁ, mxoloÁ siraisaÁ...).
atributul msazRvrelad SeiZleba iyos martivi fu-
Zis (Zireuli) zedsarTavi (WeSmariti winadadeba); an war-
moqmnili zedsarTavi saxeli (gonieri arseba); ricxviTi
saxeli (pirveli arseba); Zalian xSirad _ mimReoba (war-
momaarsebeli mizezi, qmnili an uqmneli erTi); iSviaTad _
nacvalsaxelic (igive sxuaÁ). wyoba, rogorc vxedavT, Se-
iZleba prepoziciuric iyos da postpoziciuric.
radganac termini-adieqtivebi, Cveulebriv, Sesityvebis
Semadgeneli elementebia da damoukideblad mxolod am
SesityvebaTa elifsirebis Sedegad ixmarebian, amitom
maTs agebulebas Sesityveba-terminTa Soris ganvixilavT.

2.1. msazRvrelian
Sesityveba-terminTa struqturuli tipebi

a) atributulmsazRvrelian terminologiur Sesityve--


bebSi gansakuTrebuli aqtiurobiT gamoirCevian -iT da -ad
brunvis formantiani modelebi, iSviaTad gamoyenebulia -iT
sufiqsis sinonimuri -iv sufiqsiani modelic (mrgulivi
moqmedeba, RmrTivni mxoloni...). es derivaciuli tipi Zve-
li qarTuli enis ZeglebSic gvxvdeba, magram mas, rogorc
zemoT vnaxeT, gansakuTrebiT aaqtiveben giorgi mTawmide-
li da efrem mcire, rac gamowveulia am periodSi sabune-
bismetyvelo-filosofiuri da, saerTod, mecnieruli li-
teraturis aqtiuri gadmoRebiT qarTul enaze. gelaTis
filosofiur-egzegetikuri xasiaTis ZeglebSi es modeli
gansakuTrebuli produqtiulobiT gamoirCeva (sxva sino-
nimur modelebTan SedarebiT, mag. -ier da -ebriv sufiqsi-
an modelTan SedarebiT); kidev ufro gazrdilia dasaxe-
67
lebul sufiqsTa distribuciuli SesaZleblobani: isini
Tavisuflad daerTvian rogorc zmnur, ise saxelur mar-
tiv da warmoqmnil fuZeebs.
-iT sufiqsi, Cveulebriv, berZnuli -ik sufiqsiani de-
rivaciuli tipis badalia, romelic ama Tu im ontologi-
ur kategorias (sagans an movlenas) raime niSnis _ rome-
lobis, ragvarobis an daniSnulebis mixedviT axasiaTebs
da warmoqmnis garkveuli saxeobiTi cnebebis gamomxatvel
klass:
hJ gnostikh; yuchv _ mecnierebiTi suli; hJ zwtikh; ejnevrgeia _
cxovelobiTi moqmedebaÁ; hJ logikh; pragmateiva _ sityviero-
biTi saqmieroba; oJ yucikovς lovgoς _ suliTi sityuaÁ; oJ zwo-
gonikovς duvnamiς _ meSveobiTi//mSobiTi//mSoblobiTi Zali;
oJ poihtikovς aijtiva _ SemoqmedebiTi mizezi...
-iT sufiqsi, Cveulebriv, zmnur -eb, -ob, -av TemisniS-
nian da mimReobaTa fuZeebisagan, aseve, -eba da -oba sufiq-
sebian abstraqtul saxelTagan, iSviaTad martiv saxelur
fuZeTa da adverbialuri fuZeebisaganac awarmoebs zed-
sarTav saxelebs, romlebic terminologiuri Sesityvebis
msazRvrel elementad gvevlinebian. amasTan, aRsaniSnavia,
rom terminologiur SesityvebaSi msazRvreli elementi,
iSviaTi gamonaklisis garda (mag., moqmedebaÁ RmrTebrivi,
igiveobaÁ msgavsebiTi, siymili gonebiTi), rogorc wesi,
prepoziciul wyobaSia: SemoqmedebiTi, guarovnebiTi, dasa-
bamobiTi, orRanebiTi, ukunqceviTi...mizezi; cxovelobiTi,
TeslovnebiTi, mgrZnobelobiTi, TnebiTi, mozardobiTi...Za-
li; marTebiTi, JamiTi, awiTi...midreka; suliTi, sxeulebi-
Ti...arseba; bunebiTi xedva; nefsiTi winaaRrCeva; mxoloo-
biTi erTeuli; zesTgonebiTi moqmedeba; mkurnalobiTi Ãe-
lovneba; bunebiTi vneba; xrwna-qceviTni vnebani da sxv.
Sesityveba-sintagmis regularulad ganmeorebadi saz-
Rvruli elementi, terminologiuri Sesityvebis RerZi (Za-
li, mizezi, arseba, moqmedeba, moZraoba...) SeiZleba Cavar-
des da, amgvari elifsirebis gziT moxdes -iT sufiqsiani
msazRvrelis gasubstantiveba (elifsuri substantivacia):
yovelTa saukuniTTa upirveles ars saukunoÁ (`ganmarte-
ba, 115,20); ese ixilvebis yovelTa Soris bunebiTTa (`gan-
marteba~, 92,30); nawilebiTTa bunebaÁ (`kavSirni~, 20,10);
68
sxuaÁ ars Zali JamiTTa, midrekiTTa da bunebiTTa Soris
(`ganmarteba~, 17,23); quewarweraÁ moiRebvis Semokrebisa mi-
er SemTxueviTTaÁsa (amon., 46,29); odes zomiTi iqmnas sxu-
ebriobaÁ (amon., 86,30).
fuZeTa mixedviT -iT sufiqsis distribuciis Tval-
sazrisiT gvxvdeba Semdegi struqturuli tipebi:

Rsub. + -iT: ZaliTi, JamiTi, zomiTi, bunebiTi...


Rsub. + -eba/-oba: + -iT: adgilobiTi, sxeulebiTi, srulebi-
Ti, mizezobiTi, wadierebiTi, povnierebiTi, usjuloeb-
iTni [cTomani], umecrebiTi [codvaÁ].
Rv + -iT: SemTxueviTi, moqmedebiTi, aRleviTi, cnobiTi,
ziarebiTi, paeqrobiTi, micemiTi, ganwvalebiTi, xilvi-
Ti, aRsityuviTi, zedamiwevniTni [mecnierebani].
Radv. + -iT: awiTi, SemdgomiTi...
Radv. + -oba + -iT: zesTaobiTi, kerZoobiTi, odesveobiTi...
Rpron. + -eba/-oba + -iT: igiveobiTi, raodenobiTi, TÂTebi-
Ti, TiToeulobiTni...
Rpart. + -ob + -iT: sasubieqto mimReobaTagan: meSveobiTi,
mSoblobiTi, mpyrobelobiTi, SemxeblobiTi, mecnier-
ebiTi, SemomkrebelobiTi, gamomaCinebelobiTi, mzrde-
lobiTi, mgrZnobelobiTi, mkurnalobiTi, moqmedobiTi,
mZvrelobiTi dambadebelobiTi, ganmwvalebelobiTi, mCue-
neblobiTi marTlmadidebelobiTi [sarqmunoebaÁ], mwyem-
sobiTi [mTavrobaÁ]; iSviaTad saobieqto mimReobaTa
fuZeebisagan: gangebulebiTi, CveulebiTi...
saerTod, -iT sufiqsi SeTavsevadobis didi unariT
xasiaTdeba. igi SeiZleba daerTos rogorc martiv, ise
warmoqmnil fuZes, amasTan, -ad brunvis formantiansac
(zogadobiTi), Tu maT Soris -oba/-eba sufiqsebia gamyofad.
rogorc vnaxeT, -iT formantis distribuciuli SesaZleb-
lobani SeuzRudavia: igi SeiZleba mosdevdes -eba/-oba su-
fiqsebs (meSveobiTi, CveulebiTi), SeiZleba win uswrebdes
maT (erTobiToba, cnobiToba). dRes am sufiqsis aqtiuro-
ba am TvalsazrisiT kidev ufro gaizarda.
b) orwevra terminologiuri Sesityvebis msazRvreli
elementis metad produqtiuli mawarmoebelia viTarebiTi
brunvis -ad sufiqsi, romelic ZiriTadad zmnuri fuZeebi-
69
sagan awarmoebs terminebs, Tumca arsebiT saxelTagan
Zvel qarTulSi -ad sufiqsiani formebi yofiTs leqsikaSi
arcTu iSviaTad aris dadasturebuli (xmiadi, Zniadi, dia-
di, sruliadi), magram terminologiur sityvawarmoebaSi
saxelTa da sxva fuZeTagan warmoebis erTeuli magaliTe-
bia: Wamadi, Zaladi, wuliladi, kualadi/kualadoba/, zo-
gadi, Semdgomadi, yovladi. am mxriv -ad sufiqsi -iT su-
fiqsTan SedarebiT nakleb produqtiulia. samagierod,
zmnur fuZeTagan -ad sufiqsiani warmoebis tipi metad aq-
tiuria.
cnobilia, rom SesaZleblobis mimReobaTa warmoebis
gavrcelebuli modeli Zvel qarTulSi aris masdari + -ad.
es modeli gansakuTrebiT marjve da produqtiuli aRmoC-
nda terminologiur sityvawarmoebaSi, radganac misi sa-
SualebiT gamoixateba sagnis an movlenis arsebiTi da
zogadi niSan-Tviseba, an is, ris SesaZleblobasac es sa-
gani Seicavs (berZnulSi es Sinaarsi mimReobis formebiT
gamoixateba: aRgebadi _ genhtovς, gannawalebadi _ meristovς,
gasrulebadi _ teleiouvmenoς, ziarebadi _ meqektovς... vnebadi
aris is, rac, sazogadod, vnebas emorCileba; cvalebadi,
xrwnadi, daÃsnadi aris is, rac, sazogadod, cvlilebas,
warmavlobas ganicdis; ganWradi da gannawilebadia is,
risic danawileba SeiZleba; xilvadia is, risi danaxvac
SeiZleba (es misi Tvisebaa) da sxv.
amasTan, aRsaniSnavia, rom momavali drois sa- prefiq-
sian mimReobasTan SedarebiT -ad sufiqsian SesaZleblo-
bis mimReobebs gasubstantivebis didi unari aqvT, rac
sazRvrulis Cavardnis da Sesityvebis elifsisis Sedegad
xdeba da, ris gamoc isini advilad iZenen terminologiur
Rirebulebas (rac kidev erTi magaliTia terminologiuri
sistemis midrekilobisa erTsityvianobisadmi).
terminologiur SesityvebaSi -ad sufiqsiani formac
prepoziciaSia: xilvadi sxeuli, grZnobadi sxeuli, gan-
Wradi da ganwvalebadi buneba, cvalebadi gagoneba, aRge-
badi cxoveli, ganyenebadi mizezi...
magram, rogorc vTqviT, sazRvruli xSirad ikargvis
da -ad sufiqsiani forma damoukidebel erTsityvian ter-
minad gvevlineba: iyos ... ganSorebadi sxeulTagan (`kav-
70
Sirni~, 113,29); sxeuli ganwvalebadi ars da vnebadi (iqve,
51,26); yoveli sxeuli bunebiT vnebadi ars (iqve, 51,21); yove-
li, raÁzom daÃsnadi da ganyradi anu sxeulebrivi ars... (iq-
ve, 111,27); eseni ganSorebadadca iTqumian (amon., 29,22); qmnad-
TaTÂs (ars) winaaRrCevaÁ, xolo qmnadni arian saTÂTeulo
(nemes., 136,5).
amgvarad, -ad sufiqsis fuZeebTan SeTavsebadobis una-
ri -iT sufiqsTan SedarebiT SezRudulia. -ad sufiqsi
ufro met SeTavsebadobas iCens -eb TematurniSnian zmnur
fuZeebTan, Tumca sxva zmnuri fuZeebisaganac awarmoebs
terminebs:
-eb-ad-i: aRgebadi, gannawilebadi, cvalebadi, ganwvaleba-
di, ganyenebadi, ganSorebadi, gasrulebadi...
-ob-ad-i: aRmoSobadi, aRdnobadi, grZnobadi...
-∅-ad-i: daÃsnadi, gankueTadi, ganWradi, qmnadi, midreka-
di...
-v/-ev-ad-i: xilvadi, qcevadi...
-om-ad-i: gandgomadi...

Tanamedrove mecnierul terminologiaSi -ad sufiqsma


kidev ufro gaifarTova gavrcelebis are.
radganac -ad sufiqsiani warmoeba mimReoburi Sinaar-
sisaa, amitom gasagebia, rom igi ar vrceldeba mimReobaTa
fuZeebze (gansxvavebiT -iT sufiqsiani modelisagan, rome-
lic metad aqtiuria swored Rpart + -oba fuZeebTan).

g) -iT sufiqsian models, rodesac es ukanaskneli ro-


melime fuZesTan ver Tavsdeba, SeiZleba Seenacvlos -is
sufiqsiani modeli, romelic sintaqsuri TvalsazrisiT
marTul msazRvrels warmoadgens da, rogorc msazRvre-
li wevri, gansxvavebiT -iT sufiqsiani atributuli msazR-
vrelisagan, Cveulebriv, postpoziciur wyobas icavs:
naTxzi siraÁsaÁ, naTxzi guarTaÁ, sazRuari ukudavebisaÁ,
gzavnaÁ moqcevTaÁ, saxe arsebisaÁ, saxe romelobisaÁ. Tum-
ca Zalian iSviaTad SeiZleba prepoziciuli wyobiTac
iyos warmodgenili: zesTmdebareobisa mizezi, guarTa aR-
qmnaÁ, guarTa aRmqmneli.

71
-is sufiqsiani modeli SeiZleba Seenacvlos -iT su-
fiqsians im fuZeebTanac, romlebTanac es ukanasknelia
damkvidrebuli: gzavnaÁ warmoSobisaÁ, Zali aRorZinebisaÁ,
Rone sityÂsgebisaÁ.
rogorc vxedavT, yvela am SemTxvevaSi -is sufiqsiani
msazRvreli -iT sufiqsiani msazRvrelis funqcias asru-
lebs. amdenad, mas SeiZleba mieces derivaciuli afiqsis
kvalifikacia, magram isic unda aRiniSnos, rom mas gaci-
lebiT ufro naklebi unari aqvs ganzogadebuli mniSvne-
lobis gamoxatvisa (zogadi niSnis mixedviT daxasiaTebi-
sa) da, Sesabamisad, terminologiuri statusis miRebisa.

d) -iT sufiqsiani modelis sinonimur jgufs qmnian -ier


da -ovan sufiqsiani modelebi, romelTac mecnierul ena-
Si Seenacvla -iT formanti, magram sruliad ver gandevna
isini.

Rs + -ier (es sufiqsi, Cveulebriv, arsebiT saxelebs daer-


Tvis da warmoqmnis zedsarTavebs, romelTac substan-
tivaciis unari aqvT): sulieri arsebaÁ. aseve: gonieri,
Jamieri, nivTieri, queyanieri, zomieri, xorcieli (Ãor-
cielTa saqmeTa), zecieri...
Rpart + ier: aqtiuria mimReobis fuZesTanac: mecnieri, mna-
Tobieri, quelismoqmedieri, mSobieri...
Rpart + -ier: SeiZleba zmnur fuZesac daerTos: cnobieri,
sityÂeri...

-ovan sufiqsi metad produqtiulia biologiuri da


fiziologiuri terminologiis warmoebisas (Teslovani,
nakuToani, Ãmoani, nasxmanoani, zeToani, Ziroani...), aseve aq-
tiuria igi filosofiuri terminebis warmoebaSic, oRond
distribuciisa da fuZeebTan SeTavsebadobis Tvalsazri-
siT dabali SesaZleblobisaa, daerTvis mxolod substan-
tivTa fuZeebs:

+ -o/-v/-an: mizezov/vani, arseboani, sazRvroani, sxeulo-


ani//sxeuleani, naTesavoani//naTesavi, saxoani//saxe...

72
es sufiqsi advilad irTavs -oba da -eba abstraqtul
saxelTa mawarmoeblebs: mizezovnoba, tomovneba, Tancis-
krovneba, Teslovneba...

e) adieqtivuri terminebis produqtiuli modelia, ag-


reTve, -ebr//-ebr-iv sufiqsiani warmoeba, romelic agreTve
-iT sufiqsiani modelis badalia da berZnul -ik sufiqsiani
terminebs Seesatyviseba. igi distribuciuli Tvalsazri-
siT SezRudulia, daerTvis mxolod arsebiTi saxelebis
fuZeebs, magram samagierod maTTan did produqtiulobas
iCens:

Rsub + -ebr/-ebriv//-obriv: sxeulebrivi (swmatikovς), suleb-


rivi (yucikovς), cxovelebrivi//cxovlobiTi (zwtikovς), niv-
Tebrivi (uJlikovς), kanonebrivTa ganwesebiTa...

am models substantivaciis unari ara aqvs. termino-


logiur SesityvebaSi msazRvreli elementis rols asru-
lebs da, Cveulebriv, prepoziciaSia, rac damaxasiaTebe-
lia saerTod terminologiuri SesityvebebisaTvis: dedeb-
rivi mizezi, erTebrivi ricxvi, RmrTebrivi moqmedeba, sxe-
ulebrivi vnebaÁ, ceebri wesi, sqesebri/vi/ minaqusi, Jameb-
rivi gansazidi, ZarRuebri midrekaÁ, sulierebri Zali...

iSviaTad SeiZleba wyoba postpoziciuric iyos: asoÁ


msoflebrivi (to; stoicei`on to; kosmikovn), moqmedebaÁ RmrTeb-
rivi, gonebaÁ RmrTeebri...

-ian sufiqsi terminologiuri Sesityvebebis modeleb-


Si ar Cans. am sinonimuri mniSvnelobis modelebidan yve-
laze produqtiuli terminologiur sityvawarmoebaSi -iT
sufiqsiani warmoebis tipia.

v) daniSnulebis Sinaarsis sawarmoeblad, garda -ad


sufiqsiani modelisa da sa- prefiqsiani mimReobebisa,
terminologiur SesityvebaTa msazRvreli elementisaTvis
xSirad gamoiyeneba sa-o konfiqsiani warmoebis tipi, rome-
lic zedsarTavebs awarmoebs nebismieri fuZisagan: arsebi-
73
Tis, zedsarTavis, ricxviTis, nacvalsaxelebis, sawyisebi-
sa da mimReobaTaganac:

sa-Rs-o: samRdelo, sahazro, samuso, saWiro, sasaxo...


sa-Radj-o: sazogado, saWeSmo...
sa-Rnum-o: saerTo, samravlo, sapirvelo, saerTiso...
sa-Rpron-o: saTaviso, saTÂso, sayovelTao, sayuelao...
sa-Radv-o: saukuno, saniadago, saTanado...
sa-Rpart-o: samyofo, sapirmSoo, saCueulebo...
sa-Rcomp-o: sayofaqceo, saguliszraxvo...
sa-R-is-o: saerTiso, samaradiso, sasivrcisebo...

z) rogorc zemoT aRvniSneT, antinomiur mimarTebaTa


gamoxatva, garda leqsikuri saSualebisa (samaradiso –
Jamieri, didi – mcire, zogadi – kerZo, naTeli – bneli,
sayovelTao – nawilebiTi), morfologiuri saSualebebi-
Tac xdeba. ukuTqmiTi Sinaarsis saxelTa produqtiuli
mawarmoebelia u-R-o konfiqsi, aseve ar nawilakiani mode-
lic. amasTan, aRsaniSnavia, rom antonimebi konfiqsis sa-
SualebiT iwarmoeba im SemTxvevaSi, rodesac nawarmoebi
sityva Zireuli sityvis jgufidan ar gadis (e. i. igive
metyvelebis nawilia): es xdeba maSin, rodesac Zireuli
sityva zedsarTavi an mimReobaa: didi – udido, sruli –
usruli(//arasruli), mtkice – umtkico, swori – usworo,
igi – uigio, mravali – umravlo. unda aRiniSnos, rom
zedsarTavTagan Zalian iSviaTia aseTi warmoebis magali-
Tebi.
antinomiebi ZiriTadad mimReobaTa fuZeebisagan iwar-
moeba: u – o konfiqsiT an oden u- prefiqsiT.

u-Rpart.ob.-ul/-il/-ad: ziarebuli – uziarebeli, ganwvale-


buli – ganuwvalebeli, gannawilebuli – ganunawile-
beli, qmnili – uqmneli, agebuli – augebeli, gareSew-
erili – gareSeuwereli, vnebadi – uvnebi, qmnadi –
uqmneli, midrekadi – miudrekeli.
u-Rpart.sub.-o: meqone – Tanauqono, moqene – umoqeno, moqme-
di – umoqmedo, myofi – umyofo...

74
u-Rv-o: rogorc zemoT vnaxeT, u-o konfiqsi zmnuri Zire-
bisaganac awarmoebs ukuTqmiTs formebs mimReobebisa:
uTqu/uTqoÁ, uocno...

es modeli berZnuli uaryofiTi Sinaarsis mqone a-


prefiqsiani formebis Sesatyvisia: a[u>loς (univTo), a[logoς
(usityÂ), ajqavnatoς (ukudavi), ajmevqektoς (uziarebeli)...
metyvelebis sxva nawilTagan, mag. arsebiTTagan u-o
konfiqsis darTviT miiReba zedsarTavi saxeli da igi
aris ara Zireulis antonimi, aramed aRniSnavs im Tvisebe-
bis uqonlobas, romelsac gamoxatavs Zireuli saxeli:
sxeuli – usxeulo, mizezi – umizezo, Zali – uZalo, Ro-
ne – uRono, romeloba – uromelo, goneba – ugonebo,
sazRvari – usazRvro (usazRvro aris ara is, rac ar
aris sazRvari, aramed is, rasac ara aqvs sazRvari).
aseT SemTxvevaSi antonimebis warmoebas kisrulobs ‘ar’
nawilaki, romelsac eniWeba derivaciuli afiqsis (afiqsoi-
dis) funqcia: samaradisooba – arasamaradisooba, eseoba –
areseoba, swori – araswori, msgavseba – aramsgavseba, igi-
veoba – arigiveoba... amgvarad miRebuli derivatebi sub-
stantivebia da terminologizacias swrafad eqvemdebareba.

T) neoplatonuri filosofiuri teqstebis (gansakuT-


rebiT prokle diadoxosis) enisa da stilisaTvis gansa-
kuTrebiT damaxasiaTebelia superlativis formaTa mozR-
vaveba da maTi cnebiT-terminologiuri RirebulebiT ga-
moyeneba. aqedan modis, albaT, aRmatebiTi xarisxis for-
maTa utrirebuli gamoyeneba areopagitul teqstebSi. ro-
gorc n. maxaraZe aRniSnavs Tavis specialur gamokvleva-
Si, `xarisxis formebi TxzulebaTa im nawilSi iCens Tavs
yvelaze metad, sadac avtori zeciuri ierarqiis da RvTa-
ebrivi saxelebis daxasiaTebas iZleva~. amdenad, dionise
areopagelis enaSi gradus superlativus formebi msoflmxedve-
lobriv-azrobrivi datvirTvis mqonea (n. maxaraZe, 1986, gv.
69). Sesabamisad, am TxzulebaTa qarTul TargmanebSic xa-
risxis formebis warmoebis are metad farToa da u-R-es
mawarmoebels fuZeebTan SeTavsevadobis didi unari aqvs

75
da farTo distribuciiT xasiaTdeba. garda zedsarTavi
saxelisa, igi SeiZleba daerTos mimReobas, ricxviT sa-
xels, nacvalsaxels, zmnizedebs, nebismier warmoqmnil
fuZes. es formebi Sedian rogorc terminologiur Sesity-
vebebSi (msazRvrel elementad), aseve sazRvruli wevris
CavardniT damoukidebel erTsityvian terminebsac qmnian:
mag. mizezi umravlesTaÁ uZlieres da uyovlieres da
umaxlobeles erTisa, vidre umciresTaÁ (`kavSirni~, 47,5);
yoveli Zali, erTebriv myofi, gamravlebulisasa uusazR-
vres ars (`kavSirni~, 58,26); xolo igi dazesTaebul da us-
rules ars (`kavSirni~, 16,17).
fuZeTa mixedviT ganawilebis Semdegi suraTia:

u-Radj.-es: usrulesi, unotioesi, uvrcelesi, umZlavresi.


u-Rsub.-es: usaxeesi saxe, unaTesvesi naTesavi.
u-Snum.-es: upirvelesi (suli), umravlesi.
u-Sadv.-es: uzesi, uzenaesi (guari), uzesTaesi (erTi), uze-
naesi, uquesi, uquenaesi, umyisesi, ukuanaisknelesi,
uquemoesi.
u-Spart.-es: uganSorebulesi, ugannawilebulesi (Zali), ur-
Ceulesi, umdgomesi, umpyrobilesi, umZlesi, ugareSem-
cvelesi, umoqmedieresi, uzedmiwevnulesi, uTandebu-
lesi, uganTvisebulesi.
u-Rpron-es: uTÂsesi, uyovlesi, uyovelTaoesi, usayovelTa-
oesi...
u-Rderiv-es: ubunebieresi, udasabamieresi, usaRmrToesi,
univTieresi, uziaresi, uqueynieresi, umsgavsieresi,
umoqmedieresi, uusaxuresi, uuqmesi, uerTisguaresi,
uerTebrivesi, usaidumloesi, ukerZoobiTesi...
rogorc vxedavT, gansakuTrebiT produqtiulia -ier
sufiqsTan kombinacia. ufro iSviaTia u-e da u-o konfiqsi-
ani e.w. mokle formebi, magram swored amis gamo, rom mok-
lea da sxarti, terminisaTvis ufro xelsayrelia:

u-Radj-o: umravle, usrule, udare, ugrile, umartive, um-


rume, uwmide, uzrqe...
u-Radj-o: ufro, uwlo, uuqmo, umcro, usayovelTao...

76
xarisxis formaTagan iseve, rogorc yvela sxva tipis
derivatebisagan, advilad iwarmoeba abstraqtuli cnebis
gamomxatveli termin-substantivebi -oba sufiqsis dar-
TviT:

u-R-es-oba: udaresoba, uzesTaesoba//uzesTaoba, ukninesoba,


umaxlobelesoba.

es modeli advilad iTavsebs -iT sufiqsian derivaci-


as, ris Sedegadac miiReba samrigiani derivaciuli mode-
li: u-dar-es-ob-iT-i.
xarisxis formaTa saSualebiT terminTa warmoeba or-
ganuli modelis garda aRweriTi gziTac xdeba, magram,
cxadia, amgvari modeli terminisaTvis araxelsayrelia da
amitom arc aris produqtiuli:

ufro + termini: ufro Sedgmuli, ufro usazRvro, ufro


sruli (ajtelhvstera)...
umetes + termini: umetes mizezi (to; aijtiwvteroς)...

magram am Sinaarsis terminebi ‘zesTa’ zmnizedasTan


kompoziciaSi qmnian metad produqtiul models rogorc
damoukidebeli substantivi-terminebis, ise terminologi-
uri Sesityvebebis Sesaqmnelad: zesTsruli, zesTmdebare,
zesTmeqone... es modelic advilad iTavsebs -oba/-eba su-
fiqss: zesTsruleba, zesTmdebareoba, zesTmqonebloba... es
modeli metad marjvea da gamWvirvale Sinagani formis
gamo terminologiuri sityvawarmoebisaTvis.

2.2 adverbialuri terminologiuri Sesityvebani

calke unda gamoiyos iseTi terminologiuri Sesityve-


bani, romelTa I elements -iT, -ad an -is brunvis forman-
tiani adverbialuri msazRvreli warmoadgens: am SemTxve-
vaSic yvelaze aqtiuri -iT sufiqsiani modelia: sazR-
vrul terminad mimReobaa:

77
R + -iT/-ad/-ad-is + participe: bunebiT vnebadi, bunebiT mid-
rekadi, odesveobiT myofi, moqmedebiT ukumqcevi, gua-
movnebiT mdgomareoba, myofobiT TÂTmimdreki, ganSo-
rebiT mziarebeli, nefsiT qcevadi, bunebiT upirvele-
si, ganSorebiT//ganuyeneblad mziarebeli, marad myoÁ,
samaradisod mziarebeli, samaradisod midrekadi, mara-
dis myofi, maradis moZravi.

kompozitisaken gardamavali tipia martivfuZiani zmni-


zedebis formaTa dakavSireba sazRvrul terminTan: nia-
dag vnebadi, namdvil myofi...

3. afiqsoiduri warmoebis tipebi

3.1. adverbialuri warmoeba

adverbialuri Sesityvebebidan momdinareoben zesT-,


zed-, Tana, Sinagan, Soris, gare, ukun-, wina- (berZn. uJper-
uJpo-, sun-, peri-, pro-, ejpi-,) afiqsoiduri warmoebis terminebi.
am zmnizedaTagan zogi preverbadaa qceuli, zmnis pirian
formebsac daerTvis da gamoirCeva cnebis kompaqturi aR-
weris unariT da formisa da azris gamWvirvalobiT. amde-
nad, aseTi modeli metad xelsayrelia terminTa warmoebi-
saTvis da kidevac didi aqtiurobiT xasiaTdeba: ZiriTadi
termini-sazRvruli (I elementi), Cveulebriv, nazmnari sa-
xelia: masdari an mimReoba (iSviaTad arsebiTi an zedsar-
Tavi).

zesT + part:zesTarsi, zesTmdebare, zesTaRmkuli, zesT-


meqone, zesTsruli, zesTgoneba.
zesT + subst.,adj.: zesTaarsebiTi, zesTgonebiTi (moqmedeba),
zesTmdebareobiTi, zesTguari.
zed + masdari: zedSemoslva, zedmiwevna, zedwarwera,
zeddarTva, zedganwvaleba, zedmogoneba.
zed + particip.: zedSemosruli, zedmiwevnuleba, zedwar-
werili, zeddarTuli, zedganwvalebuli.

78
Tan + substantivi: Tantomi//Tanmetome, Tanmizezi, Tanan-
ergi, Tansaxeli, Tanmosaxele, Tanmewesi, Tanbuneba,
Tanmexmeoba, TanmonaTesaoba.
Tan + masdari: Tanziareba, TanSesityua, Tanmicema, Tanmi-
bunebeba, Tandaweseba, TanSesruleba, Tanmidreka, Tan-
Txzva, TanSexeba. Tanadadeba, Tanaqceva.
Tan + mimReoba: Tanmziarebeli, Tanmoqmedi, Tanmimcemi,
Tanmeqone, Tanmibunebebuli, Tanmidrekili, Tanamdeba-
re.
Sinagan + mimReoba: Sinaganmdebare (sityua).
Soris + mimReoba: SorismdebareobiTi (sityua).
gare + masdari: garemoqceva, gareSecva, gareSewera, gare-
SesazRvra.
gare + mimReoba: garemosili (sityua), garemoqceuli, ga-
reSemcveli, gareSewerili, gareSeuwereli.
gare + derivati: garemoqceviTi, gareSemcvelobiTi.
wina + masdari: winaaRrCeva, winaganwyoba, winagangeba, wi-
nadadeba.
wina + mimReoba: winaaRrCeuli, winagamwyoÁ, winaganmge,
winCamosagdabeli, winamdebare.
wina + derivati: winaaRrCeviTi, winagawyobiTi, winaganmge-
blobiTi.
queSe/que + masdari: queSeganwvaleba queddeba, quewar-
weraÁ.
que + mimReoba: quedadrekili, quemdebare.
ukun + masdari: ukunqceva, ukuntrfoba, ukunsfereba/uku-
mrguleba, ukuTquma.
ukun + part.: ukumqce/vi/, ukumetrfe, ukumesfere, ukumTqume-
loba.

zmniswinTa specializacia ama Tu im dargis termino-


logiaSi cnobili faqtia. aseT derivaciul elementad aq-
tiuradaa gamoyenebuli aR- da gan- zmniswinebi:

aR-: aRmoCena _ magram: gamoCena, aRnaTxzi _ magram: naTx-


zi, aRsazRvra _ magram: SemosazRvra.

79
gan- + masdari: gansazRvreba, ganmarteba, ganCineba, ganyo-
fileba, ganwvaleba, ganfena, gansazidi, ganyeneba/ganye-
nebuli, gankideeba/gankideebuli.
gan- + mimReoba: gansazRvrebuli, ganmartebuli, ganwvale-
buli, ganfenili, ganyenebuli, ganukideebeli.

adverbialuri windebuliani kompozicia qarTulSi sa-


enaTmecniero literaturaSi meoreul da araorganul
movlenad miaCniaT. rogorc k. danelia aRniSnavs, `Zvel
qarTulSi adgilis zmnizedebis adgilobiTi zmniswinis
funqciiT moWarbebul xmarebasa da aqtivizaciaSi garkve-
uli wili udevs berZnul enas~ (k. danelia, 1983, gv. 145).
marTalia, berZnulma modelma xeli Seuwyo da gaaaqtiura
amgvari warmoeba qarTulSi, magram isic unda aRiniSnos,
rom realizacia da aqtivizeba SesaZlebelia mxolod po-
tenciaSi mocemulisa. isic xazgasasmelia, rom es modeli
metad xelsayrelia cnebiTi Rirebulebis sityvawarmoebi-
sas kompaqturi ekonomiuri formis saSualebiT saTanado
Sinaarsis gadmocemis unaris gamo.

3.2. Tandebuliani warmoeba

qarTul enas adverbialuri (windebuliani) warmoebis


fardi misTvis ufro bunebrivi Tandebuliani warmoebis
farTo saSualebani moepoveba. cxadia, es saSualebebic
aqtiuradaa gamoyenebuli terminologiur sityvawarmoeba-
Si. afiqsoidTa rolSi xSirad Tandebulebi gvevlinebian.
am tipis warmoebac gardamavali safexuria kompoziciisa-
ken. Tandebuliani warmoebis modeli, sazogadod, ucxo
ar Cans Zveli qarTuli enis ZeglebSi (naTesavisa Cemisa-
ganman: dab. 26,10; mefeTagani iyo: sin. mr. 206,17; erTi vinme
SeuracxTagani: SuSanik. 20,18; maqus niWi qristesmieri: ha-
bo, 65,18; RmrTisamieri brZanebaÁ da sxv.), magram es mode-
li terminologiuri sityvawarmoebisaTvis gansakuTrebiT
xelsayreli aRmoCnda cnebis zusti adekvatiT gadmocemi-
saTvis da amitom, Tu Zvel qarTulSi TiTo-orola Tande-
buli iRebs monawileobas derivaciaSi, terminologiur
sityvawarmoebaSi TandebulTa gacilebiT meti raodenoba
80
gvevlineba afiqsoidebis rolSi: maTi regularuli gamo-
yeneba terminmawarmoebeli afiqsis rolSi garkveul
struqturul mikrosistemas warmoSobs terminologiur
sityvawarmoebaSi. am modeliT nawarmoebi terminebi Ziri-
Tadad terminologiuri Sesityvebis msazRvreli elemen-
tis rols asruleben, magram, Cveulebriv, advilad sub-
stantivdebian elifsirebis gziT: tÂnismierad uwoden (ne-
mes. 90,3). Tu vin dadvas nawilTmierad da Sedgmulad
TÂTmdgomi, SeemTxÂos ujeroebaÁ (`ganmarteba~, 106,18);
quedmdebarisaSorisad Seisminebian (amon. 133,37); winaÁ-
TkerZoni tÂnisani (nemes. 84,5); queyanismomarTi gril ars,
xolo zenaÁ da cecxlismimarTi _ mxurvale (nemes. 26,7);
bunebisgareSesa hgvanan ... raÁsamimarTni (amon. 158,13).
am tipis warmoebaSi gansakuTrebiT aqtiurad gamoiye-
neba -gan, Soris, mier, gamo, kerZo, mimarT Tandebulebi;
Cveulebriv, miiReba termini-substantivebi an terminolo-
giur SesityvebebSi Semavali msazRvrelebi, romlebic ga-
moxataven garkveuli klasis, gvarisadmi mikuTvnebas, gar-
kveuli jgufisa Tu kategoriisagan warmomavlobas, gamom-
dinareobas (samaradmyoÁsgamoTa hmsTavrobs maradmyoÁ...
JamisgamoTa Jami hflobs: `ganmarteba~, $ 50).

Rgen. + gan: mizezisagani (mizezisagan gamomdinare Sedegi);


myofTagani, mcurvalTagani, TbeTagani, TÂsagani...
Rinstr. + gan: zemoÁTgani, pirveliTgani [wesi]...
Rgen. + gamoÁ: samaradmyoÁsgamoÁ, JamisgamoÁ, arsebisgamoÁ
moqmedebaÁ, TÂsgamo mizezoani, peripatoÁsgamoni,
aristotelisgamoni...
Rgen. + mier: am tipis modeli -iT da -ier sufiqsiani war-
moebis sinonimuri Sinaarsis terminebs warmoqmnis,
mcire niuansiT gansxvavebuls: sityÂsmieri cnobaÁ
(//sityÂieri cnobaÁ); Jamismieri ganzomaÁ (//JamiTi/Jameb-
rivi); mZRuarTamieri ÃelpyrobaÁ, nawilTmieri yovlo-
ba, bunebisamieri...
Rgan. + Soris: ricxÂsSorisi, nivTisSorisi, raÁarsobisa-
Sorisi, xatisaSorisi, JamisSorisi, saukunesaSorisi,
dambadebelisSorisi, mRdelmTavrobisaSorisi, adgi-

81
lisSorisi, gagonebisSorisi, sulisSorisi [Zali], yu-
risSorisi...
Rgen. + Sina: mravalTaSinaÁ, aqacaTaSinaÁ (`amqveyniuri,
materialuri~), rasaSinaobaÁ, sityuaTaSina madliero-
baÁ...
Rgen. + queSe: JamisqueSeÁ, TÂsqueSeÁ, saxeTaqueSeni...
Rgen. + zeda: veliszedaÁ, arsebiszedaÁ...
Rgen. + gare//gareSe: aTisgaresa [ricxusa], bunebisgareSeÁ...
Rgen.,adv. + mimarT: queyanismimarTi, raÁsamimarTi, aRsas-
rulismimarTi, momadlebadmimarTi, liqnadmimarTi...
R + ∅,instr.,adv. + kerZo: erTkerZoÁ, orkerZoTagan, zedak-
erZoÁ, winaÁTkerZoni tÂnisani...

Tanamedrove qarTul mecnierul terminologiaSi gansa-


kuTrebuli produqtiulobiTa da regularobiT gamoirCeva
zeda, qveS, mier Tandebuliani (afiqsoiduri) warmoeba.

4. kompozicia

Zvel qarTulSi sityvaTa kompozicia sakmaod ganviTa-


rebuli da damuSavebulia sistemuri TvalsazrisiT. is-
toriulad sruladaa Camoyalibebuli da dadgenili sity-
vaTa da fuZeTa SeerTebis wesebi.
samecniero literaturaSi Zvel qarTulSi gamoyofen
kompozitTa or did jgufs: I _ kompozitebi, romelTa
orive wevri saxeliTaa gamoxatuli da II _ kompoziti-
zmnebi (m. mrevliSvili, 1967). kompoziti-terminebi termi-
nologiur SesityvebebTan SedarebiT lakoniurobiTa da
kompaqturobiT gamoirCeva, erTsityvian martiv termineb-
Tan SedarebiT ki gamWvirvale Sinagani formiTa da moti-
virebulobiT. magram, molodinis sawinaaRmdegod, filo-
sofiuri enis terminTa mikrosistemaSi terminologiuri
Sesityvebis tipi sWarbobs kompozicias. amasTan, kompo-
zitTa garkveuli tipebi dominirebs: erT-erT maTgans pi-
robiTad SeiZleba ewodos zmnisarTuli kompozitebi, sa-
dac es elementebi afiqsoidebis funqcias asruleben.

82
radganac isini regularulad meordebian e.w. kompozitur
formebSi, isini zemoT ukve ganvixileT; xolo meore _
TÂT nacvalsaxeliT Sedgenili terminebia da maT qvemoT
ganvixilavT.

4.1. TÂT nacvalsaxeliani kompozitebi

TÂT nacvalsaxeli, rogorc kompozitis Semadgenloba-


Si Semavali regularuli elementi, SeiZleba afiqsoidTa
rigs mivakuTvnoT. igi berZnuli ukuqceviTi (aujtov) nacval-
saxeliani kompozituri modelis kalkirebis gziT awar-
moebs erTsityvian gamWvirvale motivaciis mqone termi-
nebs. TÂT nacvalsaxeliani kompozitebi Zveli qarTuli
enis ZeglebSi iSviaTad gvxvdeba (mag., oTxTavSi mxolod
erTi magaliTia amgvari warmoebisa: romelni dasabamiTgan
TÂTmxilvel da msaxur yofiliyvnes l. 1,2), rac asaxulia
kidec ilia abulaZis Zveli qarTuli enis leqsikonSi (aq
sul rva formaa dadasturebuli TÂT nacvalsaxeliani
kompoziciisa: TÂTmavali, TÂTkmaoba, TÂTmiwisagani, TÂT-
mpyrobeli, TÂTmxilveli, TÂTneba, TÂTosaxe, TÂToferi).1
TÂT nacvalsaxeliani kompozicia gansakuTrebiT produq-
tiulia filosofiur terminologiaSi _ am modeliT iq-
mneba mTeli rigi gamWvirvale motivaciis mqone terminebi-
sa. TÂT nacvalsaxeli (afiqsoidi) kompozitis I wevria da
Sedis kompoziciaSi nebismier metyvelebis nawilTan (ro-
gorc saxelebTan, ise saxelzmnebTan):
TÂTZali _ aujtoduvnamiς; TÂTcxoveli _ aujtozwvς; TÂTsru-
li _ aujtotelhvς; TÂTerTi _ aujtoevn; TÂTguami//TÂTguamoani//
TÂTmdgomi _ aujqupovstatoς; TÂTaRZvra _ aujtokivnesiς; TÂTmim-
dreki//TÂTmoZravi _ aujtokivnhtoς; TÂTkeTilobaÁ//TÂTsaxie-
rebaÁ _ aujtoagaqovthς... aseve _ TÂTbuneba, TÂTgonieri,
TÂTgaguareba da sxv.

1
z. sarjvelaZis mier Zveli qarTuli enis leqsikonisaTvis moZiebul
masalebSi (z. sarjvelaZe, 1995) maTi raodenoba cxra erTeuliTaa gaz-
rdili, maSin, rodesac elinofiluri mimarTulebis filosofiur da
Teologiur TargmanebSi am modeliT nawarmoebi terminebi uTvalavia.
83
rogorc zemoT vnaxeT, XI saukunis moRvaweebi _ giorgi
mTawmideli da efrem mcire sabunebismetyvelo-filosofiu-
ri xasiaTis ZeglebSi farTod iyeneben da aaqtiveben er-
Tsityviani terminis warmoebis am metad xelsayrel saSua-
lebas, romelic berZnuli kompozitis formalur kalks
warmoadgens, magram kargad miesadageba bunebriv qarTul
kompozitur tips. amitom es modeli farTod gavrcelda da
damkvidrda qarTul sityvawarmoebaSi _ rogorc yofiTs,
ise specialur terminologiur sistemebSi (d. meliqiSvili,
1975, gv. 143; r. RambaSiZe, gv.156). es modeli naTlad da, amave
dros, kompaqturad gamoxatavs cnebis Sinaarss (TavisTava-
dobas, damoukideblobas, absoluturobas, avtomaturobas).

4.2. atributulmsazRvrelian kompozitTa modeli

kompozitTa atributulmsazRvreliani modeli ufro


sabunebismetyvelo-maTematikur terminologiaSi moqmedebs
(sworguerdi, wrfelwiri, oTxyuri, oTxkuTxi, naxevar-
mrguali, zrqeltyaviani, mwarenaRvliani, mravalfesoani),
filosofiurSi ki SedarebiT iSviaTia: keTilguari, pir-
velmyofi, namdÂlmyofi, namdÂlarsebaÁ, keTilsaxeobaÁ, ke-
TilSezavebuli, erTsaxeli, igivesaxeli...
rac Seexeba marTulmsazRvrelian kompozitebs, es tipic
SeiZleba Segvxvdes filosofiuri terminologiis sistema-
Si: saxelisnacvali _ (aujtwnumiva); saxisdasabami _ (ajrchvtupoς).
ufro produqtiulia naTesaobiTi br. + nazmnari saxe-
li: TÂszraxva, (Se)gulissityua, guliszraxva, RmrTismety-
ueleba, bunebaTmetyueleba, aCrdilismwerlobiTi da sxv.

5. zmna-terminebi

5.1. warmoqmnili zmnebi terminebad

filosofiuri terminologiis mikrosistemaSi substan-


tiv-terminTa gverdiT metad didi adgili uWiravs moqme-
debis procesis aRmniSvnel zmna-terminebs (ziareba, mid-
reka, moZraoba, moqmedeba, warmooba, gzavna, gaguareba,
84
ukuqceva), amitom SemTxveviTi ar aris, rom filosofiuri
xasiaTis TxzulebebSi didi gaqaneba mieca saxelTagan
axal-axali cnebebis aRmniSvneli zmnebis da, maT Soris,
kompoziti-zmnebis warmoebas. nasaxelari zmnebi Zvel qar-
TulSi neologizmadaa miCneuli (iv. qavTaraZe, gv.109),
Tumca iv. qavTaraZis mier warmodgenili masalac gvaCve-
nebs, rom am neologizms Zvelsave qarTulSi mtkiced mo-
ukidebia fexi. magram aqve unda aRiniSnos, rom am zmnaTa
fuZeebi ZiriTadad arsebiTi da zedsarTavi saxelebia. fi-
losofiuri xasiaTis ZeglebSi ki nasaxelari zmnebis as-
parezi sagrZnoblad farTovdeba. isini iwarmoeba ricx-
viT saxelTa, nacvalsaxelTa, zmnizedebis, Sorisdebule-
bisa da kavSirebisganac ki, aseve Txzuli da warmoqmnili
saxelebisaganac. am mxriv gansakuTrebuli siTamamiT ga-
moirCeva ioane petriwi (vrclad ix. d. meliqiSvili, 1975,
gv. 132-140) da arsen iyalToelis jgufi: gelaTis katene-
biani bibliis (A 1108), amonios ermiasis (S 2562), maqsime
aRmsareblis (K-14), Teofilaqte bulgarelis ioanes sax-
arebis (A 52) mTargmneli.

modelebi:
aqtivisa: a + R + eb
pasivisa: i/e + R + ebi
mediumisa: R + ob

1. fuZed arsebiTi saxeli: buneba _ mihbunebebia, guar _


aguareben, saxe _ esaxeebian, sxeul _ gasxeuldebis, nivTi
_ SeanivTebs, gardainivTa, dro _ adroebdes...
2. fuZed zedsarTavi saxeli: erT _ daerTdebian, pirvel
_ epirvelebis, mtkice _ Semtkicnebis, TÂT _ aTÂTebs.
3. nacvalsaxeli: romeli _ garomeldeba, sxua _ asxu-
avdebis.
4. mimReoba: myofi _ amyofebs, mdgomi _ mdgomoba _ im-
dgomobs, nawevar _ Seanawevrebs.
5. zmnisarTi, zmniswini: zesTa _ dauzesTavdebis, warmo _
warmooba _ iwarmoebs, STamo _ iSTamoebs, garda _ igardaos.

85
5.2. kompoziti-zmnebi terminebad

kompoziti-zmnebis modeli _ saxeli + zmna (piriani an


upiro) Zvel qarTulSi Zalze produqtiulia. amasTan, ro-
gorc cnobilia, kompozitis II nawili mxolod garkveuli
semantikis zmnebisagan Sedgeba: yofa, cema, deba, xuma,
qmna, qoneba, Cineba, sityua, aris, iyo. amaTgan filosofi-
ur termin-zmnaTa warmoebaSi ZiriTadad yofa da qmna
zmnebi iReben monawileobas: sworyofa, erTyofa, sxeul-
yofa, mizezyofa, monacvaleyofa, mokudavyofa, moqeneyofa,
mimdrekelhyofs, guaroanhyvna, keTilqmna, erTeqmnebis...
Tanamedrove saliteraturo qarTulSi nasaxelari
zmnebis moqmedebis are kidev ufro gaizarda, kompoziti-
zmnebisa, piriqiT, Seviwrovda.

* * *

rogorc vnaxeT, filosofiuri terminologiis mikro-


sistema maincadamainc ar gamoirCeva warmoebis tipebis
mravalgvarobiT. mravalferovnebas qmnis afiqsTa distri-
buciuli SesaZleblobebis gafarToeba, fuZeTa da afiq-
sTa kombinaciebis Tavisufleba da SeuzRudaoba (rac ga-
mowveulia axal filosofiur cnebaTa gamoxatvis saWiro-
ebiT), aseve axalwarmoebul filosofiur terminTa didi
simravle.
terminTa warmoebis principebi da derivaciuli mode-
lebi, romelTac Zveli qarTveli moRvaweni eyrdnobodnen,
qarTuli sityvawarmoebis Sinagani kanonebidan gamomdina-
reobs da, amdenad, perspeqtiuli da nayofieria qarTuli
mecnieruli terminologiis ganviTarebis TvalsazrisiT.
Tanamedrove qarTul mecnierul terminologiaSi war-
matebiT gamoiyeneba Zvel qarTvel sityvismoqmedTa mier
Seqmnili terminebi. maT mier gamomzeurebuli modelebi
qarTuli enis sityvawarmoebis SesaZleblobaTa farTo
gamoyenebis Sedegadaa mopovebuli da sicocxlisunariani
da produqtiulia qarTuli enisa da misi leqsikis ganvi-
Tarebis tendenciebis TvalsazrisiT. aseve, maT mier Semu-
86
Savebuli principebisa da modelebis mixedviT mecniere-
bis sxvadasxva dargebisaTvis iqmneba axal-axali termine-
bi. xSirad es xdeba Seucnoblad, Zveli qarTuli mecnie-
ruli terminologiis, misi teqnikis specialuri Seswav-
lis gareSe, imdenad Rrmad aqvT gadgmuli am yalibebsa
da tipebs fesvebi qarTuli enis wiaRSi.
Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis struq-
turul-SepirispirebiTi da semantikuri analizi saSuale-
bas gvaZlevs Tvali gavadevnoT Zveli qarTuli filoso-
fiuri terminologiis formirebis process.

87
T a v i IV

Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis


struqturul-semantikuri SepirispirebiTi analizi

1. logikuri terminologia∗

XI-XII saukuneTa bizantiisa da saqarTvelos samonas-


tro skolebSi im saganTa Soris, romlebic Sedioda
trivium-quadrivium-Si, umTavresi adgili eWira logikas, rom-
lis kanonebis saSualebiTac cdilobdnen gadaewyvitaT
arsebis problema da ontologiis TandaTanobiT momwife-
buli sakiTxebi. pselossa da italoss dialeqtikaSi Se-
aqvT moZRvreba arsebis (myofis) Sesaxeb. erTica da meo-
rec SesaZleblad Tvlis dialeqtikis saSualebiT axsnas
metafizikuri problemebi.
aristoteles logikuri naazrevisadmi aseTi midgoma
saTaveebs iRebs jer kidev aleqsandriuli warmarTuli
filosofiuri skolidan. am mxriv tipiuria am skolis er-
T-erTi warmomadgenlis, aristoteles komentatoris, amo-
nios ermiasis azri: igi aristoteles filosofiis mizans
da sargeblobas xedavs imaSi, rom misi saSualebiT SesaZ-
lebelia asvla sayovelTao sawyisis Secnobamde: iZiebo-
ded amaT Tana, raÁ dasasruli da aRmoCinebadi Cuenda
saxÃmari aristotelebrisagan filosofosobisa: da vi-
tyÂT, viTarmed: aR-svlaÁ sazogadoÁsa mimarT dasawyisisa
yovelTasa da cnobaÁ, viTarmed erTi ars igi usxeuloÁ, ga-
nukerZoebeli, Zalmiuwdomeli TÂTsaxierebaÁ (amon. 100, 5-9).
antikuri filosofiis komentatorebTan (aleqsandriuli
skolidan italosamde) idga sakiTxi filosofiisa da
logikis urTierTdamokidebulebisa _ aris Tu ara logi-
ka filosofiis nawili, Tu igi mxolod iaraRi _ `or-
Ranoa~ filosofiisa (dawvrilebiT ix. T. doliZe, 1984, gv.


dabeWdilia Zveli qarTuli enis kaTedris SromebSi, t. 25, 1984, Zve-
li qarTuli logikuri terminologiidan, gv. 106-120; Jurnal `macneSi",
filosofiisa da fsiqologiis seria, 1987, #1. daskvna-dasabuTebasTan
dakavSirebuli terminologia Zvel qarTulSi, gv. 41-61.
88
317-345; 372-375). TviT am mecnierebis mamamTavari, aristote-
le, metafizikis VI wignSi mecnierebaTa 3 jgufs gamoh-
yofs: Teoriuls, praqtikuls da SemoqmedebiTs. dasabuTe-
bis Sesaxeb mecnierebas aristotele arc erT am jgufSi
ar aTavsebs. rogorc Cans, es iyo mizezi imisa, rom peri-
patoelebi SemdgomSi logikas filosofiis nawilad ki
ar Tvlidnen, aramed filosofiuri codnis iaraRad. ami-
tom iyo, rom aristoteles logikuri Sromebi Semdgom
saukuneebSi gaerTianda saerTo `organonis~ saxelwode-
biT. amis safuZvlad ki Tvlidnen `topikis~ im adgils,
sadac laparakia dialeqtikuri problemebis mniSvneloba-
ze, rogorc Semecnebis saSualebaze (a. axmanovi, 1960, gv
82-83).
swored am saxeliT imowmebs ioane petriwi aristote-
les logikur Sromebs prokles traqtatis pirvelive Ta-
vis komentarSi, romelic eZRvneba erTisa da simravlis
problemas, kerZod, prokles im Tezisis dasabuTebas, rom
`yoveli simravle eziareba erTs~. am Tezisis mtkicebisas,
silogizmis saintereso rkaluri sqemis saSualebiT (sa-
dac rkalebiT SeerTebulia kidura terminebi saSualis
gavliT) da silogizmis ZiriTadi cnebebis ganmartebiT
ioane petriwi mkiTxvels Tu msenels acnobs prokles
apofatikuri dasabuTebis meTods da aqve miuTiTebs aris-
toteles `organonze~, uromlisodac, misi azriT, SeuZle-
belia logikuri gziT risame Semecneba (da ese mciredTa
mier SemoisazRvra kanoni aristotelis `orRanoÁsaÁ~,
romlisa TÂnier uRono ars raÁsave gagonebaÁ sulisa mi-
er sityÂerisa (`ganmarteba~, gv. 10-11). aqedan Cans, rom Tvi-
Ton petriws logika (anu dialeqtika) miaCnia iaraRad,
`orRanod~, romlis `iZulebiTi kanonebis~ saSualebiT
xdeba ama Tu im Tezisis dasabuTeba. ar SeiZleba aqve ar
gavixsenoT, rom ioane italoss filosofiisa da logikis
urTierTdamokidebulebis sakiTxisadmi miZRvnili aqvs spe-
cialuri traqtati, romlis saTaurSive Cans avtoris po-
zicia: {Oti o[rganon ejsti hJ logikhv pragmateiva th`ς filosofivaς, mev-
roς de; oujdamw`ς (Itali, 1966, gv. 68 `imis Sesaxeb, rom iaraRia
logika filosofiisa da arasodes _ nawili~). xolo, rac
Seexeba petriwis `ganmartebis~ e. w. `bolosityvaobis~
89
erT-erT adgils, sadac `filosofosobis~, rogorc mecni-
erebis Semadgenel nawilebzea laparaki, es aris nawyveti
grigol nazianzelis Txzulebidan `epitafiaÁ didisa ba-
silisaTÂs~. es Txzuleba, rogorc cnobilia, warmoadgens
basili didis `Sesxma-miTxrobas~, misi Rvawlis warmoCena-
sa da dafasebas. xsenebul nawyvetSi ki laparakia basil-
is erT-erT did niWze _ filosofosobaze. amasTan dakav-
SirebiT mTargmneli arkvevs, rom nazianzeli filosofi-
as sam nawilad hyofs: `xolo Sen ixile Cemdad, Tu viTar
RmrTismetyueli yovelsa filosofosobasa uwamebs me-
gobarsa TÂssa basilis, rameTu filosofosobaÁ anu bune-
baTmetyuelebs da iTqumis mxedvelobiTad; anu qcevaTa da
CveulebaTa Seamkobs da iTqumis saqmiTad; anu sityÂere-
biTTa winaaRmdgomobiT winadadebaTaTÂs STamovals, ro-
melTa mier Sehmzadebs vidreme SesatyÂssa sjulTa
TÂsTasa da, raÁca-igi enebos, xolo ukun-aqcevs winaaR-
mdgomTasa da iwodebis winaaRmdgomTmetyuelebiTad da
ganmsityuelobiTad~ (`ganmarteba~, bolosity. 224,13-21). am-
gvarad, am nawyvetSi gadmocemulia nazianzelis azri
filosofiis klasifikaciis Sesaxeb. `sityÂeri moqmedeba~
da `ganmsityuelobiTi Ãelovneba~, rogorc Cans, `logi-
kis~ mniSvnelobiTaa naxmari, `winaaRmdgomTmetyueleba~ ki
dialektikhv-s Targmani unda iyos. nazianzelis `epitafiis~
Sesabamisi adgilis efrem mciriseul TargmanSi vkiTxu-
lobT: raodeni ars sityÂTgamoCinebiTi da winadadebiTi
da ganwyobiTi, romelsa sityÂsgebiTad saxelsdebeno (A
109, gv. 55; sim. yauxCiSvili, 1940, gv. X IV). rogorc vxe-
davT, logikas da dialeqtikas aq sinonimuri Sinaarsi
aqvs, rac savsebiT Seesabameba Suasaukuneobriv gagebas,
romlisTvisac dialeqtika logikuri azrovnebis xelovne-
baa. efremma icis, rom zogierTni logikas filosofiis
nawilad miiCneven, sxvebi ki `orRanebiTad~, e.i. iaraRad,
rasac igi Tavisi Targmanis sqolioSi aRniSnavs: sam-saxed
ganaCineben filosofosobasa: xedviTad, saqmiTad da sityÂi-
erebiTad, xolo vieTnime _ orRanoebiTadca (A 109, gv. 55; s.
yauxCiSvili, 1940, gv. XLIV). `sityÂerebiTi~ (anu `logika~)
damaskelis `dialeqtikis~ efremiseuli Targmanis mixed-
viT xedviTi filosofiis SemadgenlobaSi Sedis: xolo
90
ganiyofebis filosofosobaÁ xedÂTad da saqmiTad. da
xedÂTi igi ganiyofebis sityÂerebiTad da swavlulebiTad
da bunebaTmetyuelebiTad (`dial.~, 52,7). TviT efrem mci-
re, rogorc Cans, logikas//dialeqtikas filosofiis nawi-
lad miiCnevs. damaskelis `dialeqtikis~ Sesaxeb (romel-
sac TviT damaskeli `safilosofoso Tavebs~ _ Kefavla-
ia filosofikav-s uwodebda) igi wers: ese ergasisni Tavni ri-
cxuedni...gareSeTa wignTa da safilosofosoÁsa swavlu-
lebisaganni ariano (`dial.~, gv. 66), an iqve: aha, esera gu-
qonan asni Tavni saeklesioni ormeocdaaTTa TavTa mier
safilosofosoTa garaSezRudvilni (`dial.~, gv. 67). TviT
efremis winaSe, rogorc Cans, es sakiTxi ar dgas: igi
gadmoscems imas, rac teqstSia. rac Seexeba amonios ers-
miasis mTargmnels, misTvis, iseve, rogorc petriwisaTvis,
logika, anu `sityviTi mofarduleba~ aris ara kerZoÁ fi-
losofosobisaÁ, aramed orRanoÁ ars (amon. 22,32), Tumca
igi icnobs da warmoadgens sxvaTa sawinaaRmdego azrsac,
romlis mixedviTac logika filosofiis nawilia: gan-
swvaleben filosofosobasa: mxedvelobiTad da moqmedebi-
Tad da sityÂerebiTad (amon. 11,16) (filosofiis klasifi-
kaciisa da logikisa da filosofiis mimarTebis Sesaxeb
amonios ermiasTan ix. m. rafava, 1982, gv. 073-082).
zemoT ukve gamoCnda, rom logikis disciplinis aRsa-
niSnavad sxvadasxva avtorTan da mTargmnelTan sxvadas-
xva termini ixmareba.
saerTod, metad saintereso suraTs iZleva ZiriTadad
erTi pirvelwyarosagan _ aristotelesagan momdinare,
magram sxvadasxva, bizantiel warmarT Tu qristian komen-
tatorTa Tu mTargmnelTa xelSi gamovlili logikuri
terminebis urTierTmimarTeba maTi warmoebis principebisa
da mniSvnelobaTa ganviTarebis gzebis Seswavlis Tval-
sazrisiT.
qvemoT warmovadgenT daskvna-dasabuTebasTan dakavSi-
rebuli zogierTi cneba-terminis formalur da semanti-
kur analizs. es terminebi berZnulSi ZiriTadad aristo-
teles Txzulebebsa da mis komentatorTa (diogene laer-
tis, porfiris, amonios ermiasis), aseve, ioane damaskelis
SromebSia damuSavebuli. XI-XII saukuneTa qarTvel mTar-
91
gmnelebTan isini gadmocemulia sxvadasxva leqsemebiT,
rac saSualebas gvaZlevs Tvali gavadevnoT am sityvebis
terminebad Camoyalibebis saintereso process.
daviwyoT TviT am disciplinis aRmniSvneli terminiT:

1.1. logika _ hJ logikhv pragmateiva

ioane damaskelis ganmartebiT, logikis anu sityviere-


biTi saqmianobis mizans, amocanas warmoadgens dasabuTe-
bis, mtkicebis warmarTva: Crh; ginwvskein, o{ti skopovn e[cei hJ lo-
gikhv pragmateiva peri; th`ς ajpodeivxewς (Dial. xe’gv. 132). efrem mci-
re berZnuli Sesityveba-terminis hJ logikhv pragmateiva-s Sesa-
bamisad xmarobs Sesityvebas sityÂeri moqmedebaÁ, arseni
odnav cvlis efremis termins da ufro uaxlovdeba ber-
Znulis mniSvnelobas: sityÂeri saqmieroba, amasTan, mTeli
konteqstis azric mis TargmanSi ufro zustad da naTla-
daa gadmocemuli:

efremi arseni
moswrafebaÁ aqus sityÂersa wina ucs iWuad sityÂersa
moqmedebasa gamoCinebisaTÂs saqmierobasa warmarTebaÁ ga-
saqmeTaÁsa momaCinebelobisaÁ (dial., 51,1).

amonios ermiasis Txzulebis qarTulad mTargmneli,


ioane tariWisZe ki am cnebas Semdegi SesityvebiT gadmos-
cems: sityvieri mofardulobaÁ, sityÂTi mofardulobaÁ,
es Sesityvebebic berZnuli hJ logikhv pragmateiva-s pirdapiri
Targmania.
ras niSnavs mofarduloba?
mofarduli sabas leqsikonSi ganmartebulia rogorc
`msyidveli~. Zveli qarTuli enis ZeglebSi fard fuZis
Semcveli sityebi _ frdides, frdili, mofarduli... seman-
tikurad yvela `/ga/yidvasTanaa~ dakavSirebuli.
mivediT mofardulTa da iyideT Tquenda (m. 25,9); ||war-
vediT savaWrod da iyideT Tavisa Tquenisa zeTi: poreuve-
sqe de; ma`llon pro;ς tou;ς pwlou`ntaς, kai; ajgoravsete eJautai`ς (M.25,9).
am fuZes m. andronikaSvili ukavSirebs saSualo sparsu-

92
lis sityvas pardač, rac `gadasaxads, gadaxdas, Sesruleb-
as~ niSnavs (m. andronikaSvili, 1966, gv. 385-386).
`Sromis, naSromis~ mniSvnelobiT sityva mofarduloba
dasturdeba ioane petriwis `ganmartebis~ e.w. `bolosi-
tyvaobaSi~:1 sam arian uzesTbrZnesisa solomonis mofar-
dulobani: Tanad `igavi~ da `eklesiaste~ da `qeba qeba-
TaÁ~ (`ganmarteba~, 29-30).
sim. yauxCiSvils sityva mofarduloba gamocemisaTvis
darTul leqsikonSi ganmartebuli aqvs rogorc `movaWreoba,
mosaqmeoba.~ ganmarteba, cxadia, Zveli qarTuli enis Zeg-
lebSi dadasturebuli mniSvnelobis mixedviTaa gakeTebuli.
amasTan, daZebnilia mocemuli konteqstisaTvis ufro Sesafe-
risi mniSvneloba _ `mosaqmeoba~. magram, zemoT warmodgenili
konteqsti nebas gvaZlevs am sityvis mniSvneloba kidev ufro
davazustoT da mocemul SemTxvevaSi gavigoT, rogorc `naS-
romi, Sroma~, rac axlos dgas `saqme~ mniSvnelobasTan. rom
es marTlac asea, amas gvidasturebs Semdegi: rogorc T. Wyo-
niam gaarkvia (T. Wyonia, 1965, gv. 72), ioane petriwis gan-
martebis `bolosityvaobis~ es nawili, sadac solomonis sam
wignzea laparaki, warmoadgens basili didis Txzulebidan
(Eijς th;ς ajrch;n tw`n paroimivwn) amoRebuli vrceli citatis Tar-
gmans: Trei`ς ta;ς pavsaς e[gnomen pragmateivaς tou`ς sofotavtou Solomw`ntoς
(P.G.t. XXXI col.388).
rogorc vxedavT, mofarduloba naxmaria berZnuli pra-
gmateiva-s Sesatyvisad da mis adgilas efTÂme mTawmidelis
TargmanSi zis sityva wigni: samni gÂxilvan Cuen wignni
igi yovlad brZnisa solomonisni: erTad ese `igavTaÁ~ da
meored `eklesiastisaÁ~ da mesame _ `qeba qebaTaÁ~.
swored am konteqstze dayrdnobiT daaskvnis T. Wyonia,
rom mofarduloba sityva niSnavs `wigns~, `traqtats~ anu
`naSroms~. masve quTaisis saxelmwifo istoriuli muzeum-
is xelnawerTa aRwerilobis I tomidan moaqvs nikoloz
gulaberisZis (XII s.) mier Targmnili Txzulebis erT-er-

1
`bolosityvaobis~ am nawilis terminologia amovardnilia ioane
petriwis terminologiuri sistemidan da amonios ermiasis Targmanis
(romelic, Tavis mxriv, arsen iyalToelis terminologias misdevs) ter-
minologias emTxveva (vrclad ix. d. meliqiSvili, 1988, gv. 170-171).
93
Ti saTauri _ `misive mofardulobisagan ormocdameaTe-
rTmete Tavisa~, sadac mofarduloba kvlav berZnuli pra-
gmateiva sityvis Targmans warmoadgens E j k th`ς aujteς pragma-
teiva kefavlaion (P.G.t. XCI.col. 45-46) da niSnavs `naSroms,
wigns~. termins mofarduloba xSirad xmarobs amonios
ermiasis Txzulebis qarTulad mTargmneli. mis TargmanSi
sityva mofarduloba swored am mniSvnelobas atarebs da
berZnuli pragmateiva-s Sesatyvisia. Pragmateiva sityvasi-
tyviT niSnavs `saqmes, saqmianobas, Sromas~, xolo Semdeg
misgan ganviTarebulia mniSvnelobebi: `naSromi, gamo-
kvleva, moZRvreba, traqtati~, dabolos, `disciplinac~. am
ukanaskneli mniSvnelobiT aqvs naxmari igi ioane tari-
WisZes Semdegs konteqstSi: romelTagan Seiqmnebis sÂl-
logismosi, romlisaTÂs STamovals sityÂeri mofardu-
lobaÁ (S 2562, 182-183r) – jEx w`n oJ sullogismo;ς givnetai, pe-
ri; o{n hJ logikh; katagivnetai pragmateiva (Ammon. 88,16-17). sityÂTsa
mofardulobasa Sina moqene varT ganCinebiTTa sityuaTa
(amon. 38,6) hJ pragmaieiva – `saqmianoba~, `swaleba~.
mofarduloba termins `moZRvrebis~, `naSromis~ gagebi-
Tac xmarobs ioane tariWisZe, oRond, aucileblad filo-
sofiasTan kavSirSi: viTarca cxad-hyofen filosofosTa
mofardulobani (S 2562,107r Dh`lon o{ti aiJ tw`n filosovfwn pragma-
tei`ai: Ammon. 25,10-11).
rodesac Tavisi wignis daniSnulebaze laparakobs,
amonios ermiasi ambobs, rom winamdebare wigni sityviere-
biTs saqmianobaSi, e. i. logikaSi, da saerTod, aristote-
les filosofiaSi gasarkvevad pirveliao: winamdebare
wigni sityÂerebiTsa mofardulobasa da yovelsa aris-
totelebrisa filosofosobisa pirvel ars (S 5262, 243 r-v).
iqve, Semdgoms gverdebze ki aRniSnavs, rom kategoria-
Ta wigni aris dasawyisi logikuri saqmianobisao: dasawyi-
si sityÂerebiTisa mofardulobisaÁ ars wigni katiRori-
aTaÁ (S 5262, 248v).
rogorc vxedavT, ioane tariWisZe termins mofardu-
loba mxolod filosofiasa da sityvierebasTan (logi-
kasTan) wyvilSi xmarobs (ix. agreTve, 131v, 140v,109r...). ze-
moT vTqviT, rom frda, frdili, mofarduli da am fuZi-

94
dan nawarmoebi sxva sityvebis, rogorc saxelebis, aseve
zmnebis mniSvneloba Zvel qarTulSi dakavSirebulia `syi-
da, vaWroba~ mniSvnelobasTan. am Sinaarsis saTanado maga-
liTebi sakmaodaa moyvanili ilia abulaZis Zveli qarTu-
li enis leqsikonSi. amasTan, aRsaniSnavia, rom masala Zi-
riTadad saxarebidanaa da arc erT SemTxvevaSi ar aris
dadasturebuli is mniSvneloba, romelic, rogorc vna-
xeT, am leqsemebs Cveulebriv gviandel filosofiuri xa-
siaTis TxzulebebSi aqvT.
aRsaniSnavia, rom arseniseul `didi sjulis kanonSic~
sityva mofarduloba `saqmianobis~ mniSvnelobiTaa naxmari:
anu sxuebrTa mofardulobaTa maCueneblobasa Sina aqundes
eseviTarni pirni gansagdebelni: ese igi ars, mekapilionesa,
anu mefundukesa, gina Tu meabanoesa (d.sj.k. 210,43).
amgvarad, Cvens xelT arsebuli masalebis mixedviT es
termini berZnuli pragmateiva-s Sesatyvisad (`saqmianobis~,
`naSromis~ da aqedan `wignis~, `moZRvrebis~, `disciplin-
is~ gagebiT) gelaTis skolis, kerZod, arsen iyalToelis
jgufis (amonios ermiasis da maqsime aRmsareblis Sromeb-
is) TargmanebSi gvxvdeba da, amdenad, xsenebuli mniSvne-
lobiT maTi Semotanili Cans. es leqsema arc misi Cveul-
ebrivi da arc terminologiuri gagebiT ar damkvidrebu-
la qarTul saliteraturo enaSi, Tumca, filosofiuri
mwerlobis aRorZinebis xanaSi, XVIII s-Si, ioane bagrati-
ons gamouyenebia es termini, iseve rogorc bevri sxvac,
Tavisi `kalmasobis~ filosofiur nawilSi, romlis erT
mniSvnelovan wyaros amonios ermiasis Sromis Zveli qar-
Tuli, tariWiZiseuli Targmani warmoadgens: `sibrZnismo-
yuareba ars mecniereba saRmrToTa da kacobrivTa mofar-
dulobaTa~ (kalmas., gv. 185,11).
rogor gaxda SesaZlebeli mofarduloba sityvis mni-
Svnelobis aseTi, TiTqos ucnauri gadaweva? es SemTxveva
gamonaklisi ar aris, igi arc ise ucnaurad mogveCveneba,
Tu gavixsenebT, erTi mxriv, berZnuli ajgorav fuZis se-
mantikur wres (`qalaqis moedani, saxalxo sakrebulo,
bazris moedani, bazari, savaWro mwkrivebi _ fardulebi~),
misgan nawarmoebi zmnebi ajgoravzw `yidva~ da ajgorevw `lapa-
raki (`sajaro sityva, Txroba~) da meore mxriv, analogiu-
95
ri gadaweva TviT qarTulSive saS. spars. hraparak `moed-
ani, sakrebulo~, somx. hraparak, romelsac Zvel qarTulSi
urakparakis saxiT vxvdebiT, axal qarTulSi ki misgan mi-
Rebulia forma laparaki (m. andronikaSvili, 1966, gv. 190).
aqve ar SeiZleba ar gavixsenoT analogiuri mimarTeba
spekulacia terminis or mniSvnelobas Soris: I. `yidva-ga-
yidva~, II. filosofiuri spekulacia (azris gacvla-gamo-
cvla, ilias sityvebiT rom vTqvaT, azris `aReb-micemoba~).

1.2. dasabuTeba: gamoCineba,


gamomaCinebloba, aRmoCena _ ajpovdeixiς

ioane damaskelis `dialeqtikis~ 51-e Tavi eZRvneba lo-


gikis miznis ganmartebas: Crh; ginwvskein, o{ti skopo;n e[xei hJ lo-
gikh; pragmateiva peri; th`ς ajpodeivxewς. jH de; ajpovdeixiς sullogismovς ej
stin (Dial., 123) `logikis mizania dasabuTebis warmarTva.
dasabuTeba ki silogizmia~.
amgvarad, logikis ZiriTadi cnebebia dasabuTeba da si-
logizmi. am cnebebis Sesatyvisad efremi da arseni sxva-
dasxva terminebs qmnian: gamoCinebaÁ igi SemokrebaÁ ars
(`dial.~, 51,1, efremi); gamoCineba SegulissityuaÁ ars (iqve,
arseni).
rogorc vxedavT, ajpovdeixiς (`mtkiceba, dasabuTeba~ de-
monstratio, ljrfpfntkmcndj) cnebis Sesatyvisad efremi iyenebs
gamoCineba leqsemas, arseni ki masTan erTad, agreTve, ga-
momaCineblobasac. es leqsemebi sityvasityviTi Targmania
berZnuli ajpovdeixiς terminisa, romelic warmoadgens deivknu-
mi zmnisagan (`gamoCena, Cveneba~) nawarmoeb saxels. misi
pirveladi mniSvnelobaa `danaxveba, Cveneba (demonstratio, gj-
rfpsdfybt). aqedan modis misi logikuri mniSvnelobac _
`mtkiceba, dasabuTeba, sabuTi~.
amgvarad, ajpovdeixiς-i polisemiuri sityvaa. mas aqvs ro-
gorc yofiTi, ise specialuri mniSvneloba. Tumca ukve
aristoteles naSromebSi `Cveneba~ (deivxiς) da dasabuTeba
(ajpovdeixiς) mniSvnelobebs Soris gansxvaveba damyarebulia
zmniswinis meSveobiT: uzmniswino formas, Cveulebriv,
`danaxvebis, Cvenebis~ mniSvneloba aqvs, xolo zmniswinians
96
ki specialuri terminologiuri gageba aqvs miRebuli (s.
averincevi, 1977, gv. 33-34), magram es gansxvaveba bolomde
ar aris daculi: zogjer uzmniswino formasac `dasabu-
Tebis~ mniSvnelobiT vxvdebiT aristotelesTanve (ix. dvo-
reckis leqsikoni, 1958, gv. 348). rusulSic zmniswinebis
saSualebiT moxerxda formaluri gansxvavebis damyareba
am or mniSvnelobas Soris: gjrfpfnm, ljrfpfnm. aseTi Sesa-
Zlebloba Tavis droze qarTulSic iqna gamoyenebuli:
ioane petriwma Cena fuZeze aRmo- zmniswinis darTviT
awarmoa termini aRmoCena, romelic am gziT ganasxvava yo-
fiTi gagebis gamoCineba sityvisagan da mkacrad garkve-
uli terminologiuri mniSvneloba (`mtkiceba, dasabuTe-
ba~) mianiWa mas: dahrTo kualad aRmoCenaÁ sicxadisTÂs
(`kavSirni~, $44, 133,27). ityÂs aRmoCenaÁ, viTarmed yoveli
TÂTmdgomi unawilo ars da martiv (`ganmarteba~, $47,
106,17); vinaÁ yovelTa zeda ese sazRvari aRmoCenisaÁ (kav-
Sirni, $ 111, 69,5-6 _ oJ lovgoς ajpodeivxewς).
aRmoCena fuZisagan ioane petriws sakmaod bevri termi-
ni aqvs nawarmoebi – rogorc piriani formebi zmnisa, ase-
ve upiro: viTarca aRmoaCinos iZulebiTman kanonman TanSe-
sityÂsaman (`ganmarteba~, $10, 10,16); rameTu aRmoiCina ukue,
viTarmed umetes yovlebriv arian umaxlobelesni erTisa-
ni (kavSir., $ 150, 90,22-33) da sxv.
sainteresoa, rom, roca ioane petriws sWirdeba
faivnw zmnisagan nawarmoebi formebis Targmna, igi Cen/Cin
fuZes oden martiv aR- zmniswins urTavs gansasxvaveblad
specialuri terminisagan, romelsac, rogorc zemoT vna-
xeT, rTuli aRmo- zmniswiniT aformebda: vinaÁme esre da
odesme esre da esezomve aRCndebis (kavSirni, $210, 126,4).
rac Seexeba iseT cnebas, rogoricaa `sabuTi, argumen-
ti~, ljdjl, ljrfpfntkmcndj, ioane petriwi mis gamosaxatavad
awarmoebs momavali drois mimReobas, romelsac, aseve,
urTavs aRmo- zmniswins: aRmosaCeni, aRmosaCeneli da, am-
gvarad, erTmaneTisagan ganasxvavebs ajpovdeixiς _ `dasabuTe-
ba, mtkiceba, ljrfpfntkmcndj~ da ajpovdeixiς _ `sabuTi~, `ljrf-
pfntkmcndj, ljdjl~ mniSvnelobebs `Cveneba~ mniSvnelobisa-
gan: rameTu eseve aRmosaCeneli yovelTa zeda (`kavSirni~,

97
$22). jH gar aujth; ajpovdeixiς (Procl.$ 22, col.LX,19) amaT yovelTa
zeda dahrTo siwminde da sicxade aRmosaCenTaÁ (`ganmar-
teba~, winasity. 5,17 _ `yvela amaT zed daumata sabuTTa
sicxade da siwminde~); mtkiceTa aRmosaCenTa mier Sekra
dauÃsneli siraÁ maTi (`ganmarteba~, $ 12, 20-21 _ `mtkice
sabuTebiT Sekra maTi daurRveveli rigi~); ese samni aRmo-
saCenni winCamogdebiTni dasÃna (`ganmarteba~, $ 11, 39-29 _
`es sami winaswari sabuTi dado~).
es terminebi ioane petriws jer kidev nemesios emesel-
is Txzulebis TargmanSi aqvs gamoyenebuli: vinaÁTgan su-
li aRmovaCineT arca sxeulyofad, arca morTuleba, arca
Sezaveba... (nemes. 50,22 _ `radganac davamtkiceT [davasabu-
TeT], rom suli arc sxeulia, arc harmonia, arc Sezave-
ba~); mraval ukue arian aRmosaCenelni ukudavebisaTÂs mi-
sisa platonis mier da sxuaTa (nemes. 51,7 _ `mravali sa-
buTia misi ukvdavebis Sesaxeb platonisa da sxvaTagan~ _
Pollai; me;n ou[n ei[si th`ς ajqanasivaς aujth`ς ajpodeivxeiς parav te Plavtw
ni kai; toi`ς a[lloiς: Nem. 589); xolo maTda mimarT, romelTa
ara hrwmenoden qristianeTa wignni, kma-iyofvian aRmosaCe-
nelni, romel ara ars suli pirvelTqumulTa amaTgani
raÁve (nemes. 51,14-15 _ `imaT mimarT, romelTac ara swamT
qristianuli wignebi, sakmarisia sabuTebi, rom suli ar
aris adre dasaxelebulTagan romelime~).
aRmoCena termins da mis derivatebs rom naTlad gamo-
kveTili specialuri cnebis gamoxatva akisriaT, amas kar-
gad gviCvenebs petriwis `ganmartebis~ Semdegi adgilebi:
merme aRiRebs mas aRmoCenilsa da umxilebelsa pirsa da
sxuasa Semdgomsa aRmoaCens da SemdgomiTi Semdgomad yo-
velsa zeda amas hyofs: rameTu pirvel aRmoCenilTa mier
SemdgomTasa dasdebs safuZvelsa aRmoCenaTasa (`ganmarte-
ba~, winas., 4,7-10 _ `Semdeg aiRebs am dasabuTebulsa da
daurRvevel azrs da sxvas, Semdegs asabuTebs: da ase Sem-
deg, yovelTvis ase iqceva: adre dasabuTebulT safu-
Zvlad udebs Semdgoms dasabuTebebs~); da viTar yovli-
TurT amxilos, merme, dakazmulsa aRmosaCenTa mier masve
pirvelsa sityuasa Tanganvlis saxed daamtkicebs (`ganmar-
teba~, I,11, 10 _ `da roca yovelmxriv ganixilavs, Semdeg,

98
sabuTebiT aRWurvilT, imave Tavdapirvel azrs danaskvis
saxiT gaamyarebs~).
aRmosaCeni da aRmosaCeneli (`sabuTi, argumenti~) war-
moebis mixedviT momavali drois saobieqto mimReobaa. ama-
ve, saobieqto mimReobis, formiTve gadmoicema cneba imisa,
`rac unda damtkicdes~, `dasamtkicebeli, dasasabuTebe-
li~, amitom, omonimiis Tavidan asacileblad ioane petri-
wi am SemTxvevisTvis moxerxebulad iyenebs sa-o konfiqsi-
an warmoebas (ukve im droisTvis arqauls): `amis dakazmvi-
sa mier aRmoiCinebis yoveli aRmosaCinoÁ~ (`ganmarteba",
10,23 _ `am aRkazmulobis, argumentaciis saSualebiT
mtkicdeba yoveli dasamtkicebeli~).
amave jgufs miekuTvneba rTuli Sesityveba-termini ka-
noni aRmosaCenTaÁ (`dasabuTebis, apodiqtikis kanoni~): vi-
Tar-odes sTqua, viTarmed me amas vity da Sen, winaaR-
mdgomo, ar ity amas, maSa gamovaCinoT kanonTa mier aRmo-
saCenTaÁsa (`ganmarteba~, $ 1, 10,15).
rogorc davinaxeT, aRmoCena termins iyenebs amoniosis
mTargmnelic. aviRoT, magaliTad, is konteqsti, romliTac
ioane damaskeli sargeblobs da, sadac logika ganmartebu-
lia, rogorc iseTi saqmianoba, romlis saganic dasabuTe-
bis warmarTvaa: jEpeidh; gar; hJ logikh; pragmateiva katagivnetai pe-
ri; th;n ajpovdeixin (Ammon. 188, 6-7) sityÂeri mofardulobaÁ aRmo-
CenisaTÂs STamovals (S 2562,182); Pa`sa ga;r ajpovdeixiς ta;ς me;n pro-
tavseiς safei`ς kai; oJmologoumevnaς lambavnei (Ammon. 74,23-24) yoveli
aRmoCenaÁ protaseoTa vidreme cxadTa da aRsaarebulTa
miixuams (S 2562, 167r) _ `yoveli dasabuTeba cxadsa da
aRiarebul wanamZRvrebs moixmobs~).
zemoT vnaxeT, rom ioane damaskelis `dialeqtikis~ Se-
sabamis konteqstSi efremi da arseni ajpovdeixiς termins
Targmnidnen gamoCineba da gamomaCinebeloba sityvebiT.
zog SemTxvevaSi amoniosis mTargmnelic amave Sesatyviss
iyenebs: gamoCena (amon., 30,21), gamoCineba (147,4), gamomaCine-
beli (22,27). zogjer ki uTargmnelad tovebs ajpovdeixiς-s da
pirdapir berZnuli termini gadmoaqvs qarTuli gaforme-
biT: apodiqsi sÂlogismosi raÁme ars (S 2562, 245r). xazgas-
mul sityvaze miTiTebiT xelnaweris arSiaze mocemulia

99
ganmarteba: `aRmoCenaÁ.~ Tavad amonioss es ganmarteba amo-
Rebuli aqvs aristoteles `analitikebidan~, sadac naTqva-
mia: JH me;n ga;r ajpovdeixiς sullogismovς tiς (Anal. I, IV, 41, 38,-39).
rogorc zemoT aRvniSneT, `dasabuTeba~ cnebisaTvis aris-
totele da misi komentatorebi ZiriTadad zmniswinian
ajpovdeixiς formas iyeneben, magram am mniSvnelobiT maTTan
zogjer uzmniswino deivxiς formac gvxvdeba: {Wste diavlle-
loς deivxiς ejstin hJ ta;ς protavseiς sumperavsmata poiou`sa (Ammon.,
74,22): urTierTas CuenebaÁ ars upirvelesisa Sesrulebad
Semqmneli (S 2562, 167) _ `erTmaneTis mtkiceba (e.i. wre, da-
sabuTebaSi, kuvklw/ kai; ejx ajllhvlwn. circulus in demonstrando) wanam-
ZRvars danaskvad aqcevs~.
aseT SemTxvevebSi mTargmnelebi, zustad misdeven ra
dedans, uzmniswino formiTve Targmnian am leqsemas, rac
imis maCvenebelia, rom amosaval deivxiς-sa, e.i. demonstratio _
gjrfpsdfybt `Cveneba~ da misgan ganviTarebul mniSvnelo-
bas Soris, romelicaa ajpovdeixiς (demonstratio _ ljrfpsdfybt _
`dasbuTeba~), zogjer kidev ar aris zRvari. aRsaniSnavia,
rom laTinurSi Sesatyvis demonstratio termins orive mniSv-
neloba aqvs, `Cvenebac~ da `dasabuTebac~: demonstratio enim
syllogismus quidam est (Anal. I, IV, 141, 38-39). laTinuridanaa
orive mniSvnelobiT Sesuli es termini evropul enebSic:
frangulSi mas dResac orive mniSvneloba aqvs damkvidre-
buli (Demonstration _ 1. dasabuTeba, mowmoba. 2. Cveneba, de-
monstracia). Zvel qarTul filosofiur ZeglebSi ki, ro-
gorc vnaxeT, aris cda am or cnebas Soris terminolo-
giuri sxvaobis damyarebisa imdenad, rom amoniosis mTarg-
mneli, Tumca zustad mihyveba dedans, da amitomac iZule-
bulia `dasabuTebis~ mniSvnelobiT naxmari deivxiς forma
uzmniswinod Targmnos, magram, xedavs ra am uxerxulobas,
zogjer mas unacvlebs amave fuZisagan mimReobis abstra-
hirebis saSualebiT nawarmoeb leqsemas: JH de; diavlleloς deiv-
xiς diabevbletai para; toi`ς filosofoviς (Ammon. 74,10): xolo urTi-
erTasi mCueneblobaÁ sagiobel ars filosofosTa mier (S
2562, 166r _ `xolo erTmaneTiT dasabuTeba (e.w. wre dasa-
buTebaSi) sakicxavia filosofosTagan~).

100
amgvarad, `dasabuTeba-mtkicebisa~ da misi monaTesave
cnebebis gadmosacemad XII saukunis filosofiur enaSi
damkvidrebul iqna termini aRmoCena da misi derivatebi:
aRmosaCeneli, aRmosaCeni.
ioane bagrations, romlis `kalmasobis~ filosofiuri
nawilis mniSvnelovan wyaros prokle diadoxosis petri-
wiseuli da amonios ermiasis tariWiZiseuli Targmanebi
warmoadgens, rogorc mosalodneli iyo, gamouyenebia es
terminebi: aRmoCen/va, aRmoCineba, aRmoCinebuli, aRmoCine-
biTi sityua (ix. `kalmas.~: `martiv aRmoCinebisaTÂs~, gv.
159). igive terminebia dadasturebuli am cnebaTaTvis ioa-
ne batoniSvilisave xanis cnobili leqsikografis _ niko
CubinaSvilis (1788-1845 ww.) rusul-qarTul leqsikonSi, sa-
dac ljrfpsdf/ zmna ganmartebulia Semdegnairad: `aRmova-
Cineb, vaCveneb~, ljrfpsdfybt _ `aRmoCena, danaxveba~... ljrf-
pfysq _ `aRmoCenili.~.. ljrfpsdftncz _ `aRmoiCinebis, war-
moiCinebis~... ljdjl _ `aRmoCineba, miwevna WeSmaritebamde,
mowmoba, samowmebeli, darTuli wignis bolos SemTxzve-
lisagan aRmosaCineblad TÂsisa dawerilisa~. Tumca, unda
aRiniSnos, rom CubinaSvilisaTvis am mniSvnelobiT ukve
cnobilia sityva sabuTi: `ljrfpfntkmcndj _ `aRmoCineba, sa-
buTi piris dasayofeli~ (ix. n. CubinaSvili, 1971).
sabuTi arabuli sityvaa, igi gvian Cans Semosuli qar-
TulSi (sabas leqsikonSi dadasturebuli ar aris). gvxv-
deba XVIII saukunis istoriul sabuTebSi (Cans, mis xmare-
bas, rogorc specialuri samarTlebrivi xasiaTis termini-
sa, swored samarTlis ZeglebSi daedo saTave): winaSe mo-
samarTleTa rom ver uyos sabuTi da gamtyundes mTqmeli
da styuodes, sikudilis Rirsia (somx.samarT., f.107, gv.255).
XIX saukunis saliteraturo enaSi sabuTi da misgan
warmoebuli sityvebi ukve farTodaa gavrcelebuli (ix.
samarTl. Zegl., t.VI).
rac Seexeba (da)mtkiceba sityvas, logikuri terminis
mniSvnelobiT mas ukve vxvdebiT ioane bagrationis `kal-
masobaSi~, misi filosofiuri nawilis im TavSi, romelic
silogizms exeba: aha, ixile, Tu viTar ars, romel, raÁca
ukue SeniSna yovelman kacman simarTle orTa hsjaTa ara

101
Zal-ucs uaryofa mesamisa, da esreT amtkicebs igi, romel
petre Rirs ars jildoisa... (kalmas. 42,11-15).
am mniSvnelobiT damtkiceba leqsemis xmarebis safu-
Zvels iZleoda erT-erTi mniSvnelobaTagani, romelic mas
Zvelsave qarTulSi hqonda: sxuaÁ vinme daamtkicebda da
ityoda (l.22,59) ( [Alloς tiς dii`scurivzeto levgwn. Alius quidam af-
firmabat, dicens).
sagulisxmoa, rom gamoCinebul da damtkicebul leqse-
mebs efTÂme mTawmideli sinonimur wyvilSi xmarobs: amis
yovlisagan gamoCinebul ars da damtkicebul, viTarmed
miuwdomel ars da ucnaur buneba misi yovelTagan daba-
debulTa (A 240,33r), rac imaze miuTiTebs, rom `Cveneba, de-
monstracia~ TavisTavad damtkicebis Sinaarss Seicavs.
aRmoCena da damtkiceba sinonimebia Teofilaqte bul-
garelis ioanes saxarebis ganmartebis TargmanSi: mamaman
dahbeWda, ese igi ars, aRmoaCina, daamtkica, viTarmed Ze
misi ars (A 52, 46r). petriwis ganmartebis teqstSic aRmoCe-
na anu dasabuTeba `sarwmuno sityviT damtkicebas~ niS-
navs: viTar Txzvaman aRmosaCenTaman da sityuaman sarwmu-
noman daamtkicos (`ganmarteba~, $ 191, gv.141,12). aq aRmoCena
niSnavs `sarwmuno-yofas~: misganve ityvs dabeWdvasa, ese-
igi ars aRmoCenasa, wamebul-yofasa (iqve). `dasabuTebisa~ da
`sarwmuno-yofis~ mniSvnelobiTaa naxmari daamtkicebs pet-
riwisave Targmnil nemesiosis traqtatSi: amiT daamtkiceben
sulisa sxeul-yofasa (nemes., 26,7); amave mniSvnelobiT ixma-
reba igi agreTve Teofilaqte bulgarelis markozis saxar-
ebis ganmartebis TargmanSic: daamtkicebs da sarwmuno-
hyofs (A 102, 10r), romelic ioane WimWimels ekuTvnis.

1.3. TanSesityua, Semokreba,


Segulissityua _ sullogismovς

zemoT vnaxeT, rom sityvieri saqmieroba anu mofardu-


loba (logikis disciplina) dasabuTebas Seiswavlis, xo-
lo aristoteles sityvebiT, `dasabuTeba raime (garkveu-
li saxis) silogizmia: jH me;n ga;r ajpovdeixiς sullogismovς tiς
(Anal. I, IV, I gv.41,38-39); amonios ermiasis mixedviT: E j pei-

102
de; ga;r hJ ajpovdeixiς sullogismovς ejstin ejpistemonikovς (Ammon. 5) _
aRmoCenaÁ SegulissityuvaÁ ars zedmiwevnilobiTi (S 2562,235).
amgvarad, silogizmi erT-erTi ZiriTadi cnebaa logi-
kaSi. aristoteles `analitikebSi~ mocemulia silogizmis
ganmarteba, romliTac sargebloben rogorc amonios ermi-
asi, ise ioane damaskeli. aristotele mokle gansazRvre-
basTan erTad iZleva damatebiTs ganmartebasac, rac ioane
damaskels gansazRvrebaSive Seaqvs.
aristotele: Sullogismovς de; ejsti; lovgoς ejn w|/ teqevnton tinw`n eJte-
rovn ti tw`n keimevnwn ejx ajnavgnkhς sumbaivnei tw`/ tau`ta ei[nai (Anal. I,
gv. 39). `silogizmi ki aris iseTi gamonaTqvami, romelSic
raimes mtkicebisas misgan aucileblobiT gamomdinareobs
daSvebulisagan gansxvavebuli ram swored imis gamo, rom
es asea~. amis Semdeg aristotele iZleva damatebiTs gan-
martebas, rom swored daSvebulis wyalobiT gamomdinare-
obs gansxvavebuli azri, da rom igi ar saWiroebs aravi-
Tar gareSe sabuTs damtkicebisaTvis.
ioane damaskeli: Sullogismovς ejsti lovgoς ejn w/| teqevnton ti-
nw`n h[goun oJmologhqevntwn e{teron e[x ajnavgnkhς tw`n keimevnwn sumbaivn-
ei dia; ta; keivmena: dia; ga;r ta;ς keimevnaς protavseiς givnetai to; sumpev-
rasma mh; deovmenon e[xwqen eJtevraς tinovς sustavsewς (Dial. xe’, 133-
134) – `silogizmi aris iseTi gamonaTqvami (azri), romelSic,
Tu daiSveba an miiCneva erTi, daSvebulisagan gamomdi-
nareobs meore. ase rom, wanamZRvrebisagan miiReba danaskvi,
romelic ar saWiroebs sxva raime gareSes dasamtkiceblad~.
efrem mciris Targmani: SemokrebaÁ ars sityuaÁ, romeli
daidvis vieTganme, ese igi ars, aRsrulebul da dajerebul
qmniTa, raJams iiZulis winadadebulTagan dajereba wi-
namdebarisaÁ da esreT iqmnis SesrulebaÁ, raJams arRaras
moqene iyvnian gareT Semosakrebelsa (`dial.~, efr. 51,1).
amonios ermiasi yovelgvari cvlilebis gareSe imeo-
rebs aristoteles gansazRvrebas: Sullogismovς de; e;sti lov-
goς ejn w|/ teqevnton tinw`n e{teron ti tw`n keimevnwn ejx ajnavgnkhς sumbaiv
nei tw/̀ tau`ta ei[nai (Ammon. 8,8-10). ioane tariWisZis Targmani:
SegulissityuvaÁ ars sityuaÁ, romelsa Sina dasxmulTa
raTasa sxuaTasa rasme maT mdebareTasa saWirod Seem-
Txuevis igiveyofaÁ maT Tana (S 2562,82v).

103
rogorc vnaxeT, efremi sullogismovς terminis Sesatyvis-
ad qmnis Semokreba termins, xolo ioane tariWisZe iyenebs
Segulissityuva termins, romelic arseni iyalToelis Se-
qmnili Cans ioane damaskelis `dialeqtikis“ Targmnis
dros: jH de; ajpovdeixiς sullogismovς ejstin. oJ de; sullogismovς suvgnkei-
tai ejk duvo ajlhqw`n protavsewn kai; tou` sumperavsmatoς (Dial. xe’, 132)
– gamoCinebaÁ SegulissityuvaÁ ars, xolo SegulissityuaÁ
Semokrebul ars orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Se-
srulebisa (dial., arseni, 51,1): `dasabuTeba silogizmia,
xolo silogizmi Sedgeba ori WeSmariti wanamZRvrisa da
danaskvisagan~.
Segulissityu(v)a (gansja, msjeloba) warmoadgens berZ-
nuli sullogismovς (< sunlogismovς) terminis qarTul seman-
tikur Sesatyviss: cnobilia, rom qarTul idiomur fraze-
ologiur SesityvebebSi guli – gonierebis, sibrZnis, az-
ris, azrovnebis, gansjis, fiqris adgilia: gulis-sityua,
gulis-Tquma, gulisÃma, gulis-zraxva, gulisxmis-yofa//gu-
lisÃmis-yofa, gulisxmieri da sxv. (ix. abulaZe, 1973). ef-
rem mcire, gamomdinare silogizmis definiciidan, iZleva
am terminis azrobriv Targmans da qmnis Semokreba ter-
mins. Tu ratom irCevs am leqsemas da ra azrs debs Sig,
es kargad Cans arseni iyalToelis Targmanis zemoT war-
modgenili konteqstidan, sadac silogizmis Sesaxeb na-
Tqvamia, rom igi `Semokrebilia~ ori WeSmariti wanam-
ZRvrisa da danaskvisagano. silogizmi rom (msjelobaTa)
Se(mo)krebaa, es Cans nemesios emeselis Txzulebis Semde-
gi adgilidanac: qsenokratiman ese SesityuvaÁ Sekriba
(nemes. 26,24 _ `qsenokratem es silogizmi Sekriba~).
Sullogismovς, rogorc logikuri termini (msjelobaTa
urTierTmimarTebis dadgenis Sedegad danaskvis miRebis
meTodi anu gza _ daskvna) aristoteles SemoRebulia,
Tumca TviTon aristotelec am leqsemas Cveulebrivi mniSv-
nelobiTac xmarobs (ix. dvorecki, sullogismovς _ hfpvsikt-
ybt, hfcce;ltybt: Plat. Arst.).
igi Sedgeba logismovς leqsemisa (`sja, msjeloba, zrax-
va, moazreba~, hfpvsiktybt, hfcce;ltybt) da sun- windebu-
lisagan, romelic Tanaobaze miuTiTebs da qarTul Tan-
104
windebuls Seesatyviseba. amgvarad, berZnul terminSi aR-
werilia am cnebis Sinaarsi, rac SesaniSnavad aqvs gaxsni-
li amonios ermiass: jAll’ ejpei; tou`to to; tou` sullogismou` o[no-
ma oujc ajplou`n ti deloi` ajlla; suvnqhton (Ammon.5). amoniosis qar-
Tulad mTargmneli misdevs arsenis terminologias: ara-
med, kualad, amis SegulissityÂsa saxeli cxad-hyofs ara
martivsa rasme, aramed Tanadadebulsa, rameTu Sekrebasa
rasme dahniSnavs sutyuaTasa (S 2562, 235 v). sxvagan igi pir-
dapir transliteracias axdens terminisas: sÂlogizmosi
ara martivi saqme ars, aramed Tandadebuli, viTarca TÂT
igi saxeli cxad-hyofs: rameTu SeyraÁ raÁme ars sityua-
TaÁ (S 2562, 245r).
ioane petriwma SesaniSnavad gaiazra am terminis aseTi
agebuleba da is Sinaarsi, rom silogizmi msjelobaTa,
`SesityuvaTa~ Tanadadebas, Tanaarsebobas gulisxmobs. ami-
tom, gamoiyena ra qarTuli enis SesaZlebloba da Tana-
windebulis sityvawarmoebiTi unari, kalkirebis gziT
aago berZnuli terminis formalur-semantikuri Sesatyvi-
si qarTuli termini TanSesityua: sam arian nawilni
sÂllogizmosani, romel ars TanSesityuaÁ. vinaÁ amas Tan-
Sesityuasa sÂmperazmaÁ erT-hyofs da erTisguar, rameTu
samTa mier sazRvarTa yoveli sÂllogizmoÁ da erTisa
sÂmperazmaÁsa (`ganmarteba~, $ 11, 22,4-5 _ `silogizmi, rome-
lic TanSesityvaa, sami terminisagan Sedgeba da erTi da-
naskvisagan...~)
silogizmis mniSvnelobiT prokles traqtatis komen-
tarebSi petriwi sxvaganac iyenebs Tavis axlad Seqmnil
termins: viTarca aRmoaCinos iZulebiTman kanonman TanSe-
sityÂsaman (`ganmarteba~, $ 1, 10,15); iZulebaTa mier TanSe-
sityuaTaisa aRmoaCinos mravalsaqadagoÁ igi erTi (gan-
marteba, winas., 3,4-5). `axlad Seqmnilso~ vambobT imitom,
rom ufro adre, nemesiosis wignis `Sewyobisas~ ioane pet-
riwi sullogismovς termins Targmnis Sesityuva leqsemiT:
oJ Klhavnqhς poiovn de; plevkei sullogismovn (Nem. 545,8); kleanTos
esevi-Tarsa Txzavs Sesityuvasa (nemes. 28,19). amave Targman-
Si igi Sesityuva leqsemiTve gadmoscems silogizmis cne-
bas, Tumca es termini dedanSi ar aris naxmari: Xenokrav-

105
thς ou{tw sunh`gei: (Nem. 541,10) rameTu qsenokratiman ese Sesi-
tyuvaÁ Sekriba (nemes. 26,24-26), `qsenokratem es Sesityveba
(silogizmi) Sekriba (Seadgina)~.
Sesityuva termins ioane petriwi `kavSirTa~ ganmarte-
baSic xmarobs am wyvilSi: `silogizmis kanoni~ anu `lo-
gikis kanoni~: aristoteles mier mopovnebulTa SesityÂT-
Ta kanonTaÁT Cemebuli simarTle, romliTa urRuevdes
platons peripatoelni, ganacxada da umdgmo-yo (`ganmar-
teba~, winas., 5,15).
basili kesarielis `equsTa dReTas~ Zvel qarTul
TargmanSi, sullogismovς ar aris gaazrebuli, rogorc speci-
aluri termini da igi Targmnilia SesityvebiT SeTxzule-
baÁ ganzraxvisa... ta;ς tw`n sullogismw`n levgw plokavς ( JExahJm. 197)
– vity SeTxzulebiTa ganzraxvisa maTisaÁTa (equsTa, Zv.
129,29-30). Zvel mTargmnels misdevs giorgi mTawmidelic,
rodesac amave termins Targmnis imave Sesityvebis inversi-
uli rigiT, oRond damatebiT Semoaqvs sinonimi, (anu
Targmnis hendiadisiT) albaT, azris ufro naTelsayofad:
gulisxmisyofisa da ganzraxvisa SeTxzulebiTa (equsTa,
g. aTon. 109,1-3, sadac sun- windebuli Targmnilia ara Tan
windebuliT, aramed am windebulis Sinaarsis Sesatyvisi
SeTxzuleba leqsemiT).
amgvarad, ganxilul terminTa Soris yvelaze moxerxe-
buli termini, romelsac dResac ar daukargavs Tavisi ga-
momsaxvelobiTi Zala, aris petriwiseuli TanSesityua.
samwuxarod, igi ar damkvidrebula qarTul filosofiur
terminologiaSi. es termini uTargmnelad, berZnuli for-
miT Sevida laTinurSi (magaliTi aristoteles `analiti-
kebis~ Targmanidan: Sillogismus vero est oratio...), saidanac igi
gavrcelda sxva enebSi da maT Soris CvenSic. Tumca, unda
aRiniSnos, rom TviT Zvel qarTul TargmanebSic es ter-
mini xSirad uTargmnelad gadmoaqvT, rogorc zemoT vna-
xeT, TviTon ioane petriwsac da ioane tariWisZesac: apo-
diqsi sÂlogismosi raÁme ars (S 2562, 245r); TÂT mas meRone-
obasa guaswavebs Cuen, romel ars apodiqtikani-sÂlogis-
mosi (S 2562,23r).

106
ioane bagrationi, romelic Zalian xSirad iyenebs Zve-
li qarTuli Targmanebis terminologias, am SemTxvevaSi
ratomRac gverds uvlis zemoT ganxilul terminebs da
Semdeg leqsemebs gvTavazobs silogizmis Sesatyvisad: go-
niereba, goneboba. im Tavs, romelSic silogizms ga-
nixilavs, saTaurad aqvs `gonierebisaTvis~. ioane bagrati-
oni am goniereba-gonebobas, e.i. silogizms Semdegnairad
gansazRvravs: goniereba ars TÂT gulisxmiereba da Seer-
Tebuli samTa hsjaTa mier. magaliTad, keTilmoqmedi kaci
Rirs ars jildoÁsa, petre ars kaci keTilmoqmedi. da
esreT petre Rirs ars jildoÁsa. aha, goneboba, romelica
SeerTebul ars samTa hsjaTa gamo (kalmas. 41,27-31. Logi-
smovς _ aqac, iseve, rogorc Zvel qarTul TargmanSi, ga-
azrebulia rogorc `azrovneba _ ganzrxva _ gulisxmis-
yofa, gonebis moqmedeba~).
saerTod ki, unda aRiniSnos, rom ioane bagrationis
`kalmasobis~ filosofiuri nawili, romelic Seicavs
aristoteles, porfiris, prokles, amonios ermiasis, ioane
damaskelis Zveli qarTuli da somxuri Targmanebidan
amokrebil nawyvetebs, filosofiur terminTa warmoebis
TvalsazrisiT didad aris davalebuli Zvel qarTvel fi-
losofosTa Targmanebisagan.

1.4. dasabuTebis elementebi


_ saxmarni aRmoCenisani

rogorc cnobilia, dasabuTeba xdeba raime winaswar


aRebuli Tezisis anu problemisa (provblhma). yoveli dasa-
buTeba aristoteles mixedviT, silogizmia ( JH me;n ga;r ajpov-
deixiς sullogismovς tiς, oJ sullogismovς de; ouj pa`ς ajpovdeixiς: IV, 41,
38-39): `maSasadame, dasabuTeba aris raRac silogizmi, ma-
gram ara yoveli silogizmia dasabuTeba~. maT Soris is
arsebiTi gansxvavebaa, rom silogizmSi (daskvnaSi) dasam-
tkicebeli danaskvi dasabuTebaSi winaswar aris mocemu-
li problemis, Tezisis saxiT da sapovnelia msjeloba-wa-
namZRvrebi, romlebic mas gaamarTleben. amgvarad, da-
sabuTebaSi sami nawilia: 1. msjeloba, romlis dasa-
buTebacaa saWiro _ es aris Tezisi; 2. msjeloba, romel-
107
sac veyrdnobiT dasabuTebisas _ amosavali, safuZveli,
romelic silogizmSi wanamZRvrebis adgils ikavebs; 3.
logikuri kavSiri safuZvelsa da Teziss Soris _ argu-
mentacia: msjeloba, romelic daadgens logikur kavSirs
amosavals _ safuZvelsa da Sedegs _ danaskvs Soris, ro-
melic dasamtkicebel problemas, winaswar daSvebul Te-
ziss daemTxveva. argumentacia SeiZleba warimarTos pir-
dapir, dadebiTi, katafatikuri gziT, an kidev arapirda-
pir, uaryofadi, apofatikuri (anu apogogiuri) gziT.
prokles traqtatis, Stoiceivwsiς Qeologikhv-s TavebSi, romel-
Ta ZiriTadi Tezisebis ganmartebas iZleva ioane petriwi,
Cveulebriv, swored es ukanaskneli, apofatikuri meTodia
gamoyenebuli. amitomac, pirvelive Tavis ganmartebaSi, sa-
nam Seudgebodes prokles pirvelive ZiriTadi Tezisis
(`yoveli simravle raÁTave eziarebis erTsa~) komentireba-
dasabuTebas damatebiTi argumentaciiT, ioane petriwi sa-
Wirod Tvlis mkiTxvels Tu msmenels mokled esaubros
prokles dasabuTebis meTodze da, saerTod, aristoteles
silogizmis `iZulebiT kanonebze~, romelTa codnis gare-
Se, misi azriT, SeuZlebelia logikuri gziT risime Se-
mecneba. am mokle saubarSi petriwi metad SekumSulad,
magram naTlad da gasagebad iZleva dasabuTebisaTvis sa-
Wiro elementebis, anu rogorc igi uwodebs _ `saÃmarTa
aRmoCenisaTa~ gansazRvra-daxasiaTebas.
dasabuTebisaTvis saWiro saSualebaTagan, anu `saÃmar-
Tagan~ igi pirvelad asaxelebs problemas (provlimaÁ _
provblhma) da cnebis aRweris gziT qmnis terminologiur
Sesityvebas winCamosagdebeli sityua. meore aris kataskeuvh
(kataskevi). petriwi iZleva mis semantikur kalks: dakazmva.
mesamed ki asaxelebs silogizmis Semadgenel nawils _
danaskvs da qmnis berZnuli sumpevrasma terminis kalks _
Tangasavali. Semdeg petriwi iZleva aristoteles katego-
riuli silogizmis I figuris Tavisebur rkalur sqemas
(nakueTs), deduqciuri daskvnis cnobili qrestomaTiuli
magaliTebiT:

108
yoveli cxoveli arsebaa yoveli TviTmoZravi ukvdavia
yoveli kaci cxovelia yoveli suli TviTmoZravia
____________________ ________________________
yoveli kaci arsebaa yoveli suli ukvdavia

mocemul sqemaSi or-ori SuaSi gadabmuli rkali sa-


Sual terminebs akavSirebs kidura terminebTan. am sqemis
ganxilvis safuZvelze petriwi ganmartavs silogizmis
cnebebs: 1. msjelobas, romelSic kidura terminebi Sedis
(arseba _ kaci, suli _ ukvdavi), igi uwodebs protass
(`amas pirvelsa sazRvarsa ewodebis protasi~ (“ganmarte-
ba~, gv.4). 2. wanamZRvrebis saerTo sityvas igi uwodebs sa-
Suals, anu kideTa Semkvrels. 3. xolo dasasruls, ro-
melSic saSuali terminis meSveobiT dakavSirebulia
msjelobebSi Semavali terminebi (anu kidurni), sÂmperaz-
mas, anu (kidurTa) Tangasavals uwodebs.
mTel am proceduras petriwi dasabuTebebisa da si-
logizmis kanons uwodebs da mkiTxvelis yuradRebas mi-
marTavs iqiTken, rom daanaxvos mas, Tu rogor aziarebs
erTmaneTTan saSuali (termini) orive kidurs. ufro naTe-
li rom gaxdes mTlianobaSi petriwis msjeloba, moviy-
vanT ganmartebis am mokle monakveTs mTlianad: Seiswave,
viTarmed amas pirvelsa sityuasa hqÂan winCamosagdebeli
sityuaÁ, viTar-odes sTqua, viTarmed `me amas vity da
Sen, winaaRmdgomo, ar ity amas, maSa gamovaCinoT kanonTa
mier aRmosaCenTaÁsa.~ da viTarca aRmoaCinos iZulebiTman
kanonman TanSesityÂsaman da ukun-iqces winaganmwyoÁ ukun-
qceviT, da kualad aRiRebs pirvelsa winCamosagdebelsa
sityuasa da etyÂs, viTarmed, `esreT vidreme~, viTarca aw
aqa ixile, pirvelica da dasasruli erTi ars. xolo pir-
velsa ewodebis provlimaÁ, romel ars winCamosagdebeli,
xolo saSualsa _ kataskevi, romel ars dakazmvaÁ, rameTu
amis dakazmvisa mier aRmoiCinebis yoveli aRmosaCinoÁ. da
esreTve sxuaTaca zeda ixilo, rameTu ukueTu pirvelad
ara cnas mkurnalman seni, viTar dahkazmos wamali? aw ese
cnobaÁ provlimad hracxe, xolo kataskevi _ dakazmvad,
romel ars TxzvaÁ da muSakobaÁ saÃmarTa aRmoCenisaTa.
da kualad mesamed _ sÂmperazmaÁ, romel ars Tangasavali.
109
da ese mciredTa mier SemoisazRvra kanoni aristotelis
`orRanoÁsaÁ~, romlisa TÂnier uRono ars raÁsave gagone-
baÁ sulisa mier sityÂerisa. aha da sqimaÁca davdva, ro-
mel ars nakueTi:

xolo amas pirvelsa sazRuarsa ewodebis protasi, xo-


lo saSualsa _ kideTa Semkvreli. xolo dasasrulisasa
_ sÂmperazmaÁ romel ars Tangasavali urTierTas kidur-
TaÁ. Seiswave kanonni sitÂerebiTni, rameTu arian esevi-
Tar. xedava, viTar TanmesaSuvleobiTa cxovelisaÁTa
aRiara arsebaÁ kacisad? ixile, viTar yoveli cnobaÁ da
ZiebaÁ saSualisaÁ ars da igi aziarebs da Sehyris urTi-
erTas orTave kidurTa~ (ganmarteba, $ 1, gv10-11).
rogorc moyvanili nawyvetidan Cans, aq petriwi zoga-
dad da ara sagangebod, rogorc TviTon ityoda, `Tan-
warvlis saxiT~ exeba aristoteles `organonSi~ damuSave-
bul logikur kanonebs. amitom, gasagebia, ratom ar ga-
mijnavs daskvnisa (silogizmis) da dasabuTebis cnebebs.
rogorc zemoTac gamoCnda, yoveli dasabuTeba, aristo-
teles mixedviT, silogizmia, magram yoveli silogizmi ar
aris dasabuTeba: JH me;n ga;r ajpovdeixiς sullogismovς tiς, oJ sullo-
gismovς de; ouj pa`ς ajpovdeixiς (APA, IV. 1, 41, 38-39). aristoteles
am debulebis ganmeorebaa amonios ermiasis `mosaÃsene-
belSi~ warmodgenili msjeloba _ tariWisZis TargmaniT:
aRmoCena ars SegulissutyuaÁ raÁme (S 2562, 182r) an: apodiq-
si sÂllogismosi raÁme ars (245r). aseve, am debulebis ga-
moZaxilia ioane damaskelis `dialeqtikidan~ 52,13 Tavis
fraza: sacnaur iyavn, viTarmed Sekrebani gamoCinebisa na-
wil arian (`dial.~, efrem mciris Targmani).
110
xelnaweri H #1337; prokle diadoxosi,
`kavSirni RmrTismetyvelebiTni~,
ioane petriwis Targmani da ganmarteba, T. I.

111
zemoT moyvanili nawyvetidan irkveva, rom dasabuTebis
argumentaciis Sedgena-agebas (hJ kataskeuhv) petriwi daka-
zmva leqsemiT gadmoscems. hJ kataskeuhv niSnavs `agebas, age-
bulebas, mowyobas, Sedgenas, organizacias~, Cvens SemTxve-
vaSi _ dasabuTebisaTvis saWiro argumentaciis Sedgenas,
agebas, awyobas. Zvel qarTulSi kazmavs leqsemis farTo
semantikurma arem (kazmva Zveli qarTuli enis ZeglebSi
ixmareba `momzadebis, mowyobis, agebis, gaSenebis~ mniSvne-
lobiT: ix. i. abulaZe, 1973)1 petriws saSualeba misca Ta-
vidan aecilebina omonimiuri Sexvedra agebuleba _ agebu-
li leqsemasTan, romelsac ukve garkveuli terminologi-
uri mniSvneloba hqonda mopovebuli: `Sesaqme~, `Seqmnili~.
es terminia gamoyenebuli grigol noselis cnobili
Txzulebis `Peri; kataskeuvh tou` ajnqrwvpou~-s saTaurSi (Zveli
qarTuli TargmaniT: `kacisa SesaqmisaTvis~, an `kacisa
agebulebisaTvis~).
amgvarad, imisaTvis, rom `daikazmos~, anu aigos dasa-
buTeba, saWiroa logikuri kavSiri damyardes amosavals
anu safuZvelsa da dasasabuTebel Teziss Soris. Tezisis,
problemis, anu dasasabuTebeli debulebis mniSvnelobiT
ioane petriwi, rogorc zemoT vnaxeT, adgens Sesityvebas
`winCamosagdebeli sityua~ (sityua _ lovgoς aq winadadebis
gamonaTqvamis `oratio, htxm~ mniSvnelobiTaa naxmari). sxva-
gan winCamogdebiTi formac aqvs naxmari: ese samni aRmosa-
Cenni winCamogdebiTni daÃsna (`ganmarteba~, $ 11, gv.39,29 _
`es sami dasasabuTebeli problema dasva~). petriwiseuli
gaazreba am terminisa gamoyenebuli aqvs ioane bagrati-
ons. igi winCamogdeba termins xmarobs `wanamZRvris~ mniSv-
nelobiT (ix. `kalmasoba~, 30,22-27, 31,5-9, 32,14 da sxv.).
amgvarad, winCamosagdebeli anu winCamogdebiTi sityva
igive winaswar aRebuli dasasabuTebeli Tezisi anu proble-
maa (Teorema geometriaSi). Qevsiς terminis Sesatyvisad petriwi
semantikur-derivaciul kalksac mimarTavs: Qevsiς aris tivqemi

1
axal qarTulSi kazm Ziris leqsikuri mniSvneloba daviwrovda da
daukavSirda `morTvas~ “yfghz;fnmcz.~ sabasTan igi ukve ganmartebulia
rogorc `morTva~ (Zveli, farTo mniSvneloba dResac dasturdeba fra-
zeologiur SesityvebebSi: `kerZis Sekazmva~, `cxenis Se/aRkazmva~).
112
(`vdeb~) zmnisagan nawarmoebi saxeli _ substantivi. pet-
riwic Sesabamisad iRebs sasubieqto mimReobis formas
mdebare (romelsac substantivis funqciac aqvs), gansxva-
vebiT efrem mcirisagan, romelic amave terminis Sesatyvi-
sad xmarobs saobieqto mimReobis formas _ dadebuli
(romelic mouxerxebelia rogorc termini-substantivi, rad-
ganac masSi zmniswinisa da Tematuri niSnis gamo cocx-
alia mimReobis gageba).
ioane petriwi: xolo mdebare ityvis: yoveli keTilobaÁ
maerTebeli ars mziarebelTa misTaÁ (`ganmarteba~, $ 13,
gv.45,7). efrem mcire: dadebuli ars sakÂrveli raÁme saeWÂ
vieTme filosofosobisa Sina SeswavebulTa (`dial., 51,16 _
Qevsiς de; ejsti; paravdoxoς uJpovleyiς tivnoς tw`n ejn filosofiva/ gnorivmwn).
amgvarad, qevsiς da provblhma zemoT ganxilul SemTxve-
vebSi, garkveuli azriT, sinonimebia, rogorc winaswar
aRebuli dasasabuTebeli debulebebi. rac Seexeba axal
qarTulSi am mniSvnelobiT damkvidrebul debuleba ter-
mins, igi ukve daviT da niko CubinaSilebis leqsikonebSia
dafiqsirebuli da miRebulia saobieqto mimReobis (debu-
li) gasubstantivebiT abstraqtuli saxelebis mawarmoebeli
-eba sufiqsis saSualebiT (am tipis warmoeba Zvel qar-
TulSi iSviaTad gvxvdeba: Suebuleba _ il. abulaZe, 1973).

1.5. saZiebeli _ zhvthma

is, rac dasamtkicebelia, amave dros amocanaa, sakiTxia,


sakvlevia, saZiebelia. amisaTvis berZnulSi zhvtema terminic
ixmareba. nemesiosTan zhvtesiς _ `Teoriuli spekulacia, ga-
mokvleva, Zieba~ upirispirdeba bouvleusiς _ `praqtikul gan-
sjas~: Ouj ga;r tautovn ejsti boulh; kai; zhvtesiς... pa`sa me;n ga;r boulh; zhv-
tesiς tivς ejstin: ouj pa`sa de; zhvtesiς, boulh; (Nem. P. G. t. 40, col. 736).
petriwis Targmani: ara igive ars ganzraxvaÁ da Zie-
baÁ... yoveli vinaÁve ganzraxvaÁ Zieba vidreme ars, aramed
arca yoveli ZiebaÁ _ ganzraxva (nemes., 137,14-21).
saZiebeli sakvlevi sakiTxia, xolo meZiebeli _ mkvle-
vari: aqa saZiebeli Semova, dafriadebuli siRrmiTa (`gan-

113
marteba~, $ 43); ityÂs meZiebeli, ukueTu eziarebis simrav-
le erTsa, iyos erTica mraval (iqve, $1, gv.12).
zhvthma-s Sesatyvisad efrem mcirec saZiebel (myofadis
saobieqto mimReobis) formas iyenebs: miviRoT saZiebeli
igi da mivayrdnaT rasme aRsaarebulsa (`dial.~, 52,13).
amave mniSvnelobiT xmarobs am termins giorgi mTawmide-
lic grigol noselis Txzulebis `kacisa SesaqmisaTÂs~
TargmanSi: esreT vityÂT amis saZiebelisaTÂs (kac. Sesaq.,
162r _ Tau`ta peri; tw`n zhtoumevnwn uJpolambavnomen (P.G. t. 44, col. 180).
magram amave, saZiebeli sityviT aqvs Targmnili mas
berZnuli specialuri logikuri termini provtasiς (romel-
ic silogizmis Semadgeneli elementia), rac imaze miuTi-
Tebs, rom misTvis am ukanasknelis, rogorc logikuri
cnebis, mniSvneloba mTlad garkveuli ar unda iyos. basi-
li kesarielis Txzulebis `equsTa dReTas~ am konteqstSi
laparakia swored filosofosTa mier silogizmis kanon-
ebiT agebuli apagogiuri dasabuTebis wesze da sami wana-
mZRvridan oris uaryofis gziT WeSmaritebis dadgenaze:
Triw`n protavsewn ajnairou`nteς ta;ς duvo kai; ejn th/` leipsomevnh to; ajlhq
evς ejxeurivskonteς (P.G. t. 29, col. 197,47-48).
am terminis Sinaarss giorgi mTawmideli samwevriani
SesityvebiT gadmoscems (saZiebeli safilosofosoTa si-
tyuaÁ), saidanac kargad Cans, rom misTvis am terminis
mniSvneloba filosofiur msjelobasTan aris dakavSire-
buli: samTa maT saZiebelTa safilosofosoTa sityuaTa-
gan orTa maT ukun arRueven da neStsa mas-Sina WeSmarite-
basa hpoveben (`equsTa~, g. mT. 109,12-14). berZnul dedanSi,
rogorc vnaxeT, `safilosofoso sityua~ saerTod ar aris.
uZveles TargmanSi miaxloebiTi kalkia Seqmnili am
berZnuli terminisa: Seuracxyofen orTa maT winamdebare-
Ta sityuaTa da mesamesa sityuasa Sina hpoeben samarTal-
sa (`equsTa~, uZv., 130,10-12).

1.6. winadadeba, pirveldawesebuli _ Provtasiς

aristoteles `analitikaSi~ (I anal. T. I) provtasiς termini


ganmartebulia, rogorc gamonaTqvami (lovgoς, oratio, htxm, ds-

114
crfpsdfybt), romelic amtkicebs an uaryofs rames raimes
Sesaxeb: Provtasiς me;n oujn ejstivn lovgoς katafatikovς tinoς katav ti-
noς. (Anal. APA, I, 24a, 16-17): Propositio quidem est oratio affirman-
sant negas aliquid de aliquo. Gjcskrf tcnm dscrfpsdfybt, endth;-
lf/ott bkb jnhbwf/ott xnj-yb,elm j xtv-yb,elm (Fyfk, c. 9).
provtasiς cnebis am ganmartebas cotaodeni cvlilebiT
imeorebs ioane damaskeli: Provtasiς ejsti lovgoς ajpofatikovς ti-
noς ajpov tinoς, o{per ejstivn apovfasiς oijo;n Sokravthς ouj gela/`, h[ tivnoς
katav tivnoς o{per ejsti;n katavfasiς, wJς Sokravthς gela/̀ (Dial, mh v).
efrem mciris TargmaniT: ...winadadebaÁ ars sityuaÁ
ganCinebiT Tqumuli visganme visTÂsme, romeli-igi ars
ukuTqmaÁ, viTarmed: `sokrati ara icinis, anu visganme es-
reT warTqumaÁ, viTarmed sokrati icinis~ (dial., 51,7).
rogorc vxedavT, Provtasiς _ enuntiatio, propositio _ winada-
debis es ganmartebebi mis gramatikul terminologiaSi da
Cveulebriv, yofiT metyvelebaSi damkvidrebul Sinaarss
gulisxmobs (dadebiTi an uaryofiTi azris gadmocema, anu
dadebiTi an uaryofiTi Sinaarsis gamonaTqvami). magram
imave provtasiς leqsemas aristotele iyenebs rogorc spe-
cialuri logikuri cnebis gamomxatvel termins, romelic
silogizmis erT-erTi Semadgeneli elementia: Touvton d’o[n-
toς fanerou`, dh`lon w{ς kai; ejk duvo protavsewn kai; ouj pleovntwn, (Anal.
APA, I 25).
Provtasiς terminis agebuleba da gaazreba naTelia: igi
Sedgeba prov- windebulisa da tavssw zmnisagan nawarmoebi
saxelisagan _ tavsiς. aqedanaa kalkireburi laTinuri pro-
positio termini (rogorc logikuri, ise gramatikuli mniSv-
nelobiT), xolo laTinuridan evropul (mag. frang. propo-
sition, rus. ghtlkj;tybt) enebSia Sesuli. Tavis droze (XI-
XII ss.) am berZnuli terminis qarTuli Sesatyvisi kalki
mogvces efrem mcirem da arsen iyalToelma ioane damas-
kelis `dialeqtikis~ TargmanSi: xolo SemokrebaÁ SeinivT-
ebis orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da SesrulebaTa
(dial., 51,1 efr.); xolo SegulissityuvaÁ Semokrebul ars
orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Sesrulebisa (arseni).

115
es termini anton kaTalikosis meSveobiT damkvidre-
bul iqna qarTul gramatikul literaturaSi, xolo lo-
gikuri SinaarsiT, rogorc silogizmis Semadgeneli nawi-
li, nawarmoebi iqna axali termini wanamZRvari, romelic
imave berZnuli terminis semantikur kalks warmoadgens.
garda winadadebisa, efremTan am cnebis aRsaniSnavad
vxvdebiT msgavsadve agebul formas _ winadawesebuli.
`dialeqtikis~ zemoT moyvanili Tavis saerTo saTaurad
efremis TargmanSi vkiTxulobT: `sazRvrisaTÂs da winada-
wesebisa da Semokrebisa~ (Peri; o{rou kai; protavsewς kai; sullogi-
smou`, Dial, 51).
efremis am terminTan axlos dgas petriwis termini
pirveldawesebuli, romelic mas nemesiosis Txzulebis
TargmanSi aqvs naxmari provtasiς terminis Sesatyvisad: Yeu-
devς ga;r ejstivn hJ provtasiς (Nem. P.G., 40, col 548) _ tyuvil vina-
Áve ars pirveldawesebuli (nemes. 29,20); an: Yeudevς a[n h\n prov-
tasiς (col. 745) _ tyuvil vidreme iyos pirveldawesebuli
(nemes., 143, 4-6).
saqme isaa, rom winadadeba termins ioane petriwi amave
Txzulebis TargmanSi (ix. nemes., gv.148, P.G.t. 40, col. 756) xma-
robs berZnuli uJpovqesiς _ propositum _ ghtlgjkj;tybt _ Se-
satyvisad, romelic, sxvaTa Soris, aristotelesTan `wana-
mZRvris~ (gjcskrf) mniSvnelobiTac ixmareba. albaT ami-
tom erideba igi provtasiς terminis winadadebiT Targmnas
da prokles `kavSirTa~ ganmartebaSi saerTod uTargmne-
lad gadmoaqvs igi, rogorc aristoteles logikuri ter-
mini (ix. zemoT).
Cveulebriv, berZnuli formiTve aqvs warmodgenili es
termini amonios ermiasis mTargmnelsac: Pa`sa ga;r ajpovdei-
xiς ta;ς me;n protavseiς kai; oJmologoumevnaς lambavnei (Ammon. 74-75)
yoveli aRmoCenaÁ protaseoTa vidreme cxadTa da aRsaar-
ebulTa miixuams (S 2562, 167r). an: Protavseiς... e[x w|n oJ sullogi-
smovς (Ammon. 88) _ protaseoni, romelTagan Seiqmnebis
sÂllogismosi (182v). Tumca mTargmnels mainc ucdia qar-
Tuli Sesatyvisis Seqmna: xolo erTi winganslvaÁ daakl-
debis SegulissityÂsaÁ, vinaÁ SegulissityuaÁca usrulad
iTqumis (82v).
116
`wanamZRvrebis~ aRsaniSnavad, garda provtasiς (propositio,
enuntiatio) terminisa, aristotelesa da mis komentatorebs
gamoyenebuli aqvT terminebi: lh`mma/propositio, sumptio `miRe-
buli~, romelic pirvel anu did wanamZRvars aRniSnavs
(Tumca, aristotelesTan yovelTvis ar aris diferencire-
buli: jEk tw`n lhmmavtwn sullogismovn poiei`sqai (ix. Ldjhtwr.
1958). igi lambavnw (`viReb~) zmnisagan miRebuli saxelia;
aseve, laT. sumpito nawarmoebia summo `aReba, micema~ zmni-
sagan. Provsleyiς _ `damatebiT miRebuli~, romelic meore
anu mcire wanamZRvars aRniSnavs, proslambavnw `damatebiT,
kidev, zedmetad viReb~ zmnisgan nawarmoebi saxelia (misi
zusti kalkia laT. assumptio _ assumo `vamateb~ zmnidan). am
ukanasknelis sinonimad aristotelesTan gvxvdeba kidev
mimReobis forma proslambanovmena. rogorc nemesios emesel-
is sabunebismetyvelo-anTropologiuri traqtatis Peri; fuv-
sewς tou` ajnqrwvpou-s berZnuli teqstis pirveli gamomceme-
li1 q. f. matTei aRniSnavs, lh`mma sazogado saxelia silo-
gizmis Semadgeneli nawilis _ wanamZRvrisa, romelic la-
Tinurad propositio-Ti gadmoicema da, romelic, agreTve,
provtasiς-adac iwodeba da provslhyiς-adac, anu laT. assumptio-d
(PG, t. 40, col. 547-548). aristoteles naSromebSi am terminTa
zusti diferenciacia TiTqos ar Cans, Tumca I analitikis
I wignis 25-e TavSi igi laparakobs mTavar wanamZRvrebze
(kuvriaς protavseiς APA, XXV 70,31) da wanamZRvrebis Semadge-
neli sami terminidan: saSualo (to; mevson) da ori kidura
(ta; a[kra) terminebidan gamoyofs dids, anu pirvels to; mei`-
zon, prw`ton da meores, anu ukanasknels to; e[latton, e[scaton
(a. axmanovi, 1960, gv. 189).
diogene laertelTan garCeulia silogizmis Semadge-
neli nawilebi: 1. lh`mma _ anu didi wanamZRvari, 2.
provsleyiς _ meore, anu mcire wanamZRvari (P.G. t. 40, col. 547,
sqol. 5, ix. lh`mma leqsemis ganmarteba).

1
rogorc s. gorgaZe SeniSnavs, nemesios emeselis Peri; fuvsewς tou; ajn-
qrwvpou pirvelad gamoica prof. qristian fridrix matTeis redaqtoro-
biT 1802 w. haleSi. Semdeg aqedan TiTqmis ucvlelad gadabeWdila Migne-s
P.G.-Si t. 40 (ix. nemes., gv. V).
117
logikuri traqtatebis Zvel qarTul TargmanebSi didi
da mcire wanamZRvrebis aseTi diferenciacia ar Cans, magram
amasTan dakavSirebiT metad sainteresoa nemesiosis erTi
adgilis petriwiseuli Targmanis Cveneba TviT berZnuli
terminebis mniSvnelobis gagebisa da qvemoT moyvanili kon-
teqstis sworad wakiTxvis TvalsazrisiT: jEsti; de; to; e{te-
ron tw`n lhmmavtwn yeu`doς kata; provlhyin keivmenon (Nem. P.G. t. 40, col.
548). Est autem altera sumptio non vera quae in assumptione est haec (col.
547). petriwis TargmaniT: ars pirveli dauRlviT miRebul-
TaÁ tyuil, erTqmnili pirvelmRebadTaÁ (nemes. 29,13 _
`lemaTagan erTi tyuis~).
Kata; provslhyiς formas, romelic xelnawerebSia, matTei
asworebs kata; provlhyin formiT, radganac pirveli, ro-
gorc zemoT vnaxeT, niSnavs `damatebiT miRebuls~ anu
mcire wanamZRvars silogizmSi, xolo am konteqstSi mci-
re wanamZRvarze ki ar aris laparaki, aramed `mcdar mina-
Rebze~, daSvebaze, romelic winaswar, adrevea kata; prov-
lhyiς miRebuli. rogorc vxedavT, petriwis Targmani eTan-
xmeba am gasworebas: masTan mocemulia prov-lhyiς sityvis
Targmani: pirvelmRebadi da ara prsovlhyiς logikuri ter-
minisa; prov- windebulian sityvebs igi Cveulebriv pirvel
an winaÁTve sityvebis Semcveli kompozitebiT Targmnis
(prov-tasiς _ pirveldawesebuli; pro-uJfivsthmi pirvelwarmod-
gomili, prov-gnwsiς _ winmeuwyeoba...), xolo proς- zmnisar-
Tis Semcvel sityvebs Tan-, zed- windebuliani formebiT,
an darTva, mateba zmnebiT (prosqesiς _ TanmiReba, darTva,
a[n ga;r ti; a[llo prosqh`ς raÁca dahrTo da hmato (kavSirni, 9,21).
rogorc Cans, lh`mma (didi, I wanamZRvari) terminTan me-
zoblobaSi provslhyiς sityva gadamwerebma silogizmis II
anu mcire wanamZRvrad, provslhyiς terminad gaiges. aqedan
modis, albaT, laTinuri Targmanis Secdomac: in assumptione
(mcire wanamZRvari).
SesaZlebelia davuSvaT isic, rom lh`mma terminTan me-
zoblobaSi provslhyiς forma teqstis laTinurad mTargm-
nelma kalmis Secdomad CaTvala da Targmna Tavisi Ses-
worebiT: in assumptione. amgvarad, vfiqrobT, petriwis am wa-
kiTxvas (pirvelmRebadi) didi mniSvneloba aqvs berZnuli
118
teqstis pirveli variantis dasadgenad. mis xelT arsebu-
li berZnuli xelnaweri, rogorc Cans, marTlac provslh-
yiς formas Seicavda (rogorc matTei asworebs). igive iT-
qmis Semdegs konteqstzec: Yeudh;ς ejsti;n hJ provtasiς kai; ejntau`qa, ka-
ta; provleyin (P.G. t. 40, col. 548); Falsa est enim enuntiatio in assump-
tione ista (col. 547). ioane petriwi: tyuvil vinaÁve ars pir-
veldawesebuli da aqaca mebr pirvelmRebisa (nemes. 29,20).
`mcdaria, maSasadame, wanamZRvari aqac, winaswar aRebu-
lisamebr~; B d njv ckexft kj;yf gthdfz gjcskrf, yfgth=l
/b ghjbpdjkmyj/ endth;lf/ifz (Dkfl. Ytv. , c. 46).
Lh`mma cnebas ioane damaskeli ganmartavs, rogorc sa-
zogadod miRebul azrs: Lh`mma ejstin u{per ei[leptai wJς oJmolo-
gouvmenon pro;ς kataskeu;hn tinovς (Dial. xe’, `lema aris is, rac mi-
Rebulia, rogorc zogadad aRebuli~).
am ganmartebis mixedviT, cxadia, ar igulisxmeba am
terminis specialuri mniSvneloba, rogorc didi wanam-
ZRvrisa. efrem mcire, rogorc mosalodnelia, mis Sesa-
tyvisad xmarobs namyo drois na- prefiqsian mimReobas,
romelsac substantivaciis unari aqvs: minaRebi ars, ro-
meli miRebul iqmnes, viTarca aRsaarebuli (`dial.~, 51,13).
aqve gvinda yuradReba SevaCeroT terminze aRsaarebu-
li oJmologouvmenon, romelic ramdenadme ukavSirdeba provta-
siς terminis mniSvnelobas, rogorc `winaswar miRebul
WeSmarit debulebas~ _ oJmologouvmenon terminis qarTuli
Sesatyvisi _ aRsaarebuli gvxvdeba rogorc efrem mciris
leqsikonSi (ix. zemoT), aseve nemesiosis da amoniosis
Txzulebis Targmanis enaSi:
miviRe saZiebeli ese, viTarca aRsaarebuli da vTqÂ
(`dial.~, 52,13); ese ukue dadva, viTarca pirvelaRsaarebu-
li da hkazmavs sityuasa (nemes. 31,24) Tou`to ou\n la-
bw`n, wJς oJmologouvmenon P.G.t. 40, col. 552 _ `da ase, miiRo ra es,
rogorc aRiarebuli~; protaseoÁsa, romeli, viTarca, pir-
vel miiRebvoda (S 2562, 167r) _ Provtasiς, h{n wJς oJmologouvme-
nhn pri;n ejlambavnomen (Ammon. 74-76).
I analitikis I wignSi aristotele silogizms gansaz-
Rvravs, rogorc terminebis (o{roi) da wanamZRvrebis (protav-
sewς) kavSirs. xolo termins _ o{roς-s uwodebs imas, radac
119
daiSleba, anu risganac Sedgeba protavsiς winadadeba anu
gamonaTqvami, msjeloba (igive wanamZRvari), anu imas, rac
gamoiTqmis raimeze1 an razec gamoiTqmis raime, erTi si-
tyviT, winadadebis wevrebs (logikuri gagebiT); arsenis
sityvebiT _ `kerZoni winadadebisani~ {Oron de; kalw` eijς o{n di-
aluvetai hJ provtasiς, oi{on tovte kategorouvmenon kai; to; kaq jou{ kategorei`-
tai (APA, 11,39,31); Terminium autem voco, in quem dissolvitur proposi-
tio, ut praedicatum, et id de que praedicatur.
es gansazRvreba cotaodeni cvlilebiT ganmeorebulia
ioane damaskelis `dialeqtikaSi~: {Oroς ejstivn, eijς o{n ajnaluve-
tai provtasiς (Dial. xe’).
am konteqstSi o{roς terminis Sesatyvisad efrem mcire
xmarobs sawyisis formas: gansazRvrebaÁ igi ars, romlisa
mimarT ganileodis winadadebaÁ (dial., 51,8).
magram am terminis Sesatyvisad Zvel qarTul filosofi-
ur ZeglebSi da amave `dialeqtikis~ efremisave da arsenis
TargmanSi, Cveulebriv (Sdr. zRude, Sezrudva), zmnuri Ziris
momavali drois mimReobaa gamoyenebuli; sa-zRv-ar-i: xolo
TiToeuli winadadebaÁ sazRvarTagan Semokrbebis da Ti-
Toeuli nawili winadadebisagan gansazRvrebad saxelide-
bis, rameTu gansazRvrebaÁ ars, romlisa mimarT aRiÃsne-
bis winadadebaÁ (dial., 51.2, efremi); TiToeuli winadade-
baÁ sazRvarTagan Semokrebul ars, rameTu TiToeuli
leqsi winadadebisaÁ sazRvrad iTqumis, rameTu sazRvari
ars, romlisa mimarT daiÃsnebis winadadebaÁ (arseni).
nawilebisagan Semdgari erTianobis (mTlianobis) na-
Telsayofad ioane petriws silogizmis, rogorc nawil-
ebisagan Semdgari erTis, mTlianis magaliTi mohyavs: sam-
Ta mier sazRvarTa _ yoveli sÂllogizmoÁ ($ 82, gv.22,7).
Sdr. aristotele: Pa`ς sullogismovς e[stai dia; triw`n movnon (APA,
XXIV, 70,22).
rogorc ukve vTqviT, aristotele wanamZRvrebSi ganar-
Cevs sam termins: or kiduras (ta; a[kra) da erTs _ saSuals
(to; mevson), romlis meSveobiT kidura terminebi danaskvSi

1
{Oroς terminis aqedan gamomdinare meore mniSvnelobaze (`gansazRvre-
ba~ jghtltktybt) sxvagan gveqneba laparaki.
120
ukavSirdebian erTmaneTs. rogorc zemoT vnaxeT, ioane
petriwi, iZleva ra silogizmis originalur sqemas, rom-
lis mixedviTac naTlad gaiazreba ta; a\kra da to; mevson
logikur terminTa Sinaarsi, xazs usvams saSualo termi-
nis mniSvnelobas Semecnebis procesSi: ixile, viTar yove-
li cnobaÁ da ZiebaÁ saSualisaÁ ars da igi aziarebs da Seh-
yris urTierTas orTave kidurTa (`ganmarteba~, $ 1, 11,9-10).
petriwis es msjeloba, rogorc Cans, eyrdnoba aristo-
teles I analitikis I wignis 23-e Tavsa da II analitikis II
wignis II, III da XI TavebSi gaSlil msjelobebs kvleva-Zi-
ebis procesSi saSualo terminis mniSvnelobis Sesaxeb.

1.7. sazRvari _ o{roς

rogorc zemoT vnaxeT, aristoteles gansazRvrebiT,


termini o{roς aris is, risganac Sedgeba wanamZRvari (provta-
siς _ winadadeba), anu is, rac gamoiTqmis raimeze (kate-
gorouvmenon), an is, razedac gamoiTqmis raime (kaq jo[n katego-
rei`tai). arsebiTad amasve ambobs amonios ermiasi, romelic
wanamZRvris (winadadebis) Semadgeneli terminebis adgilas
pirdapir svams aristoteleseul logikur terminebs _ kate-
gorouvmenon da uJpokei`menon: Provtasiς ejk duvo o{rwn suvgkeitai, w|n oJ me;n ejs-
tin. uJpokeivmenoς oJ de; kategorouvmenoς (Ammon. 88, 8-10). xolo
protasi orTa sazRvarTagan Tanamdebare ars, romelTaga-
ni erTi vidreme ars quemdebare, xolo sxuaÁ _ `Sesmeni-
li~ (S 2562,182r-v).
Kategorouvmenon (crfpetvjt) mimReobaa zmnisa katego-
revw, romlis amosavali mniSvnelobaa `(gamo)Tqma~ (Zv. `Ses-
mea~, `dscrfpsdfnm~).
ioane damaskelis `dialeqtikis~ TargmanSi efrem mci-
res da arsen iyalToels am berZnuli leqsemis amosavali
mniSvneloba aqvT Targmnili: SesmeniTi sityua, Sesmenili,
Semasmeneli.
JUpokeivmenon ki uJpov- (que-) windebuliani kei`sqai `vdeb~
zmnis mimReobaa, romlis formaluri kalkia arseniseuli
que(d)mdebare, romelic agreTve damkvidrebulia Tanamed-

121
rove qarTul gramatikul terminologiaSi (aseve, misi
kalkia laT. subjectum, rus. gjlkt;fott).
am terminTa formaluri motivacia da gaazreba kargad
vlindeba amoniosis zemoT moyvanili konteqstis gagrZe-
lebaSi: JUpokeivmenoς me;n ejsti; peri; ejkeivnou legovmenoς, oi\on Swkrav-
thς peripatei` uJpovkeitai me;n ga;r oJ Swkravthς, peri; ou\ oJ lovgoς, kateg
orei`tai de; to; peripatei`n, o{per kat jejkeivnou levgetai (Ammon. 88, 10-
13). qarTuli Targmani: quemdebare vidreme ars, romlisa-
TÂs ars sityuaÁ, xolo Sesmenili, romeli misTÂs iTqu-
mis, viTar-igi: `sokrati iarebis~, rameTu qued Zes sokra-
ti, romlisaTÂs ars sityuaÁ, xolo Seisminebis siaruli,
romeli samisod iTqumis (S 2562, 182r).

1.8. Sesruleba, Tangasavali _ sumpevrasma

zemoT vnaxeT, rom silogizms aristotele ganixilav-


da, rogorc terminebisa da wanamZRvrebis kavSirs (I ana-
lit. wign. I). I analitikis II wignSi ki igi silogizms ga-
nixilavs, rogorc wanamZRvrebidan danaskvis gamomdinare-
obas. am mimarTebiT silogizmis gansazRvra mas mocemuli
aqvs ukve I analitikis I wignis pirvelive TavSi, sadac igi
iZleva silogizmis ZiriTadi cnebebis gansazRvrebebs:
Sullogismovς de; ejsti; lovgoς ejn w|/, teqevntwn tinw`n e{terovn ti tw`n ke
imevnwn ejx ajnavgkhς sumbaivnei tw/̀ tauvta ei\nai (APA, 1, 39, 34-36). `si-
logizmi aris msjeloba, romelSic raimes mtkicebisas mis-
gan aucileblobiT gamomdinareobs gansxvavebuli ram~. am
gansxvavebul gamomdinareobas ki igi uwodebs sumpevrasma-s.
am terminis amosavali mniSvneloba orgvarad SeiZleba
gaviazroT: 1. rogorc peraivnw (`Sesruleba, dasruleba,
aRsruleba~, cjdthifnm, jceotcndkznm, pfrfyxbdfnm~ _ mniSv-
nelobis Semdgomi gadaweviT _ `daskvnis gamotana~ ltkfnm
dsdjl) zmnisagan nawarmoebi saxeli, misi amosavali mniSv-
neloba iqneba `dasasruli, daboloeba~. TviT peraivnw zmna
nasaxelaria, nawarmoebi Cans pevraς (`bolo, kide, sa-
zRvari~ ghtltk, rhfq) saxelisagan. aqedanvea zmnisarTi
pÐevra (`ukiduresad~, rhfqyt) da aqedan mniSvnelobis gada-
weviT _ specialuri logikuri cnebis, `danaskvis~ (laT.
122
concludo zmnidan nawarmoebi conclusio, romlis kalkia rusu-
li “pfrk/xtybt~) gamomxatveli termini. 2. Sumpevrasma ter-
mini, SesaZlebelia, gaazrebul iqnes, rogorc perav fuZisa-
gan nawarmoebi peÐravw zmnis derivati. PeÐravw niSnavs `gada-
svlas, gadalaxvas~ (gtht[jlbnm, ghj[jlbnm). aqedan sumpev-
rasma SeiZleba gavigoT, rogorc Tangamosavali, Tanaga-
momdinareoba. es gaazreba Cans swored am logikuri cne-
bis erT-erT rusul SesatyvisSi _ dsdjl.
orive SesaZlebeli gaazreba am cnebisa mocemulia mis
Zvel qarTul SesatyvisebSi: Sesruleba da Tangasavali.
sumpevrasma-s pirveli mniSvnelobiT interptetacias Se-
iZleba Tvali gavadevnoT amonios ermiasis msjelobaSi,
sadac ganxilulia SemTxveva, roca saqme gvaqvs wresTan
dasabuTebaSi (Kuvklw/ kai; ejx ajllhvlwn, circulus in demonstrando):
Boulovmnoς ga;r dei`xai o{ti hJ yuch; aqavnatoς e[labon to; aujtokivnhton prw`-
ton, sunepevranta de; to; ajqavnatou, boulovmenoς de; pavlin deivxai o{ti hJ yuch; a
ujtokivnetoς e[labon prw`ton to; u{steron lecqevn to; aqanavton kai; sunep
evranta o{ti aujtokivnhtoς (Ammon. 74. 19-22).
qarTuli Targmani: mnebavman Cuenebad, viTamved ukudav
ars suli, miviRe pirvelad TÂTmoZravi da Sevasrule
ukudavi, xolo mnebavman kualad Cuenebad, viTarmed suli
TÂTmoZrav ars, miviRe pirvelad ukudavi da Sevasrule
TÂTmoZravi (S 2562, 167).
swored aseT gaazrebas iZlevian sumpevrasma terminisa ef-
rem mcire da arsen iyalToeli ioane damaskelis `dialeqti-
kis~ saTanado adgilis TargmanSi. sumpevrasma maTi interpre-
taciiT aris Sesruleba: JO de; sullogismovς suvgkeitai ejk duvo ajlh-
qw`n protavsewn kai; tou` sumperavsmatoς (Dial. xe’); SemokrebaÁ Sei-
nivTebis orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Sesruleba-
Ta (`dial.~, 51,1; efremi); SegulissityuaÁ Semokrebul ars
orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Sesrulebisa (arseni).
Sesruleba terminis semantikuri da formaluri moti-
vacia aq naTelia. sul sxvagvar interpretacias iZleva am
terminisas Tavisi ganmartebiTi TargmaniT ioane petriwi.
marTalia, ioane filosofosic sumpevrasma-s ganmartavs,
rogorc silogizmis `dasasruls~ (ix. zemoT: xolo da-
sasrulisasa ewodebis sÂmperazma...), magram qarTuli Sesa-

123
tyvisis Ziebisas igi win wamoswevs imas, rom sÂmperazma
ori kidura terminidan gamosavalia, ori `Tanamdebare~
wanamZRvridanaa gamosuli, anu, rogorc TviTon xsnis,
`Tangasavalia urTierTas kidurTa~ (es gaazreba naTelia
zemoT warmodgenili petriwiseuli TvalsaCino sqemidan).
amitom petriwi sumpevrasma-s qarTuli SesatyvisisaTvis
amosavlad iRebs peravw zmnis mniSvnelobas da aseve iZleva
am berZnuli terminis sakuTar interpretacias qarTuli
Sesatyvisis saSualebiT: sÂmperazmaÁ, romel ars Tangasava-
li (`ganmarteba~, $ 2, 22,9). am berZnuli terminis aseT gan-
martebas igi araerTxel imeorebs, magram, rogorc vxedavT,
petriwi am kalkirebuli formiT iZleva mxolod axsna-
ganmartebas am terminisa, sabolood ki mas, rogorc Cans,
ar akmayofilebs `Tangasavali~, rogorc termini da amitom
xSirad pirdapir berZnul termins uTargmnelad tovebs:
amas TanSesityuasa sÂmperazmaÁ erT hyofs da erTisguar,
rameTu samTa mier sazRuarTa yoveli sÂllogizmoÁ da
erTisa sÂmperazmaÁsa (`ganmarteba~, $ 2, 22,6-7).
rogorc vnaxeT, petriwi gverds uvlis agreTve efre-
misa da arsenis `Sesruleba~ terminsac, romelic, mas, Se-
saZlebelia, ar akmayofilebs imis gamoc, rom igi efrem
mcires aristoteles ejnteleceiva Sesatyvisadac aqvs gamoye-
nebuli: moZravoba ars SesrulebaÁ ZalisaÁ (`dial.~, 48,1).
Sesruleba termini sumpevrasma-s Sesatyvisad gvxvdeba
amonios ermiasis `mosaÃsenebelTa~ TargmanSic: {Wste diavl-
lhl-oς dei`xai ejstin hJ tavς protavseiς sumpeÐravsmata poiou`sa (Ammon.74,22-
25). urTierTas CuenebaÁ ars upirvelesisa Sesrulebad Sem-
qmneli (S 2562, 167r); `wre dasabuTebaSi aris wanamZRvrebis
danaskvad mqceveli~ (sxvagan ki mTargmnels berZnuli
terminis ufro zusti kalki aqvs gakeTebuli _ TanSesru-
leba: odes vTqua: `kaci arsebaÁ~ da vixedvo: viTar arseba
ars? xolo mopovneba TanSesruleba xedvisaÁ (amon. 128,19).
magram ufro xSirad aqac berZnuli termini uTargmne-
ladaa gadmotanili: To; de; sumpevrasma ajsafe;ς o[n safenivzi kai; fa-
nero;n poiei` (Ammon. 75,25). xolo sÂmperazma ucxadod myofsa
ganacxadebs da saCino hyofs protaseoTa mier (S 2562, 176r).

124
zemoT ganxilul terminTagan, rogorc mosalodneli
iyo, bevri gamoiyena ioane bagrationma Tavisi `kal-
masobis~ filosofiur nawilSi, romlis wyarosac filo-
sofiur-logikuri traqtatebis Zveli qarTuli Targmanebi
warmoadgens. magram, samwuxarod, man Tavi ver gaarTva si-
nonimiis problemas da am mdidari masalidan ver SeZlo
SeerCia TiTo cnebisaTvis Sesatyvisi saukeTeso termini.
mag. wanamZRvrisaTvis gamoyenebuli aqvs rogorc winada-
deba, aseve winaCamogdeba (Sdr. petriwis winCamosagdebeli
sityua) leqsemebi; silogizmisaTvis _ silogizmi, gonebo-
ba da Sesityveba; datovebuli aqvs agreTve terminebi qu-
emdebare da Semasmeneli, xolo, rac Seexeba sumpevrasma-s,
mis Sesatyvisad qmnis axal termins kidurmdgmoeba (`kal-
mas.~ 30-32-33).
rogorc cnobilia, Tanamedrove qarTul logikur ter-
minologiaSi silogizmis cnebis Sesatyvisad gamoyenebu-
lia termini daskvna (evjpfrk/xtybt), romelsac yofiTs me-
tyvelebaSi msjelobebidan gamomdinareobis (dsdjl, pfrk/-
xtybt) mniSvneloba aqvs, rac garkveul uxerxulobas qmnis,
xolo wanamZRvrebidan gamomdinare axali msjelobisaTvis
specialuri termini danaskvi gamoiyeneba (na- prefiqsiani
namyo drois mimReobis forma imave fuZis zmnidan).
`vefxistyaosanSi~ daskvna, Cveulebriv, `gadawyvetil-
ebis~ mniSvnelobiT gvxvdeba (daaskvnes igi TaTbiri:
1408,2; daaskvna gagzavna mociqulisa: 314,1; rome pirvelve
daeskvna, maT ese Seetyveboda: 512,1 da sxv.). daskuna leq-
sema sabasTan ganmartebulia, rogorc `sityvis damtki-
ceba~. xolo damtkiceba (aRmoCena _ ajpovdeixiς) Zveli qar-
Tuli enis ZeglebSi, rogorc zemoT vnaxeT, gvxvdeba `da-
sabuTeba~ cnebis Sesatyvisad. amgvarad, sabas am ganmarte-
bas Zveli qarTuli enis ZeglebSic aqvs safuZveli. aqedan
gamomdinare, ukve gasagebia daskvna leqsemis mniSvnelo-
bis gadaweva da misi specialuri (evjpfrk/xtybt) logiku-
ri gagebiT gamoyeneba, rac ukve fiqsirebulia daviT Cubi-
naSvilis qarTul-rusul leqsikonSi.

125
2. ontologiuri (metafizikuri) terminologia∗

rodesac Zveli qarTuli (XI-XII ss.) filosofiuri


terminologiis Sesaxeb vlaparakobT, mxedvelobaSi unda
miviRoT is garemoeba, rom es aris Teologizebuli epo-
qis filosofiuri ena. am epoqaSi filosofia da Teolo-
gia isea erTmeneTSi gadaxlarTuli, rom maTi erTmaneTi-
sagan gamoyofa SeuZlebelia.
Sua saukuneebis filosofias ganixilaven, rogorc fi-
losofosobis iseT wess, romlisTvisac damaxasiaTebelia
monoTeizmisa da gamocxadebis principebze damyarebuli
religiis ideologiasTan SeuRleba: erTi mxriv, filoso-
fiis Teologizacia da, meore mxriv, racionalizacia da
filosofizacia Teologiisa, romelic am epoqis azrovne-
bis da msoflmxedvelobis safuZvels warmoadgenda (g. ma-
iorovi, 1979, gv. 4-8; s. averincevi, 1984, gv. 42-44). yovelive
amis Sedegi is iyo, rom elinurma filosofiurma termi-
nologiam patristikul literaturaSi da, saerTod, qris-
tianuli xanis filosofiaSi garkveuli transformacia
ganicada. qristianuli RvTismetyvelebisaTvis klasikuri
xanis mecnierul-filosofiuri masala rodi iyo mTlia-
nad misaRebi da gamosadegi. zogierTi ZiriTadi debule-
bisa da principis garegnul msgavsebasTan erTad `gareSe~
(e{xoi) filosofia xSirad qristianuli msoflmxedvelobis
sawinaaRmdego azrebs Seicavda. es iTqmis, pirvel rigSi,
neoplatonizmzec, romelsac, Cveulebriv, qristianuli
azrovnebisaken gardamaval safexurad miiCneven.
mas Semdeg, rac qristianobis gamarjveba VI saukunis
dasawyisidan iustinianes iuridiuli ediqtiT iqna gan-
mtkicebuli (rogorc cnobilia, 529 wels imperator ius-
tinianes ediqti auqmebs aTenis akademias), antikur filo-
sofias Tavisi oficialuri arseboba unda Seewyvita. mag-
ram misi cnebiTi (logikuri) aparati sWirdeboda qristia-


am TavSi ganxiluli terminebis Taobaze statiebi gamoqveynebulia
Jurn. macnes 1968 wlis #40-Si (kavSirni, guari, aÁ, aoba...), Tsu Sromebi,
1976 w. #174 (arsi, myofi, nivTi, goneba, gagoneba, midmogoneba, xedva,
gacda, morTuleba, zedmiwevnuleba).
126
nobas da patristikuli literatura mTeli Tavisi arse-
bobis manZilze farTod sargeblobda kidevac elinuri
filosofiiT. wminda mamebis _ basili didi kesarielis,
grigol noselisa da grigol nazianzelis naSromebSi
xSiradaa citirebuli elin filosofosTa gamonaTqvamebi.
es sruliad kanonzomieria: isini antikur samyaroSi aRi-
zardnen da antikurobisa da qristianobis gasayarze
moRvaweobdnen, rodesac jer kidev ganagrZobda arsebobas
warmarTuli saganmanaTleblo kerebi _ kerZo skolebi
Tu umaRlesi saswavleblebi, sadac ganaTlebis sistema
jer kidev antikur tradiciebs eyrdnoboda: bizantiis
skolebSi aswavlidnen platonur filosofias, aristote-
les ritorikasa da logikas, homerosis poemebs, orato-
rebs _ lisias, demosTenes da sxv. antikuri memkvidreobis
codna civilizebulobis niSnad iTvleboda. marTalia,
qristianuli sazogadoeba ar iyo erTgvarovani antikuri
kulturis SefasebaSi _ eklesiis mamaTa Soris iyvnen ise-
Tebi, romlebic principulad ar iRebdnen antikur tradi-
cias (tertuliane), magram meore mxriv, swored qristia-
nulma eklesiam Seasrula garkveuli roli misi SenarCu-
nebisa da sistematizaciisaTvis (klimenti aleqsandrieli,
kabadokieli wmida mamebi, maqsime aRmsarebeli, ioane da-
maskeli da sxv.). basili dids sagangebo Txzuleba aqvs
dawerili imis Taobaze, Tu rogor unda ikiTxo da aiTvi-
so elinuri literatura. grigol nazianzeli Tavis homi-
liebSi xSirad moixmobs elin filosofosTa gamonaTqva-
mebs, rogorc sayovelTaod cnobils, avtoris miuTiTeb-
lad (ase mag., 31-e sityvaSi `suliwmidis Sesaxeb~ igi imo-
wmebs plotines cnobil gamonaTqvams: `rogorc gadavsebu-
li Tasi iRvrebao kideebidan~ (Ennead. V lib. I, 6), magram ise,
rom ar asaxelebs avtors, aramed `erT sibrZnismoyvare
elinad~ ixseniebs mas. 28-e sityvaSi ki mas aSkarad pla-
tonis `timeosidan~ mohyavs fraza: Qeo;n noh`sai me;n cale-
po;n _ fravsai de; ajduvnaton (`Secnoba RmrTisa Znelia, gamoTqma
ki SeuZlebeli~), Tumca avtors aqac ar asaxelebs da ub-
ralod aRniSnavs: `rogorc erTi RvTismetyveli ityviso~.1

1
cnobilia miqel pselosis werili pasuxad Tavisi megobris, ioane
127
qristianuli dogmatikis terminologiis Camoyalibe-
bis TvalsazrisiT metad sainteresoa basili didis weri-
li Tavisi Zmis, grigol noselisadmi, romelSic wm. basili,
imisaTvis, rom mis Zmas sxvebiviT ar aReria oujsiva (arseba)
da uJpovstasiς (piri) cnebebi, vrclad msjelobs am cneba-
terminTa Soris gansxvavebaze (Dfc. Dtkbr.> gbcmvj 38> R
Uhbujhb/> ,hfne> c. 51). berZnul, kerZod, aristoteles
filosofiaSi es cneba-terminebi sinonimebs warmoad-
gendnen. porfiris mier aristoteles `kategoriebis~ gan-
martebaSi ki oujsiva ise miemarTeba uJpovstasiς-s, rogorc zo-
gadi _ kerZos. rogorc cnobilia, porfiris es Sromaa
erT-erTi ZiriTadi wyaroTagani wm. ioane damaskelis `fi-
losofiuri Tavebisa~, romelic Sua saukuneebSi `dialeq-
tikis~ saxeliTaa cnobili da romelSic sqolastikis sa-
fuZvlebia mocemuli. efrem mciris cnobili anderZiT, wm.
ioane damaskels es `safilosofio swavlani~ imisaTvis
Semoutania da qristianobisaTvis saWirod ucvnia, rom ma-
Ti saSualebiT eklesiis Svilebi win aRdgomodnen gareSe
(e{xoi) filosofosebs da maTive isriT (eniT) ganegmiraT
isini, radganac sxvagvarad SeuZlebelia kamaTi (sityÂs-ge-
baÁ) mowinaaRmdegeebTan, romelnic gvamovnebisa (ganukueTe-
lisa) da bunebis gamo gvekamaTebiano (dial., winasity., gv.
67). ione damaskelis am naSromSi sumirebulia mTeli is
sulieri gamocdileba da codna, rac qristianobam Tavisi
arsebobis manZilze _ VIII saukunemde daagrova saeklesio
krebebis ganCinebaTa CaTvliT. swored am naSromSia sabo-
lood Camoyalibebuli da qristianuli TvalsazrisiT ga-
azrebuli da dazustebuli elinuri filosofiis si-
tyvieri aparati Tavisi cnebiT-terminologiuri sistemiT.
amgvarad, qristiani mamebi sruliad sxvagvari mniSvne-
lobiT iyenebdnen antikuri filosofosebis _ platonis,
aristoteles terminebs, rogoricaa, mag. fuvsiς _ buneba,
ei\doς _ saxe, oujsiva _ arseba, uJpovstasiς _ guami, guamovneba

qsifilinosisadmi (romelic mas elinuri filosofiiT zedmet gataceba-


Si sdebda brals), sadac igi Tavs imarTlebda swored eklesiis wminda
mamebze (kerZod, grigol RvTismetyvelze) miTiTebiT, romelnic TavianT
msjelobaSi xSirad eyrdnobodnen elin filosofosTa naazrevs.
128
da sxv. asevea termini Teologiac: Teologiasa da filo-
sofias erTi sagani aqvT: pirvelsawyisis Zieba. Teologia
aristotelesTan niSnavs pirvel filosofias, anu mecni-
erebas RmerTis Sesaxeb, romelsac aristotele Teoriuli
filosofiis Semadgenel nawilad Tvlis maTematikisa da
fizikis anu bunebismecnierebis Semdeg (aristotele, meta-
fizika, w. VI, T. I).1 aristoteles `metafizika~ ioane pet-
riws mis `RvTismetyvelebad~ miaCnia, romelsac igi logi-
kisa da bunebismetyvelebis Semdeg _ maRla aTavsebs (`gan-
marteba~, bolosityvaoba, gv. 214). dawyebuli kabadokiel-
ebidan, Teologi ixmareba ukve ara tradiciuli gagebiT,
romelic platonikosebisa da peripatoelebisagan momdi-
nareobs da niSnavs `RmerTisa da RvTaebrivi sagnebis gam-
gones, anu Semmecnebels~, aramed specifikuri qristianu-
li mniSvnelobiT _ `RvTis sityvis gamometyveli~, `saRv-
To werilis sityvaTa mcodne~.2 klimenti aleqsandrielisa
da mTeli Semdgomi patristikisaTvis WeSmariti filosofia
qristianuli religia iyo. kabadokielebi qristianul rwme-
nas `Cvens filosofias~ (hJ kaq jhJma`ς filosofiva) uwodebdnen (s.
averincevi, 1984, gv.70). swored kabadokielebidan moyole-
buli, patristikuli egzegetika Zveli aRTqmis wignebSi
eZiebs `RvTis sityvas~ anu RvTismetyvelebas da am mizniT
ganmartavs maT. swored am gagebiT aris naxmari Teodori-
te kvirelis fsalmunTa ganmartebaSi gamoTqma `RmrTis-
metyuelebs fsalmuni esreT~ (Satb. kreb., gv. 394). misi,
iseve, rogorc yvela sxva qristiani egzegetis mizania ga-

1
ix. agreTve aristoteles komentatori, amonios ermiasi: kualad mxe-
dvelobiTi (filosofosobaÁ) ganiwvalebis RmrTismetyuelebiTisa mi-
marT, swavlulebiTisa da bunebaTmetyuelebisa /amon. 12,26-27/; an: rani
arian aRmyuanebelni Cuenni Tqumulisa amis dasawyisisa mimarT? da vi-
tyÂT, viTarmed: pirvelad ukue CueulebiTi mofardulobaÁ, merme Sem-
dgomad missa _ bunebiTaZliTi da egreT maTimatiki da ukuanaÁsknelad
amaTsa Semdgomad aRviyvanebiT RmrTismetyuelebiTad (amon. 100,15-19); ase-
ve ix. miqel pselosi (psel. `xron.~, $ XXXVI, gv.80-81).
2
rogorc aRniSnaven, grigol nazianzels `RmrTismetyveli~ ewoda ara
mxolod Tavisi RvTismetyvelebiTi sityvebis gamo, aramed swored ro-
gorc saRvTo werilisa da saeklesio gardamocemis mTargmanebels da
Teologiisa da Teologis misiis axali, qristianuli gagebis _ rogorc
RvTis sityvis ganmacxadebelis Semomtans (g. maiorovi, gv. 404, SnS. 3).
129
moaCinos Zveli aRTqmis wignebis `piri da Zali~, Caswvdes
RvTis sityvis WeSmarit azrs (`raÁTa miviwineT mecniere-
basa uxilavisa bunebisa Senisasa~). igive mizani hqonda
areopagetikis korpusis avtors, rodesac igi Teologias
katafatikur, apofatikur da alegoriul anu `saxisSemo-
RebiT RmrTismetyvelebad~ yofda (areopag. epist. tites
mimarT, gv. 296,297). amitom evedreba wm. maqsime aRmsarebe-
li `goniersa daviTsa, raÁTa dasces qnarsa sulierisa
xedvisa da mecnierebisasa... raÁTa SeuZloT sulierad ga-
gonebaÁ SjulisaÁ da misSorisisa saidumloÁsa sityÂsa
povnaÁ" (K 14, 165r).
igive mizani aqvs ioane petriws, rodesac igi Tavisi
ganmartebis e. w. `bolosityvaobaSi~ ganmartavs fsalmun-
Ta muxlebs, anu rogorc TviTonve ambobs, maTs `RmrTis-
metyvelebas~ axdens: aw ese Tanwarvlis saxiT iRmrTisme-
tyuela Cuengan samobisaTÂs wignsa amas Soris locvissa-
cavTasa~ (`ganmarteba~, bolosity., gv. 218,3). am konteqstSi
termini `RmrTismetyueleba~ petriws gamoyenebuli aqvs
wminda qristianuli TvalsazrisiT, rogorc `RvTis sity-
vis~ amokiTxva. magram am termins misTvis antikuri Sina-
arsic aqvs _ umaRlesi, pirveli filosofiisa, romlis
sagania miuwvdomeli, `uocno erTisa~ da simravlis urTi-
erTdamokidebulebis garkveva, rac qristianul enaze _
`myofTa agebis sruli Sesaqmis~ saidumlos amocnobas
niSnavs. xolo am saidumlos amomcnobad anu `mesaidum-
loed~, erTi mxriv, mas miaCnia xedvaÁ filosofosTa dRi-
saÁ (`ganmarteba~, $ 29), xolo meore mxriv, igi yvela mec-
nierebis sanTlad Tvlis dResa RmrTismetyuelebiTTa
xedvisasa _ qristes, romelic gonebis maukudavebeli na-
Telia (`ganmarteba~, gv. 220). qristes igi Tavisi filoso-
fiuri xedvebis macxovnebels uwodebs: xedvaTa CemTa mac-
xovnebeli ityÂs ÃmaÁ: `nu wina dafenad~ (bolosity. 220,
17). amgvarad, rogorc vxedavT, petriwisaTvis filosofi-
asa da Teologias Soris zRvari aRar arsebobs: mas `did-
Ta saRvTismetyvelo xedvaTa~ ganxilvis sagnad miaCnia
erTisa da simravlis sakiTxi (`ganmarteba~, winasity.,
gv.3,3): namdvilmyofisa da pirveli sazRvrisa da pirveli
usazRvroobis sakiTxi (`ganmarteba~, $ 72; g. TevzaZe, 1981,
130
gv. 81; misive, 1984, gv. 260, SnS. 165); RmrTismetyueli da
RmrTismetyueleba terminebSi igi orive azrs debs _ ro-
gorc antikur gagebas, aseve wminda qristianuls. amito-
maa, rom misTvis platonic `didi RmrTismetyuelia~, ro-
melsac `RmrTismetyuelebis mihronsac~ ki uwodebs da
grigol nazianzelic, romelsac igi `Cems RmrTismetyue-
lad~ ixseniebs, rogorc qristian mamaTagan yvelaze uf-
ro axlo mdgoms Tavis azrTa wyobasTan. da es sruliad
kanonzomieria, radganac cnobilia, rom kabadokieli mame-
bis mier mkveTrad gatarebuli zRvari filosofiasa da
Teologias Soris XI-XII saukunis bizantiis moazrovneeb-
Tan TandaTan iSleba. Tu patristikul literaturaSi
Teologia niSnavs RmerTis sityvis gacxadeba-ganmartebas,
rogorc zemoTac iTqva, XI-XII s-Ta im moazrovne-Teolo-
gebisaTvis, romlebic racionalizmis gzas adgnen, `gare-
Se~, antikuri filosofosi _ platoni `didi RmrTismety-
velia~, romelic namdvilmyofisa da `miuwvdomeli, uoc-
no~ erTisa da gonieri da `zesTgonieri~ samyaros Secno-
bisaken miiswrafvis. maTTvis, iseve rogorc aristotele-
saTvis, Teologia filosofiis nawilia (psel., xron.
gv.82), umaRlesi, pirveli filosofiaa, romlis sagania us-
xeuloTa xedva da zesTarsisa da zesTgonieri samyaros
Secnoba (psel., $$ 37-38, gv.80-81).
rogorc XIX s. cnobili bizantinisti Teodor uspen-
ski aRniSnavs, `rac ar unda vuwodoT am moazrovneebs _
filosofosebi Tu Teologebi, erTi ram cxadia: isini
yvelani amodiodnen platonis, aristotelesa da maTi ko-
mentatorebidan, yvela isini im filosofiis warmomadgen-
lebi arian, romelic cnobilia sqolastikis saxeliT da,
rom sqolastikosTa umetesi nawili filosofosi Tu ara,
sasuliero piri _ Teologi iyo~ (T. uspenski, 1892, gv.176-
177). jer kidev sqolastikis fuZemdebels, ioane damas-
kels, filosofiis erT-erTi ganmartebidan gamomdinare
(filosofosobaÁ ars siyuaruli sibrZnisaÁ: `dial.~, 52,6),
WeSmarit filosofosobad anu `sibrZnismoyuareobad~ RvTis
siyvaruli miaCnia, ramdenadac sibrZneÁ WeSmariti _ Rmer-
Ti ars (dial., 52,6); RvTismetyvelebis sagani ki misTvis
aris gulisÃmisyofaÁ univToTa da uÃorcoTaÁ, romel
131
ars RmerTi (dial., 52,8), magram `gareSe~, antikuri filo-
sofosebi misTvis mxolod filosofosebi arian da ara
Teologebi. asevea efrem mcirisaTvisac: `filosofosoba~
da `safilosofoso swavlulebani~ misTvis gareSe, anti-
kur filosofias niSnavs, romelsac imdenad aqvs Rirebu-
leba, ramdenadac igi eklesias sWirdeba, rogorc isari
`winaaRmdgomTa~ gansagmiravad (dial., gv. 67). ioane petri-
wisaTvis ki filosofiisa da Teologiis sagani erTia:
pirvelsawyisis Zieba, oRond Ziebis gza filosofosisaT-
vis dasabuTebaa (ajpovdeixiς), xolo TeologisaTvis _ Cvene-
ba (dei`xiς); amave dros, gansxvavebiT efrem mcirisa da ar-
sen iyalToelisagan, filosofias misTvis TavisTavadi,
damoukidebeli mniSvneloba aqvs. filosofiuri xedvani
misTvis ara mxolod gonebis varjiSi da rwmenis naTely-
ofis saukeTeso iaraRia, romlis gareSec `SeuZlebel
ars winaaRmdgomTa sitysgebaÁ~, aramed esTetikuri tkbo-
bis saganicaa. filosofiur `xedvaTa survili~ misi safi-
caria (TÂT maT xedvaTa vfucav survilsa... bolosity., gv.
222, 19-20). igi xSirad miuTiTebs filosofiur xedvaTa
mSvenierebaze (ixilen xedvaTa Suenierebani, Ä gamgoneo:
`ganmarteba~, 154,28) _ mimarTavs Semmecnebels, msmenelsa
Tu moswavles da gatacebiT gadmoscems da ganmartavs
`gareSe~ filosofosTa `brwyinvale~ xedvebis `Zals.~ da
es ar aris SemTxveviTi, radganac, rogorc araerTxel aR-
gviniSnavs, gelaTis saliteraturo skola, romelic erT-
erTi mZlavri da umniSvnelovanesi Stoa qarTuli Targma-
nis elinofilur mimarTulebaSi, gamokveTili filosofi-
ur-msoflmxedvelobrivi safuZvlebis saRvTismetyvelo-
literaturuli skolaa, romelic qristianuli azris is-
toriaSi agrZelebs aRmosavluri Teologiis aleqsandri-
uli skolisa (sadac wm. werilis aleqsandriul egzege-
zas Caeyara safuZveli) da kabadokiuri patristikis xazs:
netari klimenti aleqsandrielisa, romelmac Camoyalibe-
buli principis saxe misca wm. werilze dayrdnobil ek-
lesiur moZRvrebas rwmenisa da codnis harmoniaze; ori-
genesi, romelmac Tavisi pirveli cdebiT qristianobis
sistemuri axsnisa elinuri azris kategoriebSi safuZve-
li Cauyara qristianul filosofiur xedvebs; kabadokie-
132
li wm. mamebisa, romlebic neoplatonuri logikuri (sity-
vieri) aparatis qristianizaciis gzaze idgnen; areopagiti-
kisa, romelic rwmenisa da codnis harmoniis brwyinvale
nimuSs warmoadgens; maqsime aRmsareblisa, romelsac didi
wvlili miuZRvis bizantiur Teologiur literaturaSi
areopagitikis filosofiuri safuZvlebis gavrcelebasa
da damkvidrebaSi; wm. ioane damaskelisa, romelmac pla-
tonisa da aristoteles komentarebze dayrdnobiT Seqmna
myari sistematizebuli sityvier-logikuri aparati qris-
tianuli sqolastikisa; dabolos, manganas akademiisa, ro-
melmac es mimarTuleba XI-XII ss. bizantiaSi ufro saero
da racionalisturi gziT ganaviTara.
zemoTqmulis dasamowmeblad moviyvanT gelaTis sko-
laSi naTargmni wm. maqsime aRmsareblis erTi sqoliastis
sityvebs: TÂnier sityÂerisa Zalisa zedmiwevnulobiTi
mecnierebaÁ ara arso... da TÂnier mecnierebisa _ ar Sem-
tkicnebis sarwmunoebaÁ, romlisagan keTili naSobi gamo-
vals _ sasoebaÁ (K-14, f. 68 r).
qvemoT warmovadgenT `gareSe~ _ `platonuri~ filoso-
fosebis (anu neoplatonikosebis, ZiriTadad prokles fi-
losofiuri sistemis) `xedvaTa~ ontologiur-metafiziku-
ri terminebis (romelnic gamoyenebulia qristianul Teo-
logiaSi) semantikur-SepirispirebiTs analizs da zog Sem-
TxvevaSi SevecdebiT maTi qristianuli RvTismetyvelebis
enaze TargmanebaTa ganxilvas.
daviwyoT zogadi terminiT:

2.1. xedva _ qewriva

termini xedva _ Targmania berZnuli sityvisa hJ qewriva, rom-


lis ZiriTadi mniSvnelobaa `dakvirveba, xilva, daTvali-
ereba.~ aqedanaa Semdeg misi filosofiuri mniSvneloba _
`Wvreta, gonebiTi Wvreta~ (cjpthwfybt, evjphtybt), bolos
`swavlebis, Teoriis~ mniSvnelobac. berZnuli hJ qewriva-s
Targmans warmoadgens agreTve `Sexedulebis, Teoriis,
Wvretis~ mniSvnelobis mqone somxuri dysow;in romelic
dysanel `xilva, xedva~ zmnidanaa nawarmoebi. Zvel qar-
TulSi xedva, rogorc filosofiuri termini, niSnavs
133
`Sexedulebas, azrs, Wvretas, Teorias, mecnierebas~. saba
mas ase ganmartavs: `xedva ars Tvalis Cena, gina saqme
sacnauri, gina mecniereba~.
ioane petriwis Tanamedrove mwerlobaSi _ giorgi mTa-
wmidelisa da efrem mciris SromebSi xedva ixmareba `mec-
nierebis~, `Teoriis~ mniSvnelobiT. igi upirispirdeba
termin `saqmes~, romelic `praqtikis~ mniSvnelobiT ixma-
reba: filosofosoba ganiyofeba xedviTad da saqmiTad
anu Teoriul da praqtikul disciplinebad (ix. dial.,
efr. 52,7; amon. 12,25). xedva gonebis moqmedebaa: xelovneba-
Taca1 romelTame saqmed (ewodebis) da romelTame... xedvaÁ.
xedviTa ukue srulebaÁ gonebiTi xedvaÁ ars, romeli-igi
gonebasa Sina srul-iqmnebis (`equsTa~, g. aT. 8,21 _
Tw`n me;n qewretikw`n tevloς ejsti;n hJ kata; nou`n ejnevrgeia (I, 7, 17 (46)).
amgvarad, xedva `gonebasa Sina srul-iqmnebis~, igi go-
nebis moqmedebaa; xedva aris gulisxmisyofa (hJ novhsiς) uni-
vToTa da uÃorcoTaÁ da, amave dros, nivTierTaca buneba-
TaÁ (dial., efr. 52,8-9).
Cveulebriv, erTmaneTs upirispirdeba xedviTi da saq-
miTi efrem mciresTanac: vinaÁca didi ese moZRuari Sem-
dgomad xedviTisa da saqmiTisa ityÂs (koment., 61); an: xo-
lo xedvaÁ ars gulisxmis-yofaÁ nivTierTaca bunebaTaÁ...
xolo saqmiTi _ wesTa Seamkobs da aswavebs, Tu viTar
jer-ers moqalaqeobaÁ... (dial., 52,9-10).
ioane petriwic aseve upirispirebs Teoriulsa (mxedve-
lobiTsa) da praqtikuls: xolo gagonebisa guarni or, da
amaT Sorisca uwmides ars mxedvelobiTi moqmedebiTisa,
rameTu or vinaÁme arian, viTar-igi saqmiTi da xedviTi
(nemes. 106,8).
zogjer xedviTis Sesatyvisad petriwis `bolosityva-
obis~ im nawilSi, romelic amoniosis mTargmnels unda
ekuTvnodes (ix. d. meliqiSvili, 1988, gv. 170-171), vxvdebiT
termins mxedvelobiTi: ravdeni raÁ ars saqmiTi da rav-
deni mxedvelobiTi filosofosobisa (`ganmarteba~, 224,2;
224,15-16), iseve, rogorc amonios ermiasis TxzulebaTa

1
aristoteles ganmartebiT, `filosofosoba ars Ãelovneba Ãelovne-
baTaÁ da zedmiwevnulebaÁ zedmiwevnulebaTaÁ“ (amon. 8,16).
134
mTargmnelTan:1 orad ganiwvalebis sazRvari filosofo-
sobisaÁ: mxedvelobiTisa mimarT da saqmiTisa (amon. 2,25).
xedviTi, mxedvelobiTi _ niSnavs Teoriuls, qewrhtikovς,
(cjpthwfntkmysq).
saerTod, xedva aris gonebiT moqmedeba, is, rac gone-
bis ZaliT SeiZleba moxdes. amitom giorgi mTawmidels
SesaZleblad miaCnia berZnuli kata; nou`n ejnevrgeia Targmnos
ara gonebiT moqmedebad, aramed pirdapir gonebiT xedvad.
ix. agreTve ioane petriwis `ganmartebaSi~: wmidasa gange-
basa RmrTisasa kaci tomisagan Cuenisa uwarmoebia, xelov-
nebaTagan sulisaTa daxelovnebuli, xolo xedvaTagan
gonebisaTa gagonebebuli (`ganmarteba~, 227,7).
amitom xedva SeiZleba ixmarebodes `azris, Wvretis, Se-
xedulebis~ mniSvnelobiTac. ix. mag., efrem mciris Targ-
manebi: misi cnobaÁ da xedvaÁ yovelTa arsTagan Seuval ars
(areopag. 105,12-13); sacnaurni xedvani (areopag. 172,6) da sxv.
ioane petriwis TxzulebebSi termini xedva gvxvdeba ro-
gorc zogadad `swavlebis, Teoriis~, ise `Wvretis, azris,
Sexedulebis~ mniSvnelobiTac: anu-Tu sityÂerebiTTa sTqua,
gina bunebiTTa xedvaTa (`ganmarteba~, 4,26); da arca amaT So-
ris dauteva sazRvari TÂsTa xedvaTaÁ, rameTu Tanahyva
TÂsTa pirvelTa, vityÂ, platonisTa da mis umwvervalesisa-
ca gonebisagan miuwdomelsa erTsa (ganmarteba, 5,3-6).
filosofiuri Wvretis (cjpthwfybt) `azris~, `azrTa
wyobis~, `Sexedulebis~ (dpukzl, djpphtybt) mniSvnelobiT
termin xedvas ioane petriwi xSirad iyenebs, rodesac
prokles romelime debulebas ganmartavs:
amaT xedvaTa xeden, mxedvelo: 158,21; metyÂs Cuen ese
xeduli xedvaÁ: 141,24; ese xedvaÁ metyÂs Cuen: 172,18; ese
gÂnaTlebs Cuen xedvaÁ ese xedvaTaÁ: 184,17; Seiswaven ese

1
saerTod, amoniosis mTargmnelis logikuri terminologia ZiriTa-
dad misdevs arsen iyalToelisas, magram xSirad gardamavali safexuria
arsenidan petriwisaken. Tu ioane tariWisZes petriwTan gavaigivebdiT
da, maSasadame, amoniosis mTargmnelad petriws miviCnevdiT (rogorc
amas iv. lolaSvili fiqrobs), maSin unda dagveskvna, rom man Tavisi mo-
Rvaweobis meore periodSi, prokles Txzulebis Targmanze muSaobisas,
Zireulad gadaamuSava Tavisi adrindeli (maT Soris nemesiosis Targman-
is) specialuri leqsika da ara marto leqsika.
135
xedvani, rameTu suli ars mizez da wyaro cxovlobisa:
195,21; isminen, gamgoneo, xedvani uCuevelni: 186,13; romelsa
namdÂl arsad da namdÂl myofad uwoda utyuvelman xed-
vaman: 143,4-6 da sxv.
`moZRvrebis~, `Teoriis~ mniSvnelobiTaa naxmari xedva
petriwiseuli `ganmartebis~ winasityvaobisa da bolosit-
yvaobis mniSvnelovan konteqstebSi: guarsa Tana-guac cno-
bad didTa saRmrTismetyueloTa Soris xedvisasa: 3,1-2;
rameTu yoveli hazri Cemi maT Soris gonebisa da xedvisa-
TÂs ars, anu- -da sityÂerebiTi iyos, gina swavlulebiTi:
222,32-3.
amgvarad, xedva termins mniSvnelobaTa igive sfero
aqvs, rac berZnul hJ qewriva-s.
xed Ziridan ioane petriws bevri sxva terminic aqvs
nawarmoebi, mniSvnelobiT dakavSirebuli xedvasTan. mag.,
mxedi (cjpthwfntkm dctdblzobq): yovelTa mxedisa RmrTisa-
Ta: 68,21; gangebaÁ yovelTa mxedisaÁ: 152,20; xedi: raÁ ars
xedi amis sityÂsaÁ? 61,6. am ukanasknel formas saba gan-
martavs `kavSirnis~ miTiTebiT. xeduli (cjpthwftvjt): aw
ukue ganvmartoT xeduli ese: 116,1; metyÂs Cuen ese xedu-
li xedvaÁ: 141,24.
xedvasTan axlos dgas Tavisi mniSvnelobiT gancda
termini. Zvel qarTulSi xSirad ixmareba misi piriani
formebi da, Cveulebriv, niSnavs _ `danaxva, xedva, aRqma~-s.
mixileT me ganmicadeT, rameTu me var (sin. mr., 180,7-8);
Tualni maTni ganicdian sikeTesa...ganicade da ixile (ist.
qrest., 8, 32-33); friad ganSorebulTa ver ganicdis Tuali
WeSmaritebiT, aramed Sereulad da undod ganicdis igi
guamTa da agebulebaTa (`equsTa~, g. aT. 78,20); TualiTa
gancda yovlisaÁve (areopag. 62,34); zurgiT tÂrTva etle-
bisa gardavlebamde uvalTa adgilTa ganicdeboden (are-
op. koment. 150).
`danaxvis, aRqmis~ mniSvnelobiT xmarobs gancda//gacda
termins ioane petriwic: viTar-ese mnaTTa debiTsa nakueT-
Ta zeda ganvicdiT (`ganmarteba~, 72,9); da maSinRa xilvasa
missa SevimTxuÀviT pirvelve damwyebelni gancdad (nemes.
79,29).

136
gancdis sinonimebia xilva, xedva da Wureta. am sinoni-
mebs ioane petriwi xSirad unacvlebs erTmaneTs `nemesio-
sis wignis~ VII TavSi, romelic `mxedvareobas~ (mxedvelo-
bas) exeba:
mravalgzis mxedvelni ver vixilavT mun mdebaresa sa-
xmarsa: 75,18; maSinRa xilvasa missa SevemTxueviT, pirvel-
ve damwyebelni gancdad: 75,21; sxua raime ars mizez xedvi-
sa: 77,10; zRuasaca Sina niCabsa viTar-raÁ gantexilsa xe-
davs: 81,10;
aq, rogorc vxedavT, xilva, xedva sityvebi yofiTi
mniSvnelobiTaa naxmari, magram, xedvas, rogorc zemoT
vnaxeT, ZiriTadad terminologiuri mniSvneloba aqvs. igi
sinonimur wyvilsac Txzavs am ori leqsemisagan: gacda-
xeduli igi: `ganmarteba~, 54, 30; gacda-Wuretani: 107, 12.
msgavsad xedvisa, gancdac zogierT SemTxvevaSi `gone-
biTs aRqmas, Segnebas, gonebiT ganWvretas, Cawvdomas~ gu-
lisxmobs. aseTi mniSvnelobiT igi Zvel qarTulSi ixmare-
boda zogjer: romelsa-igi hgonebdes gareSeni-igi filo-
sofosni da ara ganicades mas Sina gancxadebulebaÁ WeS-
mariti (kac. ageb. 155,12).
amave mniSvnelobiT giorgi mTawmidelic xmarobs am
leqsemas: raÁTa uxilavi igi ganicadoT (`equsTa~, 40,5);
raÁTa ara aqundes uwurTeli gonebaÁ Cuenda winamdebare-
Ta amaT gancdisaÁ (`equsTa~, 40,5).
ioane petriwic gancdas xSirad iyenebs `gonebiT Wvre-
tis, gonebiT xedvis, gagebis~ mniSvnelobiT:
yoveli gonebaÁ...sam saxed ganicdebis (`ganmarteba~,
188,21); Cuen ganvicadoT, Tu viTar ars saukunoÁ saukune-
TaÁ da Jami JamTaÁ: 116,35; TÂT gonebaÁca Znel da Rrifa
uCuevelTaTÂs usxeuloTa gancdisa: 51,8; xedvaÁmca filo-
sofosTa gancdisaÁ mearistotelura: 222,21; amas Tavsa So-
ris friad saTanadoni da Znelni mohqonan xedÂsa gacda-
Wuretani: 107,11-12.
am ukanasknel magaliTSi xedvisa da gacda-gancdis si-
nonimad Wuretaa naxmari. Wureta Zvel qarTulSi gvxvdeba
`dakvirvebiT, TvalTvaliT mzeris~ mniSvnelobiT: iWuret-
da... igi kariT (m. cx. il. ab. 1973). ioane petriwTan Wureta
`gonebis TvaliT xedvas~, `gonebiT gancdas~, `Rrmad
137
wvdomas~, `dakvirvebiT xedvas~ (gjyznm, dybryenm, dhfpe-
vtnm, einsicht) niSnavs da swored filosofiuri xedvebis
mimarT ixmareba:
xolo mesame xedvaÁ...esreT iWuritebis: `ganmarteba~,
81,5-6; damxedman iWuritne: 219,24; CuenTaman, arca Targman-
Ta, arca sxuamanvin dasWuritna: 6,25.
am sityvas filosofosi ufro maSin mimarTavs, rode-
sac gansakuTrebiT surs msmenelis, Semmecnebelis, moswav-
lis yuradRebis gamaxvileba romelime debulebaze da
misgan dakvirvebasa da sakiTxSi Rrmad Cawvdomas moiT-
xovs:
aqa dasWurite, Semswavebelman: 177,3; keTilad dasWuri-
ten, gamgoneo, ese Tavi metad Rrifobs: 161,10 (Sdr. daxe-
den, Ä gamgoneo: 186,3); saTanado ars aw daWuretad Cuengan
amis xedvisaÁ: 64,24; amaT orTa TavTa siÃSosa miec gone-
baÁ daWuretad: 183,22.
aseve, Semmecneblis Rrma xedvis, aqtiuri wvdomis Si-
naarsi aqvs Wureta termins amoniosis TxzulebaTa Targ-
manSic:
filosofossa orisaebrve hnebavs mxedvel-yofaÁca yo-
velTaÁ zed-dasWurets (amon. 5,19-20). arsebasa saqmisasa da
myofobasa hsWurets filosofosi (amon. 4,34).
Tanamedrove qarTul filosofiur terminologiaSi
Wvreta, mWvreteloba gamoiyeneba Zveli qarTulis sapiris-
piro gagebiT. Tu ZvelSi igi gulisxmobda subieqtis aq-
tiur damokidebulebas Sesamecnebeli sagnisadmi, Tanamed-
rove filosofiur terminologiaSi mWvreteloba gulis-
xmobs Semecnebis ganxilvas rogorc aRqmis, Wvretis pasi-
ur process (Die Anschauung, cjpthwfybt).
XI-XII saukuneTa bizantiis `sqolastikuri~ filosofi-
is warmomadgenlebi (`ajndravsi oJmilhvsaς scolastikoi`ς~) filo-
sofiuri sistemebidan amosvliT da dialeqtikis anu lo-
gikis saSualebiT cdilobdnen gadaewyvitaT TandaTano-
biT gonebaSi momwifebuli ontologiuri problemebi. am,
ganviTarebuli sqolastikis epoqaSi, filosofiuri azri
utrialebda erT kapitalur sakiTxs, romlis gadawyveti-
Tac fiqrobdnen arsis saidumloebis Cawvdomas _ es iyo

138
porfiri finikielis mier aristoteles `kategoriebis~
`SesavalSi~ (`Isagoge~), anu Zveli qarTuli TargmaniT `Se-
yvanilebaSi~ (romelsac Zveli qarTveli mkiTxveli icnob-
da amonios ermiasis `mosaÃseneblebiT~ `xuTTa ÃmaTaTÂs
porfiri filosofosisaTa~ _ ioane tariWisZis Targman-
iT) damuSavebuli gvarebisa da saxeebis problema
(peri; genw`n kai; ei[dwn), romelic momdinareobda platonis
moZRvrebidan ideebis Sesaxeb. mTeli Sua saukuneebis gan-
mavlobaSi sqolastikuri azrovnebis kvlevis sagani iyo
is, Tu ra aris gvari da saxe, realuri arsebebia isini
Tu gonebis abstraqciebi, arseboben Tu ara isini realu-
rad, rogorc sagnebi, Tu azrovnebis nayofs warmoadgenen
da moiazrebian mxolod gonebaSi; sxeulebrivni arian Tu
usxeuloni, dabolos, Tuki arseboben, grZnobadi sagnebis
gareSe, maTgan `ganyenebulad~ (`ganSorebulad~) arse-
boben, Tu maTSi arian da ganuyofelni (`ganuSorebelni~)
arian maTgan; rogoria arsis ierarqiuli struqtura, ra
mimarTebaa mis yvelaze dabal safexurs _ `usaxo~ da
`ugvaro~ materias, anu simravlesa da absolutur erTs
(TÂTerTs aujto-evn) Soris, anu, rac qristianuli RvTis-
metyvelebis enaze igivea _ materialur samyarosa (kos-
mossa) da RmerTs Soris; rogor eziareba simravle erTs,
anu rogor gadascems erTi da keTiloba Tavis Tvisebebs
gonebis, sulTa da sxeulTa... rigebs (seirav), ra safexure-
bia, anu ra aRmavali rigebia (mwkrivebi, seriebia, petri-
wis terminologiiT _ naTxzi, naqusi siraÁsaÁ) materiidan
absolutur erTamde; ra adgili upyria am ontologiur
struqturaSi gonebas, namdvilmyofsa da suls; gonebis
(namdvilyofis) mimarTebis sakiTxi qristianul logosTan
da sxv. ai, am sakiTxTa wres utrialebda XI-XII saukuneTa
qarTuli filosofiur-Teologiuri azric. es sakiTxebi
muSavdeboda gelaTis samonastro-Teologiur skolaSi,
sadac xelmeored iTargmna arsen iyalToelis mier ioane
damaskelis `dialeqtika~, ioane tariWisZis mier neopla-
tonikos amonios ermiasis `mosaÃsenebelni~ porfiris xu-
Ti xmisa da aristoteles aTi kategoriisa, ioane petri-
wis mier III saukunis neoplatonikos nemesios emeselis

139
`bunebisaTÂs kacisa~ da V saukunis neoplatonikos prok-
le diadoxosis `kavSirni RmrTismetyvelebiTni~.
am xedvaTa ganxilva-gadmocema moiTxovda Sesabamisi
filosofiuri terminologiis dazusteba-damuSavebas. Zi-
riTadi da umTavresi cnebebi, romelTa garSemoc es sa-
kiTxebi iyrida Tavs, iyo dasabami da sawyisi (elementi) _
hJ ajrch; kai; to; stoicei`on; mizezi da mizani _ hJ aijtiva kai; oJ tev-
loς (oJ skopovς); arseba (//arsi) da myofi _ hJ oujsiva kai; to; o[n;
arseba da guamovneba, ganukueTeli, piri _ oujsiav kai; uJpovsta-
siς; saxe (//guari) da naTesavi(//tomi) _ to; ei\doς kai; oJ gevnoς;
suli da goneba _ hJ yuchv-pneu`ma kai; oJ nouς; mizezi da mize-
zovani _ aijt-iva kai; aijtiatovn; warmooba, gzavna _ proi>enai, prov-
odoς da ukunqceva _ ejpistrofhv; ziareba _ mevqexiς; msgavseba
_ oJmoiovthς da baZva _ mivmhsiς; maradisoba (//saukuno) da
dro (Jami) _ oJ aijwvn kai; oJ crovnoς...
am cnebaTa sxvadasxvagvari gaazreba, erTi mxriv, anti-
kur filosofiaSi (platonTan, aristotelesTan, maT ko-
mentatorebTan) da, meore mxriv, qristianul literatura-
Si (anastasi sinelis `winamZRvari~ da ioane damaskelis
`dial.~ emsaxureboda swored am terminTa qristianul ga-
azrebas) iwvevda maTs sxvadasxvagvari interpretaciiT
Targmans sxvadasxva enaze da, maT Soris, qarTulzec.
qarTuli Targmani xSirad xels uwyobs berZnuli leqse-
mebis semantikuri velis dadgenas, polisemantizmis gamov-
lenas da maTi etimologiebis garkvevas.
daviwyoT erTi ZiriTadi cneba-terminis _ stoicei`on-is
semantikuri velisa da masTan dakavSirebuli qarTuli
SesatyvisebiT.

2.2. nivTi, wesi, stÂqsi, aso, kavSiri _ to; stoicei`on∗

winaswar unda aRvniSnoT, rom am cnebaSi, Cveulebriv, oT-


xi ZiriTadi elementi, oTxi nivTi _ miwa, wyali, haeri da
cecxli igulisxmeboda: `pirvelsawyisi elementebi, stiqiebi~.

∗ 1
dabeWdilia Jurn. macneSi, 1968 w. I, ioane petriwis filosofiur
SromebSi naxmari zogierTi terminis ganmartebisaTvis, I, gv. 193-209.
140
`sinur mravalTavSi~ 864 wlisa to; stoicei`on-is Sesatyvi-
sad gvxvdeba stuqo da wesi (sin. mr., 1959, gv.335). es uka-
naskneli gvxvdeba kirile ierusalimelis `naTlisRebisa-
Tvis~ TargmanSi: `ukueTu visme swadis kiTxvad, viTarmed
raÁsa wylisagan da ara sxÂsagan wesisa moicemis madli
igi, saRmrToni wignni aixuen da hpoo, viTarmed did da
mTavar ars wyali da oTxTa saCinoTa maT wesTa umjobÀs
(85,9-12).
a. SaniZes iqve mohyavs Sesabamisi berZnuli teqsti, saida-
nac naTeli xdeba, rom sityviT wesi Targmnilia berZnuli
to; stoicei`on: Ejjij de; tiς poqei` gnw`mai dia; tiv di ju{datoς, kai; mh; diJeJtevron tw`n
stoiceivwn hJ cavriς divdotai, taς qeivaς grafavς ajnalabwvn euJrhvsei. Mevg
a ga;r ti; to; u{dwr, kai; tw`n tessavrwn tou` kovsmou stoiceivwn tw`n fain
omevnwn to; kavlliston (P.G. 33, p.p. 432-433).
rogorc a. SaniZe aRniSnavs, sityvas wesi `sxvadasxva
mniSvneloba aqvs, romelTagan erTi TiTqmis ucnobi iyo
da sinuri mravalTavidan xdeba cnobilio~ (sin. mr., 1959,
gv. 335). rogorc k. daneliam gamoarkvia, leqsema wesi pav-
les epistoleebSi, garda misi ZiriTadi mniSvnelobisa,
ixmareboda swored stoicei`on-is, `elementis, asos~ _ filo-
sofiuri mniSvnelobiT (k. danelia, gv. 124; misive, 1983, gv.
246). amgvarad, stoicei`on-s Sesatyvisad wes leqsemis gamo-
yeneba SemTxveviTi ar unda yofiliyo, rogorc amas Cven
adre vuSvebdiT stoivcoς da stoicei`on leqsemebis mravlobi-
Ti ricxvis genetivis formaTa damTxvevis gamo (ix. d. me-
liqiSvili, 1968, gv. 161), aramed Targmnisas berZnuli si-
tyvis amosavali, Zireuli mniSvnelobis win wamoweviT
(`garkveuli rigi, wes-rigi, wesi~) unda yofiliyo gamowve-
uli. saqme isaa, rom qarTveli mTargmnelebi xSirad amo-
diodnen berZnuli sityvis konteqstualuri mniSvnelobi-
dan (rodesac cnebis mniSvneloba da sazRvrebi garkveu-
li da gamokveTili ar iyo), zogjer ki misi Zireuli, amo-
savali mniSvnelobidan, gansakuTrebiT maSin, rodesac sa-
Wiro xdeboda axali, jer ucnobi filosofiuri cnebis
gaazreba-garkveva da misTvis adekvaturi terminis Seqmna
_ `mopovneba~. sakuTari interpretaciisa da Secdomisagan
rom daezRviaT Tavi, gadmohqondaT mocemuli berZnuli
leqsemis amosavali mniSvneloba, anu akeTebdnen mis seman-
141
tikur (da xSirad formalursac) kalks. am SemTxvevaSi,
vfiqrobT, swored aseT movlenasTan unda gvqondes saqme.
berZnuli stoicei`on eyrdnoba amosavali stoic-Zirs (a. lo-
sevi, 1971), rac sxva fuZeebTan SepirispirebiT vlindeba:
stoivcoς, suvstoica. am Ziris amosavali mniSvnelobaa `mwkri-
vi, rigi, wyoba~ (stoivcoς homerosis enaSi xomaldebis gar-
kveuli rigis aRsaniSnavadaa naxmari). rogorc a. losevi
aRniSnavs, am TvalsazrisiT stoicei`on niSnavs `arsis pir-
velyofil garkveulobas~: `Gthdjyfxfkmyfz jghtltk=yyjcnm
,snbz, ghjnbdjgjkj;yfz dczrjq [fjnbxtcrjq cnb[bqyjcnb...
j,jpyfxftn ytxnj hfpltkmyjt b xtnyjt, gjlj,yj ntv ,erdfv _
fnjvfv, bp rjnjhs[, gj vytyb/ fnjvbcnjd, cjcnfdkztncz dcz
ltqcndbntkmyjcnm...~ (a. losevi, 1971, gv.19). termini wesi
petriws gamoyenebuli aqvs seirav-s sinonimis, tavxiς-is (wyo-
ba, garkveuli rigi, ganrigi) Sesatyvisadac. wes sityvis
amosavali mniSvnelobac swored `rigi~ (garkveuli, kanon-
zomieri) unda yofiliyo, rasac adasturebs hendiadisuri
kompoziti wes-rigi, romelSic erTi wevri meores ganmar-
tavs da mis sinonims warmoadgens. termini rigi Zveli
qarTuli enis ZeglebSi ara Cans, misi mniSvnelobiT Zvel
qarTulSi swored wes leqsema ixmareboda, romelsac ga-
dataniT garkveuli organizaciuli `rigis~, `wesrigis~,
`kanonis~ mniSvnelobac unda hqonoda miRebuli. am mniSvne-
lobiT igi gvxvdeba Zveli qarTuli enis ZeglebSi: Sen ze-
da ganukÂrda angelozTa wessa, rameTu viTarca uxorcoman
daiTmine sikudili qristesTÂs (abo tfileli). igivea, rac
efrem mciresTan dasi da rusTavelTan _ mwyobri.
wes leqsemas swored gangebis gziT arsTaTvis amosav-
alSive `Tanawarmodgomili~, Tandayolili garkveuli
mtkice organizebuli wes-rigis mniSvnelobiT iyenebs io-
ane petriwi: odes gesmas wesi, nu viTar amas dadebulsa,
gina ceebrsa wessa hgoneb, romelsa qcevasa-Tana da cva-
lebaÁca Tan-warmosdgomia... aramed arssa Tana warmodgo-
mili wesi, viTar wesT-arsad hgono, romelsa uwodo da
gangebadca, sada sarwmunoebaÁ marT arsTaÁ Tan-warmod-
gebis da ara Tu zedSemosrulad aqus anu wesi, anu sar-
wmunoebaÁ da ara Tu sxuadasxua arian wesi da sarwmuno-
142
ebaÁ. esTa wmidaÁ gangebaÁ, rameTu mas uTqusa Soris dam-
tkicebul arian kavSirni gangebisani da muniT arsTada
Tanwarmodgomila, viTar mrTveli da amkazmi bunebaTa
maTTaÁ da saTÂTosa wessa maTTa myofobaTasa mimcemi
(`ganmarteba~, 40,3-12); wesi _ wyobisa da rigis sinonimi
romaa, amas adasturebs agreTve Semdegi konteqstebi pet-
riwis naSromebidan: yoveli erTisa mier ganiwesebis da
daiwyobvis~ (iqve, 16,12), wesi dawyobvisaÁ (iqve, 16,9); vxe-
davT wessa SemdgomobiTisa sirasa Soris ricxÂsasa (iqve,
16,7), sadac wesi `wyobasTan~ da `sirasTan~ (rigi) sinoni-
mur wyvilSia naxmari.
rogorc Cans, saSuali qarTulidan `kanonis~, `wesis~
mniSvnelobiT rigi leqsema mkvidrdeba. es Cans samarTlis
Zeglebidan, sadac es leqsema `wesis, kanonis~ mniSvnelo-
biT ixmareba: amas brZanebs rigi samarTlisaÁ (samarT.
somx. gv. 236); ix. iqve, `rigis brZanebiT~ (`kanonis ZaliT~,
gv. 228); nuravinmca mkadre iqmnebian brZanebulisa da gan-
Cinebulisa rigisa amis SecvalebiT slvasa (dast. gv. 239),
aseve: `garigebaÁ xelmwifis karisa~ (niSnavs samefo karis
wess).
rigi da wesi rom sinonimebia, amas mowmobs axali sa-
literaturo enisa da dialeqtebis Cvenebac. salaparako:
rigianadaa gakeTebuli (niSnavs `wesieradaa gakeTebuli~);
urigo ar iqneba (`uweso, cudi ar iqneba~); vaJa: rigSi vi-
yodi sadame (micvalebulis wesis agebis mniSvnelobiT, ix.
`aluda qeTelauri~). ilia: es rigi gabevrebisa moigona
ludvig gallma (ilia, t. II, gv. 130). am rigs, anu sistemas
eZaxian gallizacias (iqve) da sxv. rogorc vxedavT, vaJasa
da ilias enaSi `rigs~ wesis (gjhzljr) mniSvneloba aqvs.
amgvarad, wes leqsemas qarTulSi, rogorc Cans, `gark-
veuli, organizebuli rigis mniSvneloba~ unda hqonoda
amosavalSi da amitom gaxda SesaZlebeli misi gamoyeneba
stoicei`on-is Sesatyvisad, romlis amosavali mniSvnelobac
agreTve garkveuli organizebuli `rigi~, `mwkrivia~. ar
aris gamoricxuli, rom wes leqsemiT Targmnas safuZv-
lad edos is azri, rom oTxi elementis `TanSeSja~ anu
SekavSireba garkveuli wesiT, rigiT, raodenobrivi mimar-

143
Tebis wesis dacviT xdeba (amis mixedviT gamoiyofa swored
oTxi temperamenti: ix. nemes., T. V, asoTaTÂs, gv. 61-74).
rogorc ak. SaniZe aRniSnavs, sulxan-saba orbelianma
`stiqionis~ mniSvnelobiT `asoc~ icis da `kavSiric~, amas
garda, man berZnuli sityva `stiqionic~ icis `stuqos~
formiT... magram man ar icis `wesi~ kavSiris mniSvnelo-
biT. es sityva mis leqsikonSi romeliRac misi saqmis gam-
grZelebels Caumatebia wyaros dausaxeleblad: wesi _
oTxni nivTni (sin. mrav. 1959, gv. 335).
im ZeglebSi, sadac mosalodnelia oTxi elementis,
stiqiaTa Sesaxeb msjeloba, es cneba ZiriTadad gamoixat-
eba terminebiT: stÂqsi, nivTi, agebuleba, aso, kavSiri.
ase, magaliTad, grigol noselis `kacisa agebulebisa-
TÂs~ uZveles qarTul TargmanSi (VIII-IX ss.) `elementeb-
is~, `stiqiaTa~ mniSvnelobiT gvxvdeba rogorc naTargmni
termini nivTi, aseve stÂqsi:
kaci sofeli ars mcirÀ, didsa Sina, rameTu stÂqisni
igi yovliTurT povnil arian mas Sina. da aw romeli igi
eseodenTa didebiTa adidebden kacTa, saxelisa amis-ZliT
daaviwyda maT, viTarmed maT adidebden, romlisa sakuTre-
bani igi mumlTa da TaguTaca Sina ipovebian, rameTu age-
buleba maTi amaTve oTxTa nivTTagan Sezavebul ars (`kac.
ageb.~ uZv., 177,18-24); an kidev: nuukue hgonebde, raJams ixil-
ne stÂqsni amis soflisani, viTarmed iwro raÁme ars ku-
alad moqcevaÁ aerisaÁ mis (kac. ageb. 210,11-15); bunebasa Si-
na Cuensa povnil arian stÂqsni ese amis soflisani, vityÂ
nawilsa sitfoÁsasa da yinulisasa, notiisasa da siÃmi-
lisasa (iqve, 222,10-11).
rogorc vxedavT, am ukanasknel winadadebaSi to; stoi-
cei`on to; kosmikovn `kacisa agebulebis~ Zvel mTargmnels sav-
sebiT marTebulad uTargmnia SesityvebiT _ stÂqsni amis
soflisani, amasTan, to; stoicei`on sityva uTargmnelad gad-
mouRia.
basili didis `equsTa dReTaTÂs~ uZveles qarTul
TargmanSi `elementis~, `stiqionis~ mniSvnelobiT gvxvdeba
termini nivTi:
da arca raoden yoveli yovelsa Sina ars, ese igi ars
cecxli queyanasa Sina da haeri wyalTa Sina da sxuaÁ
144
mravali romelime romelsa Sina da araraÁ ars nivTTaga-
ni, romeli ars sacnobelTa queSe Seurevnel sxÂsa (eq.
dR., 44,10-13).
basili didis `equsTa dReTa~ da grigol noselis `ka-
cisa agebulebisaTvis~ ufro gviandeli (XI s.) mTargmne-
li, giorgi mTawmideli, `elementebis~ mniSvnelobiT xma-
robs nivTsac da kidev sxva terminsac, kerZod _ age-
bulebas:
nivTi: daRacaTu araraÁ Tquas nivTTa maTTÂs: cecxli-
sa, wylisa da haerisa, (`equsTa~, g. aT. 9,18); romelTame
Tques, viTarmed oTxTagan nivTTa agebul ars igi (`equs-
Ta~, g. aT. 13,1); ese ara xolo queyanisaTÂs oden ars es-
reT, aramed sxuaTa maTca nivTTaTÂs (`equsTa~, g. aT. 46,1-
2; ix. agreTve, 44,34; 45,3); yovelTave msoflioTa nivTTa
nawilni Cuen Soris ixilvebian, ese igi ars: mÃurvalisa
da grilisa, notiisa da ÃmelisaÁ (`kac. ageb.~ g. aT., 202r).
efrem mcirec, msgavsad misi winaprebisa, agreTve nivTi
terminiT gamoxatavs; stoicei`on-is mniSvnelobas: urTierTas
SeerTebasa da Sezavebasa nivTTasa Seurevnelad da ganu-
wvaleblad hmarxavs (areopag. 75,37 _ berZnulSi to; stoi-
cei`on); da amas cxadyofen umaRlesni ukue ganmgeblobiTa
umdablesTaÁTa da erTnivTisaganni urTierTas pyrobiTa
da ganmtkicebiTa (areopag. 41,10 ta; oJmovstoica).
igive termini aqvs naxmari giorgi amartolis `xro-
noRrafis~ mTargmnels, arseni iyalToels: aw ukue oTxTa
vidreme nivTTaTÂs, romelTagan bunebaÁ ÃorcielTa guam-
TaÁ Semtkicebul ars, mÃurvalisa, vity da Ãmelisa, gri-
lisa da notiisa arsebisa, vin ara uwyis, viTarmed urTi-
erTas raÁ Seirinen da Seiyvnen, aqus mdgomareobaÁ da
myofobaÁ (xronoRr. 27,11-15); dResaswaulad mzisa da oTx-
Ta nivTad ganaCina igi: queyanisa, haerisa, cecxlisa da
wylisa (xronoRr. 10,17-20).
nivTi terminis paralelurad, zogjer sinonimur wyvi-
ladac, giorgi mTawmideli iyenebs agebuleba leqsemasac:
vinaÁca romelnime nivTTa siÃSoÁsa mimarT miivltodes
da oTxTa maT agebulebaTa soflisaTa aCemes mizezi yov-
elTa dabadebisaÁ (`equsTa~, g. aT. 3,2). kualad aRvals
TÂssave mas pirvelsa agebulebasa (`equsTa~, g. aT.); Cuen
145
arca Tu pirvelTa maT agebulebaTagan, romel arian niv-
Tni, vityÂT Sezavebulad casa (`equsTa~, g. aT. 13,14); ro-
melTame, viTarca Seuwynarebeli, ganiSores sityuaÁ ese
da mexuTisa raÁsme agebulebisa bunebaÁ da nivTi damtki-
cebisaTÂs cisa TÂsisagan gonebisa da TÂT TÂsiT gamoi-
saxes da SemoiRes (`equsTa~, g. aT. 13,3-6).
agebulebis gamoyeneba `elementebis~ mniSvnelobiT mo-
tivirebulia imiT, rom yoveli sxeuli agebulia oTxTa
nivTTagan.
maSasadame, Zvel qarTulSi, ioane petriwamde `elemen-
tis, stiqiis~ mniSvnelobiT ixmareboda terminebi: stÂqsi,
wesi, nivTi, agebuleba.
axla vnaxoT, rogor gadmoscems to; stoicei`on-is cnebas
ioane petriwi.
saerTod, ioane petriwi cdilobs yvela berZnul ter-
mins qarTuli Sesatyvisi dauZebnos da, Tu aseTi ar arse-
bobs, Seqmnas is qarTuli enis sityvawarmoebis wesebis mi-
xedviT. berZnuli termini mas uTargmnelad gadmoaqvs
mxolod im SemTxvevaSi, rodesac qarTuli Targmani ar
akmayofilebs. `kavSirnis~ TargmanSi mxolod 18 berZnuli
sityvaa, magram aseT SemTxvevebSi umetesad berZnul ter-
mins Tan urTavs qarTuls. berZnuli sityva mas mniSvne-
lobis dazustebisaTvis mohyavs (ix. mag., Jamisa da xrono-
sis Sesaxeb msjeloba `ganmartebis~ 50-e TavSi). am mxriv
ioane petriwi garkveuli azriT puristadac ki SeiZleba
CaiTvalos. ase, mag. nemesios emeselisa da prokle diad-
oxosis Sesabamis TxzulebaTa rusul TargmanebSi cnb[bz,
эyntkt[bz, afynfpbz, afynfpv da sxva (Ytvtp.> 1914) Targmni-
li ar aris, maSin, rodesac ioane petriwis TargmanebSi
yvelasaTvis qarTuli Sesatyvisebia daZebnili: aso, Semas-
rulebeli, ocneba da sxv.
To; stoicei`on cnebis aRsaniSnavad termin nivTs ioane
petriwTan ar vxvdebiT. nivT termins masTan garkveuli,
dadgenili mniSvneloba aqvs _ `materiisa~ (hJ u{lh). am mxriv
sayuradReboa sabas ganmarteba: nivTi ars yovelive saÃma-
ri, romelsa sparsni masalas uxmobeno. swored am mniSv-
nelobiT ixmareba es sityva Zvel qarTulSi: TivaÁ ars
Ãel-saqmari Cueni da nivTi cecxlisaÁ (m. cx. il. abul.,
146
1973). rogorc cnobilia, berZnuli terminic (hJ u{lh) niSnavs
`tyes~ masalis gagebiT: pirvel ityÂs nivTsa winamdebare-
sa, romeli TaviT TÂsiT ara ars (nemes. 36,15 _ Lev-
gei to; me;n wJς u{lhn uJpokeivmenon (P.G. 560,40); nivTi erTisa mier
warmoiCina (kavSir. 47,10 _ hJ men; u{lh ejk tou` eJno;ς uJposta`sa (Prokl,
$ 72, col 47-49). am terminisagan nawarmoebi sityvebic `mate-
riis~ mniSvnelobas ar scildebian. nivTebrivi, nivTieri,
nivTovnebiTi (uJlikoς); nivTTaSorisi (e[nuloς); univTo (a[u>loς).
terminologiaSi da miT umetes, ZiriTad filosofiur ter-
minebSi omonimias ioane petriwi, rogorc wesi, Tavs aridebs.
aseTi mijna, rogorc vnaxeT, ara aqvs dadebuli arc Zvel
mTargmnelebs da arc giorgi mTawmidelsa da efrem mcires:
isini saWiroebis SemTxvevaSi nivTs `masalis, materiis~ (hJ u{lh)
mniSvnelobiTac xmaroben: nivTad da sagzeblad cecxlisa
(`equsTa~, g. aT. 58,17); `stiqiis~ (to; stoicei`on) mniSvnelobiTac
da zojer `arsis da arsebis~ _ hJ oujsiva mniSvnelobiTac ki (ix.
mag., giorgi mTawmidlis Targmani: yovelni nivTni cisani: kac.
ageb. 131, Sdr. uZv.: yovelni arsni: kac. ageb. 148,16; ix. agreTve,
`equsTa~, g. aT. 29,2).
prokle diadoxosis Sromis Targmnamde ioane petriwma
to; stoicei`on-is yvelaze karg Sesatyvisad sityva aso miiC-
nia.1 nemesios emeselis Txzulebis `bunebisaTÂs kacisa~ V
Tavi swored stiqiebisadmia miZRvnili. misi saTauria
Peri; stoicei`on, romelsac petriwi ase Targmnis: `asoTaTÂs~
(nemes. 61,2). qvemoT igi to; stoicei`on to; kosmikovn cnebas Sesa-
niSnav Sesatyviss uZebnis qarTulad: asoÁ msoflebrivi.
es gamoTqma grigol noselis Txzulebis uZvelesi qarTu-

1
rogorc k. danelia aRniSnavs, aso `pirveli safuZvlis~ mniSvnelobiT
ufro adre giorgi mTawmidels uxmaria pavles epistoleTa TargmanSi (k.
danelia, 1983, gv.124), magram unda SevniSnoT, rom aq igi naxmaria ara `oTxi
elementis, stiqiebis _ `miwa, wyali, cecxli, haeri~ _ mniSvnelobiT, aramed
sazogadod `sawyisebis, safuZvlebis~ mniSvnelobiT. pavlin creivan e[cete touÖ di-
davskein uJmaÖ§ tina; ta; stoiceia' thÖ§ ajrchÖ§ twÖn logivwn touÖ qeouÖ (Ebr. 5,12) – giÃms-ve-
Ra moZRurebaÁ Tquen asoTa raTme dasabamisa sityuaTa RmrTisaTaÁ (ebr.
5,12, CD) (`jer kidev gWirdebaT Tqven RmrTis sityvaTa rame, sawyisi
elementebis (pirvelsawyisebis, safuZvlebis) Seswavla~). niSandoblivia,
rom adrindel redaqciaSi ‘aso’-s nacvlad berZnuli stoiceivon-is Zveli
Sesatyvisi, ‘wesi’ (rigi) leqsemaa gamoyenebuli: giÃms-ve-Ra moZRurebaÁ
Tquen wesi raime, dasabamisa mis sityuaTa RmrTisaTaÁ (AB).
147
li Targmanis `stÂqsni amis soflisani~-s (giorgi mTawmi-
delis mixedviT: oTxni ese agebulebani soflisani) Sesa-
tyvisia, magram, rogorc terminologiuri Sesityveba, uf-
ro daxvewili da srulyofilia.
asoÁ msoflebrivi ars nawili yovlad umciresi sxe-
ulTa TanaSeSjisaÁ. arian ukue asoni oTx: queyanaÁ, wya-
li, airi, cecxli... da eseni arian pirvelni da umartives-
ni sxuaTa mimarT sxeulTa, rameTu yoveli asoÁ erTtom
ars misda, romlisada iyos aso (nemes. 61,3-8.) To; stoi-
cei`on to; kosmiko;n ejsti; mevroς ejlavciston tou` sugkrivmatoς tw`n swmavt
wn: eijsi; de; stoicei`a tevssara, gh`, u{dwr, ajh;r, pu`r... Kai; aujta; o[nta pr
w`tav te kai; apla`, wJς pro;ς ta; ajlla swvmata. Kai; ga;r pa`n stoicei`on oJ
mogenevς ejsti toi`ς, w|n ejsti stoicei`on (Nem. P.G.t. 40,col. 612,65).
ratom irCia ioane petriwma `stiqiis~, `elementis~ aR-
niSvna aso terminiT? rogorc zemoT vnaxeT, berZnuli
to; stoicei`on-is filosofiuri mniSvneloba `sawyisi, elemen-
ti, safuZveli~ momdinareobs misi ZiriTadi, amosavali
mniSvnelobidan: `garkveuli rigiT dalagebuli umartive-
si elementebi~. aso _ bgera anbanis rigis umciresi ele-
menti, erTeulia, laTinuri terminic elementum xom Sedge-
nili Cans el, em, en, te _ laTinuri asoebis saxelwodebebi-
sagan (s. danelia, 1978, gv.34).
ioane petriwi SesaniSnavad ganmartavs, Tu ratom ewo-
deba prokles Txzulebas Stoiceivwsiς qeologikh; _ swored
asos, rogorc umartivesi erTeulis, pirvelad swavlebis
magaliTis moSveliebiT:
xolo stÂqiod RmrTismetyuelebiTad iTqunes Tavni
ese... rameTu saswavlod SemavalTa yovelTa pirvelad
umartivesTa aswaveben da mermeRa maTgan SedgmulTa, vi-
Tarca asoTa mier saxelTa, xolo saxelTa mier Tqumasa,
da kualad Tqumisa mierRa sityuasa, viTar gÂswavlia `pe-
ri ermeniisa~ (`ganmarteba~, gv.115,24-27).
rogorc Cans, petriwze dayrdnobiT ganmartavs asos
sulxan-saba orbeliani: amisTÂsca filosofosTa mier asoni
saxelidebian cecxlsa, airsa, wyalsa da queyanasa, rameTu,
viTarca asoTa dasxmiTa aRmoikiTxvis sityva da sityvaTa-
gan Seiqmnebis wigni, egreTve ama oTxTa asoTagan Seimzade-
bis sxeuli da sxeulisagan _ kaci sruli (saba, 1966).
148
amasTan dakavSirebiT mniSvnelovania nemesiosis petri-
wiseuli Targmanis A 2579 xelnaweris gadamweris mier
asos ganmarteba aSiaze: daniSne, viTar asod nivTTa ityÂs
oTxTa, viTar: miwasa da wyalsa, airsa da cecxlsa, rame-
Tu esreT ewodebis amaT ÃmiTa elladelTaÁTa. xolo
ewodebis amisTÂs asod amaT, rameTu, viTar igi anbnisa
asoTagan marcualni da marcualTagan sityuani Seiqmnebi-
an, egreTve amaTgan oTxni balRamni, xolo balRamTagan
sxeulni cxovelTani Seimzadebian (nemes. gv.61, sqolio).
aqve unda aRvniSnoT, rom saba berZnul formas,
stuqo-sac ioane petriwze dayrdnobiT ganmartavs, Tumca
wyaros ar asaxelebs. stuqo sityvis ganmartebis II nawi-
li, sadac miwis, wylis, haerisa da cecxlis Tvisebebzea
laparaki, aRebulia nemesiosis V Tavidan: ars ukue queya-
naÁ Ãmel da gril, xolo wyali _ gril da notio, xolo
airi _ notio da mÃurvale... aramed cecxli _ mÃurvale
da Ãmel (nemes. 61,17-18); Sdr. saba: queyana Ãmeli da grili
ars, wyali _ grili da notio ars; wyali sigriliTa azia-
rebs queyanasa, da notiobiTa _ haersa; haeri notio da
mÃurvale ars, notiobiT eziarebis wyalsa da simÃurva-
liT cecxlsa; cecxli mÃurvale da Ãmeli ars, simÃurva-
liTa eziarebis haersa da siÃmeliT _ queyanasa (saba, 1966).
sityva stuqos ganmartebis I nawili ki _ sabas petri-
wis `ganmartebis~ me-40 Tavidan aqvs aRebuli. am ukanas-
knelSi naTqvamia: rameTu namdÂlmyofisa naqusni arian Sed-
gmul pirvelTa asoTa stÂqioTa mier, romel arian pirvel-
ni Teslni da stÂqioni arsTani (`ganmarteba~, 96,36, 97,1-2);
an iqve: xolo stÂqionni namdÂlmyofobisani zesT arsnia
da zesT srulni, rameTu ar Sedga usrulTa asoTa mier
anaqusi namdÂlmyofisaÁ (`ganmarteba~, 97,5-6); Sdr. saba:
stuqo _ ese ars oTxTa kavSirTa aRnaqvsni.
magram, ioane petriws prokle diadoxosis Txzulebis
saTauris Targmnisas moulodnelad `Etoceivwsi§~ aRsaniSna-
vad Semoaqvs termini kavSirni: Stoiceivwsiς qeologikh; _ `kav-
Sirni RmrTismetyvelebiTni~.
ras niSnavs sityva kavSiri? amis Sesaxeb TviTon, ro-
desac winasityvaobaSi prokles Txzulebis saTauris
azrs ganmartavs, wers: xolo stÂqiod RmrTismetyuelebi-
149
Tad iTqunes Tavni ese, stÂqioÁ ewodebis kavSirsa, ami-
sTÂs dadva kavSiri, viTarca umartivesi yovlisa (`ganmar-
teba~, 5,23-25).
magram ratom airCia sityva kavSiri `yovelTa umarti-
vesi~ stiqiis aRsaniSnavad? rogorc cnobilia, am umci-
res, umartives nawilTa stiqiaSi igulisxmeba miwa, wyali,
haeri da cecxli, romelTagan, isev ioane petriwis sity-
vebiT rom vTqvaT, xdeba sxeulTa garkveuli wes-rigiT
`TanSeSja~, anu Semtkiceba, anu SekavSireba. oTxi elemen-
tis swored gansazRvruli wesrigiTa da proporciiT
SekavSireba qmnis ama Tu im, garkveul materias (TviT ad-
amianis tips, temperaments, xasiaTs).1 rogorc Cans, oTxi
asos, elementis kavSiris, erTianobis mniSvneloba wamos-
wia win ioane petriwma, rodesac aso termins Seunacvla
kavSiri. kavSir terminis motivaciis garkvevis Tvalsaz-
risiT sainteresoa anton kaTalikosis ganmarteba `speka-
lidan~, romlis erT-erTi wyaro petriwis `ganmartebaa~:
`xolo amaT oTxTa kavSiradca saxel-sdeben, vinaÁTgan
miT dakavSirdebian yovelni nivTni~. ai, amitom SeCerda
petriwi `kavSir~ terminze. `oTxi nivTis, oTxi asos Sesa-
tyvisad prokles Targmansa da `ganmartebaSi~ igi ukve
kavSirs xmarobs (rogorc zemoTac vnaxeT, am mniSvnelo-
biT Zvel qarTulSi termini agebulebac ixmareboda imave
mizezis gamo. am oTxi nivTis, oTxi elementis, stiqione-
bisagan iyo agebuli yoveli sxeuli, amitom maT Sekav-
Sirebas _ `agebulebas~ uwodeben). am stoicei`on cnebis ase-
Tive gaazreba aqvs mocemuli `xronoRrafis~ avtors _ gi-
orgi amartols. zemoT citirebul nawyvetSi, sadac na-
Tqvamia, rom oTxi elementisagan xdeba xorcieli gvamis
Semtkiceba, maTi erTmaneTTan SereviT miecema xorciel
suls myofoba. swored aseTi etimologia aqvs am sityvas
TviTon berZnulSic, rogorc amas a. losevi aRniSnavs:
uhtxtcrfz... "nbvjkjubz "njuj ckjdf ujdjhbn rfr hfp j tlbyc-
ndt cnb[bqyjuj ghjbc[j;ltybz (a. losevi, 1971, gv. 18).

1
amis Sesaxeb vrclad ix. nemesios emeseli, bunebisaTÂs kacisa~, T. IV,
`sxeulTaTvis~; T. V, `asoTaTÂs~.
150
sxvaTa Soris, am termins, isev ioane petriwze dayrd-
nobiT (Tumca es miTiTebuli ara aqvs), SesaniSnavad xsnis
saba aso sityvis ganmartebisas: aso _ elladelTa ÃmiTa,
hrqÂan kavSirTa, amisTÂsca filasofosTa mier asoni sax-
eledebian cecxlsa, airsa, wyalsa da queyanasa... xolo
amaT oTxTa asoTa kavSiradac saxelsdeben, vinaTgan miT
dakavSirdebian yovelni nivTni...
daaxloebiT aseTsave axsnas iZleva saba TviT kavSir
sityvis ganmartebisas:
kavSiri _ oTxni igi asoni: miwa, wyali, haeri da cecx-
li arian, vinaidgan amaT mier ars yovelTa sxeulTa Sem-
tkiceba.
rogorc vTqviT, Tumca sulxan-saba orbeliani wyaros
ar asaxelebs, magram cxadia, rom kavSiris axsnisas igi
petriwis `ganmartebas~ eyrdnoba.
ioane petriwi `kavSirTa~ TargmanSive zogjer am ter-
minis gverdiT asosac xmarobs xSirad hendiadisur wyvil-
Si, raTa termini kavSiri gasagebi da uflebamosili ga-
xados: yoveli arsamaradisoÁ... kavSirTa da asoTagan ars
Sedgmul (`ganmarteba~, T. 48, gv. 106, 31).
sayovelTaoÁ Jami... ipyrobs yovlobasa oTxTa amaT
kavSirTa da asoTa (`ganmarteba~, 118,28-29); yoveli qmnili
erTi nawilTa mier Sedgebis, xolo uqmnelsa erTsa arca
nawilni hqonan da arca asoni da kavSirni. amiT, romel
yovelni asoÁ da kavSiri pirvel missa ars, visdaca iyos
aso, xolo erTsa upirveles _ arara (`ganmarteba~, 23,6-7).
petriwis mier Targmnili prokle diadoxosis `kav-
Sirni RmrTismetyvelebiTni~ da misi `ganmarteba~ imdenad
mniSvnelovani da popularuli Cans mis epoqaSi, rom spe-
cialur filosofiur terminad stiqiebis, elementebis
aRsaniSnavad erTxans ioane petriwis gagebiT Seqmnili
termini kavSirni damkvidrda, rac Cans `vefxistyaosni-
danac~: damSlian Cemni kavSirni, SevrTvivar sulTa si-
rasa (1884,4). sworad aRniSnavs ak. SaniZe, rom kavSirni aq
`stiqiebia~ anu `elementebi~, romlebic CamoTvlilia nes-
tan-darejanis werilSi:
RmerTsa Semvedre, nuTu kvla damÃsnas soflisa Sromasa,
cecxlsa, wyalsa da miwasa, haerTa Tana Zromasa (1304,1-2).
151
Stoiceivwsiς, Stoiceiwvseiς berZnulSi sazogadod ukve `sa-
fuZvlebs, pirvelsafuZvlebs, elementebs~ niSnavs. amitom
ewodeba prokles Sromas Stoiceivwsiς qeologikhv _ `Teologi-
is safuZvlebi~, anu `sawyisebi~, petriwis TargmaniT _
`kavSirni RmrTismetyuelebiTni~, sadac kavSirni metafo-
ruladaa naxmari, rogorc oTxi asos anu elementis _
stiqiebis kavSiri.

2.3. dasabami, sawyisi


_ hJ ajrchv; mizezi _ hJ aijtiva

berZnuli filosofiuri azrovnebis istoriaSi pirvel-


sawyisis, pirvelmizezis problema umniSvnelovanesi prob-
lemaa. filosofiisa da bunebismetyvelebis mamamTavris,
Talesis filosofia iwyeba sakiTxiT: `ra aris qveynis da-
sabami~? aqedan moyolebuli, ra aris arsis `warmoyenebis,
warmoarsebis~ mizezi anu yofierebis sawyisi, e. i. aijtiva
da ajrchv, iyo mTavari problema, romelsac svamdnen da
sxvadasxvagvarad wyvetdnen antikuri filosofiis sxvada-
sxva mimdinareobebsa Tu qristianul RvTismetyvelebaSi.
antikur samyaroSi mizezTa Sesaxeb moZRvrebis pirve-
li sistematizatori iyo aristotele, romlis am moZRv-
rebamac gansazRvra mTeli Suasaukuneobrivi filosofi-
uri azris mimarTuleba. samecniero literaturaSi kar-
gad aris gaSuqebuli aristoteles oTxi mizezis Sesaxeb
moZRvrebis mimarTebis sakiTxi ioane petriwis xuTi mize-
zis Sesaxeb moZRvrebasTan, sadac pirvel adgilze dgas
SemoqmedebiTi mizezi, rogorc `sakuTrebiTi~ mizezi, anu
sakuTriv mizezi _ absoluturi mizezi. momdevno oTxi,
rogorc cnobilia, aristoteledan dawyebuli, grZnobad
samyaros exeboda. esenia: meqanikur-materialuri _ `niv-
TovnebiTi~, formaluri _ `guarovnebiTi~, mamoZravebeli
_ `orRanebiTi~ da miznobrivi _ `misrulebiTi~. xolo
petriwma erT rigSi Caayena isini, rogorc mimarTebiTi
cnebebi, `raTa SemoqmedebiTi mizezis principuli gansxva-
vebuloba da transcendenturoba eCvenebina~ (v. ofermansi,
1972, gv. 60). amjerad Cven gvainteresebs petriwis pozicia

152
ajrchv da aijtiva _ am urTierTdagamkveTi cnebebis qarTulad
gadmocemasTan dakavSirebiT. Zvel qarTul filosofiur
teqstebSi hJ ajrchv da hJ aijtiva cnebebi Tanabrad SeiZleba Se-
gvxvdes Targmnili rogorc dasabam da mizez terminebiT,
aseve am terminTa hendiadisuri wyviliT: jEn me;n tw`/ dhmi-
ourgw/̀ th;n ajrch;n th`ς dhmiourgivaς (Dial. lz’ gv. 123). Seqmnulsa
Semoqmedisa Soris vidreme aqus dasabami SesaqmisaÁ (`di-
al.~, 39,2, arseni) _ Sdr. efrem mciris Targmani: romelni
iqmnebodian, moqmedsa Soris aqus mizezi qmnisaÁ (iqve);
TviT berZnul dedanSi ajrchv da aijtiva xSirad erTad, hendi-
adisis saxiTaa warmodgenili: ...w{ς favmen th;n ajmetavblhton... ajr-
ch;n kai; aijtivan... (Dial. la’, gv.93) _ vity Seucvalebelsa mas
dasabamsa da mizezsa... (`dial.~, 13,1, efremi); romel ars
TÂT igi ucvalebeli da SeuZrveli dasabami da mizezi... (ar-
seni); JH ou[n ajrch; kai; hJ aijtiva th;ς kinhvsewς te kai; th;ς hjremivaς (Di-
al., ma’, gv. 107); _ ars dasabam da mizez moZravobisa da
myudroebisa misisa (`dial.~, 26,1, efremi); aw ukue dasabami
da mizezi Zrvisa da myudroebisa misisaÁ (arseni); Pavn-
twn ejstivn aijtiva kai; ajrch; kai; oujsiva _ yovelTa mizez ars da
dasabam da arseba da cxoreba (areopag.7,37).
Tumca, rodesac mizezisa da Sedegis mimarTebazea la-
paraki, aseT SemTxvevaSi hJ aijtiva terminis Sesatyvisad mxo-
lod mizezi gamoiyeneba: mizezi da mizezisaÁ, mizeziT da
mizezovnad (efremi); mizezi da mizezisagani (arseni).
ioane petriwi mkveTr zRvars atarebs am or cnebas
Soris: hJ aijtiva-s Sesatyvisad mxolod mizez termins iye-
nebs, xolo ajrchv-s Sesatyvisad _ dasabams. ajrchv-s mizeziT
Targmnis mxolod im SemTxvevaSi, rodesac pirvel, dasa-
bamebriv mizezze anu sayovelTao mizezzea laparaki: vid-
re yovelTa mizezisadmi (`kavSirni~ $ 33,27,4 Pavntwn ajr-
ch`ς, Prokl., $ 33). erT ars mizezi pirveli, amisTÂs romel
yoveli simravle Semdgomad warmodga pirvelisa (`kavSir-
ni~, $11,12,11 _ o{ti ga;r mivan ei\nai dei` th;n ajrch;n... Prokl., $ 11).
mimarTebiTi mizezebis SemTxvevaSi igi yovelTvis ter-
min mizezs iyenebs. mizezisagan gamomdinare _ SedegisaT-
vis igi qmnis termins mizezo(v)ani, romelsac arsenis ter-
minTan _ mizezisagani (`mizezisagan gamosuli~) is upira-

153
tesoba aqvs informaciuli TvalsazrisiT, rom miuTiTebs
ara mxolod mizezisagan gamomdinareobaze, aramed mizez-
is Tavis TavSi mqoneblobazec (-ovan qonebis aRmniSvneli
sufiqsia). dasabam terminis paralelurad mas Semoaqvs ag-
reTve leqsema dasawyi, romelsac sinonimur wyvilSi xma-
robs dasabam-Tan: Seeyofvian da erT-iqmnebian TÂsTa dasawyTa
da dasabamTa (`ganmarteba~, 167,14), an antonimur wyvilSi
dasasrul-Tan: Sesferoebuli, romlisa arca ars dasawyi
da arca dasasruli (`ganmarteba~, 215,19).
rogorc m. rafava aRniSavs amoniosis TxzulebaTa gamo-
cemisaTvis darTul gamokvlevaSi, hJ ajrchv da misgan na-
warmoebi sityvebi `mosaxseneblebSi~ Targmnilia dasabami an
dasawyisi sityvebiT~ (m. rafava, 1983, gv. 055). mag., sxÂsa da-
sasruli sxÂsa iqmnebis dasawyisad (amon., 103,36), aseve, sa-
wyisiT (amon. 37,41) (unda aRiniSnos, rom ioane petriwi -is
sufiqss sa- prefiqsTan kombinaciaSi ar iyenebs.)
magram, rogorc am konteqstebidan irkveva, dasawyi, da-
sawyisi, sawyisi naxmaria ara sayovelTao mizezisa da da-
sabamis, pirvelsawyisis filosofiuri gagebiT _ special-
uri terminis mniSvnelobiT, aramed yofiTi gagebiT, ro-
gorc antonimi dasasrulisa. qvemoT am cnebis (tevloς) qar-
Tul Sesatyvisebs ganvixilavT.

2.4. gani//sagani, piri, dasasruli,


sazri, iWÂ, mizani _ tevloς, skopovς∗

is, rasac unda miaRwion, rac unda ganaxorcielon, ris-


kenac iswrafvian, dRes qarTulSi aRiniSneba sityviT mi-
zani. magram es sityva warmoSobiT qarTuli ar aris da
sakmaod gvianaa Semosuli CvenSi. mizan leqsema dadastur-
ebulia erT 1188-1210 wlebiT daTariRebul krebulSi (A
65), rogorc arabuli sityva, romelic qarTuli sasworis
Sesatyvisia. am krebulis 187-e gverdze, sadac zodiaqoeb-
zea laparaki, vkiTxulobT: `saswori, romelsa arabulad
hrqÂan mizan~. aqedan Cans, rom mizan sityva XIII saukuneSi
qarTulSi jer kidev ar ixmareboda da misi dRevandeli


dabeWdilia krebulSi: saenaTmecniero Ziebani, 1983, gv. 168-179.
154
qarTuli mniSvneloba sakmaod dacilebulia arabuli
mniSvnelobisagan. jer kidev ar Cans damkvidrebuli es si-
tyva dRevandeli mniSvnelobiT XVII-XVIII saukuneebSic:
vaWroba Seqmnes, moiRes mizani asawoneli (Teim. I zilix.
81,1), an: giboZebT amdens mizansa, vera qnas anawonebi (vax-
tangiani, 177,4).
rogorc vxedavT, mizani aqac `sasworTan, sawonTan~
aris dakavSirebuli da aRorZinebis xanis mwerlobaSi,
mosalodnelia, sparsulis gziT iyos Sesuli, sadac am
sityvis mniSvnelobas odnavi gadaxra ganucdia: dRes
sparsulSi igi niSnavs `sazoms, sidides, raodenobas, do-
nes~, dabolos, `koeficientsac~. es mniSvnelobebi, cxadia,
am sityvis Tavdapirveli, arabuli mniSvnelobebidanaa
ganviTarebuli. XVIII saukuneSi rom jer kidev ar aris
xmarebaSi Semosuli mizan sityva qarTulSi, es Cans iqi-
dan, rom sabas leqsikonSi igi saerTod ar aris fiqsire-
buli.
mizan sityva dRevandeli mniSvnelobiT ukve Cans XIX
saukunis pirvel naxevarSi. kerZod, igi dadasturebulia
niko CubinaSvilis rusul-qarTul leqsikonSi, sadac ru-
suli wtkm sityvis ganmartebaSi vkiTxulobT: `niSani, sas-
roli sagani, mizani (cecxlsasroli iaraRis tuCzed das-
muli ram niSani misamarTad), sagani, hazri, dasasruli~.
rogorc vxedavT, mizan sityvis dRevandeli mniSvne-
lobisaTvis amosavali aris `sasrolad daniSnuli mijna,
adgili~, saidanac modis misi ufro farTo, zogadi Sina-
arsi: saerTod is, riskenac, risi miRweviskenac miiswra-
fvian. mniSvnelobis ganviTarebis igive gza SeiniSneba
Zvel qarTulSi `miznis~ mniSvnelobiT xmarebul gan_sa-
gan sityvaSi, romlis Sesaxebac qvemoT gveqneba laparaki.
XIX saukunis saliteraturo enaSi ki mizan sityva ukve
damkvidrebulia dRevandeli mniSvnelobiT (Cvens wminda
mizans ar vuRalatebT (akaki, II, 112,13); Cems mware mizans
vemsaxurebi (I,270,18); momikiTxa Cemi vinaoba, mizani Cemis
mogzaurobisa (vaJa, IV, 181,11); saxeli romels dahrCeba,
esaa brZolis mizani (vaJa, II, 249,38); daujdeba monadires
lulaze, rom mizani SeuSalos (vaJa, III, 444,29) da misgan
axalwarmoebebsac vxvdebiT: mizanSewonilad emsaxureba
155
(vaJa, I,321,21). magram unda aRiniSnos, rom amave mniSv-
nelobiT XIX saukunis saliteraturo enaSi jer kidev
vxvdebiT Zvel _ sagan leqsemasac:
Jurnal-gazeTobas sagnad adamianis cxovreba aqvs
(ilia, II, 256); magram mivyvebi sagansa aw ufro udidessao
(akaki, V, 33,8); erTi hqondes mas sagani, harmonia misi xme-
bis (akaki, I, 208,5); bRavian da ar ician, arc mizezi, arc
sagani (akaki, II, 241,4); dabejiTebiT getyvi, rom umTavresi
fiqri me da Seni umTavress Cvenis cxovrebis saganzed er-
Tia (vaJa, V, 116,28); sagani Cemi mogzaurobisa kaxeTSi iyo
droebiTi adgilobrivi sirajoba (qegl., ardaz.) da sxv.
moyvanili magaliTebidan kargad Cans, rom zogjer sa-
gani _ `mizani~ da sagani _ `obieqti~, `samizne~ erTmaneTi-
sagan Zneli gasamijnia, maT Soris mkveTri zRvaris gav-
leba Wirs. asevea, sxvaTa Soris, Zveli qarTuli enis Zeg-
lebSi dadasturebul zogierT magaliTSi, magram jer ga-
vixsenoT zogi ram sagan sityvis mniSvnelobaTa ganviTa-
rebisa da misi Seswavlis istoriidan.
sagan sityvis etimologia da mniSvneloba Zveli qar-
Tuli enis Zeglebisa da qarTveluri enebis monacemebis
moSveliebiT garkveuli aqvs vukol beriZes statiaSi `sa-
gan sityvis etimologiisaTvis~ (v. beriZe, gv. 140). avtori
am sityvas ukavSirebs gan fuZes, romelic zmnizedaTa
mTel rigs awarmoebs (erTgan, sxvagan, zoggan, yvelgan,
bevrgan...) da romelsac Tavdapirvelad `adgilis~ (<a-deg-
il-i) mniSvneloba unda hqonoda. aqedan unda momdinareob-
des misi sxva mniSvnelobebi, romelTa ganviTarebis gza
naTladaa naCvenebi v. beriZis dasaxelebuli statiis da-
skvniTs nawilSi.
gan sityvas saba ganmartavs rogorc `sivrces~.
Zvel qarTulSi gani da sagani aRniSnavda `isris sa-
niSne, samizne, sasrol adgils~ (vbitym, wtkm). amis maga-
liTebi sakmaod aqvs dadasturebuli rogorc v. beriZes
xsenebul statiaSi, aseve ilia abulaZes Zveli qarTuli
leqsikonis masalebSi. moviyvanT mxolod ramdenimes:
ganmavso me, viTarca gani isriTa (god. ier. 1,3); msaju-
li simarTlisaÁ jer ars, raÁTa emsgavsos moisarsa, ro-
melman ufroÁs zomisa ara mohzidnis mSÂldsa, nuukue
156
gardavlos gansa, aramed zomiT yvis da marTl Tuali mi-
ayvanis, raÁTa ganemarjos mimTxuevaÁ ganisaÁ (balav.,
164,21-24); guli Zes sagnad isrisa... (vtni, 708).
Zvelsave qarTulSi am sityvas ukve aqvs is viwro
mniSvneloba (erT-erTi ganzomileba), romliTac is dRes
Cveulebriv ixmareba, kerZod, `sigane, sifarTove~ (`Svidi
mtkaveli sigrZe aqvs da Sesaferi gania~: akaki): am mniSvne-
lobiT mas vxvdebiT XI saukunis gasuls ioane tariWisZis
mier naTargmn amonios ermiasis komentarebSi:
winaaRmdgomni guerdni _ gani da sigrZe (amon. S2562,
f.165); Tumca igive avtori `siganis~ aRsaniSnavad sivrce
sityvasac xmarobs: sxeuli, samTa mqonebeli ganfenaTaÁ,
ganiwiaRebis epifaniaÁsa mier, romelsa hqonan orni ganfe-
nani: sigrZe da sivrce (S 2562, f.81).
sivrce termins xmarobs `siganis~ mniSvnelobiT ioane
petriwi: ...samTa mier gansazidTa, vityÂ, sigrZesa, sivrcesa
da siRrmesa (`ganmarteba~, 50,9: sami ganzomilebis mier _
rogoricaa sigrZe, sigane da simaRle). mis ucilobel
TargmanebSi gan leqsema ar gvxvdeba.
magram sainteresoa swored is, rom ioane tariWisZe
gan leqsemas xSirad xmarobs im mniSvnelobiT, riTac
dRes, Cveulebriv, mizan sityva ixmareba, e. i. masTan gani
niSnavs `miswrafebis sagans, ZiriTad azrs~: zedwarwerasa,
ityÂan, vinaÁTgan viTarca SemoklebiT viTame gareSeucavs
gani (S 2562, f.103 Th;n de; ejpigrafhvn ejpeidh; wJς ejn suntovmw/ to;n sko-
po;n e[cein (Ammon. 21,23-24). upirates amaTsa wina Sesavalsa
Sina gansa wina-abgerebs wignisasa (S 2562, f.105r Pro; de; tou;-
twn ejn tw/` prooimivw/ proanakrouvetai to;n skopo;n tou; biblivou (Ammon.
23,17-18); wamkiTxveli vinme umecar Tu iyos gansa wignisa-
sa, sconis da daagdebs... da amisTÂs ukue ityÂan gansa (S
2562, 102v). ...jAgnoh/` to;n skopo;n tou; biblivou... (Ammon. 21,7: wamkiT-
xvelma Tu ar icis wignis mizani, daezareba da Tavs ga-
anebebs... da amitom exebian mizans).
rogorc vnaxeT, gani yvela SemTxvevaSi warmoadgens
berZnuli skopovς sityvis Targmans. sainteresoa TviT am
berZnuli sityvis mniSvnelobaTa ganviTarebis gza: oJ sko-
povς-is ZiriTadi mniSvnelobaa `moTvalTvale, damkvirvebe-

157
li, mxedveli~ (zmnidan skopevw `dakvirveba, TvalTvali,
gamokvleva, garkveva~); Semdeg _ `sasroli mizani~, dabo-
los, sazogadod _ `mizani.~ mniSvnelobaTa ganviTarebis
igive gza ganvlo gan-sagan sityvamac, romelic v. beriZem
samarTlianad daukavSira gagneba-migneba... (`sivrceSi ori-
entacia~, ix. v. beriZe, gv.142-143) zmnas anu gen zmnur Zirs,
riTac kidev erTxel dasturdeba qarTulSi cnobili a/-e
xmovanTmonacvleobis faqti saxelur da zmnur fuZeebs
Soris. amgvarad, SeimCneva sruli analogia, erTi mxriv,
berZnuli skopevw zmnisa da skopovς saxelis da, meore
mxriv, qarTuli gageba-migneba zmnisa da gan-sagan saxelis
azrobriv mimarTebaTa ganviTarebas Soris (am Tvalsazri-
siT interess moklebuli ar aris rusuli wtkm-wtkbnmcz
leqsemaTa mniSvnelobebis ganviTarebis analogiuri gzac).
magram, rogorc Cans, gan-sagan leqsemebi zemoT aRniS-
nuli SinaarsiT (`mizani, obieqti, sakiTxi~) Zvel qarTul-
Si sazogadod gavrcelebuli ar yofila da mxolod zo-
gierT mweralTan dasturdeba. mag., efrem mciresTan: vi-
Tarca miuwvdomelsa rasme sagansa mimTxuevad moswrafeba
vyo (areopag. 76,19). unda iTqvas, rom ioane petriwi saer-
Tod ar icnobs am termins. mis enobriv uzusSi zemoT mi-
TiTebuli mniSvnelobiT hazri da guari zis. ioane tari-
WisZe cdilobs daamkvidros es termini, magram TviTonve
zogjer unacvlebs mas moxerxebulad nawarmoeb termins
sazri, romelic sabasTan ganmartebulia `gonebiT mosinj-
va, saazrebeli~, magram ioane tariWisZesTan `ZiriTadi,
mTavari azris, miznis, mizandasaxulebis~ mniSvnelobiT
gvxvdeba. rodesac Tavisi wignis ZiriTad mizansa da da-
niSnulebaze laparakobs, amonios ermiasi iqve porfiris
`Seyvanilebis~ daniSnulebas exeba da ambobs, rom `porfi-
rim dawera wigni ese, maswavleli Cuenda, Tu rasa dahniS-
navs TiToeuli ÃmaÁ~ imisaTvis, rom gaeadvilebina aris-
toteles moZRvrebis Seswavlao da askvnis: O J ou\n tou` Po-
rfurivon skopovς ou|toς ejstin (Ammon. 20,21): ioane tariWisZis
TargmaniT: da porfirisi ukue ese ars sazri (S 2562, 101),
sadac sazri berZnul oJ skopovς-s (`mizani~) Seesatyviseba.

158
cneba `mizani~ (`ZiriTadi azri, sakiTxi~) xSirad gad-
moicemoda leqsemiT piri. es rom asea, amas adasturebs
erTi adgili isev ioane tariWisZis Targmanis S 2562 nus-
xis erT-erTi SeniSvnidan: vityÂT, viTarmed, equsi ars
ricxÂTa skoposi wignisaÁ (S 2562, 239). rogorc vxedavT,
mTargmnels pirdapir gadmoaqvs berZnuli sityva oJ skopovς,
xolo iqve, arSiaze ki, am sityvaze miTiTebiT, weria: piri
saqmisaÁ. aseTi axsna SemTxveviTi ar aris. sityvas piri
Zvel qarTulSi ramdenime mniSvneloba aqvs da, maT So-
ris, `ZiriTadi mniSvnelobis, azris, sakiTxis, miznisac~.
ase, magaliTad, am mniSvnelobiT xmarobs mas giorgi mTa-
wmideli `iovanesa da efTÂmes cxovrebaSi~: me vici, Tu
romlisa pirisaTÂs miÃmoben (`iov. da efT.~ 179).
giorgi mTawmidelive berZnul oJ skopovς-s (`mizani~) pir
sityviT Targmnis `equsTa dReTas~ Semdegs konteqstSi:
Ei|ς moi; skopovς pantacovqen oijkodomei`sqai th;n ejkklhsivan ( E
J xahJm, P.
G.t.29 160(18)). erTi ukue, piri ars saZiebel Cemda, raÁTa
yovliT kerZo eklesiaÁ aReSenebodis (`equsTa~, 88,8-9).
pir sityvis am mniSvnelobiT xmareba rom ucxo ar aris
Zveli qarTulisaTvis, amas adasturebs jer kidev eqvTime
aTonelis Targmani basili didis Txzulebisa `ganmarte-
baÁ solomonis igavTaÁ~, sadac vkiTxulobT: da TiToeul-
sa TÂsi saxe aqus da piri saqmisaÁ (sol. 89,1); JEkavst-
hn pro;ς i[dion skopo;n suntetagmevnhn (P.G.t. 31, p.338).
berZnuli oJ skopovς aseve pir sityviT aqvs Targmnili
efrem mciresac. areopagelis erTi Txzulebis _ `saeklesi-
oÁsa mRvdelTmTavrobisaTÂs~ I Tavis saTauria Tivς hJ th`ς ejk-
klhsiastikh`ς iJerarcivaς paravdosiς kai; tivς oJ tauvthς skopovς (Areop.
369), rasac efremi Semdegnairad Targmnis: raÁ ars saekle-
sioÁsa mRdelT-mTavrobaÁ da raÁ ars piri misi (areopag.
155,3-4). aseve, `miznis, amocanis~ mniSvnelobiT aris naxma-
ri es sityva amave Sromebis sxva adgilasac: pir yovlisa
mRdelT-mTavrobisa ars RmrTisa msgavsisa RmrTissaxeobi-
sa SemSWualulobisagan ganubnevelyofaÁ (areopag. 119,31).
pir fuZes es mniSvneloba dResac aqvs Senaxuli zmnaSi _
vapireb _ `miznad maqvs~ `ZiriTadi azris~, `mniSvnelobis~
SinaarsiT. efrem mcire: berZenTa enaÁ ufskrul Rrma ars

159
da igive da erTi sityuaÁ mravalsa pirsa aRiarebs (saq.
mociq. 10, 29); ioane petriwi: piri saqmeTa viTarebisaÁ
ityÂs, viTarmed... (`ganmarteba~, 43,28-9).
sainteresoa, rom pir da gan-sagan sityvebs am mraval
mniSvnelobaTagan, romlebiTac isini ixmarebian, garkveu-
li saerTo are gamoeyofaT, romelSic Sedis: `ZiriTadi
azri, sakiTxi, sagani-obieqti, amocana, mizani~.
yovelive es mowmobs, rom Zvel qarTulSi cneba `mi-
zani~ jer kidev ar aris damoukideblad gamokveTili da
mTargmnelebi cdiloben berZnul oJ skopovς cnebas mouZeb-
non rac SeiZleba zusti Sesatyvisi, romelsac termino-
logiuri Rirebuleba eqneba. albaT amiT aixsneba is ga-
remoeba, rom, rodesac ioane tariWisZes amonios ermiasis
logikur-filosofiuri kompendiumis Targmnisas dasWir-
da garkveviT gamokveTili skopovς cnebis gadmocema qarTu-
lad, igi aRar daakmayofila polisemiurma pir sityvam,
romliTac manamde iTargmneboda berZnuli oJ skopovς termi-
ni da mimarTa misTvis cnobil, albaT, zepir metyvelebaSi
gavrcelebul sityvas gani, romelic, msgavsad berZnuli
skopovς leqsemisa, `sasrol niSans, samiznes~ aRniSnavda.
berZnulSive am leqsemis farTo gagebiT xmarebam mas sa-
Sualeba misca analogiurad farTo gagebiT exmara gan
sityvac. amasTan dakavSirebiT sainteresoa `katiRoriis
mosaxsenebelTa~ erTi adgili, saidanac kargad Cans berZ-
nuli skopovς da qarTuli gan leqsemis amosavali (`isris
samizne~) mniSvnelobidan sazogadod _ `mizan~ mniSvnelo-
bamde misvlis gza: amonios ermiasi svams kiTxvas, Tu ra
mizani aqvs aristoteles wignebis komentirebas. igi mwer-
lis (komentaris avtoris) mizans adarebs mSvildosnis
swrafvas _ isari samizneSi moaxvedros: vityÂT, viTarmed
equsi ars skoposi wignisaÁ: rameTu viTarca mSvildosansa
gani raÁme aqus, romlisa mimarT isris da romlisaÁ hne-
bavs mimTxuevaÁ, egreTve aRmwereli dasasrulisa raÁsme
mimarT xedavs da missa iswrafis mimTxuevasa (S 2562, ka-
tiR. 239v). sagnis, rogorc `saniSnisaken~ da sagnis, ro-
gorc sazogadod _ `miznisaken~ miswrafebis gardamavali
Sinaarsi Cans fiqsirebuli efrem mciresTan: viTarca mi-

160
uwdomelsa rasme sagansa mimTxuevad moswrafeba vyo awin-
delTa amaT sityuaTa RmrTismetyuelisa mis gonebisaTa
gulisÃmis-yofasa (areopag. 76,19-21).
moswrafeba-swrafva kargad gamoxatavs miznis Sinaarss
(riskenac miiswrafvian): moswrafebaÁ aqus sityÂersa moqme-
debasa gamoCinebisaTÂs saqmeTaÁsa (`dial.~, efremi, 51,1:
`logika miiswrafvis anu logikis mizania raimes dasabu-
Teba~).
magram aqve unda aRvniSnoT isic, rom TviT berZnul-
Sive `mizan~ cnebis sazRvrebi gamokveTili ar Cans. am
mniSvnelobiT, magaliTad, aristotele xmarobs termins
oJ tevloς-s da, rogorc antikuri filosofiis cnobili mkvle-
vari a. f. losevi aRniSnavs, `Bcgjkmpez nthvby tevloς d cdj-
tq abkjcjabb, Fhbcnjntkm ghbvtybk tuj d tuj tcntcndtyyjq
vyjujpyfxyjcnb. Tevloς _ rjytw xfcnj ghtdhfoftncz e Fhbc-
njntkmz d tevloς _ wtkm, f d ytrjnjhjv cvsckt `rjytw~ b
`wtkm~ e ytuj dgjkyt ckbdf/ncz (a. losevi, 1975,). zustad
aseve, aristoteles komentatorTan, amonios ermiasTan,
tevloς terminis mniSvnelobebi `mizani _ dasasruli~ erTma-
neTSi gadadis. es kargad Cans zemoT moyvanil magaliT-
Sic da Semdegs konteqstebSic:
yovelsa ukue zedmiwevnulobasa da Ãelovnebasa quem-
debare raÁme aqus da dasasruli (S 2562, 101 v) _ uJpokeiv-
menon e[cei kai; tevloς: (Ammon. 1,18); ...viTar-igi mkurnalsa, quem-
debared hqonan kacobrivni sxeulni, rameTu maTTÂs STa-
movals, xolo dasasrulad _ ganmrTelebaÁ maTi, rameTu
amas mihmarjuebs. egreTve, xurosaca, quemdebared hqonan
Zelni, xolo dasasrulad _ qmnaÁ sarTulisaÁ (S 2562, 4,3-6).
prokle diadoxosis filosofiaSi tevloς termins `da-
sasrulis~ mniSvneloba aqvs da asec Targmnis mas ioane
petriwi:
Posw`n tw`n qeivwn proovdwn ta; tevlh provς ta;ς eJautw`n ajrca;ς oJmoio
u`tai. Prokl. $ 146 _ yovelTa RmrTebrivTa moqcevTa dasas-
ruli TÂsTa dasabamTa ebaZvis (`kavSirni~, $147, gv.89,17).
xolo, `ukunqcevis~ arsi ki, am filosofiis mixedviT,
imaSi mdgomareobs, rom emanaciis procesSi dasasruli
igive mizania _ swrafva dasabamisadmi. amgvarad, tevloς _
161
`dasasruli/mizani~ da _ `sakiTxi, amocana, mizani~ Zvel
qarTvel mTargmnelebs sakmaod rTuli amocanis winaSe
ayenebda. albaT, amitomaa, rom Targmnisas zedmiwevniTi
sizustis damcveli arseni iyalToeli uTuod raRac gan-
sxvavebul niuanss xedavs skopovς leqsemis mniSvnelobaSi,
rodesac igi ioane damaskelis `dialeqtikis~ TargmanSi
gadmoaqvs qarTuli iWu sityviT: Crhv ginwvskein o{ti skopovn e[cei hJ lo-
gikhv pragmateiva peri; th`ς ajpodeivxewς (Dial. xe’ p 132) – wina uc
iWuad sityÂersa saqmierobasa warmatebaÁ gamomaCinebelo-
bisaÁ (`dial.~, 51,1): `logikuri saqmianobis azri (amocanaa,
mizania) mtkicebis warmarTva~ (Sdr. zemoT, imave adgilis
efrem mcireseuli Targmani).
amgvarad, arseni cdila specialuri terminiT gadmoe-
ca skopovς cneba qarTulad da amave termins imeorebs sxva
adgilasac:
igive da erTi saqme sxÂsa da sxÂsa iWÂsaebr sxuasa
sxuasa Sesmenasa queSe daiwesebis (`dial.~, 36,21) (`erTi da
igive ram sxvadasxva azriT (mizniT, TvalsazrisiT) sxva-
dasxva kategoriaSi Seva~).
amave, iWÂ leqsemiT gadmoscems skopovς (`mizani~) cnebas
maqsime aRmsareblis TxzulebaTa qarTulad mTargmneli
gelaTeli moRvawe (romelic Tavisi enobrivi stiliTa da
individualuri maxasiaTeblebiT Zalian hgavs arsen iyal-
Toelsa da amonios ermiasis `mosaxsenebelTa~ mTarg-
mnels: iWÂ mcnebaTa momcemelisaÁ TavisuflebaÁ iyo kaci-
saÁ (K-14, epist. Talases mim.).
Skopovς-is Sesatyvisad efrem mcire zog SemTxvevaSi
saxe leqsemas xmarobs, rac mxolod miaxloebiT gamo-
xatavs dednis azrs. Tumca unda aRiniSnos, rom skopovς si-
tyvis qarTuli saxe-Ti gadmocemas garkveuli safuZveli
mainc eZebneba: zemoT vnaxeT, rom eqvTime mTawmidelma igi
Targmna hendiadisiT: saxe... da piri saqmisaÁ. Sesityveba
piri saqmisaÁ Zvel qarTulSi, Cveulebriv, niSnavs `saqmis
mxares, saxes, ragvarobas, mniSvnelobas, viTarebas~ da
sakmaod xSiradac ixmareba am azriT.
magram mivubrundeT isev ‘pir’mizans. zemoT vnaxeT, rom
`dialeqtikaSi~ arsenma iWu sityviT gadmosca berZnuli

162
skopovς-is mniSvneloba, romelic mocemul konteqstSi mas
esmis, rogorc `azri, mizani, amocana~. xolo, iWu sityvis
`azris~ mniSvnelobiT xmareba rom mTlad usafuZvlo ar
aris, amas mowmoben Zveli qarTuli enis sxva Zeglebic,
sadac es sityva swored `azris, mosazrebis~ (vytybt) mniSv-
nelobiT gvxvdeba:1
da me davadgre iWusa amas zeda, vidremdis gamomecxa-
dos umjobesi (balav. 121,30-31); gÂÃms ukue Cuenca na-
cvalad saerToTa maT iWuTa maTTÂs... arca upatio yofaÁ
maTi (areopag., 253,1-2 = uJpovlhyiς).
amgvarad, iWu sityvas Zvel qarTulSi `azris, Sexed-
ulebis~ mniSvneloba aqvs, magram ara `zusti, mtkice az-
risa~, aramed `miCnevisa~, romelic Seicavs Tuobis, Se-
saZleblobis niuanss, saidanac, rogorc Cans, miviReT am
sityvis dRevandeli mniSvneloba `eWvi, cjvytybt~.2 Tumca
unda aRiniSnos, rom ukve Zvelsave qarTulSi ucxo ar un-
da yofiliyo am sityvis dRevandeli mniSvnelobac: ueWu-
elad iginica mosikudid (Targm. eklesiast. 6, 34).
zemoT damowmebul konteqstSi berZnuli skopovς-is Se-
satyvisad leqsema piri arseni, rogorc Cans, misi poli-
semiurobis gamo moerida, magram sxva SemTxvevaSi, mag.,
`didi sjuliskanonSi~ swored miznis mniSvnelobiT xma-
robs mas: piri saqmisaÁ ese iyo, raÁTa mxeci wariotos...;
piri saqmisaÁ aqa amisda mimarT hxedvida, raÁTa umjobesi-
sa mimarT SecvalebaÁ arwmunos, araTu raÁTa moklas (d.
sj. kan., 477,26-35).

1
iWu leqsemas `azris, Sexedulebis~ (vytybt) mniSvnelobiT Zalian
xSirad vxvdebiT mitrofane, zmÂrnel mitropolitis saxeliT cnobil
`eklesiastes Targmanebis~ qarTul TargmanSi: SemdgomTa sityuaTa mier
ucxadesadre warmoaCinebs iWusa TÂssa umetesisa damtkicebisa mxumeveli
(Targman. eklesiast. 9, 6; aseve, gv. 3, 65, 110, 114, 127, 129, 173 da sxv.), aseve
Teofilaqte bulgarelis ioanes saxarebis ganmartebis TargmanSi: boro-
tisa amis iWÂsa momspobeli ityÂs, ara iyo igi naTeli (A 52,4r), arca ke-
Tili iWÂ gaquso Sen mier qmnilTa mimarT (A 52,54r), orTave mimarT wina
aRudga, mCuenebeli sifatresa iWÂsa maTisasa (A 52,55r).
2
sagulisxmoa analogia rusul vytybt-cjvytybt-vybntkmyjcnm da qar-
Tuli iWu-eWvi leqsemis mniSvnelobis ganviTarebaSi.
163
gamocemis leqsikonSi am konteqstze miTiTebiT sityva
piri ganmartebulia rogorc `viTareba~ (piri saqmisaÁ `saq-
mis viTareba~), magram konteqstis Sinaarsi aSkarad uWers
mxars am sityvis `azri, mizani~ mniSvnelobas: `radganac aq
moqmedebis mizani is iyo, rom ukeTesobisaken SecvlaSi da-
erwmunebina da ara moekla~. Zvel qarTulSi piri `Ziri-
Tadi azris, mniSvnelobis, Zalis~ mniSvnelobiT ixmareba
xSirad swored Zal-Tan hendiadisur wyvilSi: dacvul ese
ars piri da Zali fsalmunebisaÁ (Satb. krb. 394,12). aw
vTquaT Zali da piri fsalmunisaÁ (Satb. krb. 397,39).
amgvarad, `miznis~ cneba Zvel qarTulSi gadmoicemoda
sxvadasxva leqsemebiT: piri, gani, sagani, dasasruli, saxe,
iWÂ, romelTagan TiToeuli sakmaod vrceli semantikuri ve-
liT xasiaTdeboda. es faqti albaT miuTiTebs imaze, rom
`miznis~ cneba jer kidev ar iyo naTlad gamokveTili da
damoukideblad gamoyofili, erTi mxriv, cneba azrisagan,
da meore mxriv, cneba dasasruli _Sedegisagan. misi Tan-
daTanobiT damoukidebel cnebad Camoyalibebis Semdeg gza
gaikvala sruliad axalma mizan leqsemam, romelic, Tumca
arabuli sityvaa (da rogorc aseTi, kidevac dadas-
turebulia XII saukunis zemodasaxelebul ZeglSi), magram
sparsuli gziT Cans Semosuli jer aRorZinebis xanis mwer-
lobaSi da Semdeg, ufro gvian, mniSvnelobis TandaTanobiT
gadaweviT, damkvidrebuli axal saliteraturo qarTulSi.

2.5. Semasrulebeli, mimdemi _ ejntelevceia*

`dasasrulis~, `miznis~, tevloς cnebasTan dakavSirebiT


sainteresoa aristoteles ejntelevceia-s gaazreba qarTveli
mTargmnelebis mier. aristoteles es termini warmoadgens
kompozits ejn (windebulis) tw`/ + tevloς (sruli, dasasruli)
+ e[cein (qoneba) _ nawarmoebia pragmateiva-s modeliT da
sityvasityviT niSnavs `srulyofilebaSi myofobas, das-
rulebulobis qonebas.~ ejntelevceia anu rogorc mas ioane

*
dabeWdilia krebulSi: etimologiuri Ziebani, 1990, `Zveli qarTuli
terminologiuri leqsikidan mimdemi _ Semasrulebeli _ Sesruleba
ejntelevceia~, gv. 55-62.
164
petriwi gadmoscems bizantiuri warmoTqmiT _ enteleqia
_ aristoteles mixedviT aris moqmedebis saSualebiT
SesaZleblobidan (duvnamiς) myofobad moyvanili, Sesrule-
buli, ganxorcielebuli arseba sagnisa, es aris sagnis
saxovanqmniloba, anu gvarovanqmniloba, romelic Tavis
TavSive Seicavs mizans (tevloς), dasrulebulobas, gansaz-
Rvrulobas, anu imas, rac aris sagani sinamdvileSi, re-
alurad, moqmedebaSi. aqedan _ yoveli substancia anu Si-
nagani arsi sagnisa moqmedebaSi, ganxorcielebulobaSi
aris enteleqia. amgvarad, potenciis (Zalis _ duvnamiς) sis-
ruleSi moyvana anu enteleqia SesaZlebelia moqmedebiT,
moZraobiT _ rasac aRniSnavs kidevac ioane damaskeli:
kivnesiς ejsti;n ejntelevceia tou` dunavmewς (Dial.129,xb’) – efrem mci-
ris TargmaniT: moZraobaÁ ars SesrulebaÁ ZalisaÁ (dial.
48,1) // arsen iyalToelis TargmaniT: moZravobaÁ ars mim-
demobaÁ ZalisaÁ (iqve). aqve moyvanilia spilenZis cnobili
magaliTi. ramdenadac spilenZs SeuZlia qandakebis for-
mis (saxis) miReba, amdenad igi potenciurad, SesaZleblo-
baSi qandakebaa, magram es potencia ganxorcielebuli,
sisruleSi moyvanili, anu enteleqia maSin iqneba, roca igi
Camoisxmeba, gaformdeba _ anu moqmedebaSi mova: jEn-
televceia ou[n ejsti tou` calkou` tou` dunavmei o[ntoς ajndriavntoς to; dialuv
esqai, to; diaplavttesqai, to; diaxevesqai, a{per eijsi kinhvseiς (Dial. gv.
129, xb’) – efermis Targmani: Sesrulebad ukue uwodT
rvalisa mis, romeli iyo Zal Zeglisa, raJams daidnos da
STaisxas da gamoiWras da ixuetos. da ese yovelni Zrvani
arian (`dial.~, 48,1); arseni: mimdemad ukue ars rvalisa
Soris ZaliTa andriant-yofaÁ gandnobiTa, ganWediTa, mo-
xuewiTa, romelni-ese moZravobani arian (iqve). aseve, mag.,
Tvalis enteleqia aris xedvis unari da TviT xedvis fun-
qcia. es magaliTi mohyavs nemesios emesels, rodesac gan-
martavs aristoteles enteleqiis cnebas: u{lh ojfqalmou`... ei\-
doς de; kai; ejntelevceiav ejstin hJ prwvth ojfqalmou`, aujth; hJ o[yiς, hJ to; duv
natai oJra`/n aujtw`/ parecomevnh deutevra de; ejnteleceiva ejsti tou` ojfqa-
lmou`, hJ ejnevrgeia kaq jh{n oJra/̀ ejntelevceiav ejsti. ioane petriwis Targ-
mani: TÂT Tuali iTqumis nivTad... aramed guari vinaÁve da
Semasrulebeli TÂT igi pirveli mxedvareobaÁ ars Tu-

165
alisaÁ da SemZlebeli xedÂsa misda micemad; xolo meore
Semasrulebeli TualisaÁ ars moqmedebaÁ, romliTa mxe-
dvareobs. iZieboded, Tu viTar awRa Sobilsa lekusa ar-
ca erTi aqus SemasrulebelTaÁ (nemes., 37,3-8).
rogorc vxedavT, ejtelevceia-s efrem mcire da petriwi qar-
Tulad daaxloebiT erTnairi _ Sesruleba-Semasrulebeli
SesatyvisebiT Targmnian, rac arsebiTad semantikuri kalkia
am berZnuli terminisa (tevloς – sruli, ejn tw/̀ tevloς e[cein `Ses-
rulebaSi, dasrulebaSi myofoba~). magram, rogorc Cans, am
Sesatyvisma bolomde ver daakmayofila petriwi da amitom
man Tavis `ganmartebaSi~ aristoteles enteleqia yvelgan
uTargmnelad gadmoitana:1 arca sxeulTagan ganuSorebel
ars, viTar stagirelisa enteleqiaÁ, romeli pirvelTa So-
ris sqolioTa mdidrad gardaveciT (`ganmarteba~, 194,30);
iqces raÁ sxeuli, myis igini [ferni da nakueTni] umyofo
iqmnebian, viTarca stagirelisa enteleqiani (`ganmarteba~,
107,3); arca viTar aristotelis enteleqiani winamdebared
moqeneni arian, aramed sruliad zesTa Zes eseviTarTa
xrwna-qceviTTa vnebaTa (`ganmarteba~, 195,14-16).
rogorc Cans, radganac ejntelevceia aristoteles ter-
minia da masSi avtori sruliad garkveul azrs debs, pet-
riwma ukuagdo Semasrulebeli, romelic araterminolo-
giuri mniSvnelobiTac ixmareba _ magaliTad, nawilebisa-
gan mTelis Sedgenis, Sesrulebis mniSvnelobiT: sityÂeri
da mokudavi iqmnebian SemamtkicebelobiTni kacisani gan-
yofilebani, rameTu Seadgenen, ese igi ars, Seasruleben
bunebasa missa (amon. S 2562, 195r _ sumplhrou`sin); orguarad
ixilvebian ganyofilebani, anu viTarca Semadginebelni da
SemasrulebelobiTni saxeTani (S 2562, 221r _ sumplhrwtikaiv);
Semasrulebeli arsebisaÁ ars, viTar sityÂeri, mokudavi
(S 2562, 187v); guli, RÂZli, tÂni, tyirbi da sxuani yovel-
nive sxuadasxua arian agebulebiTaca da cxorebiTaca,

1
sxvaTa Soris, aseve iqceva nemesiosis traqtatis rusul enaze mTarg-
mneli f. vladimirski, radganac, rogorc Cans, masac ar akmayofilebs ter-
mini jceotcndktyyjcnm da Tvlis, rom rusulad am terminis azris zustad
gadmocema SeuZlebelia ori-sami sityviTac ki (Ytvtp., 1914, gv. 52). evropul
enebSic aristoteles termini _ enteleqia translitirebulia.
166
xolo iqmnebian Semasrulebel erTisa cxovelisa, iyos da
kacisa (`ganmarteba~, 21,3-4), eseni erTbamad yovelnive er-
Tisa cxovelisa Semasrulebel (iqve).
metad sainteresoa, erTi SexedviT, enteleqiisaTvis
TiTqos ucnauri Sesatyvisi arsen iyalToelisa _ mimde-
moba. ilia abulaZis leqsikonSi sityvebi mimdemi, mimde-
mad, samimdemo ganmartebulia paraleluri redaqciebis
konteqstebis mixedviT sxvadasxvagvarad. ase, mag., mimdemi
_ `saukunomde~, `wamarT~: mimdemi ver daiviwyen//saukunom-
de ardaviwyebul iqmnen: ier., 20,11 (berZn. aijw`noς ouvk ejpile-
sqhvsontai); daaweseniT gulni Tquenni amier dRiTgan da
mimdemi//aweseniT gulni Tquenni amiT dRiTgan da wamarT;
dawuviden mas... mimdemad//anTebden mas... moukleblad: le-
vit. 24,3 (berZn. novmimon aijwvnion eijς ta;ς genea;ς uJmw`n); samimdemo
_ `samaradiso~: romel ars yovlad dasawuavi samimde-
moÁ//romel ars mrguliad-dasawuveli samaradisoÁ: ricx.
23,23 (berZn. oJlokautwvsewς aujtou`). paraleluri redaqciis
konteqstis mixedviTaa ganmartebuli mimdemi sityva Sua
saukuneTa novelebis Zveli qarTuli Targmanebis gamoce-
misaTvis darTul leqsikonSi (`damRleli, damqancveli~):
locvisa Ruawli da brZolaÁ mimdemi ars da vidre suli
edgas kacsa, ara aqus gansuenebaÁ (locv., XII, 2,5)//araraÁ
ars esreT saSromel, viTar locvaÁ RmrTisa mimarT. ma-
gram aqac da (rogorc bibliis da ioane damaskelis `dia-
leqtikis~ berZnuli konteqstebic mowmoben), zemoT moyva-
nil yvela magaliTSi am mimdemi sityvis mniSvnelobaa
`mudam, mudmivad~ (da aqedan _ `srulad, bolomde,
mTlad~). am sityvis amave mniSvnelobas adasturebs `petre
qarTvelis cxovrebis~ teqstic: da imarxvida wmidaÁ pet-
re friad da mimdemad (cx. petr. qarTv., 247,6). amave mniSv-
nelobiT gvxvdeba es sityva `mamaTa cxorebaTa~ Targmane-
bis teqstSic: mravlisa vedrebisa da locvisa Semdgomad
da mimdemisa marxvisa... eCuena mas CuenebaÁ saRmrToÁ (cx.
wm. efr., 220, 27) da sxv.
agebulebiT es sityva zmnisarTuli tipis kompoziti Cans:
mi-mde-mi: mi-dRe(d)-mdi an mi-dRe(d)-mimarT>mi-dRed-mi (-mi Tan-
debuli gelaTis skolaSi metad aqtiurad gamoiyeneba: qala-
qadmi, sofladmi, eklesiadmi). aqedan _ misi mniSvneloba: `mis
167
dReSi~, `Tavis dReSi~ (Sdr. imer. `midRemCi~, samidRemCio _
`samudamo~), saidanac modis zemoT CamoTvlili mniSvnelobe-
bi: `bolomde, srulad, mTlianad, mTlad~.
amgvarad, mimdemi, mimdemad, samimdemo sityvebis Semcveli
zemoT warmodgenili konteqstebi Sesabamisad Semdegnairad
ganimarteba: `bolomde ar iqnebian daviwyebulni~ (_ sityvasi-
tyviT: `mudam~); `am dRidan da bolomde~ (an: `Tavis dReSi, mu-
dam, yovelTvis~); `wvavdnen mas mTlianad, srulad, bolomde~.
aqedan cxadi xdeba, Tu ratom ixmara arsen iyalToel-
ma ejn tw/` tevloς e[ceiny ejntelevceia-s Sesatyvisad mimdemi-mimde-
moba _ `sruli, sruladoba~.
mimdemi salaparako enaSi gavrcelebuli, dialeqturi
forma Cans, romelic arsen iyalToelma gamoiyena termi-
nologiuri mniSvnelobiT, raTa Tavi aeridebina polise-
miisaTvis (Sesruleba termini mas gamoyenebuli aqvs sum-
pevrasma _ `danaskvis~ Sesatyvisad). msgavsi magaliTebi _
dialeqturi formebis terminologiuri mniSvnelobiT ga-
moyeneba sxvac gvxvdeba gelaTis skolis ZeglebSi, rac,
rogorc aRvniSnavdiT, gamowveul iyo cnebaTa diferenci-
aciis saWiroebiT.
mimdemi leqsema aRar ixmareba Tanamedrove qarTulSi,
magram misi mniSvneloba iZleva safuZvels vifiqroT, rom
swored masTan kontaminaciis Sedegadaa miRebuli zmnize-
dauri forma mudam (<mimdem), romelic mzia andronika-
Svils sparsulidan nasesxobad miaCnia.

2.6. arseba _ oujsiva; arsi,


myofi _ to; o[n; aÁ, aoba _ u{parxiς∗

zemoT vnaxeT, rom SesaZleblobaSi myofis ganxor-


cielebulobas (dasrulebulobas) moqmedebis gziT, anu
Tavis TavSi miznis Semcvel sinamdviled qceul SesaZle-
blobas (gjkyfz, cjdthityyfz ltqcndbntkmyjcnm, bvt/ofz
wtkm d cfvjq ct,t: a. losevi) aristotele enteleqiad sax-
eldebs (ejntelevceia). magram, amave dros, SesaZleblobidan


dabeWdilia Jurn. `macneSi~, enisa da lit. seria, 1968 w. #1. gv. 159.
168
moqmedebis gziT sinamdviled qceul Sinaarss, anu gafor-
mebul materias igi usias (oujsiva) uwodebs. aristoteles
enteleqia rom moicavs oujsiva-s gagebas, es Cans nemesios
emeselis msjelobidan, romliTac igi apirebs imis Cvene-
bas, Tu ras uwodebs aristotele enteleqias da ganmart-
ebisas am ukanasknels arsebasTan aigivebs: Diasafhvsw-
men de; provteron, ejntelevceian tivna kalei`: Thvn oujsivan tricw`ς levgei...
(P.G. 40, col. 560): pirvelad ganvacxadoT, Tu Semasruleb-
lad romelTa uwods: rameTu arsebasa samad ityÂs: pirve-
lad ityÂs nivTsa winamdebaresa (u{lhn uJpokeivmenon) romeli
TaviT TÂsiT ara ars, xolo aqus Zali Seqmnisa-mimarTi;
da kualad meored _ guarsa (morfhvn kai; ei\douς), romliTa
guariTa iqmnebis nivTi; xolo mesamed _ orTagan: nivTisa
da guarisa (th`ς u{lhς kai; tou` ei\douς) qmnilisa, romel ars su-
lieri. ars ukue nivTi Zal, xolo guari _ Semasrulebel
(nemes., 36,13-17, P.G. 40, col. 560-561).
amgvarad, nemesios emeselis mixedviT aristoteles
oujsiva (arseba) sami saxiT warmogvidgeba: 1. rogorc Sesa-
ZleblobaSi myofi materia (hJ u{lh _nivTi); 2. rogorc saxe-
forma (morfhvn kai; ei\douς), romliTac formdeba (guaroan-iq-
mnebis) materia da 3. rogorc materiisa da formis erTi-
anoba. am procesSi materia (nivTi) SesaZleblobaa (duvna-
miς), xolo forma _ Semasrulebeli (ejntelevceia). e. i. mate-
ria SesaZleblobaSi Seicavs dasasruls _ mizans (tevloς),
xolo dasrulebul saxes mas forma aZlevs, e. i. sinamdvi-
led (ltqcndbntkmyjcnm) aqcevs mas, ganaxorcielebs (jce-
otcndkztn). amgvarad, gamodis, rom garkveuli Tvalsazri-
siT enteleqia _ ganxorcielebuli, formaSi gamovlenili
usiaa. es azri kargad aris gamoxatuli enteleqiis ru-
sul SesatyvisSi _ jceotcndktyyjcnm, da ioane petriwis
terminSi _ `Semasrulebeli~.
rogorc cnobilia, oujsiva aris ZiriTadi, umniSvelova-
nesi kategoria aristoteles aT uzogades kategoriaTa
Soris (danarCeni cxra masze `gamoiTqmis~ – kathgorevw): ar-
sebaÁ ars uyovladsakuTresi da pirvelad da ufroÁsad
saTqumeli (amon. S 2562, 282); araraÁ upirveles ars arsebi-
sa (amon. S 2562, 171r _ oujde;n ga;r provteron th`ς oujsivaς: Ammon.
169
78,251; amaT ukue aTTa SesmenaTa naTesavoanTa naTesavTa-
gani erTi igi pirveli arseba ars, xolo cxrani _ Sem-
TxueviTni (`dial.~, 22,13).
aristotele gamohyofs pirvel arsebebs (aiJ prw`tai oujsiv-
ai) da meore arsebebs (aiJ deuvterai oujsivai): arsebisaÁ romeli-
me ukue arso pirveli, xolo romelime _ meore (amon.
125,24). pirvel arsebebs sakuTriv arsebebs, kerZoobiT ar-
sebebs uwodebs, meore arsebebs ki zogads _ saxeebsa da
gvarebs (ei\doς kai; gevnoς), romlebic arkveven pirveli arse-
bebis raobas da warmogvidgenen saganTa zogad arsebiTs
sazriss: pirvelad vidreme kerZoobiTisa mwodebeli, xo-
lo meored _ sayovelTaoÁsa (amon. 125,24); samarTlad
ukuÀ kerZoobiTni da pirvelni arsebani pirvelebad iTqu-
mian yofad (amon. S 2562, 292v); samarTlad ukue sadme saxe-
Ta da naTesavTa meored arsebad vityÂiT, xolo SemTxuev-
iTTa _ yovlad ara vityÂT arsebad (amon. S 2562, 295v); pir-
velni igi arsebani yofad moiyvanna (areopag. 140, 34).
amgvarad, aristoteles oujsiva SeiZleba gavigoT:
1) rogorc konkretuli arsi anu myofi (ceott, ceotc-
ndj), konkretuli sagani (dtom, dtotcndj): kaci arseba ars
(amon. S 2562,288v); arsebaÁ sulieri mgrZnobelobiT yovlad
iTqumis (amon. S 2562,288r); univToTamca zecisa arsebaa
(areopag., 148,31); mexuTisa mis arsebisa, romelsa Cuen cad
uwdT (`ganmarteba~, 211,18);
2) rogorc sagnis Sinagani buneba, arsi, raoba (nivTis-
SinaÁ arseba) anu misi idea, romelic formaSi vlindeba
(ceoyjcnm, ceoyjcnysq cvsck dtob, cenm> ghbhjlf, substantia,
natura, Wesen): xolo aristotelianTa hnebavs mosazrebaÁ
Cueni nivTisSinaÁsa arsebisagan cnobad gonierisa, romel
ars sadme uxilavi (S 2562,86r); misgan [erTisagan] warmoni,
daRaTu nivTsa da quemdebaresa ezraxnes, anu moqene iqm-
nes, aramed guar da arseba arian (`ganmarteba~, $ 41, gv.98);
3) rogorc materiisa da formis erTianoba, yofna,
arseboba (ceotcndjdfybt, ,snbt, esse, essense, Wesen, Wesenheit,
Habe, être): arsebad momyvanebel ars RmerTi (areopag. 83,38 _
to; eijς oujsivan a[gein to;n Qevon: P.G.t., p. 916,30-32); romelsa mouRi-
es dasabami arsebisaÁ Semoqmedisa mier (efT. swavl. 160,28).
170
Oujsiva-s cnebis aseTi farTo semantikuri speqtri aris
mizezi imisa, rom am terminis Targmnis dros sxvadasxva
enaSi misi mniSvnelobis sxvadasxva mxare aisaxeba kon-
teqstis mixedviT. rogorc a. losevi aRniSnavs, germanul
filosofiur literaturaSi mas sxvadasxva avtorebi
Targmnian terminebiT: Wesen, Ding, Wesenheit, reeles Einzelwesen,
Substanz. TviT losevi arCevs am cnebis gadmocemas laTi-
nuridan nasesxebi ce,cnfywbz-Ti: `ce,cnfywb/ z ghtlhjxt-
nf/ gjnjve, xnj Fhbcnjntkm rfr hfp [jxtn jgthbhjdfnm c
f,cjk/nyj lfyysvb dtofvb~ (a. losevi, 1929, gv. 26). da
marTlac, laTinuri substantia kalkia berZnuli uJpovstasiς
terminisa da, maSasadame, amosavalSi misi sagnobrivi, niv-
Tieri mniSvneloba aqvs aqcentirebuli (uJpo-stasiς qveS-
mdebare, is, rac safuZvelSi devs). magram sabolood moi-
cavs mTel im semantikur vels, romelsac oujsiva. am mxriv
sainteresoa oujsiva-s erT-erTi Zveli qarTuli Sesatyvisi _
nivTi, romelSic aseve aqcentirebulia am terminis mate-
rialuri Sinaarsi (pirveliTganve iyo igi aRmavsebel niv-
Tisa mis queyanisa: equsTa, uZv. 60,29; Sdr. giorgi aTo-
nelis Targmani: pirveliTganve iyo aRmavsebel da srul-
myofel arsebisa misisa: 47,25).
TviTon oujsiva enobrivi formis mixedviT aris eijmiv
(`yofna~) zmnis mdedrobiTi sqesis awmyos mimReobidan
oujsa + ia _ saxeluri -sia derivaciuli sufiqsiT warmoq-
mnili abstraqtuli nazmnari saxeli (Buasaq, 1913), `romel-
sac sruliad Seesatyviseba Tavis formiTac da SinaarsiTac
aseTive farTo sazRvrebiT qarTuli ars + eba (awmyo dro-
is mimReoba ars-i + eba abstraqtul saxelTa mawarmoebeli
sufiqsi). ZiriTadad swored am terminiT aris gadmocemuli
Zvel qarTulSi es cneba. es uZvelesi Sesatyvisi berZnuli
oujsiva terminisa moicavs mTel mis semantikur vels.
magram, rogorc cnobilia, qristianulma dogmatikam
mkacrad gamijna oujsiva (buneba, arseba) da uJpovstasiς (piri,
guami, ganukueTeli) cnebebi. aTanase aleqsandrieli (295-
373 ww.) am terminebs jer kidev sinonimuri mniSvnelobiT
xmarobda: hJ uJpovstasiς oujsiva ejsti kai; oujde;n a[llo shmainovmenon e[c-
ei h[ aujto; to; o[n... hJ ga;r uJpovstasiς kai; hJ oujsiva u{parxiς ejstin (Ath.
171
ep. 4, Patrist. Gr. Lex.) – `hipostasi usia aris da sxva aravi-
Tari mniSvneloba ara aqvs, garda TviT myofisa... ase rom
hipostasi da usia arsebobaa~). magram am cneba-terminTa
aRreva iwvevda mTavari qristianuli dogmatis erTarseba
sampirovani (samgvamovani) samebis wevrTa subordinaciuli
damokidebulebis gagebas da sxva mwvaleblur gaazrebebs.
amitom kabadokiel mamebTan es ori cneba-termini mkacra-
daa gamijnul-diferencirebuli (Ndjh. Dfc. Dtk.> 1892, c. 95,
162). am mxriv, rogorc zemoTac aRvniSnavdiT, metad
mniSvnelovania basili didis werili Tavisi Zmis, grigol
noselisadmi, romelsac igi ganumartavs gansxvavebas oujsiva
da uJpovstasiς cnebebs Soris; aqve igi miuTiTebs erTianoba-
ze samebaSi da hipostasuri Tvisebebis gansxvavebaze: `Gj-
tkbre vyjubt d nfbycndtyys[ ljuvfnf[> yt ltkfz hfpkbxbz vt;-
le ceoyjcnb/ oujsiva djj,ot b gjyznbtv bgjcnfctq... b levf/n>
xnj ytn hfpkbxbz crfpfnm% `ceoyjcnm~> bkb `bgjcnfcm~ (gjxtve
ytrjnjhsv bp egjnht,kz/ob[ ckjdf cbb ,tp hfp,jhf dplevf-
kjcm endth;lfnm> xnj rfr ceoyjcnm jlyf> nfr b bgjcnfcm jlyf>
b yfj,jhjn> ghbpyf/obt nhb bgjcnfcb levf/n> xnj gj ctve bc-
gjdtlfyb/ ljk;yj ljgecnbnm b hfpltktybt ceoyjcntq yf
hfdyjt tve xbckj)% nj gj ctq ghbxbyt> xnj,s b nt,t yt dgfcnm
dj xnj kb,j gjlj,yjt> yf gfvznm nt,t drhfnwt cjcnfdbk z j ctv
ckjdj~ (R Uhbujhb/> <hfne> Ndjh. Dfc. Dtk.> c. 51).
qalkedonis msoflio krebam (451 w.) mtkice zRvari ga-
naCina hipostassa da usias Soris. Oujsiva damkvidrebul
iqna `arsebis~ (`bunebis~) gagebiT (`arseba da buneba erT
ars~ A 240, f.60); xolo individis, piris (provsopon) mniSvne-
lobiT ki uJpovstasiς. ase rom, VIII saukuneSi, aTanase aleq-
sandrielisagan gansxvavebiT, logikur-Teologiuri ter-
minologiis sistematizatori _ ioane damaskeli Tavis
dogmatikur naSromSi (`gardamocema ucilobeli marTma-
didebeli sarwmunoebisaTÂs~) wers: ... {Oti me;n ou\n e{teron ejst-
in oujsiva, e{teron uJpovstasiς... (Damask. E
j kd.): eqvTime aTonelis
TargmaniT: aw ukue Cun mravalgzis gÂTquams, viTarmed
sxua ars arsebaÁ da sxuaÁ _ guami, da viTarmed arsebaÁ
zogadsa SemokrebiTsa saxesa erTsaxeTa guamTasa moas-
172
wavebs, viTar-igi arian RmerTi da kaci, xolo guami _
ganukueTelsa sacnaur-hyofs, viTar arian mamaÁ da Ze da
suli wmidaÁ da petre da pavle (gardamoc., 83). ix. ag-
reTve eqvTime aTonelis gamokrebili Targmani `winamZRu-
ari~: xolo ese sacnaur ars, viTarmed sxua ars arseba da
buneba da sxua ars guami da TÂTeba da piri. arseba da
buneba erT ars, viTarca wmidani mamani ityÂan da viTar-
med guami da piri da TÂTeba erT ars (A 240,60). eqvTime
aToneli sagangebod aRniSnavs, rom `ese ars sacTuri
mwualebelTaÁ, romel bunebasa da guamsa erTad ityÂan
da amisTÂs SescTes WeSmaritebisagano~ (A 240, f. 57).
rogorc vxedavT, ioane damaskeli aq erTmaneTs upi-
rispirebs `gareSe~ filosofosTa da wmida mamebis pozi-
cias arseba da guam terminTa gamoyenebasTan dakavSire-
biT. JUpovstasiς terminma `piris~, `individis~ mniSvneloba
gvian miiRo axali aRTqmis wignebSi da patristikul li-
teraturaSi. antikuri xanis filosofosebTan ki (plato-
ni, aristotele)1 mas oujsiva da u{parxiς terminebis sinonime-
bad vxvdebiT (a. losevi, 1929, gv. 24).
qristianul egzegetikur literaturaSi gaxazaven ar-
sebisa (oujsiva) da bunebis (fuvsiς)1 igiveobas, gansxvavebiT
`gareSe~ filosofosTagan, romelnic mijnavdnen bunebasa
da arsebas: gareSeTa ukue filosofosTa... ganyofilebaÁ
Tques arsebisa da bunebisaÁ. arsebad vidreme metyuelTa
martivad yofisa oden... (`dial.~, 13, 1).

1
unda aRiniSnos, rom termini guamovneba arsebis sinonimad aqvs nax-
mari aristoteles filosofiis konteqstSi ioane petriws: `yovelsa
arsebasa, da guamovnebasa SemdgomTagan gavigonebT~ (`ganmarteba~, wina-
sityvaoba, gv. 8,12).
1
`gareSe~ ( e{xoi) anu elin filosofosTa da qristian mamaTa Tval-
sazrisis gansxvaveba, erTi mxriv _ arsebasa da guamovnebas (anu ganuku-
eTels, pirs) Soris da meore mxriv _ arsebasa da bunebas Soris naT-
ladaa naCvenebi damaskelis `dialeqtikis~ me-13 TavSi, aseve arseni vaCes-
Zis `dogmatikonSi~ Setanil anonimi avtoris kiTxva-migebis formis an-
tinestorianul traqtatSi: TiTosaxeTa TavTa... gamoZiebiT kiTxulTa
aÃsnaÁ (ix. antinestor., 1997, gv. 106 da Smd.). Ze Tanaarsia (erTarsebaa)
mamisa, magram rodesac laparakia mis RmrTebriv da kacobriv bunebaze,
gamoyenebulia termini fuvsiς (buneba) da ara oujsiva(arseba).
173
amgvarad, arseba dogmatikis enaSi mkvidrdeba `bune-
bis~, Sinagani arsebiTi raobis gagebiT (igive ars bunebaÁ
da igive sityuaÁ arsebisaÁ mamisa da ZisaÁ: Teofilaqte
bulg. A 52,f. 67r), piris, individis mniSvnelobiT ki miRe-
bul iqna uJpovstasiς. am ukanasknelma gaaZeva xmarebidan sak-
maod gavrcelebuli provswpon termini, radganac igi `pir-
Tan~ erTad `niRabsac~ aRniSnavda (s. averincevi, 1984, gv.55).
amgvarad, Tu antikur filosofiaSi uJpovstasiς termins
oujsiva da uJparxiς terminTa sinonimad vxvdebiT, patristi-
kul literaturaSi oujsiva ise miemarTeba uJpovstasiς-s, ro-
gorc zogadi kerZos, an abstraqtuli konkretuls, ro-
gorc zogadad cocxali arseba _ individualurs, gvari
_ saxes: Koinovn toivnun hJ oujsiva, wJς ei\doς, meriko;n de; hJ uJpovsta-
siς (Damask. E j kd. 1001) zogadi ars arsebaÁ, xolo kerZoÁ _
guami (gardamoc., 84v); To; sw`ma ei\doς th`ς oujsivaς (Damask. Dial.
mz’gv.111) _ guami saxe ars arsebisaÁ (`dial.~, 33,1).
cnobilia, rom areopagelTan termini uJpovstasiς (guami,
guamovneba) ixmareba individualuris azriT da upiris-
pirdeba oujsiva-s (arsebas), rogorc gvareobiT TvisebaTa
erTobliobas. qristianuli samebis hipostasebi pirebia
(provsopa), gaerTianebulni erTarsebis (hJ miva oujsiva), Tanaar-
sobis (oJmooujsiva) principiT RmerTSi.
Tanamedrove qarTul filosofiur enaSi arseba-s dam-
kvidrebuli aqvs `nivTisSinaÁ~, sagnis Sinagani bunebis
(ceoyjcnm, esentia) mniSvneloba. Tumca yofiTs enaSi igi ad-
rindeli `myofis, cocxali arsebis, suldgmulis~ mniSv-
nelobiTac ixmareba (sakvirveli arsebaa adamiani: ilia,
qegl.). meore mxriv, terminma arsi, romelic Zvel qar-
TulSi arsebasTan erTad (areopag., 45,2-6) ZiriTadad ma-
inc `myofis~ (`is, rac aris~) Sinaarss gamoxatavda, Tana-
medrove salaparako enaSi daimkvidra swored pirveli,
Sinagani bunebis (`saqmis arsi, movlenis arsi~ _ cenm, ce-
oyjcnm) mniSvneloba. magram filosofiur literaturaSi
arsi sazogadod `yofnis~ mniSvnelobiTac gamoiyeneba axa-
li terminis _ yofierebis gverdiT. ase, mag., n. naTaZe he-
gelis naSromis Targmnisas Sein-is Sesatyvisad paralelu-
rad iyenebs yofierebasac da arssac (n. naTaZe, 1984,
174
gv.366), xolo S. papuaSvili kantis Txzulebis TargmanSi
amave cnebis Sesatyvisad xmarobs rogorc arssa da yofi-
erebas, aseve yofnasac (S. papuaSvili, 1979, gv.502). swored
amitom, specialur literaturaSi ayeneben sakiTxs, erTi
mxriv, arseba (ceoyjcnm) terminis Secvlisa (a. begiaSvili,
1972, #3, romelic gvTavazobs termins dedaarsi) da, meo-
re mxriv, arsis (//yofierebis) nacvlad yofna terminis Se-
motanisa (g. nodia, 1985, gv.153).
amgvarad, rogorc erT, ise meore SemTxvevaSi ukuigdeba
Rrma tradiciebisa da Zirebis mqone Zveli qarTuli termini
imis gamo, rom salaparako enis stiqiurma talRam misi
mniSvnelobis gadaxra gamoiwvia (es ki, Tavis mxriv, qarTu-
li filosofiuri enis arastabilurobis brali unda iyos).
am cnebaTa qarTulad (da ara marto qarTulad) gadmo-
cemis sirTule, rogorc vnaxeT, TviT berZnuli terminis
specifikuri SinaarsiT iyo ganpirobebuli: qarTulma arse-
bam SeZlo etvirTa oujsiva-s yvela mniSvneloba (arsebis seman-
tikuri sazRvrebis aseTi meryeoba unda iyos asaxuli `vef-
xistyaosnis~ cnobil konteqstSi: `borotsa sZlia keTilman,
arseba misi grZelia~, sadac arseba-Si igulisxmeba `sub-
stanciac~, `yofnac~ (,snbt) da `bunebac~ (ceoyjcnm).
ioane petriwma, romelTanac arseba termini yvela ze-
moT CamoTvlili mniSvnelobiT gvxvdeba (Tumca maTgan
`buneba~ mainc ZiriTadia), scada cnebaTa formaluri di-
ferencireba da `martivi arsebobis~ (yfkbxyjt ,snbt) fun-
qciiT axali _ aoba terminis Semotana.
`ganmartebis~ me-18 TavSi (`wesdadebisaTÂs arsTaÁsa~),
romelic arsTa wesdadebas (anu ierarqiul rigs) exeba,
sanam ZiriTadi sakiTxis ganmartebaze gadavidodes, ioane
petriwi `Tanwarvlis saxiT~ exeba `friad saTanado da
saWiro~ sakiTxs, aÁ, arsi, arseba da myofi cneba-termi-
nebis erTmaneTisagan gansxvavebis Taobaze. vrclad gan-
martavs ra termins arsi peripatoelebisa da platonis
mixedviT, igi wers: `arsi TviTon Seicavs Tavis sazRvars,
radganac arseba TviTmdgomia da sxvas ar saWiroebs Ta-
vis mamyofeblad, rogorc, mag., SeZenili, mopovebuli, ga-
redan miRebuli anu araarsebiTi, `zedSemosruli~, ro-

175
melsac aristoteles mimdevrebma _ peripatoelebma, ro-
gorc empirikosebma, SemTxveviTi uwodes, xolo didi pla-
toni TviT am SemTxvavebsac arsebad Tvlis, radganac iq
(mun), metafizikur samyaroSi garegnoba anu forma arse-
baa, xolo aq _ SemTxveva. iq sami ganzomileba, feri da
nakveTi _ arsni arian da usxeuloni, aq ki garedan SeZeni-
li (araarsi) da SemTxveva. iq platoni xuT kategorias
gamohyofs: arsebas, Tvisebas (TÂToba), sxvaobas, dgomas
da moZraobas (midreka). amaT, rogorc tomsa (gvareobas)
da arss, aTavsebs gonebiTsa da gonier msoflioTa So-
ris; yovel arss pirveli arsebisagan warmoSobilad
Tvlis, yovel gvarsa da gvarTa Tvisebas _ pirveli Tvi-
sebisagan... amgvarad, yovelive, rasac aq (xilvads, grZno-
bads samyaroSi) gareSed, garedan SeZenilad da SemTxvevi-
Tad Tvli, is iq (mun, miRma samyaroSi) arsia da tomi
(gvareoba). arsi myofisagan imiT gansxvavdeba, rom, ro-
gorc aristotele ambobs, myofi saziaro saxelia arsisa
da SemTxveviTisa, myofi arsze metia, radganac igi ume-
tesTa Semcvelia~ (“ganmarteba~, $ 18, gv.54).
miuxedavad aseTi diferencirebisa, ioane petriwi zog
SemTxvevaSi am terminebs TiTqos sinonimuri mniSvnelo-
biTac iyenebs: yoveli mimcemeli sxuaTa aobisaÁ, TÂT igi
ars myof da av (`kavSirni~, 16,13) (Tu SeiZleba iTqvas, maT
Soris calmxrivi damokidebulebaa: myofze SeiZleba
iTqvas aÁ, magram aÁ ver iqneba myofi). zogjer terminebi
arsi da myofi erTmaneTs enacvleba: ase, mag., `kavSirTa~
da misi `ganmartebis~ XI-XII Tavebi miZRvnilia “arsTa mi-
zezisa~ da `arsTa dasabamisadmi~. `kavSirTa~ am adgilis
ganmartebisas, sadac berZnuli to; o[n Targmnilia myofiT,
ioane petriwi `ganmartebis~ Sesabamis adgilas termin
arss xmarobs: yovelTa myofTa dasabami da mizezi upi-
ratesi keTilobaÁ ars (`kavSirni~, 12,15). pavnton tw`n o[n-
twn ajrch; kai; aijtiva prwtivste to; ajgaqovn ejstin: Procl., $ 12,25), ma-
gram, Sdr. `ganmarteba~: erTi da pirveli mizezi ars ar-
sTa aobisaÁ upiratesi keTilobaÁ (`ganmarteba~, $ 12,
43,29); an: xolo, Tu keTiloba ars, romlisadmi yovelni
myofni aRkrul arian, iyos dasabami da mizezi upiratesi
yovelTaÁ keTilobaÁ (`kavSir.~ $ 12,13,7): jEi jde; ajgaqovn ejs-
176
tin, ajf jou| pavnta ejxhvrthtai ta; o[nta, ajch; kai; aijtiva prwtivsth tw`n p
avntwn ejsti tavgaqovn (Procl., $ 12,48-50). igive azri `ganmarteba-
Si~ arsi terminis gamoyenebiTaa gamoTqmuli: zesT da mi-
zez yovelTa pirveli keTilobaÁ, romlisad yovelni ars-
ni aRkrul arian (`ganmarteba~, 44,33).
amgvarad, berZnuli termnis to; o[n (o[ntoς) Sesatyvisad ioa-
ne filosofosi iyenebs terminebs arsi da myofi. magram,
misive ganmartebiT, romelic aristoteles eyrdnoba, myofi
ufro farTo moculobis cnebis gamomxatvelia, radganac
igi moicavs arssac da SemTxveviTsac: myofi odes sTqua,
viTarca aristoteli ityÂs, saziarosa saxelsa hniSnav ar-
sisa da SemTxueviTisasa: ufroÁs vidreme arssa myofi,
rameTu umetesTa ars Semcvel (`ganmarteba~, $ 18, gv.54,24-6).
berZnul mh; on[-s petriwi Targmnis rogorc ara-arsiT,
aseve ar-myofiT. termini myofi zogjer berZnuli
to; u{parcon-is Sesatyvisadaa gamoyenebuli da maSin, Sesaba-
misad, myofoba udris berZnul u{parxiς-s (,snbt, ceotcndj-
dfybt). aseve, myofoba xSirad Seesatyviseba to; ei\nai-s
(`yofna’), magram amave u{parxiς da ei\nai terminebis Sesatyvi-
sad ioane petriwma Seqmna specialuri termini aoba.
aÁ, aobaÁ (to; ei\nai) terminebi, ramdenadac CvenTvis cno-
bilia, ioane petriwis Seqmnilia. aÁ, garkveuli azriT,
niSnavs myofs, arss, arsebuls, xolo aobaÁ _ myofobas,
arsebobas, arsebas (,snbt-s gagebiT): es ukanaskneli ter-
mini Targmania berZnuli to; ei\nai an to; ejstiv (71,2) terminisa,
rac `yofnas, myofobas, arsobas~ (,snbt-s) niSnavs. mag.: xo-
lo Tu amasa umecar, da amasca umecar iqmnas warmomayene-
belsa aobisa TÂsisasa (`kavSirni~, 100,24) – jEi jga;r tau`-
ta ajgnohvsei, kajkei`no ajgnohvsei to; tw/̀n ei\nai paravgon (Procl.,$ 167,17-18).
aÁ da aobaÁ sityvebis sapirispiro mniSvnelobiT ioane
petriwi Cveulebriv xmarobs uaryofiTi ar nawilakiT
nawarmoeb terminebs: araÁ da araobaÁ. erTi mxriv, aÁ-araÁ
da, meore mxriv, aobaÁ-araobaÁ wyvilebs Soris urTierT-
kavSiris arseboba naTeli gaxdeba konteqstebidan, sadac
isini erTmaneTis sapirispiro mniSvnelobiT gvxvdebian:
martivad aÁ oden myofobasa miiRebs araobisagan: (`gan-
marteba~, 180,5); aobaÁ TanganwvalebiT miiRo araobisagan,

177
(`ganmarteba~, 53,36); sruliad araobisagan miiRebs aobasa
(`ganmarteba~, 25,18); odes oden aÁ hniSvnides, marT-oden
araobisagan gahyofs (`ganmarteba~, 34,30); yoveli mizezi
TÂs-gamo mizezoansa pirvelad aobasa miscems da moswyu-
eds araTagan (`ganmarteba~, 55,7) da sxv.
aseTi dapirispirebis Semdeg Zalauneburad ismis kiTx-
va: aÁ da aoba terminTa warmoebisas amosavlad araÁ da
araoba formebi xom ar aiRo ioane petriwma maTi aseTi
SesaZlebeli gaazrebis safuZvelze: ar+aÁ da ar+aoba.1
araÁ niSnavs `araras~, `ara arss~, `ararsebuls~. es kar-
gad Cans Semdegi konteqstebidanac: mrcxuenis me TÂT mis
WeSmaritebisagan, aqaÁT warsulsa da mkudarsa, Tu arsTa
wil araTa gardmovaenebde (`ganmarteba~, 108,27-28), araobaÁ
ki Sesabamisad niSnavs `ararsebobas, armyofobas~. es nega-
tiuri cnebebis gamomxatveli terminebia. aqedan dadebiTi
cnebebis gamomxatveli terminebiT warmoeba uaryofiTi
‘ar’ nawilakis CamoSorebiT SeiZleboda: ar-aÁ>aÁ, ar-
aobaÁ>aobaÁ. magram SesaZlebelia termini aÁ gaazrebul
iqnes, rogorc ars zmnis gamartivebuli formac: ars>a da
miRebuli ars-is analogiiT ars-i→a-Á. es miT ufro sa-
gulvebelia, rom petriwisaTvis Cveulebrivia ars meSveli
zmnis gamartivebuli a formis xmareba (ukunqceula, war-
modgomila, SeerTebula...).
marTalia, aÁ `arss, myofs~ niSnavs, magram, rogorc Cans,
ioane petriwi mas am ukanasknelTagan mainc ganarCevs. igi
wers: aÁ da arsi da myofi ganiyofebian urTierTisagan
(`ganmarteba~, 54,3) da amisaTvis aristoteles imowmebs.
rogorc aristotele ambobs, myofi arsze metia, mas moi-
cavs: xolo aÁ raÁTaRa ganeyofÂs myofsa da arssa, ixile
meWuretman, rameTu, odes arsi anu myofi sTqua, myis-Tanave
guarsa warmoiyeneb xedulisasa... xolo odes oden aÁ
hniSvnides, marT-oden araobisagan gamohyofs da, reca-Tu
aTa Soris warmoaCens, magra uguarod (`ganmarteba~, 54,27-31).

1
Tavis mxriv, araÁ, cxadia, miRebulia araraÁ>araÁ da Sesabamisad
araoba<arraoba<araraoba-dan. ix. mag., araraobaÁ (“ganmarteba~, 88,18 _ ix.
agreTve: rameTu Seadgams arssa da arasa (`ganmarteba~, 7,1) gandgebis
araraobisadmi (`kavSirni~, 88,18).
178
rogorc vxedavT, arsi da myofi formis qonebas gu-
lisxmoben, xolo aÁ mxolod arsebobis mqonea, formis,
arsebis, enteleqiis gareSe. es kargad Cans zemoT moyvani-
li konteqstidanac, sadac aÁ-aobaÁ da araÁ-araobaÁ upi-
rispirdebian erTmaneTs. uao nivTi ararsia: uaoÁ igi niv-
Ti, romelsa ararsad saxelsdva sityuaman (`ganmarteba~, $
20,58,32). da marTlac, platonuri filosofiis enaze to; o[n
_ myofi aris is, rac dasrulebulia, gaformebulia (ei-
dosis mqonea), xolo usaxo, ugvaro (anu uformo) _ arar-
sia, (to; mh; o[n) uarseboa (s. averincevi, 1977, gv.39), magram,
imisaTvis, rom garkveuli myofoba, arseba ganxorcieldes,
saWiroa jer aoba mieces, e. i. araobisagan gamoiyos: xo-
lo yoveli mimcemeli sxuaTa aobisaÁ _ pirvel TÂT igi
ars myof da av (`kavSirni~, 16,14). amdenad, aoba, rogorc
martivad yofna, win uswrebs myofobas: miscems maT aobiT-
sa myofobasa (ganmarteba, 182,3): xolo, Tu aobasa da arse-
basa miscems warmoCinebulsa, da Zalsaca warmouyenebs,
Sesabamsa arsebisasa (`ganmarteba~, 31,37).
zogjer aoba berZnuli u{parxiς-is (yofna, arseboba exis-
tentia, ceotcndjdfybt-s) Sesatyvisia: da eseviTari aqus aobaÁ
TiToeulsa ganRmrTobilTasa (`kavSirni~, gv.81) _ kai; tauv-
thn e[cei th;n u{parxin, kaqovson e{kaston qeovς (Procl. $ 133,13-14).
amgvarad, ioane petriwma umartivesi arsebobis gamosa-
xatavad Seqmna Rrmad gaazrebuli da gamWvirvale termi-
ni a-Á, romelic am mniSvnelobas amarTlebs im Tvalsaz-
risiTac, rom igi aris pirveli aso-elementi anbanisa, da
amave dros, Semadgeneli nawili _ aso-elementi sruli
(gaformebuli) myofobis gamomxatveli terminisa _ ars-i,
romlis gamartivebul forma aris a-Á (ars>a).
am axali terminisagan ione petriwi zmnasac awarmoebs da
mimReobasac: rameTu TÂT igi aobaÁ TÂsisa mizezisagan aqus
yovelsa myofsa... xolo yoveli mizezi Tan-miscems TÂsisa
aobisagan da aaebs warmoarsebulsa asa (`ganmarteba~, 54,1-3).
amgvarad, aÁ garkveuli azriT arsia, myofia, magram
uformo, usaxo, garkveulobis armqone. igi martivad myofia;
platonis uformo, iracionaluri materiaa, anu _ `xbcnjt
cnfyjdktybt~ (Gkfnjy, Nbvtq, ghbv. c.656) _ anu `sufTa aobaa~.

179
aristoteles potenciuri myofobaa `nivTisSinaÁ arseba~.
sabas ganmartebiT, a myofia, magram ugvaro _ cxadia. es gan-
marteba petriwis naSromidanaa amoRebuli, iseve, rogorc
myofisa da arsebisa (saba, 1966). myofi//arsi terminebi na-
wilobrivi sinonimebia. arseba ki `myofobas~, `arsebobas~
niSnavs. `nivTisSinaÁ arsebis~ moqmedebis meSveobiT gamov-
linebis TvalsazrisiT moqmedeba Tan-warmodgomili da
Tanmorbedia arsebisa: Tanwarmosdgomia arsebasa moqmedebaÁ
(`ganmarteba~, 114,6-7); arsebas swored moqmedebis mixedviT
(saSualebiT) SevimecnebT, rameTu yoveli Zali da moqme-
debaÁ srulebaÁ ars yovlisa arsebisaÁ (`ganmarteba,~ 123,2)
da yovel arsebas Tavisi Sesabamisi Zali da moqmedeba (duvna-
miς kai; ejnevrgeia) aqvs: arsebasa Tu miscems warmoCinebulsa, da
Zalsaca Sesabamsa arsebisasa warmouyenebs (`ganmarteba~,
8,19-20). magram suli arsebis mixedviT maradiulia _ sauku-
noa, moqmedebiT ki Jamis-Sorisi, radganac yovlisa suli-
sada arsebaÁ saukunoÁ mxudar ars, xolo moqmedebaÁ _ mebr-
JamiTi (`kavSirni~, 114,29-30).
arseba aris rogorc Sinagani, `nivTisSinaÁ raoba~,
aseve `arseboba~, `myofoba~ am raobisa, anu arseba garkve-
uli azriT arsia: arssa TÂsi sazRvari Tan moaqus, rame-
Tu arsebaÁ ars TÂTmdgomi (`ganmarteba~, 54,4), anu ufro
zustad _ arsi arsebis mqonea, uarsebo ki igive araarsia:
boroti ara ars ars, arca arsTa Soris ars... aramed
uarsebo (`areopag.~ gv.44-45).
amgvarad, myofi da arsi garkveuli TvalsazrisiT
erTmaneTis sinonimebia _ is, rac aris, magram, rogorc
petriwi wers, mravalnia myofTani, romelTa erqumis myo-
fobaÁ, viTar yovelTa mekudoTa anagsa, aramed saukunoo-
bisgan daklebul arian (`ganmarteba~, $ 87, gv.141,30-31).
`saukunoobisagan daklebuli~, anu Jamis-Sorisi arsi war-
mavali, medini, xrwnadi da qcevadi arsebisa da bunebisaa,
amdenad, igi ar aris namdvili, WeSmariti arsi da myofi.
WeSmariti myofi saukunoa, samaradisoa. prokle diadoxos-
is sityvebiT _ pa`n me;n to; aijwnv ion o[n e[stin, ouj pa`n de; to; o[n aij-
wvnion (Procl., $ 88) _ yoveli saukunoÁ myofi ars, aramed ara
yoveli myofi _ saukunoÁ (`kavSir.~ $ 87). prokles am
Teziss petriwi Semdegnairad avrcobs: raÁcave iTqumis
180
saukunod, ufroÁs xolo da myofadca, rameTu namdÂl da
WeSmaritebiT igi ars mxudar uzadosa pativsa myofobis-
asa (`ganmarteba~, $ 87, gv.141).
uzado myofobis pativi namdvilad da WeSmaritad mxo-
lod saukunos _ samaradisos aqvs. xolo saukunos mizezi
da mama, rogorc ioane petriwi askvnis parmenideze dayr-
dnobiT, aris namdÂlmyofi: saukunoÁsa mizezad da mamad
namdÂlmyofsa dasdebs didi parmenidi: mas erTebrsa sfe-
rosa namdÂlmyofisasa aRmoaCens mizezad maradmyoÁsad,
rameTu maT Soris saukunoÁ (`ganmarteba~, $ 53,116,2).
amgvarad, mivadeqiT namdvilmyofs (o[ntwς o[n), romelic
ioane platonuri filosofosis Teologiuri (am terminis
rogorc antikuri, ise qristianuli gagebiT) xedvis qva-
kudxeds warmoadgens.

2.7. namdÂlmyofi∗ _ [Ontoς o[n

WeSmariti arsi anu WeSmaritad myofi, is, rac namdvi-


lad aris namdvilmyofi (o[ntwς o[n).
`attikeli~ filosofosi, prokle, namdvilmyofis
(o[ntwς o[n) filosofiur kategorias Tavis `Teologiis sa-
fuZvlebSi~ sul ramdenime paragrafSi exeba ($$ 86, 87, 88,
89) da isic ara sagangebod, aramed rogorc kerZo maga-
liTs maradisobasTan da usazRvroobasTan ziarebis sai-
lustraciod. namdvilmyofi aq daxasiaTebulia rogorc
Zalis mixedviT (kata; duvnamiς) usazRvro; rogorc Sedgeni-
li da warmomdgari sazRvrisa da usazRvroobisagan; ro-
gorc saukunoze uwinaresi; saukuneTaSorisi da saukunos
meziare (Tanmqonebeli). aq arsad ar aris laparaki nam-
dvilmyofis adgilze ontologiur struqturaSi _ erTis,
gonebisa da sulis seriebSi. namdvilmyofis filosofiur
kategorias prokle vrclad exeba platonis `parmenides~


vrclad ix. d. meliqiSvili, gelaTis saliteraturo skola da qar-
Tuli filosofiuri enis ganviTarebis gzebi, sadoqt. disert, Tb. 1986,
gv. 285-292. dabeWdilia krebulSi `Dbpfynbyjdtlxtcrbt "n/ls~, 1991, {hbc-
njkjubxtcrbt bynthghtnfwbb jynjkjubxtcrjq cbcntvs Ghjrkf Lbflj[f d
,jujckjdbb Bjfyyf Htnhbwb (Bcnbyyj ceott _ Csy _ Kjujc)> c. 41-48).
181
komentarebsa da Tavis fundamentur naSromSi `platonuri
Teologia~, romelTac gamowvlilviT icnobs da iyenebs
ioane petriwi (ix. a. xaranauli, 1990, gv. 62).
ioane petriwis `ganmartebaSi~ namdvil myofis, anu
namdvil arsis irgvliv `friad saTanadod da saWirod~
(anu sagangebod) Tu `TanwarvliT~ (gzadagza) laparakia
rogorc winasityvaobaSi (sadac igi Sromis mizandasaxul-
ebasa da mniSvnelobas arkvevs, da erTisa da simravlis
gverdiT ayenebs namdvil myofis problemas), aseve mTel
rig TavebSi (2, 3, 6, 10, 26, 27, 28, 29, 33, 34, 40, 53, 58, 63, 86,
87, 88, 89, 101, 102, 103, 112, 119, 124, 139, 151, 152, 159, 160, 196).
namdvil myofi anu namdvil arsi (//namdÂlveÁ) Seesaty-
viseba berZnul o[ntwς o[n (sityvasityviT _ `myofad myofi~,
`realurad myofi~, `WeSmaritad myofi~) termins.1 efrem
mcirisaTvis to; o[n _ myofi ars namdÂlve, namdÂlveoba
(`dial.~, 2,11; 2,15; filosofosobaÁ ars mecnierebaÁ nam-
dÂlveTaÁ: 52,1). prokles mixedviT namdvil myofi (bcnbyyj
ceott) aris pirveli myofi, maradiuloba (saukuno), mara-
disobaze uwinaresi (uwinares saukuneTa), usazRvro da
amave dros, sazRvris Semcvelic, TviTmdgomare (anu is,
rac ar saWiroebs raimes Tavisi myofobisaTvis _ `ar mo-
qene sxÂsa~). areopagitikaSi namdvilmyofs eZRvneba `sa-
RmrToTa saxelTaTÂs~ traqtatis me-5 Tavi _ `nam-
dÂlveÁsaTÂs~. aq `saxiereba~ (ajgaqovς _ petriwis mixedviT
_ keTiloba) ganixileba rogorc `namdÂlve arsi da yov-
elTa arsTa ars-myofeli~, `romeli-igi ars igi Tavadi
zeSTaarsebisa, ars yovlisave Zalisaebrisa yofisa, guam-
myofel, mizez da dambadebel namdÂlvisa, myofobisa,
guamisa, arsebisa, bunebisa, dasabam da sazom JamTa da
saukuneTa... namdÂlve amis arsisagan arian saukuneni da
arsebaÁ da yofaÁ da Jami da qmnaÁ da qmnadni, arsTa So-
ris arsni da esreT viTame-myofTa Soris myofni (`are-
opag.~ gv.60). igi ars saukune saukuneTa, romeli iyo
pirvel saukuneTa (iqve, gv.61).

1
o[ntwς _ saxarebaSi Targmnilia zmnizeduri formiT _ WeSmaritad _
o[ntwς o{ti profhvthς h\n: viTarmed WeSmaritad winawarmetyuel iyo: mrk. 11, 32.
182
am pirveli myofisagan aris yovelTa arsTa da sau-
kuneTa yofaÁ da yovelive Jami da saukune mis mier ars
da yovelive Jamisa da saukunoÁsa da yovlisave viTar-
raÁme myofisa dasabam da mizez pirveliTgan myofi igi
ars (`areopag.~, gv.61), moyvanili adgilebidan Cans, rom
areopagelTan namdvil arsi da saxiereba anu RmerTi er-
Tia, rasac kidev erTxel adasturebs amave traqtatis II
(b) Tavis Semdegi adgili: zogad yovlisa RmrTeebisad
moiReboded misTÂs Tqumulni igi sityuani, rameTu TÂT
igive bunebiT saxieri sityuaÁ ityÂs: `me saxier var~ (m.
20,15)... da kualad guesmis, `me var, romeli var~ (`ga-
mosvl.~ 3,14; “areopag.~ gv.14). es sityvebi aris damadas-
turebeli imisa, rom qristianuli rwmenis mixedviT Rmer-
Ti aris saxieri (keTiloba) da RmerTi aris is, rac aris
(oJ w`n) anu arsi. rogorc traqtatis avtori aRniSnavs, es
da sxva gamonaTqvamebi saRvTo werilisa Seexeba yovelsa
bunebasa erT-RmrTeebisasa da, viTar vhgoneb, arcaRa Tqu-
maÁ miÃms, ravden saxed RmrTismetyuelebasa Sina mi-
moicvalebis mamisa da ZisaTÂs igive da erTi saxeli
uflebisaÁ (`areopag.~, gv.15).
TiTqos sul es aris, rac SeiZleba amovikiTxoT prok-
le diadoxosisa da dionise areopagelis traqtatebSi
namdvil myofis (namdÂlveÁ) Sesaxeb. magram aqedanac na-
Teli xdeba, Tu rogor SeiZleboda ganeviTarebina ioane
petriws xedva (qewriva) namdÂlmyofis Sesaxeb da rogor
gadmoeca igi RvTismetyvelebis enaze, anu rogor daekavSi-
rebina namdÂlmyofi RmerTis upirmSoesi sityÂs, ZisaTvis.1
rogorc vTqviT, TviT prokles am traqtatidan ar
Cans, Tu ra adgili uWiravs namdÂlmyofs misi ontolo-
giuri struqturis ierarqiul rigSi (seriebSi, anu
petriwiT _ siraSi _ seirav). ioane petriwis mixedviT ki
aSkarad gamoikveTeba namdÂilmyofis sfero _ es aris
gonebis (nou`ς≈logoς), gonier gvarTa sfero, romel ars nam-
1
ix. d. meliqiSvili, ioane petriwis RmrTismetyvelebis meTodisaTvis,
gelaTis mecn, akad. Sr., weliwdeuli, #1, 1998, gv. 39-51; aseve, ioane pet-
riwi, `ganmarteba prokle diadoxosis RmrTismetyvelebis safuZvlebisa~
(Tanamedrove qarTul enaze gadmoiRo, gamokvleva, SeniSvnebi da leq-
sikoni daurTo d. meliqiSvilma), Tb., 1999, gv. XXVI-XL.
183
dÂl arsi da namdÂl myofi, viTarca adgili guarTaÁ (`gan-
marteba~, $ 57, gv.125). namdÂlmyofi gonebis seriis (naTxzi,
naqusi siraÁsaÁ) saTaveSi dgas: igi aris `caÁ gonebaTaÁ~,
gonebis sferos siraTmTavari, guarTmTavari da pirvel
saukunesa da pirvelsa gonebaTasa Soris damsWualula ($
53); namdvil-myofi pirveli gonebaa ($ 31); igi pirveli myo-
fia ($ 36), romelmac myofoba miiRo zesTerTisagan; igi
aris mizezi yoveli myofisa, rogorc `xati da ekmagio mis
erTisa~ ($ 29, $ 101); namdÂlmyofi aris pirveli arsi,
pirveli myofi, romelic myofobas aZlevs yovelives;
pirveli gvari da gvarTmTavari gonebis seriisa ($ 136), ro-
melic aris mizezi yovelTa arsTa cxovlobisa, masSia
cxovlobis arseba ($ 101); namdÂlmyofi sam saxed ganicdeba:
pirvel saukunesa (maradisobaze uwinaresad), TÂT mara-
disobaSi myofad da maradisobis mziarebelad ($ 88). es
aris pirveli saukuno, romelic pirvel gonebaTa Soris
damsWualula (hgies), igia mizezi yovelTa saukunoTa, igia
mizezi da mama saukunosi ($ 53)1, romelic warmoqmnis sau-
kunos bunebasa da mTeli gonierisa da gonebiTi sferos
`anaqussa da naTxzs~ (anu rigs, mwkrivs), radganac igia
`guarTa (ideaTa) adgili~ ($ 57) – tovpoς tw`n eijdw`n.
namdÂlarsi da namdÂlmyofi man zesTaman erTTaman da
zesTaman yovelTaman warmoamko, viTar xati TÂsi da Rmer-
Ti arsTa da myofTaÁ ($ 139); amave zesTerTma da keTilo-
bam, romelsa wadilma pativisaman mamadca hkadra wodebaÁ
(`ganmarteba~, winasityv. gv.8). namdÂlarsi da namdÂlmyofi
`mohrTo xatad da aRalmad (a[galma _ gamosaxuleba) TÂsad
($ 102) da dadva xatad TÂsad da igavad2 yovelTa myof-
Tad ($ 101); 29-e TavSi ki, sadac laparakia msgavsebis
(to; o{moion) meSveobiT mizezisagan (hJ aijtiva) mizezoanis (aijti-

1
Sdr. yrma iSua Cuenda Ze da mogueca Cuen, romlisa mTavrobaÁ iqmna
mxarsa zeda missa da hrqÂan saxeli misi _ didisa ganzraxvisa angelo-
zi, sakÂrveli Tanaganmzraxi, RmerTi Zlieri, xelmwife, mTavari mSÂdo-
bisa, mama mermeTa saukunosa (esaia, 9,6).
2
xatis, igavisa da saxis mimarTebis Sesaxeb ioane petriwTan ix. m. ra-
fava, 1975. termini igavi petriwis enaSi niSnavs `nimuSs~ _ paravdei-
gma. igavis mniSvnelobaTa Sesaxeb ix. giorgi amartoli, `xronoRrafi~,
gv. 69,6-30.
184
atovn) warmoSobaze da mis kvlav ukuqcevaze (ejpistrofhv) da-
sabamisadmi, petriwi imowmebs pavle mociquls, romelic
`[qristes] ityÂs xatad da msgavsad da ekmagiod (ejkmagei`on
_ yalibi, tÂfari) mis erTisad, romelsa mamobaÁca hkadra
sityuaman~ (`ganmarteba~, $ 29 _ igulisxmeba pavle moci-
qulis epistoleebi, sadac qriste iwodeba `xatad RmrTi-
sa uxilavisaÁ~: `qriste... romel-igi ars xati RmrTisa ux-
ilavisaÁ: kor. II, 4,4; romeli-igi xati RmrTisaÁ iyo, Sei-
racxa yofad igi sworebad RmrTisa: filip. 2,6; ganaCina
Tana-msgavsad xatisa mis Zisa TÂsisa, raÁTa iyos igi
pirmSo mravalTa Soris ZmaTa: rom. 8,9; [ZeÁ] romeli-igi
ars xati RmrTisa uxilavisaÁ: kolas. 1,15). `zesTmdebare~,
`ucnaurma~ (Seucnobelma a[gwstoς), `uocno~ (`warmoudge-
nelma, warmousaxvelma~, `mougonebelma~) `miuwuTo~ (miu-
wvdomelma), `uqmnelma da uTqvma~ erTma Seadgina namdvil-
myofi ori SemoqmedebiTi wyaros _ pirveli sazRvrisa da
pirveli usazRvroobisagan, romlebic namdvil-myofis
mxoloebia anu monadebia ($ 3, $ 24, $ 58, $ 89). vfiqrobT,
pirveli sazRvari da pirveli usazRvrooba petriwis mier
ar aris gagebuli da ganxiluli rogorc ontologiuri
kategoriebi, aramed isini namdvilmyofis _ gonebis se-
riis (mwkrivis anu rigis) gvarTmTavris Zalebia, misi Tvi-
sebrivi gamovlinebania. esenia: 1. maradiulobis, igiveobis,
erTobis principi anu `RmrTebrivi~ bunebis analogi _
pirveli sazRvari, romelsac filosofosi `gvarTa gva-
rad~ da `sazRvarTa sazRvrad~ saxelsdebs ($ 29), xolo
Cven ki axla Ze vuwodeTo (yovelive gansazRvra am pir-
velma sazRvarma, `romelsa aw Cuen Ze uwodeTo~: `ganmar-
teba~, $ 30) da me-2. pirveli usazRvrooba, romelic sim-
ravlis warmomSobi SemoqmedebiTi wyaroa da SeiZleba ga-
viazroT, rogorc suliwmidis ganmaxorcielebeli Zalis
analogi. es Zalebi, Tumca, Semecnebis procesSi momdevno
safexurebia namdvilmyofis Semdeg (ix. `ganmarteba,~ wina-
sityv., gv. 7-8), magram SeiZleba iTqvas, rom namdvilyofi
maT Tavis TavSi Seimecnebs, rogorc sakuTar Semoqmedeb-
iTs wyaroebsa da Zalebs, amitomaa, rom xSirad namdvil-
myofi gaigivebulia am or wyarosTan da erTianobaSi mie-
marTeba erTs, rogorc Tavis mamas [pirveli sxeuli ca] _
185
niadag sdevs da etrfis namdvil-myofsa da missa mamasa
erTsao (`ganmarteba~, gv. 129,3-4). `pirveli myofi, romel
ars Ze, guarTa yovelTa adgili~, zogjer enacvleba pir-
vel sazRvars _ guarTa guars ($ 57, gv. 124-125).
amgvarad, rogorc vxedavT, namdvilmyofis problema
gasdevs da msWvalavs mTels mis naSroms: sxvadasxva sa-
kiTxTan dakavSirebiT, Tu sagangebod, petriwi kvlav da
kvlav ubrundeba namdvilmyofis sakiTxs da analogiebs
atarebs qristianuli samebis ori ipostasis _ mamisa da
Zis urTierTdamokidebulebasTan.
Tavi rom movuyaroT zemoTqmuls da erTmaneTs davu-
kavSiroT petriwis `ganmartebis~ sxvadasxva adgilas gan-
xiluli, erTi mxriv, namdvilmyofis, rogorc filosofi-
uri kategoriis mimarTeba zesTerTTan da, meore mxriv,
RmerTis upirmSoesi sityvis _ Zis, rogorc xatis mimar-
Teba mama RmerTTan (Sdr. Ze RmerTi sityua ars arsebiTi,
mamisa Tana maradis myofi (`dial.~, 51,1) pir RmrTisad Ze
saxel-idebis, sityua RmrTisa mamisa uwoden Zesa mxolod-
Sobilsa (fsalm. ganmart. efr. mc., gv. 258); qriste Zed ka-
cisad dahbeWda mamaman, ese igi ars, beWdad missa da xa-
tad iSva cxovelisa uqcevelobisa da bunebisa igiveobisa
mimarT ganmacxadebelad: Teof. bulR., A 52, 46r), gamova,
rom, erTi mxriv, es analogia savsebiT eTanxmeba orTo-
doqsuli qristianobis Tvalsazriss; namdvilmyofi, rome-
lic aris saukunoze uwinaresi (qriste ars pirvel sauku-
neTa), pirveli sazRvari da pirveli usazRvrooba, mama da
mizezi yovelTa saukuneTa (qriste _ mama mermeTa sau-
kuneTa), ucnaurma da uTqmelma zesTerTma, romelsac `pa-
tiviscemis wadilma mamad wodebac hkadra~, warmoaCina Ta-
vis xatad da tvifarad, amave dros, nimuSad (igavad) da
RmerTad yoveli myofisa.
magram es analogia, meore mxriv, sakmao safuZveli iyo
origenes im `sacTurisa~, romelmac warmoSva ariozis
wvaleba, radganac, rogorc zemoT warmodgenili masali-
dan gamoCnda, namdvilmyofi petriwis, rogorc filoso-
fosis, ontologiur struqturaSi `damsWvalulia~, `hgi-
es~ (mevnei, ght,sdftn) gonebis sferoSi, xolo gonebis rigi
(seria) arsis (neo)platonur struqturaSi Tavisi arsebiT
186
dabla dgas absolutur erTze, anu TviTerTze, iseve,
rogorc sulis seria (`sira~), rigi dabla dgas gonebisaze
da a.S. cnobilia, rom qristianuli samebis dogmatis (ro-
melic sityvieri formiT ZiriTadad nikeis krebis Sem-
dgom, IV saukunis bolosaTvis dadginda) Camoyalibebis
procesSi platonisa da (neo)platonur filosofiur sis-
temebSi damuSavebuli arsis ierarqiuli struqturis _
(neo)platonuri erTis, gonebis da sulis triadis `Sera-
bamebam~ qristianul samebasTan _ mama RmerTis, Zisa da
suliwmidis ipostasebTan, origenizmidan gamosuli wva-
lebani (ariozisa da sxv.) warmoSva, rac ZiriTadad oujsiva
da uJpostavsiς cnebaTa aRrevidan momdinareobda (ix. zemoT.).
cnobilia, rom (neo)platonuri triadasa da qristianul
samebas Soris arsebiTi gansxvavebaa: erTi, goneba da
suli erTmaneTisagan damoukidebeli substanciebia, rom-
lebic erTmaneTs ukavSirdebian mxolod `warmoobiT~
warmomavlobiT: gamomdinareoben, `warmooben~ (provodoi, prov-
eisin) erTisagan da amasTan, yoveli momdevno safexuri
ufro mdarea da winas eziareba Tav-Tavisi gvarTmTavreb-
is anu siraTmTavrebis (siraTdasabamebis) meSveobiT msgav-
sebis safuZvelze ukuqcevis gziT. rac Seexeba qristian-
ul samebas _ mama-RmerTi, Ze-logosi da suliwmida erTi
substanciis (miva oujsiva) hipostasebia (uJpostavseiς), erTarseba
RmerTis sxvadasxva gvamovnebebia, pirebia (oujsiva→uJpov-
stasiς). amdenad, es pirebi anu hipostasebi Tanasworni, Ta-
naarsnia erTmaneTisa. cnobilia, rom swored am sakiTxSi
scildeboda qristianuli eklesiis orTodoqsias filo-
sofosi da Teologi, nikeamdeli patristikis warmomadge-
neli, dogmaturi RvTismetyvelebis pirveli krebulis av-
tori da katexizatori _ warmarTobis winaaRmdeg aqtiuri
mebrZoli, qristes erTguli aRmsarebeli – origene (185-
253 ww.). igi Tavis Tanamedrove, elinur filosofiaze aR-
zrdil sazogadoebas qristianul moZRvrebas maTTvis ga-
sageb enaze _ platonuri filosofiis kategoriebis enaze
ganumartavda da amodioda neoplatonuri triadis ierar-
qiuli wyobidan, rac samebis pirTa subordinaciul damo-
kidebulebas gulisxmobda da swored amitomac Seiqmna

187
wyarod qristianobis wiaRSi platonuri filosofiis nia-
dagze aRmocenebuli mwvaleblobebisa. konstantinopolis
V msoflio krebam dagmo origene da origenizmi da mis-
gan gamomdinare ariozisa da sxva wvalebani (ix. Ltzy.
dctk. Cj,. n.YV, 1889). aTanase da kirile aleqsandriele-
bis da kabadokieli wm. mamebis ZalisxmeviT nikeis krebis
Semdeg sityvieri saxiT sabolood Camoyalibda marTma-
didebluri mrwamsi (credo), romelmac mkveTri zRvari gaav-
lo platonuri filosofiuri arsis struqturisa da
qristianuli samebis gaazrebas Soris.
cnobilia, rom neoplatonuri arsis struqtura, ori-
genedan dawyebuli, iyo inteleqtualuri cTuneba qristi-
ani platonikosebisaTvis wmida samebis dogmatis inter-
pretaciisas, radganac swavleba wm. samebis Sesaxeb sar-
wmunoebis, gamocxadebis gziT Camoyalibda. am swavlebis
sqematizebis mcdelobas ki daqvemdebarebis (subordinaci-
is) principamde mihyavda qristiani moazrovneebi. rogorc
gasuli saukunis cnobili bizantinisti, f. uspenski wer-
da, `Wthrjdyjt extybt j cd. Nhjbwt ,skj rfvytv ghtnryjdt-
ybz lkz ,jkmitycndf c[jkfcnbrjd b r "njve djghjce ghb[j-
lbkb rfr ,s ytdjkmyj> edktx=yyst tcntcndtyysv [jljv vsc-
ktq~ (Ecgtycrbq> 1892, gv. 201). Tavis droze bizantiaSi wva-
lebis axali formebic wm. samebis logikuri dasabuTebis
gzaze Cndeboda. rogorc aTanase didi ambobda, ariozi
eklesiis `gardamocemas~ki ar eyrdnoboda, aramed filo-
sofiur silogizmebso da aseve iqceoda XI saukunis bi-
zantieli filosofosi _ ioane italosic.
SeZlo Tu ara XII saukunis qarTvelma Teologma, Ta-
vis `saRmrTismetyvelo xedvebSi~ Tavidan aecilebina Ta-
visi Tanamedrove bizantieli moazrovneebis _ evstrati
nikielis, sotirixos pantevgenosis, abati nilosisa Tu
sxvaTa Secdomebi, Cavarda Tu ara maTsaviT origenesa da
ariozis `mTxreblSi~ da `gardavlinda~ Tu ara wm. mamaTa
marTlmadidebel gzas?
es eWvebi ebadebodaT petriwis Tanamedrove im berZen-
Ta da qarTvelT, romelTagan devnasac uCivis ioane fi-
losofosi Tavisi ganmartebis `bolosityvaobaSi~. pro-

188
kles Txzulebis petriwiseuli Targmanisa da ganmartebis
XIII saukunis xelnaweris erT-erTi minaweris avtori (Se-
saZlebelia, nusxis gadamweri) wuxs Tavisi moqmedebis ga-
mo: rasa vwer, anu rasa glax-vmoqmedeb. warmovsityuav yo-
velsa Zalsa qristes mier. amis wignisgan warwymda sam-
gzis wyeuli arioz, aramed amisganve ganaTlebulTa sam-
gzis moiges RmrTismetyuelebisa saxeli: didTa brZenTa
dionosi da RriRori da vasili da sxuaTaca vieTme, xo-
lo Sen gonebaÁ ganwmedili moige RmrTisa mimarT da sa-
zRvarTaca mamaTa wmidaTasa nu gardahvlindebi da ara
sacTur geqneso (H 1337, 1v). xolo XVII saukunis sasuli-
ero moRvawe, mTavarepiskoposi timoTe gabaSvili sruli-
ad samarTlianad aRniSnavs, rom, vinc gulisxmisyofiT
waikiTxavs proklesa da petriwis Txzulebas, is did sa-
RvTismetyvelo xedvebs aRmoaCens masSi, xolo vinc zere-
led da ugulisxmod gamoiZiebs, mas ariozisa da ori-
genes mTxreblSi Cavardna emuqrebao.
da marTlac, Tu zereled da zedapirulad, sqematu-
rad SevxedavT ontologiuri sistemis (kerZod, namdvil-
myofis) petriwiseul qristologiur analogiebs, isini,
erTi SexedviT, SeiZleba origenes sacdurad da ariozis
wvalebis gamoZaxiladac mogveCvenos, radganac, rogorc
ukve iTqva, neoplatonuri ontologiuri sistema ierarqi-
ul, subordinaciul damokidebulebas gulisxmobs arsis
rigebisa (seriebisa), sadac yoveli momdevno safexuri
aris gamomdinareoba (petriwis terminiT _ `warmooba~,
`gzavna~ _ proi?enai, provodoς) wina, arsebiT maRali safexu-
risagan da, amdenad, misi mdare anareklia. ioane petriwis
mTeli `ganmartebis~ manZilze ki prokles namdvilmyofis
(romelic gonebis mwkrivis gvarTmTavari, siraTmTavari
da dasabamia) mimarTeba zesTerTTan gaazrebulia, ro-
gorc analogia logosis anu Zis mimarTebad mama RmerT-
Tan; misi Zalebia ori SemoqmedebiTi wyaro _ pirveli
sazRvari da pirveli usazRvrooba. pirveli sazRvari ki,
romelsac, rogorc igi ambobs, filosofosi gvarTa gvars
(anu `ideaTa ideas~) uwodebs, xolo `Cuen aw Ze uwodeTo~,
gaazrebuli unda iyos, rogorc analogia Zis RvTaebrivi
bunebisa, xolo pirveli usazRvrooba ki adamianuri bune-
189
bisa;1 namdvilmyofi isevea erTis xati, da yovelTa myof-
Ta igavi da RmerTi, rogorc Ze _ qristea xati RmrTisa
uxilavisaÁ (kor., II, 4,4; kol. 1,15; rom, 8,29; filip. 2,6).
Sedgmuli da myofi erTi, romlebic namdvilmyofis sxva-
dasxva aspeqts warmoadgenen, marTalia, sxvadasxva safex-
urze dganan, magram rogorc a. xaranaulma aCvena, `es sa-
fexurebi logikurad arian erTmaneTis momdevnoni da ara
realurad, drouli TvalsazrisiT. miT umetes ar warmo-
adgenen isini warmoSobis sxvadasxva safexurs~ (a. xarana-
uli, 1995, gv. 150). `ganmartebis~ sxvadasxva TavSi namdvil-
myofis daxasiaTeba, rogorc yoveli myofis mizezisa, pir-
veli gonebisa da pirveli myofisa, rogorc gvarTa ad-
gilisa (anu ideaTa toposisa): yovelTa guarTa mTavari
dasabami gonebaÁ ars, romel ars namdÂlarsi da namdÂl-
myofi, viTarca adgili guarTaÁ (`ganmarteba~, $ 57, gv. 125;
$$ 31, 36, 53, 57, 136, 88, 29, 101) paralels poulobs Zis da-
xasiaTebasTan `bolosityvaobis~ Semdegs konteqstSi: amis
gangebisa mier, gonebisad da myofisad pirvelisa, romel
ars Ze, guarTa yovelTa adgili, sulisa mier zesT WeSma-
ritisa gardmoiZRvanvian damsaxni ... mravalsqidianobasa
nivTisasa (`ganmarteba~, gv.212).
amgvarad, davinaxeT, rom prokles ontologiuri struq-
turis RvTismetyvelebisas, iseve, rogorc sazogadod, sxva
filosofiuri kategoriebis RvTismetyvelebis enaze ganmar-
tebisas, ioane petriwi mimarTavs ara silogizms, aramed ana-
logiis, magaliTis gzas (analogiis principis Sesaxeb ioane
petriwis filosofiaSi ix. g. TevzaZe, 1981, gv. 227).
magram, rodesac vlaparakobT ioane petriwis mier
moxmobil analogiebze erTisa _ mama RmerTTan, namdvil-
myofisa _ ZesTan, samaradmyos uZraobisa da igiveobriobi-

1
angariSgasawevia l. gigineiSvilis mier CvenTan kamaTSi araerTxel
gamoTqmuli Tvalsazrisi imis Taobaze, rom ioane petriwTan pirveli
sazRvari moazrebulia rogorc Zis analogi, xolo pirveli usa-
zRvrooba _ suli wmidisa (ix. l. gigineiSvili, 1998, misive Patonic Theo-
logy of Inane Petritsi, 1999), magram Cven mainc vfiqrobT, rom `ganmartebis~
teqsti iZleva saSualebas imis daSvebisa, rom ioane petriwis inter-
pretacia origenizmis daZlevas da prokles filosofiuri sistemis
qristianul moZRvrebasTan Tanxmobis ilustracias warmoadgens.
190
sa _ JamisqveSeTa maradiul denasa da ciklur moZraobas-
Tan, agreTve mTelisa misi nawilebis mTelSi Seurevneli
erTobis (ix. Teslisa da mcenaris magaliTi, `ganmarteba~,
$ 1, gv, 14) Sesaxeb da sxv., yovelTvis unda gvaxsovds, rom
es analogiebi filosofiur kategoriebTan da xedvebTan
moxmobilia imisaTvis, rom mowafes, msmenelsa Tu, saer-
Tod, `gamgones~ (Semmecnebels) adamianis gonebisaTvis mi-
sawvdomi `sityvierebiTi~ SesaZleblobis farglebSi gaa-
gebinos, auxsnas Tu gauxsnas am sayovelTao mizezis zes-
Tmdebareoba, erTarseba samebis hipostasebis Seurevneli
erToba, maradisobis zedrouloba da, saerTod, miaxloe-
biTi magaliTebiT Seuqmnas pozitiuri warmodgena im, ada-
mianuri gonebisaTvis miuwvdomeli, zesTgonieri, Seucno-
badi da warmousaxveli (`miuwuTo~, `ucnauri~, `uocno~)
erTis _ RmerTis zesTaobaze, romelic gansjasa da dasa-
buTebas ar emorCileba da mxolod WeSmariti rwmenis
(sarwmunoebis) netarebiT ganicdeba. erTaderTi, rac SeuZ-
lia filosofossa Tu Teologs SesTavazos gamgones (anu
Semmecnebels), es aris is, rom `xatTa mier, anu igavTa
mier~ miawodos codna zesTgonier (zesTa soflis) Sesa-
xeb, e. i. ki ar daasabuTos, aramed uCvenos, cxad-uyos ma-
galiTebiT, saxeebiT, analogiebiT: radganac is zesTgoni-
eri maradmyo dauzesTavdebis yovelTa monagonsa, aramed
anu xatTa mier, anu igavTa mier mecadineobs suli cnobad
mis uocnoÁsaTÂs da swyuris misdami ($ 51, gv.113). magram,
rogorc zemoT vTqviT, `gamgones~ unda axsovdes, rom mu-
naÁ yoveli daipyres igavis igavTa, xolo aqaÁ _ xatTa da
xatis xatTa, rameTu xatni yovelni igavnia xat ($ 50, gv.
108). amitom es analogiebi igiveobrivad, pirdapir ki ar
unda gavigoT, aramed igavebrivad da xatebrivad. eseni,
rogorc SesaniSnavad ganmartavs petriwi, igavad oden
esaxeebian da eigavebian mas erTebrivsa ricxusa da zes-
Taobasa erTisasa amisTÂs, romel winaukumo Zes, rameTu ...
zesTa Zes ese yovelsa arsebasa da Zalsa ($ 1, gv. 14).
amgvarad, `Suenier xedvaTa~, platonur filosofiur
moZRvrebaTa da `aqaTa~ (amqveyniuri arsis) magaliTebisa
da analogiebis moSveliebiT petriwi cdilobda poziti-
uri warmodgena Seeqmna Tavisi msmenelebisa da mowafee-
191
bisaTvis `munaÁ~-ze _ zesTa sofelze, RmerTze, oRond
ise, rom mkveTrad mijnavda maT (aqasa da munas) erT-
maneTisagan. ase mag., prokles traqtatis I Tavis ZiriTadi
Tezisis: yoveli simravle eziarebis raÁTave erTsa gan-
xilvisas, ioane filosofosi Teslisa da marcvlis maga-
liTis moxmobiT naTlad xsnis, Tu rogor unda warmovid-
ginoT simravlis mTlianoba (yovloba) erTSi ara Ser-
wymuli saxiT, aramed rogorc Seurevneli erToba. amiT
igi miaxloebiT warmodgenas uqmnis gamgones samgvamovne-
bis Seurwymel erTobaze. an Tundac, aviRoT, magaliTad,
ciuri sferos arsebiTi igiveobis, maradiulobis (rac mis
ciklur ganmeorebad moZraobaSi gamoixateba) Sedarebis
gziT martiv, RvTaebriv maradisobasTan (rac ucvaleblo-
basa da uZraobaSi mdgomareobs), am or ukvdavebas Soris
arsebiTi sxvaobis cxadyofa moswavlisaTvis SesaniSnavi
naTeli msjelobiT: cisaÁ gardasruli Seekrvis momaval-
sa da erTeqmnebis mas, da dasasruli misi dasawyis da da-
sabam iqmnebis sxÂsa da hgies igi ukudavad da dauvsebe-
lad, magra kualad da kualad da ara martivad ukudavad
da dauvsebelad, rameTu martivi ukudavebaÁ uqcev da uc-
valebel ars, xolo cis-Sorisi ukudavebaÁ _ qceviT da
kualad da kualadiTa ars, rameTu viTar moqmedebani, eg-
reca _ da arsebani ($ 50, gv. 110).
ase wvrTnis da avarjiSebs ioane filosofosi moswav-
lis gonebas, raTa man SeZlos analogiis gziT miswvdes mi-
uwdomels, warmoisaxos warmousaxveli, Seicnos Seucnobe-
li, Tumca ki miaxloebiT da ara arsobriv.1 xolo `saswav-
lod SemavalTaTÂs~ gonebis gasavarjiSeblad mas au-
cileblad miaCnia miwodeba prokle diadoxosis `Te-
ologiis safuZvlebisa~ (`RvTismetyvelebis kavSirTa~), sai-

1
RvTismetyvelebis es petriwiseuli meTodi srul TanxmobaSia, erTi
mxriv, grigol noselis VI homiliaSi gamoTqmul azrebTan RvTis ar-
sobrivi Seucnobelobis Sesaxeb (ix. T. kobuSis `metafizika, rogorc
sicocxlis forma grigol noselTan~, moxseneba, wakiTxuli 1999 w-is 16
oqtombers, Tsu klasik. filologiis, bizantinistikisa da neogrecisti-
kis institutSi) da, meore mxriv, maqsime aRmsareblis SexedulebasTan
`saRmrToTa sityuaTa misawdomelad~ magaliTis moxmobis Taobaze (ix.
d. meliqiSvili, 1998, 1999).
192
danac saRvTismetyvelo xedvaTa safuZvlebis, elementebis
Sesaxeb miiReben codnas im miuwvdomeli da Seucnobeli
zesTa erTis Sesaxeb, romelTan ziarebiTac warmoobs sim-
ravle, radganac proklem naTlad da gasagebad `daawyo da
warmoaCina~arsTa ganrigi, `wesi da siraÁ, romel ars
naTxzi yovelTa _ viTar, gonebisa, sulisa, bunebisa da
sxeulisa...~ (`ganmarteba~, winasity. gv. 6), rasac igi, ioane
platonuri filosofisi, Tav-Tavis adgilas ganmartavs.

3. prokle diadixosis ontologiuri struqturis


terminTa gadmocema ioane petriwTan

platonuri filosofiisa da misi terminologiis sis-


tematizatoris, prokle diadoxosis `Teologiis safu-
Zvlebis~ Targmnas didi mniSvneloba hqonda qarTuli fi-
losofiuri terminologiis dadgenisa da sistematizaci-
is TvalsazrisiT. prokles filosofiuri sistemis komen-
tirebis procesSi petriwma daamuSava, daazusta da siste-
maSi moiyvana qarTuli filosofiuri cnebiT-terminolo-
giuri aparati, Seqmna prokles ontologiuri struqturis
(rigebis _ seirav) cnebiTi sistemis Sesatyvisi naTeli da
gamWvirvale terminologiuri sistema.
radganac prokles `RmrTismetyvelebis safuZvlebi~,
petriwis azriT, aris `didTa saRmrTismetyueloTa xedva-
Ta~ saxelmZRvanelo, romelic `saswavlod SemavalTa yo-
velTa~ aswavlis RvTismetyvelebis elementebs, safuZvlebs,
umartives cnebebsa da kategoriebs (winasityv. gv. 5-6), da
romlis avtormac martivad da naTlad warmoaCina arsis
wesi da rigi (seirav, tavxiς), rogoricaa gonebisa, sulisa,
bunebisa, sxeulisa (winasityv. gv. 6), amitom igi Tav-Tavis
adgilas ganumartavs msmenelebsa da moswavleebs TiTo-
eul cneba-termins, dakavSirebuls am struqturasTan.
prokles ontologiuri struqturis TavSi dgas (hgi-
es, mevnei) uzado da wmida (eijlikrinhvς) erTi, romelic aris
dasabami da mizezi (ajrch;, aijtiva) yovelTa myofTa(//simrav-
lisa _ pa`n plh`qoς).

193
am uzado, TviT platonis `umwvervalesi gonebisaganac
ki miuwvdomeli~ erTis Sesacnobad imecadina proklem da,
raoden iyo SesaZlo, warmoadgina naTeli dasabuTeba am
myofTa sawyuri, satrfo da sasurvo erTisa. gansamartavi
traqtatis (Stoiceivwsiς Qeologikh;) ZiriTadi azri, amocana
swored imaSi mdgomareobs, rom erTi warmoaCinos, Tu ars
erTi da iZulebaTa mier TanSesityuaTaÁsa aRmoaCinos ese
mravalsaqadagoÁ erTi (winasityv. gv. 3). pirveli Tavebi
prokles traqtatisa da petriwis ganmartebebisa eZRvneba
erTis upiratesobis dasabuTebas apofatikuri meTodiT,
rodesac yoveli sawinaaRmdego debuleba ujeroebamdea
miyvanili (`aramed ese SeuZlebel da ujeroca~) da `Tan-
ganvlis saxed~ (danaskvis saxiT) mtkicdeba pirvelad da-
Svebuli Tezisi. es uzado da wmida (eijlikrinhvς) erTi aris
yovelives dasabami, safuZveli (ajrchv): dasabami erTi, mize-
zi yovlisa siraÁsaÁ ($ 22, gv. 61). igi aris upiratesi
(prwvtistoς) yovelTa myofTa, mizezi (aijtiva) da TviT umi-
zezo (ajvnaitivoς), mziarebeli (metevcwvn) da TviT ki uziaro
(ajmevqektoς); uziarebloba Tvisebaa mxolod `zesTerTisa,
romelic zesTa Zes yovelTa erTTa~ ($ 24, gv. 65, 29-32).
erTi sami aspeqtiT ganixileba:1 samsaxe ars xedvaÁ
erTisaÁ: 1) viTar zesTaÁsa pirvelisa, romeli zesTa Zes
yovelsa gsazidsa ricxuTasa da arca-ras eziarebis
pirvel TÂssa da arca-ras iziarebs Semdgomad TÂssa, raÁ-
Tamca ganwvala misdami; 2) da kualad ars sxuaÁ erTi, xi-
luli Soris simravlesa da Tanganwvalebuli simravle-
save Tana; 3) da kualad sxuaÁ erTi _ TiToeulsa oden
TÂTebasa Soris ixilvebis, romelTa amaT Sesaty saxeli
erqumis: pirvelsa _ zesTaÁ mravalTaÁ, xolo meoresa _
Soris mravalTaÁ, xolo mesamesa _ erTi TÂTebasa Soris
guarTasa ($24, 67, 31-34, 68, 1-7) (ix. agreTve, $ 23, gv. 64, 25-
30.). is zesTa erTi, absoluturi erTi, TviTerTi (aujtoen)
(=uqmnoÁ, uqmneli erTi), pirveli erTi, `romlisa sxuaÁ
arRa iyos upirmSoes~ ($ 3, gv. 23, 32-33) _ oden es zesT
erTi da keTiloba SeuZlebs erTqmnad yovelsa naTxzsa

1
qmnuli erTis (ginovmenon e]n), Sedgmuli erTis, myofi erTis Sesaxeb ix.
a. xaranauli, 1990, gv. 89, 117, 130, 159, 163.
194
siraÁsasa, rameTu erT-iqms yovelTa da mouvlens yovelsa
naTxzsa siraÁsasa gaerTebasa da Semohkrebs ganwvale-
bulTa da erT-iqms yovelsa. romeli sxuaTa erTTa ver
uZles, viTar ganmravlebulman erTman da gaTÂTebulman
erTman, viTar romlisame mxoloÁsaman, aramed man zesTa-
man erTman yovlisa siraÁsaman simravle erT-yo da TÂTe-
bani ricxuTani aerTna ($ 23, gv. 65, 13-20).
es aris swored yovelTagan zesTmdebare ucnauri er-
Ti da keTilobaÁ, romelsa wadilman pativisaman hkadra
mas da mamadca wodebaÁ (winasity., gv. 8, 6). erTi _ igive
keTilobaa: igiveobaÁ erTi da keTili (e]n kai; t jajgaqovn) da
dasabam yovelTa keTili ($ 20, gv. 18, 16); keTilobaÁ da
erTi _ igiveoba da RmerTi da keTili _ igiveoba
(kavSirni, $ 113).
aq erTi daxasiaTebuli iyo misgan gamomdinare sim-
ravlesTan, arsis ierarqiul wyobasTan mimarTebiT.
mTeli rigi terminebisa ki erTs axasiaTebs apofati-
kuri TvalsazrisiT, rogorc Seucnobels, miuwvdomels,
uTqmels da warmousaxvels: erTi aris ucnauri _ ucnoÁ
(a[gnwstoς), miuwvdomeli _ miuwuTo; uTqmeli _ uTqoÁ; uqm-
neli _ uqmnoÁ, dabolos, igi aris warmousaxveli _ uoc-
no. rogorc vxedavT, yvela es termini zemoT, struqtu-
rul modelebSi ganxiluli im mokle modelis mixedviTaa
nawarmoebi (cnoba _ u-cn-o, miwuToma _ mi-u-wuT-o, Tquma
_ u-Tq-o, oc(n)eba _ u-ocn-o), romelic SemuSavebul iqna
specialuri filosofiur-Teologiuri cnebiTi enisaTvis,
misi yofiTi, anu `mdabrionTa~ enisagan gansxvavebis miz-
niT. cnoba zmnidan, garda ucno terminisa, rogorc zemoT
warmodgenili sqema gviCvenebs, ioane petriws mokle mo-
delebiT sxva terminebic aqvs nawarmoebi: me-cn-e, sa-cn-o;
ukuTqmiTi Sinaarsis kidev erTi forma u-cnob-o aqvs
nawarmoebi. ukanasknelis mniSvnelobaa `umecari, uvici,
ugono~. cnebaTa diferencireba am SemTxvevaSi fuZis aTe-
matur c[a]n da Tematur cn-ob formebs akisriaT: ucno
aris `gonebiT Seucnobeli, Seumecnebeli~, ucnobo ki
`umecari, uvici~: isityua ucnoboman gulsa Sina TÂssa,
ara ars RmerTi (fsalm., 13,1; 52,2. ganmarteba, 213, 15-16.

195
Sdr. Zveli Targm: Tqua ugunurman gulsa Sina TÂssa _
ara ars RmerTi).
rac Seexeba u-ocn-o termins, igi nawarmoebia ocneba
zmnidan. berZnuli terminebis fantasiva, favntasma, fantasti-
kovn, fantastovς Targmnisas mniSvnelobaTa gansxvavebuli ni-
uansebis dacva da gadmocema metad Znelia. amitom nemesi-
osis rusulad mTargmnelma, f. vladimirskim, es termine-
bi uTargmnelad gadmoitana. ioane petriwi, rogorc sxva
SemTxvevebSi, aqac SesaniSnavad iyenebs qarTuli enis si-
tyvawarmoebiT SesaZleblobebs da Zvel qarTulSi ukve
arsebuli ocneba terminis gverdiT moxerxebulad awar-
moebs danarCeni terminebis zust qarTul Sesatyvisebs. es
kargad Cans `bunebisaTÂs kacisa~-s VI Tavidan, romelic
`fantaziis, warmodgenis~ anu `ocnebis~ unars, Zalas
exeba. nemesiosi ambobs: OiJ di; Stwivkoiv tevssara tautav fasi, fan-
tasivan, fantastovn, fantastikovn, favntasma (Nem. P.G., t. 40, 633).
ioane petriwis TargmaniT: xolo stoelni oTxad ityodes
amas: ocnebad, ocnebiTad, ocnebrivad da ocebad (bun.
kac., 72, 8-9; iqve: ocneba//saoci). u-ocn-o sabas gagebuli
aqvs, rogorc cnoba zmnis derivati da ganmartebuli aqvs,
rogorc `arasacnobeli~. aseve, sim. yauxCiSvilsac uocno
gagebuli aqvs, rogorc `sacnauris~ antonimuri da `uc-
nauris~ sinonimuri mniSvnelobisa da saZiebelSi ioane
petriwis Sromebis II tomisaTvis axsnili aqvs, rogorc
`Seucnobeli~ (ix. kavSirni, gv. 301). asevea gagebuli uocno
petriwis `ganmartebis~ rusuli Targmanis orive gamoce-
maSi (ix. Hfccvjnhtybt> 1942, gv. 25, 1984, gv.39). magram pet-
riws aSkarad gansxvavebuli cnebebi aqvs gadmocemuli am
ori terminiT: ucno _ `Seucnobeli~ da uocno _ `warmoud-
geneli, warmousaxveli~ (ytdjj,hf;ftvfz> ytghtlcnfdkztvfz).
amgvarad, uocno miRebulia ara cnoba, aramed ocneba
zmnidan. rogorc zemoT vTqviT, termini uocno ioane
petriws erTisa da keTilobis _ RmerTis atributad aqvs
naxmari maxasiaTeblebis rigSi ucnauri _ ucnoÁ, miuwdo-
meli _ miuwuToÁ, uTqmeli _ uTqoÁ, uqmneli _ uqmnoÁ si-
nonimuri wyvilebis rigSi.

196
ucnauri, ucnoÁ erTi (`Seucnobeli~ erTi): rameTu igi
zesTaÁ da ucnauri erTi usaxosaca da uromelosa war-
moaCens nivTsa (ganmarteba, 43,9); mis erTisa mier warmo-
iCina ese ucnauri nivTi, viTar ucnoÁ _ ucnoÁsa mier
(iqve, 43,13).
miuwTomeli, miuwuTo erTi: pirvelsa mas miuwTomelsa
zesT arssa erTsa (iqve, 130, 28-29); erTi igi da zenaÁ yov-
elTa sworebiT yovelTa mizez da miuwuTo (60,4).
uTqoÁ, uTq erTi: uTqoÁ igi erTi miudrekelobasa
zesTa Zes (iqve, 48,15); mis uTqÂsa erTisa mier (45,8).
uqmneli, uqmnoÁ erTi: uqmnelsa erTsa arca nawilni
hqonan da arca asoni da kavSirni (23,6); uqmnoÁ erTi
zesTa Zes nawilTmierobasa (23,37).
uocnoÁ erTi: uocnoÁ igi erTi zesTa Zes yovelsa
Zalsa da moqmedebasa (18,25); mas uocnosa erTsa moaqus
TÂs-Soris yoveli zesTguarTaÁ (30,4); ese mis uocnoÁsa
oden erTisa ars TÂTebaÁ (65,31) da sxv.
ucno da uocno cnebebi ioane petriwamde ar unda yo-
filiyo garCeuli: gonebiT warmousaxvelis, warmoudge-
nelis mniSvnelobiT efrem mcire iyenebs termins mou-
gonebeli: yovelTa mogonebaTagan mougonebel ars zeSTa-
gonebisa igi erTi (areopag., 6,19). (Sdr. arca gamoÁTqumis,
arca mogonebaÁ SesaZlebel ars (iqve, 10,20).
amonios ermiasis Sromebis mTargmneli ioane tari-
WisZe `gonebiT warmodgenis~ (ejnnoh`sai) mniSvnelobiT mogo-
nebas iyenebs: arca kacisaÁ, TÂnier sityÂerebisa, SesaZle-
bel ars mogonebaÁ (amon. 87,6). mas `azrovnebis~, `Semec-
nebis~ mniSvnelobiTac mogoneba (novhsiς) SesatyvisiT aqvs
gadmocemuli, Tumca amave, gnoseologiuri SinaarsiT igi
gagoneba terminsac iyenebs.
maqsime aRmsareblis Sromebis TargmanSi (K-14), ro-
melic amoniosis mTargmnelis xelidan Cans gamosuli,
`gonebiT warmousaxveli~ aRweriTadaa nawarmoebi: ara ga-
gonebuli (ouj novhsin). sainteresoa, rom `gonebiT warmosaxva~
gadmocemulia SesityvebiT: gagonebisSorisi ocneba, sadac
Sesityveba-terminis ZiriTadi wevri ocneba terminia.
es uzado, uocno, uTqo, miuwuTo, uqmneli zesTerTi
miRmaa (immre _ ejpevkeina) da zesTa Zes (uJperkei`noς, uJperiveroς)
197
yovelive misgan warmogzavnilze, anu warmoebulze (prov-
odoς, proveisin). es ukanaskneli iyofa rigebad, prokles ter-
miniT _ seirav (jaWvi), romelic petriws xan transliteraci-
iT gadmoaqvs _ bizantiuri warmoTqmiT _ `sira~, xan ki zust
qarTul Sesatyviss iZleva (xSirad hendiadisur wyvilSi):
naTxzi siraÁsaÁ (`Txzavs~ zmnidan mimReoba `naTxzi~, Zv.
`naTxzeni~ _ `nawnavi~), xan: naqusi siraÁsaÁ (`qsovs~ zmni-
dan). zogjer proklesTan am cnebis aRsaniSnavad tavxiς
(`wyoba, ganrigi, wesi~, `hfphzl~) terminic gvxvdeba, rac
Sesabamisad wesiT iTargmneba. sira (naTxzi, naqusi), Tu
SeiZleba iTqvas, teqnikuri terminia. Tvisobrivad igi er-
Ti gvaris (ei\doς) mxoloTa Semcvelia, siras anu rigisa-
Tvis eidosis anu gvaris (ragvarobis) mimcemi, gvarmyofe-
li da arsebis mimniWebeli. amdenad, igi aris gvarTmTa-
vari anu siraTmTavari (seriis, rigis mTavari), wesTmTava-
ri, siraTdasabami. siraTmTavrebTan anu siraTdasabameb-
Tan msgavsebis safuZvelze baZvis (zuelvis, mivmesiς, oJmoi-
ovthς) gziT xdeba ukuqceva uSualod Tavisi arsebiTi
dasabamis, mizezis (ajrchv, aijtiva) mimarT da ara `viTar da-
xudes~ (anu rogorc moxvdeba, SemTxveviT), radganac uc-
xosa viTar etrfos bunebiT? (gv. 88,18). warmoobis, anu
gzavnis (proi>evnai, provodoς) anu emanaciis safuZvelic msgav-
sebaa: gzavnani arsebaTani msgavsebisa mier arian ($ 55).
amasTan, rac ufro axloa (moaxlea) yoveli momdevno
gvarTa sfero anu rigi zesTerTTan, miT ufro msgavsia
misi da, amdenadve, ufro umjobesia mis-qveSeTa rigze. Se-
sabamisad _ rac ufro daSorebulnia `naTxzni siraÁsani~
erTisagan, miT ufro mdare anareklebia da `umsgavsonia~
isini erTisa. da ase _ usaxo da ugvaro nivTamde, ro-
melsa ararsad saxelsdva sityuaman ($ 21, gv. 58).
yovelives dasabami da pirvelmizezi zesTerTia (anu
TviTerTi _ au[toevn: erTisa mier pirvelisa warmoiyenebian
mxoloni arsebaTani (`kavSirni~, $ 115, gv. 71)), magram,
rogorc ukve vTqviT, yovel rigs Tavisi sakuTari dasa-
bami, Tavi (siraTmTavari, gvarTmTavari) aqvs da, maSasa-
dame, Tavisi uaxloesi mizezic. am gvarTmTavari henadisa-
gan _ yoveli guaris dasabamobiTi mizezi msgavsTa war-

198
moayenebs: yoveli siraTdasabami, viTarca iyos TÂTebaÁ
pirvelisaÁ, Tan-miscems TÂsTa TÂTebisagan sirasa yov-
elsa (`kavSirni~, $ 115, gv. 71), anu, rogorc petriwi ity-
vis, `iziarebs uzesTaesi da mizezi TÂs-gamo mizezoansa
da Tan-miscems Tavisi mouklebelisa myofobisagan~ ise,
rom TviT arafers miiRebs misgan. amgvarad, ujobesi
(umaRlesi) iziarebs udaress, xolo udaresi eziareba
umjobess: e. i. ziarebis1 meqanizmi seriaTa mwkrivSi war-
moobis procesSi _ calmxrivia. mizezisagan gamomdinare,
mizezoani2 (aijtiatovn) Tavis TavSi atarebs mizezs, magram
misi igiveobrivi, identuri ki ar aris, e. i. ara TviT igia
(oJ aujtovς, tautovn), aramed `viTar _ igive sxua~. kerZod: igi-
vea ukue msgavsebisa mier, xolo gasxuaebul _ umsgavsoo-
bisagan. mizezni Tanuziaroni anu Tanuqononia (ajmevqektoς)
_ rameTu aras miiReben TÂsTa SemdgomTagan, aramed sama-
radisod damsWualul arian zenaobasa Soris mTavro-
bisasa, viTarca mizezni da wyaroni arsTani da aras mi-
iReben TÂs-gamoTa mizezoanTagan ($ 63, gv. 128).
siraTa anu guarTa gamomdinareoba, warmooba (proi?enai,
producire, progreditur) gzavna (o[doς _ gza-dan,) garkveuli Tan-
mimdevrobiT, safexurebrivad xdeba. es procesi naTladaa
gadmocemuli petriwis `ganmartebis~ me-60 TavSi: yoveli
zeda rigis mTavari anu siraTmTavari (mxolo, monada
monavς) gadascems Tavis TviTebas mis momdevnos da dauzes-
Tavdeba mas rogorc mizezi da maarsebeli. TiToeul
mwkrivs, serias (naTxzs, naquss) Tavisi siraTdasabami mxo-
lo anu monada aqvs (monavς), romelic ideis (ei[doς _ I[deva)
1
ziareba terminis gaazrebasTan dakavSirebiT ix. ioane petriwis `gan-
martebis~ I Tavi, sadac igi metad marjved iyenebs am zmnis sami sxva-
dasxva formis (iziarnes maT igini, eziara igi mas da iziara man igi)
lingvistur analizs imisaTvis, rom daasabuTos prokles ZiriTadi Te-
zisi `yoveli simravle eziarebis raÁTave erTsa~.
2
termini `mizezisagani~, romelic berZn. aijtiatovn-is Sesatyvisad aqvT
naxmari efrem mcires da arsen iyalToels (ix. `dial.~, 47,2), gamoxatavs
mizezisagan gamomdinareobas, petriwis termini mizezoani ki xazs usvams
mizezisagan gamomdinareobasTan erTad mizezis Tavis TavSi mqoneblobas
anu `pyrobas~ (-ovan sufiqsi qonebis gamomxatvelia), rasac igi did
mniSvnelobas aniWebs mizezisa da mizezoanis urTierTdamokidebulebis
gagebisaTvis.
199
tolfasia: raÁc-raÁve iyos, viTar mxoloÁ sxeulTaÁ _ caÁ;
da mxoloÁ bunebaTaÁ _ sayovelTaoÁ bunebaÁ; da mxoloÁ
sulTaÁ _ sayovelTaoÁ suli; da mxoloÁ gonebaTaÁ _ nam-
dÂlmyofi, da mxoloÁ erTTaÁ (henadebis) _ mze igi erTi-
saÁ (`ganmarteba~, $ 21, gv. 59, 12-16).1 arsTa yoveli gvarT-
mTavari (gonebisa, sulisa, bunebisa...) mxolod Tavisi
gvaris farglebSi moqmedebs, mag., gonebisa yoveli mo-
qmedebaÁ vidre da sadamde moqmedebs Zali gonieri _ da
gaguarebulTamdis, xolo metad veRara gazidavs TÂsTa
gonierTa naTelTa ($ 20, gv. 58), maSin, rodesac erTis mo-
qmedeba gaswvdeba yvela rigs TviT usaxo da ugvaro, uro-
melo nivTamde (materiamde), TiToeuli gvaris arsebobis
principi ki erTobaSia, rac erTTan ziarebiT (mevqexiς) mi-
iRweva. erTTan ziarebaa ukuqcevis (ejpistrofhv) safuZvelic.
erTi maziarebelia, xolo TviT ki uziaro, anu Tanuqonoa
(ajmevqektoς), TviTmdgomia (aujtarkhvς, aujqupovstatoς). mxolod am
zesTerTs ZaluZs simravlis erTyofa da SeerTeba ($ 23, gv.
65), e. i. imaTi erT-gvarad qmna, romelnic erT rigs, siras
Seadgenen (warmoadgenen). magram ziareba yoveli momdevno
rigisa erTTan xdeba ara uSualod, aramed wina rigis
siraTmTavrebis, anu gvarTmTavrebis msgavsebis (oJmoiovthς)
meSveobiT ($ 35, gv. 87). radganac saTanado ars, raÁTa ego-
sca da warmoiarsosca da gasxuavdesca (gv. 88). winaaRmdeg
SemTxvevaSi, e. i. Tu ar gamoeyofa Tavis dasabamsa da
dasawyiss da, `Tu oden egos Soris mizezsa mizezoani~,
maSin `arca warmovlos naTxzman siraÁsaman da arca
ganTÂTden mxoloni myofTani~ (gv. 87), e. i. ar iqneba war-
mooba, ganviTareba. amgvarad, ganviTarebis azri imaSi
mdgomareobs, rom yoveli mizezoani hgies mizezsa Soris
TÂssa da iwarmoebs misgan da ukuniqcevis misdadve (gv. 87).
amgvarad, erTi aris sawado da satrfo (to; ojrektovn) yo-
velTa mis mier warmonaarsTa. trfoba da wadili mis er-
Tisadmi anu keTilobisadmi (ajgaqovς) aris ukunqcevis
(ejpistrofhv) safuZvelic, es aris ganviTarebis mamoZravebe-

1
henadebis (erTTa) da monadebis (mxoloTa) Sesaxeb proklesa da
petriwis ontologiur sistemebSi dawvrilebiT ix. ana xaranauli, 1990,
gv. 117-130, misive 1995, gv. 140-151; aseve, l. gigineiSvili, 1995, gv. 152.
200
li Zala, ganviTarebisa, romelic elinur azrovnebaSi
cikluri xasiaTisaa. amasTan dakavSirebiT sainteresoa
crovnoς-is cnebis ganmarteba ioane petriwis mier elin fi-
losofosTa naazrevis ganxilvis gziT da drosTan dakav-
Sirebuli terminologia Zvel qarTulSi.

4. drois cnebis gamoxatvisaTvis Zvel qarTulSi∗

drois kategoria erT-erTi ZiriTadi ontologiuri


kategoriaa aristoteles aT uzogades kategoriaTa So-
ris. neoplatonur filosofiaSic drois problemas erT-
erTi centraluri adgili uWiravs: maradiulisa da Jami-
eris (JamisSorisTa) problemas eZRvneba prokles 48-55-e
Tavebi da am paragrafebis ioane petriwis ganmartebanic.
drois problema kacobriobis azrovnebis istoriaSi
iyo da dResac rCeba erT-erT mniSvnelovan problemad ro-
gorc zogad-filosofiuri, ise konkretul-yofiTi Tval-
sazrisiT.
kacobriobis istoriam didi gza ganvlo, sanam drois
cnebis Tanamedrove gagebamde mividoda. es gza ki albaT
daiwyo miTologiuri personoficirebuli RmerTebidan,
romelTa sakuTari saxelic _ xronosi da eoni _ antikur
filosofiaSi, bunebrivad, droisa da maradisobis ab-
straqtuli cnebebis aRsaniSnad iqna gamoyenebuli. xro-
nosis marad ganmeorebadi, cikluri xasiaTi, rogorc ma-
radiulobis xatisa, platonidan moyolebuli, drois an-
tikur gagebas udevs safuZvlad, xolo aristoteles mier
gaazrebuli dro, rogorc moZraobis sazomi, romlis
nawili ukve iyo, nawili jer ar aris, magram iqneba, `maT-
Sorisi ki myisia~, asaxvas poulobs adreqristianuli
xanis patristikul literaturaSi (basili didi: anu ara
esreT arsa Jami da weliwadi, romlisa-igi Tanawarsuli
uCino iqmna da momavali-igi arRa mosrul ars da mowev-
nuli igi pirvel cnobisa Tana-warhÃdebis?! (`equsTa~, g.


dabeWdilia gazeT `literaturuli saqarTvelos~ 1988 w. seqtembris
me-4 nomerSi.
201
aT. 6,27-29). netari avgustines suls swvavda `survili am
TiTqos Cveulebrivi, magram, amave dros, rTuli da
saidumlo gamocanis amoxsnisa (`me minda gavigo buneba da
arsi droisa, romliTac Cven sulTa moZraobas vzomavT~;
an: `mokvdavTa goneba, Cveulebriv, ver xedavs verc dasa-
wyiss misas, verc gareSewerilobas, ver swvdeba mis Sua-
gulsa... msurveli ver gansazRvravs mis e. w. awmyos, myoo-
badsa da namyos, radganac namyo aRar aris, imitom rom
warxda, myoobadi ar aris, radganac jer ar damdgara, xo-
lo awmyo ki miedineba azrTan da bgerasTan erTad, sity-
vaze uswrafesad~ (avgust. 1986, gv.367-8).
drois es samwevrovani gageba rom imTaviTve ar yo-
fila gamokveTili adamianis azrovnebaSi, amaze im enebis
gramatikuli sistemebic metyveleben, romlebSic araTu
zmnur kategoriebSi, aramed leqsikaSic ki ar aris garCe-
uli drois sami saxe (mag., semitur enebSi da amerikis in-
dielTa zog enaSi drois samwevrovani sistema dResac ar
aris Camoyalibebuli: zmnebis formacvalebadoba xdeba
ara namyo-awmyo-myofadis formaTa mixedviT, aramed aspeq-
turi opoziciiT: wyvetili da gangrZobiTi (momentobrivi
da diuratiuli), xolo am ukanasknelSi moiazreba axla
da Semdeg.
qarTuli enis istoriis siRrmeebs Tu gavyvebiT, misi
zmnuri sistemis `arqeologiac~ amasve dagvidasturebs:
qarTuli zmnis uRlebis ganviTarebis uadres etapze ar
unda arsebuliyo drois samwevrovani sistema, aramed
iqac awmyo-myofadi erT denad mTlianobas warmoadgenda,
romelsac gramatikul literaturaSi `gangrZobiT~ anu
`diuratiul~ aspeqts uwodeben. albaT, saukuneebi dasWir-
da, sanam sxva enobriv koleqtivebTan kontaqtebisa da
gavlenebis Sedegad, Tu raRac sxva mizezebis gamo qar-
Tul azrovnebaSi momxdari cvlileba aisaxeboda enis
sulsa da qsovilSi da statikisa da dinamikis mkveTri
dapirispirebis niadagze warmoiSoboda droTa axali sam-
wevrovani sistema, dro-kiloTa mTeli Tavisi ganviTare-
buli, Tanmimdevruli rigebiT.
drois problema sazogadod da, kerZod, drois cnebis
qarTulad gadmocemis siZnele afiqrebdaT Zvel qarTvel
202
moazrovneebs. es, nawilobriv, gamowveuli iyo misi Sesa-
tyvisi berZnuli leqsemebis (crovnoς, kairovς) semantikuri
velis sazRvrebis gaurkvevlobiT (ufro zustad _
mqrqalobiT), polisemantizmiT da am cnebis filosofiu-
ri Sinaarsis sxvadasxvagvari gagebiT. jer kidev efrem
mcire, areopagituli korpusis Targmanis erT-erT komen-
tarSi, romelic exeba aijw`n (maradisoba, cxovreba, dro,
epoqa, era) leqsemas, werda: Seiswave, viTarmed berZenTa
eniTa mravalguarad ixmareben saxelsa saukunoÁsasa wmi-
daTa werilTa Sina. amisTÂsca me, viTa TÂT maTiTa eniTa
arian, egreT damiwerian sityuani ese, aw werilTagan Se-
moRebulni, raÁTa scna, viTarmed amaT sityuaTa Sina
yovelgan saukunoÁsa saxeli ars berZulad, romeli wmi-
daTa mamaTa da moZRuarTa qarTulisa TargmanebisaTa
odesme sawuTrod uTquamT da odesme _ Jamad friadiTa
jerovaniTa gangebiTa. xolo aqa saWiro iyo, TÂT viTa
maTsa enasa ars, egreT dawera, raÁTa ara mouzavebel
iyos maTda Targmani maTi (areopag., koment. 10, gv.252). ro-
gorc vxedavT, termini aijwn` (bizantiuri warmoTqmiT _
eon) Zvel qarTulSi iTargmneboda konteqstis Sesabami-
sad, sityvebiT: sawuTro, sofeli, Jami, saukuno, rac ram-
denadme asaxavs am berZnuli leqsemis semantikur vels.1
efrem mcires am sityvis ramdenime niuansidan sWirdeba
erTi mniSvneloba _ kerZod, `saukuno~ (`maradiuli, sama-
radiso~), rac misi ZiriTadi mniSvnelobaa, radganac eoni
aris raRac gabmuli, gangrZobadi, usasrulo aradiskre-
tuli mTlianoba, romelic maradiulobisaken aris ganzi-
duli da, garkveuli azriT, moicavs droTa ganmeorebad
ciklebs, rogorc mis (maradisobis) xatsa da anareklebs.

1
aijw`n leqsemis polisemantizmis Sesaxeb ioane damaskeli wers:
Crh; toivnun ginwvskein, o{ti to; tou` aijw`noς o[noma polushmovn ejsti plei`sta ga;r shmaivnei.
JAiw;n ga;r levgetai kai; hJ eJkavstou tw`n ajnqrwvpwn zwh;. levgetai pavlin aijw;n, kai; oJ cilivw
n ejtw`n crovnoς (Damasc. jEkd. 861) – arsen iyalToelis TargmaniT: saÃmar
ars vidreme cnobad, viTarmed mravlisa damniSnvel ars saukunoÁsa sax-
eli, rameTu mravalsa ras Seiswavebs; rameTu saukunod iTqumis Ti-
Toeulisa myofTaganisa cxorebaÁ, kualad iTqumis saukuned aTaseulTa
weliwadTa Jami. kualad saukuned iTqumis yoveli ese awindeli cxore-
baÁ... (gardamoc., 62).
203
aris meore berZnuli leqsema, crovnoς, romelic, eonis msgav-
sad, amave dros, RvTaebis saxelicaa. misi ZiriTadi mniSv-
nelobaa zogadad `dro~, Tumca aris konteqstebi, sadac
igi `garkveul drosac~ (kerZod, weliwadis drosa da
asaksac) niSnavs. gansxvavebiT eonisagan, es aris diskre-
tuli Sinaarsis mqone wardinebadi drois cneba, magram
ara sworxazovani, aramed antikuri azrovnebisaTvis dama-
xasiaTebeli sferuli da, amave dros, ganmeorebadi, cik-
luri moqcevis gageba. igi gaigivebuli iyo ciuri sferos
moZraobasTan, rac gansazRvravda dRe-Ramis, Tveebisa da
wlebis monacvleobas, romelTac platoni drois nawi-
lebs uwodebda. amitomaa, rom Tanamedrove ingliseli fi-
losofosi uiliam gaTri Tavisi `berZnuli filosofiis
istoriaSi~ saWirod miiCnevs SeCerdes am sityvis specifi-
kur berZnul gagebaze, rac drois cnebis Tanamedrove ga-
gebisagan gansxvavebulia da aRniSnavs misi inglisurad
Targmnis sirTules (ix. Gtnhbwb, `Hfccvjnhtybt~ 1984, gv. 258,
g. TevzaZis SnS. 136). metad saintereso da sayuradReboa
is faqti, rom zustad aseve iqceva XII s-is qarTveli fi-
losofosi ioane petriwi, rodesac Tavisi leqciebis
ciklSi prokle diadoxosis `RvTismetyvelebiTi elemen-
tebis~ Sesaxeb exeba maradiulisa da droulis proble-
mas. sanam berZnuli xronosis Sesatyvisad qarTulSi dam-
kvidrebul sparsul sityvas _ Jams ixmardes, petriwi ram-
denime gverdze ganixilavs antikuri da bizantiuri xanis
mTeli rigi filosofosebis, erTi mxriv, platonis,
plotinis, porfiris, iamvlixosis da, meore mxriv, aris-
totelesa da peripatoelebis Sexedulebebs xronosis Se-
saxeb. pirvelni xronoss maradiulobis xatad miiCneven
Tavisi usasrulod, marad ganmeorebadi cikluri moqceve-
bis gamo, imgvarad, rom iq, maradisobaSi myofoba uZravad
da daunawevreblad `hgies~, xolo aq, drois ganzomilebis
mqone samyaroSi, maradisoba moZraobis dausrulebel gan-
meorebadobaSi, `niadag denasa da gardadenaSi~ mdgomare-
obs da danawevrebulia gardasrulad, awad da momavalad.
xolo aristotele da misi mimdevarni xronoss gansaz-
Rvraven, rogorc moZraobis sazoms, kerZod ki, pirveli
moZraobisa, romelic pirvel sxeuls, cas axasiaTebs.
204
`mzis yoveli moqceva ama da am zodiaqodan ama da am zo-
diaqomde garkveul Jams Seadgens, romelsac qarTuli
eniT weliwadi ewodebao (dawvrilebiT ix. `ganmarteba~, $
50). amgvarad, ioane petriwi vrclad Cerdeba crovvnoς-is gan-
martebaze da gansakuTrebiT gaxazavs im siZneles, rome-
lic axlavs mis qarTul enaze gadmocemas. igi sagangebod
usvams xazs imas, rom qarTuli Jami xronosis mniSvnelo-
bas ver gadmoscems, igi ufro miesadageba kairovς-s (`gark-
veuli, daniSnuli dro, vada...~), romelic xronosTan Se-
darebiT viwro cnebaa: `imecne, romel xronosa Jami ver
gardamoitÂfravs, aramed Zalad oden kerosa, xolo keroÁ
nawili ars da nawilis nawili xronoÁsa~ an: `Jami ar ena-
cvalebis xronosa, aramed kerosa, xolo keroÁ nawil
oden ars xronoÁsa~ ($ 50).
marTlac, kairovς anu petriwis bizantiuri warmoTqmiT
_ kero _ mcire monakveTia droisa. garkveuli, mocemuli
dro, `vada~ (Tumca igi garkveul konteqstebSi zogadi
drois mniSnelobiTac ixmareba). axal aRTqmaSi ki es si-
tyva iZens specifikur Sinaarss da upirispirdeba xro-
noss, rogorc ganzogadebul dinebad dros da gaigeba
rogorc qristes gamocxadebis daniSnuli, garkveuli
dro (Kai; oJ kairovς h[ggike _ xolo Jami mowevnul ars (l.
21,8) an: etyÂs mas iesu: arRa moiwia Jami Cemi (A 52,14v) da ama-
ve specifikuri SinaarsiT itvirTeba Zveli aRTqmis kairovς-ic:
Kata; kairo;n rJhqhvsetai [Iakob kai; j Isravel, ti; ejpitelevsei oJ qeovς. Num.
23,23. JamadJamad uTxras iakobsa da israelsa, raÁca qmnas
RmerTman: (ricx. 23,23)... (D cdjt dhtvz crf;en... Xbck. 23,23).
orive es, erTmaneTisagan mniSvnelobiT gansxvavebuli
berZnuli sityva qarTulad erTi _ Jam sityviT iTargm-
neboda. swored am da amgvar SemTxvevebs gulisxmobda
ioane petriwi, rodesac Cioda, rom Cveni mTargmnelebi
cnebaTa diferencirebas ar axdendnen: `yovelsave erTad
da sworad dasdeben Cuenni da aw es me uzomod miSlis
Targmansa Sinao~ (`ganmarteba~, $ 50).
amgvarad, sityva Jami ioane filosofoss ar akmayofi-
lebda, rogorc filosofiuri termini, radganac igi mis
cnobierebaSi iyo yofiTi mniSvnelobis polisemanturi

205
sityva, romelic swored amis gamo ver itvirTavda specia-
luri terminis gagebas, terminisa, romlis Rirebulebac
misi monosemiurobiT ganisazRvreba. garda amisa, Jami, gan-
sxvavebiT berZnuli crovnoς-is niadag ganmeorebadi ciklu-
ri xasiaTisagan, rac xronoss maradiulobis xatad aqcev-
da (sxua araraÁ ars Jami, TÂinier Zegl da xat saukunoÁ-
sa: `ganmarteba~, $ 54), sworxazovani diskretuli Sinaar-
sis cnebas aRniSnavda da, qristianuli gagebiT, swored
rogorc sworxazovani, sasrul sidides warmoadgenda.
rogorc cnobilia, qristianul msoflgagebaSi drois
cneba gamoeyo maradiulobis cnebas, romelic warmarTul
msoflmxedvelobriv sistemebSi moicavda da STanTqavda
miwier dros (g. maiorovi, 1979, gv.297; l. grigolaSvili,
1984, gv.102). swored amis gamoc ver gadmoscemda qristia-
nuli Jami berZnuli crovnoς-is gagebas. amitomac, ioane pet-
riwi, rogorc vnaxeT, mxolod sagangebo vrceli SeniSvna-
ganmartebis Semdeg Tvlis SesaZleblad ixmaros Jami
xronosis Sesatyvisad. erTxans ki iZulebulia berZnuli
sityva qarTuli transkrifciiT gadmoitanos: xronoÁ ar-
so sazomi midrekisaÁ (`ganmarteba~ $ 50).
Cveni yuradReba miiqcia iman, rom es uiSviaTes Sem-
TxvevaTagania, rodesac ioane filosofosi gadadis Tavi-
si ZiriTadi principidan da, nacvlad imisa, rom qarTuli
leqsikuri Tu derivaciuli resursebis gamoyenebiT Seq-
mnas saWiro cnebis Sesatyvisi qarTuli termini, an moiZi-
os igi arqaul an dialeqtur leqsikaSi (rogorc amas
xSirad akeTebs), sesxulobs berZnul termins. da es maSin,
rodesac TiTqos Zveli qarTulisaTvis ucxo ar unda yo-
filiyo Jamis Tanamedrove sinonimuri Sesatyvisebi _ dro
da xani. Zveli qarTuli enis Zeglebis am TvalsazrisiT
Seswavlam dagvarwmuna, rom es ori, TiTqos sinonimuri
erTeuli, im droisaTvis ver gamodgeboda xronosis zo-
gadfilosofiuri mniSvnelobis gadmosacemad, radganac
Zvel qarTulSi da saSual qarTulSi, `vefxistyaosnidan~
moyolebuli, TiTqmis vidre XVIII saukunemde dro sityvas
(xolo xan leqsemas ki dResac) kidev ufro viwro gageba
aqvs, vidre Jams (sabas leqsikonSi Jamisa da drois seman-
tikuri velis farglebi jer kidev ar aris sakmaod ga-
206
mokveTili, Tumca erT-erTi ganmartebis mixedviT `drois~
cneba TiTqos moicavs `Jamisas~).
Zveli qarTuli enis rogorc originalur, ise na-
Targmn literaturasa Tu filosofiuri xasiaTis Zegleb-
Si gvxvdeba drois cnebasTan dakavSirebuli Semdegi leq-
semebi: saukuno, samaradiso (maradisoba), Jami, dro, xani,
weliwadi, wami, wuTi, myisi, gardasuli, awi, momavali,
iyoÁ, iyosi, myofi, mowevnuli, mermeÁ, yofadi...
mokled warmovadgenT ZiriTadi leqsikuri erTeule-
bis gavrcelebisa da semantikuri gradaciebis suraTs Zve-
lidan axali qarTulisaken.
rogorc ilia abulaZe aRniSnavs, Jami iranulidan mom-
dinare qarTul-somxuri saerTo xmarebis sityvaa (vrclad
ix. mzia andronikaSvili, 1966). miuxedavad misi nasesxobi-
sa, Jami Zvel qarTulSi drois semantikuri velis ZiriTa-
di leqsemaa. sabas leqsikonSi aRnusxulia am sityvis
Zvel qarTulSi dadasturebuli TiTqmis yvela mniSvne-
loba. garda zogadi drouli Sinaarsisa, igi aRniSnavda
drois erTeulebs: saaTs, wams, wuTs, dRes, weliwadis
dros... igi gadmoscemda berZnuli crovnoς (dro), kairovς (vada,
garkveuli dro), w{ra (saaTi) sityvebis mniSvnelobebs.
Jami aRniSnavs drois garkveul monakveTs: ~saaTs,
wuTs~: Jami iyo viTar meaTe (i.1,39) {Wra de; h\n wJς dekavth;
aResrula Jamsa meSÂdesa (sin. mr. 61,35); vTxare, viTar sam
Jam oden (sin. mr. 69,5); viTarca iyo Jami meequse, bneli
iyo queyanasa, vidre mecxred Jamadmde (mrk. 15,33 Genomev-
nhς de; w{raς e{kteς... e{wς w{raς ejnnavthς); esoden ver uZleT Jam
erT mRÂZarebad CemTana (m. 26,40 mivan w{ran); erTman Jamman
gansuenebisaman daaviwyos yoveli (fsevdo makari 123,17);
weliwadis dros: odes miicvalos igi... Jamsa zamTrisa-
sa (`equsTa~, uZv.), Sdr. odesme miicvalos igi areTa Sina
zamTrisaTa (equsTa, g. aTon.).
berZnulidan naTargmn ZeglebSi Jami xSirad Seesatyvi-
seba kairovÞς leqsemas `garkveuli drois, vadis~ mniSvnelo-
biT: ueWuelad TÂssa Jamsa movides (dab. kac. 181). nu wi-
naswar Jamsa ras ganikiTxavT, vidremdis movides ufali
(korinT. 4,5 mh; pro; kairou` ti krivnete e{wς a]n e[lqh/ oJ kuvrioς).

207
marTlac, rogorc aRniSnavs ioane petriwi, Zveli
mTargmnelebi ar axdendnen crovnovς da kairovς cnebebis dife-
rencirebas. mag., JO me;n gaír kairovς kai; boulomevnou, kai; mh; pavnt-
wς kata; to;n tetagmevnou ejpisthvsetai crovnon (P.G.t. 29, 209.2-4) _
Jamsa, enebos igi, gina Tu ara enebos, mowevnad ars Jamsa
TÂssa (kac. Sesaqm. uZv., 198,8); aseve ar axdens diferenci-
rebas giorgi mTawmidelic: Jami igi enebos Tu, gina Tu
ara, ueWuelad TÂssa Jamsa movides (dabad. kac. 181v); Sdr.
rusuli Targmani: `Dhtvz> [jxtn kb> yt [jxtn kb rnj> ytght-
vtyyj yfcnegbn d jghtltk=yysq chjr !Ndjh. Dfc. Dtk. 169@.
cxadia, Jami ixmareba zogadad `drois~ mniSvnelobiTac,
romelic TavisTavad diskretuli bunebisaa: ara xedava ke-
delTa, sigrZisagan JamTaÁsa darRueulTa (swavl. 101,37);
sigrZiTa JamTaÁsa warwymedil iyo wesi (sin. mr. 25,30).
magram drois ganzogadebuli cnebiTi mniSvnelobiT
Jam leqsema filosofiuri xasiaTis ZeglebSi ixmareba
rogorc terminologiuri Rirebulebis mqone sityva: ase,
mag., ioane damaskelis `dialeqtikis~ qarTul TargmanebSi
berZnuli xronos terminis Sesatyvisad efrem mcirec da
arsen iyalToelic Jam termins iyeneben: Jami aRiracxebis
gardasrulad da momavalad da nawilebsa mas missa aqus
zogadad sazRvrad SemaerTeblad awi (dial. 36,16); Jami
sazomi ars ZrvisaÁ (amon. S 2562, 323r).
ioane petriwis TxzulebebSi, rogorc zemoT vnaxeT,
Jami garkveuli SeniSvniT gamoiyeneba, rogorc filsofiu-
ri termini: Jami, viTar xati saukunoÁsaÁ, dis samaradisod,
saukunesave Tanaganziduli (`ganmarteba~, 141,2), Jamsa ganyofen
iyoÁ, iyosi saSual maTsa awi (`ganmarteba~, $ 50). da ganmzomi
moqcevsa yovelTa sulTasa Jami ars (`ganmarteba~, 119,18;
to; metrou`n aJpavsaς ta;ς periovdouς tw`n Yucw`n crovnoς ejstin: Procl., $ 200).
cnebiTi RirebulebiTaa datvirTuli Jam leqsema mitro-
fane smirnelis saxeliT cnobil `eklesiastes ganmartebis~
Zvel qarTul TargmanSi: Jami ars Tanganfenili sivrce
dgomisaÁ da Zrvisa arsisaÁ (Targm. ekles. 34,20).
XVIII saukunidan Jami TandaTan idevneba qarTuli enis
leqsikuri fondidan. dRes misi adgili sabolood daim-
kvidra qarTuli warmoSobis dro sityvam, Zvelad nasesxe-

208
bi Jamis gamoyeneba ki mxolod stilisturi daniSnulebiT
Semoifargla.
dro.: es Zireuli qarTuli leqsema, garda yofiTi
mniSvnelobisa, Tanamedrove qarTulSi datvirTulia zo-
gadi cnebiTi SinaarsiT. ratom ar gamoiyenes Zvelma fi-
losofosebma igi xronosis Sesatyvis terminad? am, erTi
SexedviT ucnauri, faqtis pasuxi saZiebeli Cans imaSi, rom
Zveli da saSuali qarTulis enis ZeglebSi (da maT Soris
`vefxistyaosanSic~) dro leqsemas jer kidev ara aqvs mo-
povebuli zogadi Sinaarsi. misgan nawarmoebi zmnebic
(droeba, vdroebT, dro-sca, adroebs, idroa...), Cveulebriv,
`garkveuli vadis~ (chjr> gjhf), agreTve `dayovnebis, da-
xanebis~ mniSvnelobiT ixmareba. es ki asaxavs am sityvis Zi-
riTad semantikur datvirTvas Zvel da saSual qarTulSi.
Tumca dro sabas leqsikonSi ganmartebulia, rogorc Jam-
ze farTo moculobis cneba: Jami nawili ars dRisani, xo-
lo droÁ _ uxnieresni JamTani, rameTu erTsa drosa Sina
mravalni Jamni warxdebian, magram sxva ganmartebebSi dro-
isa da Jamis sazRvrebi mTlad gamokveTili ar aris.
dro da misgan nawarmoeb droebas `dayovnebis~, `dax-
anebis~, `dacdis~ (pfvtlktybt> pflth;rf) mniSvneloba aqvs.
amas mowmoben somxuri wyaroebic, romelTa monacemebze
dayrdnobiTac e. doCanaSvili arkvevs droeba sityvis
mniSvnelobas bibliis Zvel qarTul TargmanebSi (e. doCa-
naSvili, 1984, gv.128-132). amasve mowmoben berZnuli wyaroe-
bic, sadac droeba zmnis Sesatyvisad ajnabovlw zmnaa (pf-
lth;rf> pfvtlktybt): ganvediT amier da nuRara sdroebT
(nuRar ayovnebT) (mam. sw., 204,10); dro-yos da TÂT movals
Jami (zarzm. 182,9); Semdgomad mciredisa dro-mec (zarzm.
163,5); ukueTu igini Tavs ideben mimyovrebasa da droebasa
(kac. ageb. g. aT; Sdr. uZv.: ukueTu igini miiwevian dayovne-
basa... 197,11). rogorc vxedavT, am ukanasknel konteqstSi
giorgi mTawmidels droeba sinonimur wyvilSi uxmaria
mimyovreba sityvasTan erTad berZnuli ajnabolhv sityvis da-
sazusteblad, an iqneb, TviT droeba sityvis mniSvnelobis
dazustebac iyo mizani am hendiadisis gamoyenebisa.

209
zogjer paraleluri redaqciebic gvexmareba dro
sityvis mniSvnelobis garkvevaSi: amisTÂs ara jer-ars Cue-
ni SewuxebaÁ mciredisa amisTÂs sasoebiTisa droebisa (g.
aT). Sdr. uZvelesi Targmani imave Txzulebisa: ara jer-
ars Cuenda, raÁTa sulmokle viqmneniT dayovnebisaTÂs
(`kac. Sesaq~. uZv.).
droebas rom ~dayovnebis~ mniSvneloba aqvs XI-XII sau-
kuneebSic, amas Teofilaqte bulgarelis ioanes saxarebis
ganmartebis qarTuli Targmanic adasturebs: ara medad
Seiswava maxarebelman Jami, viTarmed `Jami iyo, viTar me-
aTe~, aramed raÁTa maswavlelTa da mowafeTa TÂsTa aswa-
vos, viTarmed ara saÃmar ars JamisaTÂs droebaÁ (A 52,12r) –
ouj mavth de; ejpisthmaivnetai eujaggelisth;ς to;n kairo;n o{ti ` {Wra h\n w{ς de-
kavth.~ Aj ll ij n{ a kai; tou;ς didavskontaς kai; tou;ς maqhtiw`n ta;ς didavxh/
o{ti ouj dia; to;n kairo;n ajnabavllesqai (P.G.t.123). am konteqstSi la-
parakia imaze, rom maxarebels amaod, tyuilad ar miuTi-
Tebia droze _ `aTi saaTi iyoo~. ganmartebis avtori as-
kvnis: `amas is azri hqonda, rom mowafeTaTvis eswavlebi-
na, `dros dayovneba, dacda ar Sehferiso~. Jamis Sesatyvi-
sad berZnul teqstSi CvenTvis ukve cnobili crovnoς da
w{ra leqsemebia, xolo droebis Sesatyvisad ajnabalvlw zmna.
aRsaniSnavia, rom Teofilaqte bulgarelisave markozis
saxarebis ganmartebis mTargmneli (rogorc xelnaweris
`zedawarwera~ gvamcnobs, ioane WimWimeli) ajnabavlvlw zmnas
‘droeba’ SesatyvisiT Targmnis: ara jer-ars droebaÁ
(ajnavbalvlesqai), aramed meyseulad SedgomaÁ (Teofil. bulR.,
S # 404,8). `eklesiastes~ ganmartebis gelaTur TargmanSi
‘mimyovreba’ leqsemasTan hendiadisur wyvilSia naxmari
‘droeba’, rac kidev erTxel azustebs mis mniSvnelobas:
rameTu SeuTqs droebasa da mimyovrebasa aRTqumaTa mice-
misasa moulodebeli moslvaÁ sikudilisaÁ (Targm.
ekkles., 139). maqsime aRmsareblis dogmatur TxzulebaTa
gelaTur redaqciaSi aseve `garkveuli vadis~ mniSvnelo-
baiTaa naxmari Ddro leqsema: angelozTa zeda iTqumis
TÂTÃelmwifebaÁ, viTarca TanamsrbolTa anagebisaTa pir-
vel Ãelyofisasa da droÁsa Jamisasa (= drois vadis) yov-
lad armiTualviTa (K -14, 36).

210
rogorc ukve aRvniSneT, dro mTeli Zveli qarTulis
manZilze da `vefxistyaosanSic~ `garkveuli, daniSnuli
drois~, `vadis~ mniSvnelobiT ixmareba: Svilno, dro-me-
ciT me da ZmaTa CemTa, vidre SuadRedmde (xanZT.) momec me
coli Cemi, rameTu aResrulnes dReni igi drosani (dabad.
29,21), ganaCina droÁ igi JamisaÁ (sin. mr. 197,28), dro-sca
vidreme aTsamet dRemde (xronoRr.) dro sityva `daniSnu-
li vadis~ mniSvnelobiTa aqvs naxmari laSas istorikos-
sac: dro iyo warsvlisa misisa (qarTl. cx., 371,6). dabo-
los, rac yvelaze mniSvnelovania am sityvis semantikuri
velis istoriuli ganviTarebis gasaTvaliswineblad,
`vefxistyaosnis~ yvela konteqstSi, sadac dro sityva
gvxvdeba, igi naxmaria `daniSnuli vadis~ (chjr) mniSvne-
lobiT. amaTgan moviyvanT mxolod erT magaliTs, romel-
Sic Jami da dro erTadaa naxmari da SeiZleboda sinoni-
mur wyvilad CagveTvala, ramdenadac hendiadisis xerxi am
xanis mxatvruli stilis metad damaxasiaTebeli movle-
naa: dao, metsa saubarsa aRar momcems Jami da dro (859,1),
magram mTeli Zveli qarTulisa da am periodis masalis
fonze es mainc Zaldatanebad gveCveneba da, vfiqrobT,
dro aqac Jamis daqvemdebarebuli viwro cnebis _ `gark-
veuli vadis~ gamomxatvelia: `dro da daTqmuli vada ar
maZlevs meti saubris nebaso~. grigol neokesarielis
cxovrebis efrem mciriseul TargmanSi dro `garkveuli
vadis~ mniSvnelobiTaa naxmari: iTxova mciredi Jami
damamtkicebelisa misgan mRdelobisa amisisa, raÁTa dro-
sces gulisxmisyofad da wurTad saidumloTa ueWuelo-
basa (gr. nos., neokesar. cx., S -384; 343r).
magram mainc aris erTi konteqsti `balavarianis~
vrceli redaqciis (romelic leqsikur-enobrivi analizis
safuZvelze ilia abulaZes IX-X saukunis Zeglad miaCnia)
teqstSi, sadac dro leqsema TiTqos zogadcnebiTi, miwie-
ri sasruli drois mniSvnelobiT unda iyos naxmari. naTe-
li rom iyos, moviyvanT SedarebiT vrcel konteqsts, sa-
dac saukuno da dro upirispirdeba erTmaneTs, rogorc
maradisoba da warmavaloba, saukuno da sawuTro: sawuT-
roÁsani amisTÂs mxdom arian urTierTas, da SeiWamebian
da ikbinebian, viTarca ZaRlni, rameTu ician simokle da
211
iwroebaÁ droisaÁ da viTarmed mswrafl warmaval ars
maTgan. amisTÂs erTi erTsa uswrobs da moyuasi moyuassa
hmZlavrobs raÁTa mo-raÁme-itacos, vidre gansvlamde misa.
amisTÂs gardareuli xdomaÁ da Suri aqus, xolo sauku-
noÁsani igi cnobil arian mis mier, romelmanca-igi iCina,
rameTu aqus sasoebaÁ waruvlobisaÁ mermeTa maT keTil-
TaÁ (balav. 8,16). iqve dapirispirebulia `xati soflisa~
da `xati saukunoÁsa~, rac miuTiTebs droisa da soflis
identur Sinaarsze mocemul konteqstSi da gagvaxsenebs
efremis SeniSvnas imis Sesaxeb, rom Zveli qarTveli mame-
bi aijwnv -s Targmnidnen xan `JamiT~, xan `sofliT~ da xanac
`sawuTroTi~. magram isic sagulisxmoa, rom sawuTro da
sofeli Semofarglulia, sasrulia drois TvalsazrisiT
da, amdenad am konteqstSi dro SeiZleba swored `vadis“
SinaarsiT iyos naxmari.
dro _ es qarTveluri Ziris sityva odesRac qarTuli
enis romeliRac dialeqtur fenaSi albaT drois ufro
farTo gagebas gamoxatavda, vidre es Zveli qarTuli
mwerlobis ZeglebSia dadasturebuli.
dro leqsemaSi qeTevan lomTaTiZe samarTlianad gamoh-
yofs -o sufiqss, xolo r-s miiCnevs drois aRmniSvnel Zi-
reul elementad, romelsac ukavSirebs R Zireul elements
d-R-e sityvaSi da ganixilavs maT rogorc qarTveluri ene-
bisaTvis damaxasiaTebel R/r bgerebis monacvleobis erT-
erT magaliTs (q. lomTaTiZe, 1959). Tavkidur d-s am sity-
vebSi gamoyofen, rogorc gramatikuli klasis istoriul
niSans. magram dro sityva SeiZleba daukavSirdes dar fu-
Zes da, amgvarad, dR-isTvis aRdges daR-Ziri, romelic, Ta-
vis mxriv, Seupirispirdeba svanur la-deR leqsemas. am uka-
nasknelis Zireuli e ki qarTul-svanur a/e Sesatyvisobis
im gamonaklisi magaliTebis gverdiT dadgeba, romlebSic
es e umlautis Sedegadaa miRebuli (Sdr. sami-semi). am va-
rauds, vfiqrobT, mxars uWers grigol nazianzelis 41-e
homiliidan erTi konteqstis efTvime mTawmidliseuli me-
tad sagulisxmo Targmani: SÂdeulsa pativ-scemen Svilni
ebraelTani..., romelTaca ricxusa zeda JameulTa raTme
darTa saxel-sdeben (gr. naz., hom.. 41, II efT.).

212
amave, dar Zirs ukavSirdeba a-dr-e (megr.-Wan. o-rd-o)1,
sadac -o sufiqsis adgils (iseve, rogorc deR leqsemaSi)
-e sufiqsi ikavebs, xolo TavsarTi a- siaxlovis maCvenebe-
li deiqturi, misaTiTebeli nawilakia (iseve, rogorc
xel/xleba zmnisagan miRebuli a-xl-o zmnizedaSi da zed-
sarTav saxelSi a-xal-i)..
asea Tu ise, cxadia, rom dro qarTveluri Ziris sity-
vaa, romelic odesRac raRac sasrul, gansazRvrul dro-
ul sidides gamoxatavda da mas dRe sityvasTan ara mxo-
lod bgerobrivi, aramed mWidro semantikuri kavSiric
hqonda. SemTxveviTi ar aris, rom iseT uZveles mkvidr ga-
moTqmebSi, rogoricaa: `didi dRe mogces~, `didi dRe ar
uweria~ da sxv., dRe sityvas aqvs ara konkretuli dRis,
aramed zogadad drouli, saerTod sicocxlis mniSvneloba.
maS ratom moxda, rom qarTuli dro sityvis adgili
saukuneebis ganmavlobaSi samwerlo enaSi eWira nasesxeb
Jam sityvas? nasesxeb sityvas rom ganudevnia sakuTari,
amis magaliTebi saZebni ar aris qarTuli enis istoriaSi
(ase mag., sve Secvala bedma, sarkmeli _ fanjaram, gani da
sagani _ mizanma... amasTan qarTulma sityvebma mniSvnelo-
bis gadaweva Tu daviwroeba ganicades), magram Jamis ses-
xeba qarTuli enobrivi samyaros farglebs scildeba. igi,
rogorc ukve aRvniSneT, saSuali sparsulidanaa Sesuli
somxursa da qarTulSi, e. i. ganekuTvneba im xanis nases-
xobas, romelic, rogorc m. andronikaSvili aRniSnavs,
yvelaze sainteresoa qarTul-iranuli enobrivi urTier-
Tobis istoriaSi (m. andronikaSvili, 1966, gv.142), am dros,
gansakuTrebiT Cv.w.aR-is III saukunis damlevidan, saqarTve-
losa da irans Soris metad mWidro politikuri da kul-
turuli urTierTobaa damyarebuli, xolo im periodisaT-
vis, rodesac Cveni mwerlobis istoria iwyeba, da, maSasa-
dame, Jami ukve fiqsirebulia qarTuli samwerlo enis Zeg-
lebSi, qarTli sparseTis vasalia. aqve unda gavixsenoT
isic, rom specialistebi swored iranuli miTologiis
gavleniT xsnian gvianantikuri xanis warmarTul miTolo-

1
g. klimovi adr fuZes qarTul-zanuri erTianobis xanas miakuTvnebs
(g. klimovi, 1964, gv.43).
213
giaSi eonis personifikacias. miT ufro sagulvebelia,
rom mas gavlena moexdina qarTul azrovnebaze da am eno-
brivi samyarodan SemoWril drois zogadi gagebis garkve-
uli niuansiT gansxvavebul sityvas saliteraturo enis
kari daeketa sakuTari leqsemisTvis, an rogorc Cveuleb-
riv xdeba xolme aseT SemTxvevebSi, misTvis mniSvneloba
daeviwroebina. arc is aris gamosaricxavi, rom dro sity-
vam, romelic, SesaZlebelia, garkveul dialeqtur wreSi
darCa zogadi mniSvnelobis gamomxatvelad, garkveuli pe-
riodis Semdeg, am dialeqtis gaaqtiurebis Sedegad, kvlav
aRadgina Tavisi uflebebi da, Tumca mTlianad ver gan-
devna Jami saliteraturo enidan (radgan am ukanasknels
ukve didi xnis fiqsirebuli tradicia hqonda), magram mi-
si xmareba stilisturi daniSnulebiT Semofargla. sali-
teraturo enaSi dro sityvis aRdgenas, SesaZlebelia, xe-
li Seuwyo `vefxistyaosanma~, romelSic igi Zveli qarTu-
li enis ZeglebTan SedarebiT sakmaod xSiradaa naxmari
(analogiuria is nacvalsaxelis bedi qarTuli salitera-
turo enis istoriaSi: ix. d. meliqiSvili, 1980).
xani leqsema Zveli qarTuli enis ZeglebSi SedarebiT
iSviaTad gvxvdeba, rac ilia abulaZis leqsikonSic aisa-
xa. aq damowmebulia mxolod erTi konteqsti `ioanes da
efvTÂmes cxovrebidan~: viTar warvles xani raodenime.
magram aq es sityva drois mniSvnelobiT ki ar aris naxma-
ri, rogorc es leqsikonSia axsnili, aramed sivrcisa,
kerZod ki `manZilisa~. xan sityvis amosavali mniSvneloba
rom `manZili~ unda iyos, amas mowmobs bibliis Zveli qar-
Tuli Targmanic: warvediT winaSe Cemsa da xani dauteveT
samwysoÁ Cemi (dabad., 32,16 Sdr. rus. Gjqlbnt ghtlj vyj/
b jcnfdkzqnt hfccnjzybt jn cnflf lj cnflf: <sn. 32,16). xan
sityvis es mniSvneloba daculi aqvs agreTve `ezekielis
wignis~ gelaTur redaqcias: arwivi didi... frTadidi,
xanieri ganvrcobiTa (ezek., 17,3). Sdr. oSkuri xelnaweri:
orbman didman da frTiTa didman da grZelman hasakiTa...
aRsaniSnavia, rom aseTive semantikuri gradacia axasia-
Tebs oSkur redaqciaSi xan-is sinonimad naxmar sparsuli-
dan nasesxeb hasaksac. Zveli qarTuli enis ZeglebSi igi
ixmareboda rogorc sivrculi _ garegnuli sididis mniS-
214
vnelobiT, aseve drouli _ xnovanebis, wlovanebis mniS-
vnelobiTac: vin Tquengani zrunvides da SeuZlos SeZine-
bad hasaksa TÂssa wyrTa-erT? (m.6,27); magram: da iyo, viTar
hasakiTa aToTxmetisa wlisa (ilar.).
xan sityvis amosavali mniSvneloba (`manZili~) gvix-
snis imasac, Tu ratom Sedis igi zomisa da sididis aR-
mniSvnel fuZeebTan kompoziciaSi: `mcirexans, cotaxans,
didxans, pataraxans~ da misT., rac niSnavs `mcire man-
Zils, did manZils, patara manZils~, oRond gadatanils
sivrcidan drois ganzomilebaSi. saerTod, cnobilia, rom
sivrcisa da drois semantikuri velisaTvis saerTo zmni-
sarTuli leqsikaa damaxasiaTebeli: win, ukan, Semdeg ...
iTqmis drozec da sivrcezec; drosa da sivrceSi dasawy-
isi da dasasruli erTi da imave TandebulebiT gadmoice-
ma: am droidan im dromde, am adgilidan am adgilamde...
TviT sityva manZilic xom saerToa am cnebisaTvis: sikvdi-
lamde patara manZiliRa darCenoda (gogeb. ioT. zedg.) da
es bunebrivia, dro xom `moZraobis sazomia~.
Zveli qarTuli enis ZeglebSi xan fuZe swored zmni-
sarTul gaorkecebul kompozitebSia dadasturebuli: xa-
niTi xanad movaln (mam. cx.), jer-ars xanad-xanad SeslvaÁ
ZmaTaÁ (mam. cx.), macadeT me xan-erT (wam. sakduxt.).
XII saukunidan am sityvis semantikuri velidan Tanda-
Tan idevneba sivrculi gageba, rac Cans `vefxistyaosnida-
nac~, sadac igi, Cveulebriv, drouli SinaarsiT ixmareba.
Tumca ki xan sityvis Semcveli 44 konteqstidan sami mainc
`manZilis~ sivrcul mniSvnelobas Seicavs. esenia: mevlo
paStaÁ xania: 421,1; xani warvles, siarulman momjobeba daa-
Cina: 892,4; ra vles mravali xanebi: 1503,1. albaT, isic sain-
teresoa aRiniSnos, rom, Tu dro sityvas `vefxistyaosanSi~
mxolod `vadis~ mniSvneloba uCans da `dayovnebis~ mniSvne-
lobiT igi aq ar gvxvdeba, es imitom, rom dayovneba da mis
sinonimur dazma zmnasTan SesityvebebSi rusTaveli mxo-
lod xan sityvis xmarebas arCevs: ver vasmine saubari, miT
davyovne xani mun da; ar daayovna xania; iyvnes xansa ar
damzmelni; moval xanTa dauzmelad da sxv.
rogorc Cans, xan sityvaSi Zvelsave qarTulSi daiC-
rdila sivrciTi semantika da mas Semdeg, rac igi myarad
215
damkvidrda drois semantikur velSi, masSi ise waiSala
amosavali sivrculi gageba, rom igi aRar igrZnoba iseT
myar Sesityveba-kompozitebSic ki, romlebic warmoSobiT
saerToa sivrcisa da droisaTvis: didxans, cotaxans, xan-
gZlivi da misT. dRes Cvens cnobierebaSi mxolod drois
cnebas ukavSirdeba.
amgvarad, Tu Zvel qarTulSi drois zogadi diskretu-
li xasiaTis cnebis gamosaxatavad gamoyenebuli iyo na-
sesxebi leqsema Jami, romelmac Tavis droze saliteratu-
ro enidan gandevna qarTuli Ziris sityva dro, dauviwro-
va ra mas mniSvneloba, axal qarTulSi dro sityvam kvlav
aRadgina Tavisi uflebebi: drois semantikur velSi man
centraluri adgili daikava, da daitvirTa rogorc cne-
biTi, ise yofiTi mniSvnelobiT da, Tavis mxriv, Tanamed-
rove qarTuli saliteraturo _ rogorc salaparako, ise
mecnieruli enidan gandevna ucxoenovani sinonimi Jami. es
ukanaskneli dRes mxolod garkveuli stilisturi daniS-
nulebiT gamoiyeneba. rac Seexeba xan sityvas, misi amosa-
vali sivrciTi gageba ukve Zvelsave qarTulSi daiCrdi-
la, magram drouli SinaarsiTac misi gamoyeneba dResac
TiTqmis mxolod zmnizeduri kompozitebiT ganisazRvreba.

5. naTesavi, tomi, guari,


eri terminTa mniSvnelobisa da
urTierTmimarTebisaTvis Zvel qarTulSi∗

zogadad cnobilia, rom Zveli qarTulidan axlisaken


terminebma naTesavi, tomi, eri mniSvnelovani semantikuri
gradaciebi ganicades _ ZiriTadad konkretizaciisa da da-
viwroebis mimarTulebiT. ufro zustad rom vTqvaT, TiToe-
ul am terminTa mniSvneloba ganisazRvra da garkveul Car-
CoebSi Cajda. kerZod, dRes naTesavebi erTi saerTo axlo


sxvadasxva nawilebi dabeWdilia Jurn. macneSi, 1968, #1, `ioane
petriwis SromebSi naxmari zogierTi terminis ganmartebisaTvis~, gv. 122-
209; kreb. `qarTveluri memkvidreoba~, quTaisi, 1998, t. II, `naTesavi, to-
mi, eri terminTa mniSvnelobisa da urTierTmimarTebisaTvis...~ gv. 172-178.
216
winapris STamomavlebi arian (erTi ded-mamis Svilebis ram-
denime Taobas swvdeba). tomi gansazRvrulia, rogorc pir-
velyofili Temuri wyobilebisaTvis damaxasiaTebeli eTni-
kuri erTianobisa da sazogadoebrivi organizaciis forma,
romelic aerTianebs saerTo kulturisa da teritoriis
mqone monaTesave gvarebs. xolo rac Seexeba ers, qarTuli
enis ganmartebiTs leqsikonSi mocemulia cnobili gansazR-
vreba: `eri aris istoriulad Camoyalibebuli myari erToba,
warmoSobili enis, teritoriis, ekonomikuri cxovrebisa da
im fsiqikuri wyobis erTobis bazaze, romlis gamoxatule-
baa kulturis erToba~ (aq gasagebi mizezebis gamo gamoto-
vebulia mniSvnelovani niSani: sarwmunoeba, romelic ilias
cnobil formulaSi eris erT-erT komponents Seadgens ena-
sa da mamulTan _ teritoriasTan erTad).
termini naTesavi wm. werilis TargmanebSi ZiriTadad
berZnul gevnoς-s (`modgma~, `STamomavloba~, `warmomavlo-
ba~, `hjl> ghjbc[j;ltybt> ctvtqcndj> gktvz> yfhjl~...) Seesa-
tyviseba da am berZnuli sityvis semantikur vels moicavs.
igi niSnavs: 1) `modgmas~: xolo Tavadman hrqua maT: ese
naTesavi ver SesaZlebel ars ganslvad, garna locviTa
da marxviTa: mrk. 9,29 (kai; eijpen aujtoi`ς: tou`to to; gevnoς e]n oujde-
ni; duvnatai ejxelqei`n).
2) erTi warmoSobis xalxs, dRevandeli gagebiT _ `ers~:
xolo dedakaci igi iyo warmarTi, naTesavi asuri, zRÂs-
kideli: mrk. 7,26 ( JH de; gunhv h[n Ellhnivς Surofanivkissa tw` gevnei);
aha naTesavi israitelTa, did simravliTa (Idou;, to; gev-
noς [//e[qnoς] tw`n uiJw`n Israhvl mevga plh`qoς).
3) raime klass, dajgufebas, gvars, fenas: ravdenni
iyvnes naTesavisagan mRvdelTmoZRuarTaÁsa (o{soi hJsan e;k gev-
noς ajrcieratikou`).
amrigad, gevnoς polisemiuri sityvaa, misi ZiriTadi mniSv-
neloba aris genetikuri warmomavlobis Cveneba, rac wm. io-
ane damaskelis `safilosofio TavebSi~ (`dialeqtikaSi~) mis
pirvel, ZiriTad mniSvnelobadaa gamoyofili: naTesavi sam
saxed iTqumis: pirvelad ukue, mSobelTagan, viTar-igi is-
raelisaganTa israel saxel-edebis; meored mamulisagan,

217
viTarca-igi ierusalims Sobilni ierusalimelad saxel-
idebian da palestinelni _ palestinelad (dial. 2,1).
naTesav sityvis ganmartebisas saba swored ioane damas-
kelis Zvel qarTul Targmanebs eyrdnoba: naTesavi sam-sa-
xed ganiyofeba: pirvel ukve ars israelisagan israelni _
mamobiT; meore _ palestinelisani palestinelad _ queyno-
biT... (mesame _ logikur-terminologiuri mniSvnelobaa).
magram TavisTavad omonimuri mniSvnelobis gevnoς-s berZ-
nulSi sinonimic aqvs _ e[qnoς. ase magaliTad, `gamoslvaTas~
wignis zemoT moyvanil konteqstSi gevnoς-s paralelur re-
daqciaSi e[qnoς-i cvlis (ix. gamoslv. 1,19; 5,14).
amas e[qnoς leqsemis qarTuli Targmanebis Sesatyvisi
naTesavic adasturebs. ejqnoς-is mx. ricxvis forma qarTul
TargmanebSi, Cveulebriv, naTesav leqsemiT gadmoaqvT. iS-
viaTad _ TesliT. e[qnoς am formiT, rogorc wesi, Zveli
da axali aRTqmis teqstebSi niSnavs `iudevel xalxs, ers,
naTesavs, toms, modgmas, Tesls~ (da, Cveulebriv, axlavs
atributi hJmw`n _ `Cueni~): rameTu uyuars naTesavi Cueni:
l. 7,5 ( jAgapa` gar; to; e[qnoς hJmw`n); gardaaqcevda naTesavsa
Cuensa: l. 32,2 (Diastrevfontai to; e[qnoς hJmw`n); da gyo Sen da
saxli mamisa SenisaÁ naTesavad didad: ricx. 14,12 (poi-
hvsw se; kai; to;n oi\kon tou` patrovς sou eijς e[qnoς mevga).
Zv. aRTqmis oSkursa da misgan momdinare redaqciebSi
naTesaviT Targmnilia spevrma, xolo e[qnoς Targmnilia to-
miT. gviandeli gelaTuri Targmani asworebs da spevrma-s
qarTul Sesatyvisad umudmebs Tesls, xolo e[qnoς-s _ na-
Tesavs: mag., o{ς a[n dw` tou` spevrmatoς aujtou` a[rconti, qanavtw qana-
tou;sqw. to; e[qnoς to; ejpi; th;ς gh`ς liqobolhvsousin aujto;n ejn livqoiς (le-
vit., 20,2) _ romelman misces naTesavi TÂsi mTavarsa, siku-
diliT mokuedin. tomman mis queyanisaman qviT dahkribos
mas (ASB)//romelmanca misces Tesli TÂsi mTavarsa, siku-
diliT mokudin. naTesavman mis queynisaman daqolos igi
qviTa (G)1 (ix. agreTve, dab. 10,32).

1
sazogadod, es magaliTi SeiZleba gamodges naTel ilustraciad
Zvel da gelaTur Targmanebs Soris mTargmnelobiTi meTodis gansxvave-
bisaTvis. ix. mag., aseve gevnoς-is Sesatyvisad ASB-Si eria, xolo gela-
218
magram TviT berZnuli leqsema e[qnoς polisemiuria da
konteqstis mixedviT, miT ufro, Tu igi mravlobiT ricx-
vSia (ta; e[qnh), SeiZleba niSnavdes saerTod xalxs, xSirad
_ warmarTebs. berZnuli leqsemis am mniSvnelobebs laTi-
nur da sxva enebze Targmanebi, maT Soris qarTul enaze
Targmanebic avlenen: Fw`ς eijς ajpokavluyin ejqnw`n kai; dovxai la-
ou` sou` Israhvl (l. 2, 30): naTeli gamobwyinvebad warmarTTa
zeda da didebad erisa Senisa israelisa; Galilaiva tw`n ejq-
nw`n _ galileaÁ warmarTTaÁ (m. 4,15); Pavnta ga;r tau`ta ta; e[q-
nh ejpizhtei` _ amas yovelsa warmarTni eZieben (m. 6,32);
Kai; aijcmalwtisqhvsontai pavnta ta; e[qnh _ da warityuennen yovel-
Ta mier warmarTTa (l. 21,24. ix. agreTve mrk. 11,17 da sxv.).
Tumca Zalian iSviaTad, magram mainc berZnuli gevnoς-is
Sesatyvisad qarTul TargmanSi SeiZleba Segvxvdes leqse-
ma tomi, adreve nasesxebi saSualo sparsulidan tohm _
`naTesavi, Tesli, modgma, gvari, jiSi~ (ix. m. andronikaSvi-
li, gv. 379-380): Eijpon jAarwvn [Anqrwpoς ejn tou` gevnouς sou`, ei\ς ta;ς ge-
nea;ς uJmw`n, ti;ni eja;n h/j e[n aujtw/` mw`moς... (levit. 21,17) _ arqu aarons,
kaci naTesavisagan Senisa, naTesavTa Sina TquenTa, rom-
lisaca Tana iyos misTana biwi (gelaT.), magram: //arqu
ahrons, kacsa naTesavisagan Senisa: tomsa Soris Tquensa
iyos Tu visTanme biwi (AKSB).
Cveulebriv, terminiT tomi Zvel mTargmnelebs gadmo-
aqvT berZnuli hJ fulhv leqsema, romelic TavisTavad gevnoς-
isa da e[qnoς-is sinonimia (hjl> rjktyj> gktvz> abkf> djj,ot
rkfcc> hjl: Ldjhtwr.): jEneuloghqhvsontai ejn soi; pa`sai aij fuv-
lai th`ς gh`ς _ ikurTxodian Sendami yovelni tomni queyani-
sani (dab. 12,3); ... e[k th`ς fulhvς Leui _ ...tomisagan levisa (ga-
mosvl.2.1); Pa`sai aiJ fuvlai th`ς gh`ς _ yovelni tomni queyani-
sani... (m. 24,30) da sxv.
Tumca aqac, Zalian iSviaTad, magram mainc gvxvdeba
hJ fulhv-s TesliT an naTesaviT Targmnis SemTxvevebi:
ejk pa`shς fulh`ς (gamocx. 5,9) _ yovlisaganve Teslisa,

Turi azustebs da cvlis naTesaviT: xolo aman colad qalwuli, erisa-


gan TÂsisa moiyvanes (ASB) // G _ esreT dedakaci qalwuli naTesavisagan
TÂisisa moiyvanes (levit. 21,13 _ gevnoς aujtou`).
219
ekj th`ς fulh`ς Ij ouda (gamocx. 5,5) _ Teslisagan iudaÁsa, ma-
gram: ekj fulh`ς Beniamivn (l. 2,3) _ naTesavisagan beniamenisa...
aRsaniSnavia, rom `SuSanikis martvilobaSi~ Tesl-tomi
hendiadisur kompozitadaa warmodgenili: aginebda varsqen
Tesl-tomsa missa.
Zveli qarTveli mTargmnelebi mkacrad ganarCeven da
mkveTr diferencirebas axdenen am ori berZnuli
leqsemis, erTmaneTis nawilobrivi sinonimebis _ gevnoς-isa
da fulhv-s mniSvnelobisa da, rogorc mosalodneli iyo,
gevnoς-s ufro farTo mniSvnelobis leqsemiT naTesavi (hjl)
Targmnian, xolo fulhv-s ufro viwro mniSvnelobis _ to-
miT (rjktyj). naTesav terminis tomTan mimarTebiT gare-
SemcvelobiTi Sinaarsi sabas sityvis konaSi kargadaa ga-
mokveTili tom sityvis statiaSi: rameTu odes iTqvas
naTesavi, romlisa naTesavisaganca vityviT _ israelisa;
Semdgomad vityviT: romlisa tomiasgan? _ vityviT rubenis
tomisagan, gina levisa, gina sxvaTa. rameTu erTi naTesavi
ganiyofebis tom-tomad, xolo tomi ganiyofebis saxl-
saxlad da saxli ganiyofebis kacad-kacad.
unda aRiniSnos, rom gelaTis bibliis `ricxuTa" wign-
Si sxva redaqciebis naTesavi Secvlilia tomiT: aRxilvaÁ
maTi tomisagan sÂmeonissa cxra da ergasis aTas da
samas... (ricx., 1,23; aseve, 1, 27; 1,31...).
am cneba-terminebTan mimarTebiT yuradRebas ipyrobs
agreTve termini eri, romelic wm. werilis TargmanebSi
ori berZnuli leqsemis _ oJ laovς-isa (yfhjl> k/lb> njkgf>
gjkxbot% Ldjhtwr.) da oJ o[cloς-is (xthym> yfhjl> njkgf> djj,-
ot vyj;tcndj> crjgbot> c,jhbot% Ldjhtwr.) Sesatyvisad
gvxvdeba. isini erTmaneTis mniSvnelobebs nawilobriv
faraven, Tumca o[cloς-s ufro xSirad `brbos~, `amboxis~,
mniSvneloba aqvs. igi krebuliTac aris iSviaTad Targmni-
li (ix. l. 5,29). rac Seexeba leqsema lavoς-s, igi ufro
xSirad gvxvdeba iseT SesityvebaSi, rogoricaa oJ lav-
oς tou` Qeou`, l. tou`, aujtou`, l. mou`, l. sou` (`eri RvTisa, misi, Cemi,
Seni~), sadac yvela SemTxvevaSi RvTis rCeuli eri igu-
lisxmeba, konkretulad ki israelis eri, iudevelni: poi-
manei` to;n lao;n mou, to;n jIsrah;l _ rameTu Sengan gamovides
220
mTavari, romelman damwysos eri Cemi, israeli (m.
2,6); Swvsei to;n lao;n aujtou` ajpo tw`n ajmartiw`n au;tw`n _ rameTu iÃs-
nes eri TÂsi codvaTa maTTagan (m. 1,21); jEpoivhsen luvtrw-
sin tw/̀ law/̀ aujtou` _ yo ÃsnaÁ erisa TÂsisaÁ (l. 1,68); la-
ou` sou` jIsrahvl _ erisa Senisa israelisa (l. 2,32); o{ti ejpeskev-
fato oJ Qeo;ς to;n lao;n aujtou` _ rameTu moxedna RmerTman ersa
TÂssa (l. 7, 16).
amgvarad, laovς RvTis rCeuli eris, israelis aRsaniSna-
vad ixmareba (iseT neitralur konteqstebSic, rogoricaa:
da Sekribna yovelni mRvdelTmoZRuarni erisani herode
(m. 2,4) (igulisxmeba israelisani).
erTsa da imave konteqstSi xSirad dapirispirebulia
laovς (rogorc israelis xalxi) da e[qnoς, Cveulebriv, mrav-
lobiTSi e[qnh (rogorc warmarTni, kerpTayvanismcemelni).
qarTveli mTargmnelebic Sesabamisad upirispireben war-
marTsa da ers: eujfravnqhte, e[qnh, meta; tou` laou` aujtou` (rom.
15,10) _ ixarebdiT warmarTni erisa Tana misisa; IJ nativ ejf-
ruvaxan e[qnh kai; laoi; ejmelevthsan kenav _ rad aRiZrnen warmarT-
ni da erman izraxa cudi? (saq. mociq. 4,25). aseve: naTeli
gamobrwyinvebad warmarTTa zeda da didebad erisa Senisa
israelisa (l. 2,32)...
Tumca laovς-s SeiZleba, Cveulebriv, `xalxis~ mniSvne-
lobac hqondes, da aseT SemTxvevaSic misi Sesatyvisi
Zvel qarTul TargmanebSi leqsema eria: Laovς ejstiv moi; po-
lu;ς ejn th`/ povlei _ eri mravali ars Cemda qalaqsa amas Sina?
(saq. 18, 10) jEpav;nqh ga;r hJ kardi;a tou` laou` tautou` _ ganzqrna gu-
li erisaÁ amis (m. 13,15); To; plh`qoς hjn tou` laou` prosecovmenon _
yoveli simravle erisaÁ ilocvida (l. 1.10); I{ na mhv qov-
ruboς gevnetai ejn tw/̀ law/̀ _ raÁTa ara SfoTi iyos ersa Soris
(m. 26, 5); JO laovς prosdokw`n to;n Zacarivan _ da dga eri igi
da eloda zaqarias (l. 1,2) (ix. aseve, mrk. 14,2; l. 22,2;
20,19; saq. mociq. 5,26 da sxv.).
rogorc vTqviT, JO laovς-is meore mniSvnelobis _ zoga-
dad, `xalxi~, `krebuli~, sinonimia O { i o[cloς, romelsac
qarTul TargmanebSi igive eri Seesatyviseba: ajkouvsant-
eς oi[ o[cloi _ viTarca esma ersa mas (m. 14,13); ejfobh-
qh to;n o[cloς _ eSinoda erisa mis (m. 14,5); Prosh`lqon auj-
221
tw`/ o[cloi; _ mouÃda maT eri mravali (m. 15,30); jHkoluvsqai auj-
tw` o[cloi polloiv _ da misdevda mas eri mravali... (m. 4, 25).
sainteresoa, rom moses xuTwigneulSi leqsema o[cloς mxo-
lod erTxelaa dadasturebuli: ejxh`lqen... e[n o[clw/ barei` _ ga-
moÃda... eriTa mravliTa (ricx. 20,20). Zveli aRTqmis wignebSi
(danieli, ieremia, ezra) es sityva SedarebiT iSviaTad
gvxdeba da yvelgan zogadad `xalxis~ mniSvnelobiT.
amgvarad, gasagebia, Tu ratom miiRo ((xalxis) qarTulma
Sesatyvisma _ eri (romelic Zveli da axali aRTqmis wig-
nebSi konteqstebis absolutur umravlesobaSi ZiriTadad
RvTis rCeul ers, israels niSnavda) is mniSvneloba, ro-
melic mas dRes aqvs damkvidrebuli da romelic dakavSi-
rebulia genetikurad da eTnikurad erTi warmoSobis, er-
Ti enisa da rwmenis, erTi kulturuli erTianobis mqone
xalxis gagebasTan.
gelaTis katenebiani bibliis erT-erT sqolioSi avto-
ris miuTiTeblad gakeTebulia SeniSvna, romelSic mocemu-
lia cda tomisa da eris urTierTmimarTebis garkvevisa. es
SeniSvna exeba `ricxvTa~ wignis Semdeg konteqsts: ese saxe-
lebi ZeTa geTsonisTaÁ da tomTa maTTaÁ da erobisa misi-
saÁ (ricx. 3,18, A 1108, f. 38r); SeniSvna: Seswavebul iyavn, vi-
Tarmed tomi umetes gareSemcvelobiTi ars ufroÁs, vidre
saxeli erisaÁ, vidremdis iyos tomobaÁ, vidremde geTsoni-
si saxelad, xolo misgan STamoslvaÁ _ erad ZeTa misTaÁ~
(A 1108, f. 38r, Q 1152, f. 94r). am SeniSvnaSi saintereso isaa,
rom eri aq gagebulia ara rogorc zogadad `xalxi~, `kre-
buli~, aramed swored misi axali, Tanamedrove mniSvnelo-
biT, xolo tomi ki misi gareSemcvelia.
amgvarad, Zveli qarTveli mTargmnelebis cnobierebaSi
naTesavi (gevnoς) gareSemcvelia tomisa (fulhv); eri (laovς) _
zogadi saxelia `xalxisa~, `adamianTa krebulisa~, konkre-
tulad ki RvTis rCeul ers (israels) miemarTeba. gela-
Tis bibliaSi eris mniSvneloba daviwroebulia da kon-
kretizaciis mimarTulebiT ufro farTo gvareobiTi cne-
bis _ tomis saxes warmoadgens.
ers hqonda ufro viwro-konkretuli terminologiuri
mniSvnelobac stravteuma _ jarisa (samxedro erisa, laS-
qrisa): xolo meufeÁ igi ganrisxda da moavlina eri TÂsi
222
da mosrna kacismkvlelni igi _ kai; pevmyaς ta; stravteuma auj-
tou` (m. 22,7).
yofiTs enaSi eri sazogadod xalxs, sazogadoebas,
adamianTa krebuls aRniSnavda, darbazis eri _ maRal sa-
zogadoebas, wvrili eri _ glexobas (ix. `matiane
qarTlisaÁ~).
arabuli sityva xalxi (mdab[r]ioni) am mniSvnelobiT
sakmaod gvian Cans Semosuli. sabasTan igi ar aris dadas-
turebuli. igi gvxvdeba XVIII s-is sigel-gurjebSi, ker-
Zod, erekle II-is 1791 wlis erT-erT sabuTSi _ `ganwese-
bani saqarTvelos mefis iraklisa ZeTa TÂsTaTÂs~: Rmer-
Tman Tu qnas, mZlavris mtris SiSoba rom iqneba, dasaxiz-
navad axlo soflebis xizani da xalxi Seva (samarTl.
Zegl. t. II, gv. 512). aseve, gvxvdeba erekle mefisave `Txov-
naSi~ ekaterine II-isadmi: raTa uWkuos baqaris Svils ume-
cari xalxi ar ahyves (aseve, iqve, gv. 455, 1782 w.). yvela es
mowmoba XVIII-XIX saukunes miekuTvneba (ix. agreTve 1804
wlis giorgi XII-is sabuTi) da, rogorc vxedavT, am leq-
semas (xalxi) glexobis, dabali wris, plebsis (xthym)
mniSvneloba aqvs.
dRes mas gafarToebuli aqvs mniSvneloba da aRniS-
navs zogadad adamianTa krebuls (populus, yfhjl), maSin,
rodesac leqsema eri, romelic Zvel qarTulSi iTavsebda
am mniSvnelobas (saba, `msoflio kaci~, rac zog ga-
moTqmaSi dResac SerCa: `eri da beri~), rogorc iTqva, ga-
moxatavs myar erTobas, romelic enis, teritoriis (mamu-
lis), kulturis (sarwmunoebis) erTianobis safuZvelzea
Camoyalibebuli.
amgvarad, Zvelidan axali qarTulisaken terminebis _
naTesavi, tomi, eri mniSvnelobebi Sesabamis berZnul ter-
minebTan mimarTebiT Semdegnairad SeiZleba gamoixatos:

223
I
gevnoς e[qnoς

naTesavi tomi eri naTesavi tomi Tesli warmarTi


(e[qnh) (mr.)
fulhv spevrma
naTesavi tomi Tesli Tesli

II
lao;ς o[cloς

eri (populus) eri (xalxi)

III
tomi
gevnoς
eri

tomi
naTesavi e[qnoς Tesli
(mr.) warmarTi

naTesavi
fulhv

tomi Tesli

naTesavi

tomi fulhv

Tesli

laovς

eri o[cloς

strateuvma

224
warmomavlobisa da naTesaobis aRmniSvneli terminTa-
gan TiToeuli _ naTesavi, tomi da guari _ polisemiuri
terminebia, romelnic enis funqcionirebis sxvadasxva
sistemaTa Soris omonimebs qmnian. es kargad Cans ioane
damaskelis naTesav terminis definiciidan, sadac misi
mesame mniSvneloba filosofiur konteqstSi vlindeba:

xolo mesamed naTesav ewo- xolo mesamisa saxisaebr


debis, romelni saxesa zeda naTesavad iTqumis ganwvale-
ganefinebodin (`dial.~, 2,1 buli saxeTa mimarT, rom-
efrem mcire). lisaTÂs ars sityuaÁ filo-
sofosTaÁ da romlisa gan-
msazRvrebelni ityÂan: naTe-
savi ars umravlesTa da sa-
xiTa ganyofilTad raÁarso-
biT Sesmenili (arsen iyal-
Toeli).

amgvarad, filosofiuri (ufro zustad _ logikuri)


aspeqtiT gevnoς naTesavi aris is, rac gamoiTqmis erT-
maneTisagan saxeobiT gansxvavebul sagnebze (anu is, rac
SeiZleba saxeebad daiyos). naTesavi da saxe erTmaneTTan
iseT damokidebulebaSia, rogorc zogadi kerZosTan.
qarTuli saxe termini, iseve, rogorc berZnuli ei[doς,
polisemiuria. saxe niSnavs `gamosaxulebas, saxes (piri-
saxes), Sesaxedaobas, formas, nairs~. ZvelqarTul Targ-
manebSi igi ZiriTadad berZnul ei[doς termins Seesaty-
viseba. leqsema sa-x-e qarTulSi gamWvirvale struqturis
mqonea. igi Tavisi agebulebiT warmoadgens mokle sa-e
arqaul models mimReobisa (rogoricaa savse, saqme, sa-
frTxe da sxv.). warmoebis es modeli, rogorc zemoT aRv-
niSneT, dRes damkvidrebulia saxelur ZirebSi. x zmnuri
Ziri -ed/-il sufiqsebiT aris gaformebuli x-ed-va, x-il-
va zmnebSi (xedavs, ixilavs) da Tavisi agebulebiT hgavs
berZnul ei[doς _ ijdeva formebs, romelsac a. losevi
ukavSirebs ei[dw (inf. ijdei`n) zmnas (igive Ziria, rac laT.
video, rus. dbltnm). ei[doς _ ijdeva mamrobiTi da mdedrobiTi

225
sqesis mimReobis formebia ijdei`n zmnisa. maTi amosavali
mniSvnelobaa is, rac xilvadia, rac Cans, anu saxe. pla-
tonis, aristotelesa da maTi komentatorebis SromebSi
igi ixmareba specialuri, filosofiuri (idea, forma)
mniSvnelobiT.
magram Zvel qarTulSi saxe leqsemiT Targmnidnen ag-
reTve berZnul paravdeigma, uJpovdeigma (examplum `magaliTi~)
terminebs: uJpovdeigma ga;r e[dwka uJmivn _ saxe erT migec Tquen:
ioane 13, 15; sxuaÁca saxe SemoiRes tÂnisaTÂs da gulisa:
kac. ageb. 163,26.
imave _ saxe leqsemiT gadmoicemoda berZnuli trovpoς
(`xasiaTi, manera, xerxi~), morfhv (`forma~), sch`ma (`figura~),
eijkwvn (`xati~).1 aRsaniSnavia, rom petriwi ganasxvavebs am
cnebebs: masTan trovpoς-is da morfhv-s Sesatyvisia saxe, sch`ma
leqsemis Sesatyvisi _ nakveTi, eijkwvn-isa _ xati, paravdeigma
_ magaliTi, xolo ei[doς-sTvis man termini gvari SemoiRo.
ratom Secvala termini saxe _ guariT ioane petriwma
maSin, rodesac, rogorc zemoT vnaxeT, igi zusti forma-
luri da semantikuri Sesatyvisi iyo ei[doς terminisa? am
kiTxvaze pasuxis gasacemad saWiroa gadavxedoT filoso-
fiur (logikur) TxzulebaTa Zvel qarTul Targmanebs
da, amave dros, gaviTvaliswinoT gevnoς _ ei[doς terminTa
specifikuri mniSvneloba da urTierTmimarTeba prokle
diadoxosis ontologiur struqturaSi.
Gevnoς _ ei[doς ioane damaskelis `dialeqtikaSi~ ise mie-
marTeba erTmaneTs, rogorc mTeli nawils, zogadi _ ker-
Zos. arsen iyalToeli, iseve, rogorc efrem mcire, am
terminebs Targmnis Sesabamisad qarTuli SesatyvisebiT:
naTesavi _ saxe: efremi _ naTesavi ars ganfenaÁ saxisaÁ:
dial., 2,3; arseni _ naTesavi ars ganwvalebuli saxeTa mi-
marT. maTganve awarmoeben umaRlesi gvareobiTi cnebis
aRmniSvnel termins _ naTesavoani naTesavi da umdablesi
saxeobiTi cnebis (romelic aRar daiyofa Tavis mxriv sa-
xeebad) aRmniSvnel termins _ saxoani saxe. amonios ermia-
sis `mosaÃsenebelTa~ mTargmneli, iseve, rogorc sxva Sem-
1
saxi-s berZnuli Sesatyvisebis Sesaxeb areopagelis efrem mciriseu-
li erTi Targmanis mixedviT ix. m. maCxaneli, 1988, gv. 184.
226
TxvevebSi, am SemTxvevaSic arsenis terminologias mis-
devs: naTesavoani naTesavi ars arsebaÁ, xolo saxoani sa-
xe _ kaci: S 2562, f. 161 v.
rogorc vxedavT, gvar-saxeobrivi damokidebulebis aR-
saniSnavad Zvel qarTul filosofiur TxzulebebSi (ise-
ve, rogorc berZnulSi da Tanamedrove qarTulSic) gamo-
yenebulia ori sruliad sxvadasxva semantikuri velis
mqone leqsemebi: eTnikur-genetikuri mniSvnelobis _ naTe-
savi da `Sesaxedaobis, garegnobis, nairis~ mniSvnelobis
mqone _ saxe. Zvel qarTulSi es fuZe Sedis nacvalsaxelo-
van kompozitSi: esresaxed (petriwTan essaxed, egsaxed),
romlis mniSvnelobaa `amnairad, amgvarad~: esresaxed iyos
SeerTebaÁ bunebisa mis kacobrivisa: kac. ageb. 212,12.
ukve Zvelsave qarTulSi `nairis, saxis, saxeobis,
msgavsis~ mniSvnelobiT vxvdebiT guar leqsemas: daiceviT
mRdelobaÁ Tqueni yovlisave guarisa: ricx. 18,7; daes-
rula yoveli guari xilisaÁ: il. ab. m. cx. 108 r; samgvarad
ganyofil ars saqme: iqve, 370 r; aRsaniSnavia, rom parale-
lur redaqciebSi zogjer erTmaneTs enacvleba saxe da
guari. ase, magaliTad, ioane damaskelis `dialeqtikis~
TargmanebSi:

efrem mcire: arsen iyalToeli:


ganukueTelobaÁ orsaxed ganukueTeli oTxguarad
iTqumis: 3,1. iTqumis;
arian saxeni ganyofisani da arian ukue ganmwvalebe-
rva: 14,5. lobiTni guarni rva;
amiT ukue eseviTariTa saxi- esreT ukue amis guarisaebr
Ta ganiyofebis arsobaÁ ar- ganiwvalebis myofi arsebad
sebad da SemTxueviTad: 14,14. da SemTxueviTad.

TviT arseni giorgi amartolis `xronoRrafis~ Targ-


manSi am leqsemebs hendiadisur wyvilad xmarobs: xolo
guari da saxe meorisa Senebisa taZrisa da qalaqisaÁ iyo
eseviTari: xron., 137, 3,4.
ase rom, Zvel qarTulSi guari garkveuli azriT sa-
xis sinonimia.

227
rogorc mzia andronikaSvili ikvlevs, guar leqsema
iranuli warmomavlobisaa: `sityva govari-guari-gvari nas-
esxebia saS. sparsulidan qarTulSiac da somxurSic,
rasac amtkicebs sruli identoba rogorc fonetikuri,
ise semantikuri saSualo da axal sparsul sityvasTan
gohr - gohar, romelmac qarTulSi kanonzomierad mogvca go-
ari>gova-ri>guari>gvari~ (m. andronikaSvili, 1966, gv. 303).
misi mniSvnelobaa `STamomavloba, warmomavloba, buneba,
xasiaTi, xarisxi~. sainteresoa, rom am mniSvnelobebidan
`mamaTa swavlanis~ teqstSi `STamomavlobis, warmomavlo-
bis~ mniSvnelobiT dadasturebulia govar forma: rameTu
mravali kacTagani ampartavan da zuav arian, ganlaRe-
bulni ZmaTa TÂsTa zeda da iqadian govarsa da tomobasa
queyanisa naTesavTasa da ityÂan: me igi vinme var da misi
Svili var: mam. sw., 106, 4; aseve: 106, 12; 106, 15. amave
mniSvnelobiT, ukve guar formas vxvdebiT arseniseul
`didi sjulis kanonSi~ (XII s): ukueTu guariani aRitacos:
180, 17; Tavisufalni da uCinoni guarianni: 205, 15. ioane pe-
triwisTvisac guar forma Cveulebrivia amave mniSvnelo-
biT: da aRviSurve tomisaTÂs guarTa CemTasa me midmoobaÁ
enisaÁ galeqsebuli: `ganmarteba~, bolosityv., 220,24.
rogorc zemoT vnaxeT, es sityva meore mniSvnelobiT
(`xasiaTi, buneba~ anu, rac igivea `nairi, viTari~) Zvelsa-
ve qarTulSi aris dadasturebuli guar formiT da saxis
sinonimia. aqedan ukve Cans motivacia ioane petriwis mier
ei[doς terminis Sesatyvisad guar terminis gamoyenebisa: am
sityvis saxis sinonimuri mniSvneloba SesaZleblobas aZ-
levda mas, rom logikur terminTa urTierTdapirispire-
bul wyvilSi saxe Seecvala guar terminiT, xolo qarTu-
li sityva naTesavi ki aseve iranulidan adreve nasesxebi
tomiT. jer kidev nemesiosis traqtatis TargmanSi petriw-
ma gevnoς-is Sesatyvisad leqsema tomi gamoiyena: yoveli
asoÁ erTtom ars misda, romlisada iyos aso: nemes. 61, 7
(oJmogenhvς). xolo ei[doς-is Sesatyviasad guari: mwuxarebisa
guarni oTx: WmunvarebaÁ, damZimebaÁ, Suri, wyalobaÁ: nemes,
106, 21 _ Th`ς de; luvphς ei[dh tevssara (Nem. P.G. 40, col. 683); TiTo-
euli guari cxovelTaÁ mebr TÂsiTa mimarTebiTa midrke-

228
bis: nemes, 49, 6 _ {Ekaston ga;r ei[doς... (col. 585). gvaris gare-
Semcveli hiperonimi tomia: tomovnebiTad ganhyofs sulsa:
sityÂerebiTad da utyuad: nemes, 95, 2 _ genikw`tata diai-
rei` th`n yuchvn... (col. 669).
ase rom, guar termini ormxriv akmayofilebda ioane
petriwis sityvaTSemoqmedebiT princips: jer erTi, igi sa-
xis sinonimia, romelic ei[doς-is Sesatyvisi iyo da meorec
_ naTesaobis Sinaarss Seicavs da tomTan mimarTebiT daq-
vemdebarebuli cnebaa. amgvarad, tomi da guari prokles
ontologiuri struqturis Tanaqvemdebare cnebaTa aRsa-
niSnavad metad moxerxebuli aRmoCnda.
prokles `Teologiis safuZvlebis~ ganmartebaSi gvar-
saxeobrivi mimarTeba ukve myaradaa aRniSnuli erT semanti-
kur velSi Semavali wyviliT _ tomiTa da guariT, rac, ro-
gorc zemoTac vTqviT, sanimuSoa terminTa semantikuri sis-
tematizaciis TvalsazrisiT (pirveli farTo hiperonimia,
meore ki masSi Semavali viwro moculobis hiponimi): odes
tomsa Soris ganicadne yovelni guarni, viTar yovlobani
da Semasrulebelni tomisani, anu TÂT-TÂs Soris TiToeuli
guarTaÁ: moiRe _ da iyos erTi raÁme guarTaÁ, viTar-da kaci-
saÁ: `ganmarteba~, 131, 26-28; quemdebareni arsebani zenaTa mier
warmoiyenebian, viTarca guarni tomTagan: iqve, T, 72; romli-
saca daxudomisa iyos warmonaarsi, mis tomca ars: T. 34.
ramdenadac ioane petriwi prokles (neoplatonur) on-
tologiur struqturas ganmartavs, masTan gevnoς-i uzoga-
desi ontologiuri kategoriaa: [platoni] mun xuT tomad
aRavlens, viTar: arsebad, TÂTobad, sxuaobad, dgomad,
midrekad: T. 154.
Tu SevajerebT petriwiseul konteqstebs, sadac gvxvde-
ba termini ge[noς tomi da ei[doς guari, aRmoCndeba, rom
prokles metafizikur sistemaSi gevnoς _ tomi aris gvareo-
biTi cneba, romelSic Sedian rogorc uzenaesi, ise uqve-
naesi kategoriebi: erTTa, ricxvTa, gonebaTa, sulTa,
myofTa, bunebaTa, aobisa da sxva: raoden iyunen ziare-
bulni erTni, esezomve ziarebul tomni myofTani: kavSir.,
T. 136 _ gevnh tw`n o[ntwn: Dodds $ 135; sxuaÁ ars tomi erTTa-
Sorisi da RmerTTa, romeli uxrwnelsa siwmideTa TiToe-

229
ulTa TÂTebaTa Seurevnelad daicavs: `ganmarteba~, T. 154;
sami tomi ars sulTaÁ: kavSir. T. 184; ver ars uzado xat
mis miuwdomlobiT erTisa, aramed ars uquenaesTa tomTaÁ:
`ganmarteba~, T. 114.
tomi SeiZleba iyos ukumqcevlobiTi, aRyvanebiTi, gan-
mwmedelobiTi da sxva: samaradisosa sisrulisa mier
ukunmqcevelobiTTa tomTaÁsa ukuniqcevian zesTarsni er-
Tni erTT dasabamisadve da zesT erTisad: `ganmarteba~, T.
153. uzenaes tomTa rigs miekuTvneba keTiloba da siyva-
ruli, ris gamoZaxilsac vxedavT vefxistyaosanSi: `vTqva
mijnuroba pirveli da tomi gvarTa zenaTa~.
es kategoria, romelsac tomi moicavs, gamoiTqmis
(kathgorevw) arsebaze, axasiaTebs mas. ase mag., aobis _ anu
martivad arsebobis kategoria, gvaris anu vizualurad
moazrebadi Sinagani arsis (formis) kategoria, ricxvis
kategoria, romelic aris principi yoveli myofis gayofi-
sa Tu SeerTebisa, garkveul raodenobad gaazrebisa.
es kategoriebi: aoba, ricxvi, gvari, pirveli sazRvris
wyobaSi _ wesrigSi, rigSi (tavxiς _ hfphzl> gjhzljr) Sedian.
pirveli sazRvari ki (pirvel usazRvroobasTan erTad,
romelic simravlis wyaroa), rogorc namdvilmyofis kate-
goriis ganxilvisas vnaxeT, Sedis namdvilmyofis wiaRSi,
romelic aris pirveli goneba anu gonebis rigis mTavari,
romelic am rigs aformebs, anu aZlevs gvars _ eidoss,
romelic warmoadgens sagnis arsebiTs, xilvad arss, azrs
(a. losevis definiciiT `tbljc tcnm yfukzlyj phbvsq bkb
vsckbvsq ceoyjcnysq cvsck dtob~ (los., 1972, gv. 154,
155)). amitom, prokles am cneba-terminis Sesatyvisad pet-
riws ar SeeZlo gamoeyenebina termini saxe, romelsac
aqvs konkretuli `formis, garegnobis, Sesaxedaobis, sa-
xis~ mniSvneloba da romelsac igi, Cveulebriv, trovpoς-is
da morfhv-s Sesatyvisad iyenebs: orsaxed aqus qcevadobaÁ:
nem. 159, 28 _ kata; duvo trovpouς to; treptovn e[cousi: Nem. col. 776;
amiTve saxiTa: kavSir. 13, 27 _ kata; to;n aujtovn trovpon; saxe-
morfi aqus: kavSir., 69, 8 _ morfhvn e[cein. aRsaniSnavia, rom,
roca a. losevi iZulebulia ei[doς terminis Targmnisas ru-
suli dbl sityvis gverdiT gamoiyenos ajhvf-c, igi SeniS-

230
navs: `Gthtdjl uhtxtcrjuj `tqljc~ rfr `ajhvf>~'tcnm rjytxyj
ybxtuj yt ujdjhzobq cehhjufn~ (iqve, gv. 155). rogorc Cans,
aseve fiqrobda petriwic da igi saxe leqsemas aTavisu-
flebs logikur-filosofiuri Sinaarsisagan.1
prokles ontologiuri struqturis yoveli rigi
(seirav) _ petriwiT naqusi anu naTxzi siraÁsaÁ aris gar-
kveuli guari: gonebisa, sulisa, bunebisa, sxeulisa... Ti-
Toeuli rigis, siras TavSi siraTmTavari (rigis mTavari)
anu guarTmTavaria, mxoloa, romelic Tavis gvars aZlevs
am rigs (serias).
am TvalsazrisiT, guars _ ei[doς-s `ideis~ tolfasi
mniSvnelobac aqvs. aqedan cxadia, guar termins ioane pet-
riwi iyenebs platonuri ideis _ hJ ijdeva _ Sesatyvisadac:
platon ityoda, viTarmed: aRÃseneba arso guarTa, xo-
lo, Tu raÁ arian guarni, SemdgomaTda Soris visityÂT:
nemes; 90, 29-33 _ Plavtwn ajnavmnhsin ei\nai levgei tw`n ijde-
w`n: ti de; ejstin hJ ijdeva, e[n toi`s eJxh`ς e[roumen (Nem. P.G. t. 40, col.
661); Gkfnjy yfpsdftn djcgjvbyfybtv bltq> f xnj nfrjt bltz>
j, 'njv vs crf;tv dgjcktlcndbb (Ytvtp. Dkfl. c. 55); sauwyo
ukue, viTarmed amaT yovelTa erTi da pirvelebrivi guari,
viTar da mis queSesa Soris dawesebulTa, Tan-miscems maT:
kavSir., 59, 19-20 _ Dh`lon dh; o{ti pa`si th;n mivan ijdevan kaq jh{n uJpo th;n auj-
th;n tevtaktai seira;n, ejkei`no divdwsin: (Prokl., LXXXI).
a. losevi am winadadebas ase Targmnis: `Jy lftn dctve
jlye blt/> cjukfcyj rjnjhjq jyj b egjhzljxtyj d jlby b
njn-;t hzl~ ($81).
To; ei\doς da hJ ijdeva, romlebsac ioane petriwi erTi _
guar sityviT Targmnis, sinonimebia. dvoreckis leqsikon-
is mixedviT es sityvebi ase SeiZleba avxsnaT:
ei[doς (to;) _ `garegnoba, Sesaxedaoba, saxe, ieri, gvari,
nairi~... mas aqvs filosofiuri mniSvnelobac: `eidosi,
idea~. filosofiuri mniSvnelobiTve igi `formasac~ ud-
ris.

1
unda aRiniSnos, rom saxe man RmerTis atributis gamomxatvel Te-
ologiur terminSic _ saxieri/saxiereba Secvala keTiloba terminebiT
ajgaqovς/ajgaqothvς berZnuli terminebis Sesatyvisad.
231
ijdeav (hJ) _ `garegnoba, Sesaxedaoba, saxe, gvari, tipi,
klasi~. rogorc filosofiuri termini aRniSnavs `ideas,
sawyiss, safuZvels, princips, arss, sazriss~.
rogorc vxedavT, to; ei[doς da hJ ijdeav polisemiuri sity-
vebia, romlebic mniSvnelobaTa msgavs, erTmaneTTan seman-
tikurad mWidrod dakavSirebul wres qmnian. amosavali
ZiriTadi mniSvneloba yvela danarCeni da maT Soris fi-
losofiuri mniSvnelobisaTvisac, orive sityvisaTvis aris
`saxe, is, rasac vxedavT, vizualuri xati sagnisa~. `saxis,
formis, Sesaxedaobis~ mniSvnelobiT ioane petriwi guar
sityvas saxesTan sinonimur wyvilSi iyenebs imave konteq-
stSi, sadac igi mas filosofiuri terminis mniSvnelobiT
xmarobs (es ukanaskneli mniSvneloba xom swored amosava-
li `nairi~, `vizualuri xatis~ mniSvnelobidan modis):
nivTi, daRaTu umsgavso da usaxo, ganaRa viTarca nivTi
usaxoÁ, erTi da igive ars da ara sxuadasxua, raÁTa ara
gaguarebulad vTquaT igi, rameTu yoveli sxuadasxuaobaÁ
guarTa ganyofilebisaÁ ars, xolo ganyofilebaÁ ugu-
arosa da usaxosa Soris ara ars: `ganmarteba~, 83, 17-23.
aqedan gasagebia, Tu ratom Targmnis ioane petriwi ori-
ve sityvas erTi _ guar sityviT.1 da SesaZleblad miaCnia es
maSinac ki, rodesac es orive sityva sxvadasxva mniSvnelo-
biT Txzulebis erT TavSia an erT winadadebaSic ki:
JEx w|n dh; sumbaivnei ta; kaq je{n ei\doς ejk tw`n uJpertevrwn ajpogennwvme-
na kata; pleivouς ijdevaς ejk tw`n deutevrwn di/hrhmevnwn paravgesqai: Plot.
p. CVIII 4-6 $ CLXXV _ vinaÁ SeemTxuevis TiToeulsa guarsa,
uzesTaesTagan warmonaSvsa, umravlesTa mier SemdgomTa
guarTaÁsa ganwvalebiT warmoyenebaÁ: kavSir., 107, 9-10 (Jnc/-
lf gjkexftncz> xnj nt> rjnjhst hj;lf/ncz dscibvb /evfvb/>
cjj,hfpyj jlyjq ajhvt> ghjlewbhe/ncz dnjhbxysvb hfpltk=y-
ybvb /evfvb/cjj,hfpyj ,jkmitve xbcke bltq: Kjc. $ 177).

1
a. losevis samarTlian SeniSvnaze platonis da aristoteles ei[doς _
ijdeva-s sxvadasxvagvarad gagebisa da Sesabamisad _ Targmnis (ajhvf> bltz)
mcdarobis Taobaze zemoT mivuTiTeT. ioane petriwi aqac Tanmimdevru-
lia da orive SemTxvevaSi guar termins iyenebs, romelic Seicavs _ ide-
is da formis mniSvnelobas. amiT Tavidan icilebs platonisa da aris-
toteles am cnebaTa gagebis SesaZlo mcdar interpretacias.
232
sityviT guari erT SemTxvevaSi Targmnilia ei\doς (`saxe
forma~), meore SemTxvevaSi ki ijdeva (`idea~).
swored am ukanaskneli mniSvnelobiT aris naxmari guar
sityva `ganmartebis~ pirvel winadadebaSic: guarsa Tana
guac cnobad didTa saRmrTismetyveloTa Soris xedvisasa
da aRebad hazrsa winaÁTve winamdebarisa wignisasa: 3, 3-5.
am winadadebis erTi nawili, rogorc gamocemuli teqstis
sqolioebSia aRniSnuli, sxvadasxva xelnawerSi sxvadasxvana-
iradaa warmodgenili. kerZod: didTa saR `ismet `loTa A, did-
Tasa R `TismetyuelTa C, didTasa R `metyuelTa D, didTasa
saR `uTismetyul `Ta Soris E.
yvelaze Zvel (XII-XIII ss) H 1337 xelnawerSic, ro-
melic axla k. kekeliZis sax. xelnawerTa institutSia da-
culi, es adgili aseve gaugebradaa warmodgenili: cnobaÁ
didTasa `R`ismetyuelTa Soris xedvaTasa~; es gamowveu-
lia imiT, rom am xelnaweris pirveli, ukve dazianebuli
furceli XVII-XVIII saukuneebSia restavrirebuli.
magram Cven am SemTxvevaSi gvainteresebs, ra mniSvne-
lobiTaa naxmari mocemuli winadadebis pirveli sityva _
guari, romelic yvela xelnawerSi erTnairad, erTsa da
imave poziciaSia warmodgenili. upirveles yovlisa, saWi-
roa gairkves, romeli sintagmis wevria igi.
erTi SexedviT, sakiTxi martivad wydeba: guarsa sity-
va TiTqos dakavSirebulia Tana-guac SemasmenelTan da
masTan erTad ganuyofel frazeologiur erTianobas
qmnis: `guarsa Tana-guac~, magram es mxolod erTi Sexed-
viT. sinamdvileSi ki is sul sxva sintagmis wevria.
Tu CavukvirdebiT am winadadebis wyobas, aRmoCndeba,
rom guarsa sazRvrulia misgan ramdenime sityviT daci-
lebuli, magram mis mier marTuli da masTanve SeTanxmebu-
li msazRvrelisa xedvisasa. sityva naTesaobiT-micemiT
brunvaSi dgas, es ki imas niSnavs, rom igi marTul-SeTan-
xmebuli msazRvrelia. ufro rom davazustoT, igi marTu-
lia iseTi saxelis mier, romelic micemiT brunvaSi dgas.
aseTi ki am winadadebaSi guarsa sityvaa. sintagmis gaTiSu-
li wevrebi rom erTmaneTis gverdiT davayenoT, winadadeba
aseT saxes miiRebs: `Tana-guac cnobad guarsa xedvisasa~.

233
rogorc cnobilia, Zvel qarTulSi viTarebiT brunva-
Si dasmul masdarTan (rac infinitivis fardia), yofili
pirmimarTi damateba xSirad inarCunebs Tavis brunvas (mi-
cemiTs, ufro iSviaTad saxelobiTsac). ioane petriwi am-
gvar infinitivTan yofil pirmarT damatebas, Cveulebriv,
micemiTSi xmarobs xolme. mocemul winadadebaSi guarsa
(pirdapiri) damatebaa cnobad infinitivTan, zustad iseve,
rogorc hazrsa, amave winadadebis meore nawilSi _ aRe-
bad hazrsa winaÁTve winamdebarisa wignisasa. aq hazrsa
pirdapiri damatebaa aRebad infinitivTan da, Tavis mxriv,
isic iseve ramdenime sityviTaa gaTiSuli Tavisi msazR-
vrelisagan _ wignisasa. amgvarad, mocemuli winadadebis
sintagmebi Semdegnairad unda dajgufdes:

I II
Tana-guac cnobad (Tana-guac) aRebad
cnobad guarsa aRebad hazrsa
guarsa xedvisasa hazrsa wignisasa
cnobad saRmrTismetyueloTa So- aRebad winaÁTve
ris
didTa saRmrTismetyueloTa Soris winamdebare wignisasa

Tanamedrove qarTuliT: `(Cven) gvavalia didi saRvTis-


metyvelo Teoriis gvaris (azris, Sinaarsis) Secnoba da
winamdebare wignis azris winaswarve gageba~. rogorc vxe-
davT, winadadebis orive nawili erTgvari sintagmebisagan
Sedgeba. dabrkolebas TiTqos is qmnida, rom Zneli iyo
guarsa sityvis azrobrivad dakavSireba misgan mTeli wi-
nadadebiT daSorebul msazRvrelTan. magram asevea daSo-
rebuli meore msazRvrel-sazRvrulic _ `hazrsa wignisa-
sa~, maTi dakavSireba ki sruliadac ar Wirs. ramdenime
sityviT an mTeli winadadebiT gaTiSuli marTul-SeTan-
xmebuli sazRvrul-msazRvrelis xmareba ioane petriwis
stilis erTi yvelaze damaxasiaTebeli niSania, ase rom,
gaugebrobas aq wyoba ar qmnis.
eWvs badebs guar sityvis mniSvneloba mocemul kon-
teqstSi. hazrsa sityva SinaarsiT, mniSvnelobiT advilad

234
daukavSirda msazRvrels wignisasa. xedvis1 gvaris gazre-
ba ki guar sityvis Cveulebrivi mniSvnelobiT Wirs, mag-
ram Tuki gvaris terminologiur mniSvnelobas gaviTva-
liswinebT, naTelia, rom `guarsa Tana-guac cnobad... xed-
visasa~ unda ganimartos Semdegnairad: `gvavalia xedvis
(Teoriis, ideis, arsis, sazrisis, azris) Secnoba~-o.
amasTan dakavSirebiT sainteresoa prokle diadoxosis
`kavSirnis~ da petriwis ganmartebis qarTulidan 1248 wels
somxurad Targmnili teqstis Cveneba. n. mars Tavis ga-
mokvlevaSi `Bjfy Gtnhbwcrbq uhepbycrbq ytjgkfnjybr XI-XII
dd~. ioane petriwis `ganmartebis~ winasityvaobis teqstis
paralelurad mohyavs somxuri Targmanic. igi ase iwyeba:
Zamenayn azg É zebanak partapan em× FanaÆel. zors I meja-
cabanou»es tes su»I×. É arnul karjis nax zyaraÔagrel zroÃs.
somxur TargmanSi `guarsa Tana-guac~ gagebulia, ro-
gorc erTi sintagma. amitom guar sityvac gagebulia pir-
dapiri, `naTesaobis, tomis, gvaris~ mniSvnelobiT, da Tar-
gmnilia hendiadisiT: azg É zebanak `tomi da myofi~. am-
gvarad, mTeli winadadebis azric Secvlilia: `yvela to-
mi (gvari, naTesavi) da myofi movale varT codnad imisa,
rac did saRmrTismetyvelo TeoriaSia da winamdebare
wignis azris winaswar aRebad~.
somex mTargmnels, rogorc Cans, ver gaugia qarTuli
winadadebis wyoba, romelSic msazRvrel-sazRvruli, ro-
gorc vnaxeT, ramdenime sityviTaa gaTiSuli. es gaugebro-
ba ki unda gamoewvia guar sityvas, romelic mTargmnelma
yofiTi da ara filosofiuri mniSvnelobiT gaigo. aseTi
pirdapiri Targmani rom gamoricxuli ar aris, amas isic
mowmobs, rom iseTi mniSvnelovani termini, rogoricaa
kavSiri (qarTuli saxelwodeba prokles Txzulebisa `kav-
Sirni~), rogorc n. mari wers, misi Cveulebrivi mniSvne-
lobiT aqvs gagebuli somex mTargmnels, romelmac igi
Sesabamisad somxuri ÆaÙkap-iT Targmna.
arc is aris gamoricxuli, rom guar sityvis aseTi
Targmanis wyaro qarTuli dedanic iyos. rogorc zemoT

1
Teoriis, Sexedulebis azrTa wyobis aRsaniSnavad, rogorc zemoT va-
CveneT, ioane petriwi xmarobs xedva termins.
235
vnaxeT, H 1337 xelnaweris pirveli furceli ukve daziane-
buli yofila. yvela sxva xelnaweric pirveli winadade-
bis erT nawils sxvadasxvagvarad warmogvidgens. Cans,
rom qarTveli gadamwerebic ar iyvnen mTlad kargad gar-
kveulni am winadadebis azrSi. aseTi gaugebroba ki isev
da isev guar sityvis uCveulo mniSvnelobiTa da misi msa-
zRvrelisagan sakmao dacilebiT unda iyos gamowveuli.
ioane petriwis `ganmartebis~ pirvelsave winadadebaSi
sityva guari rom namdvilad am mniSvnelobiT aris naxma-
ri, amas adasturebs mTeli rigi adgilebi `ganmartebidan-
ve~, sadac igi mniSvnelobis ukve am axali niuansiT
(`idea, Sinaarsi, azri~) aris naxmari (sxvaTa Soris, imave
poziciaSi, rogorSic CvenTvis saintereso winadadebaSia):
Tana-guac guarsa brZenTa sityÂsasa daWuretad: 10, 7-9.
rac niSnavs: `gvavalia brZenTa sityvis Sinaarsis, azris
(ideis) danaxva, ganWvreta~.
aqac, msgavsad zemoT moyvanili winadadebisa, sintagme-
bi Semdegnairadaa dajgufebuli: Tana-guac daWuretad,
daWuretad guarsa, guarsa sityÂsasa, brZenTa sityÂsasa.
viTarca TÂT sokratisaTÂs ityÂan, viTarmed ikiTxvi-
diso sokrat, viTar ikiTxvidian yrmani mcireni da kua-
lad Seeqcis masve warkiTxulsa, rameTu araTu guarsa
jer-ars sakiTxavisasa micemaÁ, aramed...: 6, 8-10. rac niS-
navs: `rogorc TviT sokrates Sesaxeb amboben, kiTxulob-
dao sokrate, rogorc patara bavSvebi kiTxuloben: isev
da isev ubrundeboda xolme imave wakiTxuls, radganac
ara mxolod sakiTxavis azrs unda misdio, aramed maxvi-
lebis da sasveni niSnebis sworad dacvaa saWiro imisaT-
vis, rom SeucTomeli azri gavigoT~.
iseve, rogorc zemoT moyvanil magaliTebSi, aqac gu-
arsa warmoadgens mis mier marTuli msazRvrelisagan (sa-
kiTxavisa) gaTiSul sazRvruls. sintagmebad dajgufebi-
sas aseT suraTs mivRebT: jer ars micemaÁ, micemaÁ guarsa,
guarsa sakiTxavisasa.
aviRoT kidev erTi konteqsti, sadac guar termini aS-
karad azris, ideis mniSvnelobiTaa naxmari:
guarsa daicavs aqa peripatoelTasa: 57, 1. sazRvrul-
msazRvreli aqac gaTiSulia. winadadebis azria: `aq peri-
236
patoelTa azrs, Tvalsazriss icavso~ (laparakia prok-
les mier sulisa da sxeulis erTmaneTisgan gamoyofaze,
gansxvavebaze: suli TviTmoZravia da TviTmyofi arseba.
sxeuli ki sxvas, garegan Zalas saWiroebs asamoZraveb-
lad. sxeuls TviTarseboba ar SeuZlia. igi sulTan Tana-
arsebobs, sakmarisia suli sxeuls moSordes, rom sxeul-
ma dakargos Tavisi arseboba. es kargad Cans yoveli mok-
vdavis magaliTzeo (57, 1-11).
msgavsi sintagmebi gauTiSavadac gvxvdeba xolme imave
`ganmartebaSi~, mag.: samsaxeobs aqa guari xedvisaÁ: 81, 16.,
rac niSnavs: `xedvis (Teoriis) idea, azri aq sami saxisaao~.
aRsaniSnavia, rom gvaris nacvlad, msgavs konteqstSi
zogjer sityva Zali gvxvdeba: gesmis, aqa rasa ityÂs Zali
amis xedvisaÁ? 121, 15. cnobilia, rom leqsema Zalis erT-
erTi mniSvneloba Zvel qarTulSi aris `azri, mniSvne-
loba, Sinaarsi~: raÁ ars Zali amisi: kac. ageb. uZv. 206, 19;
warukiTxis ZmaTa da Zalsa amisa uCvenebn: epif. 107, 1.
guar termins ukve arsenis jgufis TargmanebSi iye-
neben `azris, mniSvnelobis, Sinaarsis~ funqciiT (zemoT
isic vnaxeT, rom arseni guars saxis sinonimadac xma-
robs): Tu viTar Seekra sxeulsa sityuaÁ RmrTisaÁ, amis
ukue guarisa ganxsnaÁ SeuZlebel: A 52, f. 102 r; kleamvro-
tos vinme saxeliT, STamxedvelman `fedonsa~ platonissa
da viTarmed _ `uÃms vidreme filosofossa wurTaÁ siku-
dilisaÁ~ _ mcnobelman, xolo guarsa ver mcnobelman, aR-
srulman, zRudiT STamoigdo Tavi TÂsi: S 25 62, f. 75 v.
amgvarad, guar leqsemis semantikuri veli ioane pet-
riws aZlevda saSualebas Caesva es termini rogorc lo-
gikur, ise ontologiur terminologiur sistemaSi. man
marjved gamoiyena am sityvis semantikuri SesaZleblobani
da moxerxebulad Seusatyvisa igi platonisa da aristo-
teles ei[doς-ijdeva cneba-terminebs ise, rom Tavidan aicila is
SesaZlebeli falsifikacia, romelzedac samarTlianad miu-
TiTebda a. losevi. aRsaniSnavia, rom Tanamedrove qarTul
logikur terminologiaSi Zveli naTesavis nacvlad gvareob-
iTi cnebis gamosaxatavad termini gvari aris damkvidrebuli.
aseTi Rrma gaazreba udevs safuZvlad ioane ptriwis
mier Seqmnil TiToeul termins. am gziT man SeZlo mieR-
237
wia dasaxuli miznisaTvis da Tavisi gvar-tomisaTvis Se-
eqmna elinTa enis badali, filosofiur xedvaTaTvis
`mommarjvi~, `ena, galeqsebuli da mesxueÁ mdabrionTagan~.

* * *

Zveli qarTuli filosofiuri da Teologiuri termi-


nologiis zemoT warmodgenili struqturul-Sepirispire-
biTi da semantikuri analizi saSualebas gvaZlevs Tvali
gavadevnoT qarTuli filosofiuri terminologiis for-
mirebis process da imas, Tu rogor Tanxvdeba xolme mo-
naTesave cnebebis aRmniSvneli calkeuli leqsemebis se-
mantikuri gadasvlebis gzebi Sesadarebel qarTul-ber-
Znul (aseve laTinur da rusul) enebSi da xSirad rogo-
ri msgavsi logikur-azrovnebiTi safuZvlebi aqvs semanti-
kur cvlilebebs sxvadasxva enebSi.
rogorc vnaxeT, terminTa warmoebis zemoT warmodgeni-
li zogadi principebi da mravalferovani modelebi sxva-
dasxvagvarad realizdeba sxvadasxva mTargmnel-avtorTa
terminSemoqmedebaSi, rac qmnis am avtorTa ganmasxvavebel
formalursa da semantikur terminologiur sistemebs. es
monacemebi sxva enobriv-stilistur maxasiaTeblebTan er-
Tad dagvexmareba sadavo avtorTa identifikaciisa Tu ga-
mijvnis problemis gadawyvetaSi.

238
leqsikoni

a
a-Á (<ars-idan) _ ugvaro, uformo, potenciuri myofi _ yoveli
mimcemeli sxuaTa aobisaÁ pirvel TÂT igi ars myof da a (pr.,
kavS., petr., 18; 16.13-14); yoveli mizezi Tan-miscems TÂsisa aobisagan
da a-aebs warmoaebulsa asa; xolo aÁ arsi da myofi ganiyofe-
bian urTierTobisagan (kavS., ganmart., petr., 18; 54.2-4); xolo, aÁ raÁ-
TaRa ganeyofvis myofsa da arssa, ixile meWuretman, rameTu
odes arsi anu myofi sTqua, myisTanave guarsa warmoiyeneb xe-
dulisasa... xolo odes oden aÁ hniSnvides, marToden araobisa-
gan gahyofsda rec-Tu aTa Soris warmoaCens, magra uguarod
(kavS., ganmart., petr., 18; 54.27-31); martivad aÁ oden myofobasa miiRebs
araobisagan, xolo yovelsa sazRvarsa gvarulsa zesT dauSTe-
bis. da viTar aÁ arsebasa uzesTaes, egreTve mizezi mamebri _
SemoqmedebiTsa (kavS., ganmart., petr. $157); ix. aobaÁ
agebul-i _ suni,sthmi _ Sedgenili _ [gonebaÁ] martivi ars da ara
agbuli, da ver egebis, raÁTamca iyo martivsa Sina agebuli
raÁme (bas., equsT., uZv., 161,35_162,1-2)
agebuleba-Á 1. Sedgeniloba, struqtura _ suni,sthmi _ amaT mier
iqmnebis agebulebaÁ yovelTa cxovelTaÁ (damask., dial., 2,24, efr.);
_ h` su,stasij _ erTi da igive agebulebaÁ aqus yovelTa kacTa,
erTbamad SeerTebuli sulisagan da ÃorcTa (damask., gard., efr.
200); ese xedvani ganhyofen usxeuloTa guarTa sxeulTa agebule-
bisagan (kavSir., ganmart., $83); 2. stiqia, safuZveli, elementi _ to. sto-
icei/on tou/ kosmikou/ _ vinaÁca romelnime nivTTa siÃSoÁsa mimarT
miivltodes da oTxTa amaT agebulebaTa soflisaTa aCemes mi-
zezi yovelTa dabadebisaÁ (bas. equsT., g. aT., 3,1-2)
agebuloba-Á _ to. ktisto,n _Seqmna, dabadeba _ agebulobaÁ dabade-
bulebasa moaswavebs (damask., gard., efr., 231)
adgil-i _ o` to,poj _ erTi aT kategoriaTagani _ ganswavlebs Ser-
wymulsa xuTad: Rrammad, epifaniad, sxeulad, xronod da adgi-
lad (amon., mosaxs., tariW., 143,38); _ miwieri adgili _ adgil Ãorci-
elTa ars dasasruli gareSemcvelisaÁ, romliTa Seicavs Semcve-
li SecvulTa (damask., gard., 65, efr.//ars.); adgil-i (queynierTa) _
peri. gh/n to,pon _ yoveli Zali RmrTebrivTa erTTaÁ, damwyebeli
zenaÁT da TÂsTa saSualTa mier warmvleli, vidre ukuanaÁ-
sknelTadmi iSTamoebs da queynierTadmica adgilTa (pr., kavS.,
petr., 141; 86.4-6; $140); [zesTarsni erTni] ara adgilTa arian moqene
da arca gansazidTa mier Semoweril, aramed uadgilod ipyro-
ben adgilisSorisTa da usaxod SesaxulTa (kavS., petr., ganmart.,
239
141; 171.32-34); II. _ to,poj qeou/ _ adgil RmrTisa _ adgilni, romelTa
Sina ginaTu ÃorciTa da ginaTu TÂnier ÃorcTaÁsa cxadqmnil
arian moqmedebani misni [RmrTisani], adgilad RmrTisad iTqumi-
an (damask., gard., ars., 66,); namdÂlarsi da namdÂlmyofi [ars] viTar-
ca adgili guarTaÁ (kavS., petr., ganmart., 57; 125.2); [RmerTi] TÂT ars
adgil Tavisa TÂsisa, romeli yovelTa aRavsebs da zesTa yo-
velTasa ars (damask., gard., 66, ars.); adgil RmrTisa odesme caÁ
iTqumis da odesme eklesiaÁ da odesme qalwuli, da odesme
guami kacad-kacadisaÁ, ginaTu yovelive, romelsaca zeda
ganisuenos nebaman RmrTisaman, rameTu amaYyovelTa mier cxad
ars, viTarmed arca erTisa adgilisa mier gareSecvul ars
igi, aramed yovelive mas mxolosa Seucavs (Ses. fsal. Targm.,
efr.)
adgilisSoris-i _ evn to,pw _ adgilis, sivrceSi myofi _ amis rom-
lisame adgilis-Sorisi, daRaTu yovliTurT iyos mcire, adgi-
lis-Sorisadve iTqumis (nemes., petr., III; 55.23-25); adgili adgilis-
Sorisisagan sxua [ars] (pr., kavS., petr., 41; 31.5-8)
adgilisSoris-i (katiRoria-Á) _ adgilis kategoria _ h` evn th/| pou/
kathgori,a _ moZraobani da Secvalebani oTxTa katiRoriaTa Si-
na iqmnebian, rameTu: anu arsebisa Soris anu raodenobisa... anu
adgilisSorissa katiRoriasa (amon., tariW., 86,19)
akadimiel-i _ o` VAkadhmaiko,j_ akademiis msmeneli, platonis filo-
sofiuri skolis mimdevari _ romelTame saxel-isxnes adgili-
sagan akadimielad (amon., tariW., 97, 23)
anag-i _ agebuleba, buneba, bunebrivi, Tandayolili Tviseba _ h` e[xij
_ ityÂs sokrati, rameTu aRiZrcviso anagebsa TÂsisa TÂTebisa-
sa, da viTar enTusiaqmnili, Sestrfiso mas (kavSir., ganmart.,
petr., $15); yovelTa sxeuleanTa anagi, daRaTu iyos ukudavTa xu-
edrisaÁ, Zalad-oden ars, viTarca cierTa yovelTaÁ (kavSir., gan-
mart., petr., $77; 137.21-22)
anageb-i I. _ bunebiTi mtkice da ZiriTadi, ucvleli Tviseba,
mdgomareoba sulisa an sxeulisa (materiisa) _ h` e[xij _ arian
ukue saxeni viTarebisani oTxni: anagebi, guari, Zali da uZa-
loobaÁ (xolo ganeyofvis anagebi guarsa, rameTu anagebi vid-
reme Zniad gansagdebel ars da umravalJamieresi (damask., dial.,
38,4, ars.); anagebad iTqumis... bunebiTi viTarebaÁ, romel ars bu-
nebiTi anagebi (damask., dial., 45, 1-5, ars.); yovelni keTilisa da
borotisa suliTni Zalni anagebTa romelTame arian Zal (nemes.,
petr., 104,11-12); keTilTaÁ romelime anageb ars, xolo romelime _
moqmedeba da romelime _ orRano ... anageb ukue _ viTar mxed-
velobaÁ, xolo moqmedebaÁ _ viTar xedvaÁ, xolo orRano, rom-
liTa vmoqmedebT, viTarca Tuali (nemes., petr., 104,5-9)

240
anaTxz-i _neoplat., arsis rigi, mwkrivi _ seira,, _ erTTa anaTxzi
da siraÁ maTi sazRvari arso myofTaÁ (kavS., petr., ganmart., $117;
158.22-23) ix. naTxzi, naqusi, wesi, siraÁ
anaqus-i _ `naqsovi”, Sedgeniloba _ samad ganhyofs anaqussa
RmrTisa namdÂlmyofisasa... (kavS., petr., ganmart., 88; 142.5); pirveli
gonebaÁ... warmoiqms bunebasa da anaqussa saukunoÁsasa (kavS.,
petr., ganmart., 88; 142.9); maT martivTa mier Sedga pirveli Sedgmu-
li da yoveli anaqusi misi, romel ars namdÂlmyofi (kavS., petr.,
ganmart., 88; 142.9); aRibRalos vidreme yoveli wesi da morTule-
baÁ arsTa anaqusisaÁ (kavS., petr., ganmart., 1; 13.7-8)
aoba-Á _ to. ei=nai _ yofna, martivi, uformo myofoba, arseboba _
yoveli mimcemeli sxuaTa aobisaÁ pirvel TÂT igi ars myof da
a... ese ars ese: rameTu aobaÁ TanganwvalebiT miiRo araobisa-
gan, rameTu TÂT igi aobaÁ TÂsisa mizezisagan aqus yovelsa
myofsa; xolo yoveli mizezi Tan-miscems TÂsisa aobisagan da
aaebs warmoaebulsa asa (kavS., ganmart., petr., 18; 53.34-36 _ 54.1-3); yove-
li mizezi TÂsgamo mizezoansa pirvelad aobasa miscems da
moswyueds araTagan, da mermeRa guarsa da TÂTebasa Tanmis-
cems TÂsisa guarisa da TÂTebisagan (pr.,kavS., petr., 18; 55.6-9); ar-
vinaÁ ars igi [suli] pirvel meuwye da mcnobel da arca TÂT
igi aobaÁ misi ars cnoba, viTarca gonebisaÁ (pr., kavS., petr., 190;
113.6-7); yoveli mamebrivi mizezi yovelTa aobasa mianiWebs da
myofobasa (ta.j u`pa,rxeij maTsa warmoayenebs (pr., kavS., petr., 157; 94.3-
4); gonebaÁ ars maarsebeli sulisaÁ da TÂT mas aobasa miudre-
kelad umyofebs (pr., kavS., petr., 194; 115.28-29_116,1); yovelni TÂsTa
aobaTaebr iziareben saziarebelsa (pr., kavS., petr., 205; 123,21-22); _
h` u[parxij _ yovelsa simravlesa gonebaTasa uziarebeli da pir-
veli gonebaÁ emZRuarvis, rameTu pirveli aqus aobaÁ (pr., kavS.,
petr., 166; 99.19-21); [suli] cxovelobaca ars da cxovel, da aobaÁ
misi mebr cxovelobiT (pr., kavS., petr., 189; 113,5); yoveli RmrTeeb-
ri erTi ars keTilmoqmedi, anu keTilobaÁ erTmyofeli da
eseviTari aqus aobaÁ TiToeulsa ganRmrTobilTasa (pr., kavS.,
petr., 134; 82,4-5; $133); [yoveli mamebrivi mizezi] aobasa SemdgomTa-
sa da ZalTa yovelTa da arsebaTa ese warmoayenebs mebr er-
TebriTa gamouTqumelad zesTmeqoneobiTa, romlisaTÂsca da
mamebrivad saxel-edebis (pr., kavS., petr., 151; 91,16-17); _ kata. th.n u[par-
xin _ Tu [suli] saukuno ars arsebiT, rabam namdÂl-myof ars
aobiT da maradis myof (pr., kavS., petr., 192; 115.4-5); _ h` qei,a u[parxij _
aobaÁ saRmrTo-Á _ pirvelni arian umetes erTisa aobiTa saR-
mrToÁTa, xolo saSualni – TanmearseobiTa gonebisaÁTa (pr.,
kavS., petr., 203; 121,23-24); ukueTu aobasa da arsebasa miscems war-
moCinebulsa, da Zalsaca warmouyenebs Sesabamsa arsebisasa

241
(kavS., ganmart., petr., $7); yovelni TÂsTa aobaTaebr iziareben sa-
ziarebelsa (kavS., ganmart.,petr., 205; 123.21-22); ant. araobaÁ
aobiT-i [myofoba-Á] _ uformo, potenciuri myofoba _ pirvel
miscems maT aobiTsa myofobasa da merme guarsa gonierisa ar-
sebisasa (kavS., ganmart., petr., $ 161)
araars-i // arars-i _ arsebobis armqone, ararsebuli, armyofi _
to. mh. o;n _ sarwmunoebiT gulisÃma-vhyofT araarsisagan arsebad
saRmrToÁTa ZlierebiTa moyvanebasa yovelTasa (damask., gard., 240,
ars.); RmerTman … ineba araarsTa arsad moyvaneba (bas., equs., g. aT..
17,5-7) // RmerTman... raJams ineba da izraxa, raÁTamca qmna araar-
sni (bas., equs., uZv., 31,1-2); mis erTisa mier [ars] uaoÁca igi nivTi,
romelsa ararsad saxelsdva sityuaman (kavS., ganmart., petr., $20)
araerT-i _ ouvc e[n _ yoveli mziarebeli erTisaÁ erTica ars da
araerT (pr., kavS., petr., 2; 4.3); vinaÁca, romliTa imravla, araerT,
xolo, romliTa ivno da daudgna erT-qmnasa _ erT (pr., kavS.,
petr., 2; 4.3)
aramsgavsebaÁ – to. avno,moion _ ara mxolod, ityÂs [kleanTos], msgavs
veqmneniT mSobelTa sxeulTa amaT agebulebiTa, viTar raÁ siy-
varuliTa; xolo msgavsebaÁ da aramsgavsebaÁ ara ars ukuÀ usxe-
uloÁsad, _ sxeul vidreme da suli (nemes., petr., II; 28.19-22)
aramyofi _ to. mh. o;n _ myofobis armqone, ararsebuli _ bunebaÁ
myofTa saxeli ars da ara _ aramyofTaÁ (damask., dial., 26.2, efr.);
aramyofobaÁ _ to. mh. o;n _ uJamo da dausabamo ars SobaÁ misi, ra-
meTu ara-Tu aramyofobisagan myofobad moyvanebul iqmna Ze
RmrTisaÁ (damask., gard., 47, ars.); to. mh. ei=nai _ qmnaÁ vidreme ars
aramyofobisagan myofobad moslvaÁ (damask., dial., 48,5, ars.)
araoba-Á _ ararseboba _ umravlesi maTi Sekrul araobasa Tana
(kavS., ganmart., winasity., petr., 5,2); sruliad araobisagan miiRebs
aobasa (kavS., ganmart., petr., $3)
arara-Á _ arara, araferi _ ouv.k o;n, ouvde,n _ TiToeuli, romelica Se-
ipyra, anu erTi iyos, anu araerTi; da, Tu araerTi, anu mraval,
anu araraÁ; xolo, Tu-da TiToeuli araraÁ, da araraÁTgan _ ara-
raÁ (pr., kavS., petr., 1; 3.14-16); sxeulTaÁ araraÁ ukun-iqcevis TÂTebasa
Soris TÂssa (pr., kavS., petr., 171; 103.1-2); _ mhde,n _ romlisa araraÁ ars
upirveles da imrr da romlisadmi yoveli wadnoÁs, ese – namdÂl
RmerT [ars] (pr., kavS., petr., 113, 69.26-27)
araravden-i _ a;posoj _ is, rasac raodenobis kategoria ar moepo-
veba – samni ese arian, romelTa araravden saxel-edebis aRu-
ricxuvelobisaTÂs: erTi da wami da awi (damask., dial., 36,17, efr.)
arigiveoba-Á _ ouvc w`sau,twj _ mziarebelTa mier mxolod iyos Secva-
lebaTa warmodgomaÁ da arigiveobaÁ (pr., kavS., petr., 143; 87.13-14; D. $142)
armeziare-Á _ (ix. uziarebeli, umoqenoÁ) _ avme,qektoj _ armeziare
suli pirvel zesT-aRmkulisa ars, da mis mier ziarebulni

242
RmrTebrivni ricxuni zesTaRmkulisa arian (pr., kavS., petr., 164;
98.17-18)
armoqeneoba-Á _ damoukidebloba _ avnendeh,j _ raÁzom zesTamdeba-
risa dasi dasisad, ufroÁs xolo misda armoqeneobaÁ ars (ne-
mes., petr., 18, 24-25)
arsamaradiso-Á _ aramaradiuli, warmavali _ to. mh. ai=dion _ yove-
li arsamaradisoÁ anu TanSedgmuli ars, anu sxuasa Soris
mdgom (pr., kavS., petr., 48; 33.27)
arsamaradisooba-Á _ to. mh. ai=dion _ aramaradiuloba, warmavloba _
orni arian saxeni, romelTa mier saWiro raÁsave arsamaradi-
soobaÁ: anu TanSedgomisgan, anu sxuasa Soris warmodgomisa-
gan (pr., kavS., petr., 49; 34.7-8)
ars-i – to. o;n _ is, rac aris, arsebuli, myofi, arsi _ egreTve bu-
nebaÁ arsTaÁ brZanebiTa erTiTa aRiZrnes arsebad (bas., equsT.,
uZv., 124,17); arsobaÁ zogadi saxeli ars yovelTa arsTaÁ (damask.,
dial., 1,1, efr.); [zeSTagonebisa igi erTi] araraÁT ars arsTagani
(areop., saRmr. efr., 1.1); ukueTu yovelni arsni saxierebisagan ari-
an da TÂT saxierebaÁ mier kerZo ars yovelTa arsTa, ars ukue
saxierebasa Sina araarsica igi arsi, xolo boroti arca
ars ars (areop., saRmr., efr., 4.19); ara yovelni erTsaxed miiReben
misve da erTisa arsisagan, aramed viTarca TiToeulsa saR-
mrToÁ saswori ganuyofs Rirsebisaebrsa wilTxudomasa (areop.,
saekl., efr., 1.2); aÁ raÁTaRa ganeyofvis myofsa da arssa, ixile
meWuretman, rameTu odes oden arsi anu myofi sTqua, myis-Tana-
ve guarsa warmoiyeneb xedulisasa (kavS., ganmart., petr., $18; 54.27); _
h` ouvsi,a _ SemTxueviTnica iTqumian yofad arsTa Soris (amon.,
mosaxs., tariW., 112,25); _ myofi odes sTqua, viTarca aristoteli
ityÂs, saziarosa saxelsa hniSnav arsisa da SemTxueviTisasa
(kavS., ganmart., petr.,$18; 24-25); raÁc-raÁve bunebiTTa xedvaTa Soris
zedSemosrulad da SemTxueviTad xedo, mun ars da tom ars
(kavS., ganmart., petr., $18; 54.21-23); _ to. ei=nai _ SobaÁ ars araarsisagan
arsad gamoslvaÁ (damask., dial., efr., 48,5); _ ginome,nwn _ sityuaÁ
saRmrToÁ ars bunebaÁ arsTaÁ (bas., equsT., uZv., 107,19-20)
arseba-Á _ h` ouvsi,a _ aristoteli arsebasa samad ityÂs: 1. pirve-
lad ityÂs nivTsa winamdebaresa, romeli TÂT TaviT TÂsiT ara
ars, xolo aqus Zali Seqmnisa mimarT; 2. da kualad, meored _
guarsa, romliTa guaroan iqmnebis nivTi; 3. mesamed _ orTagan:
nivTisa da guarisa qmnilsa, romel ars sulieri (nemes., petr., II;
36.14-18); I. arseboba _ h` ouvsi,a _ arca sulierebiTad, arca bunebi-
TobiTad, aramed arsebad momyvanebel ars RmerTi (areop., saRmr.,
efr., 9.9); vinaÁca amisiTa simdidriTa WeSmaritad arsebad movi-
da (eivj ouvsi,an evlqw,n) (areop., ep., efr., 4); _ to. ei=nai – [yovelTa Semoq-
medman] wamisyofiTa nebisaÁTa arsebad moiyvana sidide ese xi-

243
lulTa amaT (bas., equsT., g. aT., 3, 25-26); mcenareni igi, romelni-i-
gi pirvel ara iyvnes queyanasa zeda, myissa Sina arsebad movi-
des (bas., equsT., g. aT., 56, 14-18); erTbamad miiRes maSin arsebaÁ yo-
velTave _ didTa da mcireTa (bas., equsT., g. aT., 81, 27-28); sarwmu-
noebiT gulisÃma-vhyofT araarsisagan arsebad saRmrToÁTa
ZlierebiTa moyvanebasa yovelTasa (damask., gard., 240, ars.); [zeS-
Tagonebisa igi erTi ars] ... mizezi yovelTa arsebisaÁ (areop.,
saRmr., efr., 1.1); _ h` u[parxij _ arsebaÁ (ouvsi,a) ars yoveli, rome-
li TÂTguam iyos da ara sxuasa Sina aqundes yofaÁ, ese-igi-ars,
ara iyos sxua, arca sxuasa Sina aqundes arsebaÁ (u[parxij) (damask.,
dial., 25,1, efr. // arsebaÁ (ouvsi,a) ars yoveli, romeli TÂT TaviT
TÂsiT iyos da ara sxÂsa Soris aqundes yofaÁ (u[parxij) (iqve, ars.);
vinaÁTgan TÂT mas [aÁ-s] myofobasa miscems, TÂsisa arsebisagan
hyofs Tanmicemasa (pr., kavS., petr., 18; 16.16); II. 1. Sinagani buneba, Si-
nagani arsebiTi raoba, arsi, substancia _ h` ouvsi,a _ arsebaÁ ukue
ars saqme TaviT TÂsiT sruli da araraÁsa moqene sxÂsa srul-
myofelisaÁ, ese-igi ars, raÁTa Tavsa Soris TÂssa srul ars
iyos da ara sxÂsa mier srul iqmnebodis (damask., dial., 1,1, efr.)
// arsebaÁ ukue ars saqme, TaviT TÂsiT myofi, ar moqene sxÂsaÁ
Semtkicebisa mimarT, ese-igi ars, Tavsa Soris TÂssa myofi da
ara sxÂsa Soris mqonebeli yofisaÁ (iqve, 1,1, ars.); myofi ganikue-
Tebis arsebisa mimarT da SemTxueviTisa (damask. dial., 1,1, ars.);
arssa TÂsi sazRvari Tan moaqus, rameTu arsebaÁ ars TÂTmdgomi,
ar moqene sxÂsa mamyofebelad TÂsda (kavS., gamart., petr., $18; 54.4-6));
romelTa aqa SemTxueviTad vityÂT, goniersa aRmkulsa Soris
arian arseba (kavS., gamart., petr., $3); rameTu viTarca samaradmyosa
Soris yoveli miudrekelad [ars], da viTar igiveobasa zeda da
masveobasa mougia arsebaÁca TÂsi da moqmedebaÁ ganukueTelad
arsebisagan (kavS., gamart., petr., $50); Ddidi platon TÂT maT SemTxue-
viTTaca arsebad uwods namdÂl namksa da namdÂl arssa Soris
(kavS., gamart., petr., $18; 54.8-9); yoveli midrekaÁ raÁsaganve ars Zali-
sa, vinaÁ anu sadaÁT [ars] Zali ese da vieT Soris arseba [misi]
iqmnebis? (nemes., petr., II; 25.21-23); platon orobiT ityÂs vinaÁve sue-
sa: romlisa-me arsebiTad, xolo romlisame – mebr moqmedebi-
Tad (nemes., petr., 147.15-16); yovelsa gonebasa saukunesa Soris aqus
arsebaÁ da Zali da moqmedebaÁ TÂsi (pr., kavS., petr., 169; 101,13); vi-
Tar TÂs ars arsebisa misisa [kacisa] mocinarobaÁ da, rameTu
sakuTrebiT kacisa oden arsebasa aqus... sinanulisa mier ganyrad
mizezsa pirvelTa cTomaTasa (nemes., petr., 16,24-29); nuukuÀ da viyvneT
saZiebelTa aRmoCenasa arsebisagan damwyebelni (nemes., petr., 20,22-23)
arseba-Á RmrTisa-Á _ h` qeou/ ouvsi,a _ Tu raÁ ars arsebaÁ RmrTisaÁ,
anu viTar ars yovelTa Sina da, Tu viTar ars SobaÁ da gamos-
lvaÁ RmrTisaÁ RmrTisagan, anu-Tu viTar Tavi TÂsi daacali-

244
era mxolodSobilman Zeman da RmerTman da kac-iqmna qalwu-
lebrivTa sisxlTagan da zeSTabunebiTisa sazRvrisa daebada,
anu-Tu viTar daultolveliTa ferÃiTa vidoda wyalTa zeda _
amis yovlisa cnobad da Tqumad uRono varT (damask., gard., efr.,
35); ara TÂT mas Tavadsa arsebasa RmrTisasa mecnier viqmnebiT,
aramed arsebiTni saqmeni misni gueuwyebian (damask., gard., efr., 61); _
h` ouvsi,a tou/ nou/ _ arsebaÁ gonebisaÁ saukuno ars, rameTu erTbamad
yovelive ars da esreTve gagonebaÁ misi arsebasa Tana missa
daTÂTebul (pr., kavS., petr., 169; 101,18-20); _ h` u`perousi,oij ouvsi,a _ gamo-
uTqumel ars yovlisa sityÂsagan... erTobaÁ erT-myofeli yov-
lisa erTobisaÁ da arsebaÁ zeSTaarsebisaÁ (areop., saRmr., efr.,
1.1); _ th.n ouvsi,an aivwn, ion _ yovlisa vidreme sulisada arsebaÁ
saukunoÁ mxudar ars, xolo moqmedebaÁ _ mebr JamiTi (pr., kavS.,
petr., 191; 114.29-30); – h` ouvsi,a th/j a;gaqo,thtoj – amis mRdelTmTavrobisa
dasabam ars waroÁ cxorebisaÁ, arsebaÁ saxierebisaÁ erTi igi
mizezi arsTa _ samebaÁ (areop., saekl., efr., 1.3) III. _ ouvsi,a h` _ is,
rac aris, arsi, myofi (qmnileba – sulieri, usulo) _ logik.
_ arsebaÁ ukue sazogadosa da gareSemcvelsa saxesa Tanamosa-
xeTa guamTasa dahniSnavs, viTar-igi RmerTi, kaci (damask.,
gard., ars., 156); guami saxe ars arsebisaÁ da naTesavi sulierobi-
saÁ (damask., dial., 4,2, efr.) // sxeuli ukue saxe ars arsebisaÁ da
naTesavi sulierisaÁ (iqve, ars.); arsebaÁ ukue sazogadosa da ga-
reSemcvelsa saxesa TanamosaxeTa guamTasa dahniSnavs, viTar-i-
gi RmerTi, kaci (damask., gard., 156, ars.); yovelive, zogadad xilu-
li, da ara romelTame Tana friad da sxuaTa _ mcired, aramed
yovelTa TanasworebiT myofi, arsebad saxel-idebis (damask.,
gard., efr. // ars., 200); romelni sulisa usxeuloyofasa ityodes,
uricxu iqmna ganyofilebaÁ amaTi, romelTame ukuÀ arsebad da
ukudavad misTÂs mTqumelTaÁ, xolo romelTame _ usxeulod
ukuÀ, aramed ara arsebad, arca ukudavad (nemes., petr., 24,9-12);
[myofTa Semoqmedman] ara mxolod SeaerTna arsebani nawilov-
nobiT ganukuÀTelTani, aramed-da TÂTeulni Tanad urTierTas
morTul-yvna sakuTrebiT (nemes., petr., 8,5-7); uwyebul iyavn, rame-
Tu amaTgannica romelnime sulisa arseba-yofad ityÂan, xolo
aristoteli da dinarxos – uarsebo (nemes., petr., II; 24.23-24); pla-
ton [suli Tqua] arsebad gonierad, TÂsgniT mimdrekad (nemes.,
petr., 24,14-15); _ logik. _ h` ouvsiw,dhj $// katVouvsi,an% diafora, _ arsebiT,
specifikur niSaniT gayofa, gansxvaveba _ arsebiTni ganyofi-
lebani ara arian SemTxueviTni, romlisaTÂs sazRvarsa Sina
moiÃsenebian (damask., dial., 34,5, ars.);
arsebiT-i _ mun [ars] ganukueTeli igiveobaÁ arsebiTi, xolo xro-
nosa Soris _ ganWriTi da cvalebiTi (kavS., ganmart., petr., $.50; 108.10)

245
arsebiToba-Á _ evpiou,sioj _ arsebiTobaÁ orsa moaswavebs: anu yo-
fadisa mis saukunoÁsa saukunosa saSuebelsa, anu awindelisa
amis saufloÁsa Ãorcisa miRebasa dasacvelad arsebisa Cueni-
sa (damask., gard., 252, efr.)
aso-Á _ I. mTelis (sxeulis) Semadgeneli nawili, umciresi ele-
menti _ to. me,roj _ ukueTu ÃorcTa SuenierebisaÁ mis arsebaÁ
ars siswore asoTaÁ da sikeTe ferisaÁ saCinoÁsaÁ da viTar
bunebaÁ naTlisaÁ ganmartebuli da swori nawiliTa TÂsiTa
ara miswuTes sazRvarsa Suenierebisasa (bas., equs., uZv., 37-38) //
ukueTu ÃorcTa sikeTisa SuenierebaÁ ars asoTa siswore da
xatisa ferovnebaÁ, viTar egos sikeTesa mas naTlisasa sityÂT
gamosaxvaÁ, romeli-igi martiv ars bunebiT da ganuwvalebel
nawilTa mier, gina asoTa? (bas. equsT., g. aT., 24, 3-6); _ to. me,loj _
ganmwulilveli... kacisa asoTa da nawevarTaganisaÁ guamsa So-
ris missa ara asoni ara mraval ariana? (amon., tariW., 101, 14); sas-
wavlod SemavalTa yovelTa pirvelad umartivesTa aswaveben
da mermeRa maTgan SedgmulTa: viTarca asoTa mier saxelTa
(kavS., ganmart., winasity., 5.6-27); _ II. bunebis stiqiebi, materiis oTxi
elementi _ to. stoicei/on _ mZime da subuqi... ixilvebian... anu ar-
sebasa Sina, viTarca-igi asoTa Soris, ese igi ars, cecxlsa da
queyanasa da aRiyvanebian arsebisa mimarT, viTarca arsebiTni
ganyofilebani (damask., dial., ars., II; 38,17); hyofs balRamTa oTxTa
asoTa mimarT da amaT saxisa mimarT da nivTisa, rameTu asoni
ese nivTisagan da saxisa Tanad sxenan (amon., mosaxs., tariW., 32,6)
eziarebis usuloTa sxeuliTa da oTxTa asoTagan SezavebiTa
(nemes., petr., I; 6,10-11); TÂToeulsa asoTasa sami romelobaÁ aqus:
cecxlsa ukuÀ simaxÂle, areobaÁ, midrekaÁ (nemes., petr., III; 67,17–
19); winaaRmdgom arian asoni urTierTas orTaebr romelobaTa
winaaRmdgomTa (nemes., petr., III; 62, 17-18); vinaÁTgan oTxTa asoTa mi-
er arian sazrdenli da sasumelni, romelTagan SevimtkiceniT,
TÂTeuli SesabamiTa TÂsiTa da msgavsiTa izardebis (nemes.,
petr., 13.26-14.2); _ to. stoicei,on to. kosmiko,n _ asoÁ msoflebrivi _
asoÁ msoflebrivi ars nawili yovlad umciresi sxeulTa Tan-
SeSjisaÁ. arian ukue asoni oTx: queyanaÁ, wyali, airi, cecxli
(nemes., petr., 61,3–5); uqmnelsa erTsa arca nawilni hqonan da arca
asoni da kavSirni, amiT, romel yoveli asoÁ da kavSiri pir-
vel missa ars, visdaca iyos asoÁ, xolo erTsa upirveles ara-
raÁ [ars] (kavS., ganmart., petr., 2; 23.7-9); yoveli arsamaradisoÁ anu
kavSirTa da asoTagan ars Sedgmul (kavS., ganmart., petr., $48); iyos
mis Soris umjobes-udaresobaÁ, viTar-ese amaT oTxTa asoTa-mi-
erTa zeda ixilvebis (kavS., ganmart., petr., $47) III. moxazuloba, ge-
ometriuli niSani, xazi, konturi _ grammh, h` _ bunebani ufli-
sani arca erT guam arian, arca gancxadeba, arca aso, arca ad-

246
gil, arca Jam, raÁTa raodenobad aRyvanebul iqmnen (damask.,
gard., efr., 233,); asosa mwignobrisa dasumulsa, aqus sigrZe erT-
sazomi da uganoÁ, (damask., dial., efr., 36,11-12)
asqeto-Á _ miuxebeli, ganyenebuli, abstraqtuli _ a;scetoj _ ara-
med sakÂrvo ese, romel arca utevebs metrfesa dacxromad
iZulebaTagan SobisaTa, rameTu eamqumelebis mas asqetoÁ wadi-
li (kavS., ganmart., petr., $8)
asqetod da miunaqusad (hend.) _ aavsce,twj _ miumarTavad, „miuqsove-
lad“, „Tanmiudeblad“, Seuxeblad, SeukavSireblad _ yoveli
myof-myofeli asqetod da miunaqusad hyofs warmonaarssa TÂsgan,
rameTu minaqusvaÁ Tanmidebasa hyofs sxÂsasa aobisadmi; vinaÁve-da
gareSe bunebisa sqesebrivi Tanminaqusi (pr., kavS., petr., 122; 75.11-14)
aqa-Á _ wuTisofeli, es qveyana _ munaÁ aRmkuli yoveli daipy-
res igavTa da igavis igavTa. xolo aqaÁ, ese naxibli dioÁsi,
xatTa da xatisxatTa (kavS., ganmart., petr., $50); mrcxuenis me, TÂT
mis WeSmaritebisagan aqaÁT warsulsa da mkudarsa, Tu arsTa
wil araTa gardmovaenebde (kavS., ganmart., petr., $50)
a(R)geba _ kti,zw _ ese sityuaÁ qristÀsi, viTarmed `mamaÁ Cemi
iqms~, araTu qmnisaTÂs da aRgebisa aramed gangebisaTÂs Tqmu-
la ese (nemes., petr., II; 44.5-7)
a(R)geba-Á (sinon. qmnaÁ) _ ageba, Seqmna _ kti,sij h` _ SeqmnaÁ agebaÁ
ars. xolo SobaÁ RmrTisa zeda vidreme mxoloÁsa mamisagan
Tanaarsisa Zisa gamobrwyinvebaÁ ars (damask., gard., 231, ars.); age-
baÁ da qmnaÁ [ars] gareT ukue da ara Tu arsebisagan amgebeli-
sa da moqmedisa [mier] myofobad moyvanebaÁ agebulisa da qmni-
lisaÁ yovliTurT umsgavsoÁsaÁ misgan (damask.. gard., 48, ars.); _ h`
ge,nesij _ yovlisa Jamisa mier ganzomilisa anu arsebiT anu moq-
medebiT aRgebaÁ misda ars ganzomaÁ Jamisa-mieri (pr., kavS., petr.,
50; 34.14-15)
aRgebad-i _ qmnadi, Seqmnili, agebuli _ genhto,j _ yoveli suli
ziarebuli maradis myofTaÁ ars da pirveli aRgebadTaÁ (pr.,
kavS., petr., 192; 115,3-4); Tu moqmedebaTaebr Jamis Soris ars, qmnadi
ars igi, rameTu yoveli mziarebeli JamisaÁ samaradisod qmna-
di ars mebr pirvelobiTa da SemdgomobiTa JamisaÁTa da ar
erTbamad, viTar ars iyos yoveli, qmnadi da aRgebadi ars (pr.,
kavS., petr., 41; 115,6-10)
aRkazmva/-Á – ageba, Sedgena, Sezaveba _ sugkataskeua,zw – nawilobi-
TiTgan sayovelTaoÁ [ara] aRikazmebis (nemes., petr., 2; 28.22-23) _
avpergazome,nhj _ (erTebri) martivad aobiTsa qmnasa erTisa mier
miiRebs, xolo TanmibunebebulTa simarjueTa erTebrivi aR-
hkazmavs (pr., kavS., petr.,,138; 84,20-22); romeli aRhkazma aman midreka-
man, xrwna da daarRviva igi sxuaman winagamwyobman midrekaman
(kavS., ganmart., petr., 207; 204,25-26); ix. dakazmva

247
aRkrva/-Á _ neoplat.: akroba, mierTeba (zemdgomTan, mizezTan zi-
arebis forma) _ evxe,cetai _ umetes aRekrvian Semdgomni TÂsTa
mizezTadmi, vidre Semdgomis Semdgomni maTni, rameTu raÁzom-
ca erTebriv iyos da yovlebriv, esezomve zesTmeqoneobaÁ xu-
des SemdgomTa mimarT (pr., kavS., petr., 130; 80.24-27; Dodds,$129); _ avna,sta-
sij _ aw ixile mesjeman, rameTu trfialebaÁ gÂCuenSorisa
mbadman Cuenman RmerTman orTa samizezosaÂs: raÁTa vetrfial-
neT da aRvekrneT mamasa sulTa CuenTasa RmrTisa, da kualad,
raÁTa bunebasa monacvaleTa CuenTa uSTendeT, viTar medinni
(kavSir.,Gganmart., bolosity., petr., 214.11) simravleman gonebisaman er-
Tisa mier gonebisa iwarmoa da misdadve ukun iqcevis da erTi-
sadmi [ars] yovelTa pirvelisa simrale erTTaÁ, da erTTaÁ
erTisadmi aRkrvaÁ (kavSir., ganmart., petr., 21; 19.20-23)
aRkrul-i _ zemdgomTan mikruli, damokidebuli _ avnhrthme,noj, evxem-
hrthme,noj _ arsebaÁ da sferoÁ sayovelTaoÁsa sulisaÁ RmrTis
xatisa gonebisada aRkrul ars da mis mier aqus TÂsTa myofo-
baTa simtkice (kavS., ganmart., petr., $130)
aRleva-Á _ analizi _ avna,lusij( avnalutikh, _ platonismieri [paeqro-
biTi] oTxsaxed iTqumis: ganwvalebisaebr da sazRvrisa da ga-
moCenisa da aRlevisa (amon., mosaxs., tariW., 30,21)
aRmkul-i _ wyoba, mowyobiloba, wes-rigi; morTuli, Semkuli, sam-
yaro, kosmosi _ o` ko,smoj _ TÂT ese yoveli aRmkuli erTbamad
sulier da gonier ars (pr., kavS., petr., 166; 99.30-31); _ dia,kosmoj _ yo-
veli aRmkuli erT ars erT-myofelisa pirvelisa Zalisa mier,
da saSuvlobiT Tanmpyrobisa mier, da dasasrulTa dasabamisad-
ve ukunqcevisa mier (pr., kavS., petr., 149; 90.18-20; Dodds., $148); _
diakosmh,sewj _ yovelsa aRmkulsa gonebisgan aqus arsebaÁ, daRa-
Tu iyos samaradiso (pr., kavS., petr., 34; 27.24); [gangebani RmrTebriv-
Tani] viTar misve da erTisa aRmkulisani ganageben udaresTa
TÂsisa aRnaTxzisaTa, mbaZavni eseca zesT ganyenebulsa moqmede-
biTsa Zalsa RmrTebrivTasa (pr., kavS., petr., 142; 86.29-31; $141); Tanbune-
biTni eziarebian TÂsTa dazesTaebulTa wesTa, xolo gansazid-
sa Soris moqcevTasa mdgomni Seuxeb arian maTgan, rameTu ara
yovelni misve da erTisa wesisani arian, daRaTu misve aRmkuli-
sani iyvnen (pr., kavS., petr., 110; 68.22-24); _ odes pirvelsa gonebasa
eziarebodis aRmkuli, nawilebiTisa gonebisa mier eziarebis
(kavS., petr., ganmart., $ 166)
aRmkuleba-Á (myofTaÁ) _ myofTa wesrigi, mowyobiloba _ tw/n
o;ntwn ai` diakosme,seij _ yovelman myofman da yovelman myofTa aR-
mkulebaman esezom warmovlo, raÁzom-da RmrTebrivTa wesTa
ganwesebaman (pr., kavS., petr., 145; 88.5-6; $144); _ cis morTuloba, sam-
kauli; kosmosi _ diav,kosmoj( diav,kosmhsij _ yoveli aRmkulebaÁ ci-
erTaÁ (kavS., petr., ganmart., petr., $76)

248
aRmkulis-Sorisi _ Sidakosmosuri, amqveyniuri _ evgko,smion _ yove-
li simravle erTTaÁ, ziarebuli raÁsagan grZnobadisa sxeu-
lisa, aRmkulis-Sorisi ars, rameTu mibrwyinavs nawilTa aR-
mkulisaTa saSuvlobiTa gonebisa da sulisaÁTa (pr., kavS., petr.,
165; 98.28-30); [yoveli uziarebeli gonebaÁ] anu zesTaRmkulisa
sulTa mier iziarebis, anu aRmkulisSorisTagan (pr., kavS., petr.,
166; 99.17-19)
aRmlevelobiT-i _ analitikuri _ h` avnalutikh, _ ukueTu gamomaCi-
neblobasa uÃms ganmsazRvrelobisaÁ da ganwvalebiTisaÁ, xo-
lo amaT winaaRudgebis aRmlevelobiTi (amon., tariW., 32,15)
aRmosaCen-i _ argumenti, sabuTi, mtkiceba _ gamoscdis mravalkec-
Ta pirsa zeda da, viTar yovliTurT amxilos, merme, dakazmulsa
aRmosaCenTa mier, masve pirvelsa sityuasa Tanganvlis saxed da-
amtkicebs (kavS., ganmart., petr., I; 10.9-12); amis dakazmvisa mier aRmoi-
Cinebis yoveli aRmosaCinoÁ (kavS., ganmart., petr., I; 10.22-23); gamovaCi-
noT kanonTa mier aRmosaCenTaÁsa (kavS., ganmart., petr., $1)
aRmosaCeneli _ argumenti, dasabuTeba, dasasabuTebeli _ h` avpo,deixij
_ mraval arian aRmosaCenelni ukudavebisaTÂs misisa (sulisa)
platonis mier da sxuaTa (nemes., petr., 51,7-8); maTisave jer-ars Ãma-
rebaÁ aRmosaCenelisaÁ sulisa ukudavyofisaTÂs (nemes. petr., 51,3-4);
_ logik. _ mtkiceba, sabuTi _ mraval arian aRmosaCenelni uku-
davebisaTÂs misisa platonis-mier da sxuaTa (nemes., petr., II; 51,7-8)
aRmoCena _ gamoCena – avpofai,nw _ esreT arsebasa missa dasWirdes
da sxeuloanad aRmoaCendes da vnebaTa winadaudebdes (nemes.,
petr., 2; 45, 19-20); _ avpodei,knumi _ romlisaTÂsca Seqmna ugrZnobel-
Tagan da mgrZnobelTa Sekrebuli cxoveli, da ara xolo Sek-
rebulad, aramed erTmyofadca aRmoaCina (nemes., petr., I; 8.10-12); _
dasabuTeba Cveneba, dasabueTba, damtkiceba _ avpo,deixij _ viTarca
aRmoaCinos iZulebiTman kanonman TanSesityÂsaman.., kualad aRi-
Rebs pirvelsa winCamosagdebelsa sityuasa da etyÂs, viTarmed:
`esreT, vidreme~ (kavS., ganmart., petr., I; 10.16-19); _ pirvel saukunoÁsa
aRmoiCina, aramed-da saukunesaSorisica aRmoiCinos (pr., kavS., petr.,
87; 55.11-15); RmerTsa eziarebian sulni saSuvlobiTa gonebisaÁTa, vi-
Tar aRmoiCina (pr., kavS., petr., 183; 110.4-5); vinaÁTgan aRmovaCineT arca
sxeulyofad, arca morTuleba, arca Sezaveba, arca sxua vinaÁme
romeloba, sacnaur amaTgan, romel arsebaÁ ars usxeuloÁ suli
da myofobaÁ, yovelTa mier aRsaarebuli (nemes., petr., 50,22-24)
aRmoCena-Á _ logik. _ dasabuTeba, mtkiceba _ avpo,deixij _ yoveli
aRmoCenaÁ protaseoTa vidreme cxadTa da aRsaarebulTa miixu-
ams (amon., tariW., 59,5); nuukue-da viyuneT saZiebelTa aRmoCenasa
arsebisagan damwyebelni (nemes., petr., 20,22-23); vinaÁ, yovelTa ze-
da ese sazRvari aRmoCenisaÁ (pr., kavS., petr., 111; 69.5-6); dahrTo ku-
alad aRmoCenaÁ sicxadisaTÂs (kavS., ganmart., petr.); ityÂs aRmoCe-

249
naÁ, viTarmed yoveli TÂTmdgomi unawilo ars da martiv (kavS.,
ganmart., petr., 106,16)
aRmÃsenebloba-Á – gaxseneba _ h` avna,mnhsij _ aRmÃseneblobad
vityÂT, romel raÁsave pirvel meuwye anu mesme qmnil viyveniT,
gina bunebiTTa hazrTagan (nemes., petr., 13; 90, 5-6)
aRnaTxz-i _ sustoici,aj _ prokles arsis (`sira~) _ struqturis ri-
gi, seria [gangebani RmrTebrivTani] viTar misve da erTisa aR-
mkulisani, ganageben udaresTa TÂsisa aRnaTxzisaTa, mbaZavni
eseca zesT-ganyenebulsa moqmedebiTsa Zalsa RmrTebrivTasa
(pr., kavS., petr., 142; 86,29-31; Dodds., $141)
aRorZineba – h` auvxh,sij_ ese arian Zalni, romelni nawilTa sxeul-
[isa]Ta ganageben da kma-eyofvian, romelTa mier aRorZinebaÁ
sigrZiTi da sibrtyiTi iqmnebis (nemes., petr., 23; 110.13-111.1)
aRorZinebiTi (Zal-i) _ aRorZinebis, zrdis Zala, unari, energia;
sulis amaRorZinebeli Zala _ qreptiko,j _ aRorZinebiTi da
mzrdelobiTi da TeslovanebiTi [Zalni],... ese bunebiTni arian
(nemes., petr., 17; 13-15); _ h` auvxh
, tikh. du,namij _ eumecrebi mzrdelobiTsa
da aRorZinebiTsa Zalsa bunebisasa (amon., tariW., 119,11); nergsa aqus
mozardobiTi da aRorZinebiTi Zali (damask., dial., ars., 2,18,); _ h`
auvxhtikh, ki,nhsij _ bunebiTisa vidreme TÂTeba ars mzrdelobiTi,
aRorZinebiTi da mSoblobiTi ZrvaÁ; (damask., gard., ars., 181)
aRricxu(v)a-Á _ avriqme,w _ logik. 1. cnebis dayofa: saxis daSla ga-
nukueTelad, gvamovnebad (pirebad, individebad) – vieTnime arca-
Ra ganfenad ityÂan saxisagan ganukueTelobisa mimarT guamTaÁsa
aRslvasa kacTa saxelisasa, aramed aRricxuvad uwoden (damask.,
dial., 2,21, efr.)
aRsaareba _ aRiareba, cnoba, miReba _ o`mologe,w _ miviRi saZiebeli
ese, viTarca aRsaarebuli da vTq (damask., dial., 52,13, efr.)
aRsa(a)rebul-i _ miRebuli, aRiarebuli – o`molo,goj _ viTarca er-
Tsa da aRsaarebulsa samRdeloT-mwyobrsa Sjulad daudebs
(areop., saekl., efr., 3.III.5); – logik. _ miRebuli, aRiarebuli _
o`mologou,me,noj _ zedaRyvanebuli ara ars aRsarebuli, romeli
ityÂs, viTarmed `Tan-ivnebs suli sneboansa da daWrasa sxeu-
lisasa~, rameTu iiWuneulobis, Tu rad-me martod sxeuli iyo,
odes-raÁ ilmoda (nemes., petr., 2; 29.25-28)
aRsazRvrva (aRsazRvravs) _ gansazRvra, SemosazRvra _ sokrati...
ityÂs, viTarmed: `pirvelman sazomman yoveli ganzomao da pir-
velman sazRvarman yoveli aRsazRvrao~, romelsa aw Cuen Ze
uwodeT (kavSir., gnart., petr., $ 30; 85.25-27)
a(R)ugebel-i _ Seuqmneli _ to. avge,neton _ odes erTiTa `nariTa~
daiweros, viTarmed _ `ageniton~, augebelsa moaswavebs, ese
igi ars, araSeqmnulsa (damask., gard., efr., 51); yoveli TÂTmdgo-
mare augebel ars guamovnebiT (kavS., ganmart., petr., $45)

250
aRugebeloba-Á _ Seuqmneloba, damoukidebeli, TviTmdgomareoba
_ romelsa TanmicemiT hqondis TÂTmdgomareobaÁ, TanmicemiTca
hqondis aRugebelobaÁ (kavSir., gnart., petr., $45)
aRurevel [ars] _ a;mikton _ RmrTebrivsa yovelsa samaradisod er-
Ti da igive aqus wesi da miuTxzvel ars yovelTa mimarT da
aRurevel (pr., kavS., petr., 143; 87.11-13;D Dodds, $142)
aRciskreba _ avnatei,netai _ yoveli ganRmrTobili erTisa mimarT
RmrTebrisa aRiciskrebs (pr., kavS., petr., 136; 83.9-10; D. $135)
aRÃseneba-Á _ avna,mnhsij h` _ aRÃsenebad iTqumis, raJams daviwyebaÁ
saSual eqmnes Ãsenebasa; rameTu aRÃsenebaÁ ars ganÃrwnilisa
Ãsenebisa kualadgebaÁ dawarmoCinebaÁ (nemes., petr., 90.12-13)
aw-i _ axla, amJamad _ to. nu/n _ aha, samni ese arian, romelTa ara-
ravden saxel-edebis aRuricxuvelobisaTÂs: erTi da wami da
awi (damask., dial., 36,17, efr.); aha esera, samni arian uraodenoni:
erTi da wertili da awi (damask., dial., ars., 36,17); Jamsa ganhyofen
iyoÁ, iyosi da saSual maTsa awi (kavS., ganmart., petr.,, $50;110,5-6);
mun, maradisoobasa Soris, romelsa ara aqus gardasruli, awi
da momavali, aramed, viTarca erTbamad yoveli (kavS., ganmart.,
petr., 50; 108.18-19); mun, Soris samaradisoobasa, myofobaÁ uZravad
gamanebul ars, xolo aqa, xronosa Soris, maradisoobaÁ pirve-
lad da Semdgomad da gardasrulad da awad da momavalad
ganyofil ars (kavS., ganmart., petr., 50; 108.6-8)
awindel-i _ awmyo dro, drois kategoriis saxe _ evnestw,j _ xolo
saxeni odesobisa Sesmenisani ese arian TiTosaxeobani welTa-
ni, romeli-igi sam arian: gardasrul, awindel da momavali
(damask., dial., 42,1, efr.)
awmyof-i _ axlandeli, awmyo dro _ evnestw,j – saxeni odenobiTisa
Sesmenisani arian egodenni, raodenni arian ganyofilebani Jami-
sani, xolo sam arian igini: awmyofi, gardasruli, yofadi (da-
mask., dial., 42,1, ars.)

b
baZva _ neoplat. _ baZva, erTTan ziarebis (ukuqcevis) gza, saSu-
aleba _ mime,omai, mi,mesij _ yoveli warmomaarsebeli hbaZavs mas
erTsa da yovelTa warmoyenebisa mizezsa (pr., kavS., petr., I, 26;
23.8-9); hbaZavs Tu erTsa, igi ukue miudrekelad warmoaarsebs
SemdgomTa TÂsTa (pr., kavS., petr., 26; 23.1-2); srulebaÁ nawil vidre-
me keTilisaÁ ars, da sruli, viTar igi ars sruli, hbaZavs ke-
Tilobasa (pr., kavS., petr., 25; 22.10-11); yoveli mwuervali RmrTeb-
rivTa aRmkulebaTaÁ TÂsT zesTmdebareTa dasabamTave ebaZvebis
(pr., kavS., petr., 148; 89.28-29; Dodds, $ 147); sityÂerebrivTa Soris erT-

251
qmnaÁ guarisaÁ hbaZavs erTsa (kavS., ganmart., petr., $2); yovelni
mwuervalni TÂsTa dasabamTa ebaZvian (kavS., ganmart., petr., $148);
aqa baZvaÁ oden da, da msgavsebaÁ da xat-qmnaÁ; xolo mun _ igi-
vobaÁ, TÂTobaÁ, igavobaÁ (kavS., ganmart., petr., $50; 108.20-21)
bed-i _ SemTxveva, xvedri, _ o`moio,w _ yoveli RmrTebrivTa moq-
cevTa dasasruli TÂsTa dasabamTa ebaZvis (pr., kavS., petr., 147;
89.17-18; Dodds, $146); _ e;oika _ yoveli ukunqcevadi hbaZavs aRdnobad-
sa misdadve, romlisaganca ganyofil ars arsebiT (pr., kavS.,
petr., I; 35; 28.11); wilxvedri _ h` tu,xh _ brZenni igi warmarTTani
yofagTaganisa yovlisa au RmerTsa ityÂan,anu saWirosa, anu
iZulebasa (damTxuevasa), anu bunebasa, anu bedsa, anu TÂTyofa-
sa... bedisa arian iSÂTni raÁme da moulodebelni (damask. garda-
moc., efr., // ars., 136); qmnadTa yovelTave anu RmerTsa itÂan mize-
zad, anu anu iZulebasa, anu suesa, anu bunebasa, anu bedsa, anu
avtomatobasa, romel ars TÂTdaxuÀdrebiT yovelTave yofaÁ
(nemes., petr., 39; 151. 16-18); yovelTa wesisa mier romelime romelsa
bedsa daxuda, xolo romelime _ romelsa, viTar gonebaÁ, su-
li, bunebaÁ, caÁ (kavS., ganmart., petr., $34)
boroti _ boroteba, uarsebo, arsebis armqone, RvTis mcnebaTa
sawinaaRmdego _ to. kako,n _ boroti sxuaÁ araraÁ ars, garna
moklebaÁ keTilisaÁ (damask., gard., ars., 282,); boroti arca arsTa
Soris ars, arca ara arsTa, aramed TÂT mis ara arsisaca fri-
ad raÁme ucxo ars igi da ganvrdomil saxierebisagan da fri-
ad ufroÁs missa uarsebo (areop., saRmr., efr., 4.19); sityÂerebisa
bunebisa Tav ars ltolvaÁ ukuÀ da garemiqcevaÁ borotTaÁ,
TanmiyolaÁ da aRrCevaÁ keTilTaÁ (nemes., petr., 11. 7-8); raÁc-raÁ-
ve winamewyveman borotad dadvas, igi me anu-Tu TÂTkeTilad,
anu kerpad keTilisad aRmovaCino (kavS., ganmart., bolosity., petr.,
214.4-5) _ to. ponhro,n _ winaaRmdgom arian urTierTas keTili da
boroti (damask., gard., ars., 281)
buneba-Á _ h` fu,sij _ friad Tques brZenTa maT filafosTa bune-
baTaTÂs (bas., equs.., g.aT., 2,27-28); bunebaÁ ars dasabam TiToeulisa
arsTaganisa Zrvisa da myudroebisaÁ (damask., dial., 26,1, efr.); bu-
nebaÁ ukue ars ageniton da geniton, erTiTa nariTa dawerili,
romeli cxad-hyofs augebelsa da agebulsa... ars ukue saR-
mrToÁ vidreme bunebaÁ agenitos, ese igi ars, augebel, xolo
yovelni Semdgomni saRmrToÁsa bunebisani _ genita, ese igi
ars, agebul (damask., gard., 230, ars.); ese ars mekudoTa ese medini
bunebaÁ: rameTu yoveli mkudoTa bunebaÁ da nawilni oTxTa
asoTani.. odesveobasa Seucavs (kavSir., ganmart., petr., $55120.29-30);
1. substancia, arseba; arsebiTi niSani; Sinagani buneba sagnisa
_ h` fu,sij _ bunebaÁ arsTaÁ brZanebiTa erTiTa aRiZrnes arsebad
(bas., equsT., uZv., 124,17-19); sityuaÁ saRmrToÁ ars bunebaÁ arsTaÁ

252
(bas., equs., uZv., anon., 107,19-20; //g.,aT., 90,22.); daRacaTu erT-bunebad iT-
qumis kaci, aramed ara erTisa oden bunebisagan ars agebulebaÁ
TiToeulisa kacisaÁ... xolo erT-bunebad ara iTqumis TiToeu-
li guamovnebaÁ kacTaÁ, rameTu TiToeuli guami kacTaÁ orTa
bunebaTagan Sezavebul ars: sulisagan, vityÂ, da ÃorcTa (damask.,
dial. 27,6, efr.) // daRaTu erTi bunebaÁ iTqumis kacTaÁ, aramed
ara erT-bunebad iTqumis TiToeuli... xolo erTisa bunebisad
ara iTqumis TiToeuli kaci, amisTÂs, rameTu TiToeuli guami
kacTaÁ orTa bunebaTagan Semokrebul ars: sulisagan, vityÂ, da
sxeuleanTa ÃorcTa (damask., dial. 27,6, ars.); orTa bunebaTagan er-
Tisa bunebisa, Sezavebulisa, SesrulebaÁ... yovliTurT SeuZle-
bel ars (damask., dial., 53,5, ars.); [ars-myofelsa] yovelnive arsni
upyrian, raÁTa ganuxrwnelad scviden TÂsTa bunebaTa sakuTre-
basa (areop., saRmr., efr., 1.4); vhscnen igavni da gulisxma-vhyven bu-
nebani saqmeTani (gr. neok., ekl., efr., 321v); Semoqmedi umciresTagan
urTi-erTas Seaxebs ganTÂsebulTa bunebaTa, raTa erT-yos da
Tanatom yoveli agebuli (nemes., petr., 8.2-4); viTar buneba naTli-
sa _ sinaTle, esTave buneba sulisa _ cxovelobaÁ (kavS., gan-
mart., ptr., $14); 2. qrist. dogmat. _ arseba, buneba _ mis [qristes]
Soris SeierTnes bunebaÁ saRmrToÁ da kacobrivi (damask., dial.,
efr., 53,4); ese Tqumul ars, viTarmed bunebaÁ sityÂsaÁ ganÃorci-
elda, ese igi ars, SeeerTa ÃorcTa (damask., gard., efr. // ars., 174);
bunebaÁ sityÂsaÁ arca mxolod guamsa oden cxad-hyofs, arca
sazogadoobasa guamTasa, aramed zogadsa bunebasa guamsa Sina
sityÂsasa (damask., gard., ars., 174); zesTa wmidisa samobisasa ixi-
lo: erTobasa bunebisasa gasxuaebulebiTa guamovnebaTaÁTa
(kavS., ganmart., bolosity., petr., 217.10-12); _ h` fu,sij _ gareSeni filo-
sofosni, msgavsad pirvelTqumulisa sityÂsa, ganyofilebasa
ityÂan arsebisa (h` ouvsi,a) da bunebisasa, rameTu arsebad uwoden
martivad mdebaresa nivTsa, xolo bunebad _ arsebasa, dasa-
xulsa ganyofilebad arsebiTad; xolo wmidaTa mamaTa zogad-
sa da mravalTa zeda ganfenilsa saTqumelsa, romel ars sa-
xovani saxe, arseba da buneba da xateba saxel-sdevs (damask., di-
al., efr., 13,1); arsebasa ukue ityÂs nacvalad ToeulisaÁsa, rom-
lisaebr Semtkicna (amon., mosaxs., tariW., 112,25); _ aramed ese ars,
romeli hyofs cTomasa mwvalebelTasa: igived TqumaÁ bunebisa
da guamisaÁ (damask., gard., ars., 153,); 3. neoplat. arsis ierarqiis
zemodan meoTxe safexuri, erTiani sayovelTao buneba, romli-
saganac gamodian, `iwarmoebian~ individualuri, `nawilebiTi~
bunebani _ h` mi,a o[loj fu,sij _ mas erTsa bunebasa hqonan mravalni
TÂs queSe TanaTxzulad bunebani da bunebani mravalni _ er-
Tisa mier bunebisa sayovelTaoÁsa (pr., kavS., petr., 21; 19.13-16); Sem-
dgomad erTisa pirvelisa _ erTni, da Semdgomad gonebisa pir-

253
velisa _ gonebani, da Semdgomad sulisa pirvelisa _ sulni,
da Semdgomad yovelTa bunebisa _ simravle bunebaTaÁ (pr., kavS.,
petr., 21; 19.13-16); sayovelTaoni bunebani da anagi cisa sisavsisaÁ
samaradisod qmnasa da qcevasa [Seucavs] (kavS., ganmart, petr., $55;
120.32-33); bunebani mravalni _ ai` pollai. fu,seij _ erTi sayovelTao
bunebisagan warmoebuli bunebaTa simravle _ bunebasaca So-
ris sxeulTasa ars erTi da mis queSe simravle da mas erTsa
bunebasa hqonan mravalni TÂs queSe Tana-Txzulad bunebani da
bunebani mravalni erTisa mier bunebisa sayovelTaoÁsa (pr.,
kavS., petr., 21; 19.13-16); bunebaÁ gonieri _ noera. fu,sij _ yovelTa
sulTa uzesTaes [ars] bunebaÁ gonieri (pr., kavS., petr., 20; 17.15);
bunebaÁ sxeulebrivi _ h` swmatikh, fu,sij _ yoveli mziarebeli
RmrTeebrTa erTTaÁ iwyebs pirvel namdÂl-myofisagan da mis-
ruldebis sxeulebrivisa bunebisadmi (pr.,kavS., petr., 140; 85.15-16) _
sw,matoj merikh. fu,sij _ sxeulTa calkeuli, individualuri~, nawi-
lebiTi~ buneba _ yoveli sxeulTa nawilebiTi bunebaÁ yovlo-
biTisa mier bunebisa da nawilebiTisa sulisa eziarebis yov-
lobiTsa sulsa (pr., kavS., petr., 109; 67.24-26); _ ai` e[xeij _ Cveulebi-
Ti, mdgradi Tvisobrivi mdgomareoba _ bunebasa da arsebasa
Semdgomi da ukuanaÁskneli xuda wesi ziarebiT RmerTTagan
(pr., kavS., petr., 119; 72.30-31)
bunebaTmetyueleba-Á _ fiziologia, erT-erTi filosofiuri dis-
ciplina, Teoriuli filosofiis erT-erTi dargi _ to. fusiologiko,n
– [ganswvaleben] mxedvelobiTsa _ RmrTismetyuelebiTad, swav-
lulebiTad da bunebaTmetyuelebiTad (amon., mosaxs., tariW. 11,18);
ese da sxuaÁ, raodeni-raÁ ars zeSTabunebisaTa maT iesuÁs saq-
meTa bunebis-metyuelebaÁ (areop., saRmr., efr., 2.9); _ to. fusiologiko.n
_ ganiyofebis filosofosobaÁ xedviTad da saqmiTad. da xed-
viTi igi ganiyofebis sityÂerebiTad da swavlulebiTad da bu-
nebaTametyuelebiTad (damask., dial., efr. 52,7)
bunebiT-i _ bunebrivi, bunebis Sesabamisi, Tandayolili; fizikuri
_ to, fusiko,j // kata. fu,sin _ aw ukue vegneT raÁ bunebiTsa zeda,
saTnoebasa Sina varT, xolo mivsdrkeT raÁ bunebiTisagan, ro-
mel ars saTnoebaÁ, gareSesa bunebisasa mouÃdebiT da siboro-
tesa Sina viqmnebiT (damask., gard., ars., 145); boroti sxuaÁ araraÁ
ars, garna moklebaÁ keTilisaÁ da bunebiTisagan bunebisgareSi-
sa mimarT miqcevaÁ (damask., gard., , ars., 282)
ukueTu boroti umizezo ars da ganusazRvrebel, arasadme
bunebiTi ars, rameTu arca egebis bunebasa Sina garegani bunebi-
saÁ, arca uÃelovnobaÁ sityuasa Sina ÃelovnebaTasa (areop.,
saRmr., efr., 4.30)

254
g
gagoneba _ B1. gonebis moqmedeba, gonebis Tviseba; Semecneba, go-
nebis moqmedeba _ noe,w _ yovelman gonebaman moqmedebiT uwyis,
viTarmed gaigonebs da ara ars sxÂsa TÂsebaÁ gagonebaÁ gagone-
bulisaÁ, viTar gaigonebs (pr., kavS., petr., 168;101.2-3); ara Tu myof-
ni yovelni cxovel arian da gaigoneben (pr., kavS., petr., 101;63.6);
yoveli gonebaÁ TÂTebasa TÂssa gaigonebs, aramed upiratesi _
mxolod TÂTebasa oden TÂssa, xolo TiToeuli SemdgomTaÁ _
TÂTebasaca TÂssa gaigonebs da upirvelesTaca TÂsTasa gasa-
gono ars igi misda (pr., kavS., petr., 167;100.5-9); yoveli gonebaÁ yo-
velsa erTbamad gaigonebs (pr., kavS., petr., 170; 101.24); yoveli
RmrTebrivi gonebaÁ gaigonebs viTar gonebaÁ, xolo ganagebs
SemdgomTa, viTar ganRmrTobili, rameTu gonebisaÁ ars cnobaÁ
myofTaÁ da gagonebasa Soris aqus sisrule TÂsi (pr., kavS.,
petr., 135;82.21-24); cna raÁ ese [gonebaman], iuwya, viTarmed gaigo-
nebs, da ara mxolod gaigonebs, aramed erTbamad orive iuwya:
gasagonoÁca TÂsi, da eseca, romel gaigonebs (noei/) da gaigo-
nebvis (noei/tai) TÂs mier, raÁ-igi gaigonebodis (noou/ntoj) (pr., kavS.,
petr., 168;,101.8-11); TÂssa TÂTebasa gaigonebs yoveli gonebaÁ, anu--
Tu uzenaesTa TÂsTasa, ginaTu SemdgomTa TÂsTasa (pr., kavS.,
petr., 167;100.11-12); gonebisaÁ ars cnobaÁ myofTaÁ da gagonebasa
(noe,sesin) Soris aqus sisrule TÂsi (pr., kavS., petr., 135; 82,23-24); _
2. azrovnebis procesi, gansja, diskursiuli azrovneba, sulie-
ri Semecnebis procesi – suli TÂT TÂs-Soris maSin ars, odes
gulis-isityuvides, xolo odesme _ gonebasa Soris, raJams ga-
igonebdes (nemes., petr., 55, 68); – evnnoe,w _ viTar Soris sagrZnobel-
Ta iqmnebis vnebaÁ, raJams igrZnobden, egreTve da sulsa So-
ris, raJams gaigonos (nemes., petr., 73, 2); 3. _ Semecneba, gageba, ga-
azreba, fiqri _ xolo ese vieTme ukuÀ esreT gaugonebies – evpi-
noe,w – SesaZlebel ars orive ese gagonebad (amon., mosaxs., tariW.
44,8); – katanoe,w – [kaci] varskulavTa midrekasa da siSuÀnieresa
da ricxusa ganigonebs (nemes., petr., 22, 21-22); suli momÃsenebelo-
biTisaÁ ..., odes-raÁ ixilos vaSli, erTbamad nakueTsa da fer-
save-Tana gaigonebs da amaTca (nemes., petr., 80.3-6)
gagoneba-Á _ 1. gonebiTi Semecneba, wvdoma, intuicia _ aw aqa
platonis mier Tqumad araTu TÂT sakuTrebiTisa gagonebisa,
[aramed mimogonebisa] (nemes. petr., 89, 20-21); yoveli gonebaÁ TÂssa
gagonebasa Soris warmoayenebs SemdgomTa (pr., kavS., petr., 173;
104.8-12); arca TnebiTi Zali moqmedebs maTdami (RmrTebrivTadmi)
Tu [goneba] TÂT Tavsa TÂssa gaigonebs, erT da igive [ars] go-
nebaÁ da gasagonoÁ, da gagonebaÁ da gonebaÁ igive da gasago-

255
noÁ (pr., kavS., petr., 169; 101.14-16); aha gonebaÁ da aha gagonebaÁ, rame-
Tu Tanave warmodgomila gonebisada da gagonebaÁ, viTarca
mzisada Saravandni (kavSir., ganmart., winasity., petr., 7.17-18); daxeden,
Ä gamgoneo, rameTu oden gonebisa ars TÂTeba gagonebaÁ gago-
nebulisaÁ. rameTu samaradisod gaigonebs gagonebulsa, romel
gaigonebs. da erTbamad orive aqus: gagonebaÁca da gagonebaÁ
gagonebulisaÁ (kavSir., ganmart., petr., $168); _ 2. sulismieri Semec-
neba, azrovneba, gansja _ to. noei/n _ sulsaca gonebisa mier aqus
niadag gagonebaÁ viTar sxeulsa sulisa mier _ TÂsi midrekaÁ
(pr., kavS., petr., 20; 18.4); _ h` no,hsij _ sacnaur ars, viTarmed [kacis
suli] da usuloTaca eziarebis da utyuTa cxovelTaÁsa-Tana
aqus cxovelobisa da sityÂerTaÁsa-Tana miuRies gagonebisa
[Zali] (nemes. petr., 6, 10); suli grZnobadTa vinaÁme grZnobissacav-
Ta mier miiTualavs da iqmnebis Tneba, xolo gonierTa – gone-
bisa mier da iqmnebis gagoneba (nemes. petr., 89, 15-17); _ h` dia,noia _
sulisaca Cuenisa mrCoblni arian moqmedebani: romelnime mec-
nierebiTni, viTar TnebaÁ, grZnobaÁ, ocnebaÁ, gagonebaÁ, vinaÁca
gagonebaÁ iTqumis mogonebisagan da ganSjisa, rameTu ganbWobi-
li da ganCinebuli WeSmaritad gonebad saxel-idebis (damask.,
gard., 127, efr. // gangoneba: ars.); _ azri, gaazreba, gageba _ h`
kualad ukuÀ nawevaroani mimorqumaÁ, Seexo raÁ gagonebasa da
gulissityuasa, qadagadca Seiqmna igi gonebiTTa mimodrekaTaÁ-
sa (nemes. petr., 10, 6-8); – h` e;nnoia _ gaazreba, gageba – pirveli aR-
ZrvaÁ gonebisaÁ mogonebad iTqumis, xolo igonebde Tu visTÂsme
rasme, amas gagoneba saxel-edebis (damask. gard., 127, efr.); mrCobli
gagonebaÁ aqus saxelsa SiSisasa (damask., gard., 214, ars.); _ noh,ma _
naazrevi, azri, gonebis nayofi _ yoveli sityÂs-mieri cnobaÁ
myofTaÁ ars da myofTa Soris aqus WeSmaritebiTi misawuToÁ,
rameTu gagonebaTa (nohma,twn) zed-exebis da gonebaTa Soris
warmodgebis (pr., kavS., petr., 123; 75.30-31_76.1)
gagonebiT-i _ nohto,n _ inteligibeluri, goniTi wvdomis sagani _
arca TnebiTad iTqumis RmrTebri, arca midmosagonod, arca
gagonebiTad (pr., kavS., petr., 123; 76.3-4)
gaguareba-Á _ formis, gvareobis miReba _ guarni arseba da mdgo-
mareoba arian, amiT romel TÂsTa warmodgomaTaÁT da uguaro-
basaca nivTisasa aguareben da adReeben (kavS., ganmart., petr., $41)
gaguarebul-i _ gaformebuli, romelsac forma, gvareoba aqvs mi-
Rebuli _ mougia myofobaÁ da gaguarebula (kavS., ganmart.,
petr.,$101); yovelTa, romelTa mxudara guari, yovelTa mama da
meqme gonebaÁ ars, amiT, romel yoveli gagonebaÁ guarTamdis
da gaguarebulTa (kavS., ganmart., petr., $174)

256
gaTÂTeba-Á _ gancalkeveba, danawileba _ dia,krisij h` _ sadaÁTmca
ukue hqonda gaTÂTebaÁ, ukueTu warmomayenebelni maTni ganuT-
ÂTebel iyvnen da TanSerwymul? (pr., kavS., petr., 176; 106.3)
gaTÂTebul-i _ gancalkevebuli, calkeuli, gaTavisTavadebuli –
kaqV e[kasto~ _ gaTÂTebuli guari _ ta. kaqekasta h;dh _ yoveli
(=mTeli) nawilTa mier warmodgomil ars, xolo guari mra-
valTa gaTÂTebulTa guarTadmi gankueTil (pr., kavS., petr., 74;
48.15-17)
gamanebul-i _ manasaviT damsWvaluli, damyarebuli _ hgies uZra-
vad gamanebuli (kavS., ganmart., petr., $33)
gamgone-Á// ganmgone-Á – Semmecnebeli, ganmsjeli – ismine, gamgo-
neo, xedvani uCuevelni (kavS., ganmart., petr.$ 169); _ now/n _ yoveli
gasagono umjobes ars gamgonesa, rameTu dauzesTavdebis gasa-
gonoÁ gamgonesa (kavS., ganmart., petr., winasity., 7.25-26); gamgone
TÂsTa TÂTebaTa yovelsave gaigonebs da gaigona raÁ TÂsi
TÂTebaÁ, gaigona TÂsi gasagonoÁ (kavS., ganmart., petr.,$ 169); TanSee-
xebis sityÂerebisa mier usxeuloTa da gonierTa bunebaTa, vi-
Tarca msityuveli da gamgone da ganmsjeli (nemes., petr., 7.5-7);
ars vinaÁ gonebasaca Soris sagonoÁ da kualad sagonosa So-
ris gonebaÁ, aramed sagono TÂT igi da gamgoneca sxuÁ ars
martivad sagono da sxuaÁ _ ganmgonesa Soris gasagonoÁ (pr.,
kavS., petr., 167; 100,32-35); moxeden! ityÂs, rameTu aqa sami guaqus,
odes-ras gavigonebdeT: gamgone, gasagonoÁ da saSual _ gone-
baÁ. xolo TÂTgonierTa gagonebaTa Soris _ ar esTa, rameTu
TÂT ars gamgoneca da gasagonoca da ar damravalkecdebis, es-
viTa aqa sulisa gagonebaTa zeda vxedavT (kavSir., ganmart., petr.,
$169; 186.25-29)
gamomaCinebloba-Á _ h` avpo,deixij – deduqciuri mtkiceba, silogis-
turi msjeloba – aswavebs maT, romelni dasabamTa mimarT ga-
momaCineblobisaTa TanSemasrulebel arian, romel ars naTesa-
visa SegulissityuvaÁ (amon., mosaxs., tariW., 22,27)
gamouTqumel-i _ a;rrhtoj _ gamouTqumel ars RmerTi da miuwdo-
mel (damask., gard., efr. // ars., 33); _ odes gesmas, Tu ars erTi, nu
mas gamouTqumelsa erTsa waeocnebi (kavSir., ganmart., petr., $22; 61.28)
gamousity _ moexuevis pirvelad TÂsSorissa RmerTsa da erTsa,
da merme mis mier mas gamousityusa mzesa erTTasa (kavSir., gan-
mart., petr., $15; 49.29)
gamoCena-Á _ Cveneba _ dei,xij _ gamovaCinoT kanonTa mier aRmosa-
CenTaÁsa (kavS., ganmart., petr.,$1; 10.15-16)
gamouZiebel-iD_ avpolupragmo,nhtoj – sarwmunoebaÁ ars gamouZiebe-
lad dajerebaÁ saqmeTaÁ (damask., gard., 240, efr.) // sawrmunoebaÁ
ars gamouwulilveli TanasaTno-yofaÁ (ars.)

257
gamouZiebeloba-Á da gamoukulevelobaÁ (hend.) – avnexereu,nhtoj –
ara xolo uxilaobaÁ da miuwdomelobaÁ igalobes misTÂs, ara-
med Tanad gamouZiebelobaÁca da gamoukulevlobaÁ (areop.,
saRmr., efr., 1.2)
gamoCena-Á _ logik. deduqciuri mtkiceba, dasabuTeba – h` avpo,deixij
_ platonismieri [paeqrobiTi] oTxsaxed iTqumis: ganwvalebisa-
ebr da sazRvrisa da gamoCenisa da aRlevisa (amon., mosaxs., ta-
riW. 30,21)
gamoCineba-Á _ logik. Cveneba, dasabuTeba, mtkiceba, gamovlena, lo-
gikuri msjelobis meTodi, deduqciuri mtkiceba _ avpo,deixij h` _
moswrafebaÁ aqus sityÂersa moqmedebasa gamoCinebisaTÂs saqme-
TaÁsa. xolo gamoCinebaÁ igi SemokrebaÁ ars (damask., dial., efr.,
51,1,) // wina-uc iWuad sityÂersa saqmierobasa warmarTebaÁ gamo-
maCineblobisaÁ. xolo gamoCinebaÁ SegulissityuvaÁ ars (damask.,
dial., ars. 51,1,)
gamoCinebiTi [Rone sityÂsgebisaÁ] _ logik. mtkicebiTi, damasabu-
Tebeli, logikuri meTodi – h` dialektikh. me,qodoj _ oTxni arian
Roneni sityÂsgebisani, (meoTxe ars gamoCinebiTi, romeli-igi
Soris vieTsame uCuenebdes winamdebaresa (damask., dial., 52,11-12,
efr.); – avpodeiktiko,j – orsaxe ars RmrTis-metyuelTa sityÂs mom-
cemelobaÁ: ... xolo romelime sibrZnis moyuarebiTi da gamoCi-
nebiTi (areop., ep., efr., 9.1)
gamoZieba _ gamokvleva – zh,thsij – gaeyofvis ganzraxvaÁ gamoZieba-
sa (nemes. petr., 137, 13)
gangeba – I. marTva, mowyoba _ pronoe,w _ yoveli RmrTebrivi go-
nebaÁ gaigonebs ukue viTar gonebaÁ, xolo ganagebs SemdgomTa
_ viTar ganRmrTobili (pr., kavS., petr., 135; 82.21-22; D.$134); [gangebani
RmrTebrivTani] viTar misve da erTisa aRmkulisani, ganageben
udaresTa TÂsisa aRnaTxzisaTa, mbaZavni eseca zesT-ganyene-
bulsa moqmedebiTsa Zalsa RmrTebrivTasa (pr., kavS., petr., 142;
86.29-31; D.$141); viTarca arian ziarebiT RmerT, da keTiloba ari-
an, da yovelTa ganageben, da yovelTa gonebaTa pirvelisa mier
keTilisa aRavseben (pr., kavS., petr., 120; 73.29-31); _ ukueTu gangebaÁ
arsTaÁ ara xolo mamisa da sulisaÁ, aramed ZisaÁca ars Sem-
dgomad ÃorcTSesxmisaca... (damask., gard., efr. 192); _ neoplat. ar-
sis warmoebis ierarqiuli marTvis wesi _ to. pronoei/n _ yovelsa
ziarebiT RmerTsa TÂsisa myofobisaebr mougies gangebaÁ yo-
velTaÁ, da gangebaÁ pirvel ziarebiTTa RmerTTa Soris; rame-
Tu sxuani Semdgomad ziarebiT RmerTTaÁsa arian da ziarebi-
Ta maTiTa ganageben, xolo ziarebiTTa RmerTTada gangebaÁ
Tanawarmodgomil ars (kavS., ganmart., petr., $120; 73.14-19); gangeba-Á
RmrTebrivTaÁ _ pro,noia qei,wn _ yoveli gangebaÁ RmrTebrivTaÁ
romelime zesT-ganyenebula gansagoTagan, xolo romelime Tan-

258
dawesebula (pr., kavS., petr., 14; 86.27-28; D.$141); II. – winaswar xedva,
winaswar ganzraxva, winaswarganzraxuli ganweseba _ h` pro,noia _
ukueTu ara ars aRdgomaÁ, arca RmerTi ars, arca gangebaÁ (da-
mask., gard., ars., 298); amas Tana arcaRa sadme gangebasa hyofdes
RmerTi, arcaRa hmarTebdes TÂsTa dabadebulTa (damask., gard.,
92, efr.); gangebaÁ pirvel maT Soris da zesT gonebiTi moqmede-
baÁ zesT arsebiTTa Soris; xolo pronÂaÁ, viTar-da saxeli mi-
si warmoaCens, moqmedebaÁ ars pirvel gonebisa (pr., kavS., petr.,
120; 73.26-29); moiRe da sxuaTaca mier, romliTa igini irwmunebo-
den, aRmovaCinoT yofaÁ gangebisaÁ, rmeTu ese, romel ars gan-
gebaÁ, maT mier vin-me aRmoaCinos, romliTa-da yofaÁca RmrTi-
saÁ vaCuenoT (nemes., petr., 163.8-11); ubrwyinvales xilulTaÁsa ga-
mouCnda kacTa gangebaÁ: mravalni da winaÁswarmetyuelTa mier
da babilons-Soris ganicadnes saqmeni gangebisani, arcerTisa
iWuneuneulobisa mimTualvelni (nemes., petr., 162.24 _163.1-3); gonebi-
saÁ ars cnobaÁ myofTaÁ da gagonebasa Soris aqus sisrule
TÂsi..., xolo RmrTisaÁ [ars] winaÁTve gangebaÁ da aRvsebaÁ yo-
velTa keTilTaÁ (pr., kavS., petr., 135; 82.23-25); yoveli RmrTebri wi-
naÁTve ganagebs SemdgomTasa da zesTmdebare ars gansagebel-
Tagan, arca gangebaÁ daamÃobs Tanuziarebelsa TÂssa da er-
Tebrivsa zesTmeqoneobasa da kualad arca TÂnier SeerTebisa
gangebasa aararaebs (pr., kavS., petr., 122; 74.28-31)
gangebuleba-Á _ h` pro,noia_ RmrTis winaswari Canafiqri, ganzrax-
va, gangeba _ gangebulebaÁ ukue ars RmrTisamieri igi moRuawe-
baÁ arsTaÁ, da kualad, gangebuleba ars ganzraxvaÁ RmrTisaÁ,
romlisagan yovelni arsni Semsgavsebulsa da jerovansa mar-
Tebasa miiReben (damask., efr., gard., 140,); jer-ars cnobad, viTar-
med mraval arian saxeni RmrTisa gangebulebaTani, romelni-i-
gi ara xolo sityÂT gamosaTargmanebelad, aramed gonebiTa
dasatevneladca SeuZlebel arian (damask., gard., efr., 143)
gangebiTi filosofosobaÁ _ to. oivkonomiko,n _ saqmiTi, praqtikuli
filosofiis dargi, ekonomika, marTva – ganiyofebis filoso-
fosobaÁ xedviTad da saqmiTad (xolo saqmiTi ganiyofvis
swavliTad, gangebiTad da moqalaqobiTad (damask., dial., efr. 52,7)
ganguarebul-i – gaformebuli, gvareobis mqone _ ivdia,zoumai – ra-
meTu TiToeulsa guarsa cxovelTa da nergTasa, ganguarebul-
ni da ganyofilni romelobani Seudgan (nemes. petr., 83.5-7)
ganziduleba-Á _ ganfeniloba, ganzomileba _ samobad ganzidu-
lebamdis sxeulisad (kavS., ganmart., bolosity., petr., 213, 25)
ganzidul-i _ ganfenili, gavrcobili, gaSlili _ dia,statoj _ pir-
velTa Soris Zalni da moqmedebani da TÂT arsebaÁca wmida da
uZlieres da uerTisguares, xolo ganzidulsa Soris umrum
da bindisguar (kavS., ganmart., petr. $18)

259
ganzraxva-Á _ logismo,j o` _ bWoba, azrovneba, fiqri _ logisa,menoj _ ar-
ca ganmzrax ars suli da arca winaaRmrCevel, da arca ganzrax-
viT da bWobiT cxovl-hyofs (pr., kavS., petr., 189; 113.8-9); neoplat. _
(hend. ganzraxvaÁ da bWobaÁ) _ logismw/| _ [suli] arca ganzraxviT
da bWobiT cxovel-hyofs, aramed TÂT TÂssa myofobasa cxove-
lobad mziarebelsa warmoudgens (pr., kavS., petr., 189; 113.5); ar wina-
ganrCeviT da ganzraxvaTa mier cxovel-hyofs suli gacxovele-
bulTa, aramed mommarjuTa sxeulTa warmoudgebis da gaacxo-
velebs (kavS., ganmart., petr, $189; 196.3-4) _ logismo,n _ [RmrTebrivni]
ara Tu ganzraxvaTa mier hyofen ganwamvasa niWTasa, aramed Rir-
sebisaebr SemwynarebelTaÁsa (pr., kavS., petr., 122; 75.7-8)
ganTÂsva-Á _ gamocalkeveba, gamoyofa, dakonkreteba – dielei/n _
vinaÁTgan saqmiT[i]ca nawilad vTquaT filosofosobisad, saWi-
ro ars misica ganTÂsvaÁ (amon., mosaxs., tariW. 15,27)
ganTÂsviT (hend. ganTÂsviT da sakuTrad) – eivdikw/j _ mimogonebi-
Tisa arian tomobiTni ukuÀ: sjaÁ da TanadarTvaÁ, mimarTobaÁ
da sivltolaÁ, xolo ganTÂsviT da sakuTrad – gagonebaÁ
myofTaÁ da saTnoebani da zedmiwevnulebani da sityuani Ãe-
lovnebiTni da ganzraxviTi da wiaganrCeviTi (nemes. petr., 88.23-
89.3); ganTÂsebul-i // ganTÂsul-i _ gankerZoebuli, [TavTavis ad-
gilas] moTavsebuli, gancalkevebuli _ ixilvebis simravleca
TÂssa mizezsa Soris erTsa, garna ara viTar gamravlebulad
da ganTÂsebulad simravled, aramed viTar erTebrivad (kavS., gan-
mart., petr., $1); aw can didad saTanadoÁ da saWiroÁ, viTarmed yove-
li simravle erTsa-Soris ixilvebis, viTar mizezsa-Soris TÂssa,
arca ganTÂsulad da ganwvalebulad (kavS., ganmart., petr., $1)
ganTÂsebul-i, ganTÂsul-i _ gankerZoebuli, [TavTavis adgilas]
moTavsebuli, gancalkevebuli _ ixilvebis simravleca TÂssa
mizezsa Soris erTsa, garna ara viTar gamravlebulad da gan-
TÂsebulad simravled, aramed viTar erTebrivad (kavS., ganmart.,
petr., $1); aw can didad saTanadoÁ da saWiroÁ, viTarmed yoveli
simravle erTsa-Soris ixilvebis, viTar mizezsa-Soris TÂssa,
arca ganTÂsulad da ganwvalebulad (kavS., ganmart., petr., $1)
gan-i _ mizani _ o` sko,poj_ zedwarwerasa, ityÂan, vinaÁTgan, viTar-
ca SemoklebiT viTame gareSeucavs gani (S-2562, f.103); upirates
amaTsa wina Sesavalsa Sina gansa winaabgerebs wignisasa (amon.,
mosaxs., S-2562, f.105 to.n skopo.n tou/ bibli,ou: Ammon.23,18); wamkiTxveli vinme
umecar Tu iyos gansa wignisasa, sconis da daagdebs da
amisTÂs ukue ityÂan gansa ( amon., mosaxs., S-2562, f. 102v)
ganmarteba-Á _ axsna, ganmarteba _ aw aRviRo TiToÁ amaTi da
ganvhmarto (kavSir., ganmart., winasity., petr., 6, 29-30); ganmartebaÁ ese
amis xedvisaÁ ricxuTaca moiRebvis (kavSir., ganmart., petr., $2);

260
TÂToeuli TÂssa adgilsa ganvhmartoT (kavSir., ganmart., winasity.,
petr., 6, 5-6)
ganmgonebeloba-Á _ gansja _ h` dia,noia _ romlisaTÂsca gangoneba
saxel-edebis ganmgonebelobisaTÂs da ganmrCevelobisaTÂs (da
mask., gard., ars., 127); ganmgonebelobaÁ, ganmrCeveli Tnebisa gi-
naWeS maritisa, gina ara WeSmaritisaÁ, Sjis WeSmaritsa (damask.
gard., ars., 127)
ganmgonebelobiTi _ azrovnebiTi, gansjiTi – dianohtiko,j _ ganmgo-
nebelobiTisani arian bWobaÁca da Tana-saTno-yofaÁ da mimar-
Tebani saqmisa mimarT da mizezni da ganvlTolvani saqmisani
(damask., gard., ars., 123); _ h` dia,gnosij, o` diagnwstiko,j _ gagebis, gamoc-
nobis, gamorCevis, gansjis unari _ ocnebiTi vidreme, grZnoba-
Ta mier ganmrCeveli nivTTaÁ, miecemis ganmgonebelobiTsa, anu
ganmsityuvelobiTsa, rameTu erT da igive arian ornive, rome-
li miiRos raÁ da gansajos, waravlens meÃsierobiTisa mimarT
(damask., gard., ars., 124); – to. dianohtiko,n aristoteli ‘bunebiTTa’ So-
ris xuT-yofasa ityÂs nawilTa sulisaTasa, vinaÁ: nergovnebi-
Tad, mgrZnobelobiTad ... da ganmgoneblobiTad (nemes. petr., 15; 9);
ganmravlebul-i _ neoplat.: arsis warmoobis, gamomavlobis Sedegad
miRebuli simravle _ plhquno,menoj _ yovelTa warmoobiT ganmravle-
bulTa pirvelni _ usrules SemdgomTa, da Semdgomni _ uSemdgo-
mesTa TÂsTa (pr., kavS., petr., 36; 28.19-20); yoveli Zali, erTebriv myofi,
gamravlebulisasa uusazRvres ars (pr., kavS., petr., 95; 58.26)
ganmsazRvrebelobiTi _ gansazRvrebis funqciis mqone – o~ristiko,j
_ egera ganwvalebulisa naTesavisagan ganmsazRvrebelobiTi
gamoirCevs saÃmarTa gansazRvrebisa mimarT (amon., tariW., 31,4) _
gamomyofeli, Semomfargvleli – romelni TaneÃumeodin gan-
mwvalebelobiTisa da ganmsazRvrebelobiTisa Ronisa mimarT
(amon., tariW., 75,20)
ganmsityuvelobiTi _ logikuri, azrovnebiTi _ dialogistiko,j| – aw
ukue ocnebiTi vidreme, grZnobaTa mier ganmrCeveli nivTTaÁ,
miecemis ganmgonebelobiTsa, anu ganmsityuvelobiTsa (damask.,
gard., 124, ars.); ravdeni STamovals sityÂerTamoqmedebaTa mosaC-
leobisaTÂs.. romelsaca ganmsityuelobiTad Ãelovnebad sa-
xelsdeben (kavS., ganmart. bolosity., 224, 3-5)
ganmyofebuli _ realizebuli, myofobamiRebuli _ u[parcoj _ xo-
lo ganmyofebuli ars moqmedebad moyvanebuli da mdgomi sage-
bi (amon., tariW. 25,1)
ganmcdeli _ ganmxilveli, mWvreteli – evpiskepto,menoj _ xolo fi-
losofossa TiToeulTa kerZoTa sulisaTa SemkobaÁ hnebavs(
viTar yofisa ganmcdelsa (amon., tariW., 6,5); mravalni iWuneul
arian Tqumad TÂTÃelmwifebisaTÂs yovelTave-zeda saqmeTa da
midrekaTa da daxudomasa, da ganmcdel vinaÁme arian sityÂsa
(nemes. petr., 155.25-27)
261
ganmwvalebelobiTi – diairetiko,j – arian ukue ganmwvalebelobiTni
guarni rva... anu vitTrca naTesavisaÁ saxed... anu viTarca saxi-
saÁ ganukueTeladp(damask., dial., 14,5, ars.)
ganmwvalebelobiTi ganyofilebaÁ _ logik. _ diairetikh, diafo,ra h` _
ganmwvalebelobiTni ukue ganyofilebani iÃmarebian ganmwvale-
belobiTisa meRoneobisa mimarT, viTar amaTebr iqmnebian saxeT
mimarT ganwvalebani naTesavTani (amon., mosaxs., tariW., 75,31); cxove-
lisa ganyofilebani SemamtkicebelobiTni vidreme, viTarmed:
sulieri, mgrZnobelobiTi, xolo ganmwvalebelobiTni: sityÂe-
ri da usityueli (damask., dial., 23,6, ars.)
ganmwmedelobiTi moqmedebaÁ _ kaqaro,thj (evne,rgeia) _ TÂTebaÁ damcve-
lobiTisa mizezisaÁ martivad ars ese, raÁTa daicvides TiToe-
ulsa wessa Soris TÂssa, TÂs-Soris, da pirvel TÂssa da Sem-
dgomad TÂssa, xolo ganmwmedelobiTi (kaqaro,thtoj) moqmedebaÁ _
raÁTa ganayenebdes umjobesTa udaresTagan (pr., kavS., petr., 156;94.18)
ga(n)mWvret-i _ mxedveli _ esTave queyanis samzomloTaca Soris
cxadad ixilo gamWuretman (kavS., ganmart., petr., $2)
gannawileba _ meri,zw _ [yoveli RmrTebrivi]...warmohvlis ...Sem-
dgomTa da samaradisod amravlebs da TanmicemaTa TÂsTa da
anawilebs (pr.,kavS.,petr., 125; 77.15); – katameri,zw _ aw TÂT mas arseba-
sa sulisasa gannawilebad ityÂan [maniqevelni] (nemes. petr. 45.11-12)
gannawilebadi _ meristo,j _ xolo sxeuli, viTar sxeuli, mxolod
oden ganwvalebadi ars da vnebadi, da yovliTurT ganawileba-
di vidre usazRuroobadmi (pr.,kavS.,petr., 80; 51.26-27)
gannawilebuli _ gannawilebuli _ meristo,j _ yoveli TÂTmdgomi
unawilo ars, xolo, Tu iyos gannawilebul TÂTmdgomi, ganna-
wilebiT warmoiyenos arsebaÁ TÂsi da yoveli TÂTebaÁ TÂsi
ukun-iqcios TÂsdadve (pr., kavS., petr., 47; 33.14-16); yoveli ganunawi-
lebeli da erTebrivi Zali ufroÁsTa ars mizez, xolo ganna-
wilebuli _ umcroÁsTa da udaresTa (pr.,kavS.,petr., 61; 40.23-24); _
diaire,w _ usxeuloÁ uvneb ars, rameTu ver uZlebs gannawilvad
unawiloÁ (pr.,kavS.,petr., 80; 51.26)
gansagebel-i // ga(n)sago-Á – pronoou,menoj – yoveli RmrTebri winaÁ-
Tve ganagebs SemdgomTasa da zesTmdebare ars gansagebelTagan
(pr.,kavS.,petr., 122; 74.28-29); ukueTu SeierTebdes gamge gasagoTa,
Tan-ivnebs da iqcevis qcevaTa maTTa (pr.,kavS.,petr., 122; 161.15-16);
ukueTu ar SeierTnes gasagonni gamgeman, viT warmoudges
TÂsTa gasagoTa? (pr.,kavS.,petr., 122; 19-20)
gansago-Á _ to. pronoou,menon _ yoveli gonebaÁ RmrTebrivTaÁ rome-
lime zesTyanyenebula gansagoTagan, xolo romelime Tandawe-
sebula (pr.,kavS.,petr., 142; 86.26-27); _ nohto,j _ yoveli namdÂlmyofi...
RmrTeebr gansagono ars da uziarebel (pr.,kavS.,petr., 161; 96.25)

262
gansagono-Á _ to. nohto,n _ yoveli gonebaÁ TÂTebasa TÂssa gaigo-
nebs, aramed upiratesi _ mxolod TÂTebasa oden TÂssa, rame-
Tu erT da igive ars amaT Soris ricxuTa _ gonebaÁ da gansa-
gonoÁ (pr., kavS., petr., 167;100.5-7); _ sxuaÁ ars martivad sagonoÁ da
sxuaÁ _ ganmgonesa Soris gasagonoÁ (pr., kavS., petr., 167; 100.34-35)
gansazid-i _ sivrce, ganfeniloba, ganzomileba _ para,tasij _ ro-
melime warmoiTxia da danefina gansazidsa Tana Jamebrivsa (pr.,
kavS., petr., 55, 37.18-19) _ dia,stasij _ [RmrTebrivni erTni] ar-vinaÁ
moqene arian adgilTa da gansazidTaÁsa (diasta,sewn) Tanmiu-
qusvelisa yovelTadmi zesTmqoneblobisaTÂs da uziarebelisa
yovelgan warmodgomisaTÂs (pr., kavS., petr., 141; 86.7-10; D.$140); samTa
mier gansazidTa, vity sigrZesa, sivrcesa da siRrmesa (kavS.,
ganmart., petr., $5); _ parousi,a _ [dasabamTa Soris umetes yovlebri-
vi] iwyebs pirvel maTsa moqmedebad SemdgomTa mimarT da gan-
sazidsa maTsa Tanawarmodgomil ars (pr., kavS., petr., 70; 45.25-26);
gansazRvreba 1. _ sazRvris dadeba, gansazRvreba _ aw ukue gana-
sazRvreben unaTesvessa vidreme esreT: metyueli naTesavisa da
unaTesvesisa da urTierTarsTa da saxisa da usaxeesisaTÂs (a-
mon., mosaxs., tariW. 62,17); _ avfori,zousa _ ese erTebri ganasazRvrebs
TiToeulsa misda ziarebulsa myofTasa, da TÂssa zesTa-arssa
TÂTebasa mis Soris warmoaCens arseboanad (pr., kavS., petr., 138;
8.23-25); gonebaÁ ars da gonieri xuda mas arsebaÁ, da TÂssaca
myofobasa ganasazRvrebs yovelsa (pr.,kavS.,petr., 173; 103.27); [Tanzi-
arebiT RmerTni] simravlesa yovelTa myofTasa ganasazRvreben
da ganzomen, rameTu yoveli simravle TÂsiTa bunebiTa ganu-
sazRvrebel ars, aramed erTisa mier ganisazRvrebis (pr.,kav-
S.,petr., 117; 72.5-6); 2. _ gansazRvreba, ganmarteba _ o`ri,zw _ romli-
saTÂsca da, kacsa ganasazRvreben raÁ, sazRvarisa-mier Semoswe-
ren esre: ‘cxoveli, sityÂeri, mokudavi, gonebisa da zedmiwevnu-
lebisa Semwynarebeli (nemes. petr., 17.17-20); – diori,zw _ gansazRvre-
bul arian sacxadod winaÁTTa Sina, Tu romeli ukuÀ ars sa-
kuTrebiT sxeulTaÁ, anu romeli sulisaÁ (nemes. petr., 57.16-17)
gansazRvreba-Á _ o` o`rismo,j _ logik. 1. gansazRvreba, daxasiaTeba
arsebiTi niSnebiT – gansazRvrebaÁ ars sityuaÁ mokle, sacna-
ur-myofeli bunebasa winamdebarisa saqmisasa (damask., dial., 16,1,
efr.); gansazRvrebaÁ ukue ars sityuaÁ Semoklebuli, mCuenebeli
bunebasa saqmisasa (amon., tariW. 3,11); 2. _ sruli gansazRvrebaÁ
ars, romeli garemoeqceodis gansazRvrebulisa mimarT (damask.,
dial., 16,10, efr.); _ ara sadme erTisa bunebisaÁ iyos kaci kanoni-
saebr gansazRvrebisa TÂsisa (damask., gard., 199, ars); 3. _ o[roj o` _
sazRvris dadeba, SemosazRvra _ gansazRvrebaÁ ars, romlisa
mimarT aRiÃsnebis winadadebaÁ (damask., dial., 51,2)

263
gansazRvrebul-i _ gansazRvruli, SemosazRvruli _ peperasme,noj,
w`risme,noj _ yoveli Zali anu gansazRvrebuli ars anu usazR-
vroÁ. aqa gansazRvrebulad Zalad odesmeTa ZalTa ityÂs, rame-
Tu odesmeobaÁ sazRvar maTda ars (kavS., ganmart., petr., $91)
gansja _ diakri,nw – Tu romelni arian saTnoebisani da romelni
keTilad-msaxurebisani, SemdgomTa-Soris ganisajos, raJams su-
lisaTÂs da sxeulisa gardamovsceT sityuaÁ (nemes. petr., 11. 17-19)
ganuTÂTebeli _ 1. ganuyofeli, gamouyofeli _ avdia,kritoj _ ukue-
Tumca ar gayofil iyvnes urTierTas [gonierTa guarTa] sazia-
rebelni, arcamca TiToeuli mziarebelTa maTTaÁ iyo mziare-
bel gaTÂsviT, da ufroÁsRa iyomca udaresTa Soris ganuyofe-
li da ganuTÂTebeli TanSerwymaÁ, rameTu udare arian mebr we-
siTa. sadaÁTmca ukue hqonda gaTÂTebaÁ, ukueTu warmomayene-
belni maTni ganuTÂTebel iyvnen da TanSerwymul? (pr.,kavS.,petr.,
176; 106.1-4)
ganukueTel-i _ to. a;tomon _mTeli, dauyofeli _ raÁve nawilebiTi
da ganukueTeli yovlobaÁ ukue ars, viTar ganukueTeli, xolo
guar ara ars (pr., kavS., petr., 74; 48.14-15); _ logik. saxovani saxe,
romelsac ara aqvs qvesaxe: piri, hipostasi _ sakuTrad ganuku-
eTelad iTqumis, romeli ganikueTebis vidreme, garna arRara
hmarxavs Semdgomad gankueTisa pirvelsave saxesa (damask., dial.,
3,1, ars.); ganukueTelad iTqumian eseni, viTar ar ganikueTebian
arca msgavsisa saxisa mimarT, arca umsgavsoÁsa saxisa (amon., ta-
riW., 51,3); guami ganukueTelsa cxad-hyofs (damask., gard., 156, ars.);
yoveli guari erT ars da ganukueTeli, viTarca gÂswavies. vi-
naÁ ganukueTel erqumis amisTÂs, romel, Tu raÁc-raÁve daak-
los sazRuarsa guarisasa, arRara ars igi guar, visdaca iyos
guar, rameTu, ukueTu anu sityÂeri daaklo anu mokudavi anu
zedmiwevnulebisa SemwynareblobaÁ, arRara iyos igi guar ka-
cisa. da ese ganukueTelisaTÂs Seiswave (kavSir., ganmart., petr., $2);
vin kaci, viTar, moiRe da iyos sofronikoÁs Ze _ sokrati, yov-
lobaÁ ukuÀ ars da iTqumis yovlobad, viTar nawilTa mier
Seyrili, xolo guarad _ arRara, rameTu ar warmoiqms TÂs-qu-
eSe sxuasa nawilebiTsa, aramed masve viTar-da erqumis da ga-
nukueTelca, amisTÂs romel ar ganikueTa sxuad da sxuad ar-
sebad, aramed igiveobad (kavS., ganmart, petr., $74); 3. dogmat. _ er-
Tad ukue saTqumel ars bunebaÁ sityÂsaÁ da bunebaÁ ganukue-
Telsa Sina xiluli, rameTu arca ganukueTeli, ese igi ars,
guami sakuTrad da mxolod ras sacnaur-hyofs, arca zogado-
baÁ _ guamTa, aramed zogadobaÁ bunebisaÁ erTsa mas guamTagan-
sa Sina ixilvebis da gamoiZiebis (damask., gard., efr. 173)
ganuwvalebelobaÁ _ gaunawilebloba, ganuyofloba _ h` avme,reia_
mdgomsa erTebrivobasa zeda aqus dasabamobiTi mizez maTda

264
mimarT Semtkicebulsa ganuwvalebelobiTa (pr.,kavS.,petr., 95; 59.2);
ganwvalebaÁ ganhyofs da moaklebs Zalsa TiToeulisasa, xolo
ganuwvalebelobaÁ Tan Semozidavs da Tan SehrTavs da mouk-
lebelad da dauvsebelad daicavs mas (pr.,kavS.,petr., 86; 54.28-31)
ganfena _ I. ganfena, gavrcoba, gavrceleba, gamravleba _ evxeli,ttw
_ [myofTa Sorisi usazRvrooba] ganhfens maT [SemdgomTa] So-
ris ZalTa (pr.,kavS.,petr., 93; 58.1-2); _ evxaplwqei,j – romelime warmo-
iTxia da ganefina gansazidsa Tana Jamebrivsa (pr., kavS., petr.
55;37. 14-21) _ diatei,nw _ rameTu ityÂs [platon] yovelTa sulTa
ganfenad da ganmartebad kintroÁsagan quÀyanisa vidre kide-
Tamdis cisaTa (nemes., petr., 46.5-7)
ganfena-Á _ ganfena, gavrceleba – pro,odoj o` – sivrced ukue saR-
mrTod iTqumoden zeSTasivrcisa igi ganfenaÁ RmrTisaÁ yo-
velTa zeda (areop., saRmr., efr., 9.5); _ avne,lixij h` _ [myofTa-Soris
usazRvroobas] aqus raÁve erTebriv aRuvleli TÂs Soris da
TanSeTesuli, ganyenebuli maTisa ganfenisagan (pr.,kavS.,petr.,
93;58.1-3); _ diaire,w _ logik. gvar-saxeobrivi dayofa – naTesav
ars ganfenaÁ saxisaÁ (damask., dial., 2,3, efr.); – h` diai,resij _ yoveli
ganfenaÁ naTesavisaÁ saxisa mimarT vidre orTa anu samTa da
iSÂT sadme vidre oTxTamde miiwevis (damask., dial., 2,21, efr.); gan-
zomileba _ dia,stasij h` _ guamsa aqus ganfenaÁ sam-kerZo: sig-
rZed, sivrced da siRrmed (damask., dial., 36,14, efr.); _ yovelsa
ganmwiaRebsa ganwiaRebulisasa daakldebis erTi ganfenaÁ (amon.,
mosaxs., tariW., 9,2)
ganfeniloba-Á (ix. ganfenaÁ) _ ganzomileba – h` dia,stasij _ wer-
tilsa ara aqus arca erTi ganfenilobaÁ, xolo Rrammsa aqus
erTi ganfenilobaÁ (damask., dial., 36,12, ars.)
ganRmrToba – qeo,w – viTar-igi ganvRmrTdebiT da saxier viqmne-
biT (areop., ep., efr., 2); dasasruli saidumloÁsaÁ RmrTisa mimarT
wamis-yofiTa ganRmrTobaÁ iyo, xolo ganRmrTobaÁ – ziarebiTa
saRmrToÁsa gamobrwyinvebisaÁTa da ara saRmrTod arsebad
micvalebiTa (damask., gard., 111, ars.) // ganRmrTobad ityÂs ara saR-
mrTod arsebad Secvalebasa, aramed niWTa mier saRmrToTa
gabrwyinvebasa(damask., gard., 111, efr.); ganRmrTobisa mimarT aRviy-
vanebiT sazomisaebr Cuen TiToeulisa (areop., saekl., efr., 1.2)
ganRmrTobil-i – o` evnqeo,j _ egreTve romeli mRdelT-mTavarsa
ityodis, ganRmrTobilsa da saRmrTosa kacsa moaswavebs, Ãe-
lovansa yovlisave samRdeloÁsa mecnierebisasa (areop., saekl.,
efr., 1.3); neoplat. _ o` qeo,j _ (RmerTi) _ yoveliGRmrTebrivi go-
nebaÁ gaigonebs ukue viTar gonebaÁ, xolo ganagebs SemdgomTa
_ viTar ganRmrTobili (w`j qeo,j) (pr., kavS., petr.,135; 8.21-22; Dodds,.$134);
yoveli ganRmrTobili (pa/j qeo,j) _ yoveli RmerTi), romelica
iyos ufroÁs yovlebriv da umaxlobeles pirvelisa dawese-

265
bul, umetes yovlebrivisa tomisa mier myofTaÁsa iziarebvis,
xolo nawilebiTi da Sorieli _ nawilebiTisa mier da Sorie-
lisa (pr., kavS., petr., 137; 83.29-31_84,1; D.$136); _ to. qei,on _ yovelsa gan-
RmrTobilsa myofobaÁ ukue aqus keTilobiTi, xolo Zali _
erTebri, da cnobaÁ dafaruli da miuxebeli erTbamad yovel-
Ta SemdgomTagan (pr., kavS., petr., 121; 74.2-4)
ganRmrTobiln-i _ oi` qeoi, (RmerTebi) _ ganRmrTobilni yovelni
keTiloba arian, da Tu ar Tan-miscemden SemdgomTa TÂsTa, ar-
vinaÁ iyos keTilobaÁ SemdgomTa (pr., kavS., petr., 120;73.14-16); gan-
RmrTobilni yovelTa zesT da imr myofTaÁsa rameTu arca
TnebiTad iTqumis RmrTebri, arca midmo-sagonod, arca gagone-
biTad (pr., kavS., petr., 123; 75.30-31_76.1-4)
ganyeneba – cwri,zw _ maSin vinaÁve, viTar iWuneuloben, sxeulTa-
gan Tavsa TÂssa ganayeneben (nemes. petr., 54.13-15);
ganyenebul-i – cwristo,j _ ganSorebuli, gancalkevebuli – yovel-
sa TÂsdadve ukumqcevsa ganyenebuli aqus arsebaÁ yovelTa sxe-
ulTagan, rameTu ukueTu raTave sxeulTagan iyos ganuyenebel,
ara hqondis raÁve moqmedebaÁ, ganyenebuli sxeulTagan (pr.,kavS.,
petr., 16; 15.15)
ganyenebad-i _ coristh, _ yoveli suli arsebaÁ ars usxeuloÁ da
ganyenebadi sxeulTagan (pr., kavS., petr., 186; 111.12)
ganyofileba-Á _ gansxvaveba _ h` diafora, _ ganyofilebaÁ ars…,
romliTac ganeyofvis sxuaÁ sxuasa (amon., tariW. 28,28); aramed kua-
lad, romelni sulisa usxeulyofasa ityodes, uricxu iqmna
ganyofilebaÁ amaTi (nemes. petr., 24. 8-10); ganyofilebaÁ usaxosa da
uguarosa Soris ara ars (kavS., ganmart., petr., $32); logik. _ ganyo-
filebani iTqumian arsebiTni da bunebiTni, rameTu eseni hyofen,
raÁTa hmatdes saxe sxuasa saxesa da bunebaÁ da arsebaÁ sxuasa
bunebasa da arsebasa (damask., dial., efr. 2,26,); yoveli ganyofile-
baÁ, naTesavisagan saxeTa mimarT qmnili, vidre orTa anu samTam-
de, xolo iSÂT oTxTamdeca gamCndebis (damask., dial., 2,21, ars.); na-
TesavTaÁ vidreme saxeTamimarTi SesmenaÁ da ganyofilebaTaÁ sa-
xeTavemimarTi da saxeTaÁ ganukueTelTa-mimarTi udidesisagan
iTqumis (damask., dial., ars., 8,7)
ganSorebul-i – cwristo,j – materiisagan mocilebuli, aramateria-
luri – myofTaganni romelnime arian yovlad yovliTurT gan-
Sorebulni, xolo romelnime yovlad yovliTurT ganuSore-
belni (amon., tariW. 13,3); yoveli suli saSuvali ars ganuwvale-
belTaÁ'da sxeulTadmi ganwvalebulTaÁ, xolo ukueTu TÂT-
cxovloba ars, TÂTmdgomare da ganSorebuli sxeulTagan moi-
ugies myofobaÁ (pr., kavS., petr., 189; 113.21)
yoveli suli... ukueTu TÂTcxovloba ars, TÂTmdgomare da gan-
Sorebuli sxeulTagan moiugies myofobaÁ (pr.,kavS., petr., 189; 113.21)

266
gancda – xedva, Wvreta, Semecneba, gageba _ skope,w _ xedva, danax-
va _ xolo vinaÁTgan eseni sxuaTaTÂs iqmnnes, _ Tu raÁsaTÂs
iqmn[n]es, ganvicadoT (nemes. petr., 18.13-14); –TÂT gonebaÁca Znel da
Rrifa uCuevelTaTÂs usxeuloTa gancdisa (petr., ganmart., T.17);
SemdgomTa Soris ganicdebian Zalni da TÂTebani erTTa da
RmerTTani, xolo TÂT TÂsiTa myofobiTa miuwdomel arian
SemdgomTagan, viTar-ese gavicdiT Soris myofTaÁsa, romelTa-
me umetes aRsavse keTilobiTa,... da sxuaTa _ Sesabamad TÂsTa
aobaTaÁsa (kavS., Gganmart., petr., $12); TÂT gonebaÁca Znel da Rri-
fa uCuevelTaTÂs usxeuloTa gancdisa (kavS., Gganmart., petr., $17)
ganweseba _ ai` tw/n qew/n diata,xeij _ RvTaebrivTa rigis ganweseba,
wesrigis, ierarqiis dadgena _ yovelman myofman da yovelman
myofTa aRmkulebaman esezom warmovlo, raÁzom-da RmrTebriv-
Ta wesTa ganwesebaman (pr., kavS., petr., 145; 88.5-6); yoveli erTisa mi-
er ganiwesebis da daiwyobvis (kavS., ganmart., petr., $1)
ganwesebuleba _ h` dia,taxij _ mis mier TiToeulisada myis micemul
da ganyofil ars yoveli Seurevneli gancxadebulebaÁ yovli-
save ganwmedilisa siwmidisaÁ, yovlisave arsTa ganwesebulebi-
sa da SemkobilebisaÁ (areop., saRmr., efr., 12.3)
ganwvaleba _ ganyofa, gancalkeveba – diaire,w _ aravinaÁ uvneb ego
queyanaÁ, aramed ganiwvalebis wuliladTa sxeulTagan, asoqmnili
(nemes. petr., 67. 5-6); – h` diai,resij _ eseca ukuÀ erTi maTTaÁ ganwva-
lebaÁ sulierebrTa ZalTaÁ, romeli Tanaganiwvalebis romel-
Tame nawilTa-Tana sxeulisaTa (nemes. petr., 92. 23 – 93. 1) – logik.
_ platonismieri [paeqrobiTi] oTxsaxed iTqumis: ganwvalebisa-
ebr da sazRvrisa da gamoCenisa da aRlevisa (amon., mosaxs., tariW.
30,21) _ o` meristo,j _ ganwvalebaÁ ganhyofs da moaklebs Zalsa Ti-
Toeulisasa (pr., kavS., petr., 86; 54.27-28)
ganwvalebad-i _ danawilebuli, dayofili _ to. meristo,n _ yovel-
man RmrTeebrman ganunawilebelad ganwvalebadi uwyis (pr., kavS.,
petr., 124; 76.17-19); sacnoÁ yoveli mecneTaÁ ganwvalebadi ars, ara-
med sacnoÁ RmrTebrivi _ ganuwvalebel (pr., kavS., petr., 124; 77.1-2);
yoveli raodenve ganwvalebadi anu mebr simravliTa, anu mebr
sididiTa, anu moqmedebaTaebr iyos ganwvalebadi da Jamsa So-
ris gebadi (pr., kavS., petr., 171; 102.30-32); yovelive sxeulebrivi
morTulebaÁ yovliTurT ganbnevadi da ganwvalebadi, da yov-
liTurT sxuad da sxuad mqcevadi da ganbnevadi (kavS., ganmart.,
petr., $190)
ganwvalebiTi _ diairetiko,j _ logik. _ gvar-saxeobrivi dayofa –
ganwvalebiTisa vidreme saqme ars ganwvalebaÁ winamdebarisa
naTesavisaÁ keTilwesierebiT TÂsTa ganyofilebaTa mimarT (a-
mon., mosaxs., tariW. 30,33)

267
ganwvalebul-i _ diakekrime,non _ iyos Tu umetes ganwvalebul [mi-
zezoani mizezisagan], umetesca-da sxua da ucxo iyos TÂsisa
warmomeSvisgan (pr., kavS. petr., 28; 24.12-13); _ katakermati,zw _ ityÂan
[maniqevelni] mas [e.i. sulsa] ukudavad da uxrwnelad da viTar-
med erTi ukuÀ arso suli yovelTaÁ ganwvalebuli da ganWrili
TÂTeulTa sxeulTad (nemes. petr., 45. 2-4); arca yovliTurT ganwva-
lebul da ganWril, viTar bunebaÁ sxeuleanTa guarisaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $197); _ diairou,menoj – logik. _ naTesavi ars ganwva-
lebuli saxeTa mimarT (damask., dial., ars., 2,3)
ganÃrwnad-i – fqarto,j – arca sxeuli ars, romeli bunebiT ganbne-
vadad aRmoÁCina da ganÃrwnadad, arca romelobaÁ da raodeno-
baÁ, arca sxuaÁ xrwnadTagani, iuwyeboded, romel ukudav ars
(nemes. petr., 51, 4-7)
ganxrwnadoba-Á _ fqei,rw _ bunebiT ganuxrwnelni ara ganixrwnebi-
an, aramed mqonebelni oden bunebiTisa ganxrwnadobisani (are-
op., saRmr., efr., 4.23)
gardaqmna – cvlileba – avpogi,gnomai _ romelobaÁ iqmnebis da garda-
iqmnebis TÂnier winamdebarisa ganxrwnisa (nemes. petr., 34. 21-22)
gardaqmna-Á _ cvlileba, cvalebadoba – h` metabolh, _ eZiebs filo-
sofosi guarTa gardaqmnisaTa (amon., tariW. 171,23)
gardamoigaveba _ nimuSis gadmoReba, analogiiT axsna _ masca
gardamoaigavebs, rameTu mÃarni da beWni Zalis saxe arian da
adgil Zalisa (kavS., ganmart., ptr., $29)
gardamotÂfrva-Á _ gadmotvifrva, aslis gadmoReba _ sfragi,vzw
sfragisma_ xronosa Jami ver gardamoitÂfravs, aramed ZaliT-o-
den kerosa, xolo keroÁ nawilii ars nawilis nawili xronoÁ-
sa (kavSir.,, ganmart., petr., $50; 108.29-30)
gardasrul-i _ warsuli _ sxuebr ixedvis gardasruli da myofi
da momavali casa Soris, romel ars Jami, da sxuebr _ mekudo-
Ta Soris, rameTu cisaÁ gardasruli Seekrvis momavalsa da
erT-eqmnebis mas (kavSir., ganmart., petr., $50)
gardmoeneba _ sityviT, eniT gadmocema, _ mrcxuenis me, TÂT mis
WeSmaritebisagan aqaÁT warsulsa da mkudarsa, Tu arsTa wil
araTa gardmovaenebde (kavSir.,, ganmart., petr., $ 50)
garemosili (sityua) – garegani, proforostili sityva – profori-
ko,j – sxuaÁ vinaÁme ars ganwualebaÁ mebr sxÂTa saxiTa sityÂie-
rebisaTÂs sulisa, romel ars aw wodebuli: Sorismdebared
sityuad da garemosilad (nemes. petr., 14. 93,1-3); garemosilsa sity-
uasa Ãmasa Soris da enaTa aqus moqmedebaÁ (nemes. petr., 14. 93,13-14)
gareSemowera (gareSemoswers) _ gareSemocva _ perigra,fei _ gareSe-
moswers yovelTa sazRuari erTebri (kavSir.,, ganmart., petr.,$1)
gareSeuwerel-i _ avperi,graptoj // avperi,grafoj ars RmerTi dausaba-
moÁ, dausrulebeli, saukunoÁ, uJamoÁ... gareSeuwereli, dautev-

268
neli (damask., efr.gard., 35) mxolod RmerTi oden ars gareSeuwe-
rel (damask., gard., efr., 81)
gareSemcvel-i _ perie,cwn _ SeerTebasa guarTasa gareSemcveli ma-
Ti ganunawilebeli guamovnebaÁ dahniSnavs da erTguarebrivi
arsebaÁ. rameTu ganunawilebelobasa Soris da erTguarebrivo-
basa myofobaÁ hqondis (pr., kavS., petr., 176; 106.4-7)
gareSemcveloba-Á _ garemomcveloba _ perioch, h` _ RmrTeebisa sa-
xierebaÁ... zeSTa maT yovelTa ars, rameTu... verca quenani gare-
gan eqmnebian gareSeuwerelobasa da yovelTa gareSemcveloba-
sa missa (areop., saRmr., efr., 4.4)
gareSemcvelobiTi (Zali) _perileptikw,tera du,namij _ garemomcvelo-
biTi Zala, unari, potencia _ _ yovlebrivTa gareSemcvelobiTi
nawilebTaÁ upyries Zali (pr., kavS., petr., 150; 91.32-33)
garomeleba _ romelobis, Tvisebis miReba _ uromeloÁ sxeuli
garomeldebis oTxTa romelobaTagan (kavS., ganmart., petr., $17)
gasagono-Á _ nohto,n _ sami guaqus, odes-ras gavigonebdeT: gamgo-
ne, gasagonoÁ da saSual _ gonebaÁ (kavS., ganmart., petr., $169); raÁ
ars noÁtoÁ: ars anu sagoni anu gasagoni. xolo yoveli gasa-
goni umjobes ars gamgonesa... (kavS., ganmart., petr., winasity., 7, 25);
Tu TÂT Tavsa TÂssa gaigonebs, erT da igive [ars] gonebaÁ da
gasagonoÁ, da gagonebaÁ da gonebaÁ igive-da gasagonoÁ (pr.,
kavS., petr., 16;101.14-16)
geba _ (//dgoma) _ mdmivi dgoma, erTsa da imave mdgomareobaSi
yofna – me,nw _ yoveli warmoarsebuli visganve usaSuvlod
hgies Soris warmomaarsebelsa da warmoiarsebis misgan (pr.,
kavS., petr., 30; 25.14-15); igiveobaÁ mimarT warmomaarsebelisa aqus
warmoarsebulsa da hgies mis Soris; (pr., kavS., petr., 30; 25.28-29);
ese hgies igiveobasa zeda TÂssa da asxuaebs misgan warmoq-
mnilsa (pr., kavS., petr., 27; 23.31-32); Tu mxolod-oden hgies, ar war-
moiarsos da araÁT ganeyos mizezsa TÂssa (pr., kavS., petr., 30; 25.23-
24); hgies igiveobasa zeda yoveli warmomayenebeli, da egos raÁ,
Semdgomni iwarmoebvian (pr., kavS., petr., 27;23.23-24); gonebiTi sfe-
roÁ zesTa Zes amaT yovelTa, rameTu saukunoÁ ganhzoms mas,
da hgies lamparsa Soris dauvsebelobisasa, arsebiTaca da Ja-
miTa (kavS., ganmart., petr., $50; 110.1-3); hgia TÂTebasa zeda TÂssa
(kavS., ganmart., petr., $7); xolo midrekaÁ ucxo da winamwyo dgoma-
sa da gebasa (kavS., ganmart., petr., $45); – diamonh, – rameTu gebaÁca yo-
velTaÁ da ufroÁs xolo qmnisSorisTaÁ da xrwnisaTa debaÁ da
wesi myofTaÁ, samaradisod masve da erTsa zeda dacvuli (nemes.
petr.,163, 13-14)
gzavna-Á _ neoplat. arsis struqturis warmoqmnis meqanizmi, ar-
sis rigebis (seriebis, `siraTa~) warmoeba, emanacia, warmoeba,
gamomdinareoba, producireba _ h` pro,odoj_ udaresobisadmi [ars]

269
yoveli gzavnaÁ sakuTarTagan arsebiTTa mizezTaÁsa (pr., kavS.,
petr., 64;. 42,10-11); yoveli gzavnaÁ arsebiTi msgavsebisa mier
srul-iqmnebis SemdgomTaÁ pirvelTadve mimarT (pr., kavS., petr.,
29; 25.3); _ pro,odon _ iyos yovelive gzavnaÁ arsebiTi romelime
ufroÁsTa mizezTa mier da romelime _ umcroÁsTa (pr., kavS.,
petr., 58; 39.16-19); _ gzavna-Á (aRslviTi qmnisagan) perio,douj avno,dwn _
perioduli aRmasvla qmnadobidan; gzavnaÁ (STaslviTi qmnisad-
mi) _ perio,douj kaqo,dwn _ perioduli daRmasvla qmnadobamde _
TiToeuli [nawilebiTi suli] hyofdes gzavnasa aRslviTsa
qmnisagan da kualad [gzavnasa] STaslviTsa qmnisadmi da ese
iyos dauwyuedel samaradisoobisaTÂs Jamisa (pr., kavS., petr., 206;
124.4-6); _ perio,doj _ wrebrunva _ yoveli suli aRmkulis-Sorisi
namrgulivTa gzavnaTa (perio,doij) iÃmarebs TÂsisa cxovlo-
bisaTa, da, sadaÁT iwyo, munve [qmnis] kualad ukunqcevaTa (pr.,
kavS., petr., 198; 118.30-31); _ th/j qei,aj proo,doj _ RvTaerivi gzavna, emana-
cia _ Tu jer-ars, raÁTa ganukueTel iyos gzavnaÁ saRmrToTa
moqcevTaÁ da TiToeulsa wessa Soris TiToeuli TanSekrul
TÂsTa saSualTa mimarT, saWirvo ars, raÁTa umwuervalesni
SemdgomTani Tan-aRekrvodin misasrulsa pirvelTasa (pr., kavS.,
petr., 148; 89.28-30 D.$147); cxovlobaÁ vidre gacxovelebulTamde
waravlens TÂsTa gzavnaTa (kavS., ganmart., petr., $101); msgavsTa mi-
er [ars] yoveli gzavnani usxeuloTani (kavS., ganmart., petr., $166);
sadaÁT iwyo pirvelman warmoobaman gzavnisaman, kualad munve
da misdami pirvelica ukunqcevaÁ (kavS., ganmart., prtr., $37)
gzavniTi moqcevn-i _ pro,odon _ perioduli cikluri brunva, TviT-
kmarTa gamomavlobis, warmoobis cikli _ esenica [niadag Tan-
meqoneni] Tan-aRekrvian TanuqonoTa keTilwesierTa vinaTa mier
gzavniTTa moqcevTa (pr., kavS., petr., 63; 41.16-18)
goneba-Á _ neoplat. arsis struqturis meore rigis, gonebis se-
riis (seira,) mTavari _ goneba ars pirvel da RmrTebrivTa
ricxuTada SeerTebul: rameTu umjobes yovelTa gonebaTa gan-
RmrTobili gonebaÁ, rameTu pirveli ars gonebaÁ da Semdgom-
Ta sxuaTa ese miscems guamovnebasa (pr., kavS., petr., 160; 96.18-20);
ara-raÁ ars sxuaÁ upirveles missa [gonebisa], TÂnier erTisa
(pr., kavS., petr., 139; 84.29-31_85,1-5; Dodds., $138); gonebisaÁ ars cnobÁ
myofTaÁ da gagonebasa Soris aqus sisrule TÂsi (pr., kavS., petr.,
135; 82.23-24); D.$ 134); yovlisa cnobisa kidovnebaÁ gonebasa Soris
ars da gonebaÁ ars pirvel mcnob da meuwye (pr., kavS., petr., 102;
63.32-33); sulsaca gonebisa mier aqus niadag gagonebaÁ, viTar sxe-
ulTa _ sulisa mier TÂsi midrekaÁ (pr., kavS., petr., 20;18.3); yove-
li cnobaÁ gonebisa mier [ars] yovelTad ars (pr., kavS., petr., 193;
115.19); yovelTa sawado ars gonebaÁ, da yovelni iwarmoebian go-
nebisgan, da yovelsa aRmkulsa gonebisgan aqus arsebaÁ, daRa-

270
Tu iyos samaradiso (pr., kavS. petr., 34; 27.22-24); yoveli gonebaÁ
srulebaÁ ars guarTaÁ, da romelime yovlebrivTa guarTa ars
Semcvel, xolo romelime _ nawilebiTTa (pr., kavS., petr., 177;
106.27); yoveli gonebaÁ ganunawilebeli arsebaÁ ars (pr., kavS.,
petr., 171; 102.28); yoveli gonebaÁ samaradisod arsebiT da moqmede-
biT gonierTa mier iziarebvis (pr., kavS., petr., 183; 110.6-7); yoveli
gonebaÁ TÂTebasa TÂssa gaigonebs (pr., kavS., petr., 167; 100.5); yo-
velman gonebaman moqmedebiT uwyis, viTarmed gaigonebs (pr.,kavS.,
petr., 168; 101.2); raodenTaca mizez ars suli, da gonebaÁca mizez;
da ara raodenTa gonebaÁ _ da sulica mizez. aramed rameTu
pirvel sulisasa imoqmedebs, da rasaca miscems suli Semdgom-
Ta, ufroÁs xolo misces igi gonebaman (pr., kavS., petr., 57; 38.31-34);
dascxres raÁ suli moqmedebaTagan TÂsTa, ubrwyinavs gonebaÁ
misacemTa TÂsTa, romelTaÁ ver SeuZlo sulman micemaÁ (pr., kavS.,
petr., 57; 39.1-2); [goneba] yovelTave Tan-miscems TÂTebaTa TÂsTa, vi-
Tar RmerTi, aramed ar yovelTada warmodgomil ars, viTar go-
nebaÁ (pr., kavS., petr., 135; 82.29-30_83,1; D.$134); _ nou/n to.n prw/ton _ Semdgo-
mad erTisa pirvelisa _ erTni, da Semdgomad gonebisa pirveli-
sa _ gonebani, da Semdgomad sulisa pirvelisa _ sulni, da Sem-
dgomad yovelTa bunebisa _ simravle bunebaTaÁ (pr., kavS., petr., 21;
19.13-16); _ o` prw,tistoj nou/j _ pirveli gonebaÁ erTi [ars] mxolod da
ara or pirvelni gonebani (pr., kavS., petr., 22;20.13-14); _ sayovelTao,
universaluri goneba _ to. o,̀loj nou/j _ yoveli nawilebiTi gonebaÁ
eziarebis zesT gonebiTsa da pirvelsa mxolosa yovloobiTisa
mier gonebisa da Tandawesebulisa TÂsisa nawilebiTisa erTisa
(pr., kavS., petr., 109; 67.20-21); sayovelTaoÁ gonebaÁ sayovelTaoTaca
gasagonTa gaigonebs Sesabamad TÂsisa arsebisa, xolo nawile-
biTi _ nawilebiTad (kavSir., ganmart., petr., $ 170); _ o` ame,qektoj nou/j _
yovelTa mziarebelTa gonebisaTa epirvelebis da eZRuanvis
uziarebeli gonebaÁ (pr., kavS., petr., 101; 62.22-21); uziarebeli da
pirveli gonebaÁ martivad sayovelTao, viTarca yovelTa nawil-
Ta yovlobriv mqonebeli TÂs Soris (pr., kavS., petr., 180; 108.16-17); _
qei/oj kai. avme,qektoj nou/j _ ars Tu saRmrToÁ da uziarebeli gonebaÁ,
pirvel TÂs amisda vidreme iyos, romeli ara mrCobl oriTave
ganeyofodis, viTar arsaRmrToobiTa da aruziareblobiTa
(pr.,kavS.,petr., 181; 108.26-27); _ o` evkqeou,menoj nou/j _ umjobes [ars] yovel-
Ta gonebaTa ganRmrTobili gonebaÁ (pr., kavS., petr., 160; 96.20); _ o` qei-
,oj nou/j _ saRmrToÁ gonebaÁ saRmrToTa mier iziarebvis sulTa
(pr., kavS., petr., 183; 110.12-13);. saWirvo ars, raÁTa saRmrTo iyos suli
mziarebeli saRmrToÁsa gonebisaÁ da aRkrul saRmrTosa gone-
basa (pr., kavS., petr., 182; 109.23-25); _ o` qei,oj nou/j _ yoveli RmrTebrivi
gonebaÁ erTguar ars da srul, da pirveli gonebaÁ TÂsgniT
sxuaTa warmoayenebs gonebaTa (pr., kavS., petr., 160; 96.14-15); yoveliG

271
RmrTebrivi gonebaÁ gaigonebs ukue viTar gonebaÁ, xolo gana-
gebs SemdgomTa _ viTar ganRmrTobili (pr., kavS., petr., 135;82.21-22;
D.$134); _ (pa/j) nou/j qeio,j _ RvTaebrivi goneba _ yoveli gonebaÁ
RmrTeebri TanziarebiTa RmrTeebrisa erTisada [ars] (pr., kavS.,
petr., 130, 79.30-31); _ o` meteco,menoj nou/j _ yoveli ziarebuli gonebaÁ
anu RmrTebriv ars, viTar RmrTebrivTada Seyofili, anu mxo-
lod-oden gonier (pr., kavS., petr., 181; 108.26-27); _ meriko,j nou/j _ yove-
li nawilebiTi gonebaÁ eziarebis zesT gonebiTsa da pirvelsa
mxolosa yovloobiTisa mier gonebisa da Tandawesebulisa
TÂsisa nawilebiTisa erTisa (pr., kavS., petr., 109;67.20-21);
_ evgko,smioj nou/j _ Sidakosmiuri, amqveyniuri gonebani _ ziarebaÁ
aRmkulis-SorisTa sulTaÁ zesT-aRmkulisa gonebaTa mier ars,
rameTu saSual warmodgomil arian aRmkulisSorisTa goneba-
Tada (pr., kavS., petr., 166; 99.31_100,1-2)
gonebadReoba-Á _ gamWriaxoba, naTeli gonebis qoneba _ romelsa-
ca ca uwoda leqsman barbarozTaman, xolo orano _ ellinTa
gonebadReobaman (kavS., ganmart., petr., $140)
gonier-i – gonieri _ noero,j _ samni saxeni arian sicocxlisani:
bunebiTi, mgrZnobelobiTi da gonieri (damask., gard., 181, ars.); – noh-
to,n to, _ esreT yovelni yovlad TanamorTna da TanaSeakrna mu-
sikelebriv da erTisa-mimarT Sekribna gonierni da uxilavni
da kualad nivTierni (nemes. petr., 10. 8-10); yoveli, dambrwyini nam-
dÂlmyofisaÁ erTebrivTa ricxuTa simravle, ars dafaruli da
gonieri: dafaruli ukue _ viTar erTisad Seyofili, xolo
gonieri _ viTar myofTagan ziarebuli (pr., kavS., petr., 162;97.19-21);
_ noerai, _ kualad, eseni daubrwyinven RmrTebrivsa da uziare-
belsa gonebasa _ gonier arian, aramed ara esreT gonier, vi-
Tar gonebasa Soris warmodgomilni, aramed viTar mizezebiT
pirvel-myofni gonebisani da zesT-meSvni gonebisani (pr., kavS.,
petr., 163;98.11)
gonierebriv – nohtw/j – ara adgilovnebiT ityÂs mas [sulsa] gan-
fenad, aramed gonierebriv (nemes. petr., 46. 7-8)
gonebrivi – e;nnoia h` – romelni garemoqceviTsa Zalsa varskvlav-
Tasa mizezsa yovelTa qmnadTasa aCemeben, ara mxolod sazoga-
doTa gonebrivTa mbrZol arian, aramed yovelTa moqalaqobaTa
uÃmarad aRmoaCenen (nemes. petr.,141. 3-5)
grZnoba-Á _ h` ai;sqhsij _ grZnobaÁ ars Zali sulisaÁ Semtyuebe-
lobiTi, ese igi ars, ganmrCevelobiTi nivTTaÁ, xolo sagrZno-
bel – asoni, romelTa mier vigrZnobT (damask., gard., 120, ars.);
grZnobaÁ ukue ars xedvaÁ, xolo sagrZnobel _ orRano xilvi-
sa, tÂniTgamoni ZarRuni da Tualni (damask., gard., 121, ars.);` _
grZnobani ukue arian xuTni: xedvaÁ, smenaÁ, ynosaÁ, gemoÁsxil-
vaÁ da SexebaÁ (damask., gard., 114, ars.); moakldes raÁ Zali sityÂe-

272
rebiTi, arRa iyos kci, xolo cxoveli iyos, rameTu-da hsu-
lavs da grZnobs (pr., petr., kavS., 70; 45.31-32)
grZnobad-i _ h` ai;sqhsij – grZnobadi ukue ars igi, romelsa si-
cocxle da grZnobaÁ aqundes (damask., dial., 2,18); suli saSual go-
nierTa da grZnobadTaÁsa warmodga (kavS. ganmart., petr., kavS., 195)
grZnobadoba-Á – aivsqhtikw/j – [saxierebisa] suris yovelTa: sacna-
urTa ukue da sityÂerTa _ mecnierebiT, xolo grZnobadTa _
grZnobadobiT da unawiloTa _ grZnobisagan maT Soris daner-
guliTa miT aRZrviTa cxovlobisa survilisaÁTa, xolo ucx-
ovloTa da mxolod arsTa oden _ mxolod arsebiTiTa oden
simarjÂsa mimRebelobiTa (areop., saRmr., efr., 4.4)
guam-i _ dogmat. – hipostasi, piri _ to. pro,swpon _ guami sakuTrad
mas oden ewodebis da ars, romeli Tavsa Soris TÂssa martod
Semokrbebodis da srul-iqmnebodis (damask., dial., 30,2, ars.); guami
ganukueTelsa cxad-hyofs (damask., gard., 156, ars.); guami ganisazR-
vrebis arsebiTTa Tana SemTxueviTTaca qonebiTa (damask., gard.,
161, efr.). _ h` u`po,stasij _ wmidaTa mamaTa guamsa da ganukueTelsa
da pirsa erTad saxel-sdves (damask., dial. efr.//ars. 29,2)
guamovneba-Á _ h` u`po,stasij _ substancia _ yoveli, raÁzom daÃsna-
di da ganyradi anu sxeulebrivi ars da TanSekruli, anu quem-
debaresa Soris damTxueviT mougia guamovnebaÁ TÂsi (pr., kavS.,
petr., 187;111.27-28); _ miiRebs TiToeuli [tomi] umaxlobelesisa
TÂsda mizezisa mier TÂTebaTa zenaTa, viTar mxudar iyos mis-
da guamovnebaÁ (pr., kavS., petr., 146; 88.25-26); yoveli bunebiT ukun-
qcevadi misda mimarT hyofs ukunqcevasa, visganca hqondis war-
moebaÁ TÂsisa guamovnebisaÁ (pr., kavS., petr., 34; 27.7-8)
guamovnebaÁ TÂTsrulÁ _ TviTsruli, damoukidebeli gvamovneba,
substancia _ auvtotelw/n u`posta,sewn _ yoveli mxoloÁ dasabamebri-
vi orsaxeTa warmoayenebs ricxuTa: romelTame TÂTsrulTa gu-
amovnebaTasa, xolo romelTame nabrwyinTa oden da sxuaTa So-
ris guamovnebisa momgebelTa (pr., kavS., petr., 64; 42.7-9); TÂTsrul-
ni guamovnebani dascildebian simravledmi ganwvalebasa da
ganyofasa, rameTu hbaZven da emsgavsebian raÁTave dasabamobiT-
sa mxolosa (pr., kavS., petr., 64; 42.19-21)
guamovneban-i samaradisoni _ samaradisoni guamovnebani _ aiv?di,wn
u`posta,sewn _ maradiuli substanciebi _ Tu saukuno ars da mi-
udrek yoveli, ucvalebelTad ars arsebiT mizez da samaradi-
soTa guamovnebaTad da ara qmnadTa da xrwnadTad (pr., kavS.,
petr., 178; 107.22-24)
guamovneba-Á _ h` u`po,stasij _ logik. _ guamovnebisa saxeli orsa
moaswavebs, rameTu martivad ganfeniT TqumiTa – martivad gan-
fenilsa arsebasa moaswavebs, xolo TaviT TÂsiT da TÂsagan
ganTÂsebiTa – ganukueTelobasa gamosaxavs ganTÂsebiT TqumaÁ

273
guamovnebisaÁ da ganyofilsa pirsa moaswavebs, romel ars er-
Ti guami (damask., dial., efr., 12,1)
guar-i –A saxe, forma – to. ei=doj– [aristoteli] arsebasa samad
ityÂs: pirvelad ityÂs nivTsa winamdebaresa, romeli TÂT TaviT
TÂsiT ara ars, xolo aqus Zali Seqmnisa mimarT; da kualad, me-
ored, guarsa (morfh. kai. ei=doj) romliTa guaroan iqmnebis nivTi;
xolo mesamed – orTagan, nivTisa da guarisa qmnilsa, romel
ars sulieri, ars ukuÀ nivTi Zali, xolo guari – Semasrulebe-
li (nemes. petr., 36, 14-19); _ 2. (neo)plat. ideis vizualuri xati,
forma, saxe _ ei=doj _ ivde,a _ usulonica, raoden SeuZlon miRe-
bad guarsa, miiReben da eziarebian gonebasa da moqmedebaTa
misTa (pr., kavS., petr., 57;39.1-2); yoveli gzasa da midrekasa Soris
xiluli bunebiTsa, viTar guar ars, magra jereT ara guar: vi-
Tar-saxed Tesli raÁ iqmnebodis Soris saSosa cxovelTasa,
viTarca-raÁ gzasa Soris ars qmnisa da midrekisasa, da viTar
guar ars da ara guar. rameTu maSinRa ars guar, odes miiRos
TÂsi srulebaÁ. da esTave saxli, qmnasa Soris xiluli, viTar-
ca saxl ars da ara saxl, xolo odes miiRos guari, maSin ar-
Ra iqmnebis, rameTu guarni miudrekel arian. aramed ese da es-
viTaÁ yoveli _ sxeulT-SorisTa guarTa zeda, xolo usxeu-
loÁ guari da ucxoÁ winamdebarisa safuZvelisagan, ar vidre-
me moqene esviTTaÁ, zesTa Zes esviTaÁsa yovlisagan (kavS., gan-
mart., petr., $45; 104.32-33_105.1-9) nivTi erTisa mier warmoiCina, xolo
TÂT TÂs-Soris unawilo ars guarTagan (pr., kavS., petr., 72; 46.10-11);
yoveli ukue guari yovloba raÁve ars (rameTu mravalTa mier
warmodga, romelTaca TiToeulTa Seasrules guari), magra
ara yoveli yovlobaÁ iyos guar (pr., kavS., petr., 74; 43.30-31); gone-
baÁ moklebaTa warmomayenebel ara ars, rameTu ars igi guar
(pr., kavS., petr., 57; 39.5-7); ismine, viTarca mecnierman guarTaman,
rameTu guari,viTar iyos raÁve guari, aRar iqmnebis, rameTu
guarni da TÂTebani guarTani miudrekel arian, xolo yoveli
qmnaÁ midrekasa Soris ixilvebis (kavS., ganmart., petr., $45; 104.25-26)
_ guari (xiluli) _ xiluli gvari, saxe _ to. qewrou/men ei=doj _
mizezsa Soris TiToeulTasa xilulsa guarsa vityÂT yovlo-
bad pirvel nawilTaÁsa, romelica warmodga pirvel mizezsa
Soris, anu ziarebasa Soris nawilTasa (pr., kavS., petr., 67; 43.30-
31);_ 3. arsis struqturaSi erTi gvaris simravlis Semcveli
rigi (seria), gvareoba _ pirvel myofi erT ars mxolod da
ara or, anu-Tu umravles; da pirveli gonebaÁ erTi mxolod
da ara or pirvelni gonebani; da erT _ upirvelesica suli;
da esreTve iToeulsa zeda guarTasa: viTar, pirveli Sueniere-
baÁ, da pirveli swori da essaxed yovelsa zeda: egreca-da gu-
ari cxovelisa erT pirveli da kacisaÁ (pr., kavS., petr., 22; 20.12-17);

274
vinaÁ SeemTxuevis TiToeulsa guarsa uzesTaesTagan warmonaS-
vsa, umravlesTa mier SemdgomTa guarTaÁsa ganwvalebiT war-
moyenebaÁ (pr., kavS., petr., 177; 107.9-11); cxovelTa aqus mebr mimarTe-
biTiTa ZaliTa guari ese, xolo sulsa _ sityÂerebriv da go-
nebasa _ gonierad, xolo RmrTebrivTa _ zesT-arsebiTad da
erTebrivad (pr., kavS., petr., 146;89.4-7; D.$145); 4. logik. gvarsaxeobri-
vi damokidebuleba: saxe, saxeoba _ quemdebareni arsebani zena-
Ta mier warmoiyenebvian, viTarca guarni _ tomTagan (kavSir.,
ganmart., petr., $72); TÂT igica guar-myofeli, vity asobasa, rame-
Tu erT ars mease ricxÂ, romelman TÂs guar-yvna TÂs-Sorisni
yovelni nawilni. xolo TÂT mease igi ars erT da erTis-guar
(kavSir., ganmart., petr., $1); Sekrben raÁ da sazRvarman Semocvnes,
iqmnebian viTarca erTisa guarisa damtevneni da viTarca mra-
valni erTqmnilni (kavSir., ganmart., petr., $1)
guar-i _ idea _ ivde,a _ xuTi, viTar xuTi, ars saTualavi ricxu-
Ta-Sorisi; aramed viTar xuTobaÁ, ara saTualav da arca vi-
Tar ricxuTa-Soris, aramed oden guar da mxolo da buneba,
rameTu usqeto ars. xolo xuTi ricxuTa Soris ixilvebisca
da sqessa da mwyobrsa saTualavTasa. vinaÁ, amas yovelsa _ na-
wilsaca da guarsaca _ mis dazesTaebulisa erTisgan miiRebs
da daixatavs erTis guarsa TÂs Sorisca... odes xuTi ara vi-
Tar xuTi miiRo, aramed viTar xuTobaÁ, gina viTar aTobaÁ,
romel ars guar da buneba, ganayeno ricxÂsagan da usqeso hyo
(kavS., ganmart., petr., $3)
guar-i gonieri _ gonebis gvari, gonebrivi formebi, arsis
struqturaSi gonebis gvarisani _ pa/n noero.n ei=doj _ yoveli gua-
ri gonieri samaradisoTa ars mamyofebel (pr., kavS., petr., 178;
107.21); ars ukue gonebaÁ ... mxolod-oden gonieri da guariTa
gonieriTa warmodgomili, romeli xuda mas TÂsisa mxoloÁ-
sgan da uziarebelisa (pr., kavS., petr., T.181; 109.15-17)
guarTa aRqmna-Á _ h` eivdopoii,a _ formawarmoeba, formireba, saxis
Seqmna _ yoveli SemoqmedebiTi [mizezi] SedgomilTa guarTa
aRqmnasa da upirveles wesisa maTisa ars (pr., kavS., petr., 157; 95.4-6)
guarmqmneloba-Á _ gvaris, formis mqmneloba, formawarmoeba _ eivdo-
poii,a _ Semdgomni gonebani nawilebiTsa ganwvalebasa guarTasa
urTierTas Seawyoben ... da mwulil-ixurovnebenPpirvelTa da ze-
naTa guarmqmnelobasa (pr., kavS., petr., 177; 107.16-18)
gulisÃmisyofa _ h` dia,noia _ cisa bunebisaTÂs kma giyoT Tqumuli
igi esaiaÁsi, romelman martivTa sityuaTa mier bunebisaTÂs mi-
sisa kma-sayofeli gulisÃmisyofaÁ dasTesa Cuen Soris (bas.,
equs., g. aT. 10, 6-8); viTarca miuwdomelsa rasme sagansa, mimTxuevad
moswrafeba vyo awindelTa amaT sityuaTa RmrTis-metyuelisa
mis gonebisaTa gulisÃmisyofasa (areop., saRmr., efr., 8.6)

275
gulisTquma-Á _ survili, swrafva – evpiqumi,a _ viTarmca vin Tqua,
raÁ ars eSmakTa Soris boroti? vetyÂT, viTarmed risxvaÁ pi-
rutyuli, gulisTqumaÁ ugunuri, ocnebaÁ aRtacebuli (areop.,
saRmr., efr., 4.23); ukueTu mospo maTgan risxvaÁ da gulisTqumaÁ
da sxuaÁ, raodeni raÁ iTqumis maTTÂs, da araraÁ ars bunebasa
maTsa Sina martivi, ese igi ars guamovnebiTi siborote (areop.,
saRmr., efr., 4.25)
gulismTqmumelobiTi – evpiqumetiko,n – ganiwvalebis ukuÀ, viTar igi
vTquT, utyuÀbaÁ sulisaÁ, morCili sityÂsa[Á], orad: gulis-
mTqumelobiTad da guliswyromiTad (nemes. petr., 98. 6-8)
gulissityua(oba) _ logi,zeomai _ suli TÂT TÂs-Soris maSin ars,
odes gulis-isityuvides, xolo odesme gonebasa Soris _ odes
gaigonebdes (nemes., petr., 3; 55.6-7)

d
daarsebul-i _ arsebamiRebuli _ ese namdÂlmyofi usazRvro ars
ZaliTa, viTarca pirvelisa usazRvroÁsa mier daarsebuli
(kavS., ganmarteba, petr., $89)
dabadeba-Á _ dabadeba, gaCena, warmoSoba, Sesaqme, _ h` ge,nesij _
brZenTa maT filafosTa … RmerTi ver icnes, mizezi gonieri
yovelTa dabadebisaÁ (bas., equs., g. aT., 2, 28-32); _ h` dhmiourgi,a_ daba-
debaÁ misi yovelTa damzadebelman da Semoqmedman srul-yo
(bas., equs., g. aT., 6, 9-10); warmoyenebaÁ yovelTaÁ, anuTu mkobaÁ, anu
srulqmnaÁ, anu dabadebaÁ.. uTÂses [ars] yovelTa mizezTa (pr.,
kavS., petr., 25; 22,20-21)
dabunebeba-Á /dabunbebulad _ neoplat. _ bunebis Sesabamisad mi-
Reba Tvisebisa _ arca mas (yovlobasa cisasasa) mougies bune-
biT TÂTmdgomareobaÁ, aramed dabunebebulad da ara bunebiT,
rameTu usxeuloÁsa guarisa Tan-dabunebebiTa iqmna da ihazra
igi (yovlobaÁ cisaÁ) TÂTmdgomared (kavS., ganmart., petr., $45; 9-12)
dadebiTi//dadebuli sityua-Á _ o` lo,goj evndia,qetoj _ Sinagani, endia-
Teturi sityva _ sityua ukue ars, romeli arsebiT mamisa Tana
ars... sityuaÁ ars dadebuli da Ãmoani, metyueli gulsa Sina,
Dda kualad, sityuaÁ ars qadagi gulisÃmisyofisaÁ. samni sity-
uani Zalni arian sulisani... pirveli igi bunebiT gonebisa na-
Sob ars... xolo meore igi dadebiTad iTqumis, xolo mesame _
Ãmovanad (damask., gard., 70, efr.); ix. Sorismdebare sityuaÁ // So-
rismdebareobiTi sityuaÁ
dadebul-i _ dasasabuTebeli debuleba, Tezisi _ h` qe,sij _ dade-
buli ars sakÂrveli raÁme, saeWÂ vieTime filosofosobasa Si-

276
na SeswavebulTaÁ, ese igi ars, ucxoÁ raÁme mogonebaÁ (damask., di-
al., 51,16, efr.)
dazesTaeba // dazeveba _ neoplat. _ arsis rigSi zemoT dgoma;
ganyenebulad, miRma myofoba, zemdgomoba _ evpe,keina, evstin _ yo-
velTa sxeulTa dauzesTavdebis sulieri arsebaÁ (pr., kavS.,
petr., 20; 17.14); _ evxai,rw _ yoveli TÂTmdgomi daezesTaebis Jamisa
mier ganzomilsa arsebiT (pr., kavSir., petr., 51; 34); _ neoplat. ar-
sis rigSi zemoT dgoma _ evpe,keina ei=nai _ yovelTa sxeulTa dau-
zesTavdebis sulieri arsebaÁ, da yovelTa sulTa uzesTaes _
gonebaÁ gonieri, da yovelTa guamovnebaTa gonierTa _ zesT-
erTi (pr., kavS., petr., 20; 17.14); _ evpe,keina _ gonebasa da cxoveloba-
sa dauzesTavdebis namdÂl-myofi (pr. kavSir., petr., 139; 84.31), _
evxh,|rhtai _ ganyeneba, mowyveta _ orRanoTaca dauzesTavdebis mi-
zezi da kavSirTa da erTbamad yovelTa Tanmizezad wodebul-
Ta (pr., kavS., petr., 75; 49.11-12); yoveli TÂTmdgomi daezesTaebis Ja-
misa mier ganzomilsa arsebiT (pr., kavS., petr., 51; 34.30-31); _ arsis
rigSi zemoT dgoma _ yoveli gasagoni umjobes ars gamgonesa,
rameTu dauzesTavdebis gasagonoÁ gamgonesa..., rameTu sulsa
dauzevdebis gonebaÁ (kavS., ganmart., winasity., petr., 7, 26-27); meSveo-
biTi Zali daezesTaebis cxovelT-warmomSobelobiTsa (kavS.,
ganmart., petr., $155)
dazesTaebul-i _ zemdebare, miRma arsebuli, ganyenebuli _ evxai,rw
_ zesTmdebareni uyovles arian da Soris SemdgomTasa ar Sei-
werebian, aramed romelTadmi Tan-miscemen umjobesTa maT mier
warmoqmnilTa, xolo romelime upyries TÂs-Soris dazesTaebu-
lad (evxhrhme,noj) (pr., kavS., petr., 150; 90.31); _ mei,zwn w;n _ yovlisa su-
lierisa simravlisa saRmrToni sulni ZaliTa dazesTaebul ari-
an sxuaTada ricxÂTa TanSeyofilTa (pr., kavS., petr., 203; 121.18-19)
dazesTaebulni wesni _ h` u`perkei,menh ta,xij _ neoplat. arsis struq-
turaSi maRla mdgomi rigi _ TanbunebiTni eziarebian TÂsTa
dazesTaebulTa wesTa, xolo gansazidsa Soris moqcevTasa
mdgomni Seuxeb arian maTgan (pr., kavSir., petr., 110; 68.9); TiToeul-
sa Soris sirasa upirvelesni da TÂsda mxoloTada Seyofilni
SemZlebel arian ziarebad dazesTaebulTa maTda umaxlobe-
lessa wessa, xolo ganSorebulni dasabamobiTsa mxoloÁsagan
ver uZleben axebad maTda (pr., kavSir., petr., 181; 109.11-14)
daTquma-Á _ katafatika _ kata,fasij h` _ ara daTqumisa da ukuTqu-
misaTÂs wina-uc mas metyuelebaÁ (amon.,Mmosaxs., tariW., 124,8)
dambadebel-i _ Semoqmedi, ufali _ o` demiourgo,j _ srul-qmnilisa
amis ganwmedisa zeSTaaRmatebul dasabam da arseba, dambade-
bel da mizez igi Tavadi ars, romelman pirvelni igi arsebani
yofad moiyvanna (areop., zec., efr., 13.4); angelozni dabadebul
arian, xolo ara dambadebelca (damask., gard., efr., 79,); _ o` poihth/j

277
_ yovelTa maT zemoTqumulTa saukuneTa erTi iyvis dambadebe-
li (damask., gard., 75, efr.); _ poihtiko,j _ RmerTi ...amaT yovelTa
dambadebel ars (damask., gard., efr., 69)
dambadebelobiTi mizezi _ dhmiourgikh/j aivti,aj _ vinaÁ ars yofaÁ mi-
si, TÂnier keTilisa dambadebelobiTisa mizezisa yovelTa ar-
sTaÁsa? (areop., saRmr., efr., 4.30)
damokidebul-i _ damokidebuli, ierarqiulad dakavSirebuli _
evxhmme,non _ yoveli namdÂl myofi da RmrTebrivTa ricxuTada
damokidebuli RmrTeebr gansagono ars da uziarebel (pr., kavS.,
petr., 161,; 96,24-25); _ mete,cw _ sami tomi ars sulTaÁ: pirvelad
ukue saRmrToni; xolo meoreni arsaRmrToni, aramed samaradi-
sod gonebisada damokidebulni (pr. kavS., petr., 184; 110, 117-18);
_ evxe,cetai _ yovelni arvisda mziarebelni erTisad damokidebul
arian, yovelTa dasabamisad (pr., kavS., petr., 100; 62.3-4); _ evxa,ptw _ yo-
veli damokidebul ars (evxh/ptai) saRmrToÁsa ricxÂsada (pr., kavS.,
petr., 147; 89.9-10)
damsax-i _ saxis, formis mimcemi _ sulisa mier zesT WeSmaritisa
mier gardmoiZRuanÂan damsaxni da Sempyoni mravalsqidianobasa
nivTisasa (kavS. Ganmart., bolosity., petr., 212; 9-10)
damsaxvel-i _ gamomsaxveli, saxis, gvaris, formis mimcemi _ mor-
fwtiko,j _ yovlad brZeni samRdeloTa ÃelovnebaÁ pirvelad ukue
damsaxveliTa da cxovels-myofeliTa sityuaTa SesayvanebeliTa
sazrdeliTa zrdis kaTakumevelTa (areop., saekl., efr., 3.III.6)
damsaxvelobiTi (ganyofilebaÁ) _ h` carakthristikh. diafora, _ misdad
iqmnebian TiToeulisa erTobad SemokrebulTaganisa damsaxve-
lobiTni ganyofilebani (damask., dial., 53,1, ars.)
damsaxvelobiT-i (TÂTebaÁ) _ to. carakthristiko.n ivdiw,ma _ mohqonan mas
saRmrToÁsaca sityÂsa RmrTisa Zeobisa damsaxvelobiT[n]i da
ganmTÂsebelobiT[n]i TÂTebani (damask., gard., 164, ars.); damsaxve-
lobiTni TÂTebani SemTxueviTni arian, romelni dahsaxven gu-
amsa (damask., dial., 13,6, ars.)
damsWualul-i _ uZravad, mtkiced mdgomi _ ars arsebaÁ yovli-
TurT saukunesa Soris damsWualuli da dafuZnebuli Soris
netarebasa samaradmyoÁsasa (kavS., ganmart., petr., $106)
damcvelobiTi mizez-i _ to. frourhtiko,n aivti,a _ usayovelTaoes ars
mizezi damcvelobiTi ganmwmedelobisa Zalisasa, rameTu TÂTe-
baÁ damcvelobiTisa mizezisaÁ martivad ars ese, raÁTa daicvi-
des TiToeulsa wessa Soris TÂssa TÂs Soris da pirvel
TÂssa da Semdgomad TÂssa (pr., kavS., petr., 156; 17-21)
damcvelobiTi tomi _ to. frourhtiko.n ge,noj _ yoveli mizezi siwmidi-
saÁ wesisa mier damcvelobiTisa Seicvis, aramed ara wina-uku-
mo, raÁTamca erT da igive iyo damcvelobiTi da ganmwmedelo-
biTi tomi (pr.,kavS., petr., 156; 94.10-11); _ h` frourotikh, ta,xij _ damcve-

278
lobiTi wesi _ yoveli mizezi siwmidisaÁ wesisa mier damcve-
lobiTisa Seicvis (pr., kavS., petr., 156; 94.10-11)
danaxeTq-i (ix. minaqusvaÁ) _ (urTierT)mimarTeba, (urTierT)kavSi-
ri _ h` sce,sij _ rameTu danaxeTqiTa da mimarTobisa wamiTa da
wadiliTa vityÂT sulsa sxeulTagan Sekrvad, viTar-igi sat-
rfialosagan Sekrvad mtrfialobelsa – ara sxeulebrivad da
arca adgiliTa, aramed mebr danaxeTqiTa (kata. sch,sin) (nemes.,
petr., 3; 55.11-14); raTa ara mxolod zenad mimarT da quÀnad aR-
slvisa da STaslvisa danaxeTqi hqondis asoTa (nemes., petr., 5;
63.22); raodennica kidovnebiTa bunebisaÁTa RmrTisad mebr dana-
xeTqiTa maxlobel arian da gagonebiTa netarebasa miinayofe-
ben, TÂT TÂsad da mxolod RmrTisa mimarT arian miqceul... (ne-
mes. petr., 51; 160.5-10)
dar-i _ aq: dro, saukune _ o` aivw,n _ SÂdeulsa pativ-scemen Svilni
ebraelTani... romelTaca ricxusa zeda JameulTa raTme darTa
saxel-sdeben (naz., hom., 41, II, efT., Sdr. // saukuneTa saxelsdeben:
iqve, efr.)
daromeleba _ romelobis, garkveulobis, Tvisebis miReba _ ro-
melTame Soris sazRvrisa romelobaÁ ufro daromeldebis
(kavS. Ganmart., petr., $S159) ix. romelobaÁ, garomelebaÁ
das-i _ rigi, mwkrivi, gundi _ diako,smhsij h` _ umaxlobeles missa
iqmnebis dasi mRdelT srul-myofelTaÁ (areop., ep., efr., 8.1); dasi
(mRdelTa) _ h` i`ere,wn diako,smhsij _ vinaÁca ukueTu mRdelTa dasi
ars ganmanaTlebel (areop., ep., efr., 8.2); rameTu wmidaTa maT say-
darTa da Tual-mravalTa da frTe-mravalTa dassa, qerobin
da serafim wodebulTa enisa mier ebraelTaÁsa (areop., zec., efr.,
6.2); ukuanaÁskneliRa dasi xuedrebul ars kaTakumevelTada (a-
reop., saekl., efr., 3.III.6); amaTve Jamiswirvisa saxeTaebr usrulTa
dasni ganitevebian (areop., saekl., efr., 4.II); ganmwmedelobiTisa da-
sisa da Zalisaganni arian (areop., saekl., efr., 5.I.6); dasi mTavar-
angelozTaÁ ziarebiT saSuvalobiTa mRdelT-mTavrobiTiTa ki-
deTa ipyrobs or-kerZove (areop., zec., efr., 9.2); dasi mxoloTaÁ:
viTar cisaÁ, viTar sulTaÁ, viTar bunebaTaÁ _ ese yovelni
mxoloni qmnilad da xatis-xatad hracxen mis TÂT bunebiT er-
Tisagan (kavS., ganmart., petr., $22)
dasabam-i _ sawyisi, saTave, wyaro, pirvelsawyisi, pirvelmizezi,
ZiriTadi principi, safuZveli; amosavali debuleba, winamZRva-
ri _ h` avrch _ 1. dasabami, absoluturi sawyisi, principi _ erTi
vidreme ars dasabami _ keTili, yovlisa siborotisagan ganSo-
rebuli (damask., gard., 282, ars.); zecisaTa maTca dasabamTa da
SesrulebaTa mizez igive bunebiTi saxierebaÁ ars ueWuelad
yovelTa da borotTaca dasabami da dasasruli keTili ars (a-
reop., saRmr., efr., 4.31); 2. _ RmerTi, pirvelmizezi, absoluturi

279
sawyisi – viTarca yovlisave arsebisa zeSTadasabamisa dasaba-
mi da mizezi da yovelTave zeSTaarsebisa uTÂsoÁTa SecviTa
mpyrobeli da gare-Semcveli (areop., zec., efr., 7.4); yovelTa mi-
zez ars da dasabam da arseba da cxoreba (areop., saRmr., efr., 1.3);
igi ars yovelTa dasabam da dasasrul zeSTadasabamisa da
zeSTadasasrulisa (areop., saRmr., efr., 4.10); da TÂT iesuca, Rmer-
T-mTavrobiTi igi gonebaÁ da zeSTaarsebisa yovlisave mRdel-
T-mTavrobisa siwmidisa da RmerT-moqmedebisa dasabami da ar-
sebaÁ da RmerT-mTavrobiTi Zali (areop., saekl., efr., 1.1); 3. da-
sawyisi _ nuca hgoneb, viTarmed pirveliTganve ars bunebaÁ bo-
rotisaÁ, aramed TiToeuli dasabami ars borotisa TÂsisaÁ
(bas., equsT.., uZv., 34, 17-18); bunebaÁ ars dasabami TiToeulisa ar-
sTaganisa Zrvisa da myudroebisaÁ (damask., dial., 26,1, efr.); yove-
li mwuervali RmrTebrivTa aRmkulebaTaÁ TÂs zesTmdebareTa
dasabamTave ebaZvebis (pr., kavS., petr., 148; 89.28-29) _ dasabamTa So-
ris _ evn toi/j avrchgikoi/j _ yoveli umetes yovlebrivi dasabamTa
Soris pirvel nawilTÁsa TÂsTA mziarebelTaÁsa brwyinavs (pr.,
kavS., petr., 70; 45,22); siÃSiriTa erTebrivTa ZalTaÁTa umetes See-
yofvian da erT-iqmnebian TÂsTa dasawyTa da dasabamTa (kavS.,
ganmart., petr., $131); yovelTa guarTa mTavari dasabami gonebaÁ
ars, romel ars namdÂl-arsi da namdÂl-myofi, viTarca adgili
guarTaÁ (kavS., ganmart., petr., $57); _ h` avrch, _ gansazRvrebula dasa-
bami yovelTa myofTaÁ (pr., kavS., petr., 14; 14.12-13); _ to. avrch.n cronikh,n
_ romelsa JamiTi dasabami ara hqondis, arca dasasruli hqon-
dis odesme, da romelsa ara hqondis dasasruli, saWirvo ars,
raÁTa arca dasabami odesme hqondis (pr., kavS., petr., 206; 124.1-4); 4.
_ neoplat. arsis struqturaSi rigis dasabami, dasawyisi _ ta.j
avrca,j _ yoveli RmrTebrivTa moqcevTa dasasruli TÂsTa dasa-
bamTa ebaZvis, rameTu igebs TÂs-Soris mrgualsa dausabamosa
da dausrulebelsa dasabamTadmi ukunqcevisa mier (pr., kavS.,
ptr., 147; 89.17-19); _ yovelTa dasabami _ tw/n pa,ntwn avrch/j _ yovelni
ar visda mziarebelni erTisad damokidebul arian yovelTa
dasabamisad (pr., kavS., petr., 100; 62.3-4); _ h` avrch, ta. o;nta pa,nta _ gan-
sazRvrebula dasabami yovelTa myofTaÁ da mimdreki umjobes
[ars] midrekilTa (pr., kavS., petr., 14; 14.12-13); _ avrch. kai. aivti,a _ dasa-
bami da mizezi (hend.) _ viTar erTi ars yovelTa mizezi da
dasabami, amisTÂis misni vidreme miaxlebulni Seiwrdebian sim-
ravliTa (amon. mosaxs., tariW., 67.18-21); gonieri cnobaÁ ars dasa-
bami da mizezi mcnobelobisaÁ (pr., kavS., petr., 20; 18.15-16)
dasabamebri // dasabamebrivi (mizezi, erTi, mxoloÁ) _ yoveli da-
sabamebri mizez da mpyrobel [ars] sxuaTa siÃSoÁsa mier Zal-
TaÁsa hmsTavrobs da ipyrobs bunebiT (pr., kavSir., petr., 121; 74.8-9);
_ mohmarTa dasabamebrsa erTsa, mizezsa yovlisa siraÁsasa (kav-

280
Sir., ganmart., petr., $22); _ avrciko,j _ yoveli mxoloÁ dasabamebrivi
orsaxeTa warmoayenebs ricxuTa (pr., kavS., petr., 64; 42.7); _ hbaZven
da emsgavsebian raÁTave dasabamobiTsa mxolosa (pr., kavSir., petr.,
64; 42,20-21) _ avrciko,j o;n _ yoveli pirveli da dasabamebriv myofi
TiToeulsa Soris wessa ars erTi (pr., kavS., petr., 22; 19.29-30)
dasabamier-i _ dasabamisgan gamosuli _ dasabami Tan moaqus yo-
velTa dasabamierTa (kavS.,ganmart, petr., $1)
dasabamiT-i _ avrchgiko,j _ WeSmaritad iqebin yovelTa guam-myofe-
li dasabamiTi, dasrulebiTi da SemokrebiTi, SemzRudveli da
sainaÃe da Tavisa momarT TÂsisa momqceveli da ese SeerTebu-
lad, ganuyofelad, zeSTaaRmatebulad (areop., saRmr., efr., 1.7); da-
sabamiTi mizez-i _ avrciko,j _ pirvel umsgavsoTaÁsa msgavsTa
warmoayenebs TiToeuli dasabamiTTa mizezTaÁ (pr., kavSir., petr.,
115; 71.10-11)
dasabamiT-gamo-Á _ evx avrch/j _ jer ars ukue, raÁTa iyos pirveli
SeerTebuli erTTagan da vpooT dasabamiT-gamoÁAG(pr; kavS.,
petr., 6; 7.29-30)
dasabamn-i (pirvelni) _ neoplat. `RmerTebis~ _ ganyenebuli, ab-
straqtuli ricxvebis sawyisebi _ tw/n prw,twn avrcw/n _ yoveli we-
si RmrTebrivTa ricxuTaÁ pirvelTa dasabamTagan ars: pirve-
lisa sazRvrisa da pirvelisa usazRvroobisa mier (pr., kavS.,
petr., 159; 96.2-3);
dasabamebri _ yoveli dasabamebri mizez da mpyrobel [ars] sxua-
Ta siÃSoÁsa mier ZalTaÁsa hmsTavrobs da ipyrobs bunebiT
(pr., kavSir., petr., 121; 74.8-9)
dasabamoba-Á _ sawyisoba, dasabamoba _ vinaÁTgan aRmoCnda erTi
uzadod da wmidad da TÂTerTad da zesTmdebared TÂT mas
vity dasabamobasaca (kavSir, ganmart., petr., $1)
dasasrulobiT-i _ mizniseuli _ teliko,j _ romelnime Semqmnelobi-
Tisa mizezisagan mimarT iTqumianp.., xolo eseni arian erTisa-
gan da erTisa mimarT: erTisagan sadme SemqmnelobiTisa, xolo
erTisa mimarT _ dasarulobiTisa (amon., mosaxs.,tariW., 113,15)
dasawyis-i _ sawyisi _ h` avrch, _ sxÂsa dasasruli sxÂsa iqmnebis
dasawyisad (amon., tariW., 103,36)
dasasrul-i _ dasasruli _ ramanca miiRo dasabami da dawyebaÁ
JamisSorisi, saWirvo ars, raÁTa xrwnaÁca miiRos da dasasru-
li (kavSir., ganmart., petr., $206)
dasaxuleba-Á _ gamosaxuleba _ evktupw,ma to, _ ara nivTsa saxarebi-
sasa, arca juarisa nivTisa Tayuanis-vscemT, aramed dasaxule-
basa (damask., gard., 265, ars.)
dasaÃsnel-i _ uarmyofeli, damarRveveli (argumentebi) _ lu,sij _
daÁdeboded da amaTnica [kleanTes da qrisipes sityuaTa] da-
saÃsnelni, viTar-igi dahÃsnes platonurTa filosofosTa (ne-

281
mes., petr., 28, 17); daÁdeboded da amaTnica [kleanTes da qrisipes
sityuaTa] dasaÃsnelni, viTar-igi dahÃsnes platonurTa filo-
sofosTa (nemes., petr., 28, 17)
daubadebel-i _ avge,nnhtoj _ ukueTu boroti daubadebel ars, arca
RvTisagan Seqmnil ars igi (bas., equs., uZv., anon., 34, 8-9)
dauvsebel-i _ mouspobeli, dauSreteli, Cauqrobeli _ avne,kleiptoj
_ samaradisoobaÁ usazRvrooba ars, sauwyo: rameTu ar odes
moklebadi usazRvro; rameTu hqondis mas dauvsebelad guamov-
nebaÁ TÂsi (pr., kavS., petr., 94; 58,19); avnela,ttwtoj _ rameTu ganwvale-
baÁ ganhyofs da moaklebs Zalsa TiToeulisasa, xolo ganuwva-
lebelobaÁ Tan Semozidavs da Tan SehrTavs da mouklebelad
da dauvsebelad daicavs mas (pr., kavS., petr., 86; 54.29); _ a;sbestoj _
namdÂlmyofi usazRvro ukue, viTarca mqonebeli TÂs Soris
dauvsebelsa cxorebasa da myofobasa mouklebelsa da moqme-
debasa ucvalebelsa (pr., kavS., petr., 86; 54.12); _ caÁcamca dadga
TÂsTa dauvsebelTa midrekaTagan (kavS., ganmart., petr., $13)
dauzRromel-i da uxrwnel-i _ waruvali, daurReveli, uxrwneli
_ avnw,leqroj _ yoveli suli dauzRromel ars da uxrwnel (pr.,
kavS., petr., 111,26; 112,5)
dauÃsnel-i _ dauSleli, daurRveveli, uxrwneli _ avdia,lutoj _ yo-
velTasa mas dauÃsnelsa mdgmoobasa ganamtkicebs da Zalsa
ganRmrTobisasa ganRmrTobadTa maT mianiWebs (areop., saRmr., efr.,
8.5); romlisa mier erTi da dauÃsneli yovelTa TxzulebaÁ
saRmrToÁsa misebr mis mierisa Senawevrebisa dgas da Seiwyob-
vis yovliTurTiTa erT-ÃmobiTa da erT-nebaobiTa da Tana-mo-
daseobiTa (areop., saRmr., efr., 11.2); daurRveveli RmrTebrivTaca
aRmkulebasa dauÃsneli mougies TannaTxzi da erTebrivi ucva-
lebelobaÁ (pr., kavS., petr., 133; 81.20); iyos Tu martiv... TÂs-Soris-
ca iyos dauÃsnel da ganubnevel (pr., kavS., petr., 48; 34.4-5); av,lutoj _
yoveli TÂTmdgomare aRugebel, vinaÁ _ dauÃsnelca (kavS., gan-
mart., petr., $45)
dausabamo-Á _ a[narcoj _ ars RmerTi dausabamoÁ, dausrulebeli,
saukunoÁ.. (damask., gardamoc., efr); wmidisa samebisa guamTa Sina
guamovneba ars dausabamoÁ igi saxe TiToeulisa uJamod qone-
bulisaguamovnebisaÁ (damask., dial.,53,6, efr.); neoplat. _ yoveli
RmrTebrivTa moqcevTa sasruli TÂsTa dasabamTa ebaZvis, rame-
Tu igebs TÂs-oris mrgualsa dausabamosa da dausrulebelsa
dasabamTadmi ukunqcevisa mier (pr., kavS., petr., 147,89.17-19); sxuaÁ
ars Zali JamiTTa da midrekiTTa da bunebiTTa Soris; da sxua
_ viTar erTisaTÂs ityÂs, anu erTTaTÂs, anu dausabamosa sama-
radmyosa Soris damsWualulTaTÂs (kavS., ganmart., petr., $1)
daÃsnad-i _ ganxrwnadi, daSladi _ dia,lutoj _ yoveli aRgebuli Ja-
mis-Sorisi da daÃsnadi (kavS. ganmart., petr., $206)

282
daweseba _ dadgena, ganweseba, garkveul wes-(rigSi) Cayeneba _
ta,ssw, diata,ssw _ samRdelo moqmedebad da wesad ganyofiTa sam-
RdelTmoZRuroÁTa daiwesnes (areop., saekl., efr., 5.I.7); _ [yoveli
mizezi] yovliTurT zesT ganyenebul ars, rameTu mziarebeli
ver daiwesebs mas TÂs Soris, aramed mis-gamosa nabrwyinsa ezi-
ara, raoden iyos SemZle datevnad (pr., kavS., petr., 98; 61.8); araraÁ
SemZlebel ars warmodgomad da sazomisa da wesisa mimTxue-
vad, ganeyenos Tu RmrTebrivsa ricxusa: rameTu srul iqmnebis
yoveli Zalisa mier maTisa da daiwesebis da ganizomvis
RmrTeebrisa mier ricxÂsa (pr., kavS., petr., 145; 88.10); eZRuanvis Tu
yovelsa sirasa, da yoveli xuedrisabr dawesebula misda mi-
marT (pr., kavS., petr., 97; 59.19); yovelsa sulsa nawilebiTsa esevi-
Tari aqus Sesarabami saRmrToÁsa sulisa mimarT, romelsa qu-
eSe dawesebula arsebiT, viTar etlsa missa etlisa misisa mi-
marT (pr., kavS., petr., 205; 123.13)
dawesebul-i _ dadebuli, dadgenili, garkveul rigSi mdgomi _
ta,ssw _ ara gardahÃdebis mis mier dawesebulsa mas da ganCine-
bulsa kac-Suenierad keTilsa wesierebasa (areop., zec., efr., 4.4); _
neoplat. _ yoveli ganRmrTobili, romelica iyos ufroÁs... umax-
lobeles pirvelisa dawesebul, umetes yovlebrivisa tomisa mier
iziarebvis (pr., kavS., petr., 137; 83.31); yovelsa saRmrTosa wessa Soris
upirvelesni ufroÁs zesT ganyenebul[nia] TÂs-queSe umaxlobe-
les dawesebulTasa (tetagme,noj) da ese SemdgomiTi Semdgomad (pr.,
kavS., petr., 131; 80.23); kualad iTqumis saxed dawesebuli (tasso,menoj)
naTesavisa queSe (damask., dial., ars., 2,2); _ diata,ssw _ yovelsa Ti-
Toeulsa sirasa Soris dawesebulTa (diatetagme,noj) pirvelni
da TÂsisa mxoloÁsada SeerTebulni SemZlebel arian ziarebad
(pr., kavS., petr., 110; 67.3); [namdÂlmyofi] erTebriv, viTarca umaxlo-
beles erTisa dawesebuli, da erTisa Tanmitomebuli (pr., kavS.,
petr., 86; 54.18); sauwyo ukue, viTarmed amaT yovelTa erTi da pir-
velebrivi guari, viTar-da mis-queSesa sirasa Soris dawesebul-
Ta, Tan-miscemsMmaT [TÂsisa TÂTebisagan] (pr., kavS., petr., 97; 59.21)
daÃsna _ daSla, dafantva _ lu,sij _ moxsna, darRveva, uaryofa _
daÁdeboded da amaTnica [kleanTes da qrisipes sityuaTa] da-
saÃsnelni, viTar-igi dahÃsnes platonurTa filosofosTa (ne-
mes., petr., 28, 17)
daÃsna-Á – daSla, dayofa _ h` lu,sij _ daÃsnaÁ yovlad ucxo ars
RmrTisagan (damask., gard., 39, efr.)
daÃsnad-i _ ganxrwnadi, daSladi _ avnaluo,menon _ viTar uvnebel iyos
nivTTagan Semokrebuli da kualad maTdave mimarT daÃsnadi? (da-
mask., gard., 39, ars.); _ dialu,esqai _ yoveli, raÁzom daÃsnadi da gan-
yradi anu sxeulebrivi ars da TanSekruli, anu quemdebaresa So-
ris damTxueviT mougia guamovnebaÁ TÂsi (pr., kavS., petr., 187; 111.27-28);

283
_ dialuo,menon _ daÃsnadi da mravalTagan Sedgmuli ganixrwnes (pr.,
kavS., petr., 187; 112.1)
daÃudoma-Á _ SemTxveviToba _ peritugca,nw _ da romelman mouwo-
debelad saunje hpoa, nefsiT vidreme ermaulsa daxuda, ara
winaaRrCeviT (nemes., petr., 134, 16-18)
dgoma-Á _ uZraoba; medegoba, simtkice _ h` h`remi,a _ arsebiTad aqus
eseviTari Zali Zrvisa gina dgomisaÁ (damask., dialeqt, efr. 26,2); _
h` sta,sij _ SuenierebaÁca, da msgavsebaÁ da dgomaÁ, da TÂTobaÁ, _
ese yovelni pirvelni da Tanuqononia (pr., kavS., petr., 63; 42.2); rameTu
dgoma da Zrva yovlisa ars uzeSTaesi igi yovlisa dgomisa da
yovlisa ZrvisaÁ, romeli daamyarebs yovelsa sityÂTa wamis-yofi-
sa TÂsisaÁTa da Zravs TÂsad kuTrad TiToeulisa moZravobisa (a-
reop., saRmr., efr., 4.7); vinaÁca yoveli dgomaÁ da ZrvaÁ misgan da mis
ZliT da mis mier da missa mimarT ars (areop., saRmr., efr., 4.10)
dena-Á _ viTar Jami _ maradis denasa da gardadenasa Soris, eg-
reTve Jamis-Sorisica arsebaÁ denasa da gardadenasa Soris
[ars] (kavS., ganmart., petr., $50; 109,30-31)
diaTes-i _ aramyari, cvalebadi Tviseba _ h` dia,qhsij _ ukueTu ad-
vil gansagdebel [ars], iqmnebis diaTesad (amon., mosaxs., tariW.,
170,24); viTarebisaTa oTxTa guarTa momcems Cuen aristoteli:
pirvelad eqssa da diaTessa, meored Zalsa da uZalobasa, mesa-
med vnebulebiTsa Zalsa da vnebasa, meoTxed nakueTsa da mor-
fsa (amon.,mosaxs., tariW., 169,18)
droeba/-Á _ dayovneba _ ganvediT amier da nuRara sdroebT (mam.
sw., 204.10); _ avnaba,llw (avnaba,llesqai) _ ara jer-ars droebaÁ, aramed
meyseulad SedgomaÁ (Teof. bulg., mark., WimW., S 404,8I); _ avnaba,llesqai
_ara medad Seaswava maxarebelman Jami, viTarmed `Jami iyo, vi-
Tar meaTe~, aramed raÁTa maswavlelTa da mowafeTa TÂsTa as-
wavos, viTarmed ara saÃmar ars JamisaTÂs droebaÁ (Teof. Bbulg.
ioan sax ganm., A- 52; 12r; didaxh oti ou dia. to.n kairo.n anaballesqai: PG,t. 123);
hendiad.: ukueTu igini Tavs ideben mimyovrebasa da droebasa
(gr.Nnos., kac.Sesaq.,Gg.aT.) Sdr.//ukueTu igini miiwevian dayovnebasa
(gr. Nnos, kac, ageb., 197, 11); dro-yos da TÂT movals Jami
(zarzm.,182,9); amisTÂs ara jer-ars Cueni SewuxebaÁ mciredisa ami-
sTÂs sasoebiTisa droebisa (bas., kac. Ses., g. aT.) Sdr. // ara jer-
ars Cuenda, raÁTa sulmokle viqmneniT dayovnebisaTÂs (bas., kac.
ageb. uZv.) _ garkveuli, DdaTqmuli vada _ proqe,smioj _ anu ro-
melni wignni warkiTxulni ubansa zeda mauwyebelni droisani?
(bas., equsT., g. aT.); Semdgomad mciredisa dro-mec (zarzm., 182,9);
Svilno, ro-meciT me da ZmaTa CemTa, vidre SuadRemde (xanZT.);
momec me coli Cemi, rameTu aResrulnes dReni igi drosani
(dabad. 29.21); ganaCina dro-Á igi JamisaÁ ( sin mr.197.28); dro-sca
vidre aTsamet dRedmde (g.amart., xronoRr., ars.); dao, metsa sau-

284
barsa aRar momcems Jami da dro (rusT., 859,1); dro maTis paemani-
sa (rusT.,); dro iyo warslvisa misisa (q.cx., laS. ist.371,6)

e
egreTveoba-Á _ amgvaroba, igiveoba, igive saxeoba _ w`sau,twj _
zedmiwevnulobani sadme egreTveobis mqonebelTaTÂs STamov-
len (amon., mosaxs., tariW., 8,23); vityÂT ukue, viTarmed ars saR-
mrToÁsa netarebisa saxierebaÁ maradis masve zedaobisa (kata. ta-
uta,) da egreTveobisa mqonebel (areop., saekl., efr., 2.III.3)
egviTaroba-Á _ amgvaroba _ raul dasabamca iyvnen siraTa dasa-
bamni, egeviTarobasaca Tan-miscemen yovelTa TÂs-gamoTa (kav-
Sir., ganmart., petr., $97)
enadReoba-Á _ aw raÁ vyoT, oÁ moswavleo, xedulo gonebisagn,
moved-da ellenTave enadReobasa uvabadoT, [=badali vupovoT],
viTarca mommarjusa gonierTa xedvaTasa (kavSir, ganmart., petr.,
$50; 107.18-19)
enamzeoba-Á _ yovelTave, ellinTa enamzeobasa zeda, TÂsi saxe-
li hqvian, Sesabami TÂsisa arsebisaÁ (kavSir, ganmart., petr., wina-
sity., 6.23-24)
enteleqia _ dasrulebulobaSi myofoba, dasrulebuloba, gafor-
mebuloba, gaformebuli myofoba _ arist. entelecei,a _ iqces raÁ
sxeuli, myis igini [ferni da nakueTni] umyofoni iqmnebian, vi-
Tarca stagirelisa enteleqiani (kavSir, ganmart., petr., $48; 107.1-3);
[suli] arca sxeulTagan ganuSorebeli ars, viTar aristote-
lisa enteleqiaÁ, romeli pirvelTa Soris sqolioTa mdidrad
gardamoica (kavSir, ganmart., petr., $186; 194.129-32); [sulni] arca vi-
Tar aristotelis enteleqiani winamdebareTad moqene arian,
aramed sruliad zesTa Zes eseviTarTa xrwna-qceviTTa vnebaTa
(kavSir, ganmart., petr., $187; 195.14-16)
erT-i _ 1. ricxvTaSorisi, Tvladi erTi _ ei;j, mi,a, e`,n _ ricx aTi-
saÁ Tanmdebare ars aTTa erTTagan ara TanSerwyumulTa, ara-
med urTierTas ganrCeulTagan (amon., tariW., 48,8); _ assa-Sorisni-
ca mxoloni da ricxuni yovelni arian gaTÂsviT erTni TiToe-
uli maTi. da kualad TÂT igica guar-myofeli, vity asobasa,
rameTu erT ars mease ricxÂ, romelman TÂs guar-yvna TÂs-So-
risni yovelni nawilni (kavSir, ganmart., petr., $1; 11.15-18); moiRe sa-
xed ricxuTaSorisi ese erTi (kavSir., ganmart., petr., $6); 2. neo-
plat. _ TÂTerTi, zesTerTi, martivad erTi, absoluturi erTi
absoluturi erTis, zesTerTis atributebi: pirveli, upirmSoe-
si, uzadoÁ, wmidaÁ, uqmneli, uqmnoÁ, uTqmeli, uTqoÁ, uocnoÁ
(=warmousaxveli), ucnoÁ (=Seucnobeli) umoqenoÁ _ e`,n e`na,j, to. e[n

285
_ yovelTa mogonebaTagan mougonebel ars zeSTagonebisa igi
erTi (areop., saRmrT. sax., efr., I; 1); yovelTa mogonebaTagan mougo-
nebel ars zeSTagonebisa igi erTi (areop., saRmr., efr., 1.1); erTisa
mis umetesad ucnaurisa, arsebaTa uzeSTaesisa TÂTsaxierebisa
(areop., saRmr., efr., 1.5); erTobasaca Sina yovelive ricx erTsaxe-
obiT winaÁTve myof ars da aqus yovelive ricx erTsa Tavsa
Soris TÂssa martoebiT da yovelive ricx SeerTebul ars er-
Tsa Sina, xolo raoden erTobisagan wina-ganvidodis, esoden
ganirCevis da ganmravldebis (areop., saRmr., efr., 5.6); erTi ars yo-
velTa mizezi da dasabami (amon., mosaÃsen.tariW., 67,18); erTi ars
yovelTa mizezi da dasabami (amon., mosaÃsen., tariW., 67,18); yoveli
simravle eziarebis raÁTave erTsa (tou/ e`no,j) (pr., kavS., petr., 1; 3-7);
yoveli simravle meore da Semdgomi ars er Tisa (pr., kavS., petr.,
5; 6.4-5); macxovnebeli da mpyrobeli arsebasa TiToeulisasa ars
erTi, rameTu erTisa mier cxovndebis yoveli (pr., kavS., petr., 13;
13. 15-16); uqmnel ukue erT ars pirveli da zesTerTi, romlisa
sxuaÁ arR iyos upirmSoes (kavS., ganmart., petr., $3); yoveli simrav-
le erTsa Soris ixilvebis, vTar mizezsa Soris TÂssa (kavS.,
ganmart., petr., $1; 13.26); xolo bunebiTsa erTsa da romeli iyos
TÂTerT, araraÁ ars upirveles (kavS., ganmart., petr., $1; 18-19); man
zesTaman erTman yovlisa siraÁsaman simravle erT-yo (kavS., gan-
mart., petr., $23); ars vidreme keTilobaÁ erToba da erTobaÁ ke-
Tiloba da keTilobaÁ _ erT, da erTi _ pirveli keTilobaÁ
(pr., kavS., petr., 13; 13.25-30); yoveli mziarebeli erTisaÁ erTica ars
da ara-erTi... ar viTar martivad erTi, aramed viTar erT ars
mziarebeli erTisaÁ (pr., kavS., petr., $2; 4.3); yoveli simravle meore
da Semdgomi ars erTisa (pr., kavS., petr., 5; 6,4-5); _ auvtotelh.j e`na,j _
TÂTsruli erTi _ esreT, arca yoveli SeerTebaÁ [ars] RmerT,
aramed TÂTsruli oden erTi mxolod (pr., kavS., petr., 64; 42.31-32); _
to. e[n to. prw/ton _ pirveli erTi _ Semdgomad erTisa pirvelisa _
erTni, da Semdgomad gonebisa pirvelisa _ gonebani, da Sem-
dgomad sulisa pirvelisa _ sulni, da Semdgomad yovelTa bu-
nebisa _ simravle bunebaTaÁ (pr., kavS., petr., 21; 19.23-6)
erT-i, erTn-i _ 1. RvTaebrivi erTebi, henadebi _ arsis ierarqiul
rigSi erTis Semdgomni, myofTa warmoobis mizezebi, erTobis,
erTianobis principebi, zesTerTisagan myofTa warmoSobis Sua-
leduri rgolebi, ganyenebuli, abstraqtuli ricxvebi, dacli-
li yovelgvari materialuri gagebisagan, logikuri, filoso-
fiuri kategoriebi, romlebic uzrunvelyofen yoveli momdev-
no rigis, seriis `warmoobas~, `erTqmnas~, igive `RmrTebrivni
ricxuni~, romlebic prokles arsis struqturaSi RmerTebis
rigs qmnian _ e`na,j e`na,dej _ Semdgomad erTisa pirvelisa _ er-
Tni, da Semdgomad gonebisa pirvelisa _ gonebani (pr., kavS.,

286
petr., 21; 19.23-26; _ yoveli simravle anu SeerTebulTagan ars, anu
erTTagan (pr., kavS., petr., 6; 7.19); jer-ars ukue, raÁTa iyos pirve-
li SeerTebuli erTTagan (evx e`na,dwn) da vpooT dasabamiT-gamoÁ
(pr., kavS., petr., 6; 7.29); _ tw/n qei,wn e`na,dwn _ jer-ars, raÁTa iyos
kualad sxuaÁca gonebaÁ, armziarebali saRmrToTa erTTaÁ
aramed mxolod gamgone-oden (pr., kavS., petr., 181; 109.9-10); ars Tu
RmrTebriv, aRsavse ars RmrTebrivTa erTTagan da ars erTis-
guar (pr., kavS., petr., 160; 96.16-17); _ yoveli mziarebeli RmrTeeb-
rTa erTTaÁ iwyebs pirvel namdÂlmyofisagan da misruldebis
sxeulebrivisa bunebisadmi (pr., kavS., petr., 140, 85.15-16; _ o` qei/oj e`na,j
_ arca yoveli gonebaÁ exebis RmerTsa, aramed umwuervalesi
da uerTebrivesi gonebaTaÁ rameTu ese uTÂses RmrTebrivTa
erTTadmi (pr., kavS., petr., 111; 68.32-33_69.1); _ qei,a e`na,j _ yoveli
RmrTebrivi erTi erTisa vinaÁsa mier myofTaÁsa iziarebis
usaSuvlod da yoveli ganRmrTobili erTisa mimarT RmrTeb-
risa aRiciskrebs (pr., kavS., petr., 136, 83,9-1); _ qeo,j e`na,j _ yoveli
ukue RmrTeebri erTi ars keTilmoqmedi, anu keTilobaÁ er-
Tmyofeli da eseviTari aqus aobaÁ TiToeulsa ganRmrTobil-
Tasa (pr., kavS., petr., 134, 81.3-5); 2. _ to. e[n, ei[j, mi,a _ neoplat. Tvladi
ricxvi, mimarTebiTi, zesTerTTan, absolutur erTTan ziarebiT
qmnili erTi _ yoveli qmnili erTi ziarebiTa erTisaÁTa iqmne-
bis erT: viTar daudgna ziarebasa erTisasa, ars erTi (pr., kavS.,
petr., 3; 5.3-4); yoveli mziarebeli erTisaÁ erTica ars da araer-
Ti... ar viTar martivad erTi, aramed viTar erT ars mziarebeli
erTisaÁ (pr., kavS., petr., 2; 4.3); _ to. w`j peponqo,j e[n _ daRaTu iyos
orTave amaTi erTi, viTar TÂTerTebrivi, xolo sxuaÁ _ viTar
vnebuli erTi da SeerTebuli ziarebiTa misiTa (pr., kavS., petr.,
136; 83.25-27); _ merikh/j e`na,doj _ calkeuli henada _ yoveli nawile-
biTi gonebaÁ eziarebis zesT gonebiTsa da pirvelsa mxolosa
yovloobiTisa mier gonebisa da Tandawesebulisa TÂsisa nawile-
biTisa erTisa (pr., kavS., petr., 109; 67.20-21); _ to. gino,menon e,̀n _ qmnili
erTi yoveli qmnili erTi ziarebiTa erTisaÁTa iqmnebis erT: vi-
Tar daudgna ziarebasa erTisasa, ars erTi (pr., kavS., petr., 3; 5.3-4)
erT-arsi _ qrist. dogmat. _ erTi arsebis mqone _ h` mi,a ousi,a _ o` o`mo-
ou,sioj _ erTarsad da erTbunebad da erTnaTesavad da erTxatad
uwoden misve saxovnisa saxisa ganuyofelobasa (damask., dial., 27,2)
erTarseba-Á _ neoplat. _ arsis struqturaSi erT rigSi myofi,
erTtomi, erTi arsebis, erTi bunebis mqone _ esreT ityÂs, vi-
Tarmed yovelni myofni anu sayovelTao arian da Semcvel na-
wilTa, anu nawil da Secvul da SesazRvrebul sayovelTaoTa
Soris, da kualad, anu igiveoba da erTtom da erTarseba (kavS.,
ganmart., petr., $66)

287
erTbam-i _ erTdrouli, erTjeri _ erTbamad [ars] gonebaÁ da
gasagonoÁ misi (kavS., ganmart., winasity., petr., 6.1)
erTbuneba-Á _ erTi bunebis qoneba, Serwymuli buneba _ h` mi,a fu,sij
_ xolo erTbunebad ara iTqumis TiToeuli guamovnebaÁ kacTaÁ,
rameTu TiToeuli guami kacTaÁ orTa bunebaTagan Sezavebul
ars: sulisagan, vityÂ, da ÃorcTa (damask., dial., 27,6 efr.); _ o`mofuh,j
_ erTarsad da erTbunebad... uwoden misve saxovanisa saxisa ganu-
yofelobasa (damask., dial., 27,2, efr.)
erTguam-i _ erTi hipostasis, erTi gvamovnebis mqone _ h` u`po,stasij
_ [romelni] ganukueTel arian, ese igi ars, erT-guam (damask., di-
al., 2,19); _ to. evnupo,staton _ sakuTrad erTguam ars anu igi, rome-
li TaviT TÂsiT ver Sekrbebodis, aramed sxuaTa guamTa Sina
ixilvebodis (damask., dial., 30,1)
erTguar-i _ e`noeidh,j _ yoveli siraÁ ziarebiTTaGRmerTTaÁ er-
Tguar ars da keTilguar erTisa mier TÂTebisa (pr., kavS., petr.,
119; 73.2-3); _ yoveli RmrTebrivi gonebaÁ erTguar ars da srul,
da pirveli gonebaÁ TÂsgniT sxuaTa warmoayenebs gonebaTa (pr.,
kavS., petr., 160; 96.14-15); _ yoveli RmrTebrivi gonebaÁ erTguar ars
(kavS., ganmart., petr., $160)
erTguarebriv _ e`noeidw/j _ TiToeuli wesisaebr TÂsisa da Zalisa
miiRebs warmodgomasa maTsa: romelime erTguarebriv, xolo
romelime _ gamravlebulad (pr., kavS., petr., 143; 87.6-8)
erTguarebrivi arsebaÁ _ h` e`noeidh.j ouvsi,a _ SeerTebasa guarTasa
gareSemcveli maTi ganunawilebeli guamovnebaÁ dahniSnavs da
erTguarebrivi arsebaÁ rameTu ganunawilebelobasa Soris da
erTguarebrivobasa myofobaÁ hqondis (pr., kavS., petr., 176; 106.4-7)
erTguarebrivoba-Á _ e`noeido,j _ [gonierTa guarsa] ganunawilebe-
lobasa Soris da erTguarebrivobasa myofobaÁ hqondis (pr.,
kavS., petr., 176; 106.6-7)
erTguaroba-Á _ to. e`noide,j _ ganmravlebulni ganagdeben TÂsgniT
erTguarobasa (pr., kavS., petr., 95; 58.30)
erTguarovneba-Á _ to. e`noeide,j _ ukunqcevaÁ dasasrulisaÁ dasaba-
madve erTsaxed aRiqms yovelTa da gansazRvrebulad da TÂs-
mimarT Tanmimwamed, da Soris simravlisa erTguarovnebisa
mCuenebelad Tanmiwamebisa mier (pr., kavS., petr., 147; 89.20-21)
erTdaigiveoba-Á _ erTi da igiveoba _ aT da mesamesa Tavsa ze-
da-dahrTavs erTisa da keTilobisaTÂs, romelTaca aRmoaCens
maT erT da igiveobad (kavS., ganmart., petr., $13)
erTebr-i _ (ix. mxoloÁ, RmrTebrivi ricxÂ) _ neoplat. _ henada,
erTobis principi _ e`na,j _ viTar myofi mimarT myofisa, egreT-
ve-da erTberi _ erTebrivisa mimarT RmrTivisa: (pr., kavS., petr.,
137; 84.1-2); raÁzomve myofni, egezomve erTebrni mxoloni (pr., kavS.,
petr., 137; 84.3); yovelsa ganRmrTobilsa myofobaÁ ukue aqus keTi-

288
lobiTi, xolo Zali _ erTebri (pr., kavS., petr., 121; 74.2-3); erTebri
TÂs-gamo RmerT [ars], da gonebaÁ _ RmrTebriv, xolo suli _
saRmrTo, xolo sxeuli _ RmrTis-saxe (pr., kavS., petr., 130; 79.28-31);
erTebriv-i _ e`noeide,staton _ namdÂlmyofi erTebriv [ars], viTarca
umaxlobeles erTisa dawesebuli, da erTisa Tanmitomebuli,
aramed ZaliT ukue usazRvroobaÁ mis Soris (pr., kavS., petr., 86;
54.15); _ tw/n qei,wn ena,dwn _ erTebrivni RmrTebrivni _ RvTaebrivi
erTebi anu henadebi sacnaur ese, viTarmed umravles [arian]N
sxeulebrivni bunebani sulTaÁsa, da kualad sulni umravles
_ gonebaTaÁsa, xolo gonebani _ umravles RmrTebrivTa erTeb-
rivTaÁsa (pr., kavS., petr., 62, 41.9-11)
erTebrivoba-Á _ e[nwsij _ mdgomsa erTebrivobasa zeda aqus dasa-
bamobiTi mizezi maTda mimarT Semtkicebulisa ganuwvaleblo-
biTa (pr., kavS., petr., 95; 59.1-2)
erTebrn-i _ e`na,dej _ henadebi, erTobis principebi _ erTebrni
romelnime srulni TÂTerTisgan warmoiCinnes, xolo nabrwyin-
ni _ SeerTebisgan (pr., kavS., petr., 64; 42.26-27) _ evgko,smioi ai` e`na,dej _
Sidakosmiuri, amqveyniuri henadebi _ aRmkulis-Sorisni erTeb-
rni, viTar srulmyofelni yovlisa aRmkulisani da viTar maR-
mrTobelni saCinoTa sxeulTani (pr., kavS., petr., 165; 99.5-7)
erTebrivoba-Á _ e[nwsij _ `dasabami misi zeda beWTa misTa:~ ese
ars xedvaÁ, ese, rameTu `beWTa zedaobiTa~ ganuyofelobasa da
erTebrivobasa daminiSnavs Cuen TÂsisa mizezisa _ mamisagan
(kavS., ganmart., petr., $29)
erTTmTavar-i _ henadebis, `erTebis~ rigis mTavari, `siraTmTava-
ri~ _ warmoSobili erTi zesTa Zes yovelTa siraTa, viTar si-
raTmTavari da erTmTavari (kavS., ganmart., petr., $166); pirvel yo-
velTa erTTa warmosiraebisa orni erTTmTavarni warmoiCinne-
so: pirveli sazRvari da pirveli usazRvroobaÁ, vinaÁ iwyeben
orTa zesTRmerTTa siraTa erTTasa da warmohvlian yovelTa
myofTa Soris (kavS., ganmart., petr., $159)
erTiToba-Á _ kaq’ e[n _ calkeuloba _ erTiTobaÁ arara ars sxua,
TÂnier nawiloba (pr., kavS., petr., 180; 108.20)
erTisguar-i _ e~noeide,j _ igi iqmnebis erTisguar ziarebiTa da
usazRvroobasa da Semouwerlobasa ganeyenebis, da raodenca
iyos erTisguar, egodenca ganeyenos usazRvroobasa da Semou-
werlobasa (pr., kavS., petr., 117; 72.9-10); ars Tu RmrTebriv, aRsavse
ars RmrTebrivTa erTTagan da ars erTisguar (pr., kavS., petr., 160;
96.16-17); TÂT mease igi ars erT da erTisguar (ganmart., petr., $1)
erTmqmnel-i _ e`nopoio,j _ yovelTa upiratesi erTi da zesTaÁ yo-
velTaÁ iyos maerTebel da erTmqmnel yovelsa naqussa siraÁ-
sasa (kavS., ganmart., petr., $23)

289
erTmTavroba-Á _ o` e`narciko,j _ SeerTebiT ukue da sazogado ars
erTmTavrobisa samebisa zeSTaRmrTisa RmrTeebaÁ, zeSTasaxiere-
bisa saxierebaÁ (areop., saRmr., efr., 2.4); ganyofaÁ zeSTaarsebisa
RmrTismetyuelebaTaÁ ara xolo zemoTqumuliTa miT saxiTa er-
TobiT damtkicebul ars Seurevnelad da Seurwymelad myofsa
Sina erTmTavrobiTsa TÂTebasa guamTasa (areop., saRmr., efr., 2.5)
erTmTavrobiTi _ o` e`narciko,j _ dasabam Semokrebisa ars ganbneul-
Ta, viTarca erTmTavrobiTi da erT-myofeli RmrTeebaÁ (areop.,
saRmr., efr., 4.4)
erTmodase-Á _ o` o`motagh,j _ imave, erTi rigisa – TÂT misve da erTisa
dasisa erTmodaseTaTÂs ese Sjuli gansazRvrebul ars yovelTa
arsebaTa uzeSTaesisa wesT-dasabamisa mier (areop., zec., efr., 4.3)
erTmosaxele-Á _ saerTo saxelis mqone _ o` sunw,numoj_ erT-mosaxe-
le arian, raodenni saxeliTa da sazRvris dadebiTa anu zeda--
warweriTa masve saxelsa eziarebodin (damask., dial., efr., 18,1)
erTmowesen-i _ o` o`motagh,j _imave rigisaS, erT wyobaSi, erT
SrigSi mdagarni, erTgvarni _ arcaRa kaci TÂsisa xatisa
msgavs ars, vinaÁTgan erTmoweseTa Zal-uc raÁTa iginive msgavs
iyvnen urTierTas da moiqcevis maTi igi msgavsebaÁ urTierTas
(areop., saRmr., efr., 9.6)
erTmyofel-i _ o` e`nopoio,j _ gamouTqumel ars yovlisa sityÂsa-
gan... erTobaÁ erTmyofeli yovlisa erTobisaÁ da arsebaÁ zeS-
TaarsebisaÁ (areop., saRmr., efr., 1.1); erTmyofeli Zali aRyvanebiT
aRmiyvanebs da mimaqcevs Cuen Semkrebelisa mis mamisa erTobisa
da RmerT-myofelisa simartivisa mimarT (areop., zec., efr., 1.1); yove-
li ukue RmrTeebri erTi ars keTilmoqmedi, anu keTilobaÁ er-
Tmyofeli (pr., kavS., petr., 134; 82.3-5); _ e`nwtiko,j _ Semohkrebs erTisa
mimarT WeSmaritisa da wmidisa da erT-saxisa mecnierebisa da
aRavsebs erTiTa erTmyofeliTa naTliTa (areop., saRmr., efr., 4.6)
erTnaTesav-i _ logik. _ erTi gvaris kategoriebi _ o`mogenh,j _
erTnaTesav arian, romelni masve Sesmenasa queSe ganiwesebo-
din, viTar-igi raodenni arsebasa da sxuaTa maT cxraTa Sesme-
naTa queSe (damask., dial., efr., 35,1)
erTnebaoba-Á _ erTi azris qona, erTsulovneba _ h` o`mo,noia_ rameTu
igi ars yovelTa SemaerTebeli da yovelTa erTnebaobisa da er-
T-ganzraxvaobisa moqmedi da dambadebeli (areop., saRmr., efr., 11.1)
erToba-Á _ 1. logik. _ to. e[n _ ara igive ars saxisaebri erTobaÁ
kacisaÁ, da arsebisaebr sulisa da ÃorcTaÁsa erTobaÁ (damask.,
gard., 200, ars.); zogadobaÁ da SerwyumaÁ da erTobaÁ sityÂT ga-
nicdebis (damask., gard., efr., 56); _ h` e[nwsij _ erTobaÁ iTqumis Ti-
ToferTa saxeTa zeda, rameTu anu aRreviT iTqumis... anu Sena-
wevrebiT..., anu SerevniT..., anu ganzavebiT (damask., dial., efr.,
51,21,) dogmat. _ h` e`na,j, e[nwsij gamouTqumel ars yovlisa sityÂsa-

290
gan... erTobaÁ erTmyofeli yovlisa erTobisaÁ da arsebaÁ zeS-
TaarsebisaÁ (areop., saRmr., efr., 1.1); samebiTisa erTobisa, erT-
RmrTeebisa da erTsaxierebisa arca gamoTqumaÁ, arca mogone-
baÁ SesaZlebel ars (areop., saRmr., efr., 1.5); _ h` e[nwsij _ RmerTTan
erToba, ganRmrToba _ ganRmrToba ars RmrTisa mimarTi, rao-
den dasatevnel ars, msgavsebaÁ da erTobaÁ (areop., saekl., efr.,
1.3); _ e[nwsij _ ars vidreme keTilobaÁ erToba da erTobaÁ _ ke-
Tiloba (pr., kavS., petr., 13; 13.28-29) _ h` e`no,thj _ yovelTa missa mi-
marT suris, romeli-igi yovelTasa mas mimoganyofilsa simrav-
lesa yovlad erTobad moaqcevs missa mimarTca jerovnebiT
aRmxilvelTa, Semsgavsebulad Zalisa maTisa, aRiyvanebs da er-
T-hyofs maT martivmyofeliTa miT erTobiTa misiTa (areop., zec.,
efr., 1.2); pir mRdelT-mTavrobisa ars RmrTisa mimarTi, raoden
misawdomel ars, msgavsebaÁ da erTobaÁ misisa mqonebelobiTa
winamZRurad yovlisave samRdeloÁsa Ãelovnebisa da moqmede-
bisa (areop., zec., efr., 3.2); _ neoplat. _ h` e[nwsij, to; e[n _ erToba,
erTianoba _ erTobasa bunebisasa gasxuaebulebiTa guamovnebi-
saÁTa (kavS., ganmart., petr., bolosity., 217,10-11); ver-vinaÁ ganevlTas
sakrvelTa erTobisaTa, araobaÁca nivTisaÁ (kavS., ganmart., petr., $57);
_ saxelwodebaO`erTi~ _ SemdgomTagan hkadra mas [zesTerTs]
survilman erTobaÁ, viTar erTmqnelsa yovlisa siraÁsasa; xolo
keTilobaÁ _ viTar makeTebelsa arsTa yuavilisasa; xolo mamo-
baÁ _ viTar mizezsa myoTa aobisasa (kavS., ganmart., petr., $23); _ e`na,dej
_ henada, erTianoba da erTianobis principi _ nawilebrivni
[RmrTebrivni] warmoiSvebian yovlebrivTagan, da arca ganiwvale-
bian igini, rameTu erToba arian (pr., kavS., petr., 126; 78.7-8)
erTqmnil-i _ yoveli simravle erTsa Soris ixilvebis, viTar
mizezsa Soris TÂssa, arca ganTÂsulad da ganwvalebulad, vi-
Tar ricxuTa Soris, da arca SeerTebulad da erTqmnilad
(kavS., ganmart., petr., $1)
erTsaxiereba-Á _ o`moa,gaqoj _ ese igi ars, romel vity samebiTisa
erTobisa, erT-RmrTeebisa da erTsaxierebisa arca gamoTqumaÁ,
arca mogonebaÁ SesaZlebel ars (areop., saRmr., efr., 1.5)
erTtom-i _ o`mogenh,j _ rameTu yoveli asoÁ erTtom ars misda,
romlisada iyos aso (nemes., petr., 61,6-7)
erTqmna/-Á _ SeerTeba _ to. e`nw/sqai, e`ni,zetai _ umaRlesni umetes erT-
eqmnen TÂsTa mizezTa, xolo udaresni _ umcroÁs (pr., kavS., petr.,
131; 80.28-29; D§130); keTiloba TiToeulisa ars erTqmnaÁ yovlisaÁ,
xolo, Tu erTqmnaÁ keTil mebr bunebiT, da keTlobaÁca er-
Tmqmnel (pr., kavS., petr., 13; 13.21-23); _ to. e[n gi,nesqai _ Tu ara ars igi
TÂTerT da eziarebis erTsa, iyo sxuaÁ, TÂnier erTisa da ivno
erTqmnaÁ erTisa mimarT ziarebiTa (pr., kavS., petr., 2; 4.4-5); [qmnili
erTi] eziarebis erTsa erTqmniTa da ivnebs erTqmnasa (pr., kavS.,

291
petr., 3; 5.7-8); _ e;nosin _ erTqmnaÁ da SeerTebaÁ RmrTebrivi _ zia-
rebulisa misda erTisa mier (pr., kavS., petr., 130; 80.18-19; $129)
erTRmrTeeba-Á _ o`mo,qeoj _ ese igi ars, romel vity samebiTisa
erTobisa, erTRmrTeebisa da erTsaxierebisa arca gamoTqumaÁ,
arca mogonebaÁ SesaZlebel ars (areop., saRmr., efr., 1.5)
erTtom-i _ neoplat. _ erTi gvareobis mqone, monaTesave _ yo-
velni myofni anu sayovelTaoni arian.., anu nawil anu igiveoba
da erT-tom da erT-arseba (kavS., ganmart.,petr., $66 12-13); yoveli
vnebaÁ ar erT-tom ars (kavS., ganmart., petr., $2)
etl-i (ix. oqima-Á) _ neoplat. _ etli, wamyvani, matarebeli _ to.
o;chma _ yovelsa sulsa nawilebiTsa eseviTari aqus Sesarabami
saRmrToÁsa sulisa mimarT, romelsa queSe dawesebula arse-
biT, viTar etlsa missa etlisa misisa mimarT (pr., kavS., petr., 205;
123,12-14); _ to. merikh/j yuch/j o;chma _ calkeuli sulis matarebeli _
yovlisa nawilebiTisa sulisa etli miudrekelisa mizezisa
mier aRqmnil ars, xolo Tu samaradisod TanaRkrul da Sebu-
nebebul mÃmarebelisa misisa sulisada, iyos vidreme ucvale-
bel arsebiTa. rameTu miudrekelisa mizezisa mier xuda mas
guamovnebaÁ (pr., kavS., petr., 207; 124.13-17); nawilebiTisaca sulisa
etli samaradiso ars, rameTu mizezi miudrekelisagan aqus da
amisTÂs zesTa Zes aRmkulTaisa (pr., kavS., petr., 207; 124.19-21); _ yov-
lisa nawilebiTisa sulisa etli miudrekelisa mizezisa mier
aRqmnil ars... ityÂan, viTarmed samaradisod aquso sulTa na-
wilebiTTa oqimaÁ, romel ars etli naTlis guari, viTar amaT
cierTa mnaTobTaÁ. (kavS., ganmart., petr., $ 207)
eqs-i _ h` e;xij _ mdgradi, myari, ucvleli Tviseba _ ukueTu Zniadgan-
sagdebeli vidreme iyos, Seiqmnebis eqsad, xolo iqmnebis anu su-
lisa Soris, anu sxeulisa (amon., mosaÃs., tariW., 170,23); viTarebisaTa
oTxTa guarTa momcems Cuen aristoteli: pirvelad eqssa da dia-
Tessa, meored Zalsa da uZalobasa, mesamed vnebulebiTsa Zalsa
da vnebasa, meoTxed nakueTsa da morfsa (amon., mosaÃs., tariW., 169, 18)
eSmakebriv-i suli _ daimo,nioj _ antik. _ xelovnebis mfarveli ze-
bunebrivi suli _ eSmakebrivad sulad ityÂan, viTar midmoTa,
viTar ÃelovnebaTa Sina mommarjuTa, viTar ara ganmvlelTa
sxeulTa sferoebisagan... eSmakebri [suli keTil ars], viTar
ÃelovnebaÁ da maSueni aRqmnulTaÁ, da viTar ermis TbeTagani
(kavS., ganmart., petr., $129)

v
varskulavTmetyueleba-Á _ astrologia _ avstrologi,a _ ukue elen-
ni vidreme varskulavTa amaT da mzisa da mTovarisa aRmos-

292
lvisa da daslvisa da SemTxuevisa da kueTebisagan ityÂan gan-
gebasa yovelTave CuenTasa, rameTu amisTÂs ars varskulav-
Tmetyuelebisa ÃelovnebaÁ (damask., gard., 91, ars.)
varskulavTmracxveloba-Á _ astronomia _ h` avstronomi,a _ xolo
xedvad iTqumian varskulavTmracxvelobaÁ da queyanisamzome-
lobaÁ (damask., efr., dial., 51,18); zedmiwevnulobani sadme egreTve-
obis mqonebelTaTÂs STamovlen, ese igi ars, varskulav-
TmricxuvelobaÁ, queyanismzomelobaÁ... (amon., tariW., 8,23); aw ukue
warmarTni varskulavTagan da mzisa da mTovarisa aRmosavali-
sa da dasavalisa da zogebiT Semokrebisa amaTisa ityÂan gan-
gebasa TiToeulTa saqmeTa CuenTasa, rameTu amisTÂs iqmnebis
varskulavTmricxuvelobaÁ (damask., gard., efr., 91)
varskulavTmracxvelobiT-i _ to. avstronomiko,n _ swavlulebiTi igi
[filosofosobaÁ] ganiyofvis mricxuvelobiTad da musikobiTad,
queyanismzomelobiTad da varskulavTmracxvelobiTad (damask.,
dial., efr., 52,7)
vieToba-Á _ Tvisobrioba _ h` poio,thj _ ese arian arsebiTni da bu-
nebiTni ganyofilebani da TiTosaxeobani vieTobisani (damask.,
dial., 23,2, efr.)
viTar-i _ garkveuli Tviseba _ to. poio,n, to. pw/j _ viTari dahniS-
navs viTarebasa da mqonebelsa missa... rameTu viTarni ukue
arian mqonebelni mÃurvalebisani, xolo viTarebaÁ TÂT igi qo-
nebuli simÃurvale. iTqumis vidreme mravalgzis TÂT igi viTa-
rebaÁca viTarad (damask., dial., ars., 38,2)
viTareba-Á // viTaroba-Á (ix. romelobaÁ) _ erTi aT kategoriaTa-
gani: rogoroba (<ragvaroba) Tvisobrioba, Tviseba _ to. poio,n _
ese iwodebian Sesmenad da katiRoriad... amaT aTTa SesmenaTa, na-
TesavoanTa naTesavTagani erTi, vidreme, arsebaÁ ars, xolo
cxrani SemTxueviTni: ... raodenobaÁ, viTarebaÁ... (damask., dial.,
22,13, ars. // Sdr. iqve, romelobaÁ: efr.); viTari dahniSnavs viTare-
basa da mqonebelsa missa... rameTu viTarni ukue arian mqonebel-
ni mÃurvalebisani, xolo viTarebaÁ TÂT igi qonebuli simÃur-
vale. iTqumis vidreme mravalgzis TÂT igi viTarebaÁca viTarad
(damask., dial., 38,2, ars.); viTarebisaTa oTxTa guarTa momcems Cuen
aristoteli: pirvelad eqssa da diaTessa... mesamed _ vnebule-
biTsa Zalsa da vnebasa (amon., tariW., 169,18); _ i;dioj _ TevzTaca So-
ris mravali ganyofaÁ ars Tesl-Teslad ganyofili da saxeli-
Taca, da sazrdeliTaca, da xatiTaca, da sididiTa da viTarebi-
Ta ÃorcTa maTTaÁTa da ganSorebiTa mravliTa ganyofilebiTa
erTmanerTisagan (bas., equsT., uZv., 98, 1-5)
vinaoba-Á _ ti,j, to,de ti, _ bunebaÁ moaswavebs raodenobasa, xolo
guami – vinaobasa da vinaobasa (damask., dial., efr., 11,5)

293
vissamimarT-i _ mimarTebis, relaciis mqone; erTi aT kategoriaTa-
gani _ pro,j ti, _ vissamimarTni igi arian, romelni-igi viTar TÂT
iyvnen, egreTve sxuaTad iTqumodin, anu viTar-igi arn, sxuaÁ
sxÂsa mimarT sxua-yofad ukue iTqumis (damask., dial., 37,1, efr.)
vissamimarToba-Á (ix. raÁsamemimarTobaÁ) _ pro,j ti, _ mimarTebis kate-
goria – amaT ukue aTTa SesmenaTa da naTesavoanTa naTesavTagani
erTi igi pirveli arseba ars, xolo cxrani _ SemTxueviTni, ese
igi arian: ...meoTxed _ vissamimarTobaÁ (damask., dial., efr., 22,13)
vneba/-Á (ix. Sexudoma-Á, vnebulebaÁ) _ erT-erTi aT (SemTxveviT-
Ta) kategoriaTagan: fizikuri an sulieri zemoqmedeba, gancda,
ziani; sulieri gancda _ pa,scein, to. pa,qoj _ zogadi vnebaÁ esreT
ganisazRvrebis: vnebaÁ ars aRZrvaÁ sxÂsaÁ sxÂsa mier (damask.,
gard., efr.//ars., 126.5); moqmedeba ars bunebiTi aRZrvaÁ, xolo vne-
baÁ gareSe ars bunebisaÁ (damask., gard., efr., 126) // sxÂTa saxiTa
vnebad iwodebis moqmedebaÁca, rameTu moqmedebaÁ ukue ars bu-
nebisaebri moZravobaÁ, xolo vnebaÁ _ gareSe bunebisaÁ (damask.,
gard., ars., 126); viTarebisaTa oTxTa guarTa momcems Cuen aris-
toteli: pirvelad eqssa da diaTessa... mesamed vnebulebiTsa
Zalsa da vnebasa (amon., mosaÃs., tariW., 169,18); _ ityÂs: yoveli vne-
baÁ ar erT-tom ars, rameTu vityÂT, viTarmed, iyos Tu maerTe-
beli, maukudavebelad da mged _ viTar gonebisasa, sulisasa,
da bunebisa da cisasa _ aw ese maerTebelni vnebani cxoreba
maTda arian (kavS., ganmart., petr., $ 2); uqcevelad da Seurevnelad
meziara Cuen da araraÁ evno zeSTa savsisa mis da gamouTqume-
lisa dacalierebisagan (areop., saRmr., efr., 2.10); sxeuli, viTarca
sxeuli, moqmedebad ver uZlebs, mxolod ganWrad oden da vne-
bad (pa,scein) winamdebare (pr., kavS., petr., 80; 51.30-31); [qmnili erTi]
eziarebis erTsa erT-qmniTa da ivnebs erTqmnasa (pr., kavS., petr.,
3; 5.7-8); ziarebuli pirvel uZlieresisgan ivnebs (pr., kavS., petr.,
70; 46.2-4); yoveli vnebaÁ ar erT-tom ars, rameTu vityÂT, viTar-
med, iyos Tu maerTebeli, maukudavebelad da mged _ viTar go-
nebisasa, sulisasa, da bunebisa da cisasa _ aw ese maerTebel-
ni vnebani cxoreba maTda arian (kavSir., ganmart., petr., $2)
vnebad-i _ paqhto,j _ _ vnebadTaÁ romelime ars makeTebeli da
maRmrTebeli, xolo romelime _ mxrwneli da mSleli wesTa-
gan (kavS., ganmart., Ppetr., $11)

z
zedaganwvaleba-Á _ logik. _ zogadis, cnebis dayofa saxeebad da
qvesaxeebad _ h` evpidiai,resij _ ganiwvalebis kaci wulad da qa-

294
lad, aha, ganwvalebaÁ; da kualad, ganiwvalebis kaci sulad da
Ãorcad, aha, zedaganwvalebaÁ (damask., dial., 14,3, ars.)
zed(a)miwevniToba-Á _ h` avkri,beia _ ara SeimrRuevis winaaRmdgomTa
maT mier urTierTas SezavebaTa, arca SeuSTobies raÁme erTo-
biTisa zedamiwevniTobisa da siwmidisagan (areop., saRmr., efr., 11.2)
zedawarwera-Á _ aRwera, gansazRvreba – h` u`pografh, Tanamosaxele
arian, romelni saxeliTa eziarebodin urTierTas, xolo gansa-
zRvrebiT gina zedawarweriT ganiyofebodin (damask., dial., efr., 17,1)
zedmiwevna-Á// zedmiwevnileba-Á, zedmiwevnuleba-Á _ mecniereba,
codna _ evpisth,mh _ ganRmrTobilni zesTars da pirvel myof-
TaÁsa warmodgomil, vinaÁ arca TnebiTi Zali moqmedebs maTda-
mi da arca zedmiwevnaÁ da midmogonebaÁ da arca gagonebaÁ
(pr.kavS., petr., 123; 76,6-8); vity nawilad kacisad cxovelsa sity-
versa, mokudavsa, gonebisa da zedmiwevnilebisa Semwynarebelsa
(kavS., ganmart., petr., $2)
zedmiwevnilebiTi (Zali) _ SemecnebiTi, azrovnebiTi (unari, po-
tencia) _ to. evpisthmoniko,n _ ZalTa sulisaTaÁ romelime ars mem-
saxure da monebriv, xolo romelime _ dasabam da mTavar; da-
sabam ukuÀ – viTar mimogagonebiTi da zedmiwevnilebiTi (nemes.,
petr., 74, 22-24)
zedmiwevnuleba-Á da Ãelovneba-Á _ mecniereba _ h` evpisth,mh _ rame-
Tu ÃelovnebaTa da zedmiwevnulebaTa, da romelni amaTgan
saეmar arian, urTierTas moqene varT (nemes., petr., 1; 15.24-25); [kaci]
zedmiwevnulebasa da Ãelovnebasa da guarsa warhmarTebs (ne-
mes., petr., 22. 23-24); Tu ar iyos myofTa mizezi, ar-vinaÁ iyos wesi
pirvelTa da SemdgomTaÁ... da arca ÃelovnebaÁ da zedmiwevnaÁ
raÁTave myofTaganisaÁ, rameTu, ukueTu cnobaÁ mizezezTaÁ saqme
da aRsasruli ars zedmiwevnulebisa da ÃelovnebisaÁ, da maSin-
Ra vityÂT zedmiwevnad Ãelovnebasa, raJams mizezni vcnneT
myofTaniU (pr., kavS., petr., 11; 11.13-20)
zedmiwevnuloba-Á _ mecniereba _ h` evpisth,mh _ zedmiwevnulobaÁ sa-
maradisoTa da misawdomelTa ars mecniereba (amon., mosaÃs., ta-
riW., 17,7); zedmiwevnulobiT _ dawvrilebiT, zedmiwevniT, sizus-
tiT – evpisthmonikw/j _ filosofosni zedmiwevnulobiT miwdoma-
sa yovelTasa aRsTqumen (amon., mosaÃs., tariW., 48,13)
zedmogoneba-Á _ warmosaxva _ evpi,noia h` _ myofTaganni romelnime
Seguamebul arian, xolo romelnime litonTa zedmogonebaTa
Sina arian (amon., tariW., 34,7)
zedsaCino-Á _ zedapiri, sibrtye _ zedsaCinoÁ epifaniaÁ, romel
ars zedaÁ saxilavi velisaÁ, yovliTurT ver mqone siRrmisa
(kavS., ganmart., bolosity., 215, 10-12)
zedSemosrul-i _ garedan Semotanili, SeZenili, SemTxveviTi
_ evpeisie,nai _ aristoteli ZliTsa ukuÀ gonebasa TanSemzadebu-

295
lad kacisa, xolo moqmedebiTsa sarkumelTaÁT Cuendad zedSe-
mosrulad iTnebs (nemes., petr., 4, 10-12); _ evni,sthmi _ TÂTeulsa
[cxovelsa] bunebiTi da arasityÂerebiTi misca gulisxmisyo-
faÁ, romelTame Soris gularZnilebanica dasxna... orTa amaT
mizezTaTÂs: raÁTa zedSemosrulTa mavneTagan daicvebodin da
momavalTa ganekrZalebodin (nemes., petr., 2; 49.10-14); _ evpei,saktoj _
ganeyofÂs Zali CuÀulebasa amiT vinaÁve, rameTu Zali yoveli-
ve bunebiTad ars, xolo CuÀulebaÁ _ zedSemosrulad (nemes.,
petr., 41; 161.25-26); _ evpeisodiw/de,j _ odesme myofi da odesme aramyo-
fi ar pirvel, arca mebr TÂTad myof, aramed zedSemosrul da
sxuagniT momaval (pr., kavS., petr., 19; 17.10); _ qu,raqen _ cxorebasa...
dabunebebulad ganicdi maT Soris, xolo Zalsa gamgoneobisa-
sa uzesTaesTaÁT zedSemosrulad: amisTÂs ityoda aristoteli
`TÂraTenad~, romel ars es-viTa nakadi mzisa SaravandTaÁ sar-
kumelTaÁT da ar SigniT (kavS., ganmart., petr., $20)
zedwarweril-i _ gÂÃms Cuen Tqumad( yovlisa wignisa zeda, ro-
mel arian eseni: gani, saÃmari, sakuTari, wesi, mizezi zedwar-
werilisaÁ, TavTa Sorisi ganwvalebaÁ (amon., mosaxs., tariW., 20,28)
zemeqoneoba-Á (ix. zesTmeqoneoba-Á) _ ganyenebiT, zemoT dgoma,
aRmatebuloba _ evxai,reton _ TÂTeba [ars] oden misisa [erTisa]
zemeqoneobisa (pr., kavS., petr., 21; 18.32); zesTaRmavlobisa ZalisaÁ
ars umetes zemeqoneobaÁ udaresTagan da ufroÁs SeerTebaÁ
umjobesTadmi TÂTeba (pr., kavS., petr., 131; 80.30-31) [ars]; _ evpikratei,a
_ TÂTeba [ars] ... mSoblebrivisa Zalisa, raÁTa zemeqoneobiTa
TÂsiTa mravalkec hyofdesZalTa warmoSobilTasa (pr.; kavS.,
petr., 152; 92.13-14)
zena-Á _ zemo, zeviT mdebare, umaRlesi _ to; a[nw _ yovelni TÂs
Soris mohqonan: romelnime xatovnebiT, viTar zenani da goni-
erni, xolo romelnime igavebiT da mizezovnobiT (kavS., ganmart.,
petr., $195)
zeoba-Á _ miRmuroba, zesTaoba, zemdgomoba _ Sen odes zeobaÁ
gesmas anu queobaÁ, nu adgilTa warmoikerpeb da hazroÁ usxeu-
loTaTÂs da ganuzidvelTa..., aramed simarjueni arsebaTa da
ZalTani da ufro moqmedierobaÁ gaigone (kavS., ganmart., petr., $177)
zesTa-Á _ uzenaesi, miRma arsebuli _ krei,ttwn _ gaordes ese, vi-
Tarca mimdreki da midrekadi, da zesaTaÁ da damxe, da viTar
meqmi da uqmi (kavS., ganmart., petr., $17)
zesTaarseba-Á _ uzesTaesi arseba _ u`perousi,a, u`perou,sioj _ ukueTu
arsTani arian mecnierebani, zesTa mecnierebaTaÁ ueWuelad zes-
Taarsebisaca iyos da winaukmo, zesTaarsebisaÁ mecnierebisaca
uzesTaes iyos (damask., gard., ars., 40); rameTu viTarca zesTaarse-
bisaÁ ars-iqmna qalwulisagan SobiTa, egreTve zesTa kacTa moq-
medebda kacTasa (damask., gard., ars., 197); zesTaÁ zesTaTaÁ erTi da

296
pirveli keTilobaÁ... arca kualad miscems sacnosa uwyebisasa
uTqusa yovelTagan zesTaarsebasa da zesTaobasa TÂssa, raÁTa
ara misawuTo-yos TÂTebaÁ TÂsi uTÂToÁ (kavS., ganmart., petr., $8)
zesTars-i _ neoplat. _ umaRlesi arsi _ u`perou,sioj _ ganRmrTo-
bilni zesTars da pirvel myofTaÁsa warmodgomil, vinaÁ arca
TnebiTi Zali moqmedebs maTdami da arca zedmiwevnaÁ da mid-
mogonebaÁ da arca gagonebaÁ (pr., kavS., petr., 123; 76.6-8); vinaÁTgan
mziarebeli raÁve-da nawilebiTi myofi ars, xolo erTebriv
mxoloÁ _ zesTarsi ars da amis mier umsgavso iqmnebian (pr.,
kavS., petr., 136; 83.22-23); _ yoveli ziarebiT GRmerTi zesTarsi ars
aobaÁ da zesT gonebisa (pr., kavS., petr., 115; 70.19-20); Tu pirveli
erTTa zesTarsi ars, vinaÁ yoveli ziarebiT GRmerTi pirve-
lis-gamoÁsa siraÁsa ars viTar RmerTi, zesTars vinaÁve iyos
TiToeuli amaTi (pr., kavS., petr., 115; 70.26-29)
zesTarsn-i _ RmrTebrivi ricxvebi (ziarebiT RmerTni), igive hena-
debi, arsis rigSi erTsa da namdÂlmyofs Soris dawesebulni
_ u`perousi,oij _ RmrTeebri ricx yoveli zesTarsi ars (kavS.,
ganmart., petr., $115); zesTarsni erTni da RmerTni TÂsTa saSual-
Ta mier vidre ukuanaisknelTamde mihfenen TÂsTa RmrTebrivTa
da erTebrivTa TÂTebaTa da naTelTa da ar Tanmiequsvian da
arca sqesTa Seiwynareben SemdgomTagan... ara adgilTa arian
moqene da arca gansazidTa mier Semoweril, aramed uadgilod
ipyroben adgilis-SorisTa da usaxod SesaxulTa, rameTu er-
Tnia da uzadoni xatni mis miuwvdomelad erTisani (kavS., gan-
mart., petr., $141)
zesT(a)sruli _ u`pertelh,j _ yovlisa Semoqmedi, mpyrobeli, da mmar-
Tebeli, zesTasruli da pirveliTgan sruli (damask., gard.,
ars.,42); _ u`perlh,rej _ zesTsrul vinaÁve Ãams srulmyofeli sxua-
TaÁ da sxuaTadmi ganmwami TÂsTa minergvaTaÁ, viTar-igi
RmrTivi keTilTa mier TÂs-mierTa aRavsebs TÂs-Soris TiToe-
ulTa da ars zesTsrul (pr., kavS., petr., 132; 81.9-12); _ teleio,tatoj _
zesTsrulisgan [ars] gzavnaÁ warmoobisaÁ da ukuqcevaÁca vid-
reme zesTsrulisadve (pr., kavS., petr., 37; 28.33_29.1-3)
zesTganyenebul-i _ evxh,rhtai _ [mizezi] yovelsa hpoebs TÂs Soris
warmodgomilad, xolo igi yovliTurT zesTganyenebul ars
(pr.,kavS., petr., 98, 61.6-7)
zesTerT-i _ neoplat. _ umaRlesi erTi, TviTerTi _ evpe,keina to. e`n
_ yovelTa sxeulTa dauzesTavdebis sulieri arsebaÁ, yovel-
Ta sulTa uzesTaes _ gonebaÁ gonieri da yovelTa guamovneba-
Ta gonierTa _ zesTerTi (pr., kavS., petr., 20; gv.17.14-16)
zesTmdebare-Á _ ganyenebuli _ evxai,retoj _ Semdgomad meoredad
aqus simravlesa TÂTebaÁ erTebrivisa pirvelisaÁ da sirasa
Soris zesTmdebarisa (pr., kavS., petr., 97; 60.8); _ ai` u`perte,rwn _ zes-

297
T-mdebareni uyovles arian da Soris SemdgomTaÁsa ar Seiwere-
bian (pr., kavS., petr., 150; 90.29-31)
zesTmdebareobiTi mizezi _ neoplat. ierarqiulad arsis rigSi
zemoT mdebare, umaRlesi mizezi _ h` u`perkeime,nh aivti,a _ warmoma-
yenebelobiTi Zali zesTmdebareobiTisa mizezisagan [ars] da
TÂT ese mizezobaÁca uSemdgomesTa TÂsTaÁ pirvelisa mizezi-
sagan aqus (pr., kavS., petr., 56; 37.30)
zesTmeqoneoba-Á _ u`perplh,rouj _ [RmrTivi] Tanmiscems SemdgomTa,
da esreT zed-miuwadebsPpirvel misacemelTa zesTmeqoneobiTa
keTilTaÁTa (pr., kavS., petr., 132; 81.14-15)
zesTsruleba-Á _ u`pe,rplhrej _ [RmrTeebrni] sxuaTa Tan-miscemen aobaTa
TÂsTa zesT-srulebisa mier maTisa (pr., kavS., petr., 132; 81.5-6; D.$131)
zeSTaarseba-Á (ix. zesTaarsebaÁ) _ u~perou,sioj _ yovelnive arsni
miiReben wina-ganmgebelobasa zeSTaarsebisa misgan da yovelT-
mizezisa RmrTeebisa aRmomdinaresa (areop., zec., efr., 4.1)
zeSTagoneba-Á _ areop. ierarqiulad maRla mdgari, umaRlesi gone-
ba _ u`pe.r nou/n _ saRmrToni igi gonebani SeerTebulni TÂsTa mo-
gonebaTa SeeerTebian maT mier cnobilTa maTca da kualad ucna-
urisa misve aRvlen zeSTagonebaTa damyarebulisa SeerTebisa (a-
reop., saRmr., efr., 11.2); _ u`pe.r dia,noian _ yovelTa mogonebaTagan mou-
gonebel ars zeSTagonebisa igi erTi (areop., saRmr., efr., 1.1)
zeSTadasabam-i da zeSTadasasrul-i _ o` u`pera,rcioj kai. u`pertelh,j _ igi
ars yovelTa dasabam da dasasrul zeSTadasabamisa da zeSTa-
dasasrulisa (areop., saRmr., efr., 4.10)
zeSTasavse-Á – u`perplh,rhj – uqcevelad da Seurevnelad meziara
Cuen da araraÁ evno zeSTasavsisa mis da gamouTqumelisa da-
carielebisagan (areop., saRmr., efr., 2.10)
zeSTasavseba-Á – u`perplh,rhj – Sors ars amaTgan, romeli-igi uzeS-
Taes ars arsTa Soris myofisa amis erTobisagan da simravle
ganuyofel, aRuvsebel zeSTasavseba, momyvanebel yovlisa er-
Tobisa da simravlisa da srul-myofel da Semomkrebel (areop.,
saRmr., efr., 2.11)
zeSTasavseoba-Á _ h` u`perplhro,thj esoden yovliT kerZo mouklebel
arian da igive aqus zeSTasavseobaÁ (areop., saRmr., efr., 9.2)
zeSTasaukuneTa-Á – u`pe.r aivw/na – kualad pirvel saukuneTa ars, vi-
Tar-igi wina saukuneTa ars da zeSTasaukuneTa ars da meufe-
baÁ misi meufeba yovelTa saukuneTa (areop., saRmr., efr., 10.3)
zeSTasacnobeloba-Á – u`pe.r to. noei/sqai – romliTa aRematebis igi
mogonebaTa da zeSTacnobisa ars da zeSTasacnobelobisa da
zeSTa TÂT mis yofisaca myof (areop., ep., efr., 9.5)
zeSTasaxier-i – to. u`pera,gaqon – aw ukue SeerTebuli igi zogad
yovlisa RmrTeebisa arspzeSTasaxieri, zeSTaRmerTTaÁ, zeSTa-
arsebisaÁ, zeSTa-cxorebisaÁ, zeSTasibrZnisaÁ (areop., saRmr., efr.,

298
2.3);vinaÁTgan vieTme CuenTaca saRmrToTa mRdel-moZRuarTa
TÂTsaxierebisa da ganmRrTobisa guam-myofel Tques zeSTasa-
xieri igi da zeSTaRmerTTa TÂTsaxierebaÁ (areop., saR., efr., 11.6)
zeSTasaxiereba-Á _ h` u`pera,gaqoj SeerTebiT ukue da sazogado ars
erT-mTavrobisa samebisa zeSTaRmrTisa RmrTeebaÁ, zeSTasaxie-
rebisa saxierebaÁ (areop., saRmr., efr., 2.4)
zeSTasofel-i _ saxierebaÁ..., romeli yovelTa zeSTasoflisaTa
da soflisa zedaTa da soflisa SinaTa gonebaTa savsebisagan
TÂsisa ganabrwyinvebs da yovelTa maT sacnaurTa ZalTa maTTa
ganaaxlebs (areop., saRmrT., efr., 4.6); RmerTTmTavrobiTiTa miT ga-
lobiTa zeSTasofelsa ganvbrwyindeT (areop., saRmrT., efr., 4,1)
zeSTasruli (ix. zesTsruli) – u`pertelh,j – srul ars ukue usrul-
Ta Soris, viTarca srulTmTavari, xolo usrul _ srulTa
Soris, viTarca zeSTasruli da winaÁTve pirveliTgan sruli
(areop., saRmrT., efr., 2.10); viTar-igi usityuobasaca vityÂT zeSTa-
sityuaobisaTÂs da usrulobasa zeSTasrulisaTÂs (areop.,
saRmrT., efr., 7.2)
zeSTaRmerT-i _ o` u`pe,rqeoj _ vinaÁca vinaÁTgan vidre bunebisa Cue-
nisadmde movida kacT-moyuarebisaTÂs da WeSmaritebiT ars iq-
mna da mamakac iqmna zeSTaRmerTTa (areop., saRmr., efr., 2.10); same-
bao zeSTaarsebisao da zeSTaRmerTTao da zeSTasaxierebisao,
romeli-ege xar zedamxedvel qristeaneTa RmrTiv ganbrZnobi-
lobasa (areop., said., efr., 1.1)
ziareba/-Á _ erTianoba – h` koinwni,a– gÂÃms Cuen, ukueTu oden missa
mimarT ziarebad gusuris, raÁTa saRmrTosa mas Ãorcielad moqa-
laqobasa missa ganvicdideT (areop., saekl., efr., 3.III.12); _ suna,ptein _
saukuniTTa ziarebad Soris nawilsa Jamisasa qmnili SeuZle-
bel ars (rameTu romelime qmnadi ars, xolo romelime myofi,
da viTar odesve myofi samaradisod warmodgomilsa gaeyof-
vis) (pr., kavS., petr., 55; 37.2-5); _ neoplat. _ h` me,qexij _ emanaciis,
arsis rigebis warmoobis meqanizmi, erTisken ukuqcevis piroba:
yoveli momdevno rigis (seria, `sira~) Tavisi `siraTmTavris~
wina (zemoT myofi) rigis `siraTmTavarTan~ ziarebis meSveo-
biT msgavsebis safuZvelze warmoeba, TanasworTa Soris urTi-
erTmonawileoba: arsis rigSi, struqturaSi Semdgomi iziarebs
qvemdgoms, xolo qvemdgomi eziareba zemdgoms; Tanasworni, er-
Ti rigis, erTi gvarisani eziarebian erTurTs _ ixile da Se-
iswave, rameTu sxua ars, odes sTqua, viTarmed `iziarnes~ da
sxua, Tu `eziara~, anu-Tu `iziara~, rameTu yoveli ziarebaÁ
rec-Tu sworTa Soris ixilvebis, viTar amaT oTxTa kavSirTa
Soris... aramed ese viTarmed, `eziarebis~ anu `iziara~ damisa-
xavs orsa: viTarca odesme umjobesisagan udaresisa mimarT,
viTarca mizezisagan mizezoanisa mimarT: viTarmed iziara

299
uzesTaesman da mizezman TÂs-gamoÁ mizezoani... da kualad, ezi-
ara mizezoani... TÂssa mizezsa da mezesTaessa TÂssa (kavS., gan-
mart., petr., $1; 12.20-33); yoveli simravle eziarebis raÁTave erTsa
(pr., kavS., petr., 1; 3.7); ar eziarebis yoveli yovelsa, rameTu ara
ars TandawesebaÁ yovliTurT umsgavsoTaÁ (pr., kavS., petr., 123;
76.6-8); ars Tu SeerTebuli, eziarebis igi raÁTave erTsa, vinaÁ-
ca iTqumis igi SeerTebulad (pr., kavS., petr., 4; 5.15-16); ukueTu [mi-
zezoani] yovliTurT ganWril, iyos uziarebel, da ara hqon-
dis misdami mizezsa TanamelmeobaÁ, da ar-vinaÁ Tan-eqonos da
eziaros (meqe,xei) sxuaÁ sxuasa, iyos raÁ yovliTurT sxuaÁ (pr.,
kavS., petr., 28; 24.7-10); ziarebaÁ amsgavsebs ziarebulsa mziarebe-
lisad da Tan-miubunebebs (pr., kavS., petr., 182; 109.21-22); meoreni
Semdgomad maTsa [arian], romelTa ziarebisa mier (kata. me,qexin)
aqus srulebaÁ (pr., kavS., petr., 153; 92.28-29); msgavsTa mier [ars] yo-
veli ziarebaÁ (pr., kavS., petr., 165; 99.3); _ mete,cein _ yovelsa TiTo-
eulsa wessa Soris nawilebiTsa orsaxed Zal-uc ziarebaÁ zes-
TmdebareobiT maxlobelisa TÂsisa da aRmamkobelisa mxoloÁ-
sadmi: anu TÂsisa yovlobisa mier, anu mis-Sorisisa nawilebi-
Tisa da Tandadasebulisa mier rabamobisaebr yovelsa Soris
sirasa (pr., kavS., petr., 107; 67.3-7) yoveli qmnili erTi ziarebiTa
erTisaÁTa iqmnebis erT (pr., kavS., petr., 3; 3.3); _ ai` meqe,xei _ ziare-
bani TantomTa mier da msgavsTa srul iqmnebian (pr., kavS., petr.,
130; 80.2); _ koinwni,a _ SeerTeba, gaerTianeba _ xolo, Tu ukun-
qcevaÁ ziarebaÁ vinaÁve ars da SeerTebaÁ, xolo yoveli ziare-
baÁ da SeerTebaÁ mier msgavsebisa, vinaÁ yoveli ukunqcevaÁ
msgavsebisa mier srul iqmnebis (pr., kavS., petr., 32; 26.17-22); yoveli
ukunsaqcevelisa mimarT iswrafvis SeerTebad da wadnoÁs mis
mimarT ziarebasa da TanSekrvasa (pr., kavS., petr., 32; 26.17-18); TiTo-
eulsa wessa zeda ars vidreme ziarebaÁ da SeerTebaÁ da igive-
obaÁ (pr., kavS., petr., 21; 19.1-2)
ziarebad-i _ meqekto,j _ ziarebis damSvebi _ yoveli gonebaÁ anu
ziarebadi iyos, anu uziarebeli, da [Tu] ziarebadi, anu zesT-
aRmkulisa sulTa mier iziarebis, anu aRmkulis-SorisTagan
(pr., kavS., petr., 166; 99.17-19)
ziarebiT RmerTi _ zesT arsebiTi, RmrTebrivi ricxvi, gan
RmrToba ziarebiT rom aqvs miRebuli, `erTni~, henadebi _ yo-
veli RmerTi ziarebiTi, ese igi ars, erTTa anaTxzi da siraÁ
maTi, sazRvari arso myofTaÁ (kavS., ganmart., petr., $117)
ziarebul-i _ o` meteco,menoj _ rasac an visac eziarebian, ziarebis
obieqti ziarebaÁ amsgavsebs ziarebulsa mziarebelisad da
Tan-miubunebebs (pr., kavS., petr., 182; 109.21-22); _ jer-ars, raÁTa yo-
veli mziarebeli raÁTave emsgavsebodis ziarebulsa, xolo
raÁTave sxuaÁ iyos da umsgavso (pr., kavS., petr., 136; 83.9-10); _ to. mete

300
co,menon _ yoveli mziarebeli ziarebulsa udares ars, da yove-
li Tanziarebuli _ uziarebelsa (pr., kavS., petr., 24; 21.17-18)
zogad-i – saerTo, sazogado – koino,j – mqonebelTa ukue oTxTa
sazogadoTasa: sulierisa da usuloÁsaTa, eseni kualad aRiy-
vannes zogadisa naTesavisa mimarT _ sxeulisa (amon., tariW., 18,22)
zogadoba-Á _ sayovelTaoba, ganzogadeba – h` koinwni,a _ zogado-
baÁ da Sesakrebeli TiToeuladTa warmoaCens (amon., tariW., 138,1;)
zomiereba-Á _ Sesabamisoba, Tanazomiereba _ summetri,a – saRmrToÁ
mRdelTmTavari ... saRmrTod momavalTa missa mRdelT-mTavro-
biT gamoubrwyinvebs ganaTlebaTa TÂsTa ... Semsgavsebulad Ti-
Toeulisa samRdeloÁsa zomierebisa (areop., saekl., efr., 2.III.3)
zomoba-Á _ zoma, raodenoba _ po,son_ yoveli usazRvroÁ anu zo-
mobasa Soris ars, anu didobasa Soris, anu Zalsa Soris (pr.,
kavS., petr., 86; 54.11-13)
zraxviT guleba-Á _ fiqriT, gulSi gansjiT arCeva _ boulh, h` _ [wi-
naaRrCevaÁ] ars Sezavebul raÁme ganzraxvisagan da mimosjisa
da wadilisa; da arca wadil vinaÁme ars martod da arca
zraxviT guleba mxolod, aramed amaTgan raÁme erTqmna da
TanSedgoma (nemes., petr., 136, 13-17); [winaaRrCevaÁ] zraxviT gulebaÁ
vinaÁ-me ars da ganzraxvaÁ sabWosa-Soris sjisasa daRacaTu
ara TÂT igi gulebiTi zraxvaÁ (nemes., petr., 136, 21-24)
zuelva-Á _ baZva, mimsgavseba _ mivmhsij _ namdÂl da WeSmaritebiT
igi [saukuno] ars mxudar uzadosa pativsa myofobisasa: xolo
ars saukunoÁ oden zuelviT da sexnaobiT (kavS., ganmart., petr., $87)
zuav-i _ masa, sidide _ o[gkoj _ yoveli ganwvalebadi anu simrav-
liTa ars, viTar ricxÂ, anu sididiTa, viTar-raÁ onkos, romel
ars zuavi (kavS., ganmart., petr., $171)

T
Tavisufal-i _ rameTu keTilobaÁ SurTagan Tavisufal... ars (kavS.,
ganmart., petr., $ 25)
Tanaarsi _ to. o`moousi,on _ logik._ Tanaarsad da Tanabunebad da
Tanamosaxed da TanamonaTesaved da Tanamoxatovned ityÂan mis-
ve da erTisa saxoanisa saxisa mimdgomTa ganukueTelTa (damask.,
dial., ars., 27,2); _ dogmat _ [ZeÁ RmrTisaÁ], ars Sobili da ara
qmnuli, Tanaarsi mamisaÁ (damask., gard., 46, efr.)
Tanabuneba-Á _ erTi da imave bunebis mqoneni _ o`mofuh,j _ Tanaar-
sad da Tanabunebad ityÂan misve da erTisa saxoanisa saxisa
mimdgomTa ganukueTelTa (damask., dial., ars., 27,2)
Tanagagoneba _ sunepinoe,w _ odes-raÁ ixilos vaSli, erTbamad na-
kuÀTsa da fersave Tanagaigonebs da amaTca (nemes, petr., 80, 5-6)

301
Tanadausabamo-Á _ suna,narcoj _ TanadausabamoÁ dabadebaÁ nebebisa
RmrTisa saqme ars da ara Tanadausabamo ars RmrTisa (damask.,
gard., efr., 48); ara-Tu esreT litonad Tanadausabamo RmrTisa
pirvel saukuneTaÁsa jer-ars gonebaÁ saukuned saxel-debul-
TaÁ (areop., saRmr., efr., 10.3)
Tanalmoba _ TanagrZnoba _ sumpa,scw _ ara guaqus Cuen mRdelT-
mTavari ver SemZlebeli Tanalmobad (sumpaqh/sai) uZlurebaTa
CuenTa (areop., ep., efr., 8.5)
Tan(a)melme _ sumpa,scein _ esenive vnebulTa-Tana sxeulTa ivneben,
xrwnilebasa-Soris da qmnadobasa Tanamelmeni (sumpa,sconta) sxeul-
Tani (nemes., petr., 2., 30.7-9); [warmoarsebuli] iyos Tu umetes ganwva-
lebul, umetesca sxua da ucxo iyos TÂsisa warmomeSÂsagan...…i-
yos vidreme Tanulmo, vidreRa Tanmelme (pr. kavS., petr., 28; 24.20-21)
Tan(a)metome-Á _ logik. _ imave rigisa, erTi da imave gvarisa _
o`mofuh,j _ piri ars, romeli TanametomeTa TÂsTagan ganyofiT
gamosazRvrebulsa sacnaurebasa momcemdes Cuen (damask., dial.,
29,1, ars.) _ suggenh,j _ neoplat. Aarsis struqturaSi umaRles
gvarTa TanamonaTesave, imave `siraSi~, imave rigSi mdgomi _
[yoveli umoqenoÁ] raÁTave TÂs da Tanmetome ars pirvelsa ke-
Tilobasa, raÁzomiTa iyos SemZle datevnad TÂs Soris kaTi-
lobasa (pr., kavS., petr., 9; 10.15-16)
Tan(a)meÃmeoba _ Tanxmoba _ viTar-da TanameÃmeobs Cemica pavle
(kavS., gnmart. bolosity., 210, 7); esTa TanmeÃmeobs Cuensa mas orfeoss,
attikeli ese, daviTs da mefesa (kavS., ganmart., bolosity., 210, 24-26)
Tanganzidul-i _ sundiastavj _ ukudavTa moqmedebaÁ da Zali ukudav
da samaradiso ars da samaradmyosa Tanganzidul (kavS., ganmart.,
petr., $24)
Tanganwvalebul-i _ sundiairetov~ _ Tanagayofili _ ars sxuaÁ erTi,
xiluli Soris simravlesa da Tanganwvalebuli simravlesave
Tana (kavS., ganmart., petr., $24)
Tangasaval-i _ logik. _ gamomdinareoba, danaskvi _ sumpe,rasma _
da kualad mesamed _ sÂmperazmaÁ, romel ars Tangasavali
(kavS., ganmart., petr., $1)
Tanamoguame _ erTi da imave hipostasisa _ o`mou?po,statoj _ Tanamo-
guame arian, raJams ori bunebaÁ erTsa guamsa Sina SeaerTon
da erTi Sezavebuli guami aqundes (damask., dial., efr., 35,6)
Tanamodase-Á _ zeciur ierarqiaSi imave rigisa, imave dasisa _ o-̀
motagh,j _ amas samobiTsa Semkulebasa, viTarca erTsa da Tana-
modasesa, namdÂlve pirvelad mRdelT-mTavrobad ityÂs dide-
buli winamZRuari Cueni [pavle] (areop., zec., efr., 6.2); wmidaTa
maT ÃelmwifebaTa dasi Tanamodase ars wmidaTa maT uflebaTa
(areop., zec., efr., 8.1); wmidani igi mTavar-angelozni Tanamodaseve
arian zecisaTa maT mTavrobaTa (areop., zec., efr., 9.2)

302
Tanamosaxe _ logik. _ erTsa da imave gvarSi Semavali saxeebi _
o`moeidh,j _ Tanamosaxe arian, raodenni misve saxisa queSe daiwe-
sebian (damask., dial., 35,3, ars.); Tanamosaxe arian, raodenni masve
saxesa queSe daiwesebian da ziar arian sityÂTa arsebisaÁTa
(damask., dial., 23,3, efr.); _ msgavsi _ arsebaÁ ukue sazogadosa da
gareSemcvelsa saxesa TanamosaxeTa guamTasa dahniSnavs, viTar-
igi RmerTi, kaci (damask., gard., 183,79, ars.)
Tanamosaxele-Á _ saxeliT erTi, ganszRvrebiT sxvadasxva (kate-
goriebi) _ h` o`mw,numoj kathgori,a _ Tanamosaxele SesmenaÁ ars, ra-
Jams saxelsa miiTualvides, xolo ganCinebasa _ arasada, vi-
Tar-igi xati kacisaÁ miiTualavs ukue saxelsa kacisasa, xolo
ganCinebasa sazRvrisasa _ arasada (damask., dial., efr., 9,2 // Sdr.:
saxel-modgami _ars., iqve); _ h` sunw,numoj kathgori,a _ saxeliTac da
ganszRvrebiTac ziari kategoriebi _ Tanamosaxele SesmenaÁ
ars, raJams saxelsaca da sazRvarsa mis saxelisasa miiTual-
vides, viTar-igi cxoveli Seisminebis kacisad da miiTualavs
kaci saxelsaca da sazRvarsa cxovelisasa (damask., dial., 9,1, ars.,
// Sdr. erTsaxeli: efr., iqve)
TanasaTno-yofaÁ _ mowoneba, gaziareba, miReba, aRiareba, rwmune-
ba _ h` sugkata,qesij _ sarwmunoebaÁ ars gamouwulilveli Tana-
saTno-yofaÁ (damask., gard., 84; 240, ars.)
Tanasamaradiso _ Tanamaradiuli _ sunai,d? ioj _ agebaÁ RmrTisa ne-
bebisa saqme da ara Tanasamaradiso ars RmrTisa (damask., gard., 8;
48, ars., // Tanadausabamo ars RmrTisa; efr., iqve)
Tanatom-i _ suggenh,j _ Semoqmedi umciresTagan urTi-erTas Sea-
xebs ganTÂsebulTa bunebaTa, raTa erT yos da Tanatom yove-
li agebuli (nemes., petr., 8, 2-4)
TanaRkrva/-Á _ neoplat. _ erTisgan `warmoobis~ meqanizmi: mom-
devno rigis wevrTa mikavSireba, wina rigis mTavarTan (guar-
TmTavarTan, siraTmTavarTan) mikvra _ suna,ptw / suna,ptein _ sa-
Wirvo ars, raÁTa umwuervalesni SemdgomTani TanaRekrvodin
misasrulsa pirvelTasa (pr., kavS., petr.; 148,89.32_90.1); _ suna,ptesqai _
odesme mziarebelman gonebisaman arromliTa mixanoÁTa SeuZ-
los TanaRkrvaÁ RmerTTaÁ (pr.,kavS.,petr.; 185, 111.8-9)
TanaSeTxzva-Á _ h` sumplokh, _ aramed arian wmida da Seurevnel
yovlisave nivTierisa TanSeT[x]zvisagan, mxolod sulierebriv-
ni vinaÁme arian (nemes., petr., 102, 3-5)
Tanbuneba-Á _ o`mofuh,j _ erTisa da keTilobisa Tantom da Tanbu-
neba [ars] RmrTebrivi ricx (pr.kavS., petr., 114, 70.8-9)
TanbunebiTn-i _ erTi bunebis mqoneni _ ta. o`mofuw/j _ TanbunebiTni
eziarebian TÂsTa dazesTaebulTa wesTa, xolo gansazidsa So-
ris moqcevTasa mdgomni Seuxeb arian maTgan, rameTu ara yo-

303
velni misve da erTisa wesisani arian, daRaTu misve aRmkuli-
sani (diakosmh,sewj) iyvnen (pr.kavS., petr., 110, 68.9-12)
Tandadasva _ Sewyoba, Tanxmoba _ Tandaedasebian mas platon da
platonurni monacvaleni saydarTani yovelni (kavS., ganmart., bo-
losity., petr., 213,10)
TandadebaÁ _ logik. _ sinTezi, Sedgena _ h` su,nqesij _ odes ze-
moÁT STamovidodis pirvelTa dasabamTagan ukuanaÁsknelTa
momarT, TandadebaÁ ars, xolo odes ukuanaÁsknelTagan pir-
velTa dasabamTa mimarT aRvidodis _ aRlevasa (amon., mosaxs., ta-
riW., 32,24)
TandarTvaÁ _ Tanxmoba _ h` sugkataqe,sij _ xolo mimogonebiTisa
arian tomobiTni ukuÀ: sjaÁ da TandarTvaÁ (nemes., petr., 88, 23)
Tandaweseba-Á _ erT TanrigSi daweseba _ su,ntaxij _ ar eziarebis
yoveli yovelsa, rameTu ara ars TandawesebaÁ yovliTurT um-
sgavsoTaÁ (pr., kavS., petr., 123, 76.12-13)
Tandawesebul-i _ arsis struqturis imave sriaSi („siraSi“), rig-
Si mwkrivSi myofi, dadgenili, dawesebuli _ o~motagh,j _ yoveli
nawilebiTi gonebaÁ eziarebis zesT-gonebiTsa da pirvelsa
mxolosa yovloobiTisa mier gonebisa da Tandawesebulisa
TÂsisa nawilebiTisa erTisa (pr.kavS., petr., 109, 67.20-21)
Tandauwesebel-i _ aq: erTTa rigisagan ganyenebuli _ ars pirve-
li erTi zesTaÁ yovelTa erTTa gankargviT da Tandauwesebel
sirasa mas erTTasa (kavS., ganmart., petr., $116)
Tanziareba _ h` me,qexij _ wadilnica vidreme ukumqcevelTani ganiy-
vnen: rameTu anu myofobiT oden hqondis simarjueobaÁ Tnzia-
rebad mizezTa (pr.,kavS. petr., 39, 29.27-30)
TanziarebiT (warmodgomili) _ TanamonawileobiT warmoSobili
_ kata. me,qexin (u~festhken) _ samsaxed warmodgomil arian TiTo-
eulni [myofni]: anu mizezovnobiT, anu myofobiT, anu Tanziare-
biT (pr.kavS., petr., 118, 72.18-19); romelime TanziarebiT iqmna warmo-
mayenebel sxuaTa, xolo romelime TanmicemiT da upirveles
maTsa, romelman misca SemdgomTa Zali qmnisa da warmoCenisaÁ
(pr.,kavS.petr.,T.56, 38,9-12)
Tanmearseoba-Á _ Tanaarsoba, Tanyofna _ metousi,a _ yoveli... sxe-
uli midrekadi ars sxÂsa mier, TÂT TÂsda midrekad ver Sem-
Zle, aramed TanmearseobiTa sulisaÁTa midrkebis misgan (pr.
kavS. petr., 20, 17.16-18); sadaveca warmodgomil iyos TanmearseobaÁ
gonebisaÁ, saWiro ars, raÁTa Tanmoaqundes Zali meuwyeobisaÁ
(pr. kavS. petr., 20, 18.17-18); sxeuli ucxo ars xuedrisa amisgan [au-
geblobisgan], aramed TanmearseobiTa sulisaÁTa iqmna igi [sxe-
uli] viTar TÂTmdgomare (kavS., ganmart., petr., 45; 104.12-13)

304
TanmegrZneoba-Á _ sunai,sqesij _ wadilnica vidreme ukumqcevelTa-
ni ganiyvnen: ... romelTame mebr cnobiT aqundes TanmegrZneobaÁ
mizezTa keTilobisaÁ (pr.,kavS. petr., 39, 29.27-30-30.1-3)
Tanmeqone-Á _ mete,cwn _ neoplat. _ vinc an rac uSvebs ziarebas
TavisTan, vinc iziarebs/aziarebs TavisTan, maziarebeli _ yo-
velgan pirvel TanmeqoneTaÁsa arian Tanqonebulni da pirvel
TanqonebulTaÁsa _ Tanuqonebelni (pr., kavS. petr., 53; 35.29-30); _ avei.
mete,cousa _ niadag, mudam moziare, monawile, msaWiroebeli _ ni-
adag Tanmeqone samaradisod mietomebis da emsgavsebis Tanuqo-
nosa (pr.,kavS.petr., 63, 41.14-16); upirveles maTsa [odesme Tanmeqone-
Ta arian] niadag Tanmeqoneni, romelTa mier-da esenica Tan-a-
Rekrvian TanuqonoTa keTilwesierTa vinaTa mier gzavniTTa
moqcevTa (pr.,kavS.petr., 63, 41.16-18); _ pote. mete,cousa _ xandaxan mozia-
reni _ yoveli TanuqonoÁ mrCoblTa warmoayenebs TanmeqoneTa
wessa: odesme TanmeqoneTa, da kualad samaradisod SewyobiT
TanmeqoneTa (pr., kavS.petr., 63; 41.14-16); Tanuqonosa samaradisod
Tanmeqone umsgavsieres, vidre odesve Tanmeqonesa, rameTu, pir-
vel warmoyenebadmde odesve Tanmeqonisa, samaradisod Tanmeqo-
ne wrmoiyenos (pr.,kavS.petr., 63, 41.16-18)
Tanmewese-Á _ arsis struqturis imave siraSi („siraSi“), `wesSi”
rigSi mwkrivSi myofi _ o`motagh,j _ yoveli nawilebiTi eziare-
bis zesT mdebareobiTisa wesisa mxolosa anu TÂsisa yovlobi-
sa mier, anu mis-Sorisisa nawilebiTisa mier da Tanmewesisa
(pr., kavS., petr., 109, 67.27-29)
TanmeÃmeoba-Á _ Tanaxmovneba, Sewyoba _ h` sumfwni,a _ musiki [hsWu-
rets] larTa TanmeÃmeobasa (amon., tariW., 14,14)
Tanmziarebeli // Tanmeziare _ to. mete,con _yoveli Tanmziarebeli
pirvel Tanziarebulisa usrul ars, srul iqmnebis vidreme
TanziarebiTa (pr., kavS., petr., 24; 21.20); eZRuanvis vidreme da epir-
velebis TanuziaroÁ TanziarebulTa, xolo Tanziarebuli _
TanmeziareTa (pr., kavS., petr., 24; 21.28-29)
Tanmizez-i _ damatebiTi mizezi _ to. sunai,tion _ usrul ars... moqe-
ne mizezoansa TÂssa, romelsa misasrulsa Soris hqondis myo-
fobaÁ, ufroÁsRa Tanmizez iyos da ara sakuTar mizez, anu
iyos nawil qmnadisa anu orRano moqmedisa (pr., kavS., petr., 75;
48.29-30); orRanoTaca dauzesTavdebis mizezi da kavSirTa da er-
Tbamad yovelTa Tanmizezad wodebulTa (pr., kavS., petr., 75; 49.11-
12); sakuTrebiT arca mizez erqumis platonis mier orRanebiT-
Ta mizezTa, aramed Tanmizez. xolo mizezi da Tanmizezi gai-
yofvian esTa, rameTu mizez _ gulis-ÃelovnebaÁ mkurnalisaÁ
simrTelisaTÂs, xolo Tanmizez _ dakazmvaÁ wamalTaÁ. da es-
Tave mizez _ asoTa mwerali, xolo Tanmizez _ kalami (kavS.,
ganmart., petr., $37)

305
Tanmiqusva _ miqsova, mikavSireba _ zesTarsni erTni da Rmer-
Tni... ar TanmiequsÂan da arca sqesTa Seiwnareben SemdgomTagan
(kavS., ganmart., petr., $141)
Tanmicema/-Á _ gadacema raime TÂsebisa _ metadi,dwsi _ [RmrTivi]
Tanmiscems SemdgomTa, da esreT zed-miuwadebsPpirvel misace-
melTa zesT-meqoneobiTa keTilTaÁTa (pr., kavS., petr., 132, 81.14-15) _
meta,dosij _ TÂsisa arsebisagan hyofs Tanmicemasa (pr. kavS. petr. 18,
16.15-16); _ to. kata. meta,dosin _ romelime TanziarebiT iqmna warmo-
mayenebel sxuaTa, xolo romelime TanmicemiT da upirveles
maTsa, romelman misca SemdgomTa Zali qmnisa da warmoCenisaÁ
(pr., kavS., petr., $56; 38.9-12); warmoayenebs yovelTa igi zesTaÁ zes-
TaTaÁca, magra TanmicemiT da ara TanziarebiT, xolo warmoa-
yeneben sxuani yovelni siraTmTavarni TanziarebiT, rameTu
Tanmiscemen TÂsTa arsebiTTa TÂTebaTagan (kav., ganmart., petr., $56)
Tanmicvaleba-Á _ moqmedebaÁ sulisaÁ xudao samaradisoobasa Ja-
mebrsa da gzavnisa, ese igi ars, guariTi-guarad TanmicvalebaÁ
(kavS. Gganmart., petr., $198)
Tanmodase _ erT dasSi, erT rigSi myofi _ su,stoica _ aobaÁ da
ricx da guari sazRvrisguar yovelni arian: vinaÁ ese Tanmo-
dase urTierTas (pr., kavS., petr., 157; 95.8-10)
TanmonaTesve _ erTi gvarisa monaTesave – suggenh,j _ arsebiszeda-
Tagani vinaÁTgan ganTÂsebul umaxlobeles ars arsebisa, win-
daawesa igi, viTarca ufroÁs TanmonaTesve warmoTqumulTaÁ (a-
mon., mosaxs., tariW., 29,35)
Tanmosaxele _ omonimi – ovmw,numoj _ Tanmosaxele arian saxelisa
vidreme misve ziarni, xolo arRa saqmisaca saxelisa mier da-
niSnulisa misnive Tanmqonebelni (amon., mosaxs., tariW., 64,39)
Tansaxeli _ sinonimi _ sunw,numoj _ saxel-edebis Tansaxeleb, saxe-
lisa Tana sazRvrisaca mimcemelTa urTierTas (amon., tariW., 108,12)
Tantomeba-Á, Tantomoba-Á _ suggevneia _ raÁzomiTa ufro iyos Tan-
tom, egzom umetes msgavs TÂsTa mizezTa; xolo raoden ucxo
Tantomobasa mizezTasa, umetes umsgavso TÂsTa mizezTadmi
(kavS., ganmart., petr., $28)
Tanuziarebel-i _ uziarebeli _ avme,qektoj _ kualad arian gonebani
Tanuziarebelni (kavS., ganmart. petr., $131)
Tan(a)tom-i _ suggenh,j _ Semoqmedi... urTierTas Seaxebs ganTÂse-
bulTa bunebaTa, raÁTa erT-yos da Tanatom yoveli agebuli
(nemes., petr. 8.2-4); erTisa da keTilobisa Tantom da Tanbuneba
RmrTebrivi ricx (pr.kavS., petr.,114.70,8-9); _ suggenh/ toi/j qeoi/j _ Tan-
tomi RmrTivTaÁ TÂT miT myofobiTa TÂsiTa da Tanlmobili
maTgan [warmomaarsebelTagan] aRTxzul ars mebr bunebiT, da
wadnoÁs maTdami ziarebasa, mewade keTilobisaÁ, da miemTxue-
vis TÂsisa mizezisa mier sawadsa (pr.,kavS. petr., 28, 24.21-24)

306
Tanuqonebeln-i _ TviTmyofi, TviTkmari, vinc ar eziareba sxvas, ar
saWiroebs ziarebas sxvasTan Tavisi arsebobisaTvis _ ta. avme,qekta _
yovelgan pirvel TanmeqoneTaÁsa arian Tanqonebulni da pirvel
TanqonebulTaÁsa _ Tanuqonebelni (pr.,kavS. petr., 53; 35.29-30)
Tanuqono-Á (ix. uziarebeli, armziarebeli, armeziare, Tanuzia-
roÁ, uqonoÁ, Tanuqonebeli, umoqenoÁ) _ TviTkmari, damoukide-
beli, rac an vinc ar saWiroebs ziarebas _ to. avme,qekton _ yove-
li TanuqonoÁ mrCoblTa warmoayenebs TanmeqoneTa wessa:
odesme TanmeqoneTa, da kualad samaradisod SewyobiT Tanme-
qoneTa (pr.,kavS.petr., 63, 41.14-16)
Tanuqonon-i _ avme,qekta _ TviTkmarni, romelnic ar saWiroeben zia-
rebas, monawileobas visTanme _ SuenierebaÁca da msgavsebaÁ da
dgomaÁ da TÂTobaÁ _ ese yovelni pirvelni da Tanuqononia, xo-
lo samaradisod TanmeqoneTagan iqonebvian (pr., kavS., petr., 63, 42.1-5)
Tanqona _ TavisTavSi qoneba _ mete,cein _ saWiro ars, raÁTa mize-
zoani Taniqonebdes mizezsa, viTar mis gamo mqonebeli arsebi-
saÁ (pr.,kavS. petr., 28, 24.12-13); ukueTu [mizezoani] yovliTurT gan-
Wril, iyos uziarebel, da ara hqondis misdami mizezsa Tana-
melmeobaÁ (sumpaqe,j), da ar-vinaÁ Taneqonos da eziaros sxuaÁ
sxuasa, iyos raÁ yovliTurT sxuaÁ (pr.,kavS. petr., 28, 24.7-10)
TanqonebiT _ zirebiT _ kata. me,qexin _ mraval [arian] saukunoÁ-
sgamoni da Jamisgamoni, romelTa yovelTa Soris ars saukunoÁ
TanqonebiT (pr., kavS., petr., 53; 36.8-9)
Tanqonebul-i _ vinc an rac eziareba, ziarebuli – ta. meteco,mena _
yovelgan pirvel TanmeqoneTaÁsa arian Tanqonebulni, da pir-
vel TanqonebulTaÁsa _ Tanuqonebelni (pr.,kavS., petr., 53, 35.29-30)
TanSebunebebul-i _ sumfuh,j _ yovelsa sulisa etlsa TanSebunebe-
bulsa samaradisod erTi da igive nakueTi da sidide aqus
(pr.,kavS.,petr., 210, 125.26-27)
TanSekrva _ su,ndesij _ yoveli ukunsaqcevelisa mimarT iswrafvis
SeerTebad da wadnoÁs mis mimarT ziarebasa da TanSekrvasa
(pr., kavS., petr., 32; 26.17-18)
TancvalebiT _ metabatiko,j _ Tu Jamisa mier ganizomebis _ da Tan-
cvalebiT (metavaTikos) moqmedebs da ars TÂTeba misda midre-
kaÁ (pr.,kavS.,petr., 198, 119.1-2)
Tanwarmoarseba-Á _ sunufi,sthmi _ yoveli SemdgomTa mier warmoye-
nebuli... Tanwarmoiarsebs yovelsa, raodensaca SeuZlebs Tan-
warmoyenebad (pr.,kavS.petr., 57, 38.24-26)
TanSeTxzva-Á _ SekavSireba _ sumplokh, h` _ viTar TanSeTxzvisa So-
ris saxilvelTagani sityuaÁ ukueTu saxelisagan da rimaÁsa
Tanamdebare ars, erTisa katiRoriaTaganisa queSe Sevardebis
(amon., mosaxs., tariW., 147,12)

307
TanSeTxzuli – SekavSireba, SeTxzva _ sumpleko,menoj _ vcaniT, vi-
Tar TanSeTxzulni protaseoni hyofen, romelTagan Seiqmnebis
sÂillogizmosi (amon., mosaxs., tariW., 67,37); platonis mierca gemo-
Tani romelnime arian tyuil da romelnime WeSmarit: tyuil
ukuÀ _ raodenni grZnobisa mier iqmnebian da aramarTlisa Tne-
bisa da wuxilTa mqonebelni TanaSeTxzulad (nemes., petr., 102, 6-9)
TanSesityua-Á _ logik. _ silogizmi _ sullogismo,j _ sam arian na-
wilni sÂllogizmosani, romel ars TanSesityuaÁ (kavS., ganmart.,
petr., $2); viTarca aRmoaCinos iZulebiTman kanonman TanSesity-
Âsaman (kavS., ganmart., petr., $1)
TanSetyueba-Á _ analogia, urTierTmsgavseba _ h` avnalogi,a _ romel-
nime [iTqumian] TanSetyuebisaebr, viTar aqus imisda mimarT, eg-
reTve imas amisda momarT (amon., mossaxs., tariW., 113,30); _ h` parabolh, _
SeTavseba _ viTar urTierTasmimarTsa TanSetyuebasa veZiebT
(amon., tariW., 88,21)
TanSeSja-Á _ Sezaveba, Sereva _ to. su,gkrima _ asoÁ m[s]oflebrivi
ars nawili yovlad umciresi sxeulTa TanSeSjisaÁ (nemes., petr.,
4; 61.3-4); yoveli sxeuli ukuÀ oTxTa asoTa ars TanSeSja da
maTgan qmnili (nemes., petr., 4; 58.7-11)
Tanwarmodgomil-i _ Tandayolili _ parektikovn _ [proklem] sauku-
niTgan arsTada Tanwarmodgomili sarwmunoebaÁ aRasaÃumila
(kavS., ganmart., winasity., petr., 5,9); [gonebas] Tanwarmodgomilad
aqus moqmedebaÁ arsebasa Tana (kavS., ganmart., winasity., petr., 9, 4-5)
Targman-i _ mTargmneli, ganmarteba, Targmani _ yovelTave, el-
linTa enamzeobasa zeda, TÂsi saxeli hqvian, Sesabami TÂsisa
arsebisaÁ, xolo CuenTaman, arca TargmanTa, arca sxuaman vin
dasWuritna da aw me uzomod miSlis Targmansa Sina (kavS., gan-
mart., winasity., petr., 6; 24-26)
Targmaneba-Á _ ganmarteba, komentari _ h` evxh,ghsij – romelTaÁ jer-
ars winaÃelyofaÁ Targmanebisa TiToeulisa aristotelebrisa
wignisaÁ (amon., mosaxs., tariW., 101,15); _ h` e`rmhnei,a _ ganeyofvian mo-
saÃsenebelobiTTa TanganwesebulebiTni wesisa da Targmanebisa
sikeTiTa (amon., tariW., 234,18); _ h` diasa,fhsij _ ese ara Znel ars, ara-
med advili da martivi TargmanebaÁ aqus (areop., saRmr., efr., 11.6)
Tbe-Á _ buneba, materia _ h` fu,sij _ jer-iyo, raÁTa ara dasabami
igi Tbisa CuenisaÁ ziar da mimRebel iqmnes keTilTa uzeSTae-
sobisa (damask., gard., efr., 246); _ viTar ÃelovnebaÁ da maSueni aR-
qmnulTaÁ da viTar ermis TbeTagani (kavS,. ganmart., petr., $129)
TeslovnebiT-i _ to. spermatiko,n _ ars TeslovnebiTi, ese igi ars,
mSoblobiTi (damask., gard., 26; 116, ars.); _ spermatiko,j _ romelTa So-
ris dadva brZanebaman saRmrToman Zali aRorZinebiTi da mzrde-
lobiTi da TeslovnebiTi, ese igi ars, msgavsisa mSobelobiTi
(damask., gard., 23; 101-102, ars. // Teslis gamoRebisaÁ: efr. iqve)

308
TiTosaxeoba-Á _ logik. _ gansxvavebuloba saxeebis mixedviT _
h` diafora, _ SesmenaÁ igi naTesavTaÁ saxeTaTÂs da TiTosaxeobi-
saÁ saxeTaTÂs da saxeTaÁ ganukueTelobisaTÂs guamTaÁsa um-
ravlesTa zeda ganefinebis (damask., dial., efr., 8,7); TiTosaxeo-
baÁ sam-saxed ganiyofebis: zogadad da TÂsaganad da uTÂsagane-
sad (damask., dial., efr., 5,1)
TiToferoba-Á _ logik. _ nairgvaroba, sxvaoba _ h` diafora, _ na-
Tesav ars ganmravlebaÁ da TiToferebaÁ saxisaÁ, romelTa
SetyuebaÁ ese ars (damask., dial., 2, efr.)
Tneba-Á _ mosazreba, miCneva, Sexeduleba, Tvalsazrisi _ h` do,xa _
ocnebisagan iqmnebis TnebaÁ (damask., gard., ars., 127); [apolinarma]
ese ukuÀ damsWuala saZirkuÀlad TÂsisa Tnebisad (nemes., petr.;
1; 4.6); sulisaca Cuenisa mrCoblni arian moqmedebani, romelnime
mecnierebiTni, viTar TnebaÁ, grZnobaÁ (amon., mosaxs., tariW., 12,17);
hgavs ukuÀ amisve Tnebisa damdebelad Ralinosca (nemes., petr., 2;
50.6); suli vinaÁme grZnobissacavTa mier miiTualavs da iqmnebis
Tneba, xolo gonierTa _ gonebisa mier da iqmnebis gagoneba
(nemes, petr., 13; 89.16); _ viTar iTno aristoteli da yovelman sto-
aman da peripatoman (kavS., ganmart., petr., $1); myis uCino hyofs
TnebaTa pirvel maTsa, romelTa SemoqmedebiTi mizezi myof-
Tgan eqsoria-yves (kavS., ganmart., petr., $11)
Tneoba-Á _ h` do,xa _ kualad ganvicadoT SemdgomTa Soris Tneo-
baÁ maniqevelTaÁ, romeli aqus sulisaTÂs (nemes., petr., 2; 45.1-2)
TnebiT-i _ miCnevis, warmodgenis, (sagani) _ doxa,ston _ arca Tnebi-
Tad iTqumis RmrTebri, arca midmosagonod, arca gagonebiTad
(pr., kavS., petr., 123; 76.3-4)
TÂTars-i _ TavisTavadi, damoukidebeli arsi _ siraTdasabamni
da dasawyni daubadebel da umoqeno, da TÂTmdgom, da TÂTars
(kavS.,ganmart. petr.,$ 40)
TÂTarsebaÁ _ TavisTavadi, damoukidebeli arseba _ h` ouvsi,a _ ro-
meli Tavsa Soris TÂssa iyos da ara sxuasa Sina mieRos yo-
faÁ, igi TÂTarseba ars (damask., dial., efr., 1,6)
TÂTars-yofa _ h` auvtoousi,wsij _ xolo misaReblobiT [vityÂT] _ mi-
cemulTa maT RmrTisa mier miuRebelTa misgan wina-ganmgeblo-
biTTa ZalTa TÂTars-yofasa, TÂTcxovel-yofasa, TÂTgan-
RmrTobasa (areop., saRmr., efr., 11.6)
TÂTbunebiTi saxierebaÁ _ ¹ auvtoagaqo,thj _ RmerT-mTavrobiTisa
yovlisa myofobisaTÂs, raÁ-igi ars TÂTbunebiTi igi saxierebaÁ
(areop., saRmr., efr., 2.1)
TÂTgaguareba-Á _ TavisTavadi gagvareba, gvaris, formis mimReba-
doba, damoukideblad miRebis unari _ usuloTa-Sorisi guari
ubaZvebs gonierTa guarTa, rameTu TÂTgaguarebiTa (kavS., gan-
mart., petr., $57)

309
TÂTguam-i _ damoukidebeli arsebobis, sakuTari hipostasis mqo-
ne _ auvqupo,statoj _ arsebaÁ ars yoveli, romeli TÂTguam iyos
da ara sxuasa Sina aqundes yofaÁ (damask., dial., 25,1, efr.); _ [ar-
sebaÁ] ukue TÂTguam ars (amon., mosaxs., tariW., 125,7); _ auvqu,parktoj _
arsobaÁ ars saqme anu TÂTguamovani da ara moqene sxÂsa
srulmyofelisaÁ anu-Tu ver SemZlebeli TaviT TÂsiT srul-
yofad (damask., dial., efr., 2,12)
TÂTguamovani siborote _ auvtokako,n _ rameTu ukueTu yovlad war-
vides raÁsaganca keTili, arcaRa yovlad egos keTilsa Sina,
arca kerZod, verca Sereulad, anu TÂTguamovnad siboroted (a-
reop., saRmr., efr., 4.20)
TÂTguar-i _ TavisTavadi gvari _ odes-raÁ ganicdide, viTar TÂT
mas TÂTebasa TÂssa-Soris myofad da usqetod, merme hpovo
TÂTguarad da bunebad TÂsisa TÂTebisad (kavS., ganmart., petr., $21)
TÂTeba-Á _ TavisTavadoba ijdiovth~, ijdivwma, i[dion, to; eJautoup _ miiRon raÁ
erT-qmnaÁ TÂsTa TÂTebaTaÁ, keTil maTda ars (kavS., ganmart.,
petr., $8)
TÂTeba-Á _ sakuTari, damaxasiaTebeli Tviseba, Tavisebureba _
ivdi,wma to (// ivdio,thj h), _ man [macxovarma] yovelnive kacisani miixu-
na cxorebisaTÂs Cuenisa _ suli gonieri da Ãorcni da TÂTeba-
ni kacobrivisa bunebisani (damask., gard., 64, ars.); _ to. evnanti,on ivdi,wma
_ Seudgan winaaRmdgomTa TÂTebani oTxni: pirvelad, rameTu ke-
Tilisa ukue saWirod winaaRmdgom ars boroti, meored, rameTu
SeuZlebel ars, raÁTa erTsa da masve Jamsa erTbamad iyvnen wina-
aRmdgomni ganukueTelTa Soris (damask., dial., ars., 44,8); _ h` avggelikh.
ivdio,thj _ viTarca zecisaTa maT Soris arsebaTa mqonebelni ange-
lozebrivisa TÂTebisani (areop., zec., efr., 9.2); _ neoplat. _ h` ivdio,thta
_ [RmrTebrivsa] pirvel TÂs-Soris daumyarebia TÂTebaÁ TÂsi
(pr.,kavS., petr., 132, 81.13); _ ivdio,thj _ rameTu viTarica iyos TÂTebaÁ
pirvelisaÁ, Tan-miscems TÂsisa TÂTebisagan sirasa yovelsa
(pr.kavS.,petr., 115,71.8-10); TiToeulsa Soris sirasa pirveli da uzia-
rebeli TÂsisa TÂTebisgan yovelTa TÂs-queSeTa da TÂsisa si-
raÁsganTa Tan-miscems (pr., kavS., petr., 102, 63.24-26); yoveli gonebaÁ
TÂTebasa TÂssa gaigonebs, aramed upiratesi _ mxolod TÂTeba-
sa oden TÂssa, rameTu erT da igive ars amaT Soris ricxuTa _
gonebaÁ da gansagonoÁ (pr.,kavS.,petr., 167, 100.5-7); _ gonebiTi TÂTebaÁ
_ noera. ivdio,thj _ gonebismieri (azrovnebiTi) Tviseba, Tavisebureba
_ da esreT, arca yoveli gonebiTi TÂTebaÁ [ars] goneba, aramed
mxolod arsebiTi oden (pr.,kavS., petr., 64, 42.33-34); TÂTeba-Á saR-
mrToÁsa wesisa _ qei,aj ta,xewj [h`] ivdio,thj _ saRmrTo, RvTaebrivi
wesrigis Tviseba, Tavisebureba _ yoveli saRmrToÁsa wesisa
TÂTebaÁ yovelTa mier SemdgomTa mienergvis da Tan-miscems
TÂTebaTa yovelTa udaresTa tomTadmi (pr., kavS., petr., 146, 88.21-23); _

310
h` qei,a ivdio,thj _ TÂTebaman RmerTTaman ganhkargna erTebrni mxo-
loni dapkeTilobaÁGRmrTebrivTaÁ (pr., kavS., petr., 134, 82.9-11; D.$133); _
qei,wn duna,mewn ivdio,thj _ TiToeulsa tomsa Sina ars RmrTebrivTa
ZalTa TÂTebaÁ, zenaÁT STamonabrwyini (pr., kavS., petr., 146, 88.25-26)
TÂTerT-i _ neoplat. absoluturi erTi, TavisTavadi erTi, _ e[n
_ erTebrni romelnime srulni TÂTerTisgan warmoiCinnes, xo-
lo nabrwyinni _ SeerTebisgan (pr.,kavS., petr., 64, 42.21-27); _ auvtoe,n
_ ars TÂTerTi pirvel yovlisa, da yoveli simravle TÂTer-
Tisgan (pr.kavS.petr., 5, 7.15-16); Tu erTi TÂTerT ars, ar vidreme
eziara simravlesa (pr.kavS., petr., 5; 6.23); mziarebeli erTisaÁ erT
iyos da araerTi, xolo TÂTerTi ara ars erT da araerT
(pr.kavS., petr., 42, 5.16-17); yoveli SeerTebuli sxua ars TÂTerTisa
(pr. kavS., petr., 4, 5.14); ese orobaÁ, viTar orobaÁ sxuaÁ ars erTisa-
gan, xolo iqmnebis igi erT. ara-Tu ars igi TÂTerT, aramed iq-
mnebis erT, ese igi ars, erTi da araerTi (kavS., ganmart., petr., $2)
TÂTebrivoba-Á _ RvTaebrivi Tvisebrioba, TviToba _ th.n qei,an ivdio,thta
_ TiToeuli ricx iyos yovloba, viTar nawilT-Sorisi yov-
lobaÁ, da hqondis TÂs Soris yovelni, da pirvel sxuaTaÁsa
hqondis RmrTivi TÂTebrivobaÁ (pr., kavS., petr., 140; 85.22-26)
TÂTerTebriv-i _ e[n w`j e`na,j _ daRaTu iyos orTave amaTi erTi, vi-
Tar TÂTerTebrivi, xolo sxuaÁ _ viTar vnebuli erTi da Se-
erTebuli ziarebiTa misiTa (pr., kavS., petr., 136, 83.25-27; D.$135)
TÂTerToba-Á _ h` auvtoe,nwsij _ da gnebavs Tu cxovelTa, viTarca
cxovelTa, dasabam gamoCndebis TÂT-cxorebaÁ, viTarca SeerTe-
bulTa _ TÂTerTobaÁ (areop., saRmr., efr., 5.5)
TÂTTÂTeba-Á _ to. e`auto, _ [sulman] uwyis TÂTTÂTebaÁ TÂsi, ... vi-
naÁ, romelman uwyodis TÂTTÂTebaÁ TÂsi, TÂsdave mimarT ukun-
iqces (pr.,kavS.,petr., 186, 111.13-14)
TÂTkeTil-i _ avutokallopoio,j _ TÂTsikeTed uwodes TÂTkeTilis
moqmedobisa ganfenasa (areop., saRmr., efr., 11.6)
TÂT-igi _ [mizezoani] igi [mizezi] ars, magra ara TÂT-igi: gesma,
viTar igiobaÁ gahyofs mizezoansa mizezisagan, rameTu viTarca
igiobaÁ, msgavsebasa Soris Semoicvis (kavSir., petr., ganmart., $18)
TÂTkeTiloba-Á _ absoluturi sikeTe, wminda sikeTe _ auvtoagaqo,thj
_ [yoveli RmrTebri] arca ... sxuaTa moqene ars, rameTu TÂTke-
Tiloba ars da arca romelTagan Sedga, rameTu erTebriv ars
(pr.,kavS., petr., 127, 78.24-25); _ auvtoagaqo,n _ erTmyof [ars] igi da
TÂTkeTilobaÁ da ara-Tu mqonebel keTilobisa (pr., kavS., petr.,
40, 30.18-19); _ ars raÁve arsi da oden ziarebiTa keTilisaÁTa ke-
Til ars. da ara ars igi TÂTkeTiloba, rameTu TÂTkeTilobaÁ
arRa-raÁ ars sxua, TÂnier TÂTkeTilobaÁ. xolo sxuani, da
oden ziarebiTa keTilisaÁTa gakeTebulni, pirvel sxua arian,
rasaca-Tana iyvnen bunebasa Sekrul da Semdgomad gakeTebul.

311
xolo igi bunebaTa zesTaÁ keTilobaÁ _ yovelTa Tan-Seukrve-
lad dauzevdebis (kavS, ganmart., petr., $8)
TÂTmdgom-i _ damoukidebeli, TviTmyofi, TavisTavadi _ auvqupo,staton
(// auvqupo,statoj) _ yoveli suli TÂTcxoveli ars, ukueTu ukum-
qcev ars TÂsdmi, rameTu yoveli ukumqcevi TÂsdmi TÂTmdgom
da sulica vinaÁve TÂTmdgom, rameTu warmoayena TÂTebaÁ TÂsi
(pr.,kavS., petr., 189, 113.2-4); yoveli TÂTmdgomi TÂsda mimarT ars
ukumqcev, rameTu sadaÁTca warmoobaÁ TiToeulisaÁ, misdadve-
da Serabamebuli ukunqcevaÁ (pr., kavS. petr., 42; 31.14-17); _ yoveli
TÂTmdgomi uxrwnel ars, xolo Tu ganixrwnas, ganeyenos TÂTe-
basa TÂssa da iqmnes kide TÂTobisgan: magra ese SeuZlebel
(pr., kavS., petr., 46, 33. 3-5); TÂTmdgomi arca TanSedgmul ars, ara-
med martiv; arca sxuasa Soris, aramed TÂs-Soris: samaradiso
vidreme ars (pr., kavS., petr., 49; 34.9-11); yoveli TÂTmdgomi daezes-
Taebis Jamisa mier ganzomilsa arsebiT (pr., kavS., petr.,51, 34.30-31);
ar-vinaÁ warmodgomil ars TÂTmdgomi Jamsa Soris (pr., kavS.,
petr., 51; 35.1-3)
TÂTmdgomare/-Á _ damoukidebeli, TavisTavadi, TÂTmyofi _ to.
auvqupo,staton _ yoveli TÂTmdgomare aRugebel ars (pr.,kavS., petr.,
45, 32.19); Sehgavs, raÁTa yoveli TÂTmdgomare srul da umoqeno
iyos (pr., kavS., petr., 42; 31.26); yovliTurT TÂs-Soris myofi
TÂTmdgomare ars (pr.,kavS., petr., 41, 30.32); yoveli TÂsdadve ukun-
mqcevi TÂTmdgomare ars, (pr.,kavS., petr., 43; 31.30); TÂTmdgomare
[ars]... yoveli TÂsdadve ukunqcevad SemZle (pr.,kavS., petr., 43,32.5-
6); ese ars sakuTar TÂTmdgomarisa _keTilobaÁ (pr.,kavS., petr., 41,
30.32); sacnaur iyos, viTarmed sxuaTa mizezTagan warmoCenilTa
uflebriv umjobes [ars] TÂTmdgomare da ar visda moqene, ra-
meTu umaxlobeles pirvelsa keTilobasa, viTar aRmoiCina
(pr.,kavS., petr.,40, 30.25-28)
TÂTmdgomareoba _ damoukidebloba, TavisTavadoba, TviTmyofoba
_ auvqupo,staton _ keTilobaÁ TÂTmdSgomareoba [ars] da ar-visda
moqene, rameTu TÂTobasa TÂssa TÂT iwarmoebs (pr.,kavS. petr., 40,
30.21-22)
TÂTmidreka-Á _ TviTmoZraoba _ TÂTmidrekaÁ ars TÂTcxorebaÁ
da TÂs-Soris mqone arsebasave Tana cxorebisaÁ (kavSir., ganmart.,
petr., $20)
TÂTmimdrek-i // TÂT-mimdrekad-i _ TviTmoZravi _ auvtoki,nhtoj _ Ta-
li, nuukue pirvlad man suli Tqua samaradisod mimdrekad da
TÂTmimdrekad (nemes., petr., 24, 12-13); _ auvtoki,neton _ yoveli TÂTmim-
dreki pirvel TÂT TÂsdadve ars ukumqcev (pr. kavS., petr. 17, 15.29);
yoveli myofi anu miudrekeli ars, anu TÂTmimdrekadi, anu
sxÂsa mier midrekili (pr., kavS., petr., 14.4-5); jer-ars, ... raÁTa
TÂTmimdrekadi iyos pirvel mimdrek, vinaÁTgan ese ars mazia-
rebeli midrekadTaÁ miudrekelisa mimarT, saSual... ars da
312
misdreks erTbamad da midrkebis (pr., kavS., petr., 14; 14.18-21); amas
aTdameoTxesa Soris iwyebs miudrekelisa da TÂTmimdrekadisa
da sxÂsa mier midrekadisaTÂs (kavS., ganmart., petr., $14); TÂTmim-
drek amisTÂs, romel ar-visgan miiRebs cxorebasa da [ara] aqus
mas zedSemosrulad, aramed bunebaÁ missa ars igi (kavS., ganmart.,
petr., $14)
TÂTmimdrekelobiT-i [Zali] _ TviTmoZraobis potencia, SesaZleb-
loba _ TÂTmimdrekelobiTsa Zalsa dasdebs sulisa arsebasa
Soris (kavS., ganmart., petr., $14)
TÂTmimdrekoba-Á, TÂTmimdrekeloba-Á _ TviTmoZraoba _ auvtoki,netoj _
ganhyofs pirvelad sulsa da sxeulsa, TÂTmimdrekobisa da
sxÂsa mier mimdrekobisa (kavS., ganmart., petr., $20); cecxlisad sa-
maradisod simÃurvale, romel ese ars TÂTmimdrekobaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $20); platonca amis TÂTmimdrekelobisa mier aRmo-
aCens mas [sulisa arsebasa] usxeulodca da ukudavad (kavS., gan-
mart., petr., $14)
TÂTmoqmedi _ TavisTavad, damoukideblad moqmedi _ auvtourgo,j //
auvtene,rgetoj _ Tavsa Sina TÂssa mdgomared vxedvideT erTsa ras-
me Zalsa, martivsa, TÂTmoZravsa, TÂTmoqmedsa (areop., ep., efr., 9.1)
TÂTmoZrav-i _ damoukideblad moZravi _ auvtoki,nhtoj _ suli [ars]
TÂTmoZrav (amon., mosaxsen., tariW., 31,15); Tavsa Sina TÂssa mdgoma-
red vxedvideT erTsa rasme Zalsa, martivsa, TÂTmoZravsa,
TÂTmoqmedsa (areop., ep., efr., 9.1); yovliTa SenebulebiTa maTiTa...
ZrvadiTa da uZraviTa, da TÂTmoZraviTa yovliTa (petriwon.,
tipik., 2.17)
TÂTmpyrobeloba _ auvtokrathtiko,j _ TÂT igi TaviT TÂsiT TÂnier
nivTisa wina mdebareobisa, romlisa mimarTca gamoCndes, TÂssa
moqmedebasa miscems uTÂsod da uxilavad TÂTmpyrobelobiTa
yovelTaÁTa (areop., zec., efr., 15.2)
TÂTmflobel-i – Tavisufali, damoukidebeli _ auvtexou,sioj _ Cuen-
queSe vidreme arian, romelTa Cuen varT TÂTmflobel qmnisa
da ara qmnisa maTisa (damask., gard., ars., 138); sityÂerobaÁ ueWue-
lad ganzraxÂsaTÂs mocemul ars Cuenda, romlisaTÂs yoveli
sityÂeri TÂTmflobelca ars (damask., gard., ars., 9)
TviTmflobeloba-Á _ Tavisufleba, damoukidebloba _ h` auvtexou,sia
_ to. auvtexou,sion _ TÂTmflobelobaÁ sxuaÁ araraÁ ars, TÂnier nebe-
baÁ (damask., gard., ars., 182); gonierisa da sityÂerisa [TÂTeba ars]
TÂTmflobelobaÁ (damask., gard., ars., 182); _ dogmat. _ h` auvtexou,sia _
hqonan ukue masve SesatyÂsad orTa bunebaTa... TÂTmflobelobani
orni bunebiTni _ saRmrToÁ da kacobrivi (damask., gard., ars., 179)
TÂTmyof-i _ o` auvqu,parktoj _ damoukidebeli arsebobis mqone _ ar-
sebaÁ ars saqme TÂTmyofi (damask., dial., 25,1 ars.)

313
TÂTmyofoba-Á _ to. auvto,maton _ anu ara igia, romelman Seqmnna ese-
ni da araraÁsgan arsad moiyvanna, rameTu ara TÂTmyofobasa
mivsceT eseviTari Zali (damask., gard., efr., 38)
TÂToba-Á _ igiveoba _ tauto,n tautoth,j _ yoveli meuwye TÂTobisa
TÂsisaÁ yovliTurT TÂsdadve ukumqcev ars (kavS., ganmart., petr.,
$83); mun [platon] xuT tomad aRavlens, viTar arsebad, TÂTo-
bad, sxuaobad, dgomad, midrekad (kavS., ganmart., petr., $18)
TÂTsrul-i _ auvtotelh,j _ yoveli ziarebiT RmerTi erTi ars
TÂTsruli, da yovliTurT sruli erTi _ RmerT ziarebiT. aqa
uzadosa ziarebasa orive unda: pirvelad, raÁTa erTi iyos, me-
ored _ raÁTa TÂTsruli (kavS., ganmart., petr., $114); [zesTerTi]
yovliTurT TÂTsrul da zesTasrul, rameTu arca srulobaÁ
ekadrebis mas, amisTÂs romel yoveli sruli warmatebisagan
movida srulebad (kavS., ganmart., petr., $1)
TÂTsaxiereba-Á (ix. TÂTkeTilobaÁ) _ h` auvtoagaqo,thj _ erTi ars igi
usxeuloÁ _ TÂTsaxierebaÁ (amon., mosaxs., tariW., 100,9); vieTme Cuen-
Taca saRmrToTa mRdel-moZRuarTa TÂTsaxierebisa da gan-
mRrTobisa guam-myofel Tques zeSTasaxieri igi da zeSTaRmer-
TTa TÂTsaxierebaÁ da RmrTeebaÁ (areop., saRmr., efr., 11.6)
TÂTsiborote-Á _ to. auvto,kakon – vinaÁca TÂTsiborote arca ars
ars, arca keTil ars, arca Sobis moqmed, arca WeSmaritTa da
keTilTa raTme moqmed (areop., saRmr., efr., 4.20)
TÂTsibrZne-Á _ h` auvtosofi,a – moved, gnebavs Tu, raÁTa vaqebdeT
saxiersa mas da saukunesa cxorebasa, viTarca brZensa da
TÂTsibrZnesa, ufroÁsRa viTarca yovlisa sibrZnisa guam-myo-
felsa da ufroÁs yovlisa sibrZnisa da gulisÃmis-yofisa
zeSTaamaRlebulsa (areop., saRmr., efr., 7.1)
TÂTsikeTe-Á (sinon. TÂTsaxierebaÁ) _ auvtoka,lloj – TÂTsikeTed uwo-
des TÂTkeTilis moqmedobisa ganfenasa da yovlad sikeTed da
kerZod sikeTed da yovlad keTilad da kerZod keTilad (are-
op., saRmr., efr., 11.6)
TÂTsrul-i _ auvtotelh,j _ srul ukue ars ara xolo viTarca
TÂTsruli da TaviT TÂsiT Tavsa TÂssa Sina erT-saxeobiT
ganTÂsebuli da yovlad yovliTurT sruli (areop., saRmr., efr.,
13.1); arca erTi raÁ ars TÂTsrul da unaklulo yovliTurTi-
sa srulebisagan TÂnier namdÂlve TÂTsrulisa mis da pirvel-
Tagan srulisa (areop., zec., efr., 10.3)
TÂTsrulTmTavroba _ auvtoteletarci,a h` _ saRmrToÁ ukue netarebaÁ..
zeSTanaTlisa pirveliTgan srul, TÂTsrulTmTavroba, yovli-
save mRdelT-mTavrobisa mizez (areop., zec., efr., 3.2)
TÂTRmrTeeba _ h` auvtoqeo,thj _ aramed TÂTyofad da TÂTcxorebad
da TÂTRmrTeebad vityÂT Cuen, pirveliTganobiT ukue da
RmrTeebiT da mizezobiT erTsa oden zeSTadasabamisasa da

314
zeSTaarsebisasa dasabamsa da mizezsa yovelTasa (areop., saRmr.,
efr., 11.6)
TÂTyovloba-Á _ damoukidebeli, TavisTavadi mTlianoba _ auvtoo?lo,thj
_ TÂTyovloba, romlisa-gamo [ars]... nawilTaganica yovlobaÁ
(pr.,kavS., petr., 69, 45.5-6)
TÂTyofa-Á _OTavisTavadoba, TviTarseboba _ to. avuto,maton – brZenni
igi warmarTTani yofadTaganisa yovlisa anu RmerTsa ityÂan
mizezad, anu saWirosa anu iZulebasa, anu bunebasa, anu bedsa,
anu TÂTyofasa (damask., gard., efr., 136)
TÂTcxovel-i _ TavisTavad cocxali _ auvto,zw/|on _ TÂTcxoveli da
viTarca zeSTa yovlisa cxorebisa cxovels-myofeli da zeS-
TacxovelTaÁ (areop., saRmr., efr., 6.3); yoveli suli TÂTcxoveli
ars, ukueTu ukumqcev ars TÂsdmi. rameTu yoveli ukumqcevi
TÂsdmi TÂTmdgom da sulica vinaÁve TÂTmdgom, rameTu warmoa-
yena TÂTebaÁ TÂsi (pr.,kavS.,petr., 189, 113.2-4); _ hqonan TÂTcxovel-
sa TÂs Soris yovelni, magra viTar cxovelobiT (kavS., ganmart.,
petr., $103)
TÂTcxovloba-Á _ absoluturi, TavisTavadi, damoukidebeli si-
cocxle – auvto,zw/|on – ukueTu [suli] TÂTcxovloba ars, TÂTmdgo-
mare da ganSorebuli sxeulTagan mougies myofobaÁ (pr., kavS.,
petr., 190,113.18-19)
TÂTcxoreba-Á – absoluturi, damoukidebeli sicocxle _ h` auvtozwh,
_ da gnebavs Tu cxovelTa, viTarca cxovelTa, dasabam gamoC-
ndebis TÂTcxorebaÁ (areop., saRmr., efr., 5.5); TÂTmidrekaÁ ars
TÂTcxorebaÁ da TÂs-Soris qonebaÁ arsebasave Tanwarmodgomi-
lad cxorebisaÁ (kavS., ganmart., petr., $20)
TÂTÃelmwife-Á _ auvtexou,sioj _ damoukidebeli, Tavisufali nebis
mqone – Cuen Soris ukue igi arian, romlisa Cuen TÂTÃelmwife
viyvneT qmnad da ara qmnad (damask., gard., efr., 138)
TÂs-i //TÂseba-Á _ Tviseba, sakuTari niSani _ to. i;dion _ TÂsi oTx-
saxed iTqumis: pirvelad ukue TÂsad saxel-edebis, romeli-igi
erTisa visme saxesa zeda iyos da ara yovelTasa; meored, ro-
meli-igi yovelTa kacTaÁ iyvis TÂsi da ara erTisa visime, me-
same TÂsi ars, romeli-igi mxolod ganekuTnebis yovelTa kac-
Ta, aramed ara samaradisod, meoTxe TÂsi ars, romeli igi wi-
na-ukmo samTa maT pirvelTqumulTaÁsa iqmnebis, ese igi ars,
yovladve da mxolod da maradis (damask., dial., efr., 7,1,); sazR-
vrisdadebaÁ ganhyofs TÂssa TÂToeulisasa, egreTve gansazR-
vrebaÁ ganhyofs bunebasa TiToeulisasa sxÂsa bunebisagan (da-
mask., dial., efr., 16,8); _ i;dioj _ TÂs da sakuTar sulisa arian
RmrTismsaxurebaÁ da gulisÃmierebaÁ (damask., gard., 26; efr., 115;
Sdr.: TÂseba sulisa ars keTiladmsaxurebaÁ da gulisÃmis-yo-
faÁ iqve, ars.)

315
TÂsgamo RmerT-i _ RmerTi Tavis TavSi _ auvto,qen qeo,j _ erTebri
TÂs-gamo RmerT, da gonebaÁ _GRmrTebriv, xolo suli _ saR-
mrTo, xolo sxeuli _ RmrTis-saxe (pr., kavS., petr., 130, 79.28-31)
TÂsdadveUukunqceva-Á _ Tavis TavTan mibruneba _ e`auto. evpistre,yai _
ese ars TÂsdadve ukunqcevaÁ, odes erT-iqmnas orive: ukunqceu-
li, da romlisa mimarT ukunqceula (pr., kavS., petr., 15, 15.3-8)
TÂseba-Á (ix. TÂTebaÁ, TÂsi) _ Tviseba, niSan-Tviseba, Tavisebure-
ba _ to. ivdi,wma _ yovelsave cxovelTagansa aqus TÂsebaÁ mraval-
feri, (bas., equs., uZv., 125, 27-30); h` ivdio,thj // to. i;dion _ Seisminebian
TÂsebani saxeTani, romel-igi arian TÂs da kualad, garemoiq-
cevian saxeni Semasmenelad TÂsebaTa TÂsTa (damask., dial., 8,6;
efr.); _ i;dioj _ TÂs da sakuTar sulisa ars keTiladmsaxurebaÁ
da gulisÃmisyofaÁ)
Txzva-Á, Txzuleba-Á _ [arsis] Txzva, Txzuleba _ romel yoveli
TxzvaÁ da urTierTas ziarebaÁ da yoveli anamki samusikoTaÁ
bunebiTTa morTulebaTaÁ _ ricxuTa mier; xolo ricxuni _
erTisa mier; nuume-da yovelni Txzvani da rTvani _ erTisa mi-
er (kavS., ganmart., petr. $2); maT zesT upyria TÂTebaÁ TÂsi arsTa
Txzulebisagan (kavS., ganmart., petr., $37)
Txzul-i _ arsis rigi _ ars raÁve TxzulisaÁ da pirveli yov-
lisa siraÁsaÁ (kavS., ganmart., petr., $22) ix. naTxzi, naTxzeni

i
igav-i _ magaliTi, nimuSi _ to. u`po,deigma _ ara mixedoa igavsa mas
jinWvlisasa, romelmanca daiunjis zafxulisve sazrdeli igi
zamTrisaÁ? (bas., equs., g. aT., 107, 7-9); xatni raÁme da msgavsebani gu-
qonan saRmrToTa maT misTa igavTani (areop., saRmr., efr., 7.3); Tu
vin-da aRmosaCenTaca zeda moqeneobdes igavTaca (paradeigma,twn),
ixilnes xedvani erTsa Soris sulsa (pr., kavS., petr., 176; 106.16-17);
xatni yovelni igavTania xat, viTarca ityÂs platon, aramed
munaÁ aRmkuli yoveli daipyres igavTa da igavis-igavTa, xolo
aqaÁ, ese naxibli dioÁsi _ xatTa da xatisxatTa (kavSir., petr.,
ganmart., $50; 108.22-25); [namdÂlmyofi] man zesTaman da uTquman yo-
velTaman dadva xatad TÂsa da igavad yovelTa myofTad (kav-
Sir., petr., ganmart., $101)
igavebiT _ magaliTi, nimuSi _ paradeigmatiko,j _ yovelni arian mis
[sulsa] Soris myofni ziarebiT ukue pirvelni, xolo igavebiT
_ Semgomni (pr., kavS., petr., 195; 116,22-23)
igavebriv _ nimuSad, magaliTad, magaliTis, nimuSis mixedviT _
paradeigmatiko,j _ yoveli suli yoveli ars saqme (praRma): igaveb-
riv ukue grZnobadni, xolo xatovnebiT _ gonierni (pr., kavS.,

316
petr., 195; 116,9-10); _ [sulsa] hqonan TÂs-Soris igavni yovelTa
grZnobaTani... magra sulebriv yovelni TÂs-Soris mohqonan: ro-
melnime xatovnebiT, viTar zenani da gonierni, xolo romelin-
me _ igavebriv da mizezovnobiT (kavSir., petr., ganmart., $195)
igavebriv-i _ nimuSisebri _ paradeigmatiko,j _ erTsaSorisisa ricx-
Âisagan, romel ars igavebrivi, [arian] aTis queSeni mxoloni
(kavSir., petr., ganmart., $6)
igavebrivoba-Á _ nimuSisebrivoba, nimuSis msgavseba _ ese xedvaÁ
saTanadod Tana-ac sulsa, raÁTa zedamiwevniT gaigonos arse-
baÁ gonierisa sulisaÁ, Tu raÁ ars igavebrivobaÁ da raÁ ars
xatovnebiTobaÁ (kavSir., petr., ganmart., $195)
igavoba-Á/-Á _ ese saxeni igavad oden esaxebian da eigavebian mas
erTebrivsa ricxusa da zesTaobasa erTisasa (kavSir., petr., gan-
mart., $14); aqa baZvaÁ oden da msgavsebÁ da xat-qmnaÁ, xolo mun _
igiveobaÁ, TÂTobaÁ, igavobaÁ (kavSir., petr., ganmart., 50; 108.20-22)
igiveoba-Á//igioba-Á _ h` tauvto,thj _ mamisa Soris ukue da Zisa da
sulisa wmidisa igiveobisagan nebisa da moqmedebisa igiveobasa
vscnobT bunebisasa (damask., gard., ars., 180); yovelTa Sina saqmeTa
samni ese ixilvebian: arsebaÁ, igiveobaÁ, sxuaobaÁ (amon., mosaxs.,
tariW., 87,30); igiveobaÁ mimarT warmomaarsebelisa aqus warmoar-
sebuls da hgies mis Soris; xolo sxuaobiTa warmovlos mis-
gan (pr., kavS., petr., $30; 25.28-29); hgies igiveobasa zeda yoveli war-
momayenebeli (pr., kavS., petr., $27; 23.23-24); aqa baZvaÁ oden da msgav-
sebÁ da xat-qmnaÁ, xolo mun _ igiveobaÁ, TÂTobaÁ, igavobaÁ
(kavSir., petr., ganmart., $50; 108.20-22); [mizezoani] viTar igi ars, mag-
ra ara TÂT- igi, gesma, viTar igiobaÁ gahyofs mizezoansa mize-
zisagan, rameTu viTarca igiobaÁ msgavsebasa Soris Semoicvis
(kavSir., petr., ganmart., $18)
igive sxua-Á _ mizezisagan gamomdinare mizezoani, Sedegi mizez-
Tan mimarTebaSi _ xolo, Tu ganeyos mizezsa mizezoani, myis
ganyofasave Tana dauerTbamdes da warmoebaÁca misi, da iyos
viTar igive sxuaÁ: igive ukue _ msgavsebisa mier, xolo gasxua-
ebul _ umsgavsoobisagan (kavSir., petr., ganmart., $35)
imr-i _ iqiTa, zemdgomi, miRma _ emdevrebis yoveli mwadi sawad-
sa da metrfe satrfosa TÂssa, viTarmed imrsa da mezesTaesa
TÂssa (kavSir., petr., ganmart., $8)
iqmna-Á _ rac moxda _ to. evge,neto / iqmnebisi _ rac xdeba _ to. gi,netai /
iqmnesi _ rac moxdeba _ to. genh,setai/ iyoÁ _ rac iyo, warsuli
_ to. h=n _ / iyosi _ rac iqneba, momavali _ to. e;stai _ da iyoÁ da
arsi da iyosi da iqmnaÁ da iqmnebisi da iqmnesi misTÂs sakuT-
rebiT igalobebian (areop., saRmr., efr., 5.8); iyoÁ da iyosi ganeyof-
vian urTierTas (pr., kavS., petr., 50; 34.14-17); Jamsa ganhyofen iyoÁ da
iyosi (kavSir., petr., ganmart., $50)

317
iyosoba-Á _ Semdgomoba, momavloba _ pirvelobaÁ da SemdgomobaÁ
ara-Tu iyosobasa da ariyosobasa Soris ixilvebis (kavSir.,
petr., ganmart., $51)
iZulebiT-i _ hvnagkasme,noj _ bunebiTad metyuelni nebisani ara iZu-
lebiTsa vityÂT mas, aramed TÂTmflobelsa (damask., gard., ars 185)
iWÂ _ azri, varaudi _ u`po,lhyij _ gÂÃms ukue nacvalad saerToTa
maT iWuTa maTTÂs.. arca upatio-yofaÁ maTi (areop., efr.,253,1-2); da
me davadgre iWusa amas zeda, vidremis gamomecxados umjobesi
(balav.,121,30-31); SemdgomTa sityuaTa mier ucxadesadre warmoaCi-
nebs iWusa TÂssa umetesisa damtkicebisa mxumeveli (Targm. ekle-
siast., 9,6); borotisa amis iWÂsa momspobeli, ityÂs ara iyo igi
naTeli (Teof. bulR., ioan ganm., A-52, 4r); arca keTili iWÂ gaquso
Sen mier qmnilTa mimarT (Teof. bulR., ioan ganm., A-52; 54r); orTave
mimarT wina aRudga, mCuenebei sifatresa iWÂsa maTisasa(Teof.
bulR., ioan ganm., A-52; 55r); _ o` skopo,j _ azri, mizani _ igive da er-
Ti saqme sxÂsa da sxÂsa iWÂsaebr sxuasa da sxuasa Sesmenasa
queSe daiwesebis (damask., dial., 36,21, ars.); wina-uc iWuad sityÂer-
sa saqmierobasa warmarTebaÁ gamomaCineblobisaÁ (damask., dial.,
ars., 51,1); iWÂ mcnebaTa momcemelisaÁ Tavisufleba iyo kacisaÁ
(maqs., epist. Tal., gelaT., K-14, 194r); _ mosazreba, eWvi _ romelsa
amis yovlisa iWÂ kide dauc, romelsa-da musica amasve dahleq-
savs, daRaTu kretsabmelTa da fardagTa mier (kavSir., petr., gan-
mart., $206)
iWunoba-Á _ miCneva _ iWunoÁ _ ggonia, miiCnev, eWvob: odes queSem-
debared gesmnen nawilebiTni arsebani da sayovelTaod, nu vi-
Tar arsebasa da SemTxueviTsa iWunoÁ (kavSir., petr., ganmart.,$ 72);
gesmas raÁ naTlad, nu gareT da zedSemosrulad iWno, aramed
gaigone igi Tualad... viTar Teslad da mizezad arsisad (kav-
Sir., petr., ganmart., $15)
iWuneul-i _ avmfiballo,menoj _ rameTu ara jer-ars iWuneulTagan Se-
sityuvaTa Sekrebad aRsarebulTagan (nemes. petr., 30, 4-5)

k
kavSir-n-i _ materiis Semadgeneli elementebi, stiqiebi: miwa, wya-
li, cecxli da haeri _ to. stoicei/on _ [TÂTmdgomi] kualad merme-
ca arvinaÁ iyos umoqeno, Tu iyos moqene TÂsTa kavSirTa, ro-
melTaganca Seiyena (pr., kavS., petr., 47; 33,22-23); [sulis etli] zog-
jer sxuebr iocnebis, da ufroÁs da umcroÁs, sxuaTa sxeulTa
nivTebrivTa kavSirTa zedmidebuli da odesme aRebuli (pr.,
kavS., petr; 210; 126.1-3); orRanoTaca dauzesTavdebis mizezi da kav-
SirTa da erTbamad yovelTa Tanmizezad wodebulTa (pr., kavS.,

318
petr., 75; 49.11-12); _ ars ukue cxovelTa mokudavTa anagebi oTxTa
asoTa mier, romel rian kavSirni oTxni: ese Tanmiscemen TÂsTa
romelobaTa yovelTa maTgan dakavSirebulTa da aRgebulTa,
rameTu arian cxovelTa Soris oTxTa asoTa kavSirni, viTarca
cecxli, queyanaÁ, airi da wyali (kavS., petr., ganmart., 24; 66.34_37);
aw ixile damWuretman, rameTu cxovelTSorisTa romelobaTa
oTxni kavSirni uzesTaes, miT romel mizez cxovelTa da maT
Soris romelobaTa, xolo kualad amaT oTxTa kavSirTa sity-
uaÁ ambadeblobiTi da caÁ uzesTaes d umizezo mizez yovelTa
agebulTa (kavS., petr., ganmart., $24; 67.4-9) yoveli ziarebaÁ rec-Tu
sworTa Soris ixilvebis, viTar amaT oTxTa kavSirTa Soris
(kavS., petr., ganmart., $24; $1); vidre egnen erTobasa da sworebasa
zeda romelobani oTxTa kavSirTani, hgies myofobaÁ mekudoÁsa
cxovelisa da ars naTel da cxorebaÁ (kavS., ganmart., petr., $13;
Sdr. rusT: damSlian Cemni kavSirni, SevrTvivar sulTa sira-
sa); _ Stoicei,wsij qeologikh, – RvTismetyvelebis elementebi, safuZ-
vlebi _ kavSirni RmrTismetyuelebiTni, Tavni oras da aT-er-
Tni (kavS., ganmart., petr., $1; 3.3-4); stÂqioÁ ewodebis kavSirsa da
amisTÂs dadva kavSiri, viTarca umartivesi yovlisa (kavS., gan-
mart., petr., winasity., 5,23-24)
kaceba-Á _ abstr. kacoba _ vin kaci mokudebis, da vin cxeni, da
vin iremi, da vin Tevzi da ara bunebaÁ amaTi, viTarca kacebaÁ,
cxenebaÁ da sxuaÁ ese-viTari (kavS., ganmart., petr., $54)
keTil-i _ sikeTe – avgaqo,j( avgaqon _ yovelTa myofTa TÂTaRZrÂT
hsuris keTilisaTÂs (amon., tariW., 22,35); sityÂerebiTisa bunebisa
Tav ars ltolvaÁ ukuÀ da garemiqcevaÁ borotTaÁ, TanmiyolaÁ
da aRrCevaÁ keTilTaÁ: aramed keTilTaÁ, romelime ukuÀ mzia-
reblobiTi ars sulisaÁ da sxeulisa (nemes., petr., 1; 11.7-9) _ ne-
oplat. _ to. avgaqo,n _ igiveobaÁ erTi da keTili da dasabam yo-
velTa keTili, viTar aRmoiCina (pr., kavS., petr., 20; 18.17-18); keTi-
lobaÁ da erTi _ igiveoba; da RmerTi da keTili _ igiveoba
(pr., kavS., petr., 113; 69,24-25); _ h` avgaqo,thj _ [RmrTivi] keTilTa mier
TÂs-mierTa aRavsebs TÂs-Soris TiToeulTa da ars zesT-srul
... Tan-miscems SemdgomTa, da esreT zed-miuwadebsPpirvel misa-
cemelTa zesT-meqoneobiTa keTilTaÁTa (pr., kavS., petr., 132; 81.11-15;
D.$131); _ neoplat. zesTarsebiTi sikeTe _ h` u`perou,sioj avgaqo,thj_
yovelni ziarebiT RmerTni zesTarsebiTisa keTilisa mier war-
modgomil, da arian keTiloba da arca bunebiT da arca arse-
biT, ... magra zesT-arsebiT (pr., kavS., petr., 118; 72.15-17)
keTilguar-i _ neoplat. _ sikeTis rigisa, gvarisa _ avgaqoeidh,j _
yoveli siraÁ ziarebiTTaGRmerTTaÁ erTguar ars da keTilgu-
ar erTisa mier (pr., kavS., petr., 119; 73.2-3); _ avgaqoeidh,j (du,namij) _ [ma-

319
mebrivi] SeerTebulsa da keTilguarsa Zalsa erTisasa warmoa-
Cens da mizezsa SemdgomTa guamovnebisasa (pr., kavS., petr., 151; 91.22)
keTilguaroba-Á _ to. avgaqoeide,j _ usrulesi maT Soris ars [ara]
keTilguarobaÁ oden, aramed makaTilebelobaÁ (pr., kavS., petr.,
122; 75.19-20)
keTildadasva-Á _ kargad Sewyoba, harmonia _ mzaxr, Jir da bam _
rqmulni da ranive mrTvelobani ZalTa da ÃmaTani. amaT samTa
mier memoqmedeoben keTil-fTongovnebaTa, rameTu usworobisa-
gan morTulebaTaÁsa miecemis siswore keTildadasvasa morTu-
lebisasa (kavS., ganmart, petr., bolosity., 217, 4-7)
keTilmebWe-Á _ kargad ganmsjeli _ Tu vin keTilebWeman ixued-
rnes sityuani Cemni, midmousajos gulisÃmisyofasa (kavS., petr.,
ganmart., bolosity., 219, 27-29)
keTilmoqmed-i _ neoplat. _ o` avgaqourgo,j _ yoveli ukue RmrTeeb-
ri erTi ars keTilmoqmedi, anu keTilobaÁ erTmyofeli (pr.,
kavS., petr., 134; 82.3-5)
keTilmsaxureba-Á _ h` euvse,beia _ viTar arian saTnoebani, xolo
martod sulisa saTnoebani da sxeulisa Tana ara moqenisani,
viTar: keTilmsaxurebaÁ, gina myofTa mxedvelobaÁ; aw ukuÀ, ra-
odenni kacisa cxorebasa, viTar Sehgavs kacisa cxorebasa,
aRirCevden, da ara viTar cxovelisasa mxolod, saTnoebaTa
Tanamaval eqmnebian da keTiladmsaxurebasa; xolo, Tu romel-
ni arian saTnoebisani da romelni keTiladmsaxurebisani, Sem-
dgomTa Soris ganisajos, raJams sulisaTÂs da sxeulisa gar-
damovceT sityuaÁ (nemes., petr., 1; 11,12-18)
keTiloba-Á _ neoplat. _ igive absoluturi erTi, yovelives
sawyisi, romlis mimarT iswrafvis yoveli arsi, yoveli arsis
ukuqcevis mizani _ to. avgaqo,n _ keTilobaÁ TÂTmdgomareoba [ars]
da ar-visda moqene, rameTu TÂTobasa TÂssa TÂT iwarmoebs (pr.,
kavS., petr., 40; 30.20); yovelTa upirveles da sazom keTilobaÁ ars
pirveli da erTi (pr., kavS., petr., 92; 56.18-19); keTilobaÁ da erTi _
igiveoba; da RmerTi da keTili _ igiveoba (pr., kavS., petr., 113;
69.24-25); yovelTa myofTa dasabami da mizezi upiratesi keTilo-
baÁ ars (pr., kavS., petr., 12; 12.15); ars vidreme keTilobaÁ erToba
da erTobaÁ keTiloba da keTilobaÁ _ erT, da erTi _ pirve-
li keTilobaÁ (pr., kavS., petr., 13; 13.25-30); keTiloba TiToeulisa
ars erT-qmnaÁ yovlisaÁ (pr., kavS., petr., 13; 13.21-22); romlisa ara--
raÁ ars upirveles da imrr da romlisadmi yoveli mowled
wadnoÁs, ese _ namdÂl RmerT; da romlis gamo yovelni da
romlisadmi yovelni, ese ukue _pkeTiloba (pr., kavS., petr., 113;
69.24-26); [RmrTebrivni] ara arian sxua, TÂnier keTiloba da TÂT
mas keTilobasa uSurvelad yovelTa zed gardasdeben (pr., kavS.,
petr., 122; 75.6-7); _ h` avgaqo,thj _ keTilobaÁ maT [RmrTebrivTa] So-

320
ris _ myofobisa maTisa masazRvrebel (pr., kavS., petr., 121; 74.23-24);
ars keTilobaÁ _ erT-qmnaÁ (pr., kavS., petr., 8; 9.10-11); ars ukue raÁ-
ve keTilobaÁ mziarebelsa Soris missa, viTar myofi, romelsa
ziarebuli Seetrfvis (pr., kavS., petr., 8; 9.14-15); yovelni myofni
bunebiT etrfvian keTilobasa (pr., kavS., petr., 9; 10.6); yovelTa
raÁTave keTilisa mziarebelTa ewinaebis pirveli keTilobaÁ,
da romeli ara ars sxuaÁ, TÂnier keTilobaÁ (pr., kavS., petr., 8;
9,3); _ tagaqo,n _ `taRaTon~ hrqÂan keTilobasa, xolo `aRaTon~
keTilsa (kavS., ganmart., petr., $10); yoveli erTobaÁ keTiloba, da
keTilobaÁ _ erTisad igiveoba (kavS., ganmart., petr., $13); erT-da-
igive keTilobaÁ da erTi da, sadaca miTesula yuavili keTi-
lobisaÁ, munca da naTeli erTisaÁ, rameTu ar egebis keTilo-
baÁ TÂnier erTisa da erTi _ TÂnier keTilobisa (kavS., ganmart.,
petr., $25); keTilobaÁ SurTagan Tavisufal [ars] (kavS., ganmart.,
petr., $25); yovelTa myofTa dasabami da mizezi upiratesi keTi-
lobaÁ ars (kavS., ganmart., petr., $12); saqmiT cTomili bunebiT ke-
Tilobasa sdevs, anuTu TÂT mas da TÂssa keTilobasa, anu
xatsa keTilobisasa, anu kerpsa da aCrdilsa keTilobisasa; da
araÁ ars myofTaÁ,Tumca ar emdevreboda, rec-Tu ganyenebuli
da damgde TÂsisa arsebisaÁ.. da rec-Tu uar-mmne TÂsisa aobi-
saÁ (kavS., ganmart., petr.,$8)
keTilTdasabami – h` avgaqarci,a – rameTu jer-ars Cuenda pirvelad
locvisa mier aRslvad missa mimarT, viTarca keTilT-dasaba-
misa (areop., saRmr., efr., 3.1)
keTilSezavebulebaÁ _ Sewyoba, SeTanxmeba – h` euvkrasi,a _ Ãurvebi-
sa mier morTulebaÁ ukue da keTilSezavebulebaÁ sxeulisSo-
risTa romelobaTaÁ ganixrwnebis (amon., tariW. 86,7); ara vidreme
ars keTilSezavebulebaÁ sxeulTaÁ sul (nemes., petr., 35, 17-18)
kerZo-Á _ kerZo, nawili – to. me,roj – ganiyofebis eseca or-saxed:
anu viTarca yovlad, anu viTarca kerZod (damask., dial., 14,9, efr.,
ars.); uwyebul iyavn, viTarmed kerZoni yovliTurTisani iTqumi-
an, xolo yovliTurTi kerZoÁsaÁ _ arasada (damask., dial., 24,13,
ars.); arsebiTni viTarebani arsebisa mimdgom arian, rameTu ker-
Zoni arian misni (damask., dial., 38,17, ars.) // arsebiTni romelobani
arsebisa mimarT aRiyvanebian, rameTu kerZo nawil missa arian
(damask., dial., efr., 38,17)
kerZoobiT-i _ konkretuli _ meriko,j _ qued-uc kerZoobiTi usa-
yovelTaoessa Sesasmenelad (damask., dial., ars., 10,1)
kide-Á _ 1. kide, Sori, gancalkevebuli _ yovelsa sxeulTagan
ganyenebulsa arsebasa sxeulTagan ganyenebuli da kide hqon-
dis TÂsi moqmedebaÁca, Tanave arsebasa (kavS., ganmart., petr., $16) _
2. logik. kidura terminebi _ ta. a;kra _ xolo saSualsa ewode-
bis kideTa Semkrveli (kavS., ganmart., petr., $1)

321
kidur-i _ kide, wveri, mwvervali _ verca kidurTa Soris yofaÁ
oden-ras warmosTxzavs arsTa siraÁsasa. kidurad iuwyen, vi-
Tar mizezi da mizezoani (kavS., ganmart., petr., $36)
kma-Á _ damoukidebeli, kmari _ e`kano,j _ ara yovelsa tomsa aqus
simarjue aRkrvadi zesTmdebarisa maTisa, aramed usrulesTa
maT Soris da kmaTa Tanmibunebebad zesTmdebarisa maTisa (pr.,
kavS., petr., 111;29-32); _ auvtarkh,j _ sruli mxolod kma TÂs Soris,
magra ara mza Tanmicemad sxuaTadmi (pr., kavS., petr.,132; 81.8-10)
kmamyof-i _ sruli, unaklo, damoukidebeli _ (ix. umoqenoÁ) _ auvta,rkhj,
avme,qektoj _ raÁzomca martiv, ufro kmamyof TÂTebiTa TÂsiTa da
raÁzomca ufro kma TÂTebasa Soris TÂssa, ufro erTis xat
(kavS., ganmart., petr., $127)
kualadoba-Á _ ganmeorebadoba _ usazRvro ars yoveli mekudoTa
bunebaÁ kualdakualadobiTa (kavS., ganmart., petr., $94)

l
lmoba – tkivili, SeWirveba – ovduna,w – Tumca ara iyvnes Cuenda
grZnobani, aramca guelmoda da arcamca kurnebisa moqene viq-
mneniT aramlmobelni da ganvixrwneniTmca umecrebasa Soris
ZÂrTasa, vnebisa ver-mekurneni (nemes., petr., 1; 15.21-23)
leqs-i _ sityva _ le,xij _ ca uwoda leqsman barbarozTaman, xolo
orano ellinTa gonebadReobaman (kavS., ganmat., petr., $140); Zgerasa
da Txzvasa leqsTasa mkiTxvelman misces SewyobaÁ (kavS., gan-
mart., petr., $17)
leqsva-Á _ sityvawarmoeba _ TÂT qarTulTaÁca esTa dahniSnavs
leqsvaÁ, viTarmed `gonierio.~ aw ese TanmidebaÁ arTroÁsaÁ, Tu
`rio~ meoresa pirsa dahniSnavs odes sTqua suli, da odes _
sulieri, da egreTve _ gonebaÁ da gonieri (kavS., ganmart., petr., $14)
locvissacavi [wigni] _ aq: fsalmunni _ aw ese Tanwarvlis saxed
iRmrTismetyuela Cuengan samobisaTÂs wignsa amas Soris loc-
vissacavTasa (kavS., ganmart., petr., bolosity., 218, 14)

m
maarsebel-i _ arsebis mimcemi _ u~posta,thj _ Tu [suli] pirvel
gonebisa mier iwarmoebs, da gonebaÁ ars maarsebeli sulisaÁ
da TÂT mas aobasa miudrekelad umyofebs (pr., kavS., petr., 194;
115.28-29); umjobesisa mier ars maarsebel TÂsda da srulmyofel
(pr., kavS., petr., 44; 32.13-14); ziarebiTa erTisaÁTa warmodga yoveli

322
simravle da eziarebis mas, viTarca maarsebelsa TÂssa (kavS.,
ganmart., petr., $1)
maguamovnebel-i _ neoplat. _ arsebobis mimcemi, masubstantivebe-
li, maarsebeli _ to. u`postatiko,n _ erTi yovelTa ars maguamovne-
bel (pr., kavS., petr., 138; 84.17; D.$136); sruli, viTar igi ars sruli,
hbaZavs keTilobasa, rameTu igi ars yovelTa maguamovnebel
(pr., kavS., petr., 25; 22.9-11); yoveli maguamovnebeli umjobes ars
misgan warmoCenilisasa (pr., kavS., petr., 18; 16.18); keTilobaÁ ars
igi, viTar yovelTa keTilobaTa maguamovnebeli (pr., kavS., petr.,
134; 82.14-15; D.$133)
maziarebel-i _1. Suamavali, vinc aziarebs, maziarebel-i _ suna,ptwn
_ ese [TÂTmimdrekadi] ars maziarebeli midrekadTaÁ miudreke-
lisa mimarT, saSual...ars da misdreks erTbamad da midrkebis
(pr., kavS., petr., 14; 14.18-21); Tumca maziarebel yofiliyo, mis So-
rismca ego (pr., kavS., petr., 36., 28.8); _ metevcwn, meqektikoj _ warmoiye-
neben TÂs-queSe orTa moqcevaTa arsebaTasa: viTar samaradi-
sod maziarebelTasa maTdami da odesme maziarebelTasa. xolo
samaradisod maziarebelad ipyren yovelni sayovelTaoni da
samaradisoni da ukudavsa da dauvsebelsa naTelsa Soris
mdgomareni, viTar arsebaÁ sayovelTaoÁsa, sulisaÁ (kavS., gan-
mart., petr., $63)
mazmnobeloba – gamomxatveloba, gamomsaxveloba – h` avna,plasij _
ese Cem mier esoden iTqumoden saRmrToTa maTTÂsca saxis maz-
mnobelobaTa zeda-miwevniTisa ukue gancxadebisagan naklule-
vanad (areop., zec., efr., 15.9); Cueul varT yovliT-kerZoTa saxov-
nebaTa RmrTisa saxisSemoRebiTisa samRdelod mazmnobelobi-
saTa aRÃsnad, raoden gueZlos (areop., ep., efr., 9,1)
maigiebel-i _ igived mqcevi _ rameTu niadag msgavsebaÁ maigiebel,
xolo umsgavsobaÁ masxuaebel (kavS., ganmart., petr., $57)
makeTebel-i _ keTilobis mimcemi, keTilad mqcevi _ yovelTa ma-
keTebeli RmerTi arca uZalobisagan daicilebis yovelTa ar-
sTa keTilyofad (kavS., ganmart., petr., $7)
mama-Á _ mama, RmerTi, dasabami, mizezi _ wadilman pativisaman
[erTs] mamadca hkadra wodebaÁ (kavS., ganmart., petr., winasity., 8.6);
saukunoÁsa mizezad da mamad namdÂlmyofisa dasdebs didi
parmenidi (kavS., ganmart., petr., $53); pirveli gonebaÁ da pirveli
xati, da pirveli Sedgmuli maT erTebrTa ricxuTa da Rmer-
TTagan zesTa-Zes saukunesa, viTar mamaÁ da mizezi saukunoÁ-
saÁ, da warmoiqms bunebasa da anaqussa saukunoÁsasa (kavS., gan-
mart., petr., $88); survilTa mier erTisaTa niadag sdevs da et-
rfis namdÂl-myofsa da missa mamasa erTsa (kavS., ganmart., petr.,
$63); asaxebs SemdgomTa mas zesTasa pirvelobisasaca mamasa, Za-
li ese da moqmedebaÁ mamebrivi (kavS., ganmart., petr.,$151)

323
mamebriv-i [wyaro, mizezi] _ erTi or pirvel RmrTebriv wyaroTa-
gani _ patrikov~ _ or arian pirvelni wyaroni RmrTebrivTa Rmer-
TTani: mamebrivi, romelsa vityÂT pirvelad sazRvrad, da kua-
lad dedebrivi, romel ars pirveli usazRvroobaÁ da mizezi
sxuad da sxuad gamravlebisaÁ (kavS., ganmart., petr.,$151); uzesTaes
da ufro [ars] sayovelTao mamebrivi mizezi SemoqmedebiTsa mi-
zezsa, rameTu mamebrivi vidre aobaTamdesca gaswuTebis, rameTu
araobisagan aRiqms (kavS., ganmart., petr., $157); rameTu mamebrivisa mi-
zezisaÁ ars micemaÁ mizezTa da ZalTa dambadebelobiTTa yo-
velTa TÂsTa SemdgomTaÁsa (kavS., ganmart., petr., $151) ix. dedebrivi
mamebriv-i arseba _ warmomSobi, demiurguli (arseba) _ patriko,j _
ese mamebrivi arsebaÁ pirvel yovelTaÁsa warmoiyena yovelTa
mamisa mier, raÁTa aRamknes yovelni mxoloni erTTa da Rmer-
TTani (kavS., ganmart., petr.,$15)
mamebriv-i _ to. patriko,n _ neoplat. _ warmomSobi, demiurguli
(Zali, mizezi, tomi) _ yoveli mamebrivi Soris RmrTebrivTaÁsa
pirvel aRmqmnel ars da keTilobiTsa wessa mpyrobel yovel-
Ta RmrTebrivTa aRmkulebaTa mimarT (pr., kavS., petr., 151; 91.16-17);
mamebrivi vinaÁve uzesTaes ars SemoqmedebiTsa tomsa, viTar
myofi _ guarsa (pr., kavS., petr., 157; 95.16-17); mamebrivi mizezi _ to.
patriko.n ai;tion _ yoveli mamebrivi mizezi yovelTa aobasa mani-
Webs da myofobasa maTsa warmoayenebs (pr., kavS., petr., 157; 95.3-4)
mamobrivi tom-i _ patriko.n ge,noj to, _ TiToeulsa wessa Soris
RmrTebrivTa ricxuTasa mamobrivi emZRuarvis tomi (pr., kavS.,
petr., 151; 91.24-25)
mamoba-Á _ mamoba, dasabamoba _ aramed SemdgomTagan hkadra mas
survilman erTobaÁ, viTar erTmqmnelsa yovlisa siraÁsasa. xo-
lo keTilobaÁ _ viTar makeTebelsa arsTa yuavilisasa, xolo
mamobaÁ _ viTar mizezsa myofTa aobisasa (kavS., ganmatr., petr., $22)
mamsgavsebelobiT-i [Zali] _ damamsgavsebeli [Zala] _ sulTa da
gonebaTa Soris ixilne Zalni da moqmedebani: romelnime mam-
sgavsebelobiTni, romelnime mgebelobiTni, romelnime ganmwme-
delobiTni (kavS., ganmatr., petr., $146)
mamyofebel/-i _ u`postatiko,j _ myofobis mimcemi _ yoveli guari
gonieri samaradisoTa ars mamyofebel (pr., kavS., petr., 178; 107.21);
ara-raÁ aqus misgan da arca raÁ miuRies, viTarca mizezisa da
TÂsisa mamyofebelisagan (kavS., ganmart., petr., $1)
mana-Á _ margili, Wigo, palo _ arca igi mizez, da viTar uZrav
mana, mis guarisa, romlisada iyos, viTarca kentroÁ TÂsisa
sferoÁsad (kavS., ganmart., petr., $15) ix. gamanebuli
maradismoZrav-i _ aveiki,nhtoj – [uzenaesni gonebani] TÂsisa mara-
dismoZravisa da TÂTmoZravisa RmrTis moyuarebiTisa uqceveo-
bisa wesisagan daucemelobisa mqonebelni (areop., zec., efr., 7.2)

324
maradismoZravoba-Á _ aveiki,nhtoj _ maradismoZravobaÁ maTi da da-
ucxromelobaÁ saRmrToTa Sina (areop., zec., efr., 7.1)
maradismyof-i _ to. avei. o;n_ yoveli maradismyofi usazRvro ars Za-
liTa (pr., kavS., petr., 84; 53.18); yoveli saukunoÁ maradis myofi
ars, rameTu eziarebis myofsa, vinaÁca miscems maziarebelTa
TÂsTa maradis myofobasa (pr., kavS., petr., 87; 55.15-17); Tu [suli] sa-
ukuno ars arsebiT, rabam namdÂl-myof ars aobiT da maradis-
myof (pr., kavS., petr., 192; 115.4-5)
maradmyo-Á _ maradmyofi _ to. aivw,nion _ maradmyo Tu ars, viTar-
da saxelica sacnaur hyofs: viTarmed `maradmyo sgan“ (to. avei.
o;n), rameTu romelime Ppirvelad iTqumis, xolo romelime Sem-
dgomad, qmnaÁ vinaÁve ars da ara myof. xolo, sada arca pirve-
li arca Semdgomi, mun arca iyoÁ da iyosi, aramed mxolod-o-
den iyoÁ, romeli iyos; rameTu erTbam ars yoveli TiToeuli,
romelca-da ars, da Tanmorbed misda moqmedebaÁ misi (pr., kavS.,
petr., $52; 5.14-21); maradmyosa-Sorisisa... erTbam yoveli: pirveli
da Semdgomi, nawili da yoveli, arsebaÁ da moqmedebaÁ, mizezi
da mizezoani (kavS., ganmart., petr., $52)
martiv-i _ aqa erTobasa da martivobasa Tan daaerTebs, rameTu
raÁzomca martiv, egzomca msgavs erTisa (kavS., ganmart., petr., $127);
raÁzomca erT-qmnil _ martiv; da raÁzomca martiv _ erT-
qmnil; da kualad raÁzomca martiv, ufro kma-myof TÂTebiTa
TÂsiTa (kavS., ganmart., petr., $127); _ to. a`plou/n katouvsi,an _ yoveli mar-
tivi arsebiT anu umjobes ars SedgmulTa, anu udares (pr.,
kavS., petr., 59; 39.24-25)
martivi TÂTkeTiloba-Á _ to. a`plw/j avgaqo,n _ neoplat. absoluturi
sikeTe, wminda sikeTe _ ese savse ars ziarebisa mier keTilo-
biTa, magra ara ars martivi TÂTkeTilobaÁ, romeli-igi ziare-
basa da sisrulesa zesTa Zes (pr., kavS., petr., 10; 10.25)
martivoba-Á – simartive, sicxade, ubraloeba _ h` a`plo,thj martivo-
baÁ romelime umjobes yovlisa Sedgmulebisa ars, xolo rome-
lime udares. da yovelTa zeda eseve sazRvari (pr., kavS., petr., 59;
40.4-6); amas aRmoaCens, romel ars martivobaÁ. da Tua ara marti-
vobaÁ, sadaÁT Sedga Sedgmuli? (kavS., ganmart., petr., $127)
martiobiT-i [bunebaÁ] _ martivi [buneba] _ xolo sada martiobaÁ
martiobaTa yovelTa daezesTaebis, mun saxelisdebadca bune-
baÁ oden martiobiTi ars (kavS., ganmart., petr., bolosity., 211.26-28)
marRÂ, mamrRuev-i _ damarRveveli _ ese ars marRu wessa sauku-
noÁsa zesTasa (kavS., ganmart., petr., $35)
mas-i _ garkveulobis, formis mqone obieqti _ romeli iTqumis
gankargÂlad da igid da masad, zesTa dasdebs-da TÂT mas er-
Tobasaca (kavS., ganmart., petr., $56)

325
masveoba – igiveoba _ h` tauto,thj _ dgas SeuZrvelsa masveobasa da
yovliTurTsa gamouvalobasa Sina (areop., ep. 9.3); wina-gamomava-
lobdes raÁ maTda mimarT, hgies Sinagan Tavisa TÂsisa Seurye-
velad SeuZrvelsa masveobasa mdgmoobiT Semtkicebuli (areop.,
zec., efr., 1.2); _ w`sau,twj _ igini [RmrTebrivni erTni] warmoudge-
bian ara maSin-oden warmomdgomni da arca pirvel ar-myofni,
aramed samaradisod masveobasa mqonebelni (pr., kavS., petr., 141; 86.4-
6) gzavnaÁ arsebiTi Soris udaresobiTsa STamoobasa daicavs
masveobasa Sobilisasa mSobelisa mimarT (pr., kavS., petr., 29; 25.9);
_ to. tauto,n suli moqmedebiT qmnadia da ara mgebi masveobasa
zeda (kavS., ganmart., petr., $107); romelnime moqmedebiT oden Soris
denasa, xolo arsebiT igiveobasa da masveobasa zeda, viTarca
sferoTa da mnaTTa (kavS., ganmart., petr., $50)
masxuaebel-i _ sxvad mqcevi _ niadag msgavsebaÁ maigiebel, xolo
umsgavsoobaÁ _ masxuaebel (kavS., ganmart., petr., $97)
mateba-Á _ yoveli matebaÁ da moklebaÁ midrekaÁ ars (kavS., gan-
mart., petr., $46)
macxovn-i _ sw,zwn _ cxovrebis, sicocxlis mimcemi _ raodenca
ipyrobebodis da Seicvebodis TÂsisa macxovnisagan, TiToeuli
ipyrobebis vinaÁve da cxovndebis (pr., kavS., petr., 46; 33.8)
macxovnebel-i _ sicocxlis mimcemi, macocxlebeli _ swstiko,n _
rameTu boroti, viTar-igi ars TÂT borot, aravissa iyos mSo-
bel, anu mzrdel, anu yovlad-moqmed, anu macxovnebel (areop.,
saRmr., efr., 4.28); _ sw,zwn _ yovelTa tomTa umwuervalesni
RmrTebrivTa ricxuTada aRwmasnil arian (sxeulTaÁ, sulTaÁ,
gonebaTaÁ), raÁTa TiToeulsa wessa Soris rabami RmrTebrivTaÁ
iyos mpyrobeli da macxovnebeli (pr., kavS., petr., 140; 85.19-22); neop-
lat. – keTilobaÁ ars macxovrebaÁ yovelTa myofTaÁ ..., xolo
macxovnebeli da mpyrobeli arsebasa TiToeulisasa ars erTi,
rameTu erTisa mier cxovndebis yoveli (pr., kavS., petr., 13; 13.15-17)
macxovnebeloba-Á /macxovreba-Á _ sicocxlis mimcemeloba _ zwopoio,j
_ [saRmrToTa sulTa] mimdrekelobiTi aqus maT [saRmrToTa
sulTa] bunebaÁ ... da macxovneblobaÁ maTdami, romelTa zedSe-
mosrulad hqondis cxorebaÁ (pr., kavS., petr., 201; 120.25-27) _ swstiko,n
keTilobaÁ ars macxovrebaÁ yovelTa myofTaÁ.., xolo macxov-
nebeli da mpyrobeli arsebasa TiToeulisasa ars erTi (pr.,
kavS., petr., $13; 13.14-16)
mbad-i _ dambadebeli, Semqmneli _ umetes usaxuri da umsgavso er-
Ti erTisaÁ umcroÁsTa mbad da maarsebel (kavS., ganmart., petr., $61)
mbadoba-Á _ dambadebeloba _ yoveli mizezi mizezTaÁ da mbado-
baÁ mbadTaÁ mis zesTmbadisa da zesTmizezisa mier arso (kavS.,
ganmart., petr., $56)

326
mbadobiT-i [Zali] _ dambadebelobiTi [Zala] _ raÁca Zali aqus
SemdgomTa _ anu mbadobiTi, anu mpyrobelobiTi _ pirvelTagan
aqus (kavS., ganmart., petr., $56)
mbaZav-i //mbaZvel-i _ mimou,menoj _ TiToeuli suli samaradisod
RmrTeebrisa ricxÂsada Sedgomili, umravlesTa emZRuarvis na-
wilebiTTa sulTa, mbaZavi saRmrToÁsa sulisaÁ (pr., kavS.,
petr.,204; 123.5-6); [midrekadi mizezisagan qmnili] Tan-Seicvalos
ukue da midrkes arsebiT, warmomayenebelsa TÂssa midrekasa
mbaZveli (ix. mebaZve, mobaZavi)
mbrZol-i, winagamwyo-Á _ mowinaaRmdege _ goniersa Soris aR-
mkulsa, romelnica Cnden aqa winagamwyo da mbrZol da
mxrwnel erTi-erTisa, mun arian Zma da moyuare da maarsebel
urTerTas (kavS., ganmart., petr., $5)
mge-Á, mgeb-i (<geba) _ mdgomi, uZravad mdgari _ mevnwn _ yoveli
warmomayenebeli TÂs-gamo sxuasa arsebasa... mgebi [ars] miudre-
kelad aobasa zeda TÂssa (kavS., ganmart., petr., $27); mge TÂTebasa
zeda TÂssa mouklebel [ars] da uWno Zalisa da moqmedebisa-
gan (kavS., ganmart., petr., $27)
mgebelobiT-i [Zali] _ gebis, myarad dgomis, Tavis TavSi, anu igi-
veobaSi uZravad dgomis, myofobis mimcemi [Zala] _ sulTa da
gonebaTa Soris ixilne Zalni da moqmedebani; romelnime mam-
sgavsebelobiTni, romelnime mgebelobiTni, romelnime ganmwme-
delobiTni (kavS., ganmart., petr., $146)
mgonebel-i – moazrovne, mofiqrali, Semmecnebeli _ now/n (noe,w)
_ wmidaÁ gonebaÁ misi bunebiTTaca moqmedebaTa TÂsTa moqme-
debs mgonebeli da mecnieri (ginw,skwn), viTarmed RmrTisa gone-
ba ars da viTarmed Tayuanis-icemebis yovlisa agebulisa mier
(damask., gard., ars., 209); _ logizo,menoj _ raÁsa sxÂsaTÂs aqus sityÂe-
rebaÁ, ukueTu ara TÂTmflobelobiT mgonebel ars (damask.,
gard., 207, ars.)
mgonebloba-Á _ azrovneba _ h` e;nnoia _ pirveli vidreme ZrvaÁ go-
nebisaÁ mogonebad iTqumis, xolo mis raÁsmeZliTi mogonebaÁ _
mgoneblobad iwodebis (damask., gard., ars., 127); _ to. noei/n _ azrov-
neba – sulisa TÂsi ars mgoneblobaÁ (amon., mosaxs., tariW., 137,24)
mgrZnobelobiT-i _h` aivsqhtikh. du,namij _ mgrZnobelobiTi Zali _ pi-
rutyuTa Soris _ cxovelobiTi da mgrZnobelobiTi da aRmom-
fSÂnvelobiTi Zali (damask., dial., ars.,13,2); aristoteli ‘bunebiT-
Ta’- Soris xuT-yofasa ityÂs nawilTa sulisaTa, vinaÁ: nergov-
nebiTad, mgrZnobelobiTad da mimomarTeblobiTad mebr adgil-
Tad da mnebelobiTad da ganmgoneblobiTad (nemes., petr., 94, 13-16)
mdgomoba-Á _ myofoba, yofna, dgoma, arseboba, gvamovneba _ sity-
uaÁ ese ganyofilebiTsa mdgomobasa da gaTÂTebiTsa gamicxa-
debs Cuen (kavS., ganmart., petr., $53) ix. dgoma

327
mdgom-i _ u~fista,menoj – sakuTrad guamad TÂsagan TaviT TÂsiT
mdgomi arsca da saxel-idebis (damask., dial., ars., 30,2)
mdgomareoba-Á _ substancia, myofoba, arseboba _ h` u~po,stasij _
msgavsebisa mier aqus mas [warmoyenebuls] mdgomareobaÁ (th.n u~-
po,stasin) (pr., kavS., petr., 29; 25.10-11)
mdgomoba-Á _ u`festa,nai – ewodebis guamsa saxeli ese guamovnebi-
saÁ mdgomobisaTÂs da myofobisa (damask., dial., efr., 29,2); – e`stw,j
– dgas (me,nwn) Tavsa Soris TÂssa maradis mdgomobasaca Sina
da moZraobasa (areop., ep., efr., 9.3)
mdgomobiT-i Zal-i _ h` u`postatikh. du,namij _ warmomayenebelobiTi Za-
li zesTmdebareobiTisa mizezisagan [ars] da TÂT ese mizezo-
baÁca uSemdgomesTa TÂsTaÁ pirvelisa mizezisagan aqus, rameTu
ganizoma muniT mdgomobiTiTa ZaliTa (pr., kavS., petr., 56; 37.30-38,1)
mdebare-Á _ kei,menoj –_ substrati, safuZveli _ u`pokei,menon – rame-
Tu arsebaÁ mdebare raÁme ars, viTarca TÂT Tavadi nivTi saq-
meTaÁ (damask., dial., efr., 1,4); _ Tezisi, amosavali, dasasabuTebe-
li debuleba _ xolo mdebare ityÂs: `yoveli keTilobaÁ maer-
Tebeli ars mziarebelTa misTaÁ (kavS., ganmart., petr., $1)
mdebareoba-Á _ sivrceSi mdebareoba, erTi 10 kategoriaTagani –
to. kei/sqai mdebareobaÁ ars, romelsa aqundes viTame dadebaÁ me-
orisa Tana (damask., dial., 40,1, efr. //ars.); mdebareobaÁ ars qonebaÁ
debisaÁ viTame sxÂsa mimarT; mdebareobaÁ ars qonebaÁ debisaÁ
viTame sxÂsa mimarT: wolaÁ, dgomaÁ, jdomaÁ _ eseni aRiyvannes
mdebareobisa queSe (amon., mosaxs., tariW., 19,29); ara cxad-hyofs mde-
bareoba arca mdebaresa, arca adgilsa, aramed TÂT mas debasa
mdebarisasa adgilisa mimarT (damask., dial., ars.,40,1)
mdebareobiTi Sesmena-Á – mdebareobis kategoria _ h` kei/sqai kathgori,a
ÃSirica da uÃSiroÁ( aRiyvanebian mimdgomad mdebareobiTisa
Sesmenisa, rameTu mdebareni arian (damask., dial., ars., 38,18)
mebaZve-Á _ mimou,menoj _ yoveli sruli aRmoSobadi iwarmoebs, ro-
melTaÁ uZlos warmoyenebad, mebaZve mis erTisa, yovelTa dasa-
bamisa (pr., kavS., petr., 25; 3-4) MOYENEBAD
mebunebe-Á _ imave bunebisa, Tanamebunebe _ yoveli mxoloÁ bune-
bisa TÂsisa mebunebesa warmosTxzavs sirasa; rameTu erTi er-
TTa warmosTxzavs, gonebaÁ _ gonebaTa da suli sulTa... (kavS.,
ganmart. petr., $21)
medin-i _ ae,nnaoj _ [mSoblobiTi Zali] samaradisod medinsa
RmrTebrivTa moqcevTasa zesTmeqoneobiT warmoadinebs (pr.,
kavS., petr.,152; 82.21-22) medinisa bunebisa ars kaci da Jami rRuevisa
misisa ucnaurobs (kavS., ganmart., bolosity., petr., 222;11-12)
mezesTae-Á, mezesTaes-i, mezesTe-Á _ uzenaesi, zemdebare, zemdgomi
_ uJpevrtero( _ eziara mizezoani TÂssa mizezsa da mezesTaessa

328
TÂssa (kacS., ganmart., petr., $1); mouklebel TÂsisa TÂTebisagan, me-
zesTisa Zalisa mier dazesTaebuli (kavS., ganmart., petr., $27)
meTne-Á _ mimCnevi, vinc miiCnevs _ iuwyed pirvel TÂT maT ese
meTneTa (kavS., ganmart., bolosity., petr., 220, 18)
mekudo-Á _ JamTa qcevisa mier ganizomebis yoveli mekudoTa
cxovelTa Jami (kavS., ganmart., , petr., 54; 118.22); viTar ukudavTa yo-
velTa, viTarca ukudavTa, Sescavs sazRvari ukudavebisaÁ, da-
RaTu sxuadasxua buneba iyvnen, xolo mekudoTa yovelTa Ses-
cavs sazRvari mokudavebisaÁ, viTar-igi mekudo arian, daRaTu
sxuadasxua buneba arian (kavS., ganmart., petr., 66; 131.14-17)
mesaSuvle-Á _ damakavSirebeli, Suamavali, mediumi _ msgavsebasa
SemoiRebs mesaSuvled warmomayenebelisagan warmoyenebulTad-
mi (kavS., ganmart., petr., $29)
mesxuae-Á _ cvalebadi _ niadag mesxuaesa mdedrsa hgavso nivTi
(kavS., ganmart., petr., $27; 72,33)
mesxue-Á _ gansxvavebuli _ da aRviSurve TomisaTÂs guarTa Cem-
Tasa me midmoobaÁ enisaÁ galeqsebuli da mesxueÁ mdabrionTa-
gan (kavS., ganmart., petr., bolosity., 220, 25)
mesje-Á _ ganmsjeli _ aw ixile mesjeman, rameTu trfialebaÁ
gÂCuenSorisa mbadman Cuenman RmerTman... (kavS., ganmart., bolosity.,
petr., 214, 8-9)
metome-Á _ neoplat. arsis struqturqSi umaRlesi rigi _erTi da
imave tomisa _ to. suggene,j _ metomisa TÂsisadmi TiToeuli Tanmi-
xebul ars da TiToeulisagan iwarmoebs (pr., kavS., petr., 23; 76.12-15)
metrfe da wadier (hend.) _ neoplat. vinc etrfis, visac swadia _
evfi,hmi _ Tu myofni yovelni keTilobisa arian metrfe da wadi-
er, viTar iyos amis mizezisa sxuaÁ raÁve upirates? (pr., kavS.,
petr., 12; 13.3-4); _ ovre,gw _ mxolod Tu iwarmoebdes oden da ar
ukun-iqceodis, ar-vinaÁ iyos metrfe TÂssa keTilobasa (pr.,
kavS., petr.,41; 31.18); _ emdevrebis yoveli mwadi sawadsa da metfe
_ satrfosa TÂssa, viTarca imrsa da mezesTaesa TÂssa (kavS.,
ganmart. petr., $8); sdevs metrfe satrfosa (kavS., ganmart., petr., $8);
miscems TÂTebasa TÂssa da aRadgens metrfesa wyurilTa mier
sawadoÁsaTa (kavS.,ganmart., petr., $8)
mety _ metyveli, moazrovne – to. logiko,n _ mety da utyÂ… ara
ariana winaaRmdgomni? (amon., tariW., 138,9)
meqm-i, meqme-Á _ moqmedi, Semqmneli _ mbadisa da meqmisa RmrTisa-
gan ($ 15); yovelTa, raodenTaca mxudara guari, yovelTa mama
da meqme gonebaÁ ars (kavS., ganmart., petr., $174)
meSveoba-Á _ warmoSoba, Soba _ ars uSv da unayofo da dakle-
bul Zalsa meSveobisasa (kavS., ganmart., petr., $7)
meSveobiT-i [Zal-i, moqmedeba-Á] _ warmomSobi [Zali, moqmedeba] _
aqa ganhyofs Zalsa meSveobiTsa da Zalsa cxovelmeSveobiTsa

329
da aRmoaCens, viTarmed meSveobiTi Zali daezesTaebis cxovelT-
warmomSobelobiTsa (kavS., ganmart., petr., $155)
mecnavi _ mcodne, gamgebi _ ginw/skoj – uÃms mecnavsa TanSetyuebaÁ
cnobilisaÁ (amon., tariW., 96,26)
mecnavoba-Á _ mecniereba, codna _ gonebasa dauvsebelad aqus
TÂs-Soris da Tandaarsebulad gagonebaÁ, da samaradisod ge-
baÁ erTobasa zeda, da ar midrekad da qcevad odesme umecre-
bisagan mecnavobad da odesme ucnavobad (kavS., ganmart., petr., $20)
mecne-Á _ mcodne, Semmecnebeli _ to. gnwsto,n _ sacnoÁ yoveli mec-
neTaÁ ganwvalebadi ars (pr., kavS., petr., 77.1)
mecneba (imecnebs) _ ginw,skw _ Tu mxolod-oden ars, arsebiTsa
hyofs ukunqcevasa,... xolo, Tu imecnebsca, da mecnierebiTsaca
(pr.; kavS., petr., 39; 29.26-27)
mecnier-i _ mcodne, Semmecnebeli _ ginw,skwn _ wmidaÁ gonebaÁ mi-
si bunebiTTaca moqmedebaTa TÂsTa moqmedebs, mgonebeli da
mecnieri, viTarmed RmrTisa goneba ars da viTarmed Tayuanis-
icemebis yovlisa agebulisa mier (damask., gard., ars., 209); evpisthtw/j
– raÁTa TÂT mxoloÁ oden gamoCndes flobiT mecnier Tavsa
TÂssa (areop., saRmr., efr., 1.1)
mecniereba-Á – Semecneba, codna _ h` evpi,gnwsij _ xedven igini [mcur-
valni] wyalTa Sina da ara aqus maT ÃsenebaÁ da arca ucnebaÁ,
da arca mecnierebaÁ moyuasTa TÂsTaÁ (bas., equs., uZv., anon., 107, 108,
1-3); keTilisa da borotisa cnobadi xe ars mravalsaxisa mis
xedvisa SemecnebaÁ, romel ars mecnierebaÁ TÂsisa bunebisaÁ (da-
mask., gard., 106, ars.); _ h` gnw/sij _ mecnierebaÁ ars cnobaÁ xilulTaÁ
(damask., dial., 54,12, efr.); mecnierebaÁ RmrTisa yofisaÁ mis mier bu-
nebiT daTesul ars yovelTa Soris (damask., gard., efr., 34)
meZiebel-i _ 1. mkvlevari _ ityÂs meZiebeli: ukueTu eziarebis
simravle erTsa, iyos erTica mraval (kavS., ganmr., petr., $1) _ 2.
meZiebeli _ cxovelobaÁ _ ukumqce da meZiebel TÂssa arseba-
sa, romel ars suli (kavS., ganmart., petr., $188)
meZr-i _ mamoZravebeli, mZvreli _ nebisaebr erTiT da TÂT mun
mxoloÁT gamomavalisa Zalisa mier drkebianca da miiegrebvian
nebasa meZrisa maTisasa vidre ukuanaÁsknelobamdis nivTisa
(kavS., ganmart., petr.,bolosity., 212, 4-7)
meÃelovne-Á _ iwyo rCeul meÃelovnisa mier warmodReebad guar-
Ta gonierTa (kavS., ganmart., petr., $8)
mziare-Á, mziarebel-i _ mziarebeli, vinc eziara, monawile, mimRe-
bi _ meqektiko,j, koinw,n _ yoveli bunebiT mziarebeli miiRebs zi-
arebulisagan bunebiT (kavS., ganmart., petr., $23)
mewade _ ovregou,menoj _ xolo Tu iwarmoebdes oden da ar ukun-iq-
ceodis mizezisadmi amis _ ta. ovrego,mena (tou/ agaqou/) _ Tantomi
RmrTivTaÁ TÂT miT myofobiTa TÂsiTa da Tanlmobili maTgan

330
[warmomaarsebelTagan] aRTxzul ars mebr bunebiT, da wadnoÁs
maTdami ziarebasa, mewade keTilobisaÁ, da miemTxuevis TÂsisa
mizezisa mier sawadsa (pr., kavS., petr., 28; 24.21-24); yoveli ukue me-
wade ukunqceula sawadoÁsadmi TÂsisa (pr., kavS., petr., 31; 26.7);
sxua ars mewade sawadoÁsgan da metrfe satrfoÁsgan, sacnaur
amiT, romel sdevs metrfe satrfosa da mewade sawadosa da
sxuaÁ [ars] yoveli devnili mdevrisgan (kavS., ganmart., petr., 8; 16-18)
mewarmoe _ neoplat. _ mwarmoebeli _ proi?o,n _ moqmedebiT ukum-
qcevi TÂsdadve da arsebiTca ukumqcev ars TÂsd mimarT da
TÂs mier mewarmoe (pr., kavS., petr., 191; 114.24-26); mewarmoe midreka-
disa mizezisa mier mqcevi da cvalebadi ars yovelive mebr ar-
sebiT (pr., kavS., petr., 193; 115.16-17); _ vinc an rac warmo-obs (iwar-
moeba) visganme an risganme _ yovelsa mewarmoesa visganve da
ukunmqcevsa mrgulivi moqmedebaÁ aqus (pr., kavS., petr., 32; 26.17-20)
mziarebel-i _ vinc an rac eziareba _ mete,con to, _ iyos simravle...
mziarebel erTisa..., ar ziarebul (meteco,menon) ukue erTisagan
(pr., kavS., petr., 5; 6.25-26); yoveli mziarebeli ziarebulsa udares
ars, da yoveli Tanziarebuli _ uziarebelsa (pr., kavS., petr., 24;
21.17-18); yoveli mziarebeli erTisaÁ erTica ars da ara erTi
(pr., kavS., petr., 2; 4.3); ziarebaÁ amsgavsebs ziarebulsa mziarebe-
lisad da Tan- miubunebebs (pr., kavS., petr., 182; 109.21-22); jer ars,
raÁTa yoveli mziarebeli raÁTave emsgavsebodis ziarebulsa,
xolo raÁTave sxuaÁ iyos da umsgavso (pr., kavS., petr., 136; 83.9-10;
D.$134); mziarebeli raÁve-da nawilebiTi myofi ars (pr., kavS., petr.,
136; 83.22)
mziarebeli (JamisaÁ) _ pa/n to. cro,nou mete,con _ yoveli mziarebeli
JamisaÁ samaradisod qmnadi ars mebr pirvelobiTa da Semdgo-
mobiTa JamisaÁTa (pr., kavS., petr., 192; 115.7-9)
mTavar-i (siraÁsa), (siraTmTavari) _ o` seira,j h`gemw,n _ arsis struq-
turis rigis, mwkrivis, seriis („siras“) TavSi mdgomi, romelic
Tavis gvars (idea-formas) aZlevs, Tavis gvarSi aqcevsMmTel
rigs _ [yoveli RmrTebrivi] ganmravldebis ukue samaradisod
TÂsTa moqcevTa mier erTobisgan simravledmi miqmnili, xolo
daicavs igiveobasa moqcevTa Soris msgavsebisa mier warmov-
lilTaÁsa TiToeulisa siraÁsa mTavarTa mimarT da pirvel
meqmTa mizezTaÁsa (pr., kavS., petr., 125; 77.28-31)
m(n)Tenare-Á _ naTeli, manaTobeli _ [namdÂlmyofis] naTxzTa
ver kma eyos aRmoCenaÁ, rameTu arian RmrTeebr mTenare (kavS.,
anmart., petr., $101); namdÂlmyofisa naTxzennio RmrTeebr mnTenare
_ ityÂs sokrati (kavS., ganmart., petr., $160)
mibunebeba _ Sezrda, Serwyma, mWidrod SekavSireba _ sumfuh,j _
ziarebaÁ amsgavsebs ziarebulsa mziarebelisad da Tanmiubune-
bebs (pr., kavS., petr., 182; 109.21-22) _ sumfue,steroj _ raÁzom udamÃees

331
iyos ZaliTa, egezomca-da TÂsTa SemdgomTa miebunebos (pr., kavS.,
petr., 131; 80.27-28)
migonebeba – noe,w – raJams ukuÀ saxeTa, romelni miiTnna da ro-
melni miigonebna, TÂs Soris damtevebel iyos, aRÃseneba ewo-
debis (nemes., petr., 89, 18)
midmogoneba-Á (ix. momogonebaÁ) _ gansja, diskursiuli azrovne-
ba _ h` dia,noia _ ganRmrTobilni zesTars da pirvel myofTaÁsa
warmodgomil, vinaÁ arca TnebiTi Zali moqmedebs maTdami da
arca zedmiwevnaÁ da midmogonebaÁ da arca gagonebaÁ (pr., kavS.,
petr., 123; 76.6-8); ese dianÂaÁ ara ars martivi da Seudgmeli igi
gonebaÁ, aramed, viTar miergonebaÁ, ginaTu midmogonebaÁ, rame-
Tu sulsa midmoobasa Soris aqus Zali gagonebisÁ (kavSir., gan-
mart. winasity., petr., 6.32-34)
midmosagono-Á _ gansjadi, saazrovno, gansjis, azrovnebis saga-
ni _ dianohto,j _ arca TnebiTad iTqumis RmrTebri, arca midmo-
sagonod, arca gagonebiTad (pr., kavS., petr., 123; 76.3-4)
midmooba-Á _ mimoqceva _ sulsa midmoobasa Soris aqus Zali ga-
gonebisaÁ (kavS., ganmart., petr., winasity., 6, 33)
midmosityua-Á _ dialogi _ diavlogo~ [proklem] dabeWdulni da dafa-
rulni platonis midmosityÂsani ganacxadna (kavS., ganmart., petr.,
winasity., 5, 7-8); Cuen-Sorisime midmosityuaÁ, romelsa gulis-So-
risad mbWobelad vityÂT (kavS., ganmart., petr., bolosity., 207, 3-4)
midmosja _ [yovelmxrivi] gansja _ bunebasa Soris Cuensa midmo-
isjebis da xuedri misagebelTa daeTanaebis (kavS., ganmart., petr.,
bolosity., 207, 10-12); Tu vin keTilmebWeman ixuedrnes sityuani
Cemni, midmousajos gulisÃmis yofasa vhgoneb, romel ar davi-
cilo kerZoÁ samarTliv moqmedTaÁ (kavS., ganmart., petr., bolosity.,
219, 27-29)
midmoqceva-Á _ h` metabolh, _ RmerTsa eziarebian sulni saSuvlobi-
Ta gonebisaÁTa, viTar aRmoiCina, da arca midmoqcevaTa arian
Semwynarebel; rameTu yoveli gonebaÁ samaradisod arsebiT da
moqmedebiT gonierTa mier iziarebvis (pr., kavS., petr., 183; 110.4-7)
midreka-Á _ moZraoba _ h` ki,nesij _ midrekaÁ TanmicvalebaÁ vinaÁve
ars sxvsagan sxÂsadmi (pr., kavS., petr., 198; 118.20-21); xolo, Tu vis-
ganca iwarmoebs, misda mimarTca ukun-iqcevis, dasabamisadve
uku-axebs da SeaerTebs dasasrulsa, da ars erT gauwyuedel
midrekaÁ, romelime mgebisgan, xolo romelime gebulisa mi-
marT: vinaÁ yovelnive mrguliv iwarmoeben (pr., kavS., petr., 33;
26.25-28); cxorebaÁ ... da midrekaÁ [sxeulma] miiRo sulisa mier,
xolo gebaÁ igiveobasa da dauÃsnelobasa zeda _ gonebisa mi-
er (pr., kavS., petr., 130; 80.17-18); _ moZraoba _ xronoÁ arso sazomi
midrekisaÁ (kavS., ganmart., petr., $50); yoveli, gzasa da midrekasa
Soris xiluli bunebiTsa, viTar guar ars, magra jereT ara

332
guar (kavS., ganmart. petr.,. $5); yoveli matebaÁ da moklebaÁ midre-
kaÁ ars (kavS., ganmart., petr., $46); moqmedebaÁ ukuÀ ars midrekaÁ
drastikoÁ Zlieri. drastikod ukuÀ iTqumis, romeli TÂT TÂs
Soris midrkebodes (nemes., petr., 96,27–97,1)
midrekadoba-Á _ moZraoba, moZraobis unari _ [TÂTmimdreks] TÂs-
Soris moaqus orive, mimdrekobaÁca da midrekadobaÁca (kavS.,
ganmart., petr., $26)
midrekad-i _ kinou,menoj _ yovelsa ukue miudrekelisa mizezisgan
qmnilsa Seucvalebeli aqus myofobaÁ, da yovelsa midrekadisa
mier warmoCenilsa _ Secvalebadi (pr., kavS., petr., 76; 49.15-17); Tu
midrekadi iyos mizezi, da mis mier qmnilica iyos Secvaleba-
di arsebiT; rameTu romlisa myofobaÁ midrekisa mier [ars], vi-
naÁ, midrkes raÁ ese, Tan Seicvalos myofobaÁca misi (pr., kavS.,
petr., 76; 49.15-17); _ kinou,menon _ ese [TÂTmimdrekadi] ars maziarebe-
li midrekadTaÁ miudrekelisa mimarT (pr., kavS., petr., 14; 14.18); saCi-
no, romel midrekadTa TÂTmimdreki upirveles, xolo mimdrekTa
_ miudrekeli (pr., kavS., petr., 14; 14.24-25); _ avei. kinou,menoj _ samaradi-
sod midrekadi _ mudmiv(ad), marad moZravi _ yoveli mziarebe-
li JamisaÁ, xolo samaradisod midrekadi, gzavniTTa moqcevTa
mier ganizomebis (pr., kavS., petr., 198; 118.15-16); _ e`teroki,neton _ ukueTu
yoveli sxÂsa mier midrekadi midrkebis, iyos vidreme midrekaÁ
anu mrguliv, anu usazRvroobamde (pr., kavS., petr., 14; 14.15-17)
midrekil-i _ to. kinou,menon _ moZravi _ yoveli midrekili da Jamis
mziarebeli samaradisod moqene ars Ãmarebad gzavniTTa moq-
cevTa (pr., kavS., petr., 198; 119.3-4); _ e`teroki,netoj _ yoveli myofi anu
miudrekeli (avki,nhton) ars, anu TÂTmimdrekadi, anu sxÂsa mier
midrekili (pr., kavS., petr., 14, 14.4-5); ix. midrekadi
mizezi 1. mizezi, dasabami – h` aivti,a _ erTi ars yovelTa mizezi
(pa,ntwn aivti,a) (amon., tariW., 67,18); yovelTa mizezi da zeSTa yovel-
Ta myofi arca uarseba ars, arca ucxovlo, arca usityo, arca
ugonebo, arca Ãorc ars, arca saxe, arca xat, arca romelo-
baÁ anu raodenobaÁ anu simZime aqus, arca adgilsa Sina ars,
arca ixilvebis, arca grZnobadi Sesaxebeli aqus, arca igrZno-
bebis, arca sagrZnobil ars, arca uwesoeba aqus da SfoTi
nivTierTa vnebaTaganiTa SfoTebiTa, arca sawadoÁsadmi TÂsisa
(pr., kavS., petr., 31; 26.4-5); 2. neoplat. _ to. ai;tion _ uzesmdebare
[ars] yoveli mizezi TÂs-gamo mizezoansa (kavS., ganmart., petr., $1);
yoveli TiToeulsa sirasa Soris dasabamebrivi mizezi yovli-
sa TÂs-queSesa sirasa Tan-miscems TÂsisa TÂTebisagan (kavS., gan-
mart., petr., $97); yoveli iwadebs pkeTilsa, da mimTxuevaÁ misi
umaxlobelesisa mizezisa mier eqmnebis TiToeulsa: iwadebs
vidreme-da TÂssaca mizezsa TiToeuli (pr., kavS., petr., 31; 26.8-10);
yyoveli mizezi da-pirvelca mizezoanisa imoqmedebs da Sem-

333
dgomadca mizezoanisa umravlesTa ars warmomayenebel, xolo,
ars Tu mizez, usrules da uZlieres ars SemdgomTa TÂsTa
(pr., kavS., petr., 57; 38.14-15); _ th.j qei,aj aivti,a _ yovelsa Soris sirasa
erTi da igive aqus Zali erTisa mier saRmrToÁsa mizezisgan
(pr., kavS., petr., 146; 89.7-8; D.$145); _ aivti,aj eivdhtikh/j _ formobrivi mi-
zezi, gvareobis, formis mimcemi mizezi _ ar-romeli tomi,
romlisave Jamis-Sorisi, warmodgomil ars mizezisgan guarov-
nebiTisa (pr., kavS., petr., 178; 107.28-30); _ ai` avrchgikai, aivti,ai _ yovelsa
dasabamebrivTa mizezTa Soris uyovlieressa da zesTmeqonesa
wesisasa gansazidsa Soris dasasrulTasa mis mier gamonab-
rwyinni iqmnebian mamyofebel da quedmdebare sxuaTagan nawi-
lebrivTa TanmicemaTaTÂs (pr., kavS., petr., 71; 45.12-15); _ avrciko.n ai;tion
to, _ yoveli TiToeulsa sirasa Soris dasabamebrivi mizezi
yovlisa TÂs-queSesa sirasa Tan miscems TÂsisa TÂTebisgan (pr.,
kavS., petr., 97; 59.15-17); _ to. patriko,n ai;tion _ yoveli mamebrivi mize-
zi yovelTa aobasa mianiWebs da myofobasa maTsa warmoayenebs
(pr., kavS., petr., 157; 95.3-4); _ h` tw/n o;ntwn aivti,a _ myofTa mizezi _ Tu
ar iyos myofTa mizezi, ar-vinaÁ iyos wesi pirvelTa da Sem-
dgomTaÁ (pr., kavS., petr., 11; 11.13-15); – h` aivti,a prw,th _ pirveli mizez-
i _ yovelni myofni iwarmoebvian erTisa mizezisgan, pirvelisa
(pr., kavS., petr., 11; 11.9); _ h` aivti,a prwti,sth _ yovelTa myofTa dasabami
da mizezi upiratesi keTilobaÁ ars (pr., kavS., petr., 12; 12.15); _ mi,a
aivti,a _ yovelTa Soris myofsa jer-ars, raÁTa upirvelesi mize-
zi uZRodis (pr., kavS., petr., 156; 94.18-21); _ h` paraktikh, aivti,a _ warmo-
maarsebeli mizezi _ yoveli warmomaarsebeli mizezi sxuaTaÁ
hgies igi mouklebelad TÂs Soris da warmoaarsebs Semdgomsa
TÂssa da Semdgomisa SemdgomTa (pr., kavS., petr., 26; 22.30); _ h` tou/ para,gein
aivti,a _ mizez-i warmomayenebelobiTi _ yovelsa warmomaarse-
belsa esreTve aqus mizezi warmomayenebelobiTi (pr., kavS., petr.,
26; 23,2-3); _ to. ai;tion gennetiko,n _ mizezi mSobelobiTi yoveli
cxovelmeSveobiTi Zali Soris RmrTebrivTa tomTaÁsa mizezi
ars mSobelobiTi (pr., kavS., petr., 155; 93.21-22); _ to. avnagwgo,n ai;tion _
aRmyvanebelobiTi mizezi _ yovelTaGaRmyvanebelobiTi mizezi
SorisGRmrTebrivTa ricxuTasa ganmwmedelobiTTa da ukumqce-
velobiTTa ganeyofvis tomTa (pr., kavS., petr., 158; 95.19-20); _ mizezi
gzavniTi _ pro,th pro,odoj _ cxovlobaÁ ars pirveli mizezi gzav-
niTi da midrekaÁ, da mxoloobiT gebisa myofTa guamovnebisaÁ
(pr., kavS., petr., 102; 63.30-31); _ evpistreptiko,n [ai;tion] _ ukunqceviTsa mi-
zezsa zomierire aqus wesi, amisTÂs romel yoveli ukumqcevi
anu TÂsdave ukun-iqcevis, anu umjobesisa mimarT, xolo moqme-
debaÁ aRmyvanebelobiTisa mizezisaÁ umjobesTa mimarT ukun-
mqcevelobiT daisaxvis, viTar zenad usaRmrToesadmi aRiyva-
nebs ukunqceulTa (pr., kavS., petr., 158; 95.25-29); _ tou/ kaqartikou/ aivti,a

334
_ mizezi wmidamyofelobiTi warmodga winaÁTve, amisTÂs romel
ganayenebs udaresTagan da SeaerTebs zesTaTa (pr., kavS., petr., 158,
95.23-25); _ frourhtiko,n [ai;tion] _ mizezi damcvelobiTi _ usayovel-
Taoes ars mizezi damcvelobiTi ganmwmedelobisa Zalisasa,
rameTu TÂTebaÁ damcvelobiTisa mizezisaÁ martivad ars ese,
raÁTa daicvides TiToeulsa wessa Soris TÂssa TÂs Soris da
pirvel TÂssa da Semdgomad TÂssa, xolo ganmwmedelobiTi
moqmedebaÁ _ raÁTa ganayenebdes umjobesTa udaresTagan (pr.,
kavS., petr., 156; 94.17-21)
mizezi da mizezisgani _ ai;tion kai. aivtiato,n to, _ mizezi da Sedegi –
viTar vityodiT mizezsa da mizezisgansa: viTar-igi sokrati
upirveles ars TÂsisa xatisasa da mamaÁ upirates da ufroÁs
ars Zisa, rameTu mamisagan iSvebis Ze (damask., dial., 46,5, ars.)
mizezisagani – mizezisgan momdinare, Sedegi – to. aivtiato,n _ verca
aqus zedamiwevniTi gancxadebuli saxis msgavsebaÁ mizezTaÁ
mizezisaganTa maT, aramed mizezovnad oden aqus misaTualavi
igi xati mizezTaÁ (areop., saRmr., efr., 2.8); araraÁT erTimeorisa
mizez iyvnen anu mizezisagani (damask., dial., efr. // ars., 47,2); upir-
veles ars mamaÁ, viTarca mizezi mizezisaganisa (amon., mosaxs.,
tariW., 41,26)
mizezisganoba-Á _ to. aivtiato,n _ xolo romelnime mizezisaebr da
mizezisganobisa, viTar mamaÁ _ Zisa mamaÁ (damask., dial., 164,37 ars.)
mizezo(v)ani – mizezisagan gamomdinare, Tavis TavSi mizezis mqo-
nebeli, Sedegi _ to. aivtiato,n – mizeziT da mizezovnad, viTar-igi
mamaÁ Zisa arn mama (damask., dial., efr., 37,6 // Sdr. iqve:
mizezisaganobisa: ars:); yoveli mizezoani hgies Soris mizezsa
TÂssa da iwarmoebs misgan da ukun-iqcevis misdadve (pr., kavS.,
petr., 35; 27.29-32); saWiro ars, raÁTa mizezoani Taniqonebdes mi-
zezsa, viTar misgamo mqonebeli arsebisaÁ (pr., kavS., petr., 28; 24.12-
13);uZlieresi mizezTaÁ umravlesTa ars warmomayenebel da raÁo-
deni SeuZlos mizezoanman, umetes SeuZlos man [mizezman] igi
(pr., kavS., petr., 57; 38.23); yoveli mizezi pirvel mizezoanisaca
imoqmedebs, da mizezoansaca Tana, da kualad Semdgomad mize-
zoanisa sxuaTaca warmoayenebs (pr., kavS., petr., 57; 38.29-30); mis
[mdgomobiTi Zalis] mier warmoyenebuli da mizezoan-qmnili
upiratesisa mizezisa mier iyos mizezoan, rameTu romelman
srul-yo erTi mizezad, srul-yo-da sxuaÁca; da, Tu ese esreT,
da mizezoanTaca muniTve hqondis myofobaÁ (pr., kavS., petr., 56; 38.1-
5); iziara uzesTaesman mizezman TÂs-gamoÁ mizezoani da misca
TÂsisa unawiloÁsagan da mouklebelisa myofobisagan (kavS., gan-
mart., petr., $1); mizezsa Soris mizezoani [ars samsaxed]: katetiad,
romel ars mebr mizezobiT, kaTÂparqsad, romel ars myofobiT,
katameTeqsad, romel ars TanmiqonebiT (kavS., ganmart, petr., $41)

335
mizezovnebiT // mizezovnobiT _ mizezis saSualebiT, gziT _ kat’
aivti,an _ sam saxed ars TiToeuli: anu mizezovnebiT, anu myofo-
bisaebr TÂsisa, anu ziarebiT (pr., kavS., petr., 141, 86.23-24); samsaxed
warmodgomil arian (u`festhken) TiToeulni [myofni]: anu mizezov-
nobiT, anu myofobiT, anu TanziarebiT (pr., kavS., petr., 118; 72.18-19)
mimdemobaÁ _ arist. enteleqia, ganxorcielebuloba – h` evntele,ceia
(< evn to. te,loj e;cein) – moZravobaÁ ars mimdemobaÁ ZalisaÁ (damask.,
dial., ars., 48,1 // Sdr. iqve: moZraobaÁ ars SesrulebaÁ ZalisaÁ:
efr.) ix. Sesruleba, Semasrulebeli
mimdrek-i _ mamoZravebeli _ ki,nou/n _ saCino, romel midrekadTa
TÂTmimdreki upirveles, xolo mimdrekTa _ miudrekeli (pr., kavS.,
petr., 14; 14.24-25); Tu misdreks Tavsa TÂssa da midrkebis, moqmede-
baÁca misi TÂsdad mimarTve ars, da erT [ars] vidreme mimdreki
da midrekadi (pr., kavS., petr., 17; 15.30-31); _ to. avkinh,twj ki,noun, _ vinaÁ-
Tgan suli, midrekadi TÂT TÂsgniT, misdreks sxuaTa, jer-ars,
raÁTa pirvel missa iyos miudrekelad mimdreki (pr., kavS., petr.,
20; 18.1-2)
mimdrekelobiT-i (buneba-Á) _ h` kinhtikh. fu,sij _ mimdrekelobiTi
aqus maT bunebaÁ, sxÂsa mier midrekadTaÁ da macxovnebelobaÁ
maTdami, romelTa zedSemosrulad hqondis cxorebaÁ (pr., kavS.,
petr., 201; 120.25-26)
minaqusva-Á _ „miqsova, Tanmideba“, Sexeba, mikavSireba _ h` sce,sij _
yoveli myof-myofeli asqetod da miunaqusad hyofs warmonaar-
ssa TÂsgan, rameTu minaqusvaÁ Tanmidebasa hyofs sxÂsasa aobi-
sadmi (pr., kavS., petr., 122; 75.11-13)
minaqus-i sqesebrivi (hend.) _ h` sce,sij _ uSualo mimarTeba („miqso-
va“,Sexeba) „minaqsovi,“ Senaxebi, mikavSirebuli _ [RmrTebrivni]
arca gansagoTa mimarT sqesebrivsa minaqussa Seiwynareben (pr.,
kavS., petr., 122; 75.7-8)
mimogoneba-Á _ h` diano,hsij _ aw aqa platonis mier Tqumad araTu
TÂT sakuTrebiTisa gagonebisa, aramed mimogonebisa (nemes., petr.,
89, 20-21)
mimogonebiTi _ to. dianohtiko,n _ xolo mimogonebiTisa arian tomo-
biTni ukuÀ: sjaÁ (kri,sij) da TandarTvaÁ (sugkataqesij) mimarTobaÁ
(o`rmh,) da sivltolaÁ (avpofugh,), xolo ganTÂsviT da sakuTrad _
gagonebaÁ (no,hsij) myofTaÁ da saTnoebani da zedmiwevnilebani
(evpisth,mh ) da situani ÃelovnebiTni da ganzraxviTi da winagan-
rCeviTi (nemes., petr., 88,22 -89,3); ara romelTaÁ Cans sityÂerebriv-
Ta midrekTagani utyuTa Soris cxovelTa, rameTu arca Ãe-
lovnebani, arca swavlulebani, arca ganzraxvani, arca saTnoe-
bani, arca sxuani raÁme mimogonebiTni yofad maT Soris (nemes.,
petr., 48, 2-5)

336
mimomarTeblobiTi – to. kinhtiko,n _ aristoteli ‘bunebiTTa’ – So-
ris xuT yofasa ityÂs nawilTa sulisaTa, vinaგ: nergovnebi-
Tad, mgrZnobelobiTad da mimomarTeblobiTad mebr adgilTad
da mnebelobiTad da ganmgoneblobiTad (nemes., petr., 94, 13-16)
mimomidrekaÁ (gonebiTi) _ to. ki,nhma _ nawevaroani mimorqumaÁ, See-
xo raÁ gagonebasa da gulissityuasa, qadagadca Seiqmna igi
gonebiTTa mimomidrekaTaÁsa (kata. nou/n kinhma,twn) (nemes., petr., I; 10.6)
mimomoZravoba _ h` ki,nhsij _ rameTu moZravobaÁ misi keTilad msa-
xurebiT gulisÃmis sayofel ars ara daupyrobelobad, arca
Secvalebadobad, anu sxuaobad, anu adgil-adgil (topikh,) mimo-
moZravobad (areop., saRmr., efr., 9.9)
mimorquma-Á – h` dia,lektoj _ nawevaroani mimorqumaÁ, Seexo raÁ gago-
nebasa da gulissityuasa, qadagadca Seiqmna igi gonebiTTa mi-
momidrekaTaÁsa (nemes., petr., 10, 6-8)
mimosityua-Á // midmosityua-Á _ to. dialogistiko,n _ ars ukuÀ Soris-
mdebareobiTi sityuaÁ Soris gulisa mimosityuasa qmnili (ne-
mes., petr., $93; 3-5); _ dialogi _ [proklem] dabeWdulni da dafa-
rulni platonis midmosityÂsani ganacxadna (kavSir., ganmart., wi-
nasity., petr., 5.7-8)
mimosityuviT-i – to. dialogistiko,n _ ocnebiTi miscems mimogonebiTsa
aRCenilsa, xolo mimogonebiTi – mimosityuviTsa; aramed, mii-
Ros raÁ [mimo]sityuviTman da mimosajos, waravlens momეseneb-
lobisad (nemes., petr., 90.24-91.1)
mimosja – kri,nw _ ocnebiTi miscems mimogonebiTsa aRCenilsa, xo-
lo mimogonebiTi _ mimosityuviTsa; aramed, miiRos raÁ [mimo]-
sityuviTman da mimosajos, waravlens momÃseneblobisad (nemes.,
petr., 90,24-91,1)
mimoqceva-Á (gonebasa Sina) – azrovneba _ logi,zomai – xolo kacTa
Soris gulis-Ãmis-yofasa Tana mimoqcevaÁca misi gonebasa Sina
(damask., dial., ars., 13,2)
mimoqcevad-i – cvalebadi, moZravi – trepto,j – sxeuli TÂsiTa bune-
biTa mimoqcevadi ars (nemes., petr., 25, 8)
mimocvla-Á _ h` metabolh, _ ars adgilobiTica mimocvlaÁ, romelsa
uwoden sxÂT sxuagnobad (amon., mosaÃs., tariW., 86,26)
mimoZrva-Á _ h` meta,basij _ queyanaÁ moZrav ars ukue aRmocenebi-
saTÂs nergTaÁsa, xolo myudroÁ ars adgiliTi adgilad mimoZ-
rvisaTÂs (damask., dial., efr., 54,2)
mimRebeloba (saRmrTo) (ix. ziareba) _ h` metousi,a // h` me,qexij _ saz-
rdelad sacnaurad iÃumeven sacnaurebisa maTisa mimarT Sema-
valTa saRmrToÁTa mimRebelobiTa (qei,a me,qexij) sulnelTa gan-
yofaTagan (areop., saekl., efr., 4.III.4)
minaRebi _ logik. lema, wanamZRvari, romlis WeSmariteba aRiare-
bulia _ to. lhmma,tion _ minaRebi ars, romeli miRebul iqmnes, vi-

337
Tarca aRsaarebuli da Sewynarebuli aRsaSenebelad vissame
(damask., dial., efr., 51,13)
miudrekel-i _ ganuxreli, gadauxreli, uryevi _ avklinh,j –miudre-
kelsa da ganucemelsa survilsa arsebaTa uzeSTaesisa ubiwoÁ-
sa da uvnebelisa xedvisasa (areop., zec., efr., 2.4); _ a;klitoj –da
yovelsave daadginebs mtkicesa mas zeda da miudrekelsa Zal-
sa da SeuZrvelobasa TavTa TÂsTa mimarTisa mSÂdobisasa (are-
op., saRmr., efr., 11.3); _ avtremh,j _ univToTa da miudrekelTa Tual-
Ta Sina gonebisaTa Semwynarebelni, kualad TÂT misve martivi-
sa Saravandedisa mimarT aRviwineT (areop., zec., efr., 1.2)
miudrekel-i _ uZravi, umoZrao _ avki,netoj _ yoveli myofi anu mi-
udrekeli ars, anu TÂTmimdrekadi, anu sxÂsa mier midrekili
(pr., kavS., petr., 14; 14.4-5); yoveli gonebaÁ ganunawilebeli arsebaÁ
ars. xolo ukueTu udido da usxeulo da miudrekel _ ganuna-
wilebelca (pr., kavS., petr., 171; 102.28-29); sikeTeÁ miudrekel ars da
mimdreks Cuen. aramed, daRaTu sikeTeÁ miudrekel ars da mis-
dreks sxuasa; aramed, romelTa bunebiT hqondes midrekaÁ, mis-
dreks da araTu miudrekelsa (nemes., petr., 39,28-39,4); aw vinaÁve Se-
uZlebel, raTamca miudrekeli miudrekelisagan midrka: sadaÁT
ukuÀ iyos sxeulisad midrekaÁ TÂnier sulisa, rameTu araTu
TÂTmimdrek ars sxeuli? (nemes., petr., 39, 6-11); gayvnes raÁ ese sam-
ni, viTar miudrekeli, TÂTmimdreki da sxÂsa mier midrekili
(kavS., ganmart., petr., $14) ese ars ese, viTarmed miudrekelad moq-
medi TÂsTa moqmedebaTa, romel ars pirveli arsebaÁ nam-
dÂlarsi da namdÂlmyofi (kavS., ganmart., petr., $26)
miudrekelad _ ucvlelad, uryevad, ganuxrelad, gadauxrelad –
avkatalh,ktwj _ romelni-igi namdÂlve WeSmaritisa mis uflebisa
da ufalT-dasabamobisa mimarT surviel arian yovlad miudre-
kelad (areop., zec., efr., 8.1); _ avklinw/j – saRmrToÁsa mis Sueniere-
bisa mimarT miudrekelad ukue xedavs (areop., zec., efr., 3.2); _ av-
rrepw/j – aramed miudrekelad mixedven zeSTaarsebisasa mas
Zal-myofelsa Zalsa (areop., zec., efr., 8.1)
miudrekeloba _ gadauxreloba _ avkline,j _ marTlmavalobaÁ miud-
rekelobad gulisÃma-iyofeboden da mimo-daubnevelad wina-ga-
momavalobad moqmedebaTa misTa da mis mier Seqmnulobad yo-
velTa.. xolo ikankledobiTad simtkiciTsa winagamomavaloba-
sa da mimrecsa dgomasa saxel-edeboded (areop., saRmr., efr., 9.9);
_ avmetaki,nhtoj – maradis mqonebelni ganuvrdomelobisa da miud-
rekelobisani TÂsisa mis maTisa RmrTismxilvelobisa Seurev-
nelTa dgomaTa simtkicisagan (areop., zec., efr., 7.2)
miuTxzvel-i _ miumarTavi, Seuxebeli, usqeso _ a;scetoj _ RmrTeb-
rivsa yovelsa samaradisod erTi da igive aqus wesi da miuTx-
zvel ars yovelTa mimarT da aRurevel (pr., kavS., petr., 143; 87.11-13)

338
miuwdomeli // miuwTomeli _ miuwvdomli, Seumecnebeli, ganu-
sazRvreli _ avkata,lhptoj _ gamouTqumel ars RmerTi da miuwdo-
mel (damask., gard., 33, efr.); _ avne,fiktoj – uzeSTaesTa Cuensa ara
metyÂs gamoZiebad, viTarca zeSTa RirsebisaTa da miuwdomel-
Ta (areop., saRmr., efr., 3.3); _ a;peiroj _ romelni miuwTomel arian
ricxÂTa (damask., dial., 2,21, ars.); hxedvides kerZoobiTTa qmnilad
da xrwnilad myofTa, mere da miuwdomeladca (amon., tariW., 17,5)
miuwdomeloba // miuwTomeloba – avperi,lhptoj – ara xolo uxilao-
baÁ da miuwdomelobaÁ igalobes misTÂs, aramed Tanad gamouZi-
ebelobaÁca da gamoukulevlobaÁ (areop., saRmr., efr., 1.2)
miwTomiloba-Á _ mecniereba, codna _ h` evpisth,mh _ miwTomilobaÁ-
ca, raJams zedamiwevniT vinme miswuTes, Zniad Sesacvalebel
ars mis Soris mecnierebaÁ igi (damask., dial., 38,5, ars.)
mogoneba/-Á – moazreba, warmodgena, gonebiT aRqma – to, noei/n Se-
uZlebel ars Cuenda saRmrToTa maT da maRalTa da univToTa
moqmedebaTa saRmrToÁsa bunebisaTa mogonebad (damask., gard., 62,
efr.); – evnnoh/sai – samebiTisa erTobisa, erT-RmrTeebisa da er-
Tsaxierebisa arca gamoTqumaÁ, arca mogonebaÁ SesaZlebel ars
(areop., saRmr., efr., 1.5); _ gaazreba _ amas Tana amisica mogonebaÁ
saÃmar ars, viTarmed arca erTi raÁ arsTagani ars yovliTurT
daklebul mimRebelobisagan keTilTaÁsa (areop., zec., efr., 2.3); ar-
ca kacisaÁ, TÂnier sityÂerebisa, SesaZlebel ars mogonebaÁ (a-
mon., mosaÃs., tariW., 87,6); _ dianoei/n _ fiqri _ sityuaman ganmzade-
bulman umales mogonebisa Cuenisa qmnna xeni mravalni TiToeu-
lebiTurT maTiT (bas., equs., uZv., anon., 76,6-9); vinaÁca gagonebaÁ
(dia,noia) iTqumis mogonebisagan (dianoei/n) da ganSjisa (diakri,nein),
rameTu ganbWobili da ganCinebuli WeSmaritad gonebad saxel-
idebis (damask., gard., efr.,127) _ gonebis moZraoba, azrovneba _ h`
no,hsij– pirveli aRZrvaÁ gonebisaÁ mogonebad iTqumis, xolo
igonebde Tu visTÂsme rasme, amas gagoneba saxel-edebis (damask.,
gard., 127, efr.// pirveli vidreme ZrvaÁ gonebisaÁ mogonebad iT-
qumis, xolo mis raÁsmeZliTi mogonebaÁ mgoneblobad iwodebis
(ars.); _ h` dia,noia– da yovelTa mogonebaTagan mougonebel ars
zeSTagonebisa igi erTi (areop., saRmr., efr., 1.1); yovelive kacob-
rivi mogonebaÁ macTunebel ars (areop., saRmr., efr., 7.1)
mogonebiT-i _ dianohtiko,j _ mogonebiTisa ukue saqme arian ganSjaÁ
da TanamowamebaÁ da aRZrvaÁ saqmisa mimarT da mizezobaÁ da
sivltolaÁ saqmisagan (damask., gard., 123, efr.)
mozardobiTi Zal-i _ zrdis unari – h` qreptikh, du,namij _ nergsa
vidreme samni ese mxoloni hqonan Zalni: mozardobiTi, meorZi-
nebiTi (amon., mosaxs., tariW., 60,26)
mokleba-Á _ cvalebadobis forma: kleba, Semcireba, naklovaeba,
risame uqonloba _ h` ste,rhsij _ araraÁ arsTagani yovliTurT

339
moklebul ars (stere,omai) keTilisagan (areop., saRmr., efr., 4.33); si-
borote bunebisa ars bunebisa garegani moklebaÁ wesTa bune-
biTTaÁ (areop., saRmr., efr., 4.26); gardareulebaÁ da sneulebaÁ da
moklebani arian saxisani da naklulevanebani bunebiTTa
wesTani, romeli-ese ara yovlad borot ars, aramed udaresoba
keTilisa (e[leiyij ei;douj kai. ste,rhsij ta,xewj; areop., saRmr., efr., 4,27;
53,16-17); arist. ste,rhsij _ xolo sterisni, romel arian mokleba-
ni, ara arian guar. moklebad ukue gaigone sxuadasxuaobaÁ gu-
arTaÁ, rameTu ese guari moklebula amis guarisagan, xolo
sxuaÁ _ sxÂsagan. xolo ese sterisni, romel arian moklebani,
aristoteli arsebad aRmoaCina, daRaTu arian uguaro, aramed
pirvelsa nivTsaca Soris ganicdebis aobaÁ sterisTaÁ, romel
arian moklebani (kavS., ganmart. petr., 125,15; 186,17); moklebanica guar-
Tani keTilis-gamo (da yovelive muniT), xolo gonebaÁ mokle-
baTa warmomayenebel ara ars, rameTu ars igi guar (pr., kavS.,
petr., 57; 39.5-9)
mokudav-i – o` qnhto,j – ganikueTebis sityÂeri mokudavad da ukuda-
vad (damask., dial., efr., 2,19); romelni igi iyunes mokudav da Ta-
namdeb xrwnisa (nemes., petr., 150, 7); ganwvalebaÁ cxovelisaÁ sity-
Âerisa mimarT da usityÂsa, mokudavisa mimarT da ukudavisa
(amon., tariW., mosaÃs., 30,33); ars ukue cxovelTa mokudavTa anagebi
oTxTa asoTa mier, romel arian kavSirni oTxni (kavSir., ganmart.,
petr., 24; 66,11); (ix. mekudo-Á)
mokudaveba-Á _ o` qnhto,j– mokudavebaÁ ganikueTebis kacTa zeda da
pirutyuTa (damask., dial., 2,19, ars.); _ to. qnhto,n – vinaÁ-igi sawya-
lobel iqmna (adam), nacvalad saukunoobisa mokudavobaÁ gan-
cvala (areop., saekl., efr., 3.III.11); mekudoTa yovelTa Sescavs sazR-
vari mokudavebisaÁ, viTar-igi mekudo arian (kavSir.,Gganmart.,
petr., 66; 131.16-17)
mommarjÂ, mommarjue-Á _ marjve, moxerxebuli _ ellenTave
enadReobasa uvabadoT, viTarca mommarjusa gonierTa xedvaTa-
sa (kavS., ganmart., petr., $50); yovelT warmoudgebian mommarjueTa
saRmrToTa naTelTasa (kavS., ganmart., petr., $141)
monacvale – Semcvleli, memkvidre _ o` dia,docoj da mRdelT-mTavar-
Ta _ mociqulTa mier anu-Tu monacvaleTa maTTa mier (areop., ep.,
efr., 8.4); ese prokle, monacvale saydarsa saRmrToÁsa platonis-
sa, iyo tomiT eonieli (kavSir.,Gganmart., petr., winasity., 4,14); mwyobri
ese filosofosisa monacvaleTaÁ, romelTaÁ erTi ars prokle
diadoxoÁ, eseviTarTa aRmosaCenelTa wina-uyofs (kavSir.,Gganmart.,
bolosity., petr., 213,16-17); Aaw ixile mesjeman, rameTu trfialebaÁ
gÂCuenSorisa mbadman Cuenman RmerTman orTa samizezosaÂs: raÁ-
Ta vetrfialneT da aRvekrneT mamasa sulTa CuenTasa RmrTisa,

340
da kualad, raÁTa bunebasa monacvaleTa CuenTa uSTendeT, vi-
Tar medinni (kavSir.,Gganmart., bolosity., petr., 214.11)
monacvaleoba-Á _ nacvloba, moadgileoba, diadoxosoba _ diadoxo-
baÁ, romel ars monacvaleobaÁ (kavSir., ganmart.,Ppetr., winasity., 5,20)
mopovneba _ gamogoneba, SeTxzva _ evpino,ew – vinaÁTgan egulva ker-
ZoobiTTa ganxrwnaÁ da reca warwymedaÁ, moipova bunebaman naTe-
savoani raÁme, gareSemcveli amaT yovelTaÁ (amon., tariW., 28,18)
mopovneba-Á – 1. gonebiT mopoveba, gamogoneba – evpi,noia h` – eseviTa-
rad mopovnebiT pirvel-wodebuli ukuanaÁsknel ipovebis saqmiT
(damask., dial., efr., 46,6); – 2. msjeloba, gamoZieba _ to, po,risma – raÁ
ars xedvaÁ da raÁ mopovnebaÁ da raÁ uwyebaÁ... mopovnebaÁ [ars]
TanSesrulebaÁ xedvisaÁ (amon., tariW., 128,17)
mopovnebiTi _ araarsebiTi, SeZenili, mopovebuli _ evpousiw,dhj –
ewodebis amas TÂsebasa TÂsebaÁ mopovnebiTi (damask., dial., 7,5, efr.)
mopovnebuli – 1. gamogonebuli, SeTxzuli, gamoZiebuli _ Tana-
Se _ Zueli leqsi ars qarTuli, ara Cueni mopovnebuli, dah-
niSnavs maxlobelobasa (gelaT. Kkaten. Bbibl., sqol., A-1108; f.108v; Q-
1152; f.232r)
morTulebaÁ //-obaÁ _ h` a`rmoni,a _ harmonia, Sewyoba _ saWirod Se-
emTxuevis ganxrwnaÁ morTxulobasa srulisa sxeulisasa (amon.,
tariW., mosaÃs., 85,41); rameTu ziarebaÁ vinaÁve ars SedgmulTa, vi-
naÁTgan morTuleba[Á] Sedgmulebaa (nemes., petr., 32, 3-4); aramed
arsebaÁ romelobisgan sxua, sxua ukuÀ da sulica morTulobi-
sagan (nemes., petr., 32, 16-17); jer ars sityuad saqmisaTÂs agebul-
TaÁsa da sarabamobaÁ misi da menawevreobiT morTulobaÁ da
eseviTarad debaÁ da wesi da saÃmarebaÁ (nemes., petr., 165, 20-22); _
[namdÂlmyofi] ars pirveli arsebaÁ da pirveli morTulebaÁ
da pirveli xati erTTa da erTisaÁ (kavSir, ganmart., petr., $123);
man zesTerTman warmoaCinna erTni, viTar xatni da msgavsni
TÂsni, raÁTa akeTilebden da erT-iqmodin yovelTa myofTa
morTulebasa (kavSir., ganmart., petr., $134)
mosaxele – omonimi _ o`mw,numoj _ arian raÁme Soris mosaxeleTa
da erTsaxelTa ziarni da ganyofilni saxeliTa da gansazR-
vrebiTa (damask., dial., 21,1, efr.)
moswrafeba-Á – miswrafeba, mizani – o` skopo,j _ moswrafebaÁ aqus
sityÂersa moqmedebasa gamoCinebisaTÂs saqmeTaÁsa (damask., dial.,
efr., 51,1)
mougonebeli _ gonebiT miuwvdomeli _ avperino,htoj _ ars RmerTi
... uÃorcoÁ, uxilavi, Seuxebeli, gareSeuwereli, dautevneli,
mougonebeli... (damask., gard., efr., 35); _ avno,htoj – umecar varT zeSTa-
arsebisasa missa mougonebelsa da gamouTqumelsa SeusazRvrebe-
lobasa (areop., zec., efr., 2.3); _ avdiano,htoj – yovelTa mogonebaTagan
mougonebel ars zeSTagonebisa igi erTi (areop., saRmr., efr., 1.1); _

341
avnepino,htoj – Zalsa uTqumelsa da ucnaursa (avgnw,stoj) da mougone-
belsa yovelTa uzeSTaesobasa, romeli-igi simdidriTa Zlieri-
saÁTa uZlurebasaca Zlier-hyofs (areop., saRmr., efr., 8.2)
moqene-Á (ix. umoqeno) _ neoplat. vinc an rac moiTxovs, saWiroebs
rasme Tavisi arsebobisaTvis, usruli, moklebuli _ e-ndeh,j _ yove-
li moqene sxÂsa _ TÂssa upirvelesisa ars moqene (pr., kavS.,
petr., 40; 30.20); _ to. meteco,menon _ yoveli umoqenoÁ warmoiyenebs
TÂsgniT moqeneTa (pr., kavS., petr., 23; 20.21); yoveli aRgebuli us-
rul TÂs Soris da moqene sxÂsa mier srul-qmnasa (pr., kavS.,
petr., 45; 32.20-21); [romelnime] srul arian da aRavseben TÂTebasa
TÂssa, da TÂT daemyarebian, da ara visda moqene (de,ontai de. ouvde,n)
arian udaresTaÁsa warmoyenebad guamovnebasa TÂssa (pr., kavS., petr.,
64; 42.16-18); _ deo,menoj _ damokidebuli razedme, risame msaWiroebeli
Tavisi arsebobisaTvis _ sxuasa Soris myofi da quemdebarisa mo-
qene arsada iyos TÂssa warmomqmnel (pr., kavS., petr., 41; 31.1)
moqmed-i _ o` evnergw/n // avpergastiko,j – rameTu igi [RmerTi] ars yo-
velTa SemaerTebeli da yovelTa erT-nebaobisa da erT-gan-
zraxvaobisa moqmedi da dambadebeli (areop., saRmr., efr., 11.1); _
o` dhmiourgo,j– rameTu moqmedsa Tavsa Soris TÂssa aqus mizezi
qmnisaÁ (damask., dial., efr., 39,2); – poihtiko,j – igav-yofad vityÂT
RmrTis- SorisTa maT arsebaT moqmedTa ... sityuaTa, romelTa
RmrTismetyuelebaÁ wina-gansazRvrebad uwods da saRmrTod da
keTilad nebad ganmaCinebelad da moqmedad arsTa (areop., saRmr.,
efr., 5.8)
moqmedeba-Á – moqmedeba, Zalis (potenciis) gamovlena, realizeba
– h` evne,rgeia – moqmedebaÁ vidreme ars saqmiTi da arsebiTi ZrvaÁ
bunebisaÁ (damask., gard., ars., 188); iTqumian moqmedebad saqmenica,
viTar-igi zraxvaÁ, slvaÁ, WamaÁ, sumaÁ da egeviTarni (damask.,
gard., ars., 132); moqmedebaÁ moZravobaÁ ars da imoqmedebis uf-
roÁs, vidre moqmedebs (damask., gard., ars., 189); saÃmar-ars Semec-
nebaÁ, viTarmed yovelni pirvelTqumulni Zalni, mecnierebiT-
nica da cxovlobiTni da bunebiTni da ÃelovnebiTni, moqmede-
bad iTqumian. rameTu moqmedebaÁ ars TiToeulisa arsebisa bu-
nebiTi Zali da moZravobaÁ (damask., gard., ars., 132); guaqus Zali,
Semwynarebeli gonebisa da ÃelovnebaTa, aramed moqmedebaTa
momgebel varT saswavloTagan (nemes., petr., 17, 25-27); sxÂTaca sa-
xiTa moqmedebaÁ vnebad iwodebis, odes iyos gareSe bunebisa,
rameTu moqmedebaÁ ukuÀ ars mebr bunebiT midreka, aramed vne-
baÁ _ gareSe bunebisa (nemes., petr., 97, 6-8); _ h` kuklikh. evne,rgeia _
cikluri moqmedeba _ yovelsa mewarmoesa visganve da ukunmqcevsa
mrgulivi moqmedebaÁ aqus (pr., kavS., petr., 32; 26.17-20); _ apo. th/j ouvsi,aj
evne,rgeian _ SeuZlebel ars ganuyeneblobasa Soris arsebisasa
sxeulTagan, raÁTamca arsebisgamoÁ moqmedebaÁ ganyenebul iyo

342
sxeulTagan (pr., kavS., petr., 16; 15.17); _ h` evne,rgeia e;gcronoj _ Jamis-
Sorisi moqmedebaÁ _ moqmedeba droSi romelsa hqondis arse-
baÁ Jamsa queSe Secvulad, yovliTurT ars Jamsa Soris. da uf-
roÁs xolo mxudar misda Jamis-Sorisi moqmedebaÁ (pr., kavS.,
petr., 106; 66.5-7)
moqmedeba-Á RmrTeebri _ fqa,nw to. qei/on _ aq: RvTis Sewevna – ro-
melTadmi ver kma-eyofvis gawuTomad simarjue gonebrivi, maT
zeda-miefinebis moqmedebaÁ RmrTeebri (pr., kavS., petr., 135; 82.30-83.1-3)
moqmedebiTi filosofosoba-Á _ h` praktikh, [filosofi,a] _ praqtikuli
filosofia _ ganswavleben filosofosobasa: mxedvelobiTad
da moqmedebiTad da sityÂerebiTad (amon., tariW., 85,18)
moqmedebiTi goneba-Á _ to.n energei,a nou/n _ aristoteli ZliTsa
ukuჱ gonebasa TanaSemzadebulad kacisa, xolo moqmedebiTsa _
sarkumelTaგT Cuendad zedSemosrulad iTnebs..., vinaÁca mci-
reTa kacTa mier da, mxolod romelTa ifilosofoses – moqme-
debiTisa gonebisa qonebasa daamtkicebs (nemes., petr., 4.11_5.4)
moqcev-i _ neoplat._ periodi, arsis warmoebis cikli wrebrunva,
moqceva, ukuqceva (dasabamTan, erTTan mibruneba) _ peri,odoj _
aramed misgan kualad misdadve uku-imrgulos samaradisod
midrekadman, vinaÁ Seqmnas moqcevi (pr., kavS., petr., 198; 118.24-27); yo-
veli mziarebeli JamisaÁ, xolo samaradisod midrekadi, gzav-
niTTa moqcevTa (perio,doij) mier ganizomebis (pr., kavS., petr., 198;
118.15-16); saWirvo ars, raÁTa [mziarebeli JamisaÁ] iÃmarebdes
(crh/sqai) gzavniTTa moqcevTa (pr., kavS., petr., 198; 118.18-20); yoveli
midrekili da Jamis mziarebeli samaradisod moqene ars Ãmare-
bad gzavniTTa moqcevTa da momqcevebr ukuimrgulebs (avnaku,-
kletai) da midgebis, sadaÁT iwyo, kualad misdadve (pr., kavS.,
petr., 198; 119.3-5); _ o` pro,odoj _ [yoveli RmrTebrivi] ganmravldebis
ukue samaradisod TÂsTa moqcevTa mier erTobisgan simravled-
mi miqmnili (pr., kavS., petr., 125; 77.28-29); _ tw/n qew/n proo,doj _ raoden-
ca moqcevi RmrTebrivTa nagzavnTaÁ, esezomve-da mamaTa urTi-
erTas ganyofilebani (pr., kavS., petr., 151; 91.26-29); yoveli RmrTeb-
rivTa moqcevTa dasasruli TÂsTa dasabamTa ebaZvis (pr., kavS.,
petr., 147, 89,17-18)
moqcev-i Jamisa-Á _ drois brunva, weliwadi _ ganzoms yovelsa
cxovelTa agebulebasa Jami, viTar moqcevi mzisaÁ amis zodioÁ-
sagan, vidre amisdamde _ esezom; da moqcevi dioÁsi amisdamde _
esezom; vinaÁ amaT moqcevTa Soris midrekaÁca da Jami, romelsa
eniTi qarTulTaÁ weliwdad uwods (kavS, ganmart., petr., $50)
moZravi _ kinou,menoj – RmrTis-metyuelni yovelTa wina-gamomava-
lad da moZravad ityodin uZravsa mas (areop., saRmr., efr., 9.9); yo-
velsa moZravsa araodes dayudebaÁ, aramed maradis ZrvaÁ hne-
bavs TÂsisa moZravobisaÁ (areop., saRmr., efr., 11.4)

343
moZravoba-Á _ h` ki,nhsij moZraobaÁ ars SesrulebaÁ ZalisaÁ (da-
mask., dial., efr., 48,1); moZraobad aristotele Secvalebisa ityÂs
(damask., dial., ars., 48,10); ese moZravobaÁ araÁ sxuaÁ ars anu-Tu
gzaÁ Zalisagan moqmedebisa mimarT (amon., mosaÃs., tariW., 144,14); su-
lisaca moZravobaÁ momrgulebiTi ars Tavisave momarT (areop.,
saRmr., efr., 4, 9)
mowade-Á _ ovre,gw _ yovelive keTilisa mimarT mowade gulmTqumi-
er ars bunebiT (pr., kavS., petr., 7; 8.24)
mraval-i _ polu,j // to. plh/qoj _ yoveli simravle eziarebis raÁTave
erTsa, xolo, Tu ar eziarebis, arca yoveli erT iyos, arca
TiToeuli mravalTaÁ romelTagan simravle, aramed iyos Ti-
Toeulica maTi [simravlisa] mraval (plh/qoj) da ese, vidre
usazRvroobamde (pr., kavS., petr., 1; 3.10); TiToeuli, romelica Se-
ipyra, anu erTi iyos, anu ara-raÁ, da Tu ara-erTi, anu mraval
(polla,), anu ara-raÁ (pr., kavS., petr., 1; 3.14-15); ukueTu TiToeuli
mraval iyos, usazRvroobiT usazRvro [iyos] TiToeuli, ara-
med ese SeuZlebel [ars] (pr., kavS., petr., 1; 3.18-19)
mrgulivwarmoeba _ kuklw| proie,nai _ neoplat. _ ars erT gauwyue-
del midrekaÁ, romelime mgebisagan, xolo romelime _ gebuli-
sa momarT: vinaÁve yovelnive mrguliv iwarmoeben mizezTagan
mizezTave mimarT (pr., kavS., petr., 33; 26.27_27.1)
mrguliv-mosili – kukloforiko,j – aramed aristoteli mexuTesaca
SemoiRebs sxeulsa eTerisasa da mrgulivmosilsa (nemes., petr.,
68, 26-27)
mricxuvelobiTi (filosofosobaÁ) _ ariTmetika – to, avriqmhtiko,n
swavlulebiTi-igi [filosofosobaÁ] ganiyofvis mricxuvelobi-
Tad da musikobiTad, queyanismzomelobiTad da varskulav-
TmracxvelobiTad (damask., dial., efr., 52,7)
msgavs-i _ o[moioj _ ityÂs sakuTarsa TÂssa raodenisasa( viTarmed
sam arian: igive _ sxuaÁ; swori _ usworoÁ; msgavsi da umsgavsi
(amon., tariW., 151,11); gzavnani moqcevTani msgavsTa mier [ars] (pr.,
kavS., petr., 166; 99.19-21); _ o`moion _ saTanado ars, raÁTa eziaros
erTi erTsa, raÁTa iyos mebr msgavs amiTa ziarebulsa erTsa
(pr., kavS., petr., 136; 83.24-25)
msgavseba-Á _ h` o`moi,wsij _filosofosobaÁ ars msgavsebaÁ RmrTisaÁ
Zalisaebr kacobrivisa (damask., dial., efr., 52,4); pir mRdelT-mTav-
robisa ars RmrTisa mimarTi, raoden misawdomel ars, msgavse-
baÁ da erTobaÁ misisa mqonebelobiTa winamZRurad yovlisave
samRdeloÁsa Ãelovnebisa da moqmedebisa (areop., zec., efr., 3.2); _
h` o`moio,thj – TÂT mas saRmrTosa msgavsebasa mianiWebs igi maT,
romelni missa mimarT miiqceodin ZalisaebriTa msgavsebiTa
zeSTa yovlisave sazRvrisa da sityÂsa (areop., saRmr., efr., 9.6); _
neoplat. _ arsis warmoobis, SeerTebis (erTobis), ziarebisa

344
da ukuqcevis aucilebeli piroba, saSualeba _ o[moioj _ gzavna-
ni yovelni arsebiTni msgavsebisa mier (dia. tw.n o`moi,wn) [ars] (pr.,
kavS., petr., 106; 66.8-9); SeerTebaÁ msgavsebisa mier [ars], msgavsebaÁ
vidreme iyos dasabamTa udaresTa wesTa mier da zesTmdmbareo-
biT dasasrulisadmi (pr., kavS., petr., 148; 90.1); yovelTa warmov-
lilTa ZalTa aRiyvanebs munve msgavsebisa mier (pr., kavS., petr.,
149; 90.16-17); msgavsebaÁ warmomaarsebelTagan warmoayenebs warmo-
arsebulTa; rameTu msgavsni msgavsebisa mier iqmnebian msgavs da
ara umsgavsoobisa mier (pr., kavS., petr., 29; 25,7); yoveli gzavnaÁ ar-
sebiTi msgavsebisa mier srul-iqmnebis SemdgomTa pirvelTadve
mimarT (pr., kavS., petr., 29; 25.3); msgavsebasa SemoiRebs mesaSuvled
warmomayenebelisagan warmoyenebulTadmi da amis msgavsebisa mi-
er warmoiqms Sobasa mizezoanisa mizezisagan da kualad ukun-
qcevasa TÂsisa dasabamisadmi, rameTu orTaÁve mizez msgavsebaÁ
ars _ warmoqmnisaÁca da kualad TÂsTa dasabamTadmi ukunqcevi-
saÁ (kavS., ganmart., petr., $29); msgavsebisa mier yoveli erTqmnaÁ da
ukutrfobaÁ dasabamTadmi (kavS., ganmart., petr., $38)
muna-Á _ iqauri, zesTa, transcendentuli _ munaÁ aRmkuli yove-
li daipyres igavTa da igavis-igavTa, xolo aqaÁ ese, naxibli
dioÁsi, xatTa da xatis xatTa (kavS., ganmart., petr., $50)
mfSvinierebiTi – yuciko,j – aramed orRano misda winaÁTni tÂneb-
rivTa ZarRuTa mucelni da maT-Sorisi mfSÂnvierebiTi suli
(nemes., petr., 6; 73.11-12)
mqcevi da cvalebad-i (hend.) _ cvalebadi _ metaba,llw _ mewarmoe
midrekadisa mizezisa mier mqcevi da cvalebadi ars yovelive
mebr arsebiT (pr., kavS., petr., 193; 115.16-17)
myis-i _ wamieri _ myisi, viTar uJamoÁ da umswraflesi (kavS., gan-
mart., petr., $52)
myof-i _ to, o;n _ is, rac aris, myofi _ myofi zogadi saxeli ars
yovelTa myofTaÁ; ese ukue myofi ganikueTebis arsebisa mimarT
da SemTxueviTisa (damask. dial., 1,1 ars. // Sdr.: arsobaÁ zogadi sa-
xeli ars arsTaÁ da ese saxeli arsobisaÁ ganikueTebis WeSmari-
tad arsad da SemTxueviTad: iqve, efr.); _ arsebaÁ ukue ars…
Tavsa Soris TÂssa myofi (damask., dialeqt, ars., 1,2); filosofoso-
baÁ ars mecnierebaÁ myofTaÁ, ukueTu myofni arian (amon., mosaxs.,
tariW. 4,31); _ uguamoÁca or-guarad iTqumis, rameTu odesme arviTa
araraÁT myofsa dahniSnavs (damask., dialeqt., ars., 31,1); myofi _ auvqu,-
parktoj & arsebuli, realuri, Tavis TavSi arsebuli _ arsebaÁ
ukue ars saqme TaviT TÂsiT myofi, ara moqene sxÂsaÁ Semtkice-
bisa mimarT (damask., dial., ars., 1,2); veravin sofelsa amas myofi
uar-hyofs borotsao (bas., equsTa, uZv. 34, 11-12); _ h` u[parxij _ SemTxue-
viTi sxuasa Sina myof ars (damask., dial., efr. 2,14); _ u`pa,rcousaj _
ars… arca bunebaÁ raÁme ganCenili, TiToeulTa kerZoobiTTa

345
Soris myofi (amon., mosaxs., tariW. 26,12); _ o` w=n _ vinc//rac aris, ar-
si, myofi _ usakuTresad yovelTave RmrTisa zeda saTqumelTa
saxelTad sagonebel ars myofi, viTarca TÂT igi, mTasa zeda
mosesda gamoCinebuli, ityÂs: arqu ZeTa israelisaTa, viTarmed
myofman momavlina me (damask., gardamoc., 9; 60; ars. // Sdr.: vhgoneb, vi-
Tarmed yovelTave saxelTa, raodenni RmrTisaTÂs iTqumian, ese
usakuTres ars, viTarmed: romeli ars, viTar-igi TÂT Tavadman
gamoucxada moses mTasa zeda da hrqua: arqu ZeTa israelisaTa,
viTarmed, romeli-igi ars, man momavlina me~ iqve, efr.)
myof-i _ neoplat. _ to. o;n _ yoveli mimcemeli sxuaTa aobisaÁ
pirvel TÂT igi ars myof da a (pr., kavS., petr., 18; 16.13); TÂT igi
aobaÁ TÂsisa mizezisagan aqus yovelsa myofsa (kavS., petr., gan-
mart., 18; 54.1) odes arsi anu myofi sTqua, myisTanave guarsa war-
moiyeneb xedulisasa (kavS., petr., ganmart., 18; 54.28-29); myofi odes
sTqua, viTarca aristoteli ityÂs, saziarosa saxelsa hniSnav
arsisa da SemTxueviTisa, ufroÁs vidreme arssa myofi, rameTu
umetesTa ars Semcvel (kavS., petr., ganmart., 18; 54.24-26); umravlesTa
mizezi ars myofi, xolo umcroÁsTa cxovelobaÁ, da kualad
umcroÁsTare _ gonebaÁ, upirveles vinaÁve myofi, merme cxove-
lobaÁ, da merme _ gonebaÁ (pr., kavS., petr., 101; 63.14-16); sauwyo: ra-
meTu arian vinanime myofTani unawilo cxovlobisgan, xolo
maradis myof da uxrwnel (pr., kavS., petr., 105; 65.25-26); yoveli vid-
reme romliTame saukunoÁ, xolo romliTame Jamis-Sorisi er-
Tbamad myofica ars da qmnaÁca (pr., kavS., petr., 107; 66.8-9); [sauku-
noÁ] eziarebis myofsa, vinaÁca miscems maziarebelTa TÂsTa ma-
radis myofobasa. romlisaTÂsca myofi umravlesTa mier izia-
rebvis, vidre saukunoÁ. uzesTaes ukue da imrre myofi sauku-
nesa, rameTu romelTadaca saukunoÁ miqmnul ars _ da myofica;
xolo romelTada myofi, ara yovelTada-da saukunoÁca (pr.,
kavS., petr., 87; 55.16-20); yoveli myofi anu miudrekeli ars, anu
TÂTmimdrekadi, anu sxÂsa mier midrekili (pr., kavS., petr., 14; 14.4-
5); Tu ars igi erT, ar iqmnas erT, rameTu myofi ara iqmnebis,
romeli guariTa ars da warmodgomil ars (pr., kavS., petr., 3; 5.9-
10); dautevos raÁ cxorebaÁ, hgies da daSTebis myofi, rameTu,
daRaTu cxovlobaÁ arRa iyos, myofi egreca warmodgomil ars
(pr., kavS., petr., 70; 45.33-46.1); raÁc-raÁve iyos yovlobaÁ, iyos-da
myofca, magra ara yoveli myofi _ yovlobaÁ (pr., kavS., petr., 73;
48.1-2); yoveli ukue yoveli erTbamad raÁve myofi ars da ezia-
rebis myofsa, xolo ara yoveli myofi miemTxuevis yovlobasa
(pr., kavS., petr., 73; 47.19-20)
myofi erTi _ arsebobis pirveli forma, pirveli myofi, absolu-
turi arsebobisagan warmoebuli myofi _ to. e`,n o;,n _ yovelsa Se-
erTebulsa pirvel myofi erTi SeaerTebs (kavS., ganmart., petr., $1)

346
myof-i (pirveli) _ prokles arsis struqturaSi pirveli myofi
pirveli gonebaa, ioane petriwis RvTismetyvelebis mixedviT _
gonebis siraTmTavari (anu guarTmTavari) „namdÂmyofia“ _ to.
prw,twj o;n _pirvelisa myofisagan Semdgomni yovelni myofobasa
miiReben (pr., kavS., petr., 160; 96.22); pirveli myofi uzenaes yovlo-
bisa ars, vinaÁTgan gansazidsa Soris umravlesTa warmoudge-
bis myofi, rameTu nawilTa, viTar arian nawil, miscems myofo-
basa (pr., kavS., petr., 73; 48.3-6); _ to. prw,twj kai. avrcikw,j o;n _ yoveli
pirveli da dasabamebriv myofi TiToeulsa Soris wessa ars
erTi da arca or da arca umravles orobisa (pr., kavS., petr., 22;
19.29-30); _ to. pro,tiston o;n _ sauwyo, viTarmed upiratesmanca myof-
man Tan-misces yovelTa erTbamad sazRvrisa da usazRroobis-
gan (pr., kavS., petr., 102; 63.27-28)
myofn-i _ ta. o;nta _ yovelni myofni iwarmoebvian erTisa mizezis-
gan, pirvelisa (pr., kavS., petr., 11; 11.9); myofni gansazRvrebul ari-
an simravliTaca da sididiTa (pr., kavS., petr., 198; 118.22); ar egebis
raÁve myofTaÁ (tw/n o;ntwn) usazRvroobiT usazRvroÁ (rameTu
usazRvroobasa ara-raÁ ufroÁs ars) (pr., kavS., petr., 1; 3.18-19); yo-
velni myofni erTmaneTisa mimarT anu yovel arian, anu nawil,
anu igiveoba, anu _ sxua (pr., kavS., petr., 66; 43.17-24)
myofoba-Á _ arseboba, myofoba _ to. pefuke,nai _ yofaÁ da myofi
erT da igive arian (damask., dial., ars., 13,4); _ h` u`parxij _ arsebasa
TiToeulisa saqmisasa da myofobasa hsWurets filosofosi
(amon., mosaxs., tariW., 4,34); _ arsebasa vity ara winaaRmdgomsa Sem-
TxueviTTasa, aramed myofobasa rasme TiToeulisasa, romli-
saTÂs myofadca iTqumian (amon., mosaxs., tariW., 87,31)
myofoba-Á _ neoplat. _ arseboba, myofoba _ to. ei=nai_ vinaÁTgan
TÂT mas myofobasa miscems, TÂsisa arsebisagan hyofs Tanmice-
masa (pr., kavS., petr., 18; 16.15-16); [yovel myofs] anu-Tu mxolod myo-
fobaÁ oden mougies mizezisgan, anu cxovlobaÁca myofobasa
Tana, anu cnobisaca muniT miiRo Zali (pr., kavS., petr., 39; 29.22-24);
[TÂTmdgomare] Tu keTilobasa TÂssa daicavs, da myofobaÁ
TÂsi daicvas, da iyos ufal guamovnebisa TÂsisa (pr., kavS., petr.,
43; 32.3-5); vinaÁ mis [sulsa] Soris erT da igive myofobaÁ misi
da cxovelobaÁ (pr., kavS., petr., 189; 113.5); _ h` u[parxij _ yoveli ma-
mebrivi mizezi yovelTa aobasa mianiWebs da myofobasa maTsa
warmoayenebs (pr., kavS., petr., 157; 95.3-4); pirvelisa myofisagan Sem-
dgomni yovelni myofobasa miiReben (pr., kavS., petr., 160; 96.22); _
mun, Soris samaradisoobasa, myofobaÁ uZravad gamanebul ars,
xolo aqa, xronosa Soris, maradisoobaÁ pirvelad da Semdgo-
mad da gardasrulad da awad da momavalad ganyofil ars
(kavS., ganmart., petr.,, 50; 108.6-8); [namdÂlmyofi] pirvel miscems maT

347
aobiTsa myofobasa da merme guarsa goniersa arsebisasa (kavS.,
ganmart. petr., $16)
mwuerval-i _ kide, sazRvari, Tavi _ a;kroj _ samaradisod ukun-iq-
cevian warmonaarsTa mwuervalni da dasasrulni TÂsTa dasa-
bamTadmi (kavS., ganmart., petr., $147)
mwyobr-i _ mwkrivi, rigi _ gaTÂTebuli Soris mwyobrsa siraÁsa-
sa ara yovelTad warmodgomila (kavS., ganmart., petr., $23)
mxolo-Á _ h` mona,j, monavdoj(_ neoplat. henada, arsis rigis mxolo-
erTi, `siraTmTavari~, `siraTdasabami~ anu arsis struqturaSi
rigis (mwkrivis, seriis) meTauri, TavSi mdgomi simravlis Sema-
erTebeli (sunektikhv tou/ plh,qouj), igive siraTdasabami, gvarTmTava-
ri _ yoveli wesi, mxoloobisgan damwyebeli, iwarmoebs sim-
ravlisadmi Sedarebulad mxoloÁsa da yovlisa wesisa simrav-
le erTisadmi aRiyvanebis mxoloÁsa (pr., kavS., petr., 21; 18.21); mxo-
lod ukue vityÂT, pirvelTa Soris naTxzsa siraÁsasa raÁc-
raÁve iyos: viTar mxoloÁ sxuelTaÁ _ caÁ; da mxoloÁ buneba-
TaÁ _ sayovelTaoÁ bunebaÁ; da mxoloÁ sulTaÁ _ sayovelTa-
oÁ suli; da mxoloÁ gonebaTaÁ _ namdÂl-myofi da mxoloÁ er-
TTaÁ _ mze igi erTTaÁ... vinaÁ, aw amas Tavsa Soris daawyobs
guarsa siraÁsasa da ityÂs: `yoveli wesi, mxoloobisagan dam-
wyebeli, iwarmoebs simravlisadmi Sedarebulad TÂsisa mxo-
loÁsa.~ ese ars ese, viTarmed yoveli mxoloÁ TÂssa Sesadarsa
da bunebisa TÂsisa mebunebesa warmosTxzavs sirasa: rameTu
erTi erTTa warmosTxzavs, da gonebaÁ _ gonebaTa, da suli _
sulTa da bunebaÁ _ bunebaTa, da sxeuli cisaÁ _ sxeulTa; da
ar Sereven TÂsTa TÂTebaTa dasabamni maTni, romel arian mxo-
loni da arca naTxzi siraTa maTTaÁ Seirwyumis (kavS., ganmart.,
petr., $21); mxoloni namdÂlmyofisani, romel ars pirveli aR-
mkuli da pirveli arsebaÁ saRmrToÁ da zesTarsi, pirveli
ricx ars da pirveli sazRvari da pirveli usazRvroobaÁ, ra-
meTu amaT mier Sedga pirveli Sedgmuli da anaqusi nam-
dÂlmyofisaÁ mis erTisa mier (kavS., ganmart., petr., $30); yovelsa
TiToeulsa wessa Soris nawilebiTsa orsaxed Zal-uc ziare-
baÁ zesT mdebareobiT maxlobelisa TÂsisa da aRmamkobelisa
mxoloÁsadmi: anu TÂsisa yovlobisa mier, anu mis-Sorisisa na-
wilebiTisa da Tandadasebulisa mier rabamobisaebr yovelsa
Soris sirasa (pr., kavS., petr., 108; 67.3-7); yovelTa TiToeulsa si-
rasa Soris dawesebulTa pirvelni da TÂsisa mxoloÁsada Se-
erTebulni SemZlebel arian ziarebad zesTmdebaresa maTda
sirasa Soris maxlobelad damyarebulTa rabamobisa mier, xo-
lo usrulTa da ukuanaÁsknelTa TÂsisa dasabamisgan ara aqus
simarjue viTar pirvelTa ziarebad mxoloÁsadmi (pr., kavS.,
petr., 110; 67.31-32-68.1-4); _ to. prw/ton, h` prwti,sth e`na,j _ mxolod mxo-

348
loÁ oden pirveli yovliTurT ucnaur, rameTu zesTmeSTe ars
yovelsa ziarebasa (pr., kavS., petr., 123; 75.29); yoveli nawilebiTi
gonebaÁ eziarebis zesT gonebiTsa da pirvelsa mxolosa yov-
loobiTisa mier gonebisa da Tandawesebulisa TÂsisa nawile-
biTisa erTisa (pr., kavS., petr., 109; 67.20-21); _ h` avrcikh. mona,j _ yove-
li mxoloÁ dasabamebrivi orsaxeTa warmoayenebs ricxuTa: ro-
melTame TÂTsrulTa guamovnebaTasa, xolo romelTame nab-
rwyinTa oden da sxuaTa Soris guamovnebisa momgebelTa (pr.,
kavS., petr., 64; 42.7-9); msgavsTa mier vidre umsgavsoTadmi, ... war-
moayenebs orobiTsa ricxusa TiToeuli dasabamebrivTa mxo-
loTaÁ (pr., kavS., petr., 64; 42.23-25); TiToeulsa Soris sirasa upir-
velesni da TÂsda mxoloTada Seyofilni SemZlebel arian zi-
arebad dazesTaebulsa maTda umaxlobelessa wessa, xolo gan-
Sorebulni dasabamobiTisa mxoloÁsgan ver uZleben axebad
maTda (pr., kavS., petr., 181; 109.11-14); _ h` e`na,j _ henada _ vinaÁTgan
mziarebeli raÁve-da nawilebiTi myofi ars, xolo erTebriv
mxoloÁ _ zesT-arsi ars (pr., kavS., petr., 136; 83.22-25); TÂTebaman
RmerTTaman ganhkargna erTebrni mxoloni da keTilobaÁ
RmrTebrivTaÁ (pr., kavS., petr., 134; 82.8-9); _ oi` qe,oi _ RvTiuri henade-
bi _ yovelTada ukue warmodgomilan mxoloni RmrTivni swo-
rad, aramed ara yovelni sworad warmodgomil [arian] RmrTiv-
Tadmi (pr., kavS., petr., 143, 87.4-5); _ h`` avme,qektoj mo,naj _ uziarebelni
mxoloni erTisadmi aRiyvanebian, amisTÂs, romel yovelni er-
Tsa erabamebian (pr., kavS., petr., 100; 62.9-10); ese xedvaÁ keTilmdeba-
re-yo RmerTman zenasa Soris naxedsa, romeli ityoda mis-gamo-
obasa yovelTasa, da kualad, ukubamobasa TÂsTa mxoloTadmi
da TÂsiT mxoloÁT mxoloÁsadmi mxoloTaÁsa. da kualad, mxo-
loÁ mxoloTaÁ _ erTTadmi, da kualad, erTni _ erTisadmi
erTTaÁsa (kavS., ganmart., petr., $21)
mxolooba-Á _ yoveli wesi, mxoloobisgan damwyebeli, iwarmoebs
simravlisadmi (pr., kavS., petr., 21; 18.21); _ h` mona.j tw/n o`loth,twn _ vi-
naÁTgan nawilTagani yovlobaÁ mravalgan da mravalTa Soris,
sxuaTa da sxuaTa Soris, romelni iyvnen nawilTagan, jer ars,
raÁTa iyos mxoloobaÁ yovelTa yovlobaTaÁ gaTÂTebulad (pr.,
kavS., petr., 69; 45.5-6)

n
naTel-i _ to. fw,j _ RmerTis atributi _`me var, romeli var~:
cxorebaÁ, naTeli, RmerTi, WeSmaritebaÁ (areop., saRmrT. sax., efr.,
I; 6); _ RvTis naTeli _ [moswavlem] amaT yovelTa sanTlad [un-
da] moigos dRe RmrTismetyuelebiTTa xedvisaÁ da maukudave-

349
beli naTeli gonebisaÁ (kavS., ganmart., petr., bolosity., 220.8); mxed-
vel viqmnneT naTelsa, RmerTTmTavrobisa mier zomierad Cuen-
da moniWebulsa (areop., saRmrT. sax., efr., I; 3) _ neoplat. _ naTe-
li [RmrTebrivi] _ pirveli naTeli RmrTebrivi erTebrivsa
ricxusa Soris warmodga (kavS., ganmart., petr., $140); sada naTeli
dasabamobiTi, mun _ caÁ dasabamobiTi (kavS., ganmart., petr., $23)
naTesav-i _ to. ge,noj _ naTesavi samsaxed iTqumis: 1. sisxliT naTe-
savi erTisa ukue saxisaebr _ mSobelTagan, viTar-igi israeli-
saganTa israel saxel-edebis (damask., dial., 2,1, efr.);@2. warmoSo-
biT naTesavi _ xolo meored _ mamulisagan: viTarca-igi ieru-
salims Sobilni ierusalimelad saxel-idebian da palestini-
sani _ palestinelad (damask., dial., efr., 2,1); 3. logik.: zogadi
gvareobiTi cneba, romelic saxeebad iyofa _ xolo mesamed _
naTesav ewodebis, romelni saxesa zeda ganefinebodin, romel-
TaTÂs mraval ars sityuaÁ filosofosTamieri, romelni-igi
ityÂan: naTesav ars ganmravlebaÁ da TiToferebaÁ saxisaÁ (da-
mask., dial., 2,1, efr. //Aars.) misgan ganyofilTa saxeTa ukueTu
aqunden queSe kerZo maTsa sxuani saxeni, maTgan ganyofilni,
saxenica arian upiratesTa maTTani, ese igi ars, uzemoesTani,
romelTagan gamoekueTnes da naTesavni _ maTganTani, ese igi
ars, uquemoesTani da iwodebian naTesavadca da saxed urTier-
Tasad (damask., dial., efr., 2,6)
naTxz-i (mamebrivi) _ neoplat. arsis stuqturis umaRlesi, mamis,
demiurgis rigi _ patrikw/ sustoici,aj _ ars igi [SemoqmedebiTi mi-
zezi] mamebrivsa naTxzsa Soris nawilebiTTa tomTasa (pr., kavS.,
petr., 157; 95.4-6)
naTxz-i [siraÁsaÁ] _ (wnuli, jaWvi) _ arsis rigebis wnuli, seria-
Ta mwkrivi _ sustoici,a, seira, _ [zesTerTi] oden SeuZlebs er-
Tqmnad yovelsa naTxzsa siraÁsasa, rameTu erT-iqms yovelTa
da miuvlens yovelsa naTxzsa siraÁsasa gaerTebasa (kavS., gan-
mart., petr., $23)
naTxzen-i _ Sedgenili, SeTxzuli – to. ple,gma _ ars ukuÀ sasule
naTxzen, TanSekrebil oTxTagan: msxÂlisa artiriisa da
wyltuobisagan da ZarRvisa (nemes., petr., 122.5-7)
naTxzen-i (siraÁsaÁ) (hend.) _ neoplat. (wnuli, jaWvi) _ arsis ri-
gebis wnuli, seriaTa mwkrivi, arsis rigi `sira~ _ seira, _ sxu-
aÁ sxÂsa iyos mizez naTxzensa queSe amis siraÁsasa (pr., kavS.,
petr., $21; 19.8); _ namdÂlmyofisa naTxzennio _ RmrTeebr mTenare,
_ ityÂs sokrati (pr., kavS., petr., $160); _ ai` seirai,v _ yoveli damoki-
debul ars saRmrToÁsa ricxÂsada da romelnime sxuaTa mier
da sxuani sxuaTa STamoubrwyinven, da naTxzni siraTani vidre
ukuanaÁsknelTamde STaibrwyinveben (pr., kavS., petr., 146, 89.9-11)

350
nakueT-i _ garegnoba, gamosaxuleba, figura, forma, sqema _ to.
sch/ma _ iTqumis saxed nakueTica da Sesaxedavi, viTar-igi saxe
andriantisaÁ (damask., dial., 2,2, ars.); usayovelTaoesi ukue ars
nakueTi, rameTu Sesaxedavica iTqumis nakueTad (damask., dial.,
38,13, ars.); aha-da sqimaÁca davdva, romel ars nakueTi (kavS., gan-
mart., petr., I; 11.3)
namdÂlve ars-i _ to. o;ntwj o;n _ ugalobdeT saxierebasa, viTarca
namdÂlve arssa da yovelTa arsTa ars-myofelsa (areop., saRmr.,
efr., 5.4);
namdÂlars-i _ pirveli, WeSmariti arsi, igive namdvilmyofi _
yovelTa guarTa mTavri dasabami gonebaÁ ars, romel ars
namdÂl arsi da namdÂlmyofi, viTarca adgili guarTaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $57)
nandÂlmyofi _ to. o;ntwj o;n _ realurad myofi _ ar-sadme jer-ars
litonsa wulilmogonbasa Sina mdebareTaTÂs warmometyuelad
TqumaÁ filosofosisaÁ, aramed nandÂl myofTaTÂs (amon., mosaÃs.,
tariW., 103,5)
namdÂlmyof-i _neoplat. _ pirveli arseba, WeSmaritad myofi, yo-
velivesaTvis myofobis mimcemi, gonebis guarTmTvari _ to.
o;ntwj o;n _ pirvelad myofad namdÂlmyofi gaigone, rameTu man
miiRo pirvel myofobaÁ mis yovelTa myofTa da yovelTa Zal-
Ta zesTaÁsa Zalisagan da warmodga pirvelad myofad da mize-
zad yovelTa myofTad, viTarca xati pirvelisa mis erTisaÁ,
romeli Seadga man uTquman da zesTaman yovelTaman da dadva
xatad TÂsda da igavad yovelTa myofTad (kavS., ganmart., petr.,
$101); namdÂlmyofi gonieri gonebaÁ ars da saRmrTo da armzia-
rebeli, gonebisada pirvel warmodgomili (pr., kavS., petr., 162;
97,29-31); yovelTa mziarebelTa RmrTisa TÂTebisaTa da gan-
RmrTobilTa pirveli ars da umwuervalesi namdÂilmyofi, ra-
meTu vinaÁTgan gonebasa da cxovelobasa dauzesTavdebis nam-
dÂlmyofi, viTar aRmoiCina, xolo Semdgomad erTisa mizez um-
ravlesTa namdÂlmyofi ars: umwuervales vidreme ars nam-
dÂlmyofi da uerTebrives gonebisa da cxovlobisa, da amis-
TÂsca yovelTa unanares. da ara-raÁ ars sxuaÁ upirveles mis-
sa, TÂnier erTisa (pr., kavS., petr., 139; 84.29-31_85.1-5); ese samni gamoC-
ndes xatad da xatis-xatad namdÂlmyofisa, romel ars uZravi
da miudrekeli igavi SemdgomTaÁ da xati yovelTa zesTmeqoni-
sa erTisaÁ (kavS., ganmart., petr., $26); pirveli arsebaÁ, romel ars
namdÂlmyofi, erTTa maT ricxuTa mier warmodga, pirvelisa
sazRvrisa da pirvelisa usazRvroobisagan (kavS., ganmart., petr.,
$59); pirvel myofi, romelsa namdÂlmyofad uwoda sityuaman,
rameTu igi ars mizezi yovelTa myofTa, xolo TÂT mas myofo-
baÁ aqus pirvelisa sazRvrisa da pirvelisa usazRvroobisa
SeerTebisagan (kavS., ganmart., petr., $102); namdÂlmyofisa Zalni da
351
moqmedebani vidre ukuanaÁsknelobaTamdis gaswuTebian,
amisTÂs, romel ufro sayovelTaoÁ ars Zali, arsebaÁ da moq-
medebaÁ namdÂlmyofisaÁ (kavS., ganmart., petr., $102); Seiswave, rame-
Tu mxoloni namdvilmyofisani, romel ars pirveli aRmkuli
da pirveli arsebaÁ saRmrToÁ da zesTarsi, pirveli ricx ars
da pirveli sazRvari da pirveli usazRvroobaÁ: rameTu amaT
mier Sedga pirveli Sedgmuli da pirveli anaqusi namdÂlmyo-
fisaÁ mis erTisa mier (kavS., ganmart., petr., $3; 24.6-10); pirveli Se-
nadgi da pirveli morTulebaÁ ars anaqusi da arsebaÁ nam-
dÂlmyofisaÁ (kavS., ganmart., petr., $8) gaqus sam-saxed namdÂlmyo-
fi: pirvel saukuneTad, TÂTsaukunod, da mziarebelad nam-
dÂlmyofisa da saukunoÁsa (kavS., ganmart., petr., $88); saukunoÁsa
mizezad da mamad dasdebs namdÂlmyofsa didi parmenidi (kavS.,
ganmart., petr., $53); umwuervales vidreme ars namdÂlmyofi da
uerTebrives gonebisa da cxovlobisa, da amisTÂsca yovelTa
unanares, da ara-raÁ ars sxuaÁ upirveles missa, TÂnier erTi-
sa (pr., kavS., petr., 139; 85.1); filosofosi da yovlad brZenica ese
survilTa mier erTisaTa niadag sdevs da etrfis namdÂlmyof-
sa da missa mamasa _ erTsa (kavS., ganmart., petr., $63; 129.2-4); yovelTa
guarTa mTavari dasabami goneba ars, romel ars namdÂlarsi
da namdÂlmyofi, viTarca adgili guarTaÁ (kavS., petr., ganmart.,
$57; 125.1-2); guaqus samsaxed namdÂlmyofi: pirvel saukuneTad,
TÂTsaukunod da mziarebelad namdÂlmyofisa da saukunoÁsa
(kavS., petr., ganmart., 88; 142.12-13)
namdÂl myofi _ to. o;n _ yoveli namdÂl myofi da RmrTebrivTa
ricxuTada damokidebuli RmrTeebr gansagono ars da uziare-
bel (pr., kavS., petr., 161; 96.24-25); ars saukunoÁca namdÂl myof, vi-
Tar warmonaarsi namdÂlmyofisagan (kavS., ganmart., petr., $88)
namdÂlmyofoba-Á _ namdÂlmyofobisa anaqusi usazRvro ars pir-
velad samaradisoobiTa da kualad, mouklebeliTa da samara-
disoÁTa ZaliTa cxorebisaÁTa (pr., kavS., petr., $86)
namk-i _ agebuleba, Semkobileba, samkauli, samyaro _ (namdÂl
namki, namki namdÂlmyofisaÁ, zesTaÁ namki, namki gonierTa guar-
TaÁ, gonierni namkni, usxeuloTa namki) _ ese zesTaÁ namki mis
erTisa mier moirTo da imko (kavS., petr., ganmart., $8); ese xedvaÁ
srulebiT awuevs kide usxeuloTa namkisagan gardasrulsa da
momavalsa (kavS., petr., ganmart., $52)
namrRuev-i _ darRveuli, gamrudebuli, cTomili _ novq, oj _ sxuaÁ-
ca erTi pova namrRuevman da nuTman gulissityuaman, romelsa
vityÂT nivTad umorfod (kavS., petr., ganmart., $59)
naqus-i (siraÁsaÁ) _ naqsovi, qsovili [seriisa], aq: arsis rigi,
wyoba, seria _ seira, _ ver uZlebs erTqmnad naqussa siraÁsasa
(kavS., petr., ganmart., $23)

352
naSv-i _ naSobi, warmoSobili _ yoveli SobaÁ niSnavs warmoyene-
basa naSvisasa (kavS., ganmart., petr., $8)
nawil-i _ nawili _ o` me,roj _ yovelive, raÁc-raÁve misces gasagon-
sa, iyos anu gonebaÁ, anu suli, anu bunebaÁ, anu ese ganziduli,
romel ars caÁ, _ ese yovelni erTqmnil da nawilTa mier Sed-
gmul da TÂT urTerTas gannawilebul (kavS., ganmart., petr., $8); ars
queyanaÁ nawil yovlobasa cisasa... nawil ukue sxÂsa, viTar aR-
moiCina, cisa, xolo yovloba ukue _ sxuaTa, rameTu TÂs mier
naSvTa yovelTa TÂs-Soris Semoswers (kavS., ganmart., petr., $8)
nawilebiT-i _ neoplat. calkeuli, kerZo, nawilebisagan Semdga-
ri _ meriko,n _ yoveli nawilebiTi eziarebis zesTmdebareobiTi-
sa wesisa mxolosa anu TÂsisa yovlobisa mier, anu mis-Sorisi-
sa nawilebiTisa mier da Tanmewesisa (pr., kavS., petr., 109; 67.27-29);
yovelsa TiToeulsa wessa Soris nawilebiTsa or saxed Zal-
uc ziarebaÁ zesT-mdebareobiT maxlobelisa TÂsisa da aRmam-
kobelisa mxoloÁsadmi: anu TÂsisa yovlobisa mier, anu mis-
Sorisisa nawilebiTisa da Tandadasebulisa mier rabamobisa-
ebr yovelsa Soris sirasa (pr., kavS.,petr., 108; 67.3-7); _ merikw,teroj _
yoveli RmrTebrivi usayovelTao da udasabamieres ars, rome-
li maxlobel iyos erTisa, xolo nawilebiTi _ uSorieles
(pr., kavS., petr., 126; 78.2-3)
nawileboba-Á _ danawilebuloba _ to. merikw,teron, o` me,roj _ ver mii-
Tualavs sazRvarTa mizezTasa raÁve mizezoani nawilebobi-
saTÂs guarisa (kavS., ganmart., petr., $27)
nawilTmier-i _ nawilebisagan Sedgenili _ Tu vin dadvas nawil-
Tmierad da Sedgmulad TÂTmdgomi, SeemTxÂos mravali ujero-
ebaÁ (kavS., ganmart., petr., $47)
nawmasn-i _ gadaxlarTuli, gadawmasnili _ amaT yovelTa buneba-
sa Tana nawmasnTa xedvaTa zesT daedva (kavS., ganmart., petr., $4);
naÃelovneb-i _ xeliT Seqmnili, Seqmnili, qmnileba _ anu sruli-
ad araobisagan miiRebs aobasa, viTar yovelni Sobadni anu yo-
velni naÃelovnebni (kavS., ganmart., petr., $3); araTu gareT aRiqms,
viTar naÃelovnebTa raTave, viTar xuroÁ da mWedeli, aramed
SigniT da bunebiT (kavS., ganmart., petr., $28)
naxibl-i _ landi, anarekli _ rameTu dauteva ese Jamsa Soris da
qmnasa naxiblni da mzuelavni oden arsisani (kavS., ganmart., petr.,
$5); aqaÁ, ese naxibli dioÁsi, [daipyres] xatTa da xatis-xatTa
(kavS., ganmart., petr., $50)
neba-Á – wadili, survili _ h` bou,lhsij _ nebaÁ ars viTarebaqmni-
li nebaÁ bunebiTi, ese igi ars, bunebiTi da sityÂeri wadiere-
baÁ romlisame saqmisaÁ (damask., gard., ars., 128); _ to. qe,lhma _ nebaÁ
odesme nebebasa moaswavebs, ese igi ars, Zalsa mnebebelobisasa
(damask., gard., 131, efr.); – h` qe,lhsij – pirmetyuelTa bunebiTi wesi

353
ars TÂTmflobeli nebaÁ (maqs., efT., 8,29) TÂTmflobelobaÁ nebad
ganasazRvres mamaTa (maqs., gelaT., 26,24)
nebeba-Á _ to. qe,lein _ [qristes] aqunda bunebiTi nebebaÁ, viTarca
RmerTsa da viTarca kacsa (damask., gard., efr., //ars., 205)
nebsiTi // nefsiT-i _ e~kou,sioj _ nebsiTi ars arca iZulebiT, arca
umecrebiT qmnili, vinaÁca nebsiTi vidreme ars, romlisa dasa-
bami, ese igi ars mizezi, Tavisa Soris TÂsisa moaqundes (da-
mask., gard., ars., 134)
netar-i _ maka,rioj _ netari _ raJams uÃrwnel da ukudav viqmnneT,
da qristes saxesa mas da netarsa miviwinneT srulebasa (areop.,
saRmrT., sax., efr., I; 4); arsman.. Sesabamad gardaitÂfros netari
igi zesTaobaÁ (kavS., ganmart., petr., $2) mas [saukunos] udinad aqus
TÂsi TÂTebaÁ da damsWualula igiveobasa zeda da netarsa
TÂTebasa (kavSir., ganmart., petr., $54)
netareba-Á _ netareba _ saRmrToÁ igi netarebaÁ.. Seurevnel ars
yovlisa umsgavsoebisagan (areop.,.,zec. mRdelmT. efr., 3;2); ars arse-
baÁ yovliTurT saukunesa Soris damsWualuli da dafuZnebu-
li Soris netarebasa samaradmyoÁsasa arsebiTaca da moqmede-
biTa (kavS., ganmart., petr., $106)
netarebiT-i (wyaroÁ) _ wymidna man [Camovardnilma, frTadayril-
ma sulma] samni igi netarebiTni wyaroni: [rastonin, avtarkes
da ikanon] (kavS., ganmart., petr., $26)
niadagoba-Á _ mudmivoba _ arca niadagobaÁ da sxuad-da-sxuad
qcevaÁ maTi sruliad usaqmo-yo, rameTu yovelTa odesveTa da
mekudoTa bunebaÁ qcevasa da sxuadasxuaobasa maTsa Tana-Seak-
ra (kavS., ganmart., petr., $55)
nivTi _ I. masala, uformo materia, qvemdebare, substrati _ h` u[lh
_ [aristoteli] arsebasa samad ityÂs: pirvelad ityÂs nivTsa
winamdebaresa, romeli TaviT TÂsiT ara ars, xolo aqus Zali
Seqmnisa mimarT (nemes., petr., 2; 36.14-16);Y saqmeTa da SeZlebaTa
RmrTisaTa umcires ars nivTi (bas., equs., g. aT., 16,19-20); nivTi yo-
fasa mihmadlebs TiToeulsa, xolo saxe – romelobasa da ege-
viTarobasa (amon., tariW., 82.13); romelnime nivTTa siÃSoÁsa mimarT
miiltvodes (bas., equsT., g., aT., 3,1-2); nivTi TaviT TÂsiT uromelo
ars da usaxo (areop., efr., saRmr., 4.28); nivTi erTisa mier warmoi-
Cina, xolo TÂT TÂs-Soris unawilo ars guarTagan (pr., kavS.,
petr., 72; 46.10-11); nivTi quedmdebare ars yovelTa da yovelTa mi-
zezisa mierca warmoiyena (pr., kavS., petr., 72; 46.13-14); zesTaÁ da
ucnauri erTi usaxosaca da uromelosa warmoaCens nivTsa, ro-
melsa ara-arsad vityÂT... viTar ucnoÁ ucnoÁsa mier da ugua-
roÁ _ zesTguarTaÁsa mier (kavS., ganmart., petr., $11); samaradiso-
obs nivTica uguaroÁ, aramed _ viTarca moklebuli yovlisa
cxovelobiTisa Zalisagan (kavS., ganmart., petr., $105); TÂT igi usa-

354
xoÁ nivTi usazRvro, viTar moklebuli guarTa da morfoTa
sxuad da sxuad niadag qcevisa misisaTÂs (kavS., ganmart., petr.,
$94); nivTi, daRaTu umsgavso da usaxo, magra ganaRa viTa nivTi
usaxoÁ, erTi da igive ars da ara sxuadasxua, raÁTa ara gagu-
arebulad vTquaT igi. rameTu yoveli sxuadasxuaobaÁ guarTa
ganyofilebisaÁ ars, xolo ganyofilebaÁ usaxosa da uguarosa
Soris ara ars, da vinaÁTgan, erTi da igive [ars] nivTi, viTar
aRmoiCina (kavS., ganmart., petr., $32); 2. materiis Semadgeneli nawi-
li, oTxi elementi, stiqia _ to. stoicei/on _ arca raoden yoveli
yovelsa Sina ars: e.i. ars cecxli queyanasa Sina da haeri
wyalTa Sina da sxuaÁ mravali romelime romelsa Sina da ara-
raÁ ars nivTTagani, romeli ars sacnobelTa queSe Seurevnel
sxvsa (bas., equs., uZv., anon.,U44, 10-13); // araraÁ Tquas nivTTa maTTÂs
cecxlisa, wylisa da haerisa (bas., equs., g. aT., 9, 18)
nivTT-Sorisni sablardnelni (qitonTani) _ citw,nwn evnulote,rwn _ ma-
terialuri safarveli _ yoveli nawilebiTisa sulisa oqimaÁ
STavals ukue daZinebiTa (=SeZeniT) nivTT-SorisTa sablar-
dnelTa qitonTaÁTa, da kualad TÂs Sekrbebis suli ganyriTa
yovelTa nivTT-SorisTaÁTa da TÂs TÂsisa guarisadmi aRrbeni-
Ta msgavsad mÃmarebelisa sulisa (pr., kavS., petr., 209; 125.5-8)
nivTier-i _ mose.., ganeSora raÁ yovlisaganve kacobrivisa xedvi-
sa da... yovelive sizrqe nivTieri ganagdo (damask., dial., kozm.,1;
ars. // sizrqeni nivTTani: efr.)

o
odes-i _ to. pote, _ odesi Jamsa cxad-hyofs (damask., dial., 42,1, ars.);
iÃumines ukue aTni ese mxoloni zogadobiTni: arsebaÁ … ode-
si, debaÁ, qonebaÁ (amon., mosaÃs., tariW., 20,1)
odesme-Á, odesmeobaÁ _ gansazRvrebulad Zalad odesmeTa ZalTa
ityÂs, rameTu odesmeobaÁ sazRvari maTda ars (kavS., ganmart.,
petr, $91)
odesveoba-Á _ odesmeoba, droismieroba, garkveul droSi myofo-
ba _ to. pote, _ odesveobiT Soris qmnadTa (tw/n pote, gino,menon) da
maradis myofTa saSuvali anu niadag qmnadi anu odesveobiT
myofi, anu araobiT myofi, anu odesveobiT myofTa myofi SeuZ-
lebel ars yofad (pr., kavS., petr., 55; 37.6-9)
odesoba-Á _ drois kategoria – pote, to, _ odesobaÁ Jamsa moaswa-
vebs (damask., dial., 42,1 efr.); romelni aRiyvannes odesobisa queSe,
romeli Jamisa damniSvnelobiTi ars (amon., tariW., 19,28); odesobi-
Ti SesmenaÁ _ h` pote. kathgori,a _ saxeli odesobiTisa Sesmenisani
arian egodenni, raodenni arian ganyofilebani Jamisani, xolo

355
sam arian igini: aw-myofi, gardasruli, yofadi (damask., dial., 42,1,
ars.) // saxeni odesobisa Sesmenisani ese arian TiTosaxeobani
welTani, romelni-igi sam arian: gardasrul, awindel da moma-
val (damask., dial., efr., 42,1)
oTxnivTed-i – oTxelementiani – tetra,stoicoj – viTarca-igi saxis-
SemoRebiTsa RmrTis-metyuelebasa Sina oTxnivTedsa mas Sina
gamowmedasa Cuensa mravliT kerZo gamoCinebul ars (areop., zec.,
efr., 15.6)
oroba-Á _ h` dua,j _ neoplat. _ ori da sami sxua arian da ara
erT, rameTu Sedges nawilTa mier mravalTa; xolo viTar
orobaÁ, anu viTar samobaÁ _ erT. [rameTu] guar maTda ars da
sazRvar (kavS., ganmart., petr., $2); rameTu yoveli orobaÁ ara ars
dasabam, aramed erTobaÁ ars dasabam yovlisa orobisa (areop.,
saRmr., efr., 4.21)
ocneba-Á _ moCveneba _ fa,ntasma _ ocebaÁ ukuÀ ars, romeli moi-
zidvides Tavsa Soris TÂssa ocebulisaebr calierTa mowbo-
baTagan, viTar-igi damedgrebulTa da SavnavRlianTa zeda
ixilvebis (nemes., petr., 6; 73.6-8)
ocebiT-i _ moCvenebiTi _ fantasto,n _ ocebiTi ukuÀ [ars Zali] _
romelsa ocneba STauvardbis, viTar-raÁ grZnobaÁ da mgrZnobe-
li (nemes, petr., 6; 72.4)
ocneba _ warmosaxva, warmodgena, moCveneba _ u`podu,emai _ viTar
mxedvelobiTi eocnebis vieTme, viTarca WeSmaritad vidreme
myofi, xolo armyofi WeSmaritad (amon., tariW., 99,1); _ fanta,zetai _
[sulis etli] zogjer sxuebr iocnebis, da ufroÁs da um-
croÁs, sxuaTa sxeulTa nivTebrivTa kavSirTa zedmidebuli da
odesme aRebuli (pr., kavS., petr; 210; 126.1-3)
ocneba-Á _ fantasi,a h` _ fantazia, warmosaxva – xolo ocnebaÁ ars
SemTxuevaÁ pirutyulisa sulisaÁ, naocnebisa raÁsaganme qmnili
(damask., gard., ars., 120); ocnebasa ityodes [stoelni] vnebad sulisad
TÂT TÂs-Soris mCuÀnebelad, (nemes., petr., 72, 9-11);
ocnebiT-i (Zal-i) _ fantaziis, warmosaxvis, warmodgenis unari to.
fantastiko,n _ ocnebiTi ars Zali usityuelisa sulisaÁ, moqmedi
sagrZnobelTa mier, romeli saxel-idebis grZnobad(damask.,
gard., 120, ars.); ocnebiTi ukuÀ ars Zali utyÂsa sulisa, sagrZno-
belTa-mier memoqmede (nemes., petr., 6; 72.3-4)

p
peripateli – peripathtiko,j _ peripatoeli, aristoteles mimdeva-
ri _ iwodebodes aristotelisni sadme peripatoelad lÂkiaÁ-
Tgamod (amon., mosaÃs., tariW., 38,29)

356
peripatoÁsgamoni _ peripatoeli, aristoteles mimdevarni _
arsebaÁ ars TÂTmdgomi, ar moqene sxÂsa mamyofebelad Tâsda,
viTar zedmosrulTa, romelTa SemTxueviTad uwodes peripa-
toÁs-gamoTa, viTar mxedvelTa bunebisaTa oden sxeulisaTa,
xolo didi platon TÂT maT SemTxueviTTa arsebad uwods
namdÂl namksa da namdÂl arssa Soris (kavS., ganmart., petr., $17);
ese sazRvari xronoÁsaTÂs aristotelisi da peripatoÁs-ga-
moTaÁ ars (kavS., ganmart., petr., $50)
pir-i _ 1. mniSvneloba, azri _ berZenTa enaÁ ufskrul Rrma ars
da igive da erTi sityuaÁ mravalsa pirsa aRiarebs (saq.Mmociq.,
efr., 10,29); gamoscdis mravalkecTa pirTa zeda (kavS., ganmart.,
petr., $1); saTanado ars, raÁTa viÃmarebdeT Ãmasave Tana da pir-
sa sityÂsasa, raÁTa gonebaÁ ucTomeli aRviuwyoT (kavS., ganmart.,
petr., winasity., 6.16-18); _ aRiRebs mas aRmoCenilsa da umxilebel-
sa pirsa da sxuasa Semdgomsa aRmoaCens (kavS., ganmart., petr., wina-
sity., 4, 6-8); piri saqmisa viTarebisaÁ ityÂs (kavS., ganmart., petr.,
43, 28-19); 2. _ skopo,j _ mizani _ vityÂT, viTarmed equsi ars ricx-
ÂTa skoposi (sqol., `piri saqmisa~) amis wignisaÁ (amon., S-2562;
239r); TiToeulsa TÂsi saxe aqus da piri saqmisaÁ (basil., sol ig.,
efT. aT., 89,1); erTi ukue piri ars saZiebeli Cemda, raÁTa yov-
liT-kerZo eklesiaÁ aReSenebodis (bas., equsTa, g. aT., 88,8-9); me vi-
ci, Tu romlisa pirisaTÂs miÃmoben (iov. Dda efT. cx., g.aT., 179);
raÁ ars saeklesioÁsa mRdelTmTavrobaÁ da raÁ ars piri misi
(areopag., saekl., 155,3-4); pir yovlisa mRdelTmTavrobisa ars
RmrTisa msgavsisa RmrTissaxeobisa SemSwualulobisagan ga-
nubnevelyofaÁ (areopag., saekl. mRd., 119,31); 3. – to. pro,swpon _ indi-
vidi, hipostasi _ piri ars, romeli-igi TÂsTa moqmedebaTagan
da TÂsebaTa gancxadebulad da gansazRvrebulad warmogÂCen-
des Cuen saCinoebasa TÂsisa arsebisasa (damask., dial., efr., 29,2)
pirvel-i _ prw/toj _ neoplat. arsis rigSi pirveli _ yoveli gan-
RmrTobili, romelica iyos ufroÁs yovlebriv da umaxlobe-
les pirvelisa dawesebul, umetes yovlebrivisa tomisa mier
myofTaÁsa iziarebvis (pr., kavS., petr., 137, 83,29-31; $136); romeli ars
mziarebel, ara ars igi pirvel, aramed, romeli uziarebel,
iyos-da pirvelca (pr., kavS., petr., 99; 25-26); _ prwti,sthn e;cwn u[parxin
_ rameTu yovelsa simravlesa gonebaTasa uziarebeli da pir-
veli gonebaÁ emZRuarvis, rameTu pirveli aqus aobaÁ (pr., kavS.,
petr., 166; 99.19-21)
pirvel-i arseba-Á _ pirveli arseba _ igi [namdÂlmyofi] ars pirve-
li arsebaÁ da pirveli morTulebaÁ da pirveli xati erTTa da
erTisaÁ (kavS., ganmart., petr.,$ 123); aw Cuen saxeTa zeda kualadca
ganvacxadoT, moiRe-da iyos namdÂlmyofi: ese zesTa-wmidaÁ pir-
veli arsebaÁ sam saxed ganicdebis: pirvelsa mas miuwTomelsa

357
zesTarssa erTsa Soris, da meored TÂT TÂs myofobasa Soris
da mesamed _ SemdgomTa Soris (kavS., ganmart., petr., $65)
pirveldawesebuli – logik. _ pirveli wanamZRvari – h` pro,tasij–
aramed tyuvil vinaÁve ars pirveldawesebuli (nemes., petr., 2., 29.20)
pirveli goneba-Á _ gonebis rigis mTavari, igive namdvilmyofi _
sxuaÁ raÁmca [ars] namdÂlmyofi da pirveli gonebaÁ, romlisa-
da arsebasave-Tana moqmedebaÁca warmodgomil ars (kavS., gan-
mart., petr., $1)
pirvel-i erT-i _ TÂTerTi, absoluturi erTi, pirveli principi,
dasabami _ erT ars zesTa pirveli erTi; da kualad mis miuw-
domelisa erTisagan warmodga siraÁ erTTa da mxoloTaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $113)
pirvel-i sazRvar-i da pirveli usazRvrooba-Á _ to. prw/ton pe,raj kai.
h` prw,th avpeiri,a _ yovelTa sazRvrisa da usazRvroÁsagan warmod-
gomilTa upirveles ars TÂTebiTa TÂsiTa pirveli sazRvari
da pirveli usazRvroobaÁ (pr., kavS., petr., 90; 56.12-14); _ namdvil-
myofis mxoloni da Zalni _ arsTa warmoobis, gebis ori Se-
moqmedebiTi wyaro (pirveli sazRvari, ese igi ars pirveli
zesTaÁ guari guarTaÁ (kavS., ganmart., petr., $90); kualad, gamgone
arian RmrTivni da zesTarsni mxoloni, da gasagono _ maTgan
pirveli sazRvari da pirveli usazRvroobaÁ; da kualad, gam-
gone arian pirveli sazRvari da pirveli usazRvroobaÁ, solo
gasagono _ sworad yovelTagan zesTmdebare igi ucnauri erTi
da keTilobaÁ, romelsa wadilman pativisaman hkadra mas da ma-
madca wodebaÁ (kavS., ganmart. petr., winasity., 8, 1-6); TÂT mas [pir-
velmyofs, anu namdÂlmyofs] myofobaÁ aqus pirveli sazRvrisa
da usazRvroÁsa SeerTebisgan (kavS., ganmart. petr., $102); mxoloni
mandÂlmyofisani... pirveli ricx ars, da pirveli sazRvari da
pirveli usazRvroobaÁ (kavS., ganmart. petr., $3); or arian pirvel-
ni wyaroni RmrTebrivTa RmerTTani: mamebrivi, romelsa vityÂT
pirvelad sazRvrad, da kualad dedebrivi, romel ars pirveli
usazRvroobaÁ da mizezi sxuad da sxuad gamravlebisaÁ. rame-
Tu usazRvroÁ Zali ars niadag gamravlebisa warmomSobel,
xolo pirveli sazRvari samaradisod maerTebel ars da erT
da guarmyofeli (kavS., ganmart. petr., $151)
pirveli Sedgmul-i _ pirveli Sedgenili _ amaT mier Sedga pir-
veli Sedgmuli da pirveli anaqusi namdÂl-myofisaÁ mis erTi-
sa mier (kavS., ganmart. petr., $3)
pirvelmyofi (= namdvil-myofi) _ neoplat. _ to, prw,twj ov.n _ amaT-
gan sacnaur, romel pirvelmyofi erT ars mxolod da ara or,
anu-Tu umravles (pr., kavS., petr., 22, 20.12-18); yovelni raodenve
myofni sazRvrisa da usazRvroobisgan arian pirvelmyofisa
mier (pr., kavS., petr., 102; 63.19-20)

358
J
Jam-i _ o` cro,noj _ raodenobis erT-erTi saxe, dro – Jami sazomi
ars ZrvisaÁ (amon., mosaÃs., tariW., 149,29; Sdr. xronoÁ sazomi arso
midrekisaÁ (petr., kavS., ganmart., 50; 107.21-22); xronosa Jami ver gar-
damoitÂfravs (petr., kavS., ganmart., 50; 107.21-22); _ neoplat. _ yo-
velTa saukuniTTa upirveles ars saukunoÁ, da yovelTa Jamis-
SorisTa Jami upirveles warmodgomil (pr., kavS., petr., 53. 35.27-28);
asaki cxovelTaÁ weliwdisada ars damokidebul, xolo weli-
wadi yoveli Jamia, nuukue asaki yoveli Jamisada damokidebul
ars da ganizomebis mis mier, viTar esTenisa da esTenisaÁ, ro-
melsaca-Tana hasaknica sdevden, viTarca gazomilni Jamisa mi-
er da damokidebulni Jamisada. vinaÁ ese ars ganzomaÁ Jamisa
mier (kavS., ganmart., petr., $50); sayovelTaoÁ Jami _ sayovelTaosa
Soris sxeulsa, romel ars caÁ (kavS., ganmart., petr, $50); Jami ar
enacvalebis xronosa (kavS., ganmart., petr, $50); imecne, romel xro-
nosa Jami ver gardmoitÂfravs, aramed ZaliT-oden kerosa, xo-
lo keroÁ nawili ars da nawilis-nawili xronoÁsa (kavS., gan-
mart., petr., $50); romelsa Jami ganzoms, Jamive Seicavs (kavS., gan-
mart., petr., $50)
Jamebriv-i [movla, gansazidi] _ croniko,n _ droismieri _ ar vinaÁ
yoveli iyos ganwvalebasa Soris myofi Jamebrivisa movlisasa
Tanganziduli misda (kavS., ganmart., petr., $50); romelime warmo-
iTxia da ganefina gansazidsa Tana Jamebrivsa (kavS., ganmart.,
petr.,$55); samaradisoobaÁ ese ara ars saukuno, aramed Jamebriv,
saWirvo ars, raÁTa [igi] iÃmarebdes gzavniTTa moqcevTa (pr.,
kavS., petr., 98; 118.19-20)
Jamier-i _ martivi iesu Seiorkeca da ganvrcelebaÁ Jamieri mii-
Ro uJamoman (areop. saR. sax., efr., I,4)
Jamiereba _ o` cro,noj _ ukueTu yovelTa SobiTganve Jamierebasa
maTsa Sina aqus srulebaÁca, araraÁ ars usrul yovelsa Sina
bunebasa (areop., saRmr., efr., 4.25)
JamiT-i _ droismieri, droiTi _ cronikov~ _ yovelsa qmnasa anu Jami
euflebis, anu saukunoÁ, da ver-vinaÁ ganevlTas amaT orTa da-
sabamTa, rameTu anu JamiTTa-Soris yoveli agebuli da buneba-
sa da qcevasa-Tana Sekruli, anu saukunesa-Sorisi, Sekruli
wessa-Tana arsTasa (kavS., ganmart., petr., $3); dazesTaebula yoveli
gonebaTa aRmkulebaÁ JamiTTa qcevaTagan (kavS., ganmart., petr.,$104);
Jamisgamon-i _ ta. e;ncrona _ mraval [arian] saukunoÁs-gamoni da Ja-
mis-gamoni, romelTa yovelTa Soris ars saukunoÁ TanqonebiT
(pr., kavS., petr., 53; 36.8-9); yovelTa Jamis-gamoTa Jami hflobs (kavS.,
ganmart., petr., $53)

359
JamisqueSe-Á _ Jamieri, droismieri, droSi myofi _ e[gcronoj _ yrma-
ni Zalad-oden queyanismzomel _ da ara moqmedebiT; egreTve
Teslni, da esreT yoveli Jamis-queSe da midrekasa Soris moqene
aobisa TÂsisa (kavS., ganmart., petr., $1); bunebiTsa da Jamis-queSesa
da ara saukunosa Soris damsWualulsa (kavS., ganmart., petr., $3)
Jamis mziarebeli _ JamTan ziarebuli _ to. cro,non mete,con _ yoveli
midrekili da Jamis mziarebeli samaradisod moqene ars Ãmare-
bad gzavniTTa moqcevTa (pr., kavS., petr., 198; 119.3-4)
Jamismoqcev-i _ cro,nwn perio,douj _ drois moqceva, wrebrunva _ amas
romelnime raÁzomTa-me ganCenilTa JamismoqcevTa Sina, xolo
romelnime _ marTl-damTxueviT (nemes., petr., 2; 47.6)
JamisSoris-i _ droismieri, droSi arsebuli _ kata. cro,non _ yo-
velsa sulsa ziarebadsa arsebaÁ ukue saukunoÁ aqus, xolo
moqmedebaÁ _ JamisSorisi (pr., kavS., petr; 191; 114,15-16); _ e;gcronon _
yovliTurT JamisSorisi da yovliTurT romliTame saukunoÁ,
xolo romliTame JamisSorisi erTbamad myofica ars da qmnaÁ-
ca (pr., kavS., petr., 107; 66.8-9); _ weliwadi yoveli Jamisa mier da
JamisSorisisa midrekisa (kavS., ganmart., petr., $50); viTar Jami mara-
dis denasa da gardadenasa Soris, egreTve Jamis-Sorisica ar-
sebaÁ denasa da gardadenasa Soris (kavS., ganmart., petr., $50); _ ta.
e;gcrona _ yovelman RmrTeebrman ganunawilebelad ganwvalebadi
uwyis, xolo uJamod _ Jamis-Sorisi, da arsaWiroÁ saWirod, da
cvalebadi _ ucvalebelad (pr., kavS., petr., 124.76.17-19); Jamis-Soris-
n-i _ droSi arsebulni _ yovelTa saukuniTTa upirveles ars
saukunoÁ, da yovelTa JamisSorisTa _ Jami upirveles warmod-
gomil (pr., kavS., petr., 53; 35.27-28)

r
rabamoba-Á _ h` avnalogi,a _ Sesabamisoba, analogia _ Tu maTca er-
Ti da igive hvnebia, baZvaÁ da rabamobaÁ mis erTisaÁ, vinaÁ mis-
da mimarT yovelni aRiyvanebian (pr., kavS., petr., 100; 62.9-12); yovel-
sa TiToeulsa wessa Soris nawilebiTsa orsaxed Zal-uc zia-
rebaÁ zesT mdebareobiT maxlobelisa TÂsisa da aRmamkobeli-
sa mxoloÁsadmi: anu TÂsisa yovlobisa mier, anu mis-Sorisisa
nawilebiTisa da Tandadasebulisa mier rabamobisaebr yovelsa
Soris sirasa (pr., kavS., petr., 108; 67.3-7); nabrwyini mis zesTaÁsa
erTisaÁ Tan-miTesula yovelTada, raÁzomve mxudarTa arsebi-
sada, rabamobisaebr TÂsTa myofobaTaÁsa (kavS., ganmart., petr., $109)
raÁzomoba-Á _ raodenoba _ to. poso,n _ [namdÂlmyofi] ara Tu gansa-
zidiTa ars usazRvro da raÁzomobiTa (kavS., ganmart., petr., $86)

360
raodenoba-Á _ logik. raodenobriobis kategoria, erTi aT kate-
goriaTagani – to. poso,n _ raodenobaTani romelnime arian gan-
wvalebulni, xolo romelnime _ Serwyumulni (damask., dial., ars.
36,3); arca sxeul ars, romeli bunebiT ganbnevadad aRmoÁCina
da ganxrwnadad, arca romelobaÁ da raodenobaÁ, arca raÁ
sxuaÁ xrwnadTagani, iuwyeboded, romel ukudav ars (nemes., petr.,
2; 51.4-7); _ ai` poso,thtej _ raodenobaÁ SemdgomTa simravlisaÁ uf-
roÁs, rameTu uSorielesi erTisaÁ umravles, xolo umaxlobe-
lesi _ udares simravliTa (pr., kavS., petr., 203; 122,1-3); _ to. poso,n _
gonieri ricx udares iyos raodenobiT missa Semdgomad sim-
ravlisasa (pr., kavS., petr., 179; 108.7-8)
raodenobiTi Sesmena-Á _ h` tou/ posou kathgori,a _ raodenobiTisa
Sesmenisa Soris qmnili gardaqmna iwodebis aRorZinebad da
moklebad (amon., mosaÃs., tariW., 171.31)
ricx _ avriqmo,j _ moiRe saxe da davdvaT raodenime ricx simrav-
lisaÁ, iyos da asi (kavSir., ganmart., petr., $1); ricxuni arsebaTani
guarni arian, xolo suli _ guariTi-guarad gamgone. aramed
ar wrfliv moqcevni arsebiTTa ricxuTani, aramed mrguliv da
sferoÁs-saxe (ganmart., kavS., petr., $198); xuTi, viTar xuTi, ars sa-
Tualavi ricxuTa-Sorisi; aramed viTar xuTobaÁ, ara saTua-
lav da arca viTar ricxuTa-Soris (ganmart., kavS., petr., $3)
ricxooba-Á _ Tan miuqmnies yovelsa mxolosa ricxÂsasa meSve da
mewarmoe TÂsi mxoloobaÁ raÁsave ricxÂsaÁ, iyos-da aTi, viTar
sruli ricxoobiTa (ganmart., kavS., petr., bolosity., 216, 12-14)
ricxuebr-i _ rameTu sxua arian mxoloni ricxuebrni, da sxua
mxoloni bunebiTni, da sxua mxoloni RmrTismetyuelebiTni
(ganmart., kavS., petr., $2)
romeloba-Á _ (//viTareba-Á) _ Tvisebis, romelobis kategoria _
to. poio,n _ romelobasa moaswaveben, viTarca: spetaki da Savi (da-
mask, dial., 22,6, efr. //... viTarebasa, viTar-igi: TeTri, Savi (22,6,
ars.); romeloba ars, romlisagan saxelnarTaulad Tanmqoni sa-
xel-idebis (amon., tariW., 19,19); arca sxeul ars, romeli bunebiT
ganbnevadad aRmoÁCina da ganxrwnadad, arca romelobaÁ da ra-
odenobaÁ, arca raÁ sxuaÁ xrwnadTagani, iuwyeboded, romel
ukudav ars (nemes., petr., 2; 51, 4-7); yovelTa mizezi da zeSTa yo-
velTa myofi arca uarseba ars, arca ucxovlo ... arca rome-
lobaÁ anu raodenobaÁ anu simZime aqus (areop., said., efr., 4);
arad saÃmar ars RmrTisaTÂs TqumaÁ romelobisaÁ (damask., gard.,
69, efr.) _ Tviseba, oTxi elementis romeloba _ uromeloÁ sxeu-
li garomeldebis oTxTa romelobaTagan (ganmart., kavS., petr., $17);
vidre egnen erTobasa da sworebasa zeda romelobani oTxTa
kavSirTani, hgies myofobaÁ mekudoÁsa cxovelisa da ars na-
Tel da cxorebaÁ (ganmart., kavS., petr., $1)

361
romelobiT-i _ Tvisobrivi _ SemdgomTa Soris sacnaurad Cans
ganyofaÁ romelobiTTa da zesTa arsTa TÂTebaTa maTTaÁ arse-
biT da myofobiT (kavS., ganmart., petr., $138)
rCeul(T)moqmed-i _ rCeuli Semoqmedi _ erTman mohrToo da imu-
sikela _ `os aristo texnis Teos~ _ viTar: `rCeulTmoqmedman
RmerTman~ (kavS., ganmart., petr., $34)
rCeulmexelovne-Á _ rCeuli xelovani _ ajristotevcnh~ _ arsTa
Txzvasa da yovelsa warmonaqussa myofTasa msgavsebisa mier
mohrTavs, raÁTa erT-iyos yoveli morTulebaÁ rCeulmeÃelov-
nisa RmrTisa (kavS., ganmart., petr., $106)
rwmuneba-Á _ sarwmunoeba, aRmsarebloba _ dahrTe kualad mra-
valgamocdilebaÁ tomebTaSorisTa da msxuaebaTa da gan-
TÂsulTa meTneobaTa rwmunebaTave Tana (kavS., ganmart., bolosity.,
petr., 220, 9-10)

s
sagonisoba-Á _ varaudi, Tvalsazrisi, Sexeduleba _ to. dokei/n _
anu esreT, rameTu SeuTqs sagonisobaÁ, anu rameTu cTomaÁ ars
mwerlebri (amon., mosaÃs., tariW., 142,36); _ to. u`polabei/n _ guaqunda
sagonisobaÁ meore arseba-yofasa SemTxueviTTaca Soris (amon.,
mosaÃs., tariW., 129,17)
sagono-Á _ Sesamecnebeli, Semecnebis obieqti _ nohto,n _ ars vi-
naÁ gonebasaca Soris sagonoÁ da kualad sagonosa Soris (evn
tw|/ nohtw/|) gonebaÁ, aramed sagono TÂT igi da gamgoneca (pr.,
kavS., petr., 167; 100.32-33)
sagrZno-Á _ to. aivsqhto,n _ sakuTar sagrZno misda (mxdvareobisda)
ars feri (nemes., petr., 7; 78.1)
sagrZnobel-i _ grZnobaTa organo _ to. aivsqhth,rion _ grZnobaÁ ars
Zali sulisaÁ SemtyuebelobiTi, ese igi ars, ganmrCevelobiTi
nivTTaÁ, xolo sagrZnobel _ asoni, romelTa mier vigrZnobT
(damask., gard., ars., 120); grZnobaÁ ukue ars xedvaÁ, xolo sagrZno-
bel _ orRano xilvisa, tÂniTgamoni ZarRuni da Tualni (da-
mask., gard., ars., 121); ocnebiT[i] ukuÀ ars Zali utyÂsa sulisa
sagrZnobelTa-mier memoqmede (nemes., petr., 72; 3-4)
sagulisTqumo-Á _ sawadeli _ yoveli sawadoÁ da sagulisTqumoÁ
sxua ars mewadisagan (kavS., ganmart., petr., $8)
sadaoba-Á _ adgilis kategoria, sivrcobrioba _ to. pou/ _ sadao-
baÁ adgilsa moaswavebs (damask., dial., 41,1, efr.); romelni aRiyvan-
nes sadaobisa Sina, romeli adgilisa damniSnveli ars (amon.,
tariW., 19,25); _ topiko,j _ ara-romelsa usxeulosa guarTasa Sesa-
xavs gansazidi adgilisaÁ, anu sadaobaÁ... xolo sxeulTa-Sori-

362
si guari adgilsa-Sorisad iocnebis da ixilebisca (kavS., gan-
mart., petr., $41)
saziaro-Á _ saziaro, saerTo _ koino,j _ ese yovelTa myofTa sa-
ziarod ars SesatrfoÁ (kavS., ganmart., petr., $8)
saziarebel-i _ ziarebis obieqti, sagani _ yoveli mziarebeli
msgavsebisa mier eziarebis TÂssa saziarebelsa (kavS. Gganmart.,
petr., $1)
sazogado-Á _ koino,j _ yoveli arsebaÁ sazogadoÁ ars yovelTa
mis mier gareSecvulTa guamTaÁ (damask., gard., ars., 163); _ Zalsa
varskulavTasa mizezsa yovelTa qmnadTasa aCemeben, ara mxo-
lod sazogadoTa gonebrivTa mbrZol arian, aramed yovelTa
moqalaqobaTa uÃmrad aRmoaCenen (nemes., petr., 35; 141.3-5); logik. _
sazogadoÁ ganyofileba _ h` koinh. diafo,ra _ eseca SemTxueviTi
ganiyofebis orad: sazogadod ganyofilebad da ganTÂsebulad
ganyofilebad. sazogadoÁ vidreme ganyofilebaÁ ars ganSore-
badi SemTxueviTi (damask., dial., ars., 6,2)
sazom-i _ to. me,tron _ raodenobaÁ ars TÂT sazomi da ricx (da-
mask., dial., efr. 36,2); amisda Semdgomad meored ganwesebulTa da
ganCenilTa saTnoebaTa amaT vinaÁve bunebiTTa aramed arasaWi-
roTa Tanaivleboded, magra jerovanTaebr saxeTa da sazomTa
Jamisa da adgilisa (nemes. petr., 17; 101.13-16); _ neoplat. _ ta. me,tra
_ sazomni _ mxolod ese orni [saukuno-Á da Jami] arian sazR-
varni da sazomni myofTa Soris cxorebisa da midrekisaÁ (pr.,
kavS., petr., 54; 36.17-18); yovlobasa yovelTasa ganmzomi sauku-
noÁ ars, xolo nawilebiTsa ganawilebulTasa _ Jami: vinaÁ
mxolod orni arian sazomni: romelime saukuniTTaÁ, xolo ro-
melime Jamis-SorisTaÁ (pr., kavS., petr., 54; 36.20-23)
sazr-i _ mizani _ o` skopo,j _ da porfirisi ukue ese ars sazri (amon.,
mosaÃs., tariW., 20,14)
sazRvar-i _ sazRvari _ o` o[roj _ sazRvari gansazRvrebasaca dah-
niSnavs da sazRvris dadebasa da dasasrulsa (damask., dial.,
ars. 51,2); _ to. pe,raj _ romelTame Soris sazRvari dauZlierde-
bis SesazRvrebasa Soris, xolo sadame _ usazRvroobaÁ (pr.,
kavS., petr., 159; 96.8-9); _ logik. _ gansazRvreba _ erTsaxeli Ses-
menaÁ ars, raJams saxelsaca da sazRvarsa saxelisasa miTual-
vides sityuaÁ igi SesmenisaÁ (damask., dial., efr. 51,2); _ termini _
TiToeuli winadadebaÁ sazRvarTagan Semokrbebis (damask., di-
al., efr. 51,2); amas pirvelsa sazRvarsa ewodebis protasi (kavS.,
ganmart., petr., $1) _ lo,goj _ yovelTa zeda eseve sazRvari (pr., kavS.,
petr., 59; 40.4-6); neoplat. _ evk perato,j kai. avpei,ron _ yovelni raoden-
ve myofni sazRvrisa da usazRvroobisgan arian pirvel myofi-
sa mier (pr., kavS., petr., 102; 63.19-20); _ prw,ton pera,j _ yoveli wesi
RmrTerivTa ricxuTaÁ pirvelisa dasabamTagan ars: pirvelisa

363
sazRvrisa da pirvelisa usazRvroobisa mier (kavS., ganmart.,
petr., $159; 96.2-3)
sazRvarni (nivTTa-SorisTani) _ materialurTaSorisi mimarTebani
_ tou.j lo,gouj tw/n evnu~lwn _ [sulsa] sazRvarni nivTTaSorisTani _
univTod, da sxeulebrivTani _ usxeulod, da ganzidulTani _
ganuzidvelad hqonan TÂs-Soris (pr., kavS., petr., 195; 116.17-19)
sazRvris-guar-i _ peratoeidh/ _ aobaÁ da ricx da guari sazRvris-
guar yovelni arian: vinaÁ ese Tanmodase urTierTas (pr., kavS.,
petr., 157; 95.8-10); _ to. peratoeide,j _ romelime sazRvrisguarad aR-
moiCinebis tomi da romelTame ipyrobs usazRvroobaÁ, xolo
usazRvroguarobaÁ maT Soris, romelTa Soris usazRvroobaÁ
(pr., kavS., petr., 159; 96.9-11)
sazRuar-i _ o` o[roj _ iiWuneulebis, romel ese sazRuari ara ars
sazRuari TÂT mis grZnobisaÁ, aramed saqmeTa misTaÁ (nemes.,
petr., 6; 74.13-14)
samaradiso-Á _ maradiuli _ ai?,dioj _ ars RmerTi dausabamoÁ, da-
usrulebeli, saukune da samaradisoÁ (damask., gard., ars., 35); _
maradiuli, mudmivi _ grZnobadTani ukue romelnime [arian] sa-
maradisoni, viTarca zecierni (amon., mosaÃs., tariW., 134,30); ukue-
Tu boroti samaradiso ars da dahbadebs da Zal-uc da ars da
iqms, anu igi keTilisagan ars, anu keTili borotisagan, anu
ornive sxÂsa mizezisagan? (areop., saRmr., efr., 4.30); _ neoplat. _
avi?,dion _ maradiuli _ yoveli TÂTmdgomi samaradiso ars (pr.,
kavS., petr., 48; 33.27); yoveli ukudavi samaradiso ars, da ara yo-
veli samaradisoÁ _ ukudav (pr., kavS., petr., 105; 65.13-14); _ mudmivi
_ ave,i _ igi [mizezi] samaradiso ars... da samaradisosa moqmede-
basa missa Tana-Seayo TÂTebaÁ TÂsi dauvsebelsa da samaradi-
sosa gzavnasa Soris (pr., kavS., petr., 76; 49.27-30)
samaradisooba-Á _ to. ai;dion _ maradis qmniTa yovlad samaradiso-
obisa mimarT myofsa aqus miuwdomelobaÁ (amon., tariW., 66,37); _
neoplat. _ avi/dio,thj _ maradisoba _ yoveli samaradisoobaÁ
usazRvro vinaÁve ars, xolo ara yoveli usazRvroobaÁ _ sama-
radisooba (pr., kavS., petr., 94; 58.11-12); _ ori ars samaradisobaÁ:
saukunoÁ ukue sxuaÁ, da mebr JamiTi _ sxuaÁ; romelime mdgo-
mareobiTi samaradisoobaÁ da miudrekeli, xolo romelime ni-
adag qmnadi da midrekadi (pr., kavS., petr., 55; 37.14-21); _ avei, _ mudmi-
voba _ [mziarebeli JamisaÁ] samaradisod midrkebis, xolo sa-
maradisoobaÁ ese ara ars saukuno, aramed Jamebriv, saWirvo
ars, raÁTa [igi] iÃmarebdes gzavniTTa moqcevTa (pr., kavS., petr.,
198; 118.18-20); umetes esaxvian samaradisoni saukunesa: pirvelad
samaradisoobiTa da meored _ yovelTa nawilTa erTebriv TÂs-
Soris qonebiTa (kavS., ganmart., petr., $55); mun, Soris samaradisoo-
basa, myofobaÁ uZravad gamanebul ars, xolo aqa, xronosa So-

364
ris, maradisoobaÁ pirvelad da Semdgomad da gardasrulad
da awad da momavalad ganyofil ars (kavS., ganmart., petr.,, $50;
108.6-8)
samaradmyo-Á _ (ix. // maradmyo-Á) _ maradiuli, maradmyofi _ to.
aivw,nion _ yovlobisa mizez ars samaradmyoÁ, vinaÁTgan yovelsa
maradmyosa arsebiTsa da moqmedebiTsa erTobiT yoveli mougi-
es arsebaÁca da moqmedebaÁ warmodgomilad TÂs Tana (pr., kavS.,
petr., 52; 35.21-24); saukunoÁ, romel ars samaradmyoÁ _ vidre uqce-
velamdis samaradisoTa (kavS., ganmart., petr., $11); samardmyoÁsa So-
ris _ yoveli miudrekelad da viTar igiveobasa zeda da masve-
obasa mougia arsebaÁca TÂsi da moqmedebaÁ ganukueTelad ar-
sebisagan (kavS., ganmart., petr., $50); yovelTa samaradmyoÁs-gamoTa
hmsTavrobs samaradmyoÁ da yovelTa Jamis-gamoTa Jami hflobs
(kavS., ganmart., petr., $53)
samguamovneba-Á _ evn trisi.n u`posta,sesi _ erT ars RmerTi, ese igi
ars, erTarseba da viTarmed samguamovnebiT icnobebis (damask.,
gard., efr., 35)
sameba-Á _ wm. sameba _ imsaxurebis samebaÁ erTarsebaÁ (o`moou,sioj)
da augebeli RmrTeebaÁ, erT ars RmerTi WeSmariti, ufali
dambadebeli yovelTaÁ (damask., gard., 226, efr. //ars.); aramed ricx-
uni esTa eTanaebvian Cuensa amas samebisa angelozsa wignsa
(kavS., ganmart., petr., bolosity., 216, 10-11)
samk-i _ samkauli _ mexuTisa mis arsebisaTÂs, romelsa Cuen cad
uwodT, da yovelTa samkTa misTÂs (kavS.,ganmart., petr., bolosity.,
211, 18-19)
samoba-Á _ 1. absraqt. ricxvi, samoba _ viTar ori da sami sxua
arian da ara erT, rameTu Sedges nawilTa mier mravalTa. xo-
lo viTar orobaÁ anu viTar samobaÁ _ erT. [rameTu] guar maT-
da ars da sazRvar. da msgavsadve yovelTa ricxuTa zeda ipy-
ar da ixilo (kavS., ganmart., petr., $2); _ 2. wm. sameba _ zesTmeqone-
obaÁ wmidisa samobisaÁ (kavS., ganmart., bolosity., petr., 216,25)
samoqalaqoÁ filosofosi _ politiko.j filo,sofoj o` _ samoqalaqoÁ fi-
losofosi msajulobs da sjulTa dasxams (amon., mosaÃs., tariW.,
5,21)
samSÂnvel-i _ Seiswave, rameTu orsaxe ars berZulad saxeli
sulisaÁ: fsiqi, romeli umetessa adgilsa samSÂnvelisa wil
dadebul ars pavlesa Sina (saq. mociq., Ses., efr.) ix. suli
saoc-i _ to. fantasto,n _ aramed `saoci~ ese ars, romeli TÂT mis
oc[n]ebisagan gonebiTad warmoÁdginos, viTar-raÁ TeTri da
sxuaÁ yovelive, romelica sulsa midrekad SeuZlebdes. ... `oc-
nebiTi~ ukuÀ ars carieli mowbobaÁ TÂnier `saocisa~ (nemes.,
petr., 73; 2-6); _ fa,ntasma _ daRaTu moaqus saocni erTisaÁ, ara
ars igi WeSmaritebiT TÂTerT (kavS., ganmart., petr., $85)

365
saocar-i _ warmosaxva, warmodgena, moCveneba _ to. fa,ntasma _ xo-
lo saocari [ars] SemTxuevaÁ RmrTisamieri usityuelTa na-
wilTa Sina sulisaTa, arca erTisa ocnebisa mier qmnili(da-
mask., gard., ars., 120)
saocreba-Á _ Cveneba, warmosaxvis, fantaziis nayofi _ to. fa,ntasma
_ saocrebaÁ ars Zali pirutyuebrisa sulisaÁ maocrisa raÁsa-
ganme qmnuli (damask., gard., efr., 120); saocrebaÁ ars vnebaÁ amaoÁ
sulsa Sina pirutyuebrsa ara raÁsa gareT SemTxueulisagan
mowevnuli (damask., gard., efr., 120)
sarabamoba-Á _ h` avnalogi,a_ jer ars sityuad saqmisaTÂs agebul-
TaÁsa da sarabamobaÁ misi da menawevreobiT morTulobaÁ da
eseviTarad debaÁ da wesi da saÃmarebaÁ (nemes., petr., 165; 20-22)
sarwmunoeba-Á _ h` pi,stij_ sarwmunoebaÁ ars gamouZiebelad daje-
rebaÁ saqmeTaÁ (damask., gard., efr. 240); sarwmunoeba-Á _ 1. sarwmu-
nooba, damajerebloba _ amas sityuasa sarwmunoebaÁ TÂT TÂs-
Soris moaqus (kavS., ganmart., petr., $12); _ h` pi,stij _ sarwmunoebaÁ
ars gamouZiebelad dajerebaÁ saqmeTaÁ (damask., gard., efr. 240); 2.
aRmsarebloba _ saRmrToÁ igi sarwmunoebaÁ iqmnebis damtkice-
biT pyroba da rwmuneba amaTisa damamyarebelisa WeSmaritebisa
morwmuneTa misTa Soris (areop., saRmr., efr., 7.4)
3. petriwis mix.: arsTa agebis Sinagani principi, arsTa gaCenis-
Tanave Tandayolili wesrigi, igive gangeba, sarwmunoeba; Sina-
gani codna, darwmunebuloba > rwmena _ [proklem], raoden iyo
SesaZlo, imecadina cnobad myofTa sasurvoÁ igi satrfoÁ [er-
Ti], dabeWdulni da dafarulni platonis midmosityÂsani ga-
nacxadna da maT-Sorisi sibrZne, saukuniTgan arsTada Tanwar-
modgomili sarwmunoebaÁ aRasaÃumila (kavS., ganmart., petr., wina-
sity., 5, 6-10); arssa Tanawarmodgomili wesi, viTar zesTarsad
hgono, romelsa uwodo da gangebadca, sada sarwmunoebaÁ marT
arsTaÁ Tanwarmoudgebis da ara Tu zedSemosrulad aqus anu
wesi anu sarwmunoebaÁ, da ara Tu sxuadasxua arian wesi da
sarwmunoebaÁ (kavS., ganmart., petr., $11)
sasurvo-Á da satrfoÁ (hend.) _ survilis, trfobis sagani _ ovrekto,j
to. ovrekto,n _ satrfoÁ da sasurvoÁ miwuTomaTa yovelTa ganev-
lTa (kavS., ganmart., petr., $13)
satrfo-Á _ trfobis, miswrafebis sagani. aq: zesTerTi _ mogzau-
robaÁca da denaÁ cisaÁ usazRvro, vinaÁTgan satrfoÁ misi
usazRvro; ityÂs, rameTu ukueTumca hqondao satrfosa missa
dasasruli da iyo Soris sazRvarsa (kavS., ganmart., petr., $13)
saukune // saukuno (ant. sawuTro) _ I. maradiuloba _ o` aivw,n _
raÁ-igi ars JamisqueSeTaTÂs _ Jami, igive samaradisoTaTÂs ars
saukune (damask., gard., ars., 73)

366
saukuniT-i _ to. aivw,nion _ yovelTa saukuniTTa (tw/n aivwni,wn) upirve-
les ars saukunoÁ, da yovelTa Jamis-SorisTa _ Jami upirve-
les warmodgomil (pr., kavS., petr., 53; 35.27-28)
saukuno-Á _ to. aivw,nion _ yoveli saukunoÁ myofi ars, magra ara
yoveli myofi saukunoÁ (pr., kavS., petr., 87; 55.10); yoveli saukunoÁ
maradis myofi ars, rameTu eziarebis myofsa, vinaÁca miscems
maziarebelTa TÂsTa maradis myofobasa, romlisaTÂsca myofi
umravlesTa mier iziarebvis, vidre saukunoÁ (pr., kavS., petr., 87;
55,15); _ o,̀ aivwn
, _ yovelTa saukuniTTa upirveles ars saukunoÁ,
da yovelTa JamisSorisTa _ Jami upirveles warmodgomil (pr.,
kavS., petr., 53; 35.27-28); to. aivwn
, ion _ sauwyo ukue, viTarmed sxua sa-
ukunoÁ, da sxua saukuniTsa Soris saukunoÁ, da sxua mebr
TÂT-myofi saukunoÁ, romelime viTar mqonebeli, xolo rome-
lime _ viTar uqonoÁ (pr., kavS., petr., 53; 36.1-3)
saukunoÁs-gamon-i _ ta. aivw,nia _ mraval [arian] saukunoÁs-gamoni
da Jamis-gamoni, romelTa yovelTa Soris ars saukunoÁ Tanqo-
nebiT (pr., kavS., petr., 53; 36.8-9)
sauwyo-Á _ 1. sacodneli, codnis sagani, Semecnebis sagani, sauwyo
_ gnwstiko,j _ myofobaÁ gonebisaTÂs sagono da sauwyo, xolo
cxovelobaÁ _ cnoba da sauwyo (pr., kavS., petr., 103; 64.22-23); _ sa-
xeTaca mier mivsceT sauwyosa (kavS., ganmart., petr.,$103); _ 2. sa-
misno _ euwya maT saRmrToÁsa mier sauwyoÁsa (kavS., ganmart., wi-
nasity., petr., 4, 17-18)
safuZvel-i _ safuZveli, sawyisi _ to. u`po,baqron _ yovelsa mizezo-
ansa TÂssa mizezsa Soris daumanvan arsebisa TÂsisa safuZvel-
ni (pr., kavS., petr., 35; 46.30)
saqmiT-i _ praqtikuli _ pragmatiko,j _ gagonebisa guarni or, da
amaT Sorisca uwmides mxedvelobiTi moqmedebiT[i]sa, rameTu
or vinaÁme arian, viTar igi saqmiTi da xedviTi (nemes., petr., 106;
6-8); sityÂerisaÁ romelime ars xedviTi, xolo romelime _ saq-
miTi; da xedviTi vidreme ars gonebiTi miwTomaÁ viTar-yofisa
myofTaÁsaÁ (damask., gard., ars., 139)
saqmiTi filosofosobaÁ _ praqtikuli filosofia _ h` praktikh.
(filosofi,a) _ ganiyofebis filosofosobaÁ xedviTad da saqmi-
Tad... saqmiTi ganiyofvis swavliTad, gangebiTad da moqalaqo-
biTad (damask., dial., efr. 42,7); filosofosobisani orni arian na-
wilni: xedviTi Tanad da saqmiTi (amon., mosaxs., tariW., 103,25);
saqmierobiT-i Zal-i _ praqtikuli _ h` pragmatikh, du,namij _ arian
Zalni... mrCoblni sulisaca Cuenisani _ mxedvelobiTni da saq-
mierobiTni (amon., mosaxs., tariW., 6,3)
saRmrTismetyuelo-Á _ Teologiuri _ guarsa Tana-guac cnobad
didTa saRmrTismetyueloTa Soris xedvisasa da aRebad haz-
rsa winaÁTve winamdebarisa wignisasa (kavS., ganmart., petr., wina-

367
sity., 3, 3-5); vinaÁ, amiTve saxiTa sityÂsaTa kavSirad uwoda, vi-
Tarca umartivesTa yovelTa Soris saRmrTismetyueloTa xed-
vaTasa (kavS., ganmart., petr., winasity., 5,31_6,1-2); ese didad saTanadoÁ
ricxÂsa erTebrivisa da simravlisaTÂs kanonTaebr saRmrTis-
metyueloTaÁsa daidva friad cxadad (kavS., ganmart., petr., $1);
ixile, viTar, gesmas-raÁ aqa saRmrTismetyueloTa Soris Zali,
nu momqmedebasa TanaSesrulad hgoneb Zalsa (kavS., ganmart., petr.,
$1); gesmas raÁ Soris saRmrTismetyueloTa moqmedebaÁ, nu bune-
biTad moqmedebad hgoneb mas (kavS., ganmart., petr., $1)
sayovelTao-Á _ zogadi, sayovelTao _ kaqoliko,j _ aRiyvannes Tavni
TÂsni kerZoobiTTagan sayovelTaoTa mimarT samaradisod myof-
Ta da misawdomelTa (amon., mosaÃs., tariW., 17,9); _ to. kaqolokw,teron _
logik. _ zogadi _ zeda daerTvis kerZoÁ igi narTauli sayo-
velTaosa mas kerZosa (damask., dial., efr. 10,1); _ kaqo,lou _ pirve-
lad vinaÁTve nawilobiTiTgan sayovelTaoÁ [ara] aRikazmebis
(nemes., petr., 28; 22-23); sayovelTaoÁ Jami _ sayovelTaoÁ Jami _sa-
yovelTaosa Soris sxeulsa, romel ars caÁ (kavS., ganmart., petr.,
50); _ pa,sa yuch, _ yoveli simravle erTebrivTaÁ, ziarebuli pir-
velisa da sayovelTaoÁsa sulisa (pa,shj yuch/j) mier, zesTa ars
aRmkulsa amas (pr., kavS., petr., 164; 98.17-18); sxuani _ sayovelTaosa
sulsa arian warmodgomil (kavS., ganmart., petr., $164)
saSual-i _ 1. _ neoplat. saSuali, Suamavali, mediumi, arsis ri-
gebis damakavSirebeli _ to. me,son _ romelnime usaSuvlod, xo-
lo romelnime saSualTa mier (ta. dia. me,swn) umravlesTa anu um-
ciredesTa maTdami aRkrul arian (pr., kavS., petr., 146; 89.12-13); sira-
sa Soris arsTasa romelime zesTa Zes da hqonan saSualni
mravalni, da ars igi uZlieres da umravlesTa mizez da war-
momaCen, xolo romelsame ara hqonan TÂs Soris saSualni (kavS.,
ganmart., petr., $11); 2. _ to. me,son _ logik. saSuali termini _ saSu-
alsa [ewodebis] kideTa Semkvreli (kavS., ganmart., petr., $1)
saSuvlobiT-i _ gaSualebuli _ winagamwyoni ganiyofian orad,
vityÂ, saSuvlobiTad da usaSuvlod; saSuvlobiTad, viTarca
TeTri da Savi, rameTu hqonan maT sxuani ferni saSuval (kavS.,
ganmart. petr., $5)
sacnaur-i _ 1. _ noero,j _ gonieri, _ petre da pavle misve bunebisani
arian da zogadi aqus ziarebaÁ, rameTu TiToeuli maTi ars cxo-
vel, sityÂer da mokudav da TiToeuli Ãorc ars sulieri, sul
sityÂer da sacnaur (damask., gard., efr., 56 // Sdr.: sityÂeri, gonieri:
iqve, arsen.); 2. _ gonebiT saWvreti, misawvdomi, Secnobadi, Sesamec-
nebeli _ da yovelnive zogad grZnobadni da sacnaurni da yo-
velnive arsni da ara arsni (areop., said., efr., 1.1); 3. _ cxadi _ fane-
ro,n dh/lon _ amiT sacnaur, romel yovelni arsni, ranica sTqune,
iwadeben da igulmeTqueben (kavS., ganmart., petr., $8); SemdgomTa

368
Soris sacnaurad Cans ganyofaÁ romelobiTTa da zesT arsTa
(kavS., ganmart., petr., $138)
sacnaureba-Á _ 1. cnoba, Secnoba _ h` noero,thj _ xolo marTebiTi
slvaÁ sulisaÁ ars, raJams ara Tavsa Sina TÂssa Semovidodis
da erTobiTad sacnaurebad aRiZrvodis (areop., saRmr., efr., 4.9);
sacnobel-i _ grZnobis organo _ to. aivsqhth,rion _ xolo sacnobelni
arian orRanoni grZnobisani, ese igi arian asoni, romelTa mier
vigrZnobT(damask., gard., efr., 120); pirveli sagrZnobeli ars xedvaÁ,
xolo sacnobel orRano grZnobiTisa xedvisa arian ZarRuni Sub-
lisani da Tualni (damask., gard., efr., 121)
sacxado-Á _ cxadi _ fanero,n _ aw saxeTa mier sacxado vyoT (kavS.,
ganmart., petr.,winasity., 7,27)
saZiebel-i _ logik. _ sakvlevi, Ziebis, kvlevis sagani, dasasabuTe-
beli debuleba _ evpizhthqei,j _ pirvelad ukue pirvelisa mis saZie-
belisa mimarT amas vityÂT (bas., equs., g. aT., 42, 25); _ to. zhtou,menon _
miviRoT saZiebeli igi da mivayrdnaT rasme aRsaarebulsa (da-
mask., dial., efr. 52,13); _ zh,thma _ aqa saZiebeli Semova, dafriadebu-
li siRrmiTa (petr., kavS., ganmart., 43; 102.11); viTar ukue ganemartos
ese saZiebeli, rameTu yoveli winagamwyoÁ ivltis urTierTo-
bisagan? (petr., kavS., ganmart., 5; 28. 27-280); aw ese saZiebeli didad
Zniadi ganvhmartoT (petr., kavS., ganmaet., $1; 12.5-6)
sawad-i, sawadel-i, sawado-Á _ sasurveli, miswrafebis sagani _ to.
ovrekto,n, o;rhxij _ romlisa mier keTilobaÁ, misadmi sawadoÁ; xo-
lo, sada pirveli sawadoÁ, munca pirveli miqcevaÁ, da kualad
ukunqcevaÁ (kavS., ganmart., petr., $31);
sawarmo-Á _ sawarmoebeli _ proi>w,n _ rameTu pirvelsa da Sem-
dgomsa Soris did ars ganayofi, viTar mizezsa da mizezoansa
Soris da warmosa da sawarmosa Soris (kavSir., ganmart., petr., $2)
sawuT(r)o®-Á _ sawuTro, amqveyniuri cxovreba _ o` bi,oj _ dautev-
na mRelvarebani sawuToÁsani (damask., dial., kozm., efr., 70); _ pro,ska-
iroj ese sawuToÁ stadioni ars da saRuawoÁ saTnoebaTa (nemes.,
petr., 172; 19-20); kualad dauteobs vinme sawuTrosa, raÁTa gan-
mcdelni misda saxeni ganiswavlnen (nemes., petr., 172; 6-7);
saxe-Á _ 1. saxe, Sesaxedavi, garegnoba, ideis vizualuri (materia-
luri) xati, forma _ to. ei=doj _ saxe ewodebis xatsa da Sesaxedavsa
(damask., dial., efr. 2,2); _ sch,ma _ [RmerTman] queyanisa saxesa TÂsi misi
da Sesatyuebeli bunebaÁ Sehmosa (bas., equs., g. aT., 17, 9-10); _ eivkw,n _ Cu-
en grZnobadTa saxeTa mier, raoden gueZlos, saRmrToTa xedvaTa mi-
marT aRviyvanebiT (areop., saekl., efr., 1.2); _ h` morfh, _ yovlisa wesisa
upirvelesTa TÂsTa upiratesTa saxe-morfi aqus (morfh.n e;cei) (pr., kavS.,
petr., 112; 8-9); viTarni-igi iyvnen pirvelni, eseviTari xuda amaT-da sa-
xeca, Tantomi bunebisa maTisaÁ (pr., kavS., petr., 112; 12-13); _ tro,poj
_odesme amis guar da saxe aCndebis da odesme _ amis, rameTu
moiRebs kerpebrTa da zrqelTa sxeulTa sxuaguar da sxua sa-

369
xe aRCenilTa misTa (kavS., ganmart., petr., $210); 2. magaliTi, nimuSi
_ e[mfasij_ moiRe da saxeca davdvaT raodenime ricxÂs simrav-
lisaÁ (kavS., ganmatr., petr., $1); moiRe saxed ricxuTa-Sorisi ese
ori (kavS., ganmatr.,petr., $6); moRebiTa saxeTaÁTa umetes gancxad-
nes sityuaÁ (kavS., ganmatr., petr., winasity., 3.12); moiRe da saxeca gi-
Zio momzavi (kavS., ganmatr., petr., $122); moiRe da saxeca upooT
sicxadisaTÂs naleqsisa (kavS., ganmatr., petr., $30); eseviTarTa saxe-
Ta da saxis saxeTa vimecadine gancxadebad (kavS., ganmatr., petr.,
$2) _ 3. logik. _ cnebis daSla, dayofa, ganfena saxeebad, gva-
ris qvejgufi _ saxe _ to. ei=doj _ saxe [ars] daniSnviTi ÃmaÁ mra-
valTa da ricxÂTa ganyofilTa raÁarsobisa Soris Sesmenili
(amon., tariW., 51,32); saxe ars ganfenaÁ naTesavisaÁ (damask., dial., efr.
2,3); da saxeni naTesavisagan ganiyofvian da romelTa ara aqun-
des naTesavi, ara arian saxeni (damask., dial., ars. 2,4);
saxel-i _to. o;noma _ saxelwodeba, termini _ saxelica mravalgzis
auwyebs bunebasa winamdebarisa saqmisasa, aramed arca gi ars
gansazRvreba, rameTu saxeli erTi leqsi ars, xolo gansazR-
vrebaÁ sityuaÁ ars, da sityuaÁ igi TiTosaxeTagan undoTa
leqsTa Senawevrebul ars (damask., dial., efr., 16,3 // arsen.); yovel-
Tave, elinTa enadReobasa zeda, TÂsi saxeli hrqÂan, Sesabami
TÂsisa arsebisaÁ (kavSir., ganmart., winasity., petr., 6.23-24); saxeli
RmrTisaÁ _ ese cxad ars, viTarmed saxelTa Sina RmrTisaTa
`arsi~ upirates da usakuTres ars, raÁTa pirvelad ueWuelad
yofaÁ misi iqadagebodis, viTarmed ars, da amisa Semdgomad,
Tu raÁ ars (damask., gard., efr., 61) // vinaÁca pirveli igi saxeli
misi myofobisa warmomaCinebel ars da ara, Tu raÁ ars, xolo
meore _ moqmedebisa: iqve, ars)
saxeldeba (saxel-edebis) _ saxeldeba, darqmeva _ eponoma,zetai _
mis erTisa mier [ars] uaoÁca igi nivTi, romelsa ararsad sa-
xelsdva sityuaman (kavS., ganmart., petr., $20)
saxier-i _ keTili _ avgaqo,j _ 1. rameTu buneba saxierisa ars daba-
debaÁ da cxovnebaÁ, xolo borotisa ganxrwnaÁ da warwymedaÁ
(areop., saRmr., efr., 4.19)
saxiereba-Á _ 1. sikeTe _ to. avgaqo,n _ siwmide da saxierebaÁ ars
zeSTa simarTlisaÁ (damask., dial., efr. 52,4); o` avgaqo,j _ naTel sac-
naur saxierebasa ewodebis, rameTu yovelive zeSTacaTa gone-
baÁ aRsavse ars sacnauriTa naTeliTa (areop., saRmr., efr., 4.5)
saxismetyueleba/-Á _ simboluri metyveleba, simbolur-alegoriu-
li ganmarteba, alegoria (avllhgori,a) _ sumbolikw/j eivpei/n _ raÁTa
saxisvmetyuelebde (areop., zec., efr., 2.5); _ avnagwgikw/j _ ara Tu sa-
xismetyuelebiT daburvil iyos wmidebiTa miT kret-sabmelebi-
Ta (areop., zec., efr., 1.2); _ sumboliko,j _ raodeni-raÁ Tqumul ars

370
RmrTisaTÂs Ãorcielad, yovelive saxismetyuelebiT Tqumul
ars (damask., gard., efr., 62)
saxisSemoRebiTi RmrTismetyueleba-Á _ sumboliko,j _ uÃmda RmrTis-
metyuelebiTTa ganwesebaTa da saRmrToTa saxelTa aRÃsnasa
umcires sityua-yofad saxisSemoRebiTisa RmrTis-metyuelebisa-
sa (areop., said., efr., 3)
sahazro-Á _ safiqrebeli, savaraudo, misaCnevi _ dokou/n (< doke,w) _
Tu iyos nawili sxua mimdreki da sxua nawili midrekadi, ar
vidreme iyos myofobiT TÂTmimdreki, ar TÂTmimdrekTagan war-
modgomili, aramed TÂTmimdrekad oden sahazroÁ, xolo arse-
biT ar iyos esviTar (pr., kavS., petr., 17; 16.1)
sexnaoba-Á _ araarsebiTi, garegnuli, saxeliT, baZviT msgavseba
_ sxeulTa-Soris mamobaÁca zedSemosrulad, da oden sexnao-
biT (kavS., ganmart., petr., $33); ars saukunoÁ oden zuelviT da sex-
naobiT, rameTu mravalnia myofTani, romelTa erqumis myofo-
baÁ, viTar _ yovelTa mekudoTa anagsa, aramed saukunoobisgan
daklebul arian (kavS., ganmart., petr., $87)
siborote-Á _ h` kaki,a _ siborote nebsiTi raÁme ars, romeli ara
arsebisa TÂTeba ars, aramed SemTxueviTisa, romel ars bunebi-
Tisa bunebisgareSisa mimarT gardaqcevaÁ, ese igi ars, codvaÁ
(damask., gard., ars., 283); erTi vidreme ars dasabami _ keTili, yov-
lisa siborotisagan ganSorebuli (damask., gard., ars., 282); ukueTu
siborote ars usrulobaÁ keTilisaÁ, yovlad ganSorebaÁ keTi-
lisaÁ usrulsa masca da srulsa keTilsa dahÃsnis (areop.,
saRmr., efr., 4.20)
siaxle-Á _ siaxlove _ SorobaÁ raÁ da siaxle gesmas, nu adgil-
Ta ocnoÁ (kavS., ganmart., petr., $55)
sivrce-Á _ sibrtye, sigane _ pla,toj _ samTa mier gansazidTa, _
vity sigrZesa, sivrcesa da siRrmesa (kavS., ganmart., petr., $15)
sikeTe-Á _ esreT iqebis saxierebaÁ didTa RmrTismetyuelTa mi-
er, viTarca keTili da viTarca sikeTe, viTarca siyuaruli da
viTarca sayuareli da raodenni raÁ sxuani arian keTilad Su-
enierni keTil-myofelisa da saxarulevanisa Suenierebisa
RmrTis saxelni (areop., saRmr., efr., 4.7); to. eu; _ sikeTe... ars winab-
We da ezoÁ keTilobisaÁ (kavS., ganmart., petr., $8); TÂs-Soris moa-
qus yoveli morTulebaÁ da yoveli SuenebaÁ, viTar wyarosa
sikeTisasa (kavS., ganmart., petr., $160); TÂTsikeTed uwodes TÂTkeTi-
lis moqmedobisa ganfenasa da yovlad sikeTed da kerZod si-
keTed da yovlad keTilad da kerZod keTilad (areop., saRmr.,
efr., 11.6)
sikudil-i _ o` qa,natoj _ winagamwyoni ganiyofvian orad, _ vityÂ, _
saSuvlobiTad da usaSuvlod... usaSuvlod, viTar naTeli da
bneli, cxorebaÁ da sikudili (kavS., ganmart., petr., $5)

371
simartive-Á _ h` a`plo,thj _ metafizikuri simartive, daunawevrebu-
loba _ kualad viTarca erTmyofeli Zali aRyvanebiT aRmiyva-
nebs da mimaqcevs Cuen Semkrebelisa mis mamisa erTobisa da
RmerT-myofelisa simartivisa mimarT (areop., zec., efr., 1.1); _ su-
lieri ubraloeba _ ivltode borotisa misgan mravalfer-
ÃTaÁsa, da Seudeg simarTlesa da umankoebasa da simartivesa
(bas., equs., uZv., anon., 100, 19-21)
simarjue-Á Y_ unari, SesaZlebloba _ h` evpithdeio,thj _ cxovelsa si-
marjue aqus xedvad, xolo mTxunvelsa, romeli saxe ars cxo-
velisaÁ, ara aqus simarjue xedvisaÁ (damask., dial., ars. 45,6); Zali
da uZaloobaÁ, romelni ara arian moqmedeba, xolo aqus simar-
jue, viTar-igi vTquT, yrmaÁ ZaliTa musikelad, rameTu daRaTu
ara aqus moqmedebaÁ musikelobisaÁ, aramed aqus simarjue Sem-
wynareblobad musikelobisa (damask., dial., ars. 38,8); _ h` evpithdeio,thj
_ romelsa hqondis simarjue TÂsisa moqmedebisaÁ, sxÂsa-miersa
safuZvelssaZirkusa ara ars moqene (pr., kavS., petr., 41; 31. 2-3); Tu
aRmqmnelsa ara hqondis Zali, viTar imoqmedos da aRqmnas sxu-
asa Soris? Anu-Tu qmnadsa ara hqondis simarjÂT momzavebeli
Zali, viTar ukue iqmnes? (pr., kavS., petr., 79; 51. 14-16); simarjue go-
nebrivi _ gonebrivi unari, niWi; aq: gonebis Tviseba _ to. noero,n
ivdi,wma _ romelTadmi ver kma-eyofvis gawuTomad simarjue go-
nebrivi, maT zedamiefinebis moqmedebaÁ RmrTeebri (pr., kavS.,
petr., 135; 83.1-3; $134)
simravle _1. raodenobis erT-erTi saxe, simravle _ to. plh/qoj _
raodenisaÁ romelime did ars da romelime _ mraval, sidide
ukue ganizomebis, xolo simravle - aRiricxuvis (damask., dial.,
efr. 36,22); myofni gansazRvrebul arian simravliTaca da sidi-
diTa (pr., kavS., petr., 198; 118.22); _ neoplat. filosofiuri siste-
mis ZiriTadi cneba _ `simravle~, romelic `erTisagan~ iwarmo-
eba da miskenve ukuiqceva _ to. plh/qoj _ yoveli simravle meore
da Semdgomi ars erTisa (pr., kavS., petr., 5; 6.4); yoveli simravle
eziarebis raÁTave erTsa, xolo, Tukar eziarebis, arca yoveli
erT iyos, arca TiToeuli mravalTaÁ, romelTagan simravle
(pr., kavS., petr., 1; 3.7); eziaros vidreme simravle erTsa TÂsiTa
bunebiTa, da araraÁ ars nawilTa misTaÁ, romelimca araerTi
iyo (pr., kavS., petr., 5; 6.18-20); ixilvebis simravleca TÂssa mizezsa
Soris, erTsa (kavS., ganmart., petr., $1); _ yovelsa SeerTebulsa
pirvel TÂssa orni uneban simravle ricxuTaÁ da erTi, ro-
melman simravle SeaerTos (kavS., ganmart., petr); vpoo meZiebelman
Tqmulsa Soris erTisa da simravlisa (kavS., ganmart., petr., $5) vi-
Tar-igi simravle SeerTebul erTisa mier, egreTve erTi gam-
ravlebul ziarebiTa simravlisaÁTa (kavS. Gganmart, petr., $5)

372
sira-Á _ h` seira, _ logik. Ggvar-saxeobrivi damokidebulebis jaWvi,
rigi, mwkrivi, `seria~ _ miiRebs arsebasa da Txzavs eseviTarsa
sirasa, viTarmed: arsebisaÁ romelime ars sxeul, xolo rome-
lime _ usxeulo; da sxeulisaÁ _ romelime sulier da romeli-
me _ usulo; da sulierisaÁ _ romelime cxovel da romelime _
nerg da romelime _ cxovelnerg; da cxovelisaÁ _ romelime
sityÂer da romelime _usityu; da sityÂerisaÁ _ romelime ange-
loz, romelime kac da romelime _ eSmak (amon., tariW., 55,23)
sira-Á neoplat. prokles terminis transliteracia: h` seira, (bi-
zant. warmoTqm. _ `sira~) arsis neoplatonuri struqturis, ie-
rarqiuli rigis aRmniSvneli teqnikuri termini; arsis struq-
turaSi erTi gvaris, gvareobis rigi, mwkrivi _ yoveli TiToe-
ulsa sirasa Soris dasabamebrivi mizezi yovlisa TÂs-queSesa
sirasa Tan miscems TÂsisa TÂTebisgan (pr., kavS., petr., 97; 59.15-17);
yovelTa TiToeulsa sirasa Soris dawesebulTa pirvelni da
TÂsisa mxoloÁsada SeerTebulni SemZlebel arian ziarebad
zesTmdebaresa maTda sirasa Soris maxlobelad damyarebulTa
rabamobisa mier, xolo usrulTa da ukuanaÁsknelTa TÂsisa
dasabamisgan ara aqus simarjue, viTar pirvelTa ziarebad mxo-
loÁsadmi (pr., kavS., petr., 110; 67.31-32_1-4); TiToeulsa Soris sirasa
upirvelesni da TÂsda mxoloTada Seyofilni SemZlebel ari-
an ziarebad dazesTaebulsa maTda umaxlobelessa wessa, xo-
lo ganSorebulni dasabamobiTisa mxoloÁsgan ver uZleben
axebad maTda (pr., kavS., petr., 181; 109.11-14); _ wesi da sira, romel
ars naTxzi yovelTa, daawyo da warmoaCina, viTar: gonebisa,
sulisa, bunebisa da sxeulisa, romeli-ese TiToeuli TÂssa
adgilsa ganvhmartoT SewevniTa pirvelisa sityÂisa uflisa
qristesiTa (kavS., ganmart., petr., winasity., 6,3-6); yoveli mxoloÁ
TÂssa Sesadarsa da bunebisa TÂssa mebunebesa warmosTxzavs
sirasa (kavS., ganmart., petr., $21); sirasa Soris erTisa da upirve-
lesisa moaxle uZlieres da uerTisguares [ars] (kavS., ganmart.,
petr., $21); (ix. `v-tni~: `damSlian Cemni kavSirni, SevrTvivar
sulTa sirasa~)
siraTmTavar-i, siraTdasabam-i _ igive guarTmTavari, seriis Tavi,
mTavari, Tavisi rigisaTvis gvaris mimcemi _ kidovnebiTad ar-
sebad da Zalad siraTmTavari da dasabami hgone, romeli mis-
cems yovelsa sirasa arsebasa da Zalsa, rameTu mis mier aqus
yovelsa gansazidsa siraÁsasa pirvelad myofobaÁ, merme Zali
da romelobaÁ TÂTebisa (kavS., ganmart., petr., $149)
sisavse-Á _ sisavse, savseoba _ teleiovthj _ anagi cisa sivsisaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $55)
siswore-Á _ siswore _ pirveli morTuli da pirveli siswore
da SuenierebaÁ _ namdÂlmyofi [ars] (kavS., ganmat., petr., $22)

373
sisrule-Á _ srulyofileba, srulqmnileba, savseoba _ to. te,leion
_ ara eguleboda misi [adamisi] RmerTsa, pirvel sisrulisa,
cnobad TÂsisa bunebisa (nemes., petr., 12, 21-22); [adam] sisrulisa-
gan ukuÀ ganvarda da, sxeuloanTa mesaÃrme-qmnilman, mswrafl
ukuÀ saburveli iZia (nemes., petr., 1; 13.3-5); gonebisaÁ ars cnobaÁ
myofTaÁ da gagonebasa Soris aqus sisrule TÂsi (pr., kavS.,
petr., 135; 82.23-24; $134); _ h` teleio,thj _ yoveli umoqenoÁ arsebiT anu
moqmedebiT umjobes ars moqenesa da sxÂsa mizezisadmi aR-
mkrvelsa mizezsa TÂsisa sisrulisasa (pr., kavS., petr., 9; 10.3-5)
sityua-Á _ 1. _ naTqvami, gamonaTqvami, winadadeba, msjeloba _
gansazRvrebaÁ sityuaÁ ars, da sityuaÁ igi TiTosaxeTagan un-
doTa leqsTa Senawevrebul ars (damask., dial., efr., 16,3 // arsen.); _
saswavlod SemavalTa yovelTa pirvelad umartivesTa aswave-
ben, da mermeRa maTgan SedgmulTa: viTarca asoTa mier saxel-
sa, xolo saxelTa mier Tqumasa da kualad, Tqumisa mierRa
sityuasa (kavS., ganmart., petr., winasity., 5.25-28); _ viTar warvlo
sityuaman erTisa da simravlisaTÂs, romelsa TÂT bunebiT
hqondis TÂs-Soris siZneleni, vinaÁ aw Seexebis kataskevsa
(kavS., ganmart., petr., $1); _ sityva _ levxij _ amiTve saxiTa sityÂsaTa
kavSirad uwoda (kavS., ganmart., winasity., petr., 5.31); 2. – o` lo,goj cne-
ba, mniSvneloba _ samad ganiyofebis sityuaÁ ZalisaÁ (kavS., gan-
mart., petr., $1); 3. _ azri, mniSvneloba _ o` lovgoj _ Tana-guac brZen-
Ta sityÂsasa daWuretad (kavS., ganmart., petr., $1); _ moRebiTa saxe-
TaÁTa umetes gancxadnes sityuaÁ (kavS., ganmart., petr., winasity., 3.11-
12); ityÂs, viTarmed, `eziarebis raÁTave erTsa~. aw ese sityuaÁ
ukun-arRuevs yovelTa, romelTaca dasxnes dasabamni mravalni
da SeSales saukunesa-Soris damyarebuli wesi (kavS., ganmart.,
petr., $1); 4. _ dogmat. _ samebis meore hipostasi, qriste _ Ze,
logosi _ o` Logoj _ sityua ars arsebiTi, maradis myofi mamisa
Tana (damask., dial., ars. 51,5); nebaÁ RmrTisaÁ da pirveli mimarTe-
baÁ gonebisa aRZrvisaÁ ars sityuaÁ RmrTisaÁ (bas., equs., uZv., 40,
19-20); TÂT igive bunebiT saxieri sityuaÁ ityÂs: `me saxier var~
(areop., saRmrT. sax., efr., 2.1); [proklem]esreT martivad wesi da
siraÁ, roml ars naTxzi yovelTa, daawyo da warmoaCina, viTar
gonebisa, sulisa, bunebisa, sxeulisa, romeli-ese TiToeuli
TÂssa adgilsa ganvhmartoT SewevniTa pirvelisa sityÂsa uf-
lisa qristesiTa (kavS., ganmart., winasity., 6, sqolio; 1337, 3v); xolo
Cuen movxadoT [=movuwodoT] sityuasa, mizezsa yovelTa sityu-
aTasa (kavS., ganmart., petr., $52); _ upirmSoesi sityuaÁ _ ese da
esviTani yovelni uzomoebasa damisaxven Cuen arsTa da erTTa-
ca upirmSoesisa sityÂsasa, romelsa filosofosi uwods guar-
Taguarad da sazRvarTa sazRvrad (kavS., ganmart, petr., $29; 78.13-15);
5. _ wm. werilis sityva _ RmrTismetyuelebiTTa ganwesebaTa

374
Sina mravliT-kerZo gamovaCineT sityÂsagan saRmrToTa weril-
Tasa (areop., saRmrT., sax., efr., 2,3); mis erTisa mier [ars] uaoÁca
igi nivTi, romelsa ararsad saxelsdva sityuaman (kavS., ganmart.,
petr., $20)
sityÂer-i _ metyveli, metyvelebis, azrovnebis unaris mqone, mo-
azrovne _ o` logiko,j _ cxovelisaÁ romelime ars sityÂer da
romelime _ usityueli (amon., tariW., 60,34); ujero ars, Tumca
uty sityÂerad isityuÀbda (nemes., petr., 48. 7-8); sacnaur ars, vi-
Tarmed da usuloTaca eziarebis da utyuTa cxovelTaÁsa-Tana
aqus cxovelobisa da sityÂerTaÁsa-Tana miuRies gagonebisa Za-
li (nemes., petr., 96; 8-10)
sityÂeri mofarduloba-Á // moqmqdebaÁ //saqmierobaÁ _ logikuri
saqmianoba (mecniereba) _ h` logikh. pragmatei,a _ Seiqmnebis sÂllo-
gizmosi, romlisaTÂs STamovals sityÂeri mofardulobaÁ(amon.,
mosaxs., tariW., 67,38); _ sityÂeri moqmedebaÁ _ moswrafebaÁ aqus
sityÂersa moqmedebasa gamoCinebisaTÂs saqmeTaÁsa (damask., dial.,
efr., 51,1) // sityÂeri saqmierobaÁ _ wina-uc iWuad sityÂersa saq-
mierobasa warmarTebaÁ gamomaCineblobisaÁ (damask., dial., ars. 51,1)
sityÂerebiT-i, sityÂier-i _ logikuri, sityvieri, azrovnebiTi _
logiko,j _ sityÂerebiTi srulebaÁ zesTa Zes amaT yovelTa; rame-
Tu umetessa wessa da morTulebasa miiRebs; rameTu ganaSue-
nebs da Seamkobs, sadaca miTesul iyos Zali sityÂsaÁ (kavS., gan-
mart., petr., $39); moakldes raÁ Zali sityÂerebiTi, arRa iyos ka-
ci (kavS., ganmart., petr., $70)
sityÂerebr-i [kanoni] _ logikuri [kanoni] _ eZiebs kanonTa mier
sityÂerebrTa da hpoebs siwmidesa uzadosa erTisasa (kavS., gan-
mart., winasity., petr., 3, 10-11)
siRrme-Á _ 1. siRrme _ aqa saZiebeli Semova, dafriadebuli siR-
rmiTa (kavS., ganmart., petr., $43)
sicxade-Á – h` safhnei,a _ jer ars da misTÂsca Ãelyofad, raÁTa
araraÁ akldes Tqmulsa sicxadisa mimarT (nemes., petr., 34; 139.21-22)
siwlo-Á _ dawvrilebiTi, gamowvlilviTi, zusti _ ese Tavi
friadiTa siwloÁTa xedvisaÁTa daÃSirebula, Ä gamgoneo (kavS.,
ganmart., petr., 52); _ raodenca warhvlideT, egzomca dagÂxSirde-
bis siwloÁ gonebisaÁ (kavS., ganmart., petr., $41)
siZnele-Á – (ix. uRonoeba) _ h` avpori,a _ vinaÁ platonsa amisa siZ-
nelisaTÂs ara eguleboda Tqumad, Tu cxoveli arso sulisa-
gan da sxeulTaÁsa (nemes., petr., 3; 52. 26-27)
siÃSire-Á (// siÃSo-Á) _ simkvrive, simWidrove _ h` pukno,thj _ TÂTo-
eulsa asoTasa sami romelobaÁ aqus: cecxlsa ukuÀ simaxÂle,
areobaÁ, midrekaÁ; aramed sxuasa kidesa asoTasa, romel ars
quÀyanaÁ, winaaRmdgomi amaT romelobaTaÁ, viTar igi ars, sib-
lgue, siÃSire, dgomaÁ (nemes., petr., 67,17-68,2); kualad ukuÀ orni

375
miixumian romelobani quÀyanisani: blguobaÁ da siÃSoÁ (nemes.,
petr., 68; 8-9); _ siuxve, gadaWarbeba _ h` periousi,a _ yoveli dasaba-
mebri mizez da mpyrobel sxuaTa siÃSoÁsa mier ZalTaÁsa
hmsTavrobs da ipyrobs bunebiT (pr., kavS., petr., 121; 74. 8-9); [uzes-
Taeni da sayovelTaoni] siÃSiriTa erTebrivTa ZalTaÁTa umetes
Seeyofvian da erT iqmnebian TÂsTa dasawyTa da dasabamTa (pr.,
kavSir., petr., ganmart., 131; 167.13-14); _ filos. _ materia nivTi _ h`
u[lh_ erTsa dResa Seqmna RmerTman siÃSire dabadebulTaÁ (ga-
bal., equsT., 276); _ mogÂged Cuen maT, Tu Seezava Zali RmrTisaÁ
bunebasa Tana siÃSoÁsasa vnebiersa, xolo erTi amaTgani mom-
Rebel ars TÂsisa mis TÂnier xatisa, xolo meoresa mas aqus
mecnierebaÁ xatTaÁ, TÂnier siÃSoÁsa, raÁTa aRavsos TiToeul-
man maTman naklulevanebaÁ moyusisa TÂsisaÁ: rameTu dambadebe-
lisaÁ ars, rÁTa gamoucxados sibrZne TÂsi, da siÃSoÁsaÁ ars,
raÁTa ganagdos uSuerebaÁ TÂsi da araSuenierebaÁ TÂsi? (bas.,
equs., uZv., 31, 20-26); Sdr. // momiged Cuen, Tu viTar Seezavnes ur-
TierTars gnaTu Zlieri igi Zali RmrTisaÁ, anuTu vnebuli
igi bunebaÁ siÃSoÁsaÁ, da erTman man winamdebare igi nivTi wi-
na-uyo TÂnier xatisa, xolo meoresa, rameTu xatTa gamowerisa
ÃelovnebaÁ aqunda TÂnier nivTisa, raÁTa orkerZove TÁToeu-
lisa mier aRavsos, raÁTa Semoqmedsa aqundes nivTi, sada-igi
ÃelovnebaÁ TÂsi aCuenos, xolo nivTsa _ raÁTa ganagdos usa-
xurebaÁ da nklulevanebaÁ xatovnebisaÁ (bas. equsT., g.aT. 17,23-30)
skopos-i _ mizani (ix. gan-i, iWÂ) _ o` skopo,j _ equsi ars skoposi
amis wignisaÁ: viTarca mSvildosansa gani raÁme aqus, romlisa
mimarT isris da romlisaÁ hnebavs mimTxuevaÁ, egreTve aRmwere-
li dasasrulisa raÁsme mimarT xedavs da missa iswrafis mim-
Txuevasa (amon., tariW., 101,17-20)
srul-i _ srulyofili _ te,leioj _ neoplat. TavisTavad sruli,
srulyofili, unaklo, damoukidebeli _ telei,a _ yoveli Zali
anu sruli ars, anu usruli: rameTu moqmedebaTa TÂs-Soris me-
qone, sruli ars Zali (pr., kavS., petr., 78; 50.29); _ to. te,leion _ yove-
li sruli Soris RmrTebrivTa saRmrToÁsa srulebisa mizez
ars (pr., kavS., petr., 153; 92.24-25); _ moqene sxÂsa moqmedebiT pirvel
warmodgomilisa, viTar-igi ars Zalad-oden usrul, moqene ars
sxÂsa srulisa, myofobiT warmodgomilisa, raÁTa eziaros mas
da iqmnes srul (pr., kavS., petr., 78; 511-3); _ srulyofili da Tavis-
Tavadi _ te,leion kai. auvtarke,j _ raÁca TÂT TÂsdad ars warmomaar-
sebel, srul da umoqeno ars amisTÂs, romel TÂT warmoaCens
arsebasa TÂssa (pr., kavS., petr., 45; 32.21-23); sruli gasrulebulsa
hrqÂan da unaklulosa (kavS., ganmart., petr., $25); _ to. plh/rej _ sru-
li mxolod kma TÂs-Soris, magra ara mza Tan-micemad sxua-
Tadmi (pr., kavS., petr., 132, 81.8)

376
sruleba-Á // sruloba-Á _ neoplat. _ sisrule, srulyofileba _
to. te,leion _ viTar sxua arian myofTa guamovnebani da sxua _
mebr aobiT, xolo sxua _ myofTani; da sxua amis mier srule-
baÁ RmrTebrivTaÁ, da sxua ganRmrTobilTaÁ; xolo RmrTebriv-
sa ricxusa Soris pirveli mizezi srulebisaÁ ar mxolod gan-
RmrTobilTa ars mizez srulebisa, aramed TÂT RmrTebrivTa-
ca (pr., kavS., petr., 153; 92.26-28); _ teleio,thj _ srulebaÁ nawil vidre-
me keTilisaÁ ars, da sruli, viTar igi ars sruli, hbaZavs
pkeTilobasa (pr., kavS., petr., 25; 22.9-11); _ dia. teleio,thta _ yoveli
warmomayenebeli srulobisa mier dazesTaebiTa ZalisaÁTa war-
momayenebeli ars SedgomTaÁ (pr., kavS., petr., 27; 23.17-18); keTilobaÁ
zesTa Zes srulebasa, viTar da nawilobasa... zesT ukue keTi-
lobaÁ srulebasa, viTar masruli gasrulebulsa (kavS., ganmart.
petr., $25); arca srulobaÁ ekadrebis mas [erTsa], rameTu yoveli
sruli warmatebisgan movida srulebad (kavS., ganmart., petr., $1)
sÂmperazma-Á // sÂmperasma-Á // simperazma-Á _ (ix. Tangasavali) _
to. sumpe,rasma _ danaskvi _ yoveli aRmoCenaÁ( sÂmperasmas ucxa-
dod myofsa ganacxadebs da saCino-hyofs protaseoTa mier (a-
mon., 59,6-7); urTierTasmCueneblobaÁ sagiobel ars filosofos-
Ta mier, viTarca( Semreveli wessa protaseoTa da simperazma-
Tasa (amon., 58,25-26); samarTlad sadme Rirs giobisa ars garemoq-
cevaÁ wesisa amis da sÂmperazmaÁsaÁ vidreme romeli pirvelad,
viTarca ucxadoÁ moiRebvoda, cxad-qmnaÁ wessa Sina protase-
oÁsa moRebiTa, xolo protaseoÁsa, romeli viTarca arsarebu-
li pirvel moiRebvoda, ucxadod sÂmperazmzd SeqmnaÁ (amon.,
mosaxs., tariW., 59.8-11)
sue-Á _ sve, bedi _ h` eivmarme,nh _ ufroÁs xolo ese gangebisa ars
saqme, vidreRa sÂsa (nemes., petr., 146, 13);
sul-i _ Seiswave, rameTu orsaxe ars berZulad saxeli sulisaÁ:
fsiqi, romeli umetessa adgilsa samSÂnvelisa wil dadebul
ars pavlesa Sina, da kualad pnevma, romeli-ese TÂT Tavadis
sulisa arsebasa uwodian da wmidisaTÂs igive iTqumis; xolo
qarTvelTa uRonobisagan erTi saxeli aqus _ sulisaÁ (saq.
mociq., efr., kolof.) 1. _ to. pneu/ma _ suli mravalsaxed gulis-
Ãma-iyofebis: pirvelad _ suli wmidaÁ. da kualad, sul ewode-
bis saqmeTaca da ZalTa sulisa wmidisaTa. da kualad, sul
ars angelozica saxieri. da sul ars eSmakica. da sul ars
sulica kacisaÁ. da ars odesme, romel gonebasaca sulad sa-
xel-edebis. sul ewodebis qarsaca da sul _ haersaca (damask.,
gard., efr., 70) // (damask., gard., ars., 70); 2. yuch, _ suli vidreme ars
arsebaÁ cxoveli, martivi da usxeuloÁ (damask., gard., ars., 112); ara
sadme erTisa arsebisani arian suli da Ãorcni (damask., gard., ars.,
199); 3. _ to. pneu/ma _ aramed orRano misda winaÁTni tÂnebrivTa

377
ZarRuTa mucelni da maT-Sorisi mfSÂnvierebiTi suli (yuci-
ko.n pneu/ma to,) (nemes., petr., 73, 11-12); sulsa mxedvelobiTsa ar haz-
robn eseodenisa Zalisa gamovlenad da miTualvad, raTamca
garemouTxia yovelTa aRCenilTa (nemes., petr., 76, 15-17); rameTu
cxovelobiTi suli (zwtiko.n pneu/ma) misgan nasxmanTa mier sxe-
ulTa yovelTad daiTesvis (nemes., petr., 113, 14-16); yucai, _ amaT
didTa da wmidaTa gonebaTa Semdgomad arian sulni (areop.,
saRmr., efr., 4.2); _ i`erai, yucai, _ sulni wmidani daRaTu udaresisa
mimarT amis sawuTroÁsa qcevadobisa ibrZolebodin da keTi-
lad ipyrobden TavTa TÂsTa (areop., saekl., efr., 7.I.1) 2. _ qrist.
dogmat. _ wm. samebis mesame piri, suliwmida _ to. ;Agioj Pneu/ma _
sulica ufal ars (areop., saRmr., efr., 2.1); amis gangebisa mier, gone-
bisad, da myofisad pirvelisa, romel ars Ze, guarTa yovelTa
adgili, sulisa mier zesT-WeSmaritisa mier gardmoiZRuanvian
damsaxni... mravalsqidianobasa nivTisasa (kavS., ganmart., petr., bolo-
sity., 212, 7-11) 4. elin. filos. _ h` yuch, _ rameTu dimokritos
ukuÀ da epikuros da yovelTa stoelTa filosofosTa, Seza-
vebulad sxeulad suli aRmoTquÀs (nemes., petr., 23, 24-26); 5.Bneop-
lat. _ arsis struqturis mesame, sulTa rigis `mxolo~ _ sa-
yovelTaoÁ da pirveli suli _ sulTa rigis mTavari _ yuch. h`
prw,th, pa,sa yuch, _ sayovelTaoÁ suli da pirveli sayovelTaoÁ-
sa Jamisa mier ganizomebis (kavS., ganmart., petr., $200); yovli sim-
ravle erTebrivTaÁ, ziarebuli pirvelisa da sayovelTaoÁsa
sulisa mier, zesTa ars aRmkulsa amas (pr., kavS., petr., 164; 98.17-18);
Semdgomad erTisa pirvelisa _ erTni, da Semdgomad gonebisa
pirvelisa _ gonebani, da Semdgomad sulisa pirvelisa _ sul-
ni, da Semdgomad yovelTa bunebisa _ simravle bunebaTaÁ (pr.,
kavS., petr., 21; 19.13-16); nawilebiTi suli _ calkeuli (danawilebu-
li), individualuri suli _ yuch, merikh, _ yovelsa nawilebiTsa
sulsa Zal-uc samaradisod STaslvad qmnisadmi da kualad
aRslva qmnisagan myofisa mimarT xolo, Tu radme odesme Se-
udgs da Tan-ahyvebis RmrTebrivsa ricxusa, xolo odesme _
STamovardebis RmrTisa mimarT apyrobisagan, gonebisa ukue da
ugunurebisa mziarebel ars (pr., kavS., petr., 206; 123.25-29); nawilebi-
Tisaca sulisa etli samaradiso ars. rameTu mizezi miudreke-
lisagan aqus da amisTÂs zesTa Zes aRmkulTaisa (pr., kavS., petr.,
207; 124.19-21); yoveli nawilebiTi suli, STamosruli qmnisadmi,
yovlobiT STamoiarsebs (pr., kavS., petr., 211; 126.6-7); yoveli nawi-
lebiTi suli eziarebis yovlobiTsa gonebasa yovlobiTisa
sulisa mier da nawilebiTisa gonebisa (pr., kavS., petr., 109; 67.22-
24); _ h` yuch, _ yoveli suli dauzRromel ars da uxrwnel (pr.,
kavS., petr., 186; 111.26); yoveli suli arsebaÁ ars usxeuloÁ da gan-
yenebadi sxeulTagan (pr., kavS., petr., 186; 111.12); suli usxeulo
378
ars da garegan yovlisa quedmdebarisa da TÂT TÂs-Soris ars
da TÂsdadmi ukun iqcevis: dauzdromel vidreme da uxrwnel
(pr., kavS., petr., 187; 112.3-5); suli arca sxeulebiTi arsebaÁ ars da
arca sxeulTagan ganuSorebeli, aramed, romel uwyis TÂTebaÁ
TÂsi, saCino [ars] (pr., kavS., petr., 186; 111.18-20); yoveli suli
TÂTcxoveli ars, ukueTu ukumqcev ars TÂsdmi. rameTu yoveli
ukumqcevi TÂsdmi TÂTmdgom da sulica vinaÁve TÂTmdgom, rame-
Tu warmoayena TÂTebaÁ TÂsi (pr., kavS., petr., 189; 113.2-4); yovlisa
vidreme sulisada arsebaÁ saukunoÁ mxudar ars, xolo moqme-
debaÁ mebr JamiTi (pr., kavS., petr., 191; 114.29-30); yoveli suli cxo-
velobaÁ ars da cxoveli, rameTu, sadaca warmodges suli, ese
cxovel-iqmnebis saWirod da daklebuli sulisgan myis cxove-
lobisganca unawilo iqmnebis (pr., kavS., petr., 188; 112.8); yoveli
suli arsebaÁ ars cxovlobiTi da cnobiTi, da cxorebaÁ arse-
biTi da cnobiTi, da cnobaÁ viTar arsebaÁ da cxorebaÁ. da yo-
velive erTbam mis Soris: arsebiTobaÁ, da cxovlobiTobaÁ, da
cnobiTobaÁ; da yoveli yovelsa Soris da TÂs-TÂs TiToeuli
(pr., kavS., petr., 197; 117.17-21); yovelsa sulsa hqonan TÂs Soris yo-
velni guarni, romelni hqonan pirvel gonebasa (pr., kavS., petr.,
193; 115.26); yoveli suli moqcevTa mier JamisaTa ganizomebis (pr.,
kavS., petr., 200; 119.12); yoveli suli Sedgomili da midevnebuli
ars RmrTebrivTa da udaresi erTebrivTa ricxuTa, xolo zes-
Tmdebare ars nawilebiTTa sulTa (pr., kavS., petr., 202; 121.3-5); mxu-
dar ars sulisada TÂTmimdreki bunebaÁ, da vinaTaca warmoud-
ges, Tan-miscems maT TÂTmimdrekobasa (pr., kavS., petr., 20; 17.16-18);
sulsa cxorebaÁ samaradisod da dauvsebelad warmosdgomia,
magra gagonebaÁ ara (kavS., ganmart., prtr., $20); _ yuch, evgko,smioj _
yoveli suli aRmkulis-Sorisi namrgulivTa gzavnaTa iÃmarebs
TÂsisa cxovlobisaTa, da, sadaÁT iwyo, munve [qmnis] kualad-u-
kunqcevaTa (pr., kavS., petr., 198; 118.30-31); _ tri,a ge,nh tw/n yucw/n _
sacxad iyavn, romel sami tomi ars sulTaÁ: pirvelad ukue
saRmrToni; xolo meoreni arsaRmrToni, aramed samaradisod
gonebisada damokidebulni: xolo mesameni _ odesme gonebisad
da odesme ugunurebisad mqcevni: 1. yovelni ukue saRmrToni
sulni RmerT (qeoi,) arian sulebriv; 2. yovelni mziarebelni
gonebisani _ RmrTebrivTa mimdgomni maradis 3. xolo yovelni
midmoqcevisa Semwynarebelni _ RmrTebrivTa mimdgom odesme.
xolo romelTame aqus saRmrToÁ naTeli zenaÁT daelvebulad,
xolo romelnime samaradisod gaigoneben, xolo romelnime
odesme miemTxuevian amas sisrulesa (pr., kavS., petr., 185; 110.17-28)
sulier-i _ sulieri, cxoveli _ e;myucoj _ sulierad iTqumis mzia-
rebeli sulisaÁ (pr., kavS., petr., 188; 112.17); _ yuciko,j _ sulieri ga-
niyofvis mgrZnobelobiTad da ugrZnobelad (damask., dial., ars.

379
2,18); sulier-same arsa quyanaÁ: adgili aqundes borotis-moqmed-
Ta maniqevelTa, romelni-igi ityÂan, viTarmed `sulier ars qu-
eyana ?~... (bas., equs., g. aT., 90, 14-18) Sdr. // nuukue queyanaÁ sulieri
arsa? da poon Jami ugunurTa maniqevelTa Tqumad, viTarmed:
`queyanaÁ sulieri ars~: da ara Tu, romeli-igi Tqua `gamoiRen
queyanaman~, da amiT gamoiRo, romeli-igi raÁme mis_Tana iyo,
aramed brZanebisa mimcemelman misca mas Zali, raÁTa gamoiRos
(bas., equs., uZv., 107,11); mermeca sxeuli yoveli anu gareganiT mid-
rkebis, anu SigniT; aramed, ukuÀTu gareganiT, usulo vidreme
iyos, xolo Tu SigniT _ sulier (nemes., petr., 26, 15-18); _ h` yuch/j
ouvsi,a, yuciko,j _ yovelTa sxeulTa dauzesTavdebis sulieri arse-
baÁ (pr., kavS., petr., 20; 17.14-15)
sqes-i _ Tanmixeba, TanamimarTeba, uSualo kavSiri _ h` sce,sij _
sqesi iTqumis: anu Ãelovnebisamieri anu winaaRrCevisamieri, vi-
Tar-igi moyuarisaÁ moyuarisa mimarT (amon., mosaxs., tariW., 41,31);
romlisaebr mrCoblni sqesni hqonan: simravlesa simravlisa
mimarT da simravlesa erTisa mimarT (amon., mosaxs., tariW. 41.12); ga-
neyofvis aRsavali STasavalsa sqesiTa mxoloÁTa, rameTu aR-
savali ukue quenaTagan zenaTa mimarT aRmgzavrebaÁ ars (amon.,
mosaxs., tariW., 55.38) ukueTu SeierTebdes gamge gasagoTa, Tan-iv-
nebs da iqcevis qcevaTa maTTa sqesiTa, romel ars TanminaxeT-
qi anu TanmiegreobaÁ (kavS., ganmart., petr., $122); xuTi ricxuTa So-
ris ixilvebis da sqessa da mwyobrsa saTualavTasa (kavS., gan-
mart., petr., $3); [zesTarsni erTni] da RmerTni TÂsTa saSualTa mi-
er vidre ukuanaÁsknelTamde mihfenen TÂsTa RmrTebrivTa da er-
TebrivTa TÂTebaTa da naTelTa da ar Tan-miequsvian da arca
sqesTa Seiwynareben TÂsTa SemdgomTagan (kavS., ganmart., petr., $141)
sqesebriv-i minaqus-i (hend.) _ mimarTeba, urTierToba, mikavSireba,
Sexeba, `miqsova~ _ h` sce,sij _ [RmrTebrivTa] mier myofobisaebr
maTisa misacemelni arca gansagoTa mimarT sqesebrivsa minaqus-
sa Seiwynareben, rameTu TÂsTa mier aobaTa yovelTa akeTile-
ben, rameTu yoveli myof-myofeli asqetod da miunaqusad (hend.
a~sce,twj) hyofs warmonaarssa TÂsgan (rameTu minaqusvaÁ Tanmide-
basa hyofs sxÂsasa aobisadmi, vinaÁve-da _ gareSe bunebisa
[ars] sqesebrivi minaqusi) (pr., kavS., petr., 122; 75.9-14)
swavliT-i filosofosoba-Á _ filosofiuri disciplina, eTika _
to. hvqiko,n _ saqmiTi [filosofosobaÁ] ganiyofvis swavliTad,
gangebiTad da moqalaqobiTad (damask., dial., efr. 52,7)
swavlulebiT-i _ Teoriuli filosofiis dargi _ to. maqhmatiko,n _
mxedvelobiTi ganiwvalebis RmrTismetyuelebiTisa mimarT, swav-
lulebiTisa da bunebaTmetyuelebisaÁ (amon., tariW., 12,26); swavlu-
lebiTi filosofosobaÁ _ maTematika, erT-erTi filosofiuri
disciplina _ to. maqhmatiko,n _ xedviTi igi [filosofosobaÁ] ga-

380
niyofebis sityÂerebiTad da swavlulebiTad da bunebaTametyu-
elebiTad. swavlulebiTi igi ganiyofvis mricxuvelobiTad da
musikobiTad, queyanismzomelobiTad da varskulavTmracxvelo-
biTad (damask., dial., efr. 52,7)
swor-guerd-i _ tolgverda [aq: samkuTxedi] _ ivso,pleuroj _ romel-
sa samni guerdni sworni aqunden, uwodes sworguerdad (amon.,
tariW., 42,15); aramed ukuÀ samni _ piramidi da oktaedri da iko-
saedri _ kibebrivTa samyurTagan Sem[t]kicebad, xolo kuvoÁ _
sworguÀrdTa samyurTagan (nemes., petr., 66, 15-17)
swor-sazomoba-Á _ simetria _ h` summetri,a _ xolo sworsazomobaÁ
asoTaÁ keTilSezavebulebaÁ asoTaÁ keTilferovnebasave-Tana
SuÀnierebasa da sikeTesa Seiqms sxeulTasa (nemes., petr., 35, 9-10)
sxeul-i _ to. sw/ma _ sxeuli ukue ars yoveli ganfenili sam-ker-
Zo, ese igi ars, romelsa aqundes sigrZe, sivrce da siRrme(da-
mask., gard., ars., 113); sxeuli saxe arsebisaÁ (damask., dial., efr. 33,1);
SeguamebulTaganni romelnime sxeulni arian da romelnime _
usxeuloni (amon., mosaÃs., tariW., 34,21); saTanado ars cnobad, vi-
Tarmed sxeulisa xolo TÂseba ars: gankueTaÁ da dinebaÁ da
SecvalebaÁ(damask., gard., ars., 115); yoveli sxeuli bunebiT vneba-
di ars, xolo yoveli usxeuloÁ _ uvneb, aramed sxeuli bune-
biT umoqmedo (pr., kavS., petr., 80; 51.21-22); sxeuli, viTar sxeuli,
mxolod-oden gannwvalebadi ars da vnebadi, da yovliTurT
gannawilebadi vidre usazRuroobadmi (pr., kavS., petr., 80; 51.25-27);
sxeuli, viTarca sxeuli, moqmedebad ver uZlebs, mxolod gan-
Wrad-oden da vnebad winamdebare (pr., kavS., petr., 80; 52.30-31); sxeu-
li, daRaTu myofsa eziara, magra unawilo ars sulisagan (pr.,
kavS., petr., 72; 46.12-13); sxeuli quedmdebare ars sulierobisa, yov-
lebrivisa sulisa mier warmoiyena da eziara raodenve myofsa
(pr., kavS., petr., 72; 46.14-16); yoveli... sxeuli midrekadi ars sxÂsa
mier, TÂT TÂsda midrekad ver SemZle, aramed sulisaÁTa mid-
rkebis misgan da cxovlobs sulisa mier (pr., kavS., petr., 20; 17.16-
18); ara-raÁ sxeulTaÁ (tw/n swma,twn) SemZlebel ars ukunqcevad
TÂsTadve (pr., kavS., petr., 15; 14.29-30); yoveli sxeuli, viTar igi
ars sxeul, daklebula Rirsebasa da pativsa dasabamobisa da
mizezisasa, vinaÁ sxeulTa Soris mamobaÁca zedSemosrulad,
da oden sexnaobiT (kavS., ganmart., petr., $33); xolo caÁ, viTar
caÁ, erT [ars] da guar erTisa, gina-Tu xatis xat erTisa, ro-
mel _ ese ars mxoloÁ sxeulTaÁ da guari, Semcveli sxeul-
TaÁ (kavS., ganmart., petr., $2)
sxua-Á _ sxva, gansxvavebuli _ e[teroj, a;lloj _ viTar zenaTa Soris
sityuaman aCina, viTarmed sxua ars mewade sawadoÁsgan da met-
rfe satrfoÁsagan; sacnaur amiT, romel sdevs metrfe sat-
rfosa da sawadosa mewade, da sxua yoveli devnili mdevrisa-

381
gan (kavS., ganmart., petr., $8); _ yovelni myofni erTmaneTisa mimarT
anu yovel arian, anu nawil, anu igiveoba, anu _ sxua... anu mxo-
lod-oden mraval [arian], da iyvnen urTierTas sxua, viTar-igi
arian mraval (pr., kavS., petr., 65; 43.10-14); _ a;llo _ xolo, Tu mxo-
lod-oden hgies, ar warmoiarsos da araÁT ganeyos mizezsa
TÂssa, romlisadca ars, egos raÁ igi da iqmnas sxua. xolo,
Tu sxua, ganwvalebul da ganyenebul misgan (pr., kavS., petr., 30;
25.28-29)
sxuadasxuaoba-Á _ yoveli sxuadasxuaobaÁ guarTa ganyofilebi-
saÁ ars (kavS., ganmart., petr.,$ 32)
sxuaoba-Á _ o` a;lloj _ gansxvavebuloba _ ganyofilebaTaganni ro-
melnime sxuebrobasa hyofen quemdebarisasa, xolo romelnime
_ sxuaobasa (amon., tariW., 71,14); _ neoplat. arsis warmoebis gza
_ e[teron _ igiveobaÁ mimarT warmomaarsebelisa aqus warmoarse-
bulsa da hgies mis Soris, xolo sxuaobiTa warmovlos misgan
(pr., kavS., petr., 30; 25.28-29)
sxeulean-i _ sxeulovani _ swmatiko,j _ganikueTebis arsebaÁ sxeu-
leanad da usxeulod... sxeuleani ganikueTebis sulierad da
usulod (damask., dial., ars. 2,17_18); TiToeuli guami kacTaÁ orTa
bunebaTagan Semokrebul ars: sulisagan, vityÂ, da sxeuleanTa
ÃorcTa (damask., dial., ars. 27,7); _ swmatiko,j _ yoveli sxeuleanTa
anagi, daRaTu iyos ukudavTa xuedrisaÁ, Zalad oden ars, vi-
Tar cierTa yovelTaÁ (kavS., ganmart., petr., $77)
sxeulebiT-i _ swmatiko,j _ suli arca sxeulebiTi arsebaÁ ars da
arca sxeulTagan ganuSorebeli (pr., kavS., petr., 186; 111.19-20)
sxeulebriv-i _ swmatiko,j swmatoeidh,j _ umravles sxeulebrivni bune-
bani sulTaÁsa, da kualad sulni _ umravles gonebaTaÁsa (pr.,
kavS., petr., 62; 41.9-10)
sxeuloan-i _ swmatiko,j _ rameTu aravin ukudavTaÁ sazrdelsa
sxeuloansa moqene ars (nemes., petr., 12, 5-6)
sja-Á _ 1. gamoZieba, gansja _ h` di,kh _ h` evpi,krisij _ [winaaRrCevaÁ]
zraxviT-gulebaÁ ars da ganzraxvaÁ sabWosa Soris sjisasa (ne-
mes., petr., 136, 21-22); _ h` kri,sij_ mimogonebiTisa arian tomobiTni
ukuÀ: sjaÁ da TandarTvaÁ (nemes., petr., 88, 22-23); _ yoveli boro-
tad aRCenili anu gulis-Tqumasa Soris ixilvebis, anu gulis-
wyromasa, anu-Tu-da TÂT mas sityÂerebiTsa Seexebis ver keTi-
lad sjisaTÂs (kavS., ganmart., petr., bolosity., 214.6)

t
tom-i – 1. to, fu/lon – Seswavebul iyavn, viTarmed tomi umetes ga-
reSemcvelobiTi ars ufroÁs vidre saxeli erisaÁ: vidremdis

382
iyos tomobaÁ, vidremde geTsonisi saxelad, xolo misgan STa-
moslvaÁ _ erad ZeTa misTaÁ (levit., A-1108, 38r); _ to. ge,noj _ uzo-
gadesi kategoria, gvarTa gvareoba; neoplat. arsis rigSi,
mwkrivSi (seira,, `siraSi“) Semavali umaRlesi gvarebi, romle-
bic TiToeul mwkrivs (rigs) aformeben, anu gvars, ragvarobas
aZleven, `agvareben~, gansazRvraven, ganusazRvraven funqciebs
_ [platoni] mun xuT tomad aRavlens, viTar: arsebad, TÂTo-
bad, sxuaobad, dgomad, midrekad. vinaÁ amaT, viTar tomTa da
arsTa, dasxams gonebiTsa da goniersa Soris aRmkulsa (kavS.
Gganmart., petr., $18); TiToeulisa siraÁsa ara yovelsa tomsa aqus
simarjue aRkrvadi zesTmdebarisa maTisa, aramed usrulesTa-
oden maT Soris dapkmaTa Tanmibunebebad zesT mdebarisa maTi-
sa (pr., kavS., petr., 111, 68.29-32); (Sdr.: `vTqva mijnuroba pirveli da
tomi gvarTa zenaTa~ `v-tni~) didsa saRmrTismetyuÀlosa So-
ris aRmoaCens sokrati, viTarmed sxuaÁ ars tomi erTTa-Sori-
si da RmerTTa, romeli uxrwnelsa siwmidesa TiToeulTa
TÂTebaTasa Seurevnelad daicavs da agebs TiToeulsa da amya-
rebs TÂsTa TÂTebaTa Soris; da kualad, sxuaÁ tomi ars, rome-
li ukuaqcevs mwuervalTa da dasasrulisaTa TÂsTa dasabamTa
da mamaTadve (kavS., ganmart., petr., $154); samaradisoÁsa sisrulisa
mier ukunqcevlobiTTa tomTaÁsa ukuniqcevian zesTarsni erTni
erTT dasabamisadve da zesT erTisad (kavS., ganmart., petr., $153) _
mizezi saRmrToÁsa ukunqcevisaÁ srul-aRmqmnelTa RmrTebriv-
Ta tomi (telesiurgo,n tw/n qew/n ge,nouj) ars (pr., kavS., petr., 153; 93.2-
3); TiToeulisa siraÁsa ara yovelsa tomsa aqus simarjue aR-
krvadi zesTmdebarisa maTisa, aramed usrulesTa-oden maT So-
ris dapkmaTa Tanmibunebebad zesTmdebarisa maTisa (pr., kavS.,
petr., 111; 68.29-32); romelime sazRvrisguarad aRmoiCinebis tomi
da romelTame ipyrobs usazRvroobaÁ, xolo usazRvroguaro-
baÁ _ maT Soris, romelTa Soris [ars] usazRvroobaÁ (pr., kavS.,
petr., 159; 96.9-11); _ ta. genhta, _ ar-romeli tomi, romlisave Jamis-
Sorisi, warmodgomil ars mizezisgan guarovnebiTisa (pr., kavS.,
petr., 178; 107.28-30) _ to. kaqartiko,n ge,noj _ aRmyvanebelobiTi mizezi
Soris RmrTebrivTa ricxuTasa ganmwmedelobiTTa da ukumqce-
velobiTTa ganeyofvis tomTa (pr., kavS., petr., 158; 95.19-20); 12) ix. _
to. frourotiko.n ge,nei _ yoveli mizezi siwmidisaÁ wesisa mier dam-
cvelobiTisa Seicvis, aramed ara wina-ukumo, raÁTamca erT da
igive iyo damcvelobiTi da ganmwmedelobiTi tomi (pr., kavS.,
petr., 156; 94.10-12) _ logik.: gvari _ quemdebareni arsebani zenaTa
mier warmoiyenebvian, viTarca guarni _ tomTagan (kavS., ganmart.,
petr., $72); romlisaca daxudomisa iyos warmonaarsi, mis tomca
ars (kavS., ganmart., petr., $4); ver ars uzado xat mis miuwdomelo-
biT erTisa, aramed ars uquenaesTa tomTaÁ (kavS., ganmart., petr.,

383
$114); _eTnik. gvar-tomi _ da aRviSurve tomisaTÂs guarTa Cem-
Tasa me midmoobaÁ enisaÁ galeqsebuli da mesxueÁ mdabrionTa-
gan (kavS., ganmart., petr., bolosity., 220, 24); qarTvelni, Tanadgomi-
sa wil da Tqumisa esTa, viTarmed wmidasa gangebasa RmrTisasa
kaci tomisagan Cuenisa uwarmoebia,... vinaÁ, Tan-daudgeT... ar es-
Ta (kavS., ganmart., petr., 222, 4-7)
tomovnebiT – genikw,tatoj – logik. gvareobiTad _ [aristoteli]
`CuÀulebiTTa~ Soris orad: pirvelad, tomovnebiTad ganhyofs
(geniko,tata diai,rei) sulsa _ sityÂerebiTad da utyuad da kua-
lad, queSganuwualebs utyusa: morCilad sityÂsa da urCadca
sityÂsa _ (nemes., petr., 16; 95.2-3)
trfiali da mwadi // mowade _ to. ovrego,menon _ trfiali da mwadi
moqene ars satrfoÁsa da sawadoÁsa TÂsisad da sxuaÁ ars sat-
rfoÁsa da sawadoÁsagan (pr., kavS., petr., 8; 9.10-11); ix. metrfeÁ
trfial-i _ motrfiale _ awuevs sokrati yovelTa trfialTa
sikeTisaTa (kavS., ganmart., petr., $160)
trfialeba-Á _ sxuaÁ araÁ ars trfialebaÁ, TÂnier daÃSirebaÁ
wadilisasa (kavS., ganmart., petr., $31); trfialebisa mier uku-er-
tfis kualad arsi zesTarsTa SuenierebaTa morTulebaTa
(kavS., ganmart., petr., $30); anaRoRod sulTa _ sulTa mamisa mi-
marT trfialebasa dasdebda, rameTu sanetaroÁsa trfialebisa
mier strfo myofman myofTa mamasa (kavS., ganmart., petr., $30); ana-
RoRod sulTa _ sulTa mamisa mimarT trfialebasa dasdebda,
rameTu sanetaroÁsa trfialebisa mier strfo myofman myofTa
mamasa (kavS., ganmart., petr., $30); trfialebaÁ ginaTu saRmrToÁ anu
angelozebri, gina sacnaurebri, gina mSÂnvierebri anu bunebi-
Ti da nergobiTi raJams vTquaT, erTobiTsa rasme da Sezave-
biTsa Zalsa gulisÃma-vhyofT (areop., saRmr., efr., 4.15); trfiale-
baÁ WeSmariti – o;ntwj e;rwj _ saRmrTo trfialeba _ amisTÂsca
saRmrTod ganasakuTres WeSmariti trfialebaÁ ufroÁs siyua-
rulisa, raÁTa sruliad zeSTa-aRamaRlon igi eseviTarTa maT
kacTa ujerod Seracxvisagan (areop., saRmr., efr., 4.12)
trfialebiT-i _ gadÂonisebuli trfialebiTTa mier survilTa
erTisaTa wadnoÁs misdami Semtrfali (kavS., ganmart., petr., $129);
ZalTa da angelTa aRmyvaneblobiTTa trfialebiTisa siraÁ-
sgan vityÂT (kavS., ganmart., petr., $30)
trfoba_ evfi,etai _ Tu myofni yovelni keTilobisa arian metrfe da
wadier, viTar iyos amis mizezisa sxuaÁ raÁve upirates? rameTu,
ukueTu iwadebs mas, rad ufro etrfobis keTilobasa? xolo, Tu
ar etrfobis, viTar yovelTa mizezsa ar etrfos warmoCenili
misgan? (pr., kavS., petr., 12; 13.3-7); _ ovre,getai _ yovelni myofni bunebiT
etrfvian kTilobasa (pr. kavS., petr., 9; 10,5-6); survilTa mier erTi-
saTa niadag sdevs da etrfis namdÂlmyofsa da missa mamasa er-
384
Tsa (kavS., ganmart., petr., $ 63); [erTsa] TÂT man umorfomanca niv-
Tman strfo (kavS., ganmart., petr., $29)
tyuildaleqsva-Á _ cru laparaki _ sada arian, romelni Seasme-
nen brZenTa, viTar mravalRmrTeebisa metyuelTa, da dananar-
debian TÂsTa umecrebiTTa tyuildaleqsvaTa zeda (kavS., ganmat.,
petr., $112)

u
uao-Á _ ararsi, arsebobis armqone _ avnou,sioj _ mas erTisa mier
[ars] uaoÁca igi nivTi, romelsa ararsad saxelsdva sityuaman
(kavS., ganmart., petr., $20) ix. aÁ
uarseba-Á _ avnou,sioj _ yovelTa mizezi da zeSTa yovelTa myofi
arca uarseba ars, arca ucxovlo (areop., said., efr., 4)
uarsebo-Á _ arsebobis armqone _ ajvnouvsio~ _ nu viTar uarseboTa
ZalTa da moqmedebaTa hgoneb, viTar mokudavTasa (kavS., ganmart.,
petr., $24)
uarsoba-Á _ ararseboba _ avnou,sioj _ vinaÁca moklebaÁ sadme ars...
uzomoebaÁ da sibnele da uarsobaÁ (areop., saRmr., efr., 4.32); ukue-
Tumca vinme uarsobasa da ucxovlobasa ityoda sacnaurTaTÂs,
keTilimca aqunda sityuasa magas adgili samarTalobisaÁ (are-
op., saRmr., efr., 5.3); _ avnousiw,teroj _ boroti arca arsTa Soris
ars, arca araarsTa, aramed TÂT mis araarsisaca friad raÁme
ucxo ars igi da ganvrdomil saxierebisagan da friad ufroÁs
missa uarsebo (areop., saRmr., efr., 4.19); borotTa uarsobisaTÂs da
erTiTve sayovelTaoTa mizezTa dadebisaTÂs amasve Cuensa mra-
valmkulsa samoTxesa Soris iwarmoebvis erTisa RmrTisa zeS-
T-meqoneobaÁ (kavS., ganmrt., bolosity., petr., 212.12-14)
ugonebo-Á _ to. a;noun _ amas ukue usityosa da ugonebosa da su-
lelsa sibrZnesa zeSTaaRmatebiT raÁ ugalobdeT, vityÂT, vi-
Tarmed yovlisave gonebisa da sityÂsa da yovlisave sibrZnisa
da gulisÃmis-yofisa mizez ars (areop., saRmr., efr., 7.1)
ugunureba-Á _ a;noia _ esTa saniadagod midreka odesme ugunure-
bad da odesme megonebobad (kavS., ganmart., petr., $20)
ugrZnobeloba-Á _ to. avnai,sqhton _ rameTu ugonebo da ugrZnobelo-
baÁ ara moklebiTad, aramed zeSTaaRmatebiTad iTqumoden
RmrTisaTÂs (areop., saRmr., efr., 7.2)
uguamo-Á _ usxeulo _ avnupo,statoj _ kualad uguamoÁca or-saxed
iTqumis, rameTu uguamo ewodebis masca, romeli arasada yo-
fil iyos… da kualad, uguamod iTqumis SemTxueviTi (damask.,
dial., efr. 12; 3)
uguamoeba-Á _ h` avnuparxi,a _ uguamoebiTa ipyroben ucvalebeloba-

385
sa sacnaurTa maT RmrTissaxeobisa guarTasa (areop., saekl., efr.,
2.III.5); arawmidaTa sulebsa romelnime uguamoebasa pirutyulsa
hgoneben miwevnad (areop., saekl., efr., 7.I.2); _ avsw,matoj _ arsebaÁ ga-
nikueTebis guamad da uguamoebad (damask., dial., efr. 2, 18)
uguamovno-Á _ arsebobis, substanciis armqone _ avnupo,statoj _
iyos Tu cnobaÁ uarsebo da ucxovlobo, iyos vidreme uguamov-
no (pr., kavS.; petr., 197; 118.10-11)
uguaro-Á _ usaxo, gvaris armqone, uformo _ yovliTurT Zalad-o-
den ars da myofobiT usaxoÁ da uguaroÁ nivTi (kavS., ganmart.,
petr., $77) _ avsw,matoj _ arsebaÁ ganikueTebis guamad da uguamoe-
bad (damask., dial., efr. 2, 18)
udido-Á, udidooba-Á _ sididis armqone _ to. a;me,geqej _ udidoÁ,
ese igi ars, romelsa ara hqondis raÁzomive guamebri sisdide
raÁve (kavS., ganmart., petr.,$171); udidooba-Á _ [suli] udido yovli-
TurT da uzuavo da unawilo [ars], romeli-igi adgilisSoris
Secvasa zeSTa da umjobes daurCebis (nemes., petr., 55; 14-15); _ udi-
do ukue namdÂl myofi, rameTu TÂTmdgomare ars (pr., kavS., petr.,
86;.54.15); yoveli gonebaÁ ganuwvalebeli arsebaÁ ars, xolo ukue-
Tu udido da usxeulo da moudrekel, ganunawilebelca (pr.,
kavS., petr., 171; 102.28-29)
udin-i _ waruvali _ mas [Jamsa] udinad aqus TÂsi TÂTebaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $54); ix. medini
uerTebrives-i _ e`niko,tatoj _ arca yoveli gonebaÁ exebis RmerTsa,
aramed umwuervalesi da uerTebrivesi gonebaTaÁ (pr., kavS., petr.,
111; 68.32-33); ix. erTebrivi
uviTaro-Á / uviTarebo-Á _ Tvisebis ar mqone _ a;poioj _ uxilav
da ganumzadebel iyo igi bunebiT da umsgavso TÂssa Sina
sazRvarsa da uviTaro da ucxo yovlisave msgavsebisa da xa-
tovnebisagan (bas., equs., g. aT., 16, 4-5); arca veZiebdeT uqmsa rasme
bunebasa sipoxeTagan, romeli-igi uviTarebo ars TÂsiTa agebu-
lebiTa (bas., equs., g. aT., 10, 15-16)
uvneb-i, uvnebel-i _ vnebis armqone, vnebis armimRebi _ yoveli
usxeuloÁ uvneb [ars] (kavS., ganmart., petr., $80); daeTesvis Ãorci
mSÂnvieri, ese igi ars, zrqeli da mokudavi da aRdgebis Ãor-
ci sulieri, uqceveli, uvnebeli, wulili (damask., gard., 302, ars.);
uvnebeli RmrTeebaÁ sityÂsaÁ, guamovnebiT SeerTebuli Ãor-
cTaÁ, uvnebelad dadgromil iqmna vnebasa Sina ÃorcTasa (da-
mask., gard., 219, ars.);
uzado-Á (erTi) _ wminda, unaklo, ubiwo (ugerSo: gelaT. bibl.) _
eivlikrinh,j _ TÂT uzadoÁ da uCemebeli erTi arca bunebasa Tan-
Sekrul da arca arsebasa da Sedgmulebasa (kavS., ganmart., wina-
sity., petr., 3.23-24)

386
uze(e)s-i, uzenaes-i, uzesTaes-i _ miRma arsebuli, zemdgomi, uzena-
esi _ u~perkei,vmenoj _ gonebaTani romelnime arian yovlebriv da
uzenaes, xolo romelnime nawilebriv da uquenaes (kavS., gamart.,
petr., $177); damcvelobiTi mizezi uzesTaes ars siwmideobiTsa
(kavS., gamart., petr., $156)
uzemoes-i _ logik. gvar-saxeobriv mimarTebaSi uzogadesi, umaR-
lesi _ evpa,nw _ usayovelTaoesni ukue arian uzemoesni (damask.,
dial., ars. 8,1); saxeni uzemoesTani, xolo naTesavni _ uquemoes-
Tani (damask., dial., efr. 2.22) Sdr. aqus saxe zeda kerZo da naTe-
savi quemo kerZo (damask., dial., ars. 2,22)
uzenaes-i _ 1. logik. gvar-saxeobriv mimarTebaSi uzogadesi, umaR-
lesi _ to. evpa,nw _ uzenaesni udides uquenaesTasa (amon., mosaxs., ta-
riW., 74,31); arca kaci naTesav ars petressa da sxuaTa guamTa,
aramed saxe, romlisTÂsca saxoani saxe ars kaci, rameTu saxe
ars uzenaesisaÁ da saxe uquemoesTaÁ... egeviTarni mxolod saxe-
ni oden arian da ara naTesavni (damask., dial., ars., 2,21); _ areop. _
arsis ierarqiaSi uzenaesi _ uzenaesi arseba _ h` u`perta,th ouvsi,a _
TÂsisa mis naTelT-mocemisa brwyinvalebasa pirvel saCinoebi-
Tad yovlad sanatreliTa mifeniTa uzenaesTa maT arsebaTa ga-
moubrwyinvebs (areop., zec., efr., 13.3); _ avnw,tath ouvsi,a _ rameTu vi-
Tarca-igi yovelTa mier kerZoÁsa RmrTeebisa saxierebaÁ, uzena-
esTa maT da umoxucebulesTa arsebaTagan iwyebs da vidre ukua-
naÁsknelTadmde miiwevis (areop., saRmr., efr., 4.4); _ o` u`pe,rtatoj nou/j _
uzenaesi goneba _ xolo aw RirsebiT Tqumad vilocav uzenaesTa
maT gonebaTaTÂs (areop., zec., efr., 7.2); _ uzenaesi dasi _ evphrme,noj _
xolo umaRlesTa maT da uzenaesTa dasTa saydar wodebaÁ gu-
lisÃma-gÂyofs (areop., zec., efr., 7.1); _ neoplat. _ arsis rigSi
upirvelesi, uzenaesi _ evpe,keina _ amisgan ukue sacxado, viTar-
med pirveli myofi uzenaes yovlobisa ars, vinaÁTgan ganszid-
sa Soris umravlesTa warmoudgebis myofi, rameTu nawilTa,
viTar arian nawil, miscems myofobasa (pr., kavS., petr., 73; 48.3-6); _
u`perkei,menoj _ yoveli usazRvroobaÁ arsTaSorisi arca TÂsTa
uzenaesTa mimarT ars usazRvro, arca TÂT TÂs Soris (pr., kavS.,
petr., 93; 57.25-26); _ u`perkei,menoj _ romelTame miqcevadTaÁ TÂsTa mi-
marT uzesTaesTaÁ iqmnebis romelime umaxlobeles, xolo ro-
melime uzenaesTa mimarT (pr., kavS., petr., 33; 27.2-3)
uzesTaes-i _ neoplat. _ arsis rigSi uzesTaesi, umaRlesi _ u`pe,-
rteroj _ nabrwyinni uzesTaesni uswroben saSuvlobiT Tanmimcem-
Ta boloÁsaTa,rameTu zesT daefuZnebian TanmicemaTa udares-
Tasa (pr., kavS., petr., 71; 46.27-29); srul ars yoveli, romeli pirvel
miiTualvides uzesTaesTagan, da TÂs Soris ipyrobdes ucva-
lebelsa yofasa da udaresTagan zesTmemfeneobdes (pr., kavS.,

387
petr., 154; 93.15-6); ars ukue Soris uzesTaesTa SemdgomTagan Seu-
cavi da Seuwereli Zali (pr., kavS., petr., 150; 91.3-5)
uzesTaoba-Á _ neoplat. arsis rigSi zemdgomoba, uzenaesoba _ h`
u`perbolh, _ eseviTari xuda mas uzesTaobaÁ simravlisa mimarT
ganRmrTobilTaÁsa (pr., kavS., petr., 134; 82.17 D. $133)
uzeSTaes-i (ars-i) _ to. u`pe.r o;n _ rameTu Sors ars amaTgan, romeli-igi
uzeSTaes ars arsTa Soris myofisa amis erTobisagan da simravle
ganuyofel, aRuvsebel zeSTasavseba, momyvanebel yovlisa erTobi-
sa da simravlisa da srul-myofel da Semomkrebel (areop., saRmr.,
efr., 2.11); uzeSTaes arsebaTa dasi _ to. tw/n u`perta,twn ouvsiw/n ta,gma _
wmidaTa maT uzeSTaesTa arsebaTa dassa angelozca uwoden
RmrTismetyuelni (areop., zec., efr., 5)
uziarebel-i _ vinc ar eziareba, ar mimRebeli sxvisgan raime na-
wilisa, unawilo, uziarebeli _ o` avme,qektoj _ neoplat. ar mim-
Rebeli sxvisgan raime nawilisa, unawilo, TviTkmari, damouki-
debeli, romelic ar saWiroebs sxvasTan ziarebas Tavisi arse-
bobisaTvis, magram iziarebs da awarmoebs Tavisze dabla
mdgomebs _ uziarebelad pirvelni mizezni arsTa da siraTani
sauwyo gÂyvna (kvS., ganmart., petr., $99); _ yoveli uziarebeli, vi-
Tar-da igi ars uziarebel, igi sxÂsa mier mizezisa ara ars
warmodgomil. rameTu igi ars mizez da dasabam yovelTa misTa
mziarebelTa da esTa dasabami yoveli TiToeulsa sirasa So-
ris iyos warmouSobel (pr., kavS., petr., 99; 61.16-19); Tu ars uziare-
beli, TÂssa sirasa Soris mxudar ars pirvelobaÁ, da ar iwar-
moebs sxÂsgan (pr., kavS., petr., 99; 61.20-21); _ to. avme,qekton _ yoveli
mziarebeli ziarebulsa udares ars, da yoveli Tanziarebuli _
uziarebelsa (pr., kavS., petr., 24; .21.17-18) ix. mziarebeli, ziarebuli
uzomo-Á _ ganusazRvreli _ a;peiroj _ romelni-igi uzomo arian
aRsaricxuvelad (damask., dial., efr. 2,21); arca maradis moZrav da
maradis masve zeda myof arian borotni, aramed uzomo da
usazRvro da sxÂTi-sxuad mimomvrdom da ese uricxuTa mimarT
(areop., saRmr., efr., 4.31)
uzomoeba-Á // uzomooba-Á _ usazRvroba, ganusazRvreloba _ to.
a;peiron _ queyanismzomeli sididesa uzomoobad ganswvalebs
(amon., mosaxs., tariW., 8,39); vinaÁca moklebaÁ sadme ars... uzomoebaÁ
da sibnele da uarsobaÁ (areop., saRmr., efr., 4.32); _ h` avpeiri,a _ vi-
Tarca zeSTasruli, yovelTave zeSTaaRmatebiTa yovelsave
uzomoebasa ganasazRvrebs, xolo TÂT yovlisave ganzomisa da
sazRvrisa zeSTagardafenil ars (areop., saRmr., efr., 13.1); _ avmetri,a
h` _ RmerT-mTavrobiTman saxierebaman ... zomiT ganuyos uzomoe-
baÁ TÂsi, raoden dasatevnel ars (areop., saRmr., efr., 1.1)
uzuavo-Á _ moculobis, sididis armqone _ a;ogkoj _ [suli] udido
yovliTurT da uzuavo da unawilo (nemes., petr., 55, 14-15)

388
uTÂses-i _ monaTesave _ suggenh,j _ romelnica umravlesTa iyvnen
umoqmedes, uTÂses [arian] yovelTa mizezisa, xolo udaresTami
_ ucxore da sxua (pr., kavS., petr., 25.21-22)
uTÂsieres-i _ suggene,steroj _ ese ukue umaxlobeles [ars] kTilobi-
sa, ese xolo uTÂsieres yovelTa mizezsa (pr., kavS., petr., 25; 22.15-16)
uTÂTo-Á [TÂTi, TÂTeba] _ TviTobis, TavisTavadobis, uzesTaeso-
bis, zesTaarsebiTobis, absoluturobis umaRlesi forma _
TÂT igi uTÂToÁ TÂTi erTi myofobasaca da aramyofobasa swo-
rebiT zesT dauSTebis (kavS., ganmart., petr., $139); raÁTa ara misa-
wuTo yos TÂTebaÁ TÂsi uTÂToÁ (kavS., ganmart., petr., $7)
uTÂso-Á _ aramonaTesave _ romeli Jamman warmoayena da aRago,
viTarmca iyo uTÂsoÁ misgan (kavS., ganmart., petr., $50)
uTqÂ, uTqo-Á [erTi] _ a;rrhto,j _ mis uTqÂsa erTisa mier pirvel
yovelTa zesTa arsTa erTTaÁsa warmoicnes orni wyaroni (kavS.,
ganmart., petr., $95); uTqoÁ igi erTi miudrekelobasaca zesTa Zes
(kavS., ganmart., petr., $14) ix. gamouTqmeli [erTi]
uigio-Á [igi] _ igi-obis armqone, uxilavi, uformo _ xolo igi
[erTi], igi uigioÁ [ars], rameTu yoveli igi Cuenebasa Soris
Zes da guarsa, aramed mas masi da igi SemdgomTagan erqumis da
gaarsebulTagan da romelTa Soris iwyes warmobutkoad guar-
Ta (kavS., ganmart., petr., $10)
ukeTureba-Á _ kaki,a h` _ ukueTu ara ars boroti, saTnoebaÁ da uke-
TurebaÁ igive da erTi iyvnen da yoveli yovelsa da kerZoÁ Za-
lisaebrsa Soris (areop., saRmr., efr., 4.19); _
uknines-i _ umciresi, usustesi _ evla,ttwn _ e;latton _uquesni ricx-
ÂTa gamravlebul da ZalTa ukninesTa (e,lattou/si ta/j duna,meij)
mqonebel [arian] (pr., kavS., petr., 177; 106.34)
ukninesoba-Á _ sisuste, nakluloba, umciresoba _ u[fesij _ romel-
nime ukninesobiT da simravlisadmi ganyenebiT sxuaTa arian
moqene umravles erTebrivTaÁsa (pr., kavS., petr., 128; 79.3)
ukuarseba-Á _ arsebisken ukuqceva _ erT-iqmnebodis yoveli sfe-
roÁ ukunqcevisa da ukuarsebisa msgavsebaTa mier (kavS., ganmart.,
petr., $149) ix. ukunqcevaÁ
ukudav-i _ ukvdavi _ avqa,natoj _ ganikueTebis sityÂeri mokudavad
da ukudavad (damask., dial., efr. 2,19); ars ganwvalebaÁ( cxoveli-
saÁ( mokudavisa mimarT da ukudavisa (amon., mosaÃs., tariW., 30,33);
RmrTisa saxesa mas da uxrwnelsa, ukudavsa da netarsa miiReben
gansasuenebelsa (areop., saekl., efr., 7.I.1); ukudav ukue ars ar Sem-
wynarebeli sikudilsa da maradis cxoveli (pr., kavS., petr., 105;
65.18-19); viTar ukudavTa yovelTa, viTarca ukudavTa, Sescavs
sazRvari ukudavebisaÁ, daRaTu sxuadasxua buneba iyvnen, xo-
lo mekudoTa yovelTa Sescavs sazRvari mokudavebisaÁ, viTar-

389
igi mekudo arian, daRaTu sxuadasxua buneba arian (kavS., gan-
mart., petr., $66; 131.14-17)
ukuTquma-Á _ logik. _ apofatika, uaryofiTi msjeloba, mtkice-
buleba _ avpo,fasij h` _ arian raÁme waTqumiT saTqumelni RmrTi-
saTÂs, romelTa aqus Zali zesTa aRmatebiT ukuTqumisaÁ (da-
mask., gard., 40, ars.); viTar
ukumetrf-i _ ukueTu Tquas vinme yoveli ukumetrfi pirvel moq-
medebiT ukutrfobad da mermeRa arsebiT, dascildes xedvaÁ
WeSmaritebisaÁ (kavS., ganmart., petr., $44) ix. ukutrfobaÁ, ukuqcevaÁ
ukumTqumeloba-Á _ apofatikuri, uaryofiTi _ avpofatiko,j _ ukum-
TqumelobiT ganasazRvra (amon., tariW., 141,21)
ukumrguleba/-Á _ ukanmoqceva, ukuqceva, (dasabamTan mibruneba)
cikluri moqceva _ pa,lin h[xei _ misgan kualad misdadve uku-imrgu-
los samaradisod midrekadman, vinaÁ Seqmnas moqcevi (pr., kavS.,
petr., 198; 118.24-27); ukueTu anu bunebisagan anu bunebiTTagan iqmnes
ukumrgulebaÁ umetes ufro [mrguali] (kavS., ganmart., petr., 33)
ukunqceva-Á, ukumrguleba-Á _ ukuqceva, reversia, emanaciis cik-
lis dasruli. saidanacaa warmooba, miskenvea ukuqceva _ ejpis-
trofhv _ yoveli warmoCenili visganve arsebaT ukuniqcevis mis-
dadve, sadaÁT iwarmoebs (kavS., ganmart., petr., $31); yoveli bunebiT
ukunqcevadi mis mimarT hyofs ukunqcevasa, visganca hqondis
warmoebaÁ TÂsisa guamovnebisaÁ (kavS., ganmart., petr., $34)
ukutrfoba-Á _ ukuqceva, reversia satrfos [erTis] mimarT _ yove-
li ukumetrfi pirvel moqmedebiT ukutrfobad da mermeRa arse-
biT, dascildes xedvaÁ WeSmaritebisaÁ (kavS., ganmart., petr., $44); yo-
veli ukutrfobaÁ da ukunqcevaÁ pirvelad arsebiT da myofo-
biT, da SemdgomadRa da moqmedebiTca (kavS.,ganmart., petr., $44)
umartives-i _ stÂqioÁ [ewodebis] kavSirsa, da amisTÂs dadva kav-
Siri, viTarca umartivesi yovlisa, [rameTu] saswavlod Sema-
valTa yovelTa pirvelad umartivesTa aswaveben, da mermeRa
maTgan SedgmulTa (kavS., ganmart., winasity., petr., 5, 24-26)
umdgo-Á _ aramyari, aramdgradi _ viTar sxeuli umdgo da aram-
yari ars (kavS.,ganmart., petr., $14)
umdgomoba-Á _ aramyaroba, aramdgradoba _ [mose] mxedveli um-
dgomobasa qmnisa da aRqmnisa Cuenisasa (kavS., ganmart., bolosity.,
petr., 218, 23-24)
umecar-i _ ucodinari, uvici _ ajgnowpn _ [zesTerTma] raÁ cnas,
romeli aras umecar ars? (kavS., ganmart., winasity., petr., 9, 15-16);
umecar-i _ avgnow/n _ swavlaÁ da ara Tu tanjvaÁ saÃmar ars ume-
carTaTÂs, viTar-igi brmaTa ara vstanjavT, aramed Ãelsa
aRupyrobT (areop., ep., efr., 8.5);
umecreba-Á _ ucodinroba, umecreba _ a[gnoia _ odes-raÁ gardamo-
vardes [suli] muniT, kerpTa Tan-aRerevis da umecrebisa mier

390
ganSiSuldebis maT zesT-saRmrToTa guarTa xedvisagan (kavS.,
ganmart., petr., $211)
umizezo-Á _ mizezis armqone, umizezo _ to; ajnaivtio~ _ da ara sada hpoo
erTi dasabami da misadgomi arsTaÁ, aramed iyvnen usazRvro da
umizezo, romeli ese ars SeuZlebel (kavS., ganmart., petr., $1)
umoqeno-Á _ TviTkmari, TavisTavadi, damoukidebeli _ auvta,rkhj, ame,qektoj
_ iwyebs da moqenisa da umoqenoÁsaTÂs, da ityÂs, viTarmed `um-
jobes arso yoveli umoqenoÁ moqenesa da misda mimarT aR-
mkrvelsa arsebasa da moqmedebasa TÂsisa moqenisasa~ (kavS., gan-
mart., petr., $9); yoveli TÂTmdgomi _ umoqeno, da yoveli umoqenoÁ
_ TÂTmdgom (kavS., ganmart., petr., $40); TÂTmdgomi oden umoqenoÁ
ars da savse keTilobiTa (kavS., ganmart., petr., $40); TÂTmdgomad
uwoda, viTarca yovlisa siraÁsasa, da umoqenod _ viTarca
TÂsTa SemdgomTagan araÁs mimRebsa (kavS., ganmart., petr., $40); umoqe-
no ars es-viTari saZirkuTa mamyofebelTa (kavS., ganmart., petr., $41)
umoqmedo-Á _ umoqmedo _ ajdranhv~ _ umjobes yoveli meSve da warmo-
mayenebeli yovelsa uSvsa da umoqmedosa (kavS., ganmart., petr., $7)
umravlo-Á _ erTebrivi, aramravali _ namdÂlmyofi umravlo da
erTebriv ricxÂTa da ganuzidvel pilikiTa (kavS., ganmart., petr., $89)
umsgavso-Á _ aramsgavsi _ ajnovmoi~, ajnomoiovdh~ _ _ o[moia qew/| kai. avno,moia _
rameTu igive msgavsca ars RmrTisa da umsgavsoca (areop., saRmr.,
efr., 9.7); romelnica myofTani umetes eaxlnen TÂsTa dasabamTa,
ufro msgavs arian pirvelTa mizezTa; xolo uganSorebulesni
_ ufro umsgavso (kavS., ganmart., petr., $19); _ neoplat. _ avno,moioj _
jer ars, raÁTa yoveli mziarebeli raÁTave emsgavsebodis zia-
rebulsa, xolo raÁTave sxuaÁ iyos da umsgavso (pr., kavS., petr.,
136; 83.9-10; D.$135); _ avno,moioj _ yovliTurT Jamis-Sorisi da yovli-
TurT saukunoÁ umsgavso urTierTas (pr., kavS., petr., 106; 66.7-8); _
ar eziarebis yoveli yovelsa, rameTu ara ars TandawesebaÁ
yovliTurT umsgavsoTaÁ (pr., kavS., petr., 123; 76.6-8); nivTi, daRaTu
umsgavso da usaxo, magra ganaRa viTa nivTi usaxoÁ, erTi da
igive ars (kavS., ganmart., petr., $32)
umsgavsooba-Á _ seriis mwkrivTa warmonaarsebis ganmasxvavebeli
mizezi _ ajnomoiovth~ _ viZioT mizezi, romeli asxuaebdes yovelTa
warmonaarsTa naTxzsa Soris siraÁsasa, romel ars umsgavsoo-
baÁ. iuwye, romel umsgavsoobisa mier gasxuavdebis yoveli gas-
xuaebuli, rameTu ara Tumca iyo Zali da mizezi gamasxuaebe-
li, aramca ego siraÁ ricxuTaÁ, arcamca siraÁ myofTaÁ (kavS.,
ganmart., petr., $29)
umsgavsoobiT-i [Zali] _ ganmravlebaÁ yoveli _ umsgavsoobiTisa
Zalisa mier, xolo pyrobaÁ da TanmicemaÁ TÂTebasa pirvelTa-
sa _ msgavsebiTisa mier Zalisa (kavS., ganmart., petr., $97)

391
umxilebel-i _ daurRveveli, daumxobeli _ merme aRiRebs mas aR-
moCenilsa da umxilebelsa pirsa da sxuasa Semdgomsa aRmoa-
Cens (winasity., 4, 6-7)
unayofo-Á _ unayofo, uSvi _ neoplat. _ ars uSv da unayofo da
daklebul Zalsa meSveobisasa(kavS., ganmart., petr., $7) Tu uSv
ars, unayofo ars; Tu unayofo _ umsgavso pirvelsa erTsa da
meSvsa yovelTasa (kavS., ganmart., petr., $23)
univTo-Á _ aramaterialuri, aranivTieri, usxeulo _ 1. _ a;u?loj _
xedvaÁ ars gulisÃmis-yofaÁ univToTa da uÃorcoTaÁ, romel
ars RmerTi, romeli-igi upirveles da usakuTres ars yovelTa
uÃorcoTa da univToTa. amissa Semdgomad angelozTaca da eS-
makTa da sulTaca univTo ewodebis (damask., dial., efr. 52,8); amis-
sa Semdgomad angelozTaca da eSmakTa da sulTaca univTo
ewodebis (damask., dial., efr. 52,8); _ a;u?lwj _ cxad ars, viTarmed
eseviTari igi mamobaÁ da ZeobaÁ sulierad aResrulebis, ese
igi ars, uÃorcod, univTod, sacnaurad (areop., saRmr., efr., 2.8);
uoqimo-Á [suli] _ uetlo, matareblis armqone, TviTmoZravi [su-
li] _ uoqimoÁ suli sayovelTaoÁ [ars], romelsa davsdebT go-
nebis guarad, viTarca bWeTa zeda warmodgomilsa (kavS., ganm.,
petr., $2)
uocno-Á [erTi] _ ocnebiT warmoudgeneli, warmousaxveli [erTi]
_ pirveli ricx da ufroÁs xolo uocnoÁ igi erTi zesTa-Zes
yovelsa Zalsa da yovelsa moqmedebasa
upirates-i arseba-Á _ u`perta,th ouvsi,a h` _ aramed viTarmed garemoÁs
RmrTisa myofisa mis upiratesisa arsebisa da wesisaÁ yovelive
aRyvanebiTi ars (areop., saekl., efr., 4.III.7)
upiratesoba-Á _ upirvelesoba, upiratesoba _ ar egebis upirate-
sobaÁ simravlisaÁ, aramed Semdgom erTisa (kavS., ganmart., petr., $1)
upiratesi goneba-Á _ o` prw,tistoj nou/j _ araTu erTsa visme gare-
moÁs RmrTisa myofTa upiratesTa gonebaTagansa saxel-sdeben
sityuani mosrulad ganwmedisaTÂs RmrTis-metyuelisa (areop.,
zec., efr., 13.2); yoveli gonebaÁ TÂTebasa TÂssa gaigonebs, aramed
upiratesi _ mxolod TÂTebasa oden TÂssa, rameTu erT da igi-
ve ars amaT Soris ricxuTa gonebaÁ da gansagonoÁ (pr., kavS.,
petr., 167; 100.5-7)
uJamo _ droiTi ganzomilebis ar-mqone, udroo _ avi<dioj _ Seier-
Ta RmrTeebaman ukuanaÁskneli siglaxake Cueni, romlisa mier
martivi iesu amouTqumelad Seiorkeca da ganvrcelebaÁ Jamie-
ri miiRo uJamoman (areop., saRmr., efr., 1.4); _ a;cronoj _ ars RmerTi
dausabamoÁ, dausrulebeli, saukunoÁ, uJamoÁ, augebeli, uqce-
veli (damask., gard., 35, efr.); neoplat. _ yovelman RmrTebrivman
ganunawilebelad ganwvalebadi uwyis, xolo uJamod Jamis-So-
risi, da arsaWiroÁ_ saWirod (pr., kavS., petr., 124; 76.17-18); [RmrTeb-

392
rivni] uvnebsa vnebulad Seiwynareben, da uJamosa _ Jamis-Sori-
sad (pr., kavS., petr., 124; 77.8-9)
upirveles-i _ prwÖto", prwvtisto~ _ yovelTa SedgmulTa martivni
upirveles, viTar oTxTa amaT kavSirTa (kavS., ganmart., petr., wina-
sity., 5, 29-30)
upirvelo-Á _ upirvelesi, Tavisze pirveli rom ara hyavs _ Sed-
gmuli pirveli _ erTTagan pirvelTa, xolo erTni pirvelni _
erTisagan upirveloÁsa da TÂT yovelTa pirvelisa (kavS., ganm.,
petr., $6)
upirmSoes-i _ upirvelesi, uzenaesi _ hqonan TÂs-Soris igavni
yovelTa grZnobadTani, viTar upirmSoessa da mizezsa grZno-
badTasa (kavS., ganm., petr., $195) ix. erTi
upirmSoes-i [sityuaÁ] _ Ze logosi, qriste _ ese da esviTani yo-
velni [msgavseba, xateba, ucvalebeloba] uzomoebasa damisaxa-
ven Cuen arsTa da erTTaca upirmSoesisa sityÂsasa, romelsa
filosofosi uwods guarTa guarad da sazRvarTa sazRvrad
(kavS., ganm., petr., $29)
uravdeno _ raodenobis armqone _ a;posoj _ ese sidide [RmerTi] ga-
nuzomelca ars da uravdeno da uricxu (areop., saRmr., efr., 9.2 // 9.3)
uraodeno-Á _ raodenobis armqone _ a;posoj _ samni arian uraode-
noni: erTi da wertili da awi (damask., dial., efr. 36,17)
uricx _ avna,riqmoj _ ese sidide [RmerTi] ganuzomelca ars da
uravdeno da uricxu (areop., saRmr., efr., 9.2)
uromelo-Á _ romelobis, Tvisebriobis armqone _ igi zesTaÁ da
ucnauri igi erTi usaxosaca da uromelosa warmoaCens nivTsa,
romelsa araarsad vityÂT (kavS., ganm., petr., $11); uromeloÁ sxeu-
li garomeldebis oTxTa romelobaTagan (kavS., ganm., petr., $17)
uromeloba-Á _ ragvarobis, Tvisobriobis armqone _ a;poioj _ ra-
meTu nivTi ars uromelobaÁ da ara sxeuli (nemes., petr., 37, 26-27)
usagnoba-Á _umiznoba _ to. a;skopon _ vinaÁca moklebaÁ sadme ars...
codvaÁ da usagnobaÁ da ukeTurebaÁ (areop., saRmr., efr., 4.32)
usazRvro-Á _ to. a;peiron _ usazRvro [ars] TiToeuli RmrTebriv-
TaÁ (e;kaston tw/n qei,wn) (pr., kavS., petr., 150; 91.4-5) _ yoveli usazR-
vroÁ anu zomobasa Soris ars, anu didobasa Soris, anu Zalsa
Soris. xolo namdÂl myofi usazRvro ukue, viTarca mqonebeli
TÂs Soris dauvsebelsa cxorebasa da myofobasa mouklebelsa
da moqmedebasa ucvalebelsa (pr., kavS., petr., 86; 54.11-13); usazRvro Se-
uwerel [ars] misgan, vis mimarTca iyos usazRvro (pr., kavS., petr.,
150; 91.7-8); _ o` a;peiroj _ ar egebis raÁve myofTaÁ usazRvroobiT
usazRvro (pr., kavS., petr., 1; 3.18-19); TiToeulTa amaT usazRvrooba-
TaÁ iyos kualad simravle usazRvroÁ (pr., kavS., petr., 1; 3.10) yoveli
usazRvroobaÁ myofTa-Sorisi arca TÂsTa uzenaesTa mimarT ars
usazRvro, arca TÂT TÂs-Soris... viTar usazRvro TiToeuli, es-

393
reT da Seuwerelca ars (pr., kavS., petr., 93; 57.25-27); usazRvro-Á Zal-i
_ ajpeiroduvnami~ _ usazRvroÁ Zali ars niadag gamravlebisa war-
momSobel (kavS., ganm., petr., $151)
usazRvroeba-Á _ h` avoristi,a _ ugalobdeT yoladsa mas da erTsa
RmrTeebasa... romeli-igi pirvel yovlisa erTisa da mravlisa,
da kerZoTa da yovlisa, da sazRvrisa da usazRvroebisa, da
dasasrulisa da dausrulebelobisa ganasazRvrebs yovelTa
arsTa da TÂT mas yofasaca (areop., saRmr., efr., 13.3); _ h` avpeiri,a _
egreTve WeSmaritebisa sityuaTaebr zeSTa-iqmnebis arsebaTa
uzeSTaesi igi arsTa usazRvroebaÁ (areop., saRmr., efr., 1.1)
usazRvrooba-Á _ h` avpeiri,a _ saSual pirvelisa keTilobisa da
myofisa [ars] usazRvroobaÁ, romeli ars mizez yovelTa
usazRvroTa ZalTa da mizez yovelTa arsTaSorisisa usazR-
vroobisa (pr., kavS., petr., 92; 56.18-19); yoveli samaradisoobaÁ
usazRvro vinaÁve ars; xolo ara yoveli usazRvroobaÁ _ sama-
radisooba (pr., kavS., petr., 94; 58.11-12); pirveli usazRvroobaÁ _
yoveli wesi RmrTebrivTa ricxuTaÁ pirvelTa dasabamTagan
ars: pirvelisa sazRvrisa da pirvelisa usazRvroobisa mier
(pr., kavS., petr., 159; 96.2-3)
usazRvroobaÁ da SemouwerlobaÁ (hend.) _ avpeiri,a kai. avoristi,a _
igi iqmnebis erTisguar ziarebiTa da usazRvroobasa da Semo-
uwerlobasa (avpeiri,aj) ganeyenebis, da raodenca iyos erTis-gu-
ar, egodenca ganeyenos usazRvroobasa (avo,riston) da Semouwer-
lobasa (a;metron) (pr., kavS., petr., 117; 72.9-10); _ igi iqmnebis erTisgu-
ar ziarebiTa da usazRvroobasa da Semouwerelobasa ganeyene-
bis (kavS., ganm., petr., $117)
usamarTloeba-Á _ h` avdiki,a _ winaaRmdgom arian siwmide da ara
wmidebaÁ, da simarTle da usamarTloebaÁ (areop., saRmr., efr., 4.19);
romelni saRmrTosa simarTlesa agineben, ese daaviwydebis maT,
viTar gancxadebulsa usamarTloebasa ganaCineben TavTa
TÂsTaTÂs (areop., saRmr., efr., 8.7)
usayovelTao-Á _ o~likw,teroj _ yoveli RmrTebrivi usayovelTao
da udasabamieres ars, romeli maxlobel iyos erTisa, xolo
nawilebiTi _ uSorieles (pr., kavS., petr., 126; 78.2-3)
usayovelTaoes-i _ kaqolikw,teroj _ usayovelTaoesi ars guari (da-
mask., dial., ars. 38,7); _ kaqolikw,teroj _ yvelaze zogadi _ ese uker-
ZoobiTesi vidreme ars naTesavTasa, xolo usayovelTaoesi _
saxeTasa (amon., tariW., 28,39); usayovelTaoessa da gareSemcvelsa
guamTasa uwodes bunebad (damask., dial., ars. 13,3)
usaSovlo-Á _ SualobiTis, mesaSuvlis, saSualos gareSe myofi,
uSuamavlo, _ a;mesoj _ ars pirvel ganukueTelTasa cxovelica,
garna ar usaSovlod (amon., tariW., 62,1); winagamwyoni ganiyofvian
orad: saSuvlobiTad da usaSuvlod (pr., kavS., petr., T. 5); wina-

394
gamwyoni ganiyofvian orad: saSuvlobiTad da usaSuvlod (kavS.,
ganm., petr., $5)
usaxo-Á, usaxur-i _ saxis, formis armqone _ ajnovmoi~, ajnomoiovdh~ _ igi
zesTaÁ da ucnauri igi erTi usaxosaca da uromelosa warmoa-
Cens nivTsa, romelsa ara arsad vityÂT (kavS., ganm., petr., $11); niv-
Ti, daRaTu umsgavso da usaxo, erTi da igive ars da ara sxu-
adasxua... rameTu yoveli sxuadasxuaobaÁ guarTa ganyofilebi-
saÁ ars, xolo ganyofilebaÁ usaxosa da uguarosa Soris ara
ars (kavS., ganm., petr., $32); gakecil da gannawilebuli arsebiTa
da ZaliTa umetes usaxo da umsgavso erTisa, xolo umetes
usaxuri da umsgavso erTisaÁ _ umcroÁsTa mbad da maarsebel
(kavS., ganm., petr., $61)
usaxooba-Á _ saxis, formis arqoneba _ esTa ipyar, vidre usaxo-
obamde nivTisa (kavS., ganm., petr., $33)
usibrZno-Á _sibrZnes mklebuli _ a;sofoj _ gonebaÁ usibrZnoÁ, Ãu-
ebuli mecnierebisagan, ara iyos odesca (damask., gard., 204, ars.)
usikeTo-Á _ ulamazo _ avkallh,j _ vinaÁca yovelive raÁme mas
(RmerTs) erTbamad saxel-edebis da arca erTi ars maT yovel-
Tagani; yovel-xati, yovel-saxe, usaxoÁ, usikeToÁ dasabamsa da
saSuvalsa da dasasrulsa arsTasa uTÂsod da aRmatebulad
Tavsa Soris TÂssa winaÁTve mqonebeli (areop., saRmr., efr., 5.8; Sdr.
ara ars saxe misi, arca didebaÁ, da vixileT igi da ara aqun-
da saxe misi, arca sikeTe: esaia, 53,2)
usikeToba-Á _ Seuferebloba, uvargisoba _ kaki,a h` _ aRricxuna(
usikeTobani sityÂsani (amon., tariW., 99,35)
usityo _ a;logoj _ vityÂT ukue, viTarmed yovelTa mizezi da zeS-
Ta yovelTa myofi arca uarseba ars, arca ucxovlo, arca
usityo, arca ugonebo... (areop., said., efr., 4)
usity (ix. usityo, usityueli, utyÂ) _ utyvi, gonebamoklebuli _
a;logoj _ 1. RmerTis uaryofadi (apofatikuri) daxasiaTeba (dasa-
buTeba) _ amas ukue usityosa da ugonebosa da sulelsa sib-
rZnesa zeSTaaRmatebiT raÁ ugalobdeT, vityÂT, viTarmed yov-
lisave gonebisa da sityÂsa da yovlisave sibrZnisa da gulis-
Ãmis-yofisa mizez ars (areop., saRmr., efr., 7.1; ix. IKkor.,1,25)
usruloba-Á _ arasruloba _ erTsa-Sorisi ricx da simravle
araTu usrulobisagan srulebad movals da Zalisagan moqme-
debad (kavS., ganmart., petr., $1); arca usrulobisagan srulebad
mova, rameTu ara hmsTavrobs mas JamiTi warmatebaÁ, arca asaki-
Ti-asakad micvalebaÁ (kavS., ganmart., petr., $46)
usrul-i _ arasrulyofili, arasruli, arakmari _ avtelh,j _ yove-
li usruli, raoden iyos usrul, umsgavso ars mis zesT-sru-
lisa (kavS., ganm., petr., $25) _ RmerTis uaryofadi (apofatikuri)
atributi _ srul ars ukue usrulTa Soris, viTarca srulT-

395
mTavari, xolo usrul _ srulTa Soris, viTarca zeSTasruli
da winaÁTve pirveliTgan sruli (areop., saRmr., efr., 2.10); avtelh,j _
arasruli, arakmari _ iyvnen romelnime TÂTsrul guamovneba,
xolo romelnime _ usrul (pr., kavS., petr., 64; 42.14); _ yoveli us-
ruli, raoden iyos usrul, umsgavso ars mis zesT-srulisa
(kavS., ganmart., petr., $25); _ to. avtele,steron _ usruli, viTar igi iyos
usrul, esezom umciresTa mizez, rameTu uSores ars yovelTa
warmomaarsebelsa, (pr., kavS., petr., 25; 22.16-18); _ ai` avtelei/j _ amaTiTa
saSuvlobiTa iwarmovbvian usrulni pkeTilwesierad (pr., kavS.,
petr., 64; 42.10)
usruloba-Á _ srulebisa winaaRmdgom _ usrulobaÁ (amon., tariW.,
16,32); _ neoplat. _ h` avte,leia _ romelnime usrul _ da ese ukue
iqmnen guar TanmeqoneTa, rameTu usrulobiTa iqmnen moqene wi-
namdebareTa myofobisa TÂsisaTa (pr., kavS., petr., 64; 42.14-15); [us-
rulni] usrulobiTa ganSorebul [arian] yovelTa maarsebeli-
sagan (pr., kavS., petr., 64; 42.22); erTsa-Sorisi ricx da simravle
araTu usrulobisagan srulebad movals da Zalisagan moqme-
debad (pr., kavS., petr., $1); arca usrulobisagan srulebad mova,
rameTu ara hmsTavrobs mas JamiTi warmatebaÁ, arca asakiTi-a-
sakad micvalebaÁ (pr., kavS., petr., $46); usruli gansazRvreba-Á _
arasrulyofili, arazusti gansazRvreba _ avtelh.j o~rismo,j o` _
sruli gansazRvrebaÁ ars, romeli garemoeqceodis gansazRvre-
bulisa mimarT, xolo usrul ars _ rome li ver garemoeqceo-
dis (damask., dial., efr. 16,10)
usulo-Á _ ou= e;myucoj _ xolo xati arca cxovel ars, rameTu usu-
lo ars (damask., dial., efr. 9,2); _ a;yucoj _ mermeca sxeuli yoveli
anu gareganiT midrkebis, anu SigniT; aramed, ukuÀTu garega-
niT, usulo vidreme iyos, xolo Tu SigniT _ sulier (nemes.,
petr., 26, 15-18); raodenni usulo da ucxovlo arseba arian, saxie-
rebisaganve arian da mis mier arsebiTisa wesisa qonebasa xued-
rebul arian (areop., saRmr., efr., 4.2); _ to. a;yucon _ usulonica, ra-
oden SeuZlon miRebad guarsa, miiReben da eziarebian gonebasa
da moqmedebaTa misTa (pr., kavS., petr., 57;39.1-2)
usqeso-Á // usqeto-Á _ a;scetoj _ mi-/Seuxebeli, ganyenebuli, ab-
straqtuli _ viTar xuTobaÁ, gina viTar aTobaÁ, romel ars
guar da buneba, ganayeno ricxÂsagan da usqeso hyo ($3; 25.1); xu-
Ti, viTar xuTi, ars saTualavi ricxuTa-Sorisi, aramed, viTar
xuTobaÁ, ara saTualav, da arca viTar ricxuTa Soris, aramed
oden guar (= idea) da mxolo da buneba, rameTu usqeto ars;
xolo xuTi ricxuTa Soris ixilvebis da sqessa da mwyobrsa
saTualavTasa ($3; 24.16-19); ix. asqetoÁ
uswavleloba-Á _ h` avmaqi,a _ uswavlelobisagan borotTa sabWoTa
samsjavroni aRmoenergvian sityÂerebiTsa nawilsa sulisasa,

396
viTar raÁ mehazreni keTilisani borotad da borotisani keTi-
lad (nemes., petr., 99, 10-13)
usworoeba-Á _ h` avsummetri,a_ vinaÁca moklebaÁ sadme ars borot da
ÃuebulebaÁ da uZlurebaÁ da usworoebaÁ (areop., saRmr., efr., 4.32)
usxeulo-Á _ aramaterialuri, usxeulo _ avsw,matoj _ esreT ukue
usxeulod gulisÃma-iyofeboded RmerTi (damask., gard., 40, ars.);
suli ars vidreme sityÂer da gonier da usxeulo (damask., gard.,
199, ars.); arsebaÁ ganikueTebis sxeuleanad da usxeulod (damask.,
dial., ars. 2,18); sxeuleani da usxeuloÁ ganhyofen arsebasa (da-
mask., dial., efr. 2,24); xolo SeguamebulTaganni romelnime sxeul-
ni arian da romelnime _ usxeuloni (amon., tariW., 34,21); _ xolo
yovlad yovliTurT ukunqcevaÁ usxeuloTaÁ ars, da romelTa
Soris arca gaguamebaÁ warmosdgomodis ganzidviTi (kavS., gan-
mart., petr., $15)
usxeuloba-Á _ aramaterialuroba, usxeuloba _ yovelsa mizezsa
mizezoanisadmi yovlobiTi daupyries adgili, magra ar ganiW-
rebis, arca ganeyofvis usxeulobisaTÂs guarisa (kavS., ganmart.,
petr., $27)
uty (ix. usityÂ) _ aragonieri, utyvi _ a;logoj _ gonebisa da Ãe-
lovnebisa da zedmiwevnulobisa SemwynarebelobiTad yofaÁ(
arca utyuTaÁ ars, viTarca ar momgebelTaÁ (amon., tariW., 82,27);
[aristoteli] quÀSganuwvalebs utyusa [sulsa]: ujero ars,
raÁTamca sityÂerisa sulisa nawlad iyo uty (nemes., petr., 16;
95.14); ocnebiTi ukuÀ ars Zali utyÂsa sulisa (nemes., petr., 72, 3);
ujero ars, Tumca uty sityÂerad isityuÀbda (nemes., petr., 48, 7-
8); morCilad sityÂsa da urCadca sityÂsa (nemes., petr., 16; 95.3-5)
utyueba-Á // utyuÀba-Á _ h` avlogi,a _ romelnime TÂT TÂsagan ityÂan
utyuÀbisa yofasa, viTar raÁ utyÂsa sulisa yofasa (nemes., petr.,
95, 9-10)
uumizezes-i _ to. aivtiw,teron _ Tu uumizezesni da pirvelni pirvel
imoqmedeben TÂsTa SemdgomTasa zesT mdebareobisaTÂs maT-So-
risTa ZalTaÁsa, xolo Semdgomni wesisaebr Tan-miscemen maT-
gamoTa, _ sauwyo, viTarmed nabrwyinni uzesTaesni uswroben
saSuvlobiT TanmimcemTa boloÁsaTa (pr., kavS., petr; 71; 46.23-28)
ufal-i _ o` Ku,rioj _ angelozi ars uflisa yovlisa mpyrobelisa
RmrTisaÁ (areop., saekl., efr., 7.III.7) _ o` Ku,rioj tw/n ouvrani,wn duna,mewn _
ufal zecisa ZalTa ars da meufe didebisa zecad kacT-Suenie-
rebiT amaRlebuli igi (areop., zec., efr., 7.3); _ o` ku,rioj tw/n kuri,wn _
igalobeboden Cuen mier saxel-ganuzomeli igi viTarca wmidaÁ
wmidaTaÁ da meufe meufebaTaÁ da romeli meufebs ukunisadmde
ukuniTi-ukunisadmde da mermeca da viTarca ufali uflebaTaÁ
da RmerTi RmerTTaÁ (areop., saRmr., efr., 12.1)

397
uflisa mier ganvhmartoT ese (kavS., ganmart., petr., $5); TiToeuli
TÂssa adgilsa ganhvmartoT SewevniTa pirvelisa sityÂsa uf-
lisa qristesiTa (kavS., ganmart., petr., winasity., H 1337, 3v)
uqono-Á _neoplat. _ uziarebeli _ avme,qektoj _ uqonod ityÂs, ro-
meli pirvelsa mizezsa Soris ixilvebodis, viTar zesTasa So-
ris (kavS., Gganmart., petr., $53); uqonod hracxe da xeden zesT-mi-
zezsa Soris, viTar erTsa Soris (kavS., Gganmart., Ppetr., $53) ix.
uziarebeli, Tanuziarebeli, Tanuqonebeli, TanuqonoÁ
uqcev-i _ ucvleli, aracvalebadi _ avmeta,blhtoj _ yoveli warmoma-
yenebeli TÂs-gamo sxuasa arsebasa _ uqcev da miudrekel arso
(kavS., Gganmart., Ppetr., $27) ix. ucvalebeli
uqcevel-i _ ars RmerTi dausabamoÁ, dausrulebeli, saukunoÁ, uJa-
moÁ, augebeli, uqceveli, ucvalebeli (damask., gard., efr., 35); kualad
masveobasa ityÂan misTÂs, rameTu zeSTaarsebisa ars uJamo da uq-
cevel, maradis Tavsa TÂssa Sina hgies qonebiTa misveobisa da
masve zedaobisaÁTa yovelTa zeda igive da erT ars. da TÂT igi-
ve Tavsa Sina TÂssa (areop., saRmr., efr., 9.4);
uRirs-i _ Tu viTar gangebaÁ mekudoTa Soris SerevaÁ RirsTaÁ
uRirsad, xolo uRirsTaÁ Rirsad (kavS., ganmart., petr., $11)
uRono-Á _ SeuZlebeli _ romlisa TÂnier uRono ars raÁsave ga-
gonebaÁ sulisa mier sityÂerisa (kav., ganmart., petr., $1); romeli
ese ars uRono da marRu wessa saukunoÁsa zesTasa (kav., ganmart.,
petr., $5)
uRonoeba-Á _ uZlureba _ avpori,a h` _ amisTÂs saWiro vhgone... raÁ-
Ta amisca Cuenda momarTisa uRonoebisagan giÃsne Sen (areop.,
saRmr., efr., 11.6); esodenT guarTa mier uRonoebisaca usityobaÁ
iCuenebis (amon., tariW., 27,19)
uSv-i _ umoqmedo, unayofo _ a[gono~ _ hend.: ars uSv da unayofo
da daklebul Zalsa meSveobisasa, vinaÁ umjobes yoveli meSve
da warmomayenebeli yovelsa uSvsa da umoqmedosa (kavS., ganmart.,
petr., $7)
uSobel-i _ avge,nnhtoj _ odes oriTa `nariTa~ daiweros, viTarmed
`agenniton~, maSin uSobelsa moaswavebs (damask., gard., 51, efr.)
uSobeloba-Á _ avgennhsi,a h` _ mamaÁ da Ze da suli wmidaÁ yovli-
TurT erT arian, TÂnier uSobelobisa da Sobilobisa da ga-
momavalobisa (damask., gard., 35, efr.)
ucvalebel-i _ ucvleli _ avnalloi,wtoj _ mxolod uqcevel da yov-
liTurT ucvalebel mxoloÁ RmerTi ars (damask., gard., 68, efr.); av-
nalloi,wtoj _ rameTu uqcevelad da ucvalebelad SeierTnes ur-
TierTas bunebani (damask., gard., 52, ars.); xolo msgavsebisaTÂs
ityÂs, viTarmed ucvalebeli xatio (kavS., ganmart., petr., $29); TÂs-
Soris ipyrobdes ucvalebelsa yofasa da udaresTagan zesT
memfeneobdes (kavS., ganmart., petr., $154)

398
ucvalebeloba-Á _ ucvleloba _ aqa darTvaÁ ucvalebelobisaÁ
msgavsebasa daminiSnavs Cuen uzomosa da daÃSirebulsa (kavS.,
ganmart., petr., $29)
ucnavoba-Á _ ucodinaroba _ gonebasa dauvsebelad aqus TÂs-So-
ris da Tandaarsebulad gagonebaÁ, da samaradisod gebaÁ er-
Tobasa zeda, da ar midrekad da qcevad odesme umecrebisagan
mecnavobad da odesme _ ucnavobad (kavS., ganmart., petr., $20)
ucnaur-i _ Seucnobeli _ a;gnwstoj _ SeerTebiT ukue da sazogado
ars erT-mTavrobisa samebisap zeSTa erT-mTavrobisa erTobaÁ,
uTqumeli, mraval-ÃmovanobaÁ, ucnauri, yovlad sacnaurebaÁ (are-
op., saRmr., efr., 2.4); _neoplat. _ igi zesTaÁ da ucnauri igi erTi
usaxosaca da uromelosa warmoaCens nivTsa (kavS., ganmart., petr.,
$11); SemdgomTa ziarebisagan icnobvis TÂTebaÁ pirvelTa da mi-
zezTaÁ. Tu ara, TÂs-Soris yoveli maTi ucnaur da miuwdomel
(kavS., ganmart., petr., $162) yoveli RmrTebrivi zesT arsebiTisa TÂs
Soris erT-qmnisa mier gamouTqumel ars da ucnaur yovelTa
SemdgomTagan, aramed misda ziarebulTagan icnobvis da miiw-
Tomvis (pr., kavS., petr., 123; 75.26-28); mxolod mxoloÁ oden pirveli
yovliTurT ucnaur, rameTu zesT-meSTe ars yovelsa ziarebasa
(pr., kavS., petr., 123; 75.29)
ucno-Á _ mis erTisa mier warmoiCina ese ucnauri nivTi, viTar
ucnoÁ ucnoÁsa mier (kavS., ganmart., petr., $11)
ucnaureba-Á _ zeSTa sityÂsa da gonebasa da arsebisa [ars] igi
ucnaurebaÁ arsebaTa uzeSTaesisa mis (areop., saRmr., efr., 1.1)
uZrav-i _ avki,nhtoj _ mxoloÁ RmerTi ars uZrav, uZravobisa mier
mZrveli yovelTaÁ (damask., gard., 40, ars.) viTarca mraval-saxesa
da mraval-fersa azmnobden mas sityuani: da `mdgomaresa~ da
`uZravsa~.. (areop., saRmr., efr., 9.1)
uZravoba-Á // uZraoba-Á _ _ hvremi,a h` _ arsebaÁ igi ars mizez moZ-
raobisa da uZraobisaÁ (damask., dial., efr. 26,1)
uweso _ uwesrigo _ a;taktoj _ ara nivTisagan ars sulTa Sina si-
borote, aramed uwesoÁsa da braleulad aRZrvisagan (ki,nhsij)
(areop., saRmr., efr., 4.28)
uwyeba/-Á _ gignw,skw _ yovelman RmrTeebrman ganunawilebelad
ganwvalebadi uwyis, xolo uJamod Jamis-Sorisi, da arsaWiroÁ
saWirod, da cvalebadi ucvalebelad (pr., kavS., petr., 124; 76.17-19);
mravalni arian cxovel, aramed uwyebisagan arian daklebul
(pr., kavS., petr., 101; 63.10-11)
uxilav-i _ avo,ratoj _ ars RmerTi dausabamoÁ, dausrulebeli, sau-
kunoÁ, uJamoÁ... uxilavi, Seuxebeli (damask., gard., 35, efr.); _ es-
reT uxilavad uwods sityuaÁ yovlad brwyinvalesa mas naTel-
sa da mraval-sagalobelsa mas da mraval-saxelsa (areop., saRmr.,
efr., 7.1)

399
uxila(v)oba-Á _ ara xolo uxilaobaÁ da miuwdomelobaÁ igalo-
bes misTÂs [zeSTaarsebisa da saidumloÁsa RmrTeebisaTÂs],
aramed Tanad gamouZiebelobaÁca da gamoukulevlobaÁ (areop.,
saRmr., efr., 1.2)
uxrwnel-i _ a;fqartoj _ RmrTisa saxesa mas da uxrwnelsa, ukudav-
sa da netarsa miiReben gansasuenebelsa (areop., saekl., efr., 7.I.1);
yoveli TÂTmdgomi uxrwnel ars, xolo, Tu ganixrwnas, ganeye-
nos TÂTebasa TÂssa (pr., kavS., petr., 46; 33.3-4); _ yoveli suli da-
uzRromel ars da uxrwnel (pr., kavS., petr., 187; 111.26); yoveli
TÂTmdgomi uxrwnel ars (kavS., ganmart., petr., $46)
uxrwo-Á _ uxrwneli _ daRaTu mexuTisa arsebisa da uxrwoÁsa,
magra sxeulve (kavS., ganmart., petr., $17)
uÃorco-Á _ aramaterialuri _ avsw,matoj _ zeSTa Cuenisani igi ar-
sebani da wesni, romelTa-igi wmidaÁ moÃsenebaÁ awRa egera
vyavT, uÃorco arian da sacnaur da zeSTasoflisa ars maTi
igi mRdelT mTavrobaÁ (areop., saekl., efr., 1.2)
uÃorcoeba-Á _ avsw,matoj _ ÃorcielebaÁ da uÃorcoebaÁ ganmyofel
iqmnebian arsebisa (damask., dial., efr. 2,24)
uÃamso-Á (<Ãams) _ Seuferebeli, Seusabamo _ aramed ese uÃamso
da SeuZlebel (kavS., ganmart., petr., $1)
ujeroeba-Á _ Seusabamoba, usworoba _ avdhlo,thj _ yoveli simrav-
le eziarebis erTsa, da Tu ara, vixiloT, ityÂs, Tu raodeni
ujeroebaÁ Seudgs (kavS., ganmart., petr., $1)

f
fer-i _ to. crw,,ma _ SemTxueviTi ars arsebasa Sina xiluli, viTar-
igi sxeuli da feri (damask., dial., 1,4, ars.) _ yoveli gannakuTebu-
li gansazidTa mier samTa da ferTa (kavS., ganmart., petr., $27);
ciskris-fer hyofs sulTa (kavS., ganmart., petr., $23)
fer-i _ gvari, nairi, msgavsi _ pirvelni da siraTmTavarni
TÂsTa uzesTa fer da guar arian (kavS., ganmart., petr., $181); vi-
Tarferca iyos moqmedebaÁ, egferve-da Zali da viTfer Zali _
egsaxe-da arsebaÁca (kavS., ganmart., winasity. Petr., 8,14-15
feriscvaleba-Á _ h` metamo,rfwsij _ raJams usaCinoesiTa brwyinvale-
biTa ganmabrwyinvnes Cuen, viTarca mowafeni TÂsni saRmrTosa
mas feriscvalebasa (areop., saRmr., efr., 1.4)
filosofos-i _ myofobasa hsWurets filosofosi (amon., tariW., 5,1);
filosofosoba-Á _ sibrZnismetyveleba, filosofia _ h` filosofi,a
_ filosofosobaÁ ars mecnierebaÁ namdÂlveTaÁ, ukueTu nam-
dÂlve raÁ arian; meore: filosofosobaÁ ars mecnierebaÁ saR-
mrToTa da kacobrivTa saqmeTaÁ; mesame: filosofosobaÁ ars

400
wurTaÁ sikudilisaÁ; meoTxe: filosofosobaÁ ars msgavsebaÁ
RmrTisaÁ Zalisaebr kacobrivisa; mexuTed: filosofosobaÁ
ars ÃelovnebaÁ ÃelovnebaTaÁ da moZRurebaÁ moZRurebaTaÁ, me-
eqused: filosofosobaÁ ars siyuaruli sibrZnisaÁ (damask., di-
al., 52,1-6, efr.); filosofosobaÁ yovelTave myofTaTÂs STamo-
vals (amon., mosaxs., tariW., 4,22)
fSÂnva _ to. pneu/ma _ raodenni sulsa sxeulad aRmoityÂan, arsebi-
saTÂs misisa ganiyofvian: rameTu stoelni fSÂnvad ityodes
mas mეurvaled da cecxloanad, xolo kritia – sisxlad (nemes.,
petr., 24, 1-2)

q
qadag-i _ mauwyebeli, macne – o` a;ggeloj xolo mRdelni Semdgomad
mRdelT-mTavarTa qadag da mowafe arian saRmrToTa mSjavrTa
(areop., ep., efr., 8.1); sityuaÁ ars qadagi gulisÃmis-yofisaÁ (damask.,
gard., 70, efr.); didisa saidumlÁosa angelozi, viTarmed qadagi
(kavS., ganmart., petr., $29)
qmna-Á – h` ge,nesij_ 1. dabadeba, Seqmna, qmnadoba _ qmnaÁ vidreme ars
aramyofobisagan myofobad moslvaÁ, rameTu raÁ-igi ara iyo
pirvel, iqmna igi (damask., dial., ars., 48,5); pirveli dabadebaÁ
qmnad iTqumis, ara _ Sobad (damask., gard., ars., 145); _ neoplat. _
yoveli, vidreme romliTame saukunoÁ, xolo romliTame Jamis-
Sorisi, erTbamad myofica ars da qmnaÁca (pr., kavS., petr., 107; 66.8-
9); yoveli saukuniTi myofica ars da Jamisa mier ganzomili
qmnaÁ xolo, romeli Jamsaca eziarebodis da saukunesaca, mag-
ra ara miTve da erTiTa, iyos igi myofca da qmnaca (pr., kavS.,
petr., 107; 66.17-20); _ poivhsi~, gevnesi~ _ ramanca miiRo dasabami da dawy-
ebaÁ Jamis-Sorisi, saWirvo ars, raÁTa xrwnaÁca miiRos da da-
sasruli: xolo amas yovelsa qmna ewodebis brZenTa mier (kavS.,
ganmart., petr., $206); odes qmnaÁ gesmas, gaigone, rameTu ars mra-
valsaxe: rameTu anu sruliad araobisagan miiRebs aobasa, vi-
Tar yovelni Sobadni anu yovelni naÃelovnebni, rameTu aram-
yofni iqmnes da warmodges, anu kualad warmodgomilni da
warmoguarebulni iqces da iqmnnes sxuad (kavS., ganmart., petr., $3)
qmna-Á (aobiTi) _ ei=nai poiou/ntoj _ martivad ukue aobiTsa qmnasa
erTisa mier miiRebs (pr., kavS., petr., 138, 84.20-21; D.$136)
qmnad-i _ gigno,menoj – saSuvalad arsTa da qmnadTa, raodenni
odesme saukunoÁsa da odesme Jamisa mimRebel arian (areop.,
saRmr., efr., 10.3); namdÂlve amis arsisagan arian saukuneni da
arsebaÁ da yofaÁ da Jami da qmnaÁ da qmnadni, arsTa Soris
arsni da esreT viTame myofTa Soris myofni (areop., saRmr.,

401
efr., 5.4); qmnadi, romeli iqmnebis, ara ars (pr., kavS., petr., 50;
34.27-28); _ genhto,j _ qmnadTaca aqus raodenme ziarebaÁ myofisaÁ,
viTar da raodenve ars igi ara-myof; xolo Tu ara ars qmnadi,
ar-odes myof, iyos oden viTar myof. magra saukunoobaÁ ara
ars qmnadisaTÂs da ufroÁs-xolo, romelsa mebr-JamiTa hqon-
dis yovlobaÁ (pr., kavS., petr., 87; 55.11-15); _ sayovelTaoÁsa Jamisa--
Sorisni ufro eziarebian mas [samaradisos] da exatvian, viTar
niadag da samaradisod qmnadni (kavS., ganmart., petr., $55)
qmnil-i _ to. gino,menon _ qmnilsa da ganxrwnilsa ueWuelad Seudgs
SecvalebaÁ (damask., dial., 48,8, ars.); qmnilTaganni romelnime ukue
Cuen-queSe arian, xolo romelnime _ ara Cuen-queSe (damask.,
gard., 137, efr.)
qmnadoba-Á _ to. gi,nesqai _ [JamisSorisni] qmnadobiTa gaeyofÂan mas
[samaradisos], viTarca niadag denisa mier qmnilni (kavS., gan-
mart., petr., $55)
qmnil-i, qmnul-i _ ginovmenoj _ aw winamdebaresa Tavsa Soris ityÂs
qmnulisa erTisaTÂs da ganhyofs mas uqmnoÁsa erTisagan qmna-
dobiTa gaeyofvian mas, viTarca niadag denisa mier qmnilni
(kavS., ganmart., petr., $55)
que(d)-mdebare _ subieqti, substancia _ to. u`pokei,menonj saTanado
ars ukue cnobad, viTarmed or-saxed iTqumis quedmdebare: er-
Ti vidreme myofobiT, xolo sxuaÁ igi SesmeniT (damask., dial.,
ars., 10,1); rameTu arsebaÁ vidreme quemdebare ars, viTarca nivTi
saqmeTaÁ (damask., dial., 1,4, ars.); logik. – zogadni da sayovelTa-
oni Seisminebian maTda quedmdebareTa kerZoobiTTad (damask.,
gard., 160, ars.); _ obieqti, sagani _ quedmdebared mkurnalobisa
arian kacobrivni sxeulni (damask., dial., 16,6, ars.); _ safuZveli,
qvemdebare, substrati _ sxuasa Soris myofi da quemdebarisa
moqene arsada iyos TÂssa warmomqnel. rameTu romelsa hqon-
dis simarjue TÂsisa moqmedebisa, sxÂsa-miersa saZirkusa ara
ars moqene,Semcveli TÂTebasa TÂssa da kmamyofi TÂs Soris
TÂnier quemdebarisa (pr., kavS., petr., 31.1_4); nivTi quedmdebare ars
yovelTa da yovelTa mizezisa mierca warmoiyena, xolo sxeu-
li quedmdebare ars sulierobisa, yovlebrivisa sulisa mier
warmoiyena da eziara raodenve myofsa (pr., kavS., petr., 72; 46.14-16)
quemdebare-Á _ qveviT mdebare _ yoveli quemdebare arsebaÁ uda-
res ars zenasa, amisTvis, romel quedmdebareni arsebani zena-
Ta mier warmoiyenebian (kavS., ganmart., petr., $ 72)
quena-Á _ qveda, qveviT myofi _ odes raÁ Tquas `aqebdiT maso
cani da mze, yovelnive varskulavni, queyanaÁ da quenani ese
yovelni~ (kavS., ganmart., bolosity., petr., 212, 22)
quenaoba-Á, queoba-Á _ viTar-da esaxebisca samarjvod Cueni ese
quenaobiTa mnaTobi mze (kavS., ganmart., bolosity.,petr., 213, 28)

402
queyana-Á _ miwa, erTi oTx elementTagani _ oTxTaca kavSirTa
zeda ixilo ese, rameTu queyanasa Soris queynierad, da wyal-
Ta Soris wylierad, da airsa Soris airielad, da cecxlsa
Soris cecxlierad (kavS., ganmart., petr., $103)
queyana-Á _ miwa, erTi 4 elementTagani – h` gh/ _ queyanaÁ erTi
ars oTxTa nivTTagani, Ãmeli da grili da mZime da uZravi,
aramyofobisagan yofad pirvelsa dResa moyvanebuli RmrTisa-
gan (damask., gard., 100, ars.)
que(d)-mdebare _ subieqti, substancia _ to. u~pokei,menon _ saTanado
ars ukue cnobad, viTarmed or-saxed iTqumis quedmdebare: er-
Ti vidreme myofobiT, xolo sxuaÁ igi SesmeniT (damask., dial.,
ars., 10,1); rameTu arsebaÁ vidreme quemdebare ars, viTarca nivTi
saqmeTaÁ (damask., dial., 1,4, ars.); logik. – zogadni da sayovelTa-
oni Seisminebian maTda quedmdebareTa kerZoobiTTad (damask.,
gard., 160, ars.); _ obieqti, sagani _ quedmdebared mkurnalobisa
arian kacobrivni sxeulni (damask., dial., 16,6, ars.); _ safuZveli,
qvemdebare, substrati _ sxuasa Soris myofi da quemdebarisa
moqene arsada iyos TÂssa warmomqnel. rameTu romelsa hqon-
dis simarjue TÂsisa moqmedebisa, sxÂsa-miersa saZirkusa ara
ars moqene,Semcveli TÂTebasa TÂssa da kmamyofi TÂs Soris
TÂnier quemdebarisa (pr., kavS., petr., 31.1_4); nivTi quedmdebare ars
yovelTa da yovelTa mizezisa mierca warmoiyena, xolo sxeu-
li quedmdebare ars sulierobisa, yovlebrivisa sulisa mier
warmoiyena da eziara raodenve myofsa (pr., kavS., petr., 72; 46.14-16);
quemdebare-Á _ neoplat., _ qveviT mdebare, daqvemdebarebuli _
yovelsa TanmziarebelTa-Sorissa quedmdebarisa upyries wesi,
rameTu iwarmoebvis srulTa da yovlebrivTa mizezTagan (pr.,
kavS., petr., 72; 47.2-3); yovelsa dasabamebrivTa mizezTa Soris
uyovlieressa da zesTmeqonesa wesisasa gansazidsa Soris da-
sasrulTasa mis mier gamonabrwyinni iqmnebian mamyofebel da
quedmdebare sxuaTagan nawilebrivTa TanmicemaTaTÂs (pr., kavS.,
petr., 71; 46.12-15); yoveli quemdebare arsebaÁ udares ars zenasa,
amisTvis, romel quedmdebareni arsebani zenaTa mier warmoiye-
nebian (kavS., ganmart., ptr., $72)
quÀSedawesebul-i – daqvemdebarebuli _ u`pota,ttw _ aramed iyvnes
yovelni mona misa da quÀSedawesebul da morCil, vidremdis
ipyrobda vnebaTa mis Sorisisa mis utyÂsaTa (nemes., petr., 22, 1-3)
queS-ganwaleba-Á – u,podiai,resij h` _logik._ queSganwvalebaÁ ars
egera ganwvalebulisa saqmisa kerZod, ese igi ars saxisa, gan-
kueTaÁ (amon., tariW., 11,9)
qceva-Á _ cvlileba, cvalebadoba _ qcevasave Tana cvalebaÁ
warmosdgomia (kavS., ganmart., petr., $ 11); qcevisa mier TÂsisa da

403
Secvalebisa ipyrobs guamovnebasa warmoyenebulTasa (kavS., gan-
mart., petr., $27)
qcevad-i _ cvalebadi, warmavali _ trepto,j – yoveli qcevadi ara
RmerT ars, rameTu bunebisaebr TÂsisa ganxrwnadi ars yoveli
qcevadi (damask., gard., 93, ars.); ukueTu agebulni vidreme, ueWue-
lad qcevadnica (damask., gard., 37, ars.); _ romelime dauvsebel da
warudino ars arsebiTa da moqmedebiTa, xolo romelime yovli-
TurT wardinebadi da qcevadi (kavS., ganmart., petr., $106); _ h` pla,sij _
rameTu pirvelTa maT mamaTa qmnasa RmrTisa-miersa qmna ewode-
bis da ara-Tu Soba, rameTu qmna ars RmrTisamieri dabadebaÁ
(damask., gard., efr.) // pirveli dabadebaÁ qmnad iTqumis, ara _ So-
bad, rameTu qmnaÁ vidreme ars pirveli, RmrTisagan dabadebaÁ
(damask., gard., 145, ars.); _ h` poi,hsij _ qmnaÁ da SexudomaÁ viTarebisa
mimdgom arian (damask., dial., ars.) // qmniTi da SexudomiTi anu
vnebiTi ese igi arian Zali moqmedebisa da vnebisai (damask., di-
al., 39,1, efr.); kualad ars cemaÁ, ganÃurvebaÁ, gancivebaÁ _ esevi-
Tarni aRiyvannes qmnisa queSe (amon., tariW., 19,33)
qcevadoba-Á _ cvalebadoba _ trepto,j _ aw ukve agebulTa maT ue-
Wuelad TÂs eyvis qcevadobaÁca (damask., gard., 37, efr.)
qceviT-i [qmnaÁ] _ mimoqcevaSi qmnadoba, cvalebadoba _ xolo
myofi, viTarca myofi, ara iqmnes guariTa, rameTu qceviTi
qmnaÁ SesaZlo ars, raÁTa zed-mieqmnas myofsa amas, aramed bu-
nebiTsa da Jamis-queSesa da ara saukunosa-Soris damsWualula
(kavS., ganmart., petr., $3)

R
Rirs-i _ pativis mqone, Rirsi _ o` a;xioj _ ukueTu patiosanTa mo-
nazonTa anu RirsTa eris-kacTa Tana aRracxil iyos, patio-
sansa samRdelosa adgilsa miawvens mas (areop., saekl., efr., 7.II); _
h` avxi,a _ [RmrTebrivni] ara Tu ganzraxvaTa mier hyofen ganwam-
vasa niWTasa, aramed Rirsebisaebr SemwynarebelTaÁsa (pr., kavS.,
petr., 122; 75.7-8); ver vinaÁ iqmnas Rirs mxoloTa, raÁTamca aRvida
pativsa TÂT-erTobisasa (kavS., ganmart., petr., $2)
RmerT-i _ o` Qeo,j _ RmerTi ukue martivi ars da Seuzavebeli (da-
mask., gard., 59, ars.); saTanado ars cnobad, viTarmed ganunawile-
bel ars RmerTi (damask., gard., 66, ars.); RmerTi vidreme sazoga-
doobasaca bunebisasa dahniSnavs da TiToeulisa guamTaganisa-
ca zeda TanamosaxeleobiT daiwesebis (damask., gard., 175, ars.); `me
var, romeli var~, cxorebaÁ, naTeli, RmerTi, WeSmaritebaÁ (are-
op., saRmr., efr., 1.6); yovelTa zedasa mas zeSTaarsebisa zeSTaaR-
matebasa Tana-Seutyuebelad zeSTadamyarebul ars RmerTi yov-

404
lisave xilulisa da uxilavisa Zalisa (areop., zec., efr., 13.4);
Semsgavsebulad TiToeulisa, gonebaTa gamoucxaddebis da eCu-
enebis RmerTi (areop., saRmr., efr., 1.1); _ neoplat. _ absoluturi
erTi, TviTerTi, zesTerTi _ keTilobaÁ da erTi _ igiveoba da
RmerTi da keTili _ igiveoba (pr., kavS., petr., 113; 69.24-25); arca yo-
veli gonebaÁ exebis RmerTsa, aramed umwuervalesi da uerTeb-
rivesi gonebaTaÁ (pr., kavS., petr., 111; 68.32-33); romlisa ara-raÁ ars
upirveles da imrr da romlisadmi yoveli mowled wadnoÁs,
ese _ namdÂl RmerT; da romlis-gamo yovelni da romlisadmi
yovelni, ese ukue _pkeTiloba (pr., kavS., petr., 113; 69.24-26); yoveli
sxeuli amaT samTa mier gasxeuldebis mbadisa da meqmisa
RmrTisagan (kavSir., ganmart., petr., $15); _ awca viRono wyalobaTa
RmrTisaTa mindobilman (kavSir., ganmart., bolosity., petr., 222, 23-25)
ziarebiT RmerT-i _ erTni arian TÂTsrulni ziarebiT RmerTni
(qeoi,), da kualad wina-ukumo: raÁca erT TÂTsrul, RmerT zia-
rebiT (pr., kavS., petr., 114; 70.9-11); yoveli ziarebiT RmerTi zesT-
arsi ars aobaÁ da zesT gonebisa (pr., kavS., petr., 115; 70.19-20); yove-
li siraÁ ziarebiTTaGRmerTTaÁ erT-guar ars da keTil-guar
erTisa mier TÂTebisa (pr., kavS., petr., 119; 73.2-3); RmerT-i (upirate-
si) _ o` prw,tistoj qeo,j _ upiratesi RmerTi zesT-arsi ars, da zia-
rebiTca RmerTni yovelni zesT-arsve, rameTu arian msgavs mis-
da (pr., kavS., petr., 115; 71.12-13)
RmrTeebr-i // RmrTebri // RmrTebrivi _ o` qei/oj _ rameTu, raJams
igi RmrTeebriTa da mamobriviTa kacT-moyuarebiTa swavla
RmerTman israeli didisa misTÂs cxorebisa da moqcevisa misi-
sa (areop., zec., efr., 8.2); _ o` qeo,j, to. qei,on _ neoplat. _ prokles
arsis struqturaSi _ RvTaebrivi abstraqtuli ricxvebi, rom-
lebic ganageben arsis saTanado rigebs, RmerTebi, erTobis
principebi _ RmrTebriv-i [ricxÂ, erTi] _ umartivesa da erTeb-
rivca, keTilobasa Soris damdebel kmasayofTa TÂsTa: esevi-
Tar ukue [ars] yoveli RmrTeb[r]i, ... arca sxuaTa moqene ars,
rameTu TÂTkeTiloba ars da arca romelTagan Sedga, rameTu
erTebriv ars (pr., kavS., petr., 127; 78.20-25); yoveli RmrTeebri umax-
lobelesTagan usaSuvlod iziarebis, xolo SorielTagan sa-
SualTa mier, anu umcroÁsTa anu ufroÁsTa (pr., kavS., petr., 128;
78.28-30); yoveli RmrTeebri TÂs mier idasabamebs moqmedebaTa
(pr., kavS., petr., 132; 81.3); yovelman RmrTeebrman ganunawilebelad
ganwvalebadi uwyis, xolo uJamod _ Jamis-Sorisi, da arsaWi-
roÁ saWirod, da cvalebadi _ ucvalebelad (pr., kavS., petr., 124;
76.17-19); RmrTebrivi ricx erTebriv ars, vinaÁTgan RmerTi erT
ars (kavS., ganmart., petr., $112); _ RmrTebrivad iTqumis suli, vi-
Tar zesTgamgone da erTissaxe da RmrTissaxe, viTar sulebi
RmerTTa da iroTaÁ; xolo eSmakebrivad sulad ityÂian, viTar

405
midmoTa, viTar ÃelovnebaTa Sina mommarjuTa, viTar ara gan-
mvlelTa sxeulTa sferoebisagan. aramed ornive keTil da ke-
TilTa wyaroÁsagan: RmrTebrivi ukue, viTar RmerTi da maR-
mrTi sulTaÁ, xolo eSmakebri _ viTar ÃelovnebaÁ da maSueni
aRqmnulTaÁ (kavS., ganmart., petr., $129)
RmrTiv-i [wesi] _ to. qei,on tavxin _RmrTivica wesi yovelTa Soris
myofTaÁsa emZRuarvis yovelTa (kavS., ganmart., petr., $204)
RmrTismetyuel-i _ gamoZiebaÁ saÃmar ars, Tu romlisa mizezi-
saTÂs RmrTismetyuelni Tanad yovelTa maT zecisa arsebaTa
angeloz uwoden (areop., zec., efr., 5)
ityÂan da aRmrTismetyueleben mas, rameTu xatad dasdeben mas
pirvelisa SemoqmedebiTisa aRZrvisa mbadisa mier yovelTaÁsa
(kavS., ganmart., bolosity., petr., 108, 12-14); aw ese Tanwarvlis saxed
iRmrTismetyuela Cuengan samobisaTÂs wignsa amas Soris loc-
visa sacavTasa (kavS., ganmart., bolosity., petr., 218.3-4)
RmrTismetyueleba-Á_ antik. _ 1. Teoriuli filosofiis dargi,
`umaRlesi, pirveli” filosofia; moZRvreba pirvelsawyisis,
RmerTis Sesaxeb; 2. qrist. _ RvTis sityvis Zieba, gadmocema,
gacxadeba, RvTismetyveleba – h` qeologi,a _ ravden saxed RmrTis-
metyuelebasa Sina mimoicvalebis mamisa da ZisaTÂs igive da
erTi saxeli uflebisaÁ (areop., saRmr., efr., 2.1); RmrTismetyuele-
baÁ romelime SeerTebulad mocemul ars da romelime ganyo-
filad (areop., saRmr., efr., 2.2); samobiT xedvisaTÂs saRmrToÁsa
bunebisa mwuervalsaca masca filosofosTa dRisasa platons
Tan-gamoiTanaebs, viTar mihronsa RmrTismetyuelebisasa, Cemi
ese RmrTismetyueli (kavS., ganmart., bolosity., petr., 209.24-27)
RmrTismetyvelebiT-i _ Teologiuri _ qeologikh, _ xolo zedawar-
werili ityÂs: prokle diadoxosi, platonurisa filosofosi-
sa, `kavSirni RmrTismetyuelebiTni~ (kavS., ganmart., petr., winasity.,
4.12-13); stÂqiod RmrTismetyuelebiTad iTqunes Tavni ese (kavS.,
ganmart., winasity., petr., 5.23)
RonisZieba-Á _ meTodi _ h` me,qodoj _ martivad iTqÂn yovelsa mom-
povnelobiTsa RonisZiebasa zeda (amon., mosaxs., tariW., 24,14)
RularWnil-i _ periskelh,j – mraval ukuÀ arian aRmosaCenelni
ukudavebisaTÂs misisa platonis mier da sxuaTa, aramed igini
RularWnil da Zniadgasagonebel arian (nemes., petr., 51, 7-9)

y
ynosa-Á _grZnobis saxe _ o;sfrhsij h` _ mesame grZnobaÁ ars ynosaÁ,
romeli-igi iqmnebis cxÂrTa mier da Seiyvanebs kuamlsa uSina-
ganes Tavisa(damask., gard., 121, efr.) // grZnobaÁ ars ynosaÁca, ro-

406
meli iqmnebis vidreme cxÂrTa mier, romelni aRavlenen or-
TqlTa tÂnisa mimarT(damask., gard., 121, ars.)
yovel-i _ 1. TiToeuli _ e[kastoj _ yoveli TxzvaÁ da urTierTas-
ziarebaÁ ricxuTamier [ars] (kavS., ganmart., petr., $2); esreve kanoni
ipyar yovelTa zeda sxeuleanTa da usxeuloTa zeda (kavS., gan-
mart., petr., $67); _ 2. mTeli – o[loj _ ese anu yovlisa sxeulisaTÂs,
anu kerZoÁsaTÂs (damask., dial., ars. 49,1); arsebaÁ gonebisaÁ sauku-
no ars, rameTu erTbamad yovelive (o[lh) ars (pr., kavS., petr., 169;
101.18-19); _ mTeli, mTlianoba _ o[lon _ yoveli (=TiToeuli) sama-
radmyoÁ erTbamad yoveli (=mTeli) ars (pr., kavS. petr., 52; 35,6); yo-
veli ukue yoveli erTbamad raÁve myofi ars da eziarebis myof-
sa, xolo ara yoveli myofi miemTxuevis yovlobasa (pr., kavS.,
petr., 72; 46.14-16); ars ese yoveli nawilTagan, da, daakldes Tu
raÁve nawili, daakninebs yovlobasa missa (pr., kavS., petr., 67; 44.1-2)
yovelgan-myof-i _ o` pa/si parw,n_ gamouTqumelad da usaxelod da
yovelgan myofsa da yovelTa Soris sapovnelsa miuwdomelad
da gamoukulevelad (areop., saRmr., efr., 7.1)
yovelTa-dambadebel-i _ o` pa,ntwn ktisma,twn dhmiourgo,j _ ars RmerTi
dausabamoÁ, dausrulebeli, saukunoÁ, uJamoÁ... yovelTa daba-
debulTa dambadebeli, yovlisampyrobeli (damask., gard., 35, efr.)
yovelTa mizez-i _ h` pa,ntwn aivti,a _ yovelTa mizezi da zeSTa yo-
velTa myofi arca uarseba ars, arca ucxovlo, arca usityo,
arca ugonebo, arca Ãorc ars, arca saxe, arca xat, arca ro-
melobaÁ anu raodenobaÁ anu simZime aqus, arca adgilsa Sina
ars, arca ixilvebis, arca grZnobadi Sesaxebeli aqus, arca
igrZnobebis, arca sagrZnobil ars, arca uwesoeba aqus da
SfoTi nivTierTa vnebaTaganiTa SfoTebiTa, arca uZalo ars
grZnobadTa davrdomilebaTa TanamokidulobiTa, arca naklu-
levanebasa Sina ars naTlisasa, arca cvalebasa gina xrwnile-
basa gina ganyofilebasa gina moklebasa anu warmdinareobasa,
arca sxuasa-ras grZnobadTagansa, arca-ras Sina ars, arca-raÁ
aqus maTgani (areop., said., efr., 4)
yovelTa mpyrobel-i _ o` pa,ntwn kra,twn _kualad amisTÂsca iTqumis
yovlisampyrobel RmerT-mTavrobaÁ viTarca yovelTampyrobeli
(areop., saRmr., efr., 10.1)
yovel-saxe-Á, yovelxat-i _ panei,doj _ yovelive raÁme mas [RmerTs]
erTbamad saxel-edebis:.. yovel-xati (pansch,moj), yovelsaxe,
usaxoÁ, usikeToÁ (areop., saRmr., efr., 5.8)
yovladdasawuvel-i _ o`lokau,twma _ moiRebvoda mfrinvelTaganca
yovladdasawuveli, xolo ÃboÁ da kravi, yovladdasawuvelad
qmnilni, qristesmiersa siCCoebasa sarwmunoebiT sakuTar-missa
qmnilTasa dahsaxavs (levit., gelaT., A 1108, 19r)

407
yovladZlier-i _ ars RmerTi dausabamoÁ, dausrulebeli, sauku-
noÁ, uJamoÁ... yovladZlieri, yovelTa dabadebulTa dambadebe-
li (damask., gard., 35, efr.)
yovloba-Á _ mTlianoba, sisrule, – h` o`lo,thj _ rameTu miiwevis
yovliTurTisa mSÂdobisa yovlobaÁ yovelTave arsTa zeda
martivobiTisa mis da erT-myofelisa da Seurevnelisa Zalisa
misisa moslviTa (areop., saRmr., efr., 11.2); ukueTu mospo erTi, ar-
ca yovlobaÁ, arca nawili, arca sxuaÁ raÁsme arsTagani iyos
(areop., saRmr., efr., 13.3); neoplat. _ 1. unawilo, TavisTavadi mTe-
li, sisrule _ to. o[lon _ ars yovloba pirvel nawilTaÁsa: da
dadev igi, zesTaÁ nawilTaÁ yovlobaÁ, erTTa da RmerTTa So-
ris (kavS., ganmart., petr., $180); _ yoveli yovlobaÁ anu pirvel na-
wilTaÁsa ars, anu nawilTagan, anu nawilTa Soris; rameTu mi-
zezsa Soris TiToeulTasa xilulsa guarsa, vityÂT yovlo-
bad pirvel nawilTaÁsa, romelica warmodga pirvel mizezsa
Soris; anu ziarebasa Soris nawilTasa (pr., kavS., petr., 67; 43.27-30);
ars ese yoveli nawilTagan, da, daakldes Tu raÁve nawili,
daakninebs yovlobasa missa (pr., kavS., petr., 67; 44.1-2); arca uzado
da zesTa TiToeulTa amaT myofobaTa yovlobaÁ, rameTu moqe-
ne arian nawilTa, romelTaganca Sedges, romelni ara arian
yovlobaÁ; da sxuaTa vieTca Soris warmodges, ar hyofs maT
yovlobaÁ, vinaÁ mizezi nawilTSorisTa yovlobaTaÁ, jer ars,
raÁTa iyos pirvel nawilTaÁsa. xolo Tu igica yovlobaÁ na-
wilTaganve iyos, da ara martiv yovlobaÁ, da kualad igi
sxÂsgan, da ese vidre usazvroobamde. xolo, Tu ars pirveli
yovlobaÁ, iyos ar nawilTagan igi yovlobaÁ, aramed pirvel
nawilTagan warmodgomil iyos myofobaÁ yovlobisaÁ (pr., kavS.,
petr., 69; 45.10-19); tomsa Soris ganicadne yovelni guarni, viTar
yovlobani da Semasrulebelni tomisani (kavS., ganmart., petr., $67);
2. nawilebisagan Semdgari mTeli, mTlianoba, erTianoba _ to.
e,k tw/n merw/n o[lon (o`lo,thj) _ da [ars] sxuaÁ yovlobaÁ, nawilTa mi-
er Sedgmuli: da dadev igi arsebasa Soros namdÂlmyofisasa
(kavS., ganmart., petr., $180); amas ukue Tavsa Soris ganhyofs urTier-
Tobisagan yovlobasa da ityÂs, viTarmed yoveli, raÁca-raÁve
iqmna yovel, iqmna TÂsTa nawilTagan, da mixuda pativsa da
wessa yovlobisasa da warmodga da eziara myofsa. xolo ara
yoveli myofi mixuda sazomsa yovlobisasa, rameTu nawilni na-
wilTani myofoba ukuÀ arian, magra yovloba _ ara (kavS., gan-
mart., petr., $73); vin kaci, viTar moiRe da iyos sofronikoÁs Ze
sokrati, yovlobaÁ ukue ars da iTqumis yovlobad, viTar na-
wilTa mier Seyrili, xolo guarad _ arRara, rameTu ar war-
moiqms TÂs-queSe sxuasa nawilebiTsa (kavS., ganmart., petr., $74); ese
kaci Sedga mier nawilTa, da ixilvebis yovlobaÁ kacisaÁ So-

408
ris TÂsTa nawilTa; da kualad yovlobaÁ nawilisaÁ, viTar Ãe-
lisaÁ: rameTu Ãeli, viTar Ãeli, nawili ars yovlisa guamisaÁ
(kavS., ganmart., petr., $67)
yovlebriv-i _ neoplat. _sruli, srulyofili _ o` o`liko,teroj _
yoveli ganRmrTobili, romelica iyos ufroÁs yovlebriv da
umaxlobeles pirvelisa dawesebul, umetes yovlebrivisa to-
misa mier myofTaÁsa iziarebvis (pr., kavS., petr., 137; 83,29-31; $136)
yofa-Á _ yofna, areboba _ to. ei=nai _ romeli Tavsa Soris TÂssa
iyos da ara sxuasa Sina mieRos yofaÁ, igi TÂTarseba ars (da-
mask., dial., efr., // ars., 1,6); arsebaÁ saxel-edebis yofisagan (damask.,
dial., efr., // ars., 13,4); ver SemZlebeli TaviT TÂsiT yofasa, ara-
med sxuasa Sina mqonebeli yofisaÁ, SemTxueviTi ars (damask., di-
al., ars., // efr., 1,6); _ to. o;n _ qmnaÁ ukue ars aryofisagan yofad
gardmocvalebaÁ, xolo xrwnileba _ yofisagan aryofad (amon.,
mosaÃs., tariW., 86.22)
yofad-i _ momavali dro, drois kategoriis saxe _ me,llwn _ xo-
lo saxeni odesobiTisa Sesmenisani arian egodenni, raodenni
arian ganyofilebani Jamisani, xolo sam arian igini: aw-myofi,
gardasruli, yofadi (damask., dial., ars. 42,1)
yofa-qceva-Á _ eTika _ to. h;qoj _ yofa-qcevaÁ vidreme ars samkauli
kacisaÁ, xolo samkauli _ srulebaÁ TiToeulisaÁ (amon., mosaÃs.,
tariW., 16,23)
yofiereba-Á _ to. go,nimon _ yofierebaÁca da cxovel-yofaÁ da aR-
maorZinebelobaÁ da srul-myofelobaÁ ars maT Tana (areop.,
zec., efr., 15.6)

S
Segulissityua-Á (ix. TanSesityua) _ silogizmi _ o` sullogismo,j _
SegulissityuvaÁ Semokrebul ars orTa WeSmaritTa winadade-
baTagan da Sesrulebisa (damask., dial., ars., 51,1)
Sedgmul-i _ Sedgenili, Txzuli, kompoziti _ sunech,j _ aqus mas gu-
ami mtkice da Sedgmuli (bas., equs., g. aT., 21, 35); _ suntiqhme,non _ [Sed-
gmuleba] ziarebaÁ vinaÁve ars SedgmulTa, vinaÁTgan morTulebaÁ
Sedgmulebaa (nemes, petr., 1; 2.3-4); _ to. su,nqeton _ yoveli Sedgmuli
moqene ars, daRaTu-da ara maTdami, romelTagan ars kidi, aramed
maTdami, romelTaganca Seidga (pr., kavS., petr., 127; 78.20-22)
Sedgma-Á _ SeerTeba, Sezaveba, sinTezi _ su,nqesij _ ar egebis,
Tumca pirvel erTisa iyo erTi, da arca pirvel simravlisa
SedgmaÁ raÁsave anu erT-qmnaÁ, TÂnier erTisa (kavS., ganmart.,
petr., $1); cnobisa da aRuwyebisaTÂs ars saTanadoÁ, da gakueTi-
sa da Sedgmisa da ukunqcevisa (kavS., ganmart., winasity., petr., 6.12)

409
Sedgmuleba-Á _ SeerTeba, Sezaveba, sinTezi _ sune,ceia, su,nqesij _
uCemebeli erTi arca bunebasa TanSekrul da arca arsebasa da
Sedgmulebasa (kavS., ganmart., winasity., petr., 3,23-24)
Sedgmuleba/-oba-Á _ Sedgeniloba, sinTezi _ h` su,nqesij _ rameTu
ziarebaÁ vinaÁve ars SedgmulTa, vinaÁTgan morTulebaÁ Sed-
gmulebaa (nemes, petr., 1; 32.3-4); yoveli SedgmulobaÁ sxuÀbr uRo-
no ars qmnad, TÂnier viTar-igi pirvel hqondis, romelTagan
igi Sedgmula (nemes., petr., 1; 32,1-3)
Sedgomileba-Á _ Sedgeniloba _ ese xedvani simartivesa arseba-
Tasa da Sedgomilebasa maTsa wina-miyofen Cuen (kavS., ganmart.,
petr., $58)
SeerTeba _ e`no,w _ man miuwdomelman Sezava pirvelad Senadgad
da SeaerTna orni ese SemoqmedebiTni arsTa wyaroni (petr., kavS.,
ganmart., 89; 142.18-20); _ yovelsa SeerTebulsa pirveli erTi Seaer-
Tebs (kavS., ganmart, petr., $1)
SeerTeba-Á _ h` e[nwsij _ ar vinaÁme Seicvalebis suli SeerTebasa
Sina (nemes., petr., 53.18-19); _ dogmat., _SeerTebiT ukue da sazoga-
do ars erT-mTavrobisa samebisa zeSTaRmrTisa RmrTeebaÁ, zeS-
Tasaxierebisa saxierebaÁ (areop., saRmr., efr., 2.4); RmrTeebaÁ orTa
bunebaTagan qmnilad aRviareb ufalsa Cuensa uwinares SeerTe-
bisa _ kualad TÂsagan aqundis TiToeulsa maTsa TÂsebaÁ
TÂsad ganyofili _ SeerTebuli ganyofasa Sina da ganyofili
SeerTebasa Sina (areop., saRmr., efr., 2.4); _ neoplat. _ h` e[nwsij _
[erTebrTa] RmrTivobaÁ SeerTebisa mier [ars] (pr., kavS., petr., 165;
99.12-13); _ erTebrni romelnime srulni TÂTerTisgan warmoiCin-
nes, xolo nabrwyinni _ SeerTebisagan (pr., kavS., petr., 64; 42.26-27);
arca yoveli SeerTebaÁ [ars] RmerT, aramed TÂTsruli oden
erTi mxolod (pr., kavS., petr., 64 42.31-32); _ h` sune,ceia _ TiToeulsa
wessa zeda ars vidreme ziarebaÁ da SeerTebaÁ da igiveobaÁ
(pr., kavS., petr., 21; 19.1-2)
SeerTebul-i _ neoplat. _ e`nwme,noj _ yoveli SeerTebuli sxua
ars TÂTerTisa, aramed, ars Tu SeerTebuli, eziarebis igi
raÁTave erTsa, vinaÁca iTqumis igi SeerTebulad (pr., kavS., petr.,
4; 5.14-16); yoveli simravle anu SeerTebulTagan ars, anu erTTa-
gan (pr., kavS., petr., 6; 7.28-30); _ to. prw,twj e`nwme,non _ jer-ars ukue,
raÁTa iyos pirveli SeerTebuli erTTagan da vpooT dasaba-
miT-gamoÁ (pr., kavS., petr. 6; 7.29); yovelsa SeerTebulsa pirveli
erTi SeaerTebs (kavS., ganmart., petr., $1)
Sezaveba/-Á _ h` kra,sij _ hgavs, romelTagan ityÂs [Ralinos] viTar-
med Sezaveba arso suli (nemes., petr., 2; 33. 6-8); man miuwdomelman
Sezava pirvelad Senadgad da SeaerTna orni ese SemoqmedebiT-
ni arsTa wyaroni (kavS., ganmart., petr., $ 89); kera,nnumi _ yoveli su-
lieri da usuloÁ sxeuli oTxTagan Sezavebula asoTa, rame-

410
Tu amaTi SezavebaÁ sxeulTa aRiquams (nemes., petr., 33.15) _ to. mik-
to,n _ [winaaRrCevaÁ] ars Sezavebul raÁme ga[n]zraxvisagan da
mimosjisa da wadilisa (nemes., petr., 33; 136, 14-16)
Sezavebul-i / Senazav-I _ yoveli Jamsa-Soris dawyebuli aRgebu-
li ars, ese igi ars Sezavebuli (kavS., ganmart., petr., $206); aRdno-
bad ityÂs, viTar ese oTxTa asoTa mier SenazavTa (kavS., ganmart.,
petr., $35)
Sezavebuleba _ TÂT man [Ralinos] cxra saxe yofaÁ `Sezaveule-
baTa wignsa~ Sina gamoaCina, rvaTa ukuÀ ZnelSezavebulad
ityÂs, xolo mecxresa _ keTilSezavebulad (nemes., petr., 2; 34, 1-4);
_ aw Tu Sezavebuleba ars suli, araraÁ iyos usulo (nemes.,
petr., 33.15-16)
Sekeca-Á _ gamravleba _ ukue kualad da kualad SekeciTa vidre
usazRvroobadmde (kavS., ganmart., petr., $159)
Sekecil-i _ gamravlebuli _ arca Sekecil [ars] erTi mizezisaÁ
da ganmravlebul (kavS., ganmart., petr., $30)
Sekreba-Á _ logik. _ dasabuTeba, silogizmi _ o` sullogismo,j _
Sekrebani gamoCinebisa nawil arian (damask., dial., efr. 52,13); ix.
SemokrebaÁ, TanSesityuaÁ
SemanivTebel-i _ stoiceiwtiko,j _ amas-Tana eseca sacnaur iyavn, vi-
Tarmed TiToeulisa yovlisa pirvel-mogonebuli saxe SeerTe-
bad iTqumis SeerTebulTa da yovelTa SemanivTebel ars erTi
(areop., saRmr., efr., 13.3)
Semasrulebel-i _ aristot. _ enteleqia, dasrulebulobaSi myo-
foba, potenciis srulyofa, srulyofis Tavis TavSi qoneba _
h` evntele,ceia (< evn to. te,loj e;cein) _ ars ukuÀ nivTi Zali, xolo gua-
ri _ Semasrulebel (nemes., petr., 36, 18-19); TÂT Tuali iTqumis
nivTad... aramed guari vinaÁve da Semasrulebeli TÂT igi pir-
veli _ mxedvareobaÁ ars TualisaÁ da SemZlebeli xedvasa
misda micemad, xolomeore Semasrulebeli TualisaÁ ars moq-
medebaÁ, romliTa mxedvareobs. iZieboded, Tu viTar awRa So-
bilsa lekusa arca erTi aqus SemasrulebelTaÁ (nemes., petr.,
37.3-8); xolo aristotelman [Tqua sulisa yofad] pirvel Semas-
rulebelad bunebiTTa SesaqmebiTTa sxeulTasa, cxovrebisa Za-
lad oden mqonebelTad (nemes., petr., 24.16-18); xolo aristoteli
sulsa Semasrulebelad ityodis raÁ, araÁT udare daerTvis
maT, romelni romelobad ityÂian mas (nemes., petr., 6,11-13)
SemasrulebelobiT-i _ sumplhrwtiko,j _ SemomsazRvreli, Semasru-
lebeli _ amaTganni romelnime SemasrulebelobiTni arian ar-
sebisani: naTesavi da saxe da SuaÁ amaTi ganyofilebaÁ, romel-
ni arsebiTad iwodebian, rameTu eseni Semasrulebel arian
yovlisa cxovelisa (amon., mosaÃs., tariW., 29,13)

411
SemdgomobiT-i wes-i _ neoplat. arsis rigSi meoradi, Semdgomi
adgili _ h` deu,tera taxij _ ar vinaÁ Seicvan Zali uzesTaesTaÁ,
romelTa hqondis wesi SemdgomobiTi (pr., kavS., petr., 150; 91.2-3)
Semecneba _ Semecneba, Secnoba, gageba _ h` dia,gnwsij _ keTilisa
da borotisa cnobadi xe ars mravalsaxisa mis xedvisa Semec-
nebaÁ, romel ars mecnierebaÁ TÂsisa bunebisaÁ(damask., gard.,
ars., 106); kualad eseca Seimecne, viTarmed yoveli mizezoani
TÂsisa mizezisa mimarT, viTar nawili ars (kavS., ganmart., petr.,
$108) _ ginw,skw _ arcamca mamani da SÂlni urTi-erTas imecneb-
des (nemes., petr., 47; 167.10-11); rCeulad Seemecnebis TÂT mas sityua-
saca (amon., mosaÃs., tariW., 101,37) _ h` evpisth,mh _ amis mier ukue uwy-
nis (ginw,skei) RmerTman arsni ara Tu SemecnebiTa arsTaÁTa,
aramed cnobiTa Tavisa TÂsisaÁTa (areop., saRmr., efr., 7.2)
SemTxueva-Á _ logik _ aristot. aTi kategoriidan erT-erTi: vne-
ba _ to. pa,scein _ aTTa SesmenaTa da naTesavoanTa naTesavTagani
erTi igi pirveli arseba ars, xolo cxrani _ SemTxveviTni ese
igi arian; pirvelad arsebaÁ, meored raodenobaÁ( meaTed Sem-
TxuevaÁ (damask., dial., efr. 22,13); _ to. pa,qoj, to. pa,scein _ vneba _ Sem-
Txuevasa, gina vnebasa Tavsa Sorisca TÂssa da sxuasaca Soris
aqus mizezi vnebisa, gina SemTxuevisaÁ (damask., dial., efr. 39,2)
SemTxueviT-i 1. ganzraxviT, winaswar arCeviT _ proairetiko,j _ fi-
losofosobaÁ ars wurTaÁ sikudilisaÁ, SemTxueviTisaÁca da
bunebiTisaÁca (damask., dial., efr. 52,3); 2. logik._ SemTxveviTi, SeZe-
nili, araaucilebeli, ganSorebadi, aqcidencia, cvalebadi Tvi-
seba, romelsac damoukidebeli arseboba ara aqvs _ sumbebhkw,j _
SesaZlebel ars… ganSorebaÁ SemTxueviTisaÁ amis (damask., dial.,
efr. 6,3); _ sazogadoÁ vidreme ganyofilebaÁ ars ganSorebadi
SemTxueviTi (damask., dial., ars. 6,3); SemTxueviTi igi ars, romeli
ver SemZlebel iyos TaviT TÂsiT srul-yofad (damask., dial.,
efr. 1,3) // SemTxueviTi ars arsebasa Sina xiluli, ver SemZle-
beli Tavsa Soris TÂssa yofisaÁ (ars.); ara yovelni moklebani
ganCinebiTad iTqumian, aramed moklebaÁca SemTxueviTad saTqu-
mel ars, viTar-igi ars sibrme da siyruve (damask., dial., efr.
38,20); _ to. sumbebhko,j _ SemTxueviTi ars ÃmaÁ daniSvnviTi mraval-
Ta da saxiTa ganyofilTad viTar-yofisa Soris Sesmenili (a-
mon., mosaÃs., tariW., 51,34); raÁc-raÁve bunebiTTa xedvaTa Soris
zedSemosrulad da SemTxueviTad xedo, mun ars da tom ars
(kavS., ganmart., petr., $18); viTar vixilavT yovelTa SemTxueulTa
da zedSemosulTa zeda (kavS., ganmart., petr., $3)
Semokreba-Á _ logik. _ 1. sagnis, movlenis gansazRvrebis Sedge-
na _ suni,sthmi _ Semokrbebis gansazRvrebaÁ naTesavTagan da Ti-
TosaxeTagan arsebiTTa ganyofilebaTa (damask., dial., efr., 16,4); _

412
2. silogizmi _ o` sullogismo,j _ SemokrebaÁ SeinivTebis orTa WeS-
maritTa winadadebaTagan da SesrulebaTa (damask., dial., efr. 51,1)
SemosazRvra _ pepe,rastai _ ese mciredTa mier SemoisazRvra kano-
ni aristoteles `orRanoÁsaÁ~ (kavS., ganmart., petr., $1)
Semoqmed-i _ poih,saj _ yovelnive gonebani uswavlel arian da
araraÁ ars arsTa Soris undo da arca ganusazRvrebel, ara-
med yovelTave moaqus saswauli sibrZnisa SemoqmedisaÁ (bas.,
equs., uZv., anon., 129, 23-25); _ o` dhmiourgo,j _ dabadebaÁ misi yovelTa
dambadebelman da Semoqmedman srulyo, (bas., equs., g. aT., 6, 9-10);
Semoqmedsa yovelTasa hqonan yovelni Tavsa Soris TÂssa maga-
liTobiT (amon., mosaÃs., tariW., 35,19); rameTu Semoqmedsa ukue Tavsa
Soris TÂssa aqus mizezi SemoqmedobisaÁ (damask., dial., ars. 39,2);
[RmerTi] yovlisa iZulebisagan araÁsTÂn oden ara Soris darCo-
mil ars, aramed ufal da Semoqmedca ars (nemes., petr., 38; 149.25-26)
SemoqmedebiT-i mizez-i _ o` poihtiko,j ai;tioj _ arca vidreme qmnadTaÁ
da momÃdomTa Soris romelTaÁ SesaZlebel iyos da sxuÀbrca
yofaÁ, TÂs-Soris ukuÀ mqonebelTaÁ mizezsa SemoqmedebiTsa (ne-
mes., petr., 40; 155.12-15); _ neoplat. _ arsis warmomSobi, Semoqmede-
biTi, demiurgiuli mizezi _ to. dhmiougiko,n _ yoveli Semoqmede-
biTi [mizezi] SedgomilTa guarTa aRqmnasa da upirveles wesi-
sa maTisa ars (pr., kavS., petr., 157, 95.4-6); _ SemoqmedebiTi simrav-
lisadmi awarmoebs naqmTa, aramed gansazRvrebiTi erT-guar-
hyofs myofTa moqcevsa (pr., kavS., petr., 157; 95.10-14) ufro da sayo-
velTao mamebrivi mizezi SemoqmedebiTsa mizezsa, rameTu mameb-
rivi vidre aobaTamde gaswuTebis, rameTu araobisagan aRiqms
(kavS., ganmart., petr., $ 157)
Semo-cva _ sune,cw _ usazRvrooba Semoscavs (sune,cwn) TÂssa TÂTe-
basa da gnisazRvrebs da ara ars TÂT TÂsda usazRvro (pr.
kavS., petr., 93; 58.4-5)
Semouwerloba-Á _ SemousazRvreloba _ h` avpeiri,a _ [ziarebiT
RmerTi] iqmnebis erTisguar ziarebiTa, da usazRvroobasa da
Semouwerelobasa ganeyenebis (pr., kavSir., petr., 117; 72.9-10)
Semowera _ SemosazRvra, Semofarglva _ perigra,fw _ ara Cuen-mi-
ersa cnobasa Sina Semoiwerebis yovelive saRmrToTa Zali (are-
op., saekl., efr., 7.III.10); erTmyofi ganhzoms da Semoswers visdaca
mimarT miiqmnas (pr., kavS., petr., 117;72.6-7); yoveli ricx usazRvro
ars, aramed ganisazRvrebis da Semoiwerebis erTisa mier (kavS.,
ganmart., petr., $117)
Semwynarebloba _ dektiko,j _ xolo qeruvimTa saxeli ganacxadebs
mcnobelobasa maTsa da RmrTis mxilvelobasa da uzenaesisa
mis naTelT-mocemisa Semwynareblobasa da mxedvelobasa (areop.,
zec., efr., 7.1)
Senakec-i _ namravli _ raÁc-raÁve iyos guari: anu aTi, anu asi,
Senakeci aTisaÁ (kavS., ganmart., petr., $21)
413
Sendoba-Á _ h` suggnw,mh _ kaci mxolod ara sityÂer-oden ars, ara-
med-da cxovelca, rameTu saÃmarni cxovelisani da vnebani mra-
valgzis garemoicven gulissityuaTa, aramed odes-raÁ aRixed-
nes, evltis amaT da mihmarTebs saTnoebaTa zeda da wyalobasa
marTlisagan miemTxuevis, meZiebeli Sendobasa (suggnw,mhj) (nemes.,
petr., 1; 16.20-24); amas uxucesobasa kaci sakÂrvelebiT Rirs-iqmna:
ramTu ese mxolod Sendobasa miemTxuÀvis, Seinanos Tu (nemes,
petr., 1; 16.8-9)
Serabameba _ prose,kein _ Sesabameba, Sefardeba _ ar Seerabamebis
ese bunebiTsa qmnasa, da arca qmnis dasabamTa mizezTa (pr., kavS.,
petr., 27; 23.29-30); _ romelman TÂTebaÁ TÂsi esreT amravalZala,
romel SemdgomTa TÂsTa aarsebs da Zalsaca Seurabamebs arse-
baTasa (kavS., ganmart., petr., $7)
Serabameba dawesebiT _ neoplat. arsis wes-rigis mixedviT Sesaba-
misobaSi moyvana, Sesabameba (keTilobasTan) _ avna,logon _ TiToe-
ulsa wessa Soris RmrTebrivTa ricxuTasa mamobrivi emZRuarvis
tomi, warmoaCens TÂsgniT yovelTa da aRamkobs, vinaÁ dawesebiT
urabamebs keTilobasa (pr., kavS., petr., 151; 91.23-26); rameTu urabameben
gonierTa da gonebiTTa rameTu viTar aqus sulsa gonebisa mi-
marT, [egreTve]-da _ gonebasa namdÂl myofisa mimarT (pr., kavS.,
petr., 164; 98.21-22)
Serabamebul-i _ Sesabamisi, Sesatyvisi _ su,stoicoj _ sadaÁTca ar-
sebiTi da pirveli aRZrvaÁ, munadve kualad ukunqcevaÁ Seraba-
mebuli (kavS., ganmart., petr., $42)
Sesabam-i _ Sesatyvisi, Sesabamisi, analogia _ avna,,vlogoj _ ricxuni
msgavs arian urTi-erTas, romelTani guÀrdni Sesabam iyvnen
(nemes., petr., 28,25-26); _ h` avnalogi,a _ viTar orsaca aqus Sesabami
oTxisa mimarT, xolo samsa equsisa mimarT (nemes., petr., 28,28_29,1);
_ o` lo,goj _ saWiro ars, raÁTa yovlisa nawilebiTisa sulisa
etlsa Sesabamive hqondis saRmrToÁsa etlisa mimarT, viTar
ars igi misda mimarT (pr., kavS., petr., 205; 123.15-16)
Sesabam-i Zal-i arsebisa-Á _ arsebis Sesabamisi potencia, unari _
th,n du,namin kata. th.n ouvsi,an _ arsebasa Tu miscems warmoCinebul-
sa, da Zalsaca Sesabamsa arsebisasa warmouyenebs (pr., kavS. petr.,
$7; 8.18-19)
Sesamecnebel-i _ gnwsto,j _ SesamecnebelTa hnebavs mecnierebisa
queSe gareSecvul-yofnaÁ (amon., mosaÃs., tariW., 17,8)
Sesarabam-i _ Sesatyvisoba _ o` lo,goj _ yovelsa sulsa nawilebiT-
sa eseviTari aqus Sesarabami saRmrToÁsa sulisa mimarT, rom-
lisa QueSe dawesabula arsebiT, viTar etlsa missa etlisa
misisa mimarT (pr., kavS., petr., 205; 123.112-14)
SesatyÂs-i _ Sesabamisi, Sesaferisi _ a`rmo,zwn _ ese... mxolod ka-
cisa oden ars SesatyÂs (damask., dial., ars. 7,3); aRhracxs daniSnu-

414
lobaTa saxisaTa, SesatyÂsTa sityÂerebiTisa mofardulobisa-
Ta (amon., mosaÃs., tariW., 55,7); _ avnalogiko,j _ raÁTa amaTda Sesaty-
ÂsiTa mecnierebiTa, raoden gueZlos, yovelTa mizezisa mimarT
aRyvanebul viqmnneT (areop., saRmr., efr., 5.9); _ avko,luqoj _ arRasada
uwyebula, Tu raÁ-me ars suli Cueni arsebiT, da ara SesatyÂs
ars pirvel ZalTa da moqmedebaTaTÂs TqumaÁ (nemes., petr., 11, 19-21)
Sesityua-Á _ silogizmi _ sullogismo,j _ samTa mier SesityuaTa aR-
moaCens: anu umjobes arso, anu udares, anu swor (kavS., ganmart.,
petr., $7) ix. TanSesityuaÁ
SesityÂT-i _ silogisturi _ sullogistiko,j _ [proklem] TÂT aris-
totelis mier mopovnebulTa SesityÂTTa kanonTaÁT Cemebuli
simarTle, romliTa urRuevdes platons peripatoelni, ganacx-
ada da umdgmo-yo (kavS., ganm., winasity., petr., 5.14-17)
Seswaveba-Á _ Seswavla _ Seiswaven ese xedvani, rameTu suli ars
mizez da wyaro cxovelobisa (kavSir., ganmart., petr., $188); kualad
saTanado ars SeswavebaÁ (kavSir., ganmart., winasity., petr., 8.15-16)
Sesaqme _ dabadeba _ to. gene,sqai _ RmerTman pirvel aw xilulTa
amaT Sesaqmisa gonebad raÁ moiRo da ineba araarsTa arsad
moyvanebaÁ, erTbamad moigonaca, Tu viTari jer iyo soflisa
amis arsebaÁ (bas., equs., g. aT., 17, 6-9)
Sesityuva-Á _ silogizmi _ o` sullogismo,j _ rameTu kleanTos esevi-
Tarsa Txzavs Sesityuvasa (nemes., petr., 28, 18-19); rameTu ara jer-
ars iWuneulTagan SesityuvaTa Sekrebad aRsarebulTagan (ne-
mes., petr., 30.4-5)
Sesmena _ logik. _ gamoTqma, msjeloba _ kategore,w _ naTesavnica
Seisminebian saxeTad (damask., dial., ars. 8,1); romelnime qued-sxe-
nan, xolo romelnime _ Seisminebian (amon., mosaÃs., tariW., 38,18); _ h`
kathgori,a _ aTi uzogadesi kategoria _ ese arian aTni sityuani,
romelni-ese vieTTÂsme SesmeniT iTqumian (damask., dial., efr. 22,13)
Sesruleba-Á _ logik. _ danaskvi silogizmSi _ to. sumpe,rasma _
SemokrebaÁ SeinivTebis orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da
SesrulebaTa (damask., dial., efr. 51,1); SegulissityuvaÁ Semokre-
bul ars orTa WeSmaritTa winadadebaTagan da Sesrulebisa
(damask., dial., ars. 51,1); urTierTasi CuenebaÁ (=wre dasabuTebaSi)
ars upirvelesisa Sesrulebad Semqmneli da SesrulebisaÁ _
kualad upirvelesad (amon., tariW., 59,2); _ to. avpote,lesma _ Sedegi _
raodenad.. da raebad ganiwvalebis filosofosobisa TiToeu-
li kerZoÁ da raÁ aqus SesrulebaÁ, Tqumul ars (amon., mosaÃs.,
tariW., 20,26); _ aristot. _ potenciis, SesaZleblobis Sesruleba,
ganxorcieleba, realizeba _ h` evntele,ceia _ moZraobaÁ ars Ses-
rulebaÁ ZalisaÁ (damask., dial., efr. 48,1); Sesrulebad ukue
uwodT rvalisa mis, romeli iyos Zal Zeglisa, raJams daid-
nos da STaisxas (damask., dial., ars. 48,1); ix. Semasrulebeli

415
Seudgmel-i _ Seudgeneli, martivi _ dianÂaÁ ara ars martivi da
Seudgmeli igi gonebaÁ (kavSir., ganmart., winasity., petr., 6.32)
Seurevnel-i _ Seurwymeli, Seureveli _ a;miktoj _ erTsa Soris
yoveli simravle ricxuTaÁ Seurevnelad da Seurwymelad, ga-
nuyofelad da ganuwvalebelad [ars] (kavSir, ganmart., petr., $51)
Seurwymel-i _ Seureveli _ avsu,gcutoj _ ricx erTebri ixilo
TÂTerTsa Soris Seurevnelad da Seurwymelad da ganuyofe-
lad, romelsa miT ewoda erTebrivad ricxuad, rameTu yoveli
moaqus TÂs-Soris erTsa, viTar-ese ricxusa erTsa-Soris yove-
li simravle ricxuTaÁ Seurevnelad da Seurwyumelad, ganu-
yofelad da ganuwvalebelad (kavSir., ganmart., petr., $51)
Seurwymeloba-Á _ to. avsu,gcuton _ Seurwymelobasa maTisa SeerTebi-
sasa sacxado hyofs mziarebelTa ganTÂTebuli ganyofilebaÁ
(kavSir., ganmart., petr., $176)
Seurwyumel-i _ Seureveli odes raÁ SeerTeboden igini, ar Tan-
Seixrwnebodin igini, romelTad SeerTebul iyunen da aw ukuÀ
SeerTebul ars da Seurwyumelad SeerTebul ars sxeulTad
suli (nemes., petr., 53.21_54.3)
SeuZlebel-i avdu,natoj _ aramed ese SeuZlebel, rameTu usazRvro-
Ta nawilTagan usazRvroÁ yovlobaÁ arasada Sedges (kavS., gan-
mart., petr., $4)
Seuwerel-i _ SemousazRvreli, Semouwereli, _ avperi,grafoj _ da-
uSTebisve mizezsa Soris zesTaÁ TÂsi da Seuwereli (kavS., gan-
mart., petr., $93) Seurevneloba-Á _ to. avmige,j _ ganmwmendelobiTi
miscems Seurevnelobasa udaresTa mimarT RmrTebrivisa mier
ricxÂsa (pr., kavS.; petr., 156; 94.11-13); _ to. avsu,mfuron _ TavTa Soris
TÂsTa gamoaCineben saRmrToTa moqmedebaTa dawesebulebasa
da Seurevnelobasa
(areop., saekl., efr., 5.I.7)
SeusazRvrebeloba-Á _ h` avoristi,a _ umecar varT zeSTaarsebisasa
missa mougonebelsa da gamouTqumelsa SeusazRvrebelobasa
(areop., zec., efr., 2.3)
Seuqmnel-i _ avge,nnhtoj _ gurwams ukue erTisa mimarT RmrTisa,
erTisa dasabamisa dausabamoÁsa, augebelisa, Seuqmnelisa (da-
mask., gard., ars., 45)
Seucav-i _ SemousazRvreli, Semouwereli, Semoucavi _ avperi,grafoj
avperi,lhptoj _ ars ukue Soris uzesTaesTa SemdgomTagan Seucavi
da Seuwereli Zali (pr., kavS., petr., 150; 91.2-3)
Seucvalebel-i _ avmeta,blhtoj _ Seucvalebeli _ romel vity Seucva-
lebelsa mas dasabamsa da mizezsa da Zalsa (damask., dial., efr. 13,1)
SeuZrvel-i _ hgies RmerTi TÂT Tavsa Soris TÂssa da SeuZrvel-
sa masveobasa zeda mdgmoobiT damtkicebul ars da zeSTadam-
yarebul ars (areop., saRmr., efr., 9.8)

416
SeuZrveloba-Á _ h` avkinhsi,a _ yovelTa zeda cnobilisa wina-gamo-
mavalobisa SeuZrvelobad (areop., saRmr., efr., 11.1); yovelsave da-
adginebs mtkicesa mas zeda da miudrekelsa Zalsa da SeuZrve-
lobasa TavTa TÂsTa mimarTisa mSÂdobisasa (areop., saRmr., efr.,
11.3); _ to. avki,nhton _ rameTu yovelsave uyuars Tavisa TÂsisaTÂs,
raÁTa mSÂdobiT iyos da erTobiT da Tavisa TÂsisa mimarT da
Tavisa TÂsisaTa aqundes SeuZrvelobaÁ da ganuvrdomelobaÁ (a-
reop., saRmr., efr., 11.3)
Seuwerel-i _ SemousazRvreli, Semouwereli, Semoucavi _ avperi,leptoj
_ Seuwerel [ars] misgan, vis mimarTca iyos usazRvro (pr., kavS.,
petr., 150; 91,7-8); _ avperi,grafoj _ viTar usazRvro TiToeuli, es-
reTca Seuwereli (pr., kavS., petr., 93; 57.27)
Seqmnil-i _ dabadebuli _ pepoih,menoj, gegono,j _ ukueTu boroti da-
ubadebel ars, arca RmrTisagan Seqmnil ars igi (bas., equs., uZv.,
anon.., 34, 8-9)
Seyovleba _ aw aqa samusod gasxuaebulTa [ÃmaTa] zeda ixilo _
mzaxrsa, Jirsa da bamsa erTobaÁ SeyovlebisaÁ (kavS., ganmart., bo-
losity., petr., 217)
Secvaleba-Á _ cvalebadoba, cvlileba, Secvla _ h` avlloi,wsij _ moZra-
obad aristotele Secvalebasa ityÂs (damask., dial., efr., ars., 48,10)
Secvalebad-i _ metablhto,j _ yovelsa miudrekelisa mizezisagan
qmnilsa Seucvalebeli aqus myofobaÁ, da yovelsa midrekadisa
mier warmoCenilsa _ Secvalebadi (pr., kavS., petr., 76; 49.15-17)
Secvalebadoba-Á _ h` troph, _ rameTu moZravobaÁ misi keTilad msa-
xurebiT gulisÃmis sayofel ars ara daupyrobelobad, arca
Secvalebadobad, anu sxuaobad, anu adgil-adgil mimomoZravo-
bad (areop., saRmr., efr., 9.9)
Sewyobileba-Á _ wesrigi, harmonia _ h` a`rmoni,a qei/a _ Cueni ese
mRdelTmTavrobaÁ maTve keTilad SemkobiliTa wesiTa wes-
TmTavrobisaÁTa saRmrTod Sewyobilebisaebr SemdgomobaTaÁsa
da Zalisaebr TiToeulisa maTda datevnaTaÁsa mRdelTmTavro-
biT aRiyvanebian yovlisave keTilad Semkobilebisa zeSTadasa-
bamisaÁsa dasabamisa da dasasrulia mimarT (areop., zec., efr., 10.1)
SexudomiT-i Sesmena-Á _ vnebis kategoria _ h` tou/ pa,scein kathgori,a _
...aRiyvanebis SexudomiTisa Sesmenisa mimarT (damask., dial., ars. 38,15)
Sinaganmdebare sityua-Á _ o` evndia,qetoj lo,goj _ kualad, ganiyofvis
sityÂerobaÁ sulisaÁ Sinaganmdebarisa sityÂsa da Ãmovanisa
mimarT (damask., gard., ars., 125)
Sobiloba-Á _ h` ge,nhsij _ mamaÁ da Ze da suli wmidaÁ yovliTurT
erT arian, TÂnier uSobelobisa da Sobilobisa da gamomava-
lobisa (damask., gard., efr., 35); SobilobaÁ iTqumis pirvelad ukue
sityÂsaTÂs RmrTisa, romeli-igi mxolod TanaarsebiT mamisa-
gan iSva (damask., gard., efr., 231)

417
SorisdadebiT-i sityua-Á _ Sinagani, endiateTuri metyveleba _ o`
evndia,qetoj lo,goj _ sityuaÁ mravalsaxed iTqumis, rameTu iTqumis
warmoCeniTi sityuaÁ, xolo iTqumis SorisdadebiTica sityuaÁ
(amon.,mosaÃs., tariW., 147,16)
Sorismdebare sityua _ Sinagani, endiateTuri metyveleba _ evndiaqe,toj
_ ars ganwvalebaÁ mebr sxvÂTa saxiTa sityÂerebisaTÂs sulisa,
romel ars aw wodebuli Sorismdebared sityuad da garemosi-
lad (nemes., petr., 93, 1-3)
SorismdebareobiT-i _ Sinagani, endiateTuri metyveleba _ evndiaqe,toj
_ ars ukuÀ SorismdebareobiTi sityuaÁ Soris gulisa mimo-
sityuvasa qmnili (nemes., petr., 93, 3-5)

C
Cuenmieri – evf v h`mi/n – TÂTelmwifebisaTÂs sityuasa, ese igi ars –
CuenmierisaTÂs, pirvelad ukuÀ aqus saZiebeli (nemes., petr., 151, 7-8);
arian viname da Cuenmiernica raÁ-me da rameTu ufal vidreme
varT romelTame saqmeTa (nemes., petr., 154, 3-4)
CuenqueSe-Á – Cvenze daqvemdebarebuli _ evf vh`mw/n – yovelTa vityÂ
ara CuenqueSeTa, rameTu CuenqueSeni ara winagangebulebisani
arian, aramed Cuenisa TÂTmflobelobisani (damask., gard., 141, ars.);
Cueva-Á – wurTaÁ da CuÀvaÁ yovelTa mier aRsarebul ars, romel
Cuen-mier ars, aramed wurTani vidreme ufal CuÀulebaTa arian
(nemes., petr., 39; 153.6-7)
Cueuleba-Á _ 1. mdgradi Tviseba – h` e[xij _ xolo romelobaTagan-
ni romelnime sulierTa guamTa Sina ixilvebian, viTar-igi Ãe-
lovnebaÁ da saTnoebaÁ( da ewodebis guar da Cueuleba (damask.,
dial., 38,3, efr.); wurTani vidreme arian ufal CuÀulebaTa, rameTu
CuÀulebaÁ buneba vinaÁme [ars] gareTmogebul; xolo, Tu rad-me
ufal CuÀulebaTa ars wurTaÁ, xolo Cuen mier ukuÀ _ wurTaÁ,
Cuen-mierve vinaÁme-da CuÀulebaÁca; xolo, vinaÁTgan Cuen mier
CuÀulebaÁ, amaTica Cuen mierve-da saqme CuÀulebaTaebr, rameTu
CuÀulebaTad saqmeni misda marjuÀbul, rameTu, romelsa mar-
Talni qondin, CuÀulebani vinaÁ marTlivnica isaqmnes, usamar-
Tloman _ usamarTlonica (nemes., petr., 39; 153.7-14)
CueulebiTi _ sunhqe,w _ Cuen-mier saTnoebiTni mqmedebani, sauwyo
hyofs keTilad da aristotelis-mierca Tqumul[Ta] CuÀule-
biTTa zeda saTnoebaTa, romel arian iTikani (nemes., petr., 39;
153.1-2); CueulebiTi mofardulobaÁ _ qcevis, eTikis mecniereba –
h` hvqikh, pragmatei,a _ rani arian aRmyvanebelni Cuenni Tqumulisa
amis dasawyisisa mimarT? da vityÂT, viTarmed pirvelad ukue
CueulebiTi mofardulobaÁ (amon., mosaÃs., tariW., 100,15)

418
c
cebna-Á _ codna _ eivde,nai _ saTanado ars... sayovelTaoÁsa Segu-
lissityuvisa cebnaÁ (amon., tariW. 99,11); _ gignw,skw – ara winadai-
deben filosofosni cebnasa (gnw/nai), Tu raodenni kacni arian
sofelsa Sina (amon., tariW., 17,15); sxuaÁ ars TqumaÁ da sxuaÁ ars
cebnaÁ (gignw,skein) (damask., gard., 35, efr.)
cvaleba-Á _ (sinon. qceuleba) cvlileba, cvalebadoba, moZraoba
– avlloi,wsij h` _ yovelTa mizezi... arca naklulevanebasa Sina
ars naTlisasa, arca cvalebasa gina xrwnilebasa gina ganyo-
filebasa... (areop., said., efr., 4)
cTomil-i _ saqmiT cTomili bunebiT keTilobasa sdevs, anuTu
TÂT mas da TÂssa keTilobasa, anu xatsa keTilobisasa, anu
kerpsa da aCrdilsa keTilobisasa (kavS., ganmart., petr.,$8)
cnoba – codna, Semecneba – gignw,skw amisica ZiebaÁ saÃmar ars,
viTarmed Cuen viTar vicnobT RmerTsa, romeli-igi arca sacna-
urTagani ars, arca grZnobadTaÁ, arca yovlad raÁca raÁ ar-
sTagani? (areop., saRmr., efr., 7.3); yovelTa Soris icnobebis Rmer-
Ti da garegan yovelTa (areop., saRmr., efr., 7.3); ukueTu cobaÁ mi-
zezTaÁ saqme da aRsasruli ars zedmiwevnulebisa da Ãelovne-
bisaÁ, da maSinRa vityÂT zedmiwevnad Ãelovnebasa, raJams mi-
zezni vcnneT myofTani (pr., kavS., petr., 11; 11.18-20)
cnoba-Á _ codna, Secnoba _ h` fro,nhsij _ guliszraxvaÁ, raJams
masve zeda egos... da ganikiTxos, cnobad iwodebis (damask., gard.,
ars., 127); _ h` gnw/sij _ yovelni ukue aRmeuwyeni da mcnobelni
eziarebian cnobasa da uwyebasa pirvelisa mier gonebisa (pr.,
kavS., petr., 102; 63.21-23); yovliTurT TÂsTa pirvelTa cnobaÁ _
cnobaÁ ars mizezaTa TÂsTaÁ da romelTa mimarT arian mizez
(pr., kavS., petr., 167; 100.5-8); eseca, romel ara ars igi [suli] upir-
veles Soris mcnobelTa, sacnaur, vinaÁTgan yoveli suli
cxovel ars, magra ara viTar iyos raÁ yoveli mqonebeli cno-
bisaÁ (pr., kavS., petr., 190; 113.2-4); ar vinaÁ ars igi [suli] pirvel
meuwye da mcnobel da arca TÂT igi aobaÁ misi ars cnoba, vi-
Tarca gonebisaÁ (pr., kavS., petr., 190; 114.6-7); Tu ars raÁc-raÁve
cnobaÁ RmrTebrivTaÁ, dafaruli ars da erTebri (pr., kavS., petr.,
121; 74.21-24); _ h` noera. gnw/sij _ gonieri cnobaÁ ars dasabami da mi-
zezi mcnobelobisaÁ (pr., kavS., petr., 20; 18.15); _ h` dia. lo,gou gnw,sij _
yoveli sityÂsmieri cnobaÁ myofTaÁ ars, da myofTa Soris
aqus WeSmaritebiTi misawuToÁ (pr., kavS., petr., 123; 75.30-31); Tu gi-
nebs cnobaÁ maT zesT arsTa erTTaÁ, moiRe saxed ricxuTSori-
si ese erTi (kavS., ganmart., petr., $6)

419
cnobierobiT-i Zali _ SemecnebiTi potencia _ ukueTu mxudar
iyos oden arsebaÁ da iyos daklebul cxovelobiTisa da cno-
bierobiTisa Zalisagan, arsebiT oden uku-etrfos, ese igi ars
_ myofobiT (kavS., ganmart., petr., $39)
cnobad-i _ nohto,j _ romelni-igi umetesad hqonan uku-zRvisaebr
sityÂsa wesisa, mcnobelTa (noerw/n) da cnobadTa trfialebisa
wesTa da SemkobilebaTa (areop., saRmr., efr., 4.16)
cnobiereba-Á _ h` fro,nhsij _ anagebi vidreme Zniad gansagdebeli
ars da umravalJamieresi, viTar-igi cnobierebaÁ, rameTu ara
adre Seicvalebis vinme cnobierebisagan ucnoboobad (damask.,
dial., ars. 38,5); wesi Zniad Sesacvalebel da mravalJamier ars,
viTar-igi ars cnobaÁ, rameTu ara myis Seicvalebis cnobiero-
bisagan ucnoboebad (damask., dial., efr. 38,5)
cnobiT-i _ codnis, Semecnebis unaris mqone – gnwstiko,j – yoveli su-
li arsebaÁ ars cxovlobiTi da cnobiTi (pr., kavS., petr., 197; 117.16-17)
cnobiT-i Zal-i – Semecnebis unari, potencia, Zala _ h` gnwstikh. du,-
namij _ saÃmar ukue ars cnobad, viTarmed sulsa Cuensa orni
hqonan Zalni: romelnime cnobiTni da romelnime _ cxovelo-
biTni (damask., gard., efr., 126)
cnobiToba-Á _ Semecnebis, codnis [unari] _ to. gnwstiko,n _ yoveli-
ve erTbam mis [sulsa] Soris: arsebiTobaÁ da cxovlobiTobaÁ
da cnobiTobaÁ (pr., kavS., petr., 197; 117.219-20)
cnobil-i _ Semecnebis, Secnobis obieqti – gnwsto,j _ sxuaÁ ars
cnobili (gnwsto,j) da sxuaÁ ars gamoTqumuli (damask., gard., efr., 34);
_ evgnwsme,nwn _ rameTu mecnierebaÁ (h` gnw/sij) SemaerTebel ars
mcnobelTa (tw/n evgnwsko,twn) da cnobilTa (areop., saRmr., efr., 7.4)
cxovelmeSveoba-Á _ sicocxlis momcemeli, mSobeli – zwogo,noj _
yoveli cxovelmeSveobiTi Zali Soris RmrTebrivTa tomTaÁsa
mizezi ars mSobelobiTi, da ara yoveli meSveobiTi wesi cxo-
velmeSveoba [ars] (pr., kavS., petr., 155; 93.21-23) // Sdr. cxovelTwar-
momSobelobiTi _ aqa ganhyofs Zalsa meSveobiTsa da Zalsa
cxovelmeSveobiTsa da aRmoaCens, viTarmed meSveobiTi Zali
daezesTaebis cxovelTwarmomSobelobiTsa (kavS., ganmart. petr.,
155; 178.20-22)
cxovelmyofeloba-Á _ h` zwogoni,a_ cxovelmyofelobaÁ momcemelsa
yovlisa cxovlobisasa RmrTebrivsa moqmedebasa warmoayenebs
(pr., kavS., petr., 155; 93.25-26)
cxovelmyofelobiT-i (TÂTeba-Á) _ zwopoio,j (ivdiw,thj) _ raÁc-raÁve
igi ars RmrTebrivisa ricxÂsa Soris TÂTebaÁ damcvelobiTi,
da kualad sxuaÁc raÁve dasabamTadmi ukunmqcevlobiTi da
srulmyofelobiTi da cxovelmyofelobiTi (pr., kavS., petr., 146,
88.29-31_89.1-2; D.$145)

420
cxoveloba-Á _ cxoveli sacnaur-hyofs kacsa da cxensa da sa-
xelsa amas zeda cxovelobisasa erTmosaxele arian, rameTu
TiToeuli maTi miiTualavs saxelsaca da gansazRvrebasa cxo-
velobisasa (damask., dial., efr. 18,1); yoveli suli cxovelobaÁ
(zwh,) ars da cxoveli (zw/n), rameTu, sadaca warmodges suli,
ese cxovel-iqmnebis saWirod; da daklebuli sulisgan, myis
cxovelobisganca unawilo iqmnebis (pr., kavS., petr., 188; 112,8-10);
mziarebeli cxovlobisaÁ cxoveli ars da ara cxovelobaÁ
mxolod, rameTu mxoloÁ cxovelobaÁ pirveli da uziarebeli
cxovelobaÁ ars, xolo Semdgomad missa erTbamad cxoveli da
cxovelobaÁ. xolo suli ara ars pirveli da uziarebeli
cxovelobaÁ, vinaÁ erTbamad cxovelca iyos da cxovloba su-
li (pr., kavS., petr., 188; 112.26-31)
cxovelobiTi Zali _ sicocxlis Zala, unari _ h` zwtikh. du,namij
_saÃmar ukue ars cnobad, viTarmed sulsa Cuensa orni hqonan
Zalni: romelnime cnobiTni da romelnime _ cxovelobiTni (da-
mask., gard., efr., 126)
cxovelobiToba-Á – to. zwtiko,n _ yovelive erTbam mis [sulsa] So-
ris: arsebiTobaÁ, da cxovlobiTobaÁ, da cnobiTobaÁ da yove-
li yovelsa Soris da TÂs-TÂs TiToeuli (pr., kavS., 197; 117.19-20)
cxovelsmyofelobiT-i Zal-i _ zwogo,noj du,namij – zurgni _ Semam-
tkicebelobasa yovelTa maT cxovelsmyofelobiTTa ZalTasa
(areop., zec., efr., 15.3)

Z
Zal-i – potencia, unari, SesaZlebloba _ h` du,namij _ samad gani-
yofebis sityuaÁ ZalisaÁ: anu bunebiTTa da JamiTTa Soris, vi-
Tar iTno aristoteli da yovelman stoaman da peripatoman,
rameTu Zalad esviTasa Zalsa ityodes, viTar usrulsa guari-
sadmi TÂsisa, visdaca iyos Zal _ viTarca TeslTa da kuer-
cxTa, da yovelTa naÃelovnebTa, romeli-ese saxeTa mier cxad-
vyoT: rameTu kuercxni Zalad-oden arian mfrinvel da ara moq-
medebad, da yrmani Zalad-oden queyanismzomel _ da ara moqme-
debiT; egreTve Teslni (kavS., ganmart., petr., $1); [aristoteli] ar-
sebasa samad ityÂs: pirvelad ityÂs nivTsa winamdebaresa, rome-
li TaviT TÂsiT ara ars, xolo aqus Zali Seqmnisa mimarT...
ars ukuÀ nivTi Zali (nemes., petr., 2; 36, 14-19); Zalad iTqumian igi-
ni, mebr romliTa SeuZlebdeT raÁsave saqmed (nemes., petr., 139, 23-
24); aramed amaTgan saCino ars, romel Zlad cxorebaÁ SeuZlebe-
la yofad visdave (nemes., petr., 2; 38, 9-10); moZravobaÁ araÁ sxuaÁ
ars, anuTu gzaÁ, Zalisagan moqmedebis mimarT (amon., mosaxsen., 144.

421
11-15); moZravobaÁ ars SesrulebaÁ ZalisaÁ... aw ukue raodenTa
SesmenaTa Sina ixilvebodis Zali, mun ixilvos ZrvaÁca, xolo
raodenTa Soris ara ixilvos Zali, mun arca ZrvaÁ ixilvos
(damask., dial., efr., 48,1); neoplat. _ h` du,namij _ SesaZlebloba, po-
tencia _ yovelsa Soris sirasa erTi da igive aqus Zali erTi-
sa mier saRmrToÁsa mizezisgan (pr., kavS., petr., 146, 89.7-8); TÂT Za-
liTÂTebasa TÂssa warmoyenebad moqmedebisadmi ver uZlebs,
rameTu ars usrul (pr., kavS., petr., 77; 50.10-11); yoveli Zali anu
sruli ars anu usruli: rameTu moqmedebaTa TÂs Soris meqone
sruli ars Zali; rameTu sxuaTa srul-hyofs TÂsTa moqmedeba-
Ta mier (pr., kavS., petr., 78; 50.28-30); arca erTi da igive xuda maT
Zali, aramed romelnime SeuZleben miRebad zesTmdebared maT-
da maxlobelad mdebareobasa, xolo romelnime umsgavso-qmnil
dasabamTagan moqcevTa mier da gzavnaTa mravalTa da dakle-
bul eseviTarTa ZalTagan (pr., kavS., petr., 110; 68.14-17)
Zal-i sityÂerebiT-i _ h` th/j logikh,j du,namij _ sityvierebis unari _
iyo ukue pirvel myofi. merme cxoveli, da kualad merme _ ka-
ci: da moakldes raÁ Zali sityÂerebiTi, arRa iyos kaci, xo-
lo cxoveli iyos, rameTu-da hsulavs da grZnobs (pr., kavS.petr.,
70; 45.30-32)
Zal-i SemoqmedebiT-i _ poihtikh. du,namij _ SemoqmedebiTi SesaZleb-
loba, potencia _ yovelsa meqmsa aqus Zali SemoqmedebiTi (pr.,
kavS., petr., 80; 52.1-2)
Zalad-i _ SesaZleblobaSi, potenciaSi myofi _ sayovelTaoÁ da
zesTaÁ erTebrivi moqmedebaÁ yovliTurT Zaladsa warmoaCens,
romel ars nivTi usaxoÁ da uguaroÁ (kavS., ganmart., petr., $77)
Ze-Á _ erTarseba samebis meore hipostasi, qriste _ Ze mamisagan
Sobil ars da suli wmidaÁca misganve ars ara Sobil, aramed
gamosrul (damask., gard., efr., 54); mamaÁ da Ze yovlisa saRmrToÁsa
mamobisa da Zeobisa zeSTaaRmatebulad aRmaRlebul (areop.,
saRmr., efr., 2.8); viTarca mamaÁ aRadginebs mkudarTa da cxovel-
hyofs, egreTve Ze, romelTa hnebavs, cxovel-hyofs (areop., saRmr.,
efr., 2.1); da ara ars mamaÁ Ze, arca Ze _ mama, aramed samaradi-
sod scavs TiToeuli guami RmerT-mTavrobisaÁ mravalsagalo-
belsa TÂTebasa TÂsisa saxelisasa keTilad siwmidiT da ucva-
lebelad (areop., saRmr., efr., 2.5); kualad amisica swavlaÁ mogÂRe-
bies sityuaTagan wmidaTa werilTaÁsa, viTarmed wyaro RmrTee-
bisa ars mamaÁ, xolo Ze da suli RmerTmSobelisa mis RmrTee-
bisa, esreT Tu jer-ars Tqumad, morC RmrTiv mcenare da reca
yuavil da zeSTaarsebisa naTel (areop., saRmr., efr., 2.7); [Rmer-
Tman] sufevaÁ mklavisa TÂsisaÁ moguces, romel ars Ze, da Za-
lisa TÂsgan gamomavalsa gÂziarnes, romel ars suli (kavS., gan-
mart., petr., bolosity., 207, 16-17); amis gangebisa mier, gonebisad,

422
da myofisa pirvelisa, romel ars Ze, guarTa yovelTa adgili
(kavS., ganmart., petr., bolosity., 212,7-8); `pirvelman sazomman yoveli
ganzomao, da pirvelman sazRuarman yoveli aRsazRvrao~, ro-
melsa aw Cuen Ze uwodeT (kavS., ganmart., bolosity., petr., 30) ix.
namdÂlmyofi
ZliT-i goneba-Á _ SesaZleblobaSi arsebuli, potenciuri goneba
_ duna,mei nou/n _ aristoteli ZliTsa ukuÀ gonebasa TanaSemza-
debulad kacisa, xolo moqmedebiTsa srkumelTaÁT Cuendad
zedSemosrulad iTnebs (nemes., petr., 1; 4.10-12)
ZliTad ukudav-i _ potenciurad ukvdavi _ duna,mei avqa,natoj _ [kaci]
mokudavad ukuÀ Seimzada, xolo SemZlebel iyo, raTa warmar-
Tebisagan srulqmnili, ukudav iqmnes, romel ars ZliTad uku-
davi (nemes., petr., 1; 12. 12-14)
Zrva-Á _ moZraoba _ h` ki,nhsij – logik. _Aarist. aT kategoriaSi
Semavali yovelgvari saxis cvalebadoba –Zrvad ityÂs aristo-
teli Secvalebasa (damask., dial., ars., 48,10); ZrvaÁ moqmedebaÁ raÁ-
me ara ars, aramed ganusazRvrebeli saqme... rameTu ese moZra-
vobaÁ araÁ sxuaÁ ars, anu-Tu gzaÁ, Zalisagan moqmedebis mi-
marT (amon., mosaxsen., 144.11-15); Jamisa mravalyofasa da ZrvaÁca mra-
vali iTqumis, rameTu Jami sazomi ars ZrvisaÁ (amon., mosaxsen.,
149.28-29); Sdr.: xronoÁ arso sazomi midrekisaÁ (pr., kavS., petr., $50;
107.22); dgoma da Zrva yovlisa ars uzeSTaesi igi yovlisa dgo-
misa da yovlisa ZrvisaÁ, romeli daamyarebs yovelsa sityÂTa
wamis-yofisa TÂsisaÁTa da Zravs TÂsad sakuTrad TiToeulisa
moZravobisa (areop., saRmr., efr., 4.7)

w
wadeba // wadil-i _ neoplat. miswrafeba, swrafva, Tavisi warmom-
Cenelis, mizezisadmi, keTilobisadmi ukuqcevis wadili _ evfi,-
hmi( evfi,etai _ yoveli [wamoCenili] iwadebs keTilsa da mimTxue-
vaÁ misi umaxlobelesisa mizezisa mier iqmnebis TiToeulsa;
iwadebs vidreme da TÂssaca mizezsa TiToeuli (pr., kavS., petr.,
31; 26.8-10); Tu iwarmoebdes-oden da ar ukun-iqceodis mizezisad-
mi amis warmomaarsisa, ar-vinaÁ iwadebs mizezsa TÂssa (pr., kavS.,
petr., 31; 26.5-6); gonebasa ar yoveli iwadebs da arca SemZlebelni
ziarebad, xolo keTilobisa mimarT yoveli wadnoÁs da iswra-
fis mimTxuevad (pr., kavS., petr., 135, 83.4-6)
wadiereba-Á _ survili, miswrafeba _ nebaÁ ars wadierebaÁ sity-
ÂerebiTi da cxovlobiTi, ganmtkicebuli mxolod bunebiTTa-
gan oden (damask., gard., ars., 128); ars odesme, romel guliswyro-
maÁca wadierebaÁ ars nacvlisa-migebisaÁ(damask., gard., 118, ars.)
423
wadil-i _ h` o;rexij _ wadili, survili, miswrafeba, ganiwvalebis
wadili samad: gulisTqumad, guliswyromad da ganzraxvad (ne-
mes., petr., 134.21-22); _ neoplat. _ swrafva Tavisi warmomCeni mize-
zisadmi, warmomCenisadmi ukuqcevis wadili _ wadilnica ukum-
qcevelTani ganiyvnen: rameTu anu myofobiT oden hqondis si-
marjueobaÁ Tanziarebad mizezTa _ xolo romelTame mebr
cxovlobisaebr, rameTu ars midreka umjobesTa mimarT (pr.,
kavS., petr., 39; 29.29-30_30.1-2); wadili arsebiTi _ kat vouvsi,an o;rexij _
Tu bunebiT ukunqceula, vinaÁ arsebiTi wadili misda mimarTve
mougies, romlisadca ukunqceula (pr., kavS., petr., 34; 27.7-8); _ yo-
veli wadili kerpovnebiTi TÂT TÂsTa sihaveTaganve ganixrwne-
bis (kavS., ganmart., petr., $31)
wardinebad-i _ warmavali _ romelime dauvsebel da warudino ars
arsebiTa da moqmedebiTa, xolo romelime _ yovliTurT wardine-
badi da qcevadi (kavS., ganmart., petr., $106) ix. medini, qcevadi
warmateba-Á _ mateba _ [TÂTmdgomi] arca usrulobisagan srule-
bad mova, rameTu ara hmsTavrobs mas JamiTi warmatebaÁ, arca
asakiTi-asakad micvalebaÁ, amisTÂs, romel matebasa da mokle-
basa ar miiTualavs (kavS., ganmart., petr., $46)
warmo-Á _ warmoebuli, nawarmoebi _ warmo-warmoTa raÁ misce,
igavTagan xatTa da xatis-xatTa, da vidre aqa ganakuTebulisa
arsebisadmi hpovne kerpni da kerpis-kerpni (kavS., ganmart., petr.,
$18); mizezoani da warmoÁ, Seiswave, romel sam-saxed gaicdebis
(kavS., ganmart., petr., $30)
warmoarseba (warmoaarsebs, iwarmoiarsa) _ warmoqmna _ para,gein _
ver-vinaÁ simravlisasa Zal-uc TÂnier erTisa warmoarsebad
(kavS., ganmart., petr., $5); [raÁ cnas] da raÁ gaigonos, romelman
warmoaarsa da aRamko arsebaÁ gonebisaÁ? (kavS., ganmart., petr., wi-
nasity., 9.16-17) ix. warmoebaÁ, warmoobaÁ, warmovlaÁ, warmoqmnaÁ
warmoaebul-i _ yoveli mizezi Tan miscems TÂsisa aobisagan da
aaebs warmoaebulsa asa (kavS., ganmart., petr., $18) ix. aÁ
wa(r)Tquma-Á _ h` kata,fasij _ logik. _ dadebiTi, katafatikuri
msjeloba, mtkiceba _ waTqumaÁ vidreme ars damniSnveli amisi,
Tu raÁ ars visime (damask., dial., ars. 50,1); _ katafatiko,j _ raoden-
Ta vityÂT RmrTisaTÂs waTqumiT, ara bunebasa, aramed garemoÁ-
sTa bunebisaTa cxad hyofen (damask., gard., 40, ars.); _ warTquma
ukue ars waRmarTobasa vissame TqumaÁ, viTarmed ese raÁme visi
ars (damask., dial., efr. 50,1)
waTqumiT-i _ katafatiko,j _ RmrTis-metyuelebiTTa ukue Sina gan-
wesebaTa usakuTresni waTqumiTisa RmrTis-metyuelebisani viga-
lobeniT (areop., said., efr., 3)
warmoarseba _ neoplat. _ warmoqmna, warmoSoba, arsad qceva _
para,gw _ ver-vinaÁ simravlisasa Zal-uc TÂnier erTisa warmo-

424
arsebad (petr., ganmart. 5; 27.27-28); [sulma] TÂsni mizezni pirvelve
warmoiyenna maT Soris, romelTa mier iwarmoiarsa (pr., kavS., 195;
116.12-13); _ proi?,hmi (proi?o,n) _ Tu mxolod-oden hgies, ar warmoiar-
sos (mh. proi?o,n) da araÁT ganeyos mizezsa TÂssa (pr., kavS., petr., 30;
25.28-29); yoveli warmoarsebuli visganve usaSovlod hgies vid-
reme Soris warmomaarsebelsa da warmoiarsebis misgan (pr.,
kavS., petr., 30; 25.14-15)
warmoarseba-Á _ neoplat. arsis rigebis, seriebis warmoqmna,
warmoeba, emanacia _ pro,odoj – hqondis myofobaÁ meoresa meo-
risgan da, Tu esreT, iyos warmoarsebaÁ maTgan, romlisa mi-
marTca bunebiT ukunqceula (pr., kavS., 34; 19-21); yoveli ukunqce-
vaÁ maT mier, raodenTaca mier warmoarsebaÁ (pr., kavS., 38; 29.8-10)
warmoarsebul-i _ to. parago,menon _ igiveobaÁ mimarT warmomaarse-
belisa aqus warmoarsebulsa da hgies mis Soris; xolo sxuao-
biTa warmovlos misgan (pr., kavS. petr., 30; 25.28-29); _ to. proi?o,n _ yo-
veli warmoarsebuli saRmrTosa wessa Soris ver uZlebs TÂs
Soris datevnad yovelsa Zalsa TÂsisa warmomaarsebelisasa
(pr., kavS., petr., 150; 90.22-23)
warmodgoma-Á _ warmoSoba, warmodgena _ h` parousi,a _ ara yovel-
ni sworad warmodgomil [arian] RmrTivTadmi, aramed TiToeu-
li wesisaebr TÂsisa da Zalisa miiRebs warmodgomasa maTsa
(pr., kavS., petr., 143; 87.6-9)
warmodgomil-i _ warmoSobili, warmoCenili _ to. u`festo,j _ yove-
li raodenve warmodgomili anu mizezebriv (kat’aivti,an) ars da
dasabamebri anu mebr myofobiT, (kaq’ u`parxin) anu TanmiqonebiT
(kata. me,qexin) da xatovnebiT (eivkoniko,j) (pr., kavS., petr., 65; 43,2-3)
warmodReeba _ sada iwyo pirvelman yuavilman Sewyobisaman da
pirvelman narTman samusTaman mis rCeulmeÃelovnisa mier war-
modReebad guarTa gonierTa (kavS., ganmart., petr., $8)
warmoeba // war-mooba _ neoplat. emanacia, gamomavloba, warmoe-
ba (< warmo) _ pro,eimi (pro,eisin) _ yovelni myofni iwarmoebvian
erTisa mizezisagan, pirvelisa (pr., kavS., petr. 11; 11.9); Tu visganca
iwarmoebs, misda mimarTca ukun-iqcevis, dasabamisadve uku-
axebs da SeaerTebs dasasrulsa (pr., kavS., petr., 33; 26.25-26); [war-
monaarsi] erTbamad msgavs raÁTve igiveobiTa da kualad _
sxuaTaca, vinaÁ hgies erTbamad da iwarmoebsca (pro,eisin), da ar-
ca sxuaÁ sxÂsa TÂnier (pr., kavS., petr., 30; 25.25-27); yoveli warmoCe-
nili visganve, arsebiT ukun iqcevis misdadve, sadaÁT iwarmo-
ebs (pr., kavS., petr., 31; 26.4-5); udaresobisadmi [ars] yoveli gzavnaÁ
sakuTarTagan arsebiTTa mizezTaÁsa: yovlad srulTagan _
sruli, da amaTiTa saSuvlobiTa iwarmovbvian usrulni ke-
Tilwesierad (pr., kavS., petr., 64; 42.10-12); simravleman gonebaTaman
erTis mier gonebisa iwarmoa, da misdadve ukun iqcevis (pr.,

425
kavS., petr., 21; 19.20-21); _ proi?,hmi (proi?e,nai) _ ukueTu ars yovelsa
wessa Soris rabami keTilobisaÁ, jer-ars, raÁTa mamebriv iyos
yovelTa Soris wesTa da iwarmoebdes mamebrivisa SeerTebisa
mier TiToeuli (pr., kavS., petr., 151; 91.31_92.1-2); _ proo,,don e;cein _ yo-
veli vidreme suli gonebisa mier iwarmoebs (pr., kavS., petr., 193;
115.25) ix. warmovla, gzavna
warmoeba mrguliv-i _ neoplat. _ cikluri, wriuli warmooba,
mizezidan gamosvla da masTanve ukuqceva _ ku,klw| pro,eimi (ku,klw|
pro,eisin) _ xolo, Tu visganca iwarmoebs, misda mimarTca ukun-
iqcevis, dasabamisadve uku-axebs da SeaerTebs dasasrulsa, da
ars erT gauwyuedel midrekaÁ, romelime mgebisgan, xolo ro-
melime gebulisa mimarT: vinaÁ yovelnive mrguliv iwarmoeben
(ku,klw| pro,eisin) (pr., kavS., petr., 33; 6.25-28); yovelnive mrguliv iwarmo-
eben mizezTagan mizezTave mimarT, vinaÁ iyvnen namrgulevni uf-
roÁs da umcroÁs (pr., kavS. petr., 3; 26.28); _ (pro,odon e;sce) _ yoveli
bunebiT ukunqcevadi misda mimarT hyofs ukunqcevasa, visganca
hqondis warmoebaÁ TÂsisa guamovnebisaÁ (pr., kavS., petr., 34; 27.7-8)
warmoTxzva-Á _ [arsis] rigebis, struqturis Seqmna, SeTxzva _
gesmas raÁ srulebaÁ, nu pirvelsa da SemoqmedebiTsa arsTa
warmoTxzvisa srulebasa hgoneb (kavS., ganmart., petr., $37)
warmovla _ pro,eimi (pro,eisin) _ Tu ganyenebul, egos ukue mis So-
ris da warmovlos misgan, raÁTa ganeyenos gebuli mis Soris
(pr., kavS., petr., 30; 25.26-27) ix. warmoeba
warmomaarsebel-i _ neoplat. warmomSobeli, warmomqmneli _ to.
para,gon _ yoveli warmomaarsebeli TÂsdadmi msgavsTa Ppirvel
umsgavsoTaÁsa warmoaarsebs, vinaÁTgan saWirod umjobes ars
yoveli warmomaarsebeli misgan warmoarsebulsa, rameTu ar-vi-
naÁ iyvnen ese swor urTierTas ZaliTa (pr., kavS., petr., 28; 24,2-5);
yoveli warmoarsebuli visganve usaSovlod hgies vidreme So-
ris warmomaarsebelsa da warmoiarsebis misgan (pr., kavS., petr.,
30; 25,14-15); ix. warmomayenebeli, warmomayeni
warmomadginebel-i (// war-momaCinebel-i) _ warmomCeni, warmomad-
geneli _ parastatiko,j _ yovelni, romelTa mier ganeyofvis saxe
saxesa,... saxel-idebis filosofosTa mier uganTÂsebulesad
ganyofilebad, viTarca uTÂsaganesi da bunebisa warmomadgine-
beli (damask., dial., ars. 5,2) Sdr. // viTar usakuTresi da warmo-
maCinebeli bunebisaÁ (efr.)
warmomayenebel-i _ neoplat. _ warmomaarsebeli, warmomCeneli _
to. parago,n _ yoveli warmomayenebeli srulobisa mier dazesTae-
biTa ZalisaÁTa warmomayenebeli ars SedgomTaÁ (pr., kavS., petr.,
27; 23,17); hgies igiveobasa zeda yoveli warmomayenebeli, da egos
raÁ, Semdgomni iwarmoebvian. vinaÁca ars srul da savse, da
SemdgomTa warmoayenebs miudrekelad da mouklebelad, da hgi-
426
es TÂssave myofobasa da igiveobasa zeda, da ara Seicvalebis
maTdami (pr., kavS., petr., 27; 23.23-27); _ paraktiko,j _ msgavsTa pirvel
umsgavsoTaÁsa warmoayenebs yovelTa warmomayenebeli mizezi
(pr., kavS., petr., 28; 24.28) ix. warmomaarsebeli, warmomCeneli
warmomayenebelobiT-i/ Zal-i _ h` para,gein du,namij _ vinaÁTgan yove-
li arsebaÁ SemdgomTa pirvelTagan aqus, da warmomayenebelo-
biTica Zali pirvelTaganve hqondis (pr., kavS., petr., 56; 37.26-27); _
warmomayenebelobiTi Zali zesTmdebareobiTisa mizezisagan
[ars] (pr., kavS., petr., 56; 37.30); paraktikai, ai` _ warmomayenebelobiT-
nica Zalni mebr arian warmomayenebelTa Soris, da Seasrule-
ben arsebasa maTsa (pr., kavS., petr., 56, 37.26-27)
warmonaTxz-i _ neoplat. arsis rigi, wyoba, seria (`sira~) _ h` seira,
_ erTi warmonaTxzi da erTi wesi ars yoveli mxoloÁsa mier
simravled STamoobaÁ, rmeTu ar vinaÁ iyos wesi, arca warmo-
naTxzi, egos Tu mxoloÁ unayofo TÂs Soris (pr., kavS., petr., 21;
18.25-28) ix. naTxzi, naqusi, siraÁ
warmonaqm-i _ warmoqmnili _ ese SeswavebiT iyos aRniSnul, ro-
mel yovel miudrekelTa mizezTa warmonaqmi, miudrekel da sa-
maradiso ars... daRaTu TÂT samaradiso iyvnen, aramed midrekaÁ
maTi JamiTi da adgiliTi ars da warmonaarsica maTi xrwnadi
da midrekadi ars (kavS., ganmart., petr., $26)
warmooba-Á _ neoplat. arsis rigebis warmoeba, gamomdinareoba,
emanacia _ pro,odoj h` _ sadaÁTca warmoobaÁ TiToeulisaÁ, mis-
dadve da Serabamebuli ukunqcevaÁ (pr., kavS., petr., kavS.,. 42; 31.16-17);
yoveli TÂTmdgomi TÂsda mimarT ars ukumqcev, rameTu sadaÁ-
Tca warmoobaÁ TiToeulisaÁ, misdadve-da Serabamebuli ukun-
qcevaÁ (pr., kavS., petr., 42, 31.14-17); _ pro,eimi, pro,eisin _ sadaÁTca
warmoobaÁ TiToeulisaÁ, misdadve da Serabamebuli ukunqcevaÁ
(pr., kavS., petr., 34; 27,24); warmooba-Á pirvel-i _ pro,odoj e;scaton _
romlisgancaPpirveli warmoobaÁ, misdadve da ukunqcevaÁca:
rameTu zesT-srulisgan [ars] gzavnaÁ warmoobisaÁ da ukuqce-
vaÁca vidreme zesT-srulisadve. da romlisa mimarTca warmoo-
baÁ ukuanaÁskneli, misgniTca da pirveli ukunqcevaÁ (pr., kavS.,
petr., 37; 28.33 29.1-3) ix. warmoqmnaÁ, gzavnaÁ
warmoobiT ganmravlebuln-i _ neoplat. emanaciis gziT gamrav-
lebulni _ oi` kata. pro,odon plhqunome,noi _ yovelTa warmoobiT
ganmravlebulTa pirvelni usrules SemdgomTa, da Semdgomni
uSemdgomesTa TÂsTa (pr., kavS., petr., 36, 28,19)
warmosiraeba-Á _ seriebis, rigebis warmoqmna _ pirvel yovelTa
erTTa warmosiraebisa orni erTT-mTavarni warmoiCinneso (kavS.,
ganmart., petr., $159)
wes-i _ 1. stiqiebi, oTxi elemnti _ to. stoicei/on _ oTxni wesni
arian sofelsa Sina (te,ssara esti. stoicei,a evn tw/ kosmw/) (gabal., equs.,

427
anon., 154); ukueTu visme swadis kiTxvad, viTarmed raÁsa wylisa-
gan da ara sxÂsagan wesisa moicemis madli igi, saRmrToni
wignni aixuen da hpoo, viTarmed did da mTavar ars wyali
oTxTa saCinoTa maT wesTa umjobÀs (kir. ierus., naTlisR., sin. mr.,
85,9-12); _ h` ta,xij _ rigi, dasi _ wesi angelozebrivi _ angelozTa
rigi, dasi _ avggelikh. ta,xij _ zeSTasoflisasa Semkulebasa maT-
sa, wesad angelozebrivad TÂsagan mas saxel-sdeben (areop., zec.,
efr., 5); esreTve vhgoneb me angelozTa wesTaÁsa misTÂsca usa-
SuvloÁsa mimRebelobisa upirates RmrTisa mimarT mimwode-
belTa maT (areop., zec., efr., 8.2); wes-i zecisa arsebaTan-i _ h`` tw/n
ouvrani,wn ouvsiw/n dia,taxij _ auracxel arian Cuen mier wesni zeci-
saTa maT arsebaTani (areop., zec., efr., 14); _ neoplat. arsis
struqturis wyoba, rigi, seria (`sira~), wesrigi _ h` ta,xij _ Tu
ar iyos myofTa mizezi, ar-vinaÁ iyos wesi pirvelTa da Sem-
dgomTaÁ, da masrulebelTa da gasrulebelTaÁ, mamkobTa da
mkobilTaÁ, da mSobelTa da SobadTaÁ da mqmnelTa da vnebad-
TaÁ da arca zedmiwevnaÁ da ÃelovnebaÁ raÁve myofTaganisaÁ
(pr., kavS., petr., 11, 11.13-18); yoveli wesi, mxoloobisgan damwyebeli,
iwarmoebs simravlisadmi Sedarebulad mxoloÁsa da yovlisa
wesisa simravle erTisadmi aRiyvanebis mxoloÁsa (pr., kavS.,
petr.,, 21, 18.21); _ frourhtikh. ta,xij _ yoveli mizezi siwmidisaÁ wesi-
sa mier damcvelobiTisa Seicvis, aramed ara wina-ukumo, raÁ-
Tamca erT da igive iyo damcvelobiTi da ganmwmedelobiTi
tomi (pr., kavS., petr., 156; 94.10-12); gennetikh, ta,xij _ prokles arsis
struqturaSi warmomSobi rigi _ romelime [cxovlobiTi] mra-
valkec hyofs myofTa guamovnebasa, xolo romelime [mSobiTi]
cxovelobasa moqcevTa warmoayenebs; da viTar aqus myofsa
cxovelobisadmi, esreT-da meSveobiTsa wessa hqondis siraÁsa
mimarT cxovelobiTisa (pr., kavS., petr., 155; 94.1-4)
wesTmTavar-i _ neoplat. arsis rigis, seriis Tavi _ o` taxi,arcoj _
yoveli wesi [RmrTebrivTaÁ] ese igi ars erTTa, romelni zesTa
arsad dasxna utyuvelman xedvaman, saSualTa mier ukuniqcevis
wesTmTavarTadmi, romel arian pirveli sazRvari da pirveli
usazRvroobaÁ (pr., kavS., petr., 133; 168.10-13); ix. siraTmTavari, guar-
TmTavari
wesTmTavroba-Á _ h` taxiarci,a _ mier aRiyvanebis zeSTaarsebisa mi-
marT yovlisa mRdelT-mTavrobisa wesTmTavrobisa (areop., zec.,
efr., 8.2); gamoaCineben zeSTaarsebisasa mas missa wesTmTavrobasa
mTavrobiTTa maT TÂsTa keTilad SemkobilTa ZalTa mier (are-
op., zec., efr., 9.1); vinaÁca mRdelTa igi wmidaÁ wesTmTavrobaÁ es-
reT ganawesebs mimRebelobasa maTda wmidaTa saidumloTasa (a-
reop., ep., efr., 8.1)

428
winaaRrCeva-Á _ gamorCeva SerCeva, winaswar arCeva _ h`` proai,resij _
esreT Semdgomad mowleobisa iqmnebis winaaRrCevaÁ, ese igi ars
gamorCevaÁ, rameTu winaaRrCevaÁ ars orTa winamdebareTagan aR-
rCevaÁ da gamorCevaÁ amisi winaÁswar sxÂsa (damask., gard., ars., 129)
winaaRrCevisamier-i [sqesi] _ mimarTebis erT-erTi saxe, nebaze
damokidebuli urTierToba _ kata. prosai,resin [sce,sij] _ sqesi iT-
qumis: anu Ãelovnebisamieri anu winaaRrCevisamieri, viTar-igi
moyuarisaÁ moyuarisa mimarT (amon., mosaÃs., tariW., 41,31)
winabWe _ to. pro,quron _ rameTu yovlad wmidani igi da umoxucebu-
lesni Zalni namdÂlve zeSTa arian da reca Tu winabWeTa arseba-
Ta uzeSTaesisa samebisaTa damyarebul arian (areop., saRmr., efr., 5.8);
sikeTe ars winabWe da ezoÁ keTilobisaÁ (kavS., ganmart., petr., $8)
winagamwyo-Á _ mowinaaRmdege, mbrZoli _ winagamwyoni ganiyofian
orad, vityÂ, saSuvlobiTad da usaSuvlod (kavSir., ganmart., petr.,
$5); _ avntikeivmenoj _ Tu erTi da simravle winagamwyo arian urTi-
erTas, xolo urTierTas winagamwyoni urTierTas mSret da da-
mamÃu... rameTu yoveli winagamwyoÁ ivltis urTierTobisagan
(kavSir., ganmart., petr., $5); pirvelad daideboded bunebani wina-
gamwyoTani, rameTu winagamwyoni ganiyofvian orad: vityÂ, sa-
SuvlobiTad da usaSuvlod: saSuvlobiTad _ viTarca TeTri
da Savi, rameTu hqonan maT sxuani ferni saSuval; xolo usa-
Suvlod _ viTarca naTeli da bneli, cxorebaÁ da sikudili
(kavSir., ganmart., petr., $5) ix. winamewyve
winamdebare-Á _ 1. winamdebare _ guarsa Tana-guac cnobad didTa
saRmrTismetyveloTa-Soris xedvisasa da aRebad hazrsa winaÁ-
Tve winamdebarisa wignisasa (kavSir., ganmart., petr., winasity., 3.3-4);
2. qvemdebare, substrati _ u`pokeivmenon _ winamdebared ityÂs anu
viTar nivTsa, anu viTar sxeulsa SemTxueviTTaTÂs (kavSir., gan-
mart., petr., $41) ix. que(d)mdebareÁ
wina-gamomavaloba-Á – h` pro,odoj _ wmidisa mis siyuarulisa da mem-
sxuerpleobisa saRmrToTa mcnebaTaÁsa udasabamieres winagamo-
mavaloba ars saRmrTo yofaÁ Cueni gamouTqumeliTa dabadebi-
Ta (areop., saekl., efr., 2.I.1)
win(a)meTque-Á, winmeTq _ winaswarmetyveli _ moseca, mwuervali
winameTqueTaÁ (kavS., ganmart., petr., bolosity., 218,22); viTarca mesme
wmidisa winameTqÂsaÁ, romeli-ese uwods Ruarad saSuebelTad
da viTar mTiebad RmrTisad da mTiebad saukunod (kavS.,
ganmart., petr., bolosity., 210,16-18)
winamety _ winaswarmetyveli _ mosesi raÁ da moseanTaÁ maT, rameTu
yovelnive yovlobiTurT TÂs-Soris mouqmnian winametyuni gangebi-
Tisa amis RmerT-kacobisaTÂs (kavS., ganmart., bolosity., petr., 209,3-5)
winametyuel-i _ winaswarmetyveli _ ityÂs winametyueli yovelTa
RmrTisaTÂs (kavS., ganmart., bolosity., petr., 212,16)

429
winmewyv-i _ mowinaaRmdege _ evnanti,oj _ urTierTas winamewyoTa
romelobaTa TandaTanaebul da Secvul TÂsTa Soris adgil-
Ta; romelobani usxeuloTani ara mbrZol urTierTas, ar wina-
mewyve, viTar-ese hxedo sulsa Soris, rameTu yovelni romelo-
bani da nakueTni da ferni da gansazidni hqonan sulsa TÂs-So-
ris. xolo ar winamewyved da mbZolad, da arca Seaiwreben mas
TiTosaxeobiTa guarTaÁTa (kavSir., ganmart., petr., $27)
winaÁswarmetyueleba – profhte,uw,prole,gw _yofadni vidreme arca an-
gelosTa, arca eSmakTa uwynian, garna winaÁswarmetyuelebenve:
(damask., gard., ars., 80)
winaSesaval-i _ winasityvaoba, Sesavali – to. prooi,mion _ upirates
amaTsa winaSesavalsa Sina gansa wina-abgerebs (amon., tariW., 22,23)
winCamosagdebel-i (sityuaÁ) _ logik. _ winaswar dadebuli
dasasabuTebeli Tezisi, problema _ to. pro,blhma _ Seiswave, vi-
Tarmed pirvelsa sityuasa hqÂan winCamosagdebeli sityuaÁ...
(petr., ganmart., 1; 10. 13-14); pirvelsa ewodebis provlimaÁ, romel
ars winCamosagdebeli (petr., ganmart., 1; 10.21)
winCamogdebiT-i _ ese samni aRmosaCenni winCamogdebiTni dasxna
(kavSir., ganmart., petr., 11; 39.29-30)
wodebuloba-Á _ zedwodeba _ proshgorikw/j _ ukueTu mona ars igi,
wodebulobiT ukue iTqumis monad da ara Tu TÂT ars mona (da-
mask., gard., ars., 213)
wrfelwir-i _ sworxazovani, wrfivi – euvqu,grammoj – rameTu Seu-
darebda [platoni] TÂToeulsa asosa simtkicesa wrfelwirTa
nakuÀTTasa (nemes., petr., 5; 66. 7-8); esTave wrfel wiri, romel ars
ese (kavSir., ganmart., bolosity., petr., 215, 10)
wulilad-i (mogoneba-Á) _ warmodgena _ h` yilh. _ ese iocnos sa-
ocrebiTa sityÂT cTunebulisa gonebisaÁTa da amissa Semdgo-
mad nivTiTa dasaxos da kerpad Seqmnas, rameTu amas ewodebis
wuliladi mogonebaÁ (damask., dial., efr. 51,20)
wuliladi xedva-Á _ gamowvlilviT Wvreta _ yilh. qewri,a _ bune-
baÁ anu wuliladiTa xedviTa miiwdomvis, rameTu TaviT TÂsiT
ver Semtkicnebis (damask., gard., ars., 172)
wulilmogoneba-Á _ gamowvlilviTi Semecneba, gamomeZiebloba _
h` evpi,noia _ romeli wulilmogonebiTa upirveles ars, igi saqmi-
Ta uukuanaÁskneles ars (damask., dial., ars. 46,6); igini arca wu-
lilmogonebiTa ganekideebian (amon., mosaxs., tariW., 134,12)
wyal-i _ erTi oTx elementTagani – to. u[dwr – daRaTu araraÁ
Tquas nivTTa maTTÂs cecxlisa, wylisa da haerisa, aramed Sen
TÂsiTa gonierebiTa gulisÃma-yav: pirvelad, rameTu yovelive
yovelsa Sina aRreul ars da queyanasa Sina hpovo cecxlica,
da wyalica, da haerica (bas., equs., g. aT., 9.19-21); mdebareTaganni
romelnime bunebiT mdebare arian TÂsTa adgilTa, viTar-igi

430
arian nivTni: queyanaÁ, wyali, haeri da cecxli da sxuani ese-
viTarni (damask., dial., efr. 40,2)
wyoba-Á _ wyoba, mwyobri _ sadaÁT reca-Tu aRZrvaÁ wyobisaÁ,
magra nu hgono esviTa JamiTi da pirvelobasa da Semdgomoba-
sa-Sorisi (kavSir., ganmart., petr., $51); vinaÁ-da pirvelni mefeni
dResa homTa da RuawlTa samyurad udasebdian wyobasa spaTa
TÂsTasa (kavSir., ganmart., bolosity., petr., 217, 28-29)

W
WeSmarit-i ars-i _ iyosa, viTarca gardasrulsa, da mermesa eqso-
ria-iqms da, viTar WeSmaritsa arssa, oden arssa-Soris Semoh-
krebs (kavS., ganmart., petr., $53)
WeSmaritebiT _ namdvilad, WeSmaritad _ namdÂl da WeSmarite-
biT igi [saukunoÁ] ars mxudar uzadosa pativsa myofobisasa
(kavS., ganmart., petr., $27)
WeSmaritebismoyuarebiT _ filalh,qwj _ da wmidasa mas missa yovli-
TurTsa erTisa mimarT xedvisa aRTqumasa erT-saxebiT qmnilsa
WeSmaritebismoyuarebiT miiTualavs (areop., saekl., efr., 2.III.5)
Wmunvareba-Á _ to. a;coj _ mwuxarebisa guarni oTx: WmunvarebaÁ, dam-
ZimebaÁ, Suri, wyalobaÁ (nemes., petr., 106, 21-22)
Wureta-Á _ Wvreta, ganWvreta, filosofiuri xedva _ ar esTa,
aramed esTa, Tu damxedman iWuritne, ityÂs (kavS., ganmart., petr.,
bolosity., 219.23-24); xolo mesame xedvaÁ, romel ars katameTeqsin,
esreT iWuritebis (kavS., ganmart., petr., $30); amas Tavsa-Soris fri-
ad saTanadoni da Znelni mohqonan xedvisa gacda-Wuretani
(kavS., ganmart., petr., $50)

x
xani _ o` kairo,j _ drois monakveTi _ Jami ars xani, romelsa Sina
iqmnebis raÁme (mitr., ekl., 64)
xarisxi _ safexuri, safuZveli, bazisi _ to. ba,qron _ dasabam sib-
rZnisa SiSi uflisaÁ, rameTu SiSi, viTarca xarisxi ars da sa-
fuZveli sisrulisaÁ (bas., equs., g. aT., 7, 13-16)
xat-i _ to, sch/ma _ garegnoba, forma – saxe (ei;doj) ewodebis xatsa
da Sesaxedavsa (morfh,), viTar-igi arn saxe (ei;doj) ZeglisaÁ (da-
mask., dial., efr. 2,2); _ tu,poj _ SeuZlebel ars Cuenda saRmrToTa
maT da maRalTa da univToTa moqmedebaTa saRmrToÁsa bunebi-
saTa mogonebad anu Tqumad, ukueTu ara viÃumineT xatni da
igavni da saxeni (sumbo,loij) Cuenisave amis sizrqisagan SemoRe-
bulni (damask., gard., efr., 62); _ saxe, xati, msgavseba _ eivkw,n _da-
431
sabamiTgan xatad TÂssa Seqmna RmerTman kaci (damask., gard., 263,
efr.); xati erTisaÁ [ars] namdÂlmyofi (kavS., ganmart., petr., $1); pir-
vel xat-qmnisa yoveli ekmagioÁ, romel ars tÂfrvaÁ da merme-
Ra xati (kavS., ganmart., petr., $1); zesTarsni erTni da RmerTni...
erTnia da uzadoni xatni mis miuwvdomelad erTisani, vinaÁ
warmoaCenen TÂs queSe xatTa da xatis xatTa da aRalmis
aRalmaTa (kavS., ganmart., petr., $141)
xateba-Á _ saxe, saxeba, xateba, msgavseba _ h` eivkw,n _ dasabamiTgan
RmerTman xatebad da msgavsebad TÂssa dahbada kaci (damask.,
gard., 263, ars.); qmnulsa yovelsa pirvel TÂssa unda sami: pirve-
lad _ raÁsa mimarT iqmna da gardaitÂfra Soris TÂssa xate-
baÁ erTisaÁ (kavS., ganmart., petr., $1); ese ukue iTqumoded msgavse-
bad RmrTisa xatebisaebr da msgavsebisa saRmrToÁsa Cueni mis-
da msgavsebaÁ da ara Tu RmrTisa Cuenda msgavsebaÁ (areop.,
saRmr., efr., 9.6); raÁRa ukue ars xateba igi sxua, TÂnier gonebi-
sa? (damask., gard., 205, efr.) // Sdr. CuenSorisisa xatebisaebrobasa
mnebebel iqmna... raÁ ars xatebisaebrobaÁ, TÂnier gonebai (da-
mask., gard., 205, ars.)
xatis-xat-i _ msgavsis msgavsi _ aqa _ baZvaÁ oden, da msgavsebaÁ da
xat-qmnaÁ; xolo mun _ igiveobaÁ, TÂTobaÁ, igavobaÁ. rameTu xatni
yovelni igavTania xat, viTarca ityÂs platon. aramed munaÁ aR-
mkuli yoveli daipyres igavTa da igavis igavTa; xolo aqaÁ, ese
naxibli dioÁsi _ xatTa da xatis xatTa (kavS., ganmart., petr., $50)
xatovanqmnili _ gaformebuli _ memorfwme,noj _ mimRebeli sityÂe-
risa da mokudavisaÁ, ganasrulebs saxesa kacisasa da xatovne-
bad saxel-idebis, viTarca xatovanqmnili arsebaÁ (damask., dial.,
ars. 27,1)
xatovneba-Á _ gamoxatuleba _ h` eivkw,n _ xatovnebaÁ ars arsebiTTa
ganyofilebaTagan reca xatoanqmnili da saxedadebuli (eivdopohqei,sa)
arsebaÁ (damask., dial., ars. 27,1);` _ sada xatovnebaÁ erT iyos, mun
sada ars umsgavsoebaÁ? (bas., equs., g. aT., 113, 35-36)
xatovnebiT, xatovnebiTad _ xatovnebiT, mimsgavsebiT _ eivkonikw,j _
yoveli, raodeni gonebaTa da gonierTa aqus arsebiT, aqus
sulsaca suliTad da xatovnebiT zenaTagan daelvarebulad
(kavS., ganmart., petr., $195); [sulsa... igavni yovelTa grZnobadTani]
TÂs-Soris mohqonan: ramdenime xatovnebiT, viTar zenani da go-
nierni; xolo romelnime _ igavebriv da mizezovnobiT (kavS.,
ganmart., petr., $195); aTis-queSeni mxoloni, romelTa vityÂT xa-
tovnebiTad ricxuad da pirvelad Senadgad da namdÂlmyofis
saxed (kavS., ganmart., petr., $6)
xatovnebiToba-Á _ msgavsebiToba _ ese xedvaÁ saTanadod Tana-ac
sulsa, raÁTa zedmiwevniT gaigonos arsebaÁ gonierisa suli-

432
saÁ, Tu raÁ ars igavebrivobaÁ da, Tu raÁ ars xatovnebiTobaÁ
(kavS., ganmart., petr., $195)
xedva-Á _ xedva _ Wvreta _ h` qewri,a (< qewre,w) _ marTebiTi slvaÁ
sulisaÁ ars... raJams TÂsTa mimarT ganvidodis da gareSeTa
maTgan, viTarca saxeTa raTme mravalfer qmnulTa da ganmrav-
lebulTa martivTa mimarT da SeerTebulTa xedvaTa aRvido-
dis (areop., saRmr., efr., 4.9); _ guarsa Tana-guac cnobad didTa
saRmrTismetyveloTa-Soris xedvisasa (kavS., ganmart., winasity.,
petr., 3.4); xedvaÁ amis TavisaÁ esTa mibrwyinavs gasagonoTa (kavS.,
ganmart., petr., $165); Seiswaven ese xedvani (kavS., ganmart., petr., $188);
[gonebiTi, sityÂierebiTi, bunebiTi] yoveli hazri Cemi maT So-
ris gonebisa da xedvisaTÂs ars, anu-da sityÂerebiTi iyos, gi-
nada swavlulebiTi anu-da bunebiTi da RmrTismetyuelebiTi
(kavS., ganmart., bolosity., petr _ to. qew,rhma _ Tu vin da aRmosaCenTa-
ca zeda moqeneobdes igavTaca, ixilnes xedvani (ta. qewrh,mata) er-
Tsa Soris sulsa:... rameTu yovelsa uzadod suli warmoayenebs
da gaTÂTebiT TiToeulsa xedvaTasa, da ar Tan-warmoizidavs
da aRirevs raÁTave xedvaTagansa (pr., kavS., petr., 176; 106.16-23); Teo-
ria, Sexeduleba, azri, xedva, filosofiuri Wvreta _ .,222.31-33)
xed-i _ raÁ ars xedi amis sityÂsaÁ (kavS., ganmart., petr., $21)
xedviT-i _ Teoriuli _ qewrhtiko,j _ ewodebis xedviTsa mas gone-
ba, xolo saqmiTsa, _ sityua da xedviTsa mas _ sibrZne, xolo
saqmiTsa _ cnoba (damask., gard., 139, efr.) // sityÂerisaÁ romelime
ars xedviTi, xolo romelime _ saqmiTi da xedviTi vidreme
ars gonebiTi miwTomaÁ viTar-yofisa myofTaÁsaÁ (damask., gard.,
139, ars.); [gagonebisa guarni] or vinaÁme arian, viTar igi saqmiT-
[i] da xedviTi (nemes., petr., 106, 7-8)
xedviT-i filosofosoba-Á _ Teoriuli filosofia _ qewrhtiko,n to,
_ ganiyofebis filosofosobaÁ xedviTad da saqmiTad, xedviTi
igi ganiyofebis sityÂerebiTad da swavlulebiTad da buneba-
TametyuelebiTad (damask., dial., efr. 52,7); filosofosobaÁ ganiw-
valebis xedviTisa mimarT da saqmiTisa (amon., mosaÃs., tariW., 12,13);
xedul-i _ aw ukue ganvhmartoT xeduli ese (kavS., ganmart., petr.,
$53); metyÂs Cuen ese xeduli xedvaÁ (kavS., ganmart., petr., $87)
xuedr-i, xuedreba-Á, xdomil-i _ wili, xvedri _ yoveli ukudavsa
xuedrsa xuedrebuli da usxeuloÁ guari pirvel TÂsdami da
TÂsisa kentroÁsadmi ukuetrfis (kavS., ganmart., petr., $43); iR-
mrTebs TÂsTa zeqonebaTa yovelTa mekudoTa wesisa da bunebi-
sagan, viTar xdomili sanetarosa xuedrsa da mekudoTa ubad-
rukebisagan zesT-daSTomili (kavS., ganmart., petr., $63)
xrono-Á _ marad, ciklurad denadi dro _ o`crovnoj _ xronoÁ arso
sazomi midrekisaÁ (kavS., ganmart., petr., $50); ese sazRuari xro-

433
noÁsaTÂs aristotelesi da peripatoÁs-gamoTaÁ ars (kavS., gan-
mart., petr., $50)
xronebr-i _ mun saukunoÁ, xolo aqa _ dinebaÁ xronebri (kavS.,
ganmart., petr., $50)

Ã
ÃelisaRmpyrobel-i _ Semwe _ o` ceiragwgo,j _ viTarca mecnieri
TÂsisa undoebisaÁ mivals vissame wmidaTa kacTaganisa da
evedrebis mas, raÁTa ÃelisaRmpyrobel da Tanamlocvel eqmnes
mas (areop., saekl., efr., 7.III.6)
Ãelisampyrobeloba-Á _ h` ceiragwgi,a _ rameTu ganuyo maT zedamdgo-
melobaÁ igi da ÃelisampyrobelobaÁ maTi (areop., zec., efr., 9.4)
Ãelovaneba-Á _ h` evpisth,mh _ ÃelovanebaÁ erTsaxisa mis srulebisaÁ
ganRmrTobiTi miRebaÁ TÂT mis erTisagan (areop., saekl., efr., 1.3)
Ãelovneba-Á _ codna, ostatoba _ h` evpisth,mh _ sazRvari da ganCi-
nebaÁ kacisaÁ ars, raÁTa iyos cxovel sityÂer da mokudav, Sem-
wynarebel gonierebisa da Ãelovnebisa (damask., dial., efr. 9,2);
wulilmogonebisagan winayofisa Tanaaqus ÃelovnebaÁ (amon., ta-
riW., 163,25); viTarmed yoveli Semoqmedi raTave ÃelovnebaTa da
bunebaTaÁ Tan miscems TÂsTa naÃelovnebTa bunebiTTa (kavS., gan-
mart., petr., $11); qarTuelni Tanadgomisa wil, da Tqumisa esTa,
viTarmed wmidasa gangebasa RmrTisasa kaci tomisagan Cuenisa
uwarmoebia, ÃelovnebaTagan sulisaTa daÃelovnebuli, xolo
xedvaTagan gonebisaTa gagonebebuli (kavS., ganmart., bolosity., petr.,
222, 4-7); cnobaÁ mizezTaÁ saqme da aRsasruli ars zedmiwevnule-
bisa da ÃelovnebisaÁ, da maSinRa vityÂT zedmiwevnad Ãelovne-
basa, raJams mizezni vcnneT myofTani (pr., petr., kavS., 11; 11.18-20)
Ãelovneba-Á da zedmiwevna-Á // zedmiwevnuleba-Á _ h` evpisth,mh _ Tu
ar iyos myofTa mizezi, ar-vinaÁ iyos wesi pirvelTa da Sem-
dgomTaÁ... da arca ÃelovnebaÁ da zedmiwevnaÁ raÁTave myofTa-
ganisaÁ (pr., petr., kavS., 11; 11.13-17)
Ãma-Á _ 1. logik. uzogadesi cneba, kategoria _ h` fwnh, _ arsobaÁ
ganiyofebis arsebiTad da SemTxueviTad, ara viTarca naTesavi
saxed, aramed viTarca erTsaxelTa ÃmaÁ erTisaganad (damask.,
dial., efr. 32,1); filosofosTa ... SemomkrebelTa yovelTasa, ga-
remoklitnes da gareSewernes aTTa raTme ÃmaTa queSe (amon., ta-
riW., 105,14); moiÃsena maswavlelobasa Sina ÃmaTa raTaÁme xuTTaÁ
ucnaurad Cuengan myofTaÁ Cueulebisa Soris (amon., tariW., 20,7);
Ãorc-i _ to. sw/ma _ Ãorcni arian sam-kerZo mimoganfenil, rameTu
aqus sigrZe da sivrce da siRrme (damask., gard., 113, efr.); ara sad-
me erTisa arsebisani arian suli da Ãorcni (damask., gard., 199,

434
ars.); petre ganikueTebis, ese igi ars, ganiyofebis sulad da
Ãorcad (damask., dial., efr. 3,4); Ãorci mSÂnvieri da sulieri _ to,
sw/ma yuciko,n _ daeTesvis Ãorci mSÂnvieri, ese igi ars, zrqeli
da mokudavi da aRdgebis Ãorci sulieri, uqceveli, uvnebeli,
wulili (damask., gard., 302, ars.); _ h` sa,rx _ ganvkueTiT raÁ Ãorci
mraval naWerad Ãorcisa da TiToeulsa nawilsa naWerisasa
Ãorc uwodian da gansazRvrebasa Ãorcisasa miiTualavs (da-
mask., dial., efr. 14,8)
Ãorciel-i _ sarkiko,j _ saqme da sacnobeloba Ãorcielisa, vid-
reme mxolod borotisa-oden qmnasa cebnaÁ [ars], xolo mSÂnvie-
risa _ arca qmnasa nebebaÁ odesca arca SemTxuÀvasa havisasa,
xolo sulierisa _ mxolod kaTilad-oden qmnisa nebebaÁ (maqs.,
Talas., K-14; 194r); CuenTÂs, sulisa da ara wignisada Sedgomil-
TaTÂs, yovelTave ÃorcielTa gangdebaÁ da sulieri msaxure-
baÁ da RmrTisa mimarT SeerTebaÁ ars sanatreli SabaTobaÁ
(damask., gard., 289, ars.)
Ãseneba-Á _ h` mnh,mh _ xsovna, mexsiereba, mogoneba _ rameTu Ãsene-
baÁ ars grZnobisa raÁsme da ganmgomebelobisagan datevebuli
ocnebaÁ(damask., gard., 124, ars.); rameTu momÃseneblobaÁ ars Ãsene-
bisa da aRÃsenebisa saunje (nemes., petr., 89, 11); _ xedven igini
[mcurvalni] wyalTa Sina da ara aqus maT ÃsenebaÁ da arca
ucnebaÁ, da arca mecnierebaÁ moyuasTa TÂsTaÁ (bas., equs., uZv.,
anon., 107,108 1-3)
Ãsovneba-Á _ xsovna, mogoneba _ mnhmoneu,w _ raJams saxeTa maTTa,
romelni sTndes da romelni moigonna, cxovlad hmarxvides,
Ãsovnebad iTqumis (damask., gard., 124, ars.)

j
jerCineba-Á _ logik. _ jerCinebaÁ _ h` kata,qesij _ dadebiTi msje-
loba, warTqma, mtkiceba _ jerCinebaÁ waTqumad iTqumis, viTar-
igi viTarmed `keTil ars~, xolo uvaris-yofaÁ _ ukuTqumad
(damask., dial., 38,21, ars.)
juarissaxed _ daesaxvis beWedi (areop., saekl., efr., 5.II) – stauroeidh,j
_ viTarca ese yoveli guls-modgined aRuvaros mas srul yo-
fadman man, juarissaxed aRhbeWdavs mas mRdeli da aRhkuecs (a-
reop., saekl., efr., 6.II)

h
haer-i _ erTi oTx elementTagani _ o` avh,r _ [RmerTman] cecxli,
wyal da haeri dahbada, viTarca unda (bas., equs., uZv., anon., 31,5-6)
435
hazr-i _ mniSvneloba, mizani, azri _ hazri amis wignisaÁ (kavS.,
ganmart., petr., winasity., petr., 3,5); hazri misda ars SeerTebaÁ
TÂsda kentroÁs mimarT (kavS., ganmart., petr., $32)
hazroba _ moazreba, gageba _ ese-viTarad ihazros keTilobaÁ
(kavS., ganmart., petr., $40); hgonebs da hazrobs ubeqmnad misda (kavS.,
ganmart., petr., $32); _ usxeuloÁsa guarisa TandabunebebiTa iqmna
da ihazra igi TÂTmdgomared (kavS., ganmart., petr., $45)

436
History of old Georgian
of philosophical-theological Terminology

Formation of Georgian theological-philosophical (scientific) language


had been conditioned by a tight connection with Greek civilization from
Hellenic antiquity onwards, but especially after proclamation of Christianity
as the state religion of the Georgian Kingdom in IV century, throughout the
entire Byzantine era. Greek language, which in words of Ioane Petritsi, is
“apt for intellectual theories”, in which “all notions have their own terms
appropriate to their essences”, had been being formed by generations of
Hellenic philosophers and Byzantine theologians in the course of centuries,
having nurtured languages of the Western and Eastern Christendom. Greek
terminological models, semantic and formal calques of Greek terms are
established in scientific usage of those languages.
In the process of translation of terms older translator had encountered
major problems, because, as Eprem Mtsire would say, “in abyss-like depth
of Greek language one and the same word can convey many meanings”,
that is to say, those words and terms are polysemic; besides, for one and the
same notion different authors, and even one and the same author in different
places, are used two or more different synonymous lexemes. Besides that
the Georgian translators had to find Georgian equivalents in order to
introduce necessary differentiation of the notions that were completely
novel and unfamiliar to them, they faced also additional problems through
the polysemy and synonymy of Greek terms. That’s why conveying of one
and the same notion by different equivalents is a common feature in
Georgian translations. Versatility of Georgian equivalents was caused also
by the necessity of consideration of contextual significance of a Greek term.
Meaning and notional value had been ascertained gradually, in the course of
translational process. Actually this is true not only with regard of translati-
ons, but also with regard of the very Greek philosophical-theological langu-
age of the Byzantine period. As an example for that can be adduced the re-
thinking from the standpoint of the Christian dogmatics of the terminologi-
cal pairs of the Hellenic philosophy: ouvsi,a- u`po,stasij and pneu,ma – yuch,.
Transformation of notions and terminology of the Hellenic philosophical
systems, predominantly those of Neoplatonism, had been happening
gradually. This transformation had been taking place in theological debates
during Church councils, in which meaning of this or that theological notion
had to be defined in a clear, terminological fashion, especially due to the
fact that heretical teachings were not infrequently caused by ambiguity of

437
antique terminological apparatus. This problem is well addressed by St.
Basil the Great in one of his letters to his brother St. Gregory of Nyssa.
Well known are also words of Ephrem Mtsire: “Greek language is abyss-
deep and one and the same words may convey many meanings”. When
Ephrem accentuates differentiation of the terms pneu,ma – yuch,, he considers
it a problem of Georgian language that those two completely unequal
notions are expressed by the same Georgian word “suli”.
Process of Christianization of theological terminology can be said to
have ended by fundamental three-volume work of St. John Damascene “The
Source of Knowledge” (Phgh, gnw,sewj), in which is gathered and
summarized terminology expressing the dogmas accepted in ecclesiastic
tradition and the Church councils.
In the process of translation of polemical-exegetical works of the holy
fathers, along with the Greek language, Georgian philosophical-theological
terminology gradually had been being formed, honed and made exact. Its
highest stage had been achieved in the Black Mountain (in translations and
comments of Ephrem Mtsire) and Gelati schools (in works of “three
Arsens” and “three Johns”).
As evident from the present dictionary, we can trace the development of
Georgian philosophical terminology from the first written monuments of V
century. In literature of different genres both original and translated, we
amply find different terms denoting philosophical-theological or natural-
science notions. However, those terms had been created in different times
and by different authors, so that they needed to be placed in one formal and
semantinc system, which naturally implied dealing with the problem of
polysemy and synonymy within this system. The major problem was that,
as we have mentioned above, in monuments created in different dimes and
places for one and the same notion was used different lexemes. For
example: στοιχειον - stÂqisi, wesi, nivTi, aso, agebuleba, bune-
ba; and vice versa: for different notions was used one and the same lexeme
(for example, the term goneba was used in the sense of “intellect”, “tho-
ught”, “wit”, “notion”, “soul”, “habit”, “conscience”. Thus, the Helleno-
phile translators of the XI-XII centuries faced an extremely difficult prob-
lem: in order to differentiate notions, it was necessary to avoid polysemy
and synonymy, however, even in the classically elaborated Greek phi-
losophic language the terminological versatility and ambiguity had not been
overcome, which posed a major difficulty to their commentators and
translators. In the process of development of Georgian scientific language
major contribution were made by unknown translators as well by Tao-

438
Klarjeti ascetics and by great Athonite faters – Euthymios and George
Athonites.
The Georgian equivalents of terms of Hellenic or Byzantine authors that
were created in different times and in different places (among them in
Georgian monastic centers outside Georgia) needed systematic elaboration,
which was a precondition for composition and translation of philosophical
works and for development and refinement of Georgian philosophical
thought. In this sense, contribution of the great monastic of the Black
Mountain, Ephrem Mtsire in systematic elaboration of Georgian
philosophical-theological terminology is enormous (the major part of the
dictionary represents the material from the works of John Damascene and
the Areopagitic corpus translated by Ephrem).
And yet, in en route the development of the Georgian philosophical-
theological terminology Gelati theological-literary school represents a
completely new stage. Gelati was a typical hearth of Medieval thought and
education, representing a “school for youngsters”, in which “many
Georgians studied philosophy”. In words of a contemporary historian, the
King David the Builder “gathered men of decent conduct and adorned by all
sorts of virtues, not only those found within the borders of the Kingdom, but
also, when the King heard about somebody’s holiness, goodness, perfection,
fullness of bodily and spiritual virtues, he would gather suchlike from the
end of the world and bring them to Gelati”. In Gelati had been carried out
the process of intense acceptance and elaboration, translation and
commenting of the Antique philosophy and Christian exegesis. This was out
of necessity followed by special, systematic elaboration of philosophical
terminology, which in its turn brought Georgian philosophical thought in
XII-XIII centuries to its highest peak. Gelati theological-literary school
represents an important stage of development of the Georgian philosophical
thought. This school was a projection of XI-XII centuries Byzantine
philosophical-theological milieu on a Georgian soil and followed essentially
the same path that in European setting ensued in the high scholasticism.
However, despite its great aspirations and vast literary production, Gelati
school was but a tiny island, a dead end that after the fall of the Byzantium,
due to its geopolitical circumstance could not establish connections with the
European cultural world and that’s why could not get enrolled and united in
that universal process, that culminated in the European Renaissance.
On the background of general translational and linguistic-conceptual
homogeneity, in the Gelati literary school one can clearly distinguish two
main trends: the one belonging to the “enlightener of the entire Church,

439
pious laborer, knower of Georgian and Greek languages” - Arsen Ikaltoeli,
and the other to Ioane Petritsi, who “illuminated Georgian language, making
it as shining as the sun”. Thus, in the Gelati school were elaborated theoreti-
cal foundations for exact, adequate translation and principles of formation
of Georgian philosophical language; was established Georgian philoso-
phical language and style, was laid a foundation of formal-semantical
system of Georgian philosophical terminology.
The principles on which this system is based can be briefly described in
this way:
1. A philosophical term should have been created by Georgian roots
and affixes.
2. A term should have been distinguished from common, everyday
words through formal-semantic orderliness and through possessing
a distinct place within a system.
3. A term should have been transparent, motivated, and should have
conveyed precisely the meaning of the relevant notion.
4. There should have been a unambiguous relation between a term
and a notion: the term should have been monosemantic.
5. A terms should have been short and precise.
We consider activation of those principles an urgent present day
necessity for further development of the Georgian philosophical-theological
language.

Damana Melikishvili

440
bibliografia
saqarTvelos mecnierebaTa
akademiis k. kekeliZis sax.
xelnawerTa institutis fondebis xelnawerebi:

1. A 1108 _ gelaTis katenebiani biblia, XII s.


2. A 52 _ Teofilaqte wmidisa mTavarebiskoposisa vul-
RariaÁsaÁ, Targmaneba ioannis saxarebisaÁ, XIII s.
3. A 102 _ TargmanebaÁ wmidisa evanReliisa markozis TavisaÁ.
4. A 113 _ TargmanebaÁ wmidisa evanReliisa lukas TavisaÁ.
5. A 39 _ ioane sineli, klemaqsi anu kibe.
6. A 240 _ krebuli (wmidisa da netarisa mamisa Cuenisa
ioane monazonisa da xucisa damaskelisa, Tqumuli
marTlisa sarwmunoebisaTÂs, 27r-161r).
7. A 16 _ grigol RvTismetyvelis TxzulebaTa krebuli.
8. H 1337 _ prokle diadoxosis `kavSirni~ ioane petriw-
is ganmartebiTurT, XIII s.
9. S 2562 _ amonios ermiasis `mosaÃsenebelni~, `xuTTa Ãma-
Tadmi porfirisaTa~ da `aTTa katiRoriaTadmi aristo-
telisaTa~.
10. S 2579 _ nemesios emeseli, bunebisaTÂs kacisa, ioane
petriwis Targmani, XIII s.
11. Q 1152 _ gelaTis katenebiani biblia, XIIIs.
12. K 14 _ maqsime aRmsarebeli, Txzulebani, quTaisis fondi.

damowmebuli teqstebi da Semoklebani:

13. axali aRTqmis teqstebi: qarTuli oTxTavis ori bo-


lo redaqcia, gamosca da gamokvleva daurTo iv. imnai-
Svilma, 1979.
14. Zveli aRTqmis teqstebi: mcxeTuri xelnaweri, teqsti
gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo el. do-
CanaSvilma, Tb., 1961-1986.
15. avgustine _ aRsareba netari avgustinesi, saqarTvelos
eklesiis kalendari, Tb., 1985.

441
16. amon. _ amonios ermisis Txzulebani qarTul mwerlo-
baSi, teqstebi gamosacemad moamzades n. keWaRmaZem da
m. rafavam, gamokvleva, leqsikoni da saZieblebi daur-
To m. rafavam, Tb., 1983.
17. antinestor. _ antinestorianuli traqtatebi arsen va-
Ces Zis `dogmatikonSi~, gamosca a. CantlaZem, Tb., 1997.
18. areop. _ petre iberieli, Sromebi, efrem mciris Targ-
mani, gamosca da gamokvleva daurTo s. enuqaSvilma,
Tb., 1961.
19. balav. _ balavarianis qarTuli redaqciebi, gamosca,
gamokvleva da leqsikoni daurTo i. abulaZem, Tb., 1957.
20. gabal., equsT. _ damowm. e. WeliZis wignidan: “ Zveli
qarTuli saRvTismetyvelo terminologia”, Tb., 1996.
21. gardamoc. _ ioane damaskeli, `gardamocema~, teqsti
gamosacemad moamzada r. miminoSvilma (xelnaweris uf-
lebiT).
22. `ganmarteba~ _ ioane petriwi, Sromebi, T. II, ganmartebaÁ
proklesTÂs diadoxosisa, teqsti gamosces da gamokvle-
va daurTes S. nucubiZem da s. yauxCiSvilma, Tb., 1937.
23. giorgi amartoli _ xronografi giorgi monazonisaÁ,
gamosca sim yauxCiSvilma, tf. univ. gamomc., 1920.
24. giorgi mcire _ `cxorebaÁ giorgi mTawmidelisaÁ~, Zve-
li qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,
wigni II, ilia abulaZis redaqciiT, Tb., 1967.
25. damask. gardam. _ wm. ioane damaskeli, gardamocema
ucilobeli marTlmadidebeli sarwmunoebisa, teqsti
gamosac. moamzades r. miminoSvilma da m. rafavam; e.
WeliZis Tan. qarT. TargmaniTurT, Tb. sas. akad. ga-
momc., 2000.
26. dial. _ ioane damaskeli, dialeqtika, qarTuli Targ-
manebis teqsti gamosca, gamokvleva da leqsikoni da-
urTo m. rafavam, Tb., 1976.
27. d. sj. k. _ didi sjuliskanoni, arsen iyalToelis
Targmani, gamosces e. giunaSvilma, m. dolaqiZem, e. ga-
biZaSvilma, g. ninuam, Tb., 1975.
28. ezek. _ ezekielis wignis Zveli qarTuli versiebi,
teqsti gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo T.
cqitiSvilma, Tb., 1976.
442
29. eklesiast. Targm. _ TargmanebaÁ eklesiastisaÁ mitro-
fane, mzÂrnel mitropolitisaÁ, gamosca k. kekeliZem,
Tb., 1920.
30. equsTa, g. aT. _ basili didi, equsTa dReTaÁ, giorgi
aTonelis Targmani, teqsti gamosca, gamokvleva da
leqsikoni daurTo m. kaxaZem, Tb., 1947.
31. equsTa, uZv. _ basili kesarieli, `equsTa dReTaÁ~, uZ-
velesi redaqciebi basili kesarielis `equsTa dReTaÁ-
sa~ da grigol noselis `kacisa agebulebisaTÂs~, X-
XIII ss. xelnawerTa mixedviT gamosca, gamokvleva da
leqsikoni daurTo i. abulaZem, Tb., 1964.
32. kavSir. _ ioane petriwis Sromebi, t. I, prokle diado-
xosisa, platonurisa filosofosisa kavSirni RmrTis-
metyvelebiTni, qarTuli teqsti gamosca, gamokvleva
da leqsikoni daurTo sim. yauxCiSvilma, Tb., 1940.
33. kalmas. _ ioane bagrationi, kalmasoba, filosofiuri
nawili, teqsti gamosca g. dedabriSvilma, Tb., 1974.
34. kac. ageb. g. aT. _ `dabadebisaTÂs kacisa~ giorgi mTa-
wmidliseuli Targmani, teqsti daadgina, gamokvleva
da leqsikoni daurTo n. SalamberiZem, sakand. diser-
tacia, Tb., 1964.
35. kac. ageb. uZv. _ uZvelesi redaqciebi basili kesariel-
is `equsTa dReTaÁsa~ da `kacisa agebulebisaTÂs~, ga-
mosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo i. abulaZem,
Tb., 1964.
36. mam. swavl. _ mamaTa swavlani, gamosca i. abulaZem, Tb. 1955.
37. mam. cx. _ mamaTa cxovrebani, teqsti gamosca, gamo-
kvleva da leqsikoni daurTo v. imnaiSvilma, Tb. 1975.
38. nemes. _ nemesios emeseli, bunebisaTÂs kacisa, berZnu-
lidan gadmoRebuli ioane petriwis mier, s. gorgaZis
gamocema, Tb., 1914.
39. rom., kor., kolas., filip. _ pavles epistoleTa qarTu-
li versiebi, gamosacemad moamzades q. ZoweniZem da k.
daneliam, Tb., 1974.
40. pirmS. _ miqel pselosisa, pirmSoÁsaTÂs, georgika ga-
mosca s. yauxCiSvilma, t. VI, Tb., 1966.
41. r.-urbn. Zegl. _ ruis-urbnisis Zegliswera, gamosca da
gamokvleva daurTo e. gabiZaSvilma, Tb., 1978.
443
42. samarT. somx. _ samarTali somxuri, qarTuli samarT-
lis Zeglebi, gamosca i. doliZem, t. I, 1963.
43. saq. mociq. _ saqme mociqulTa, gamosca i. abulaZem,
Tb., 1950.
44. saq. samoTx. _ saqarTvelos samoTxe, sruli aRweraÁ
RuawlTa da vnebaTa saqarTvelos wmidaTa, Sekrebili
da gamocemuli m. p. sabininis mier, 1882.
45. sin. mr. _ sinuri mravalTavi 864 wlisa, a. SaniZis
redaqciiT, winasityvaobiTa da gamokvleviT, Tb., 1959.
46. swavl. _ basili kesarielis swavlani, efTÂme aTone-
liseuli Targmani, gamosca, gamokvleva da leqsikoni
daurTo c. qurcikiZem, Tb., 1983.
47. fsal. _ fsalmunis Zveli qarTuli redaqciebi X-XIII
saukuneTa xelnawerebis mixedviT gamosca m. SaniZem.
48. Satb. kreb. _ Satberdis krebuli X saukunisa, gamosa-
cemad moamzades b. gigineiSvilma da e. giunaSvilma,
Tb., 1979.
49. cx. daviT. _ cxovreba mefeT-mefisa daviTisi, qarTlis
cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelna-
weris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, Tb., 1955.
50. wyobilsityv. _ anton bagrationi, wyobilsityvaoba,
gamosca, gamokvleva, komentarebi da leqsikoni daur-
To iv. lolaSvilma, Tb., 1980.
51. xronoRr. _ xronografi giorgi monazonisaÁ, gamosca
s. yauxCiSvilma, Tb., 1920.
52. horaciusi _ kvintus horacius flaviusi, poeturi xelov-
nebisaTvis, laTinuridan Targmna a. uruSaZem, Tb., 1981.
53. Fyfatvcndjdfybt _ Fyfatvcndjdfybt (jnkextybt jn wthrdb) cjdth-
iftvjt d gthde/ ytltkm/ dtkbrjuj gjcnf> bcnjhbxtccrjt bcckt-
ljdfybt j xbyt ghfdjckfdbz Rjycnfynbyf Ybrjkmcrjuj> CG,> 1879.
54. Fktrcbflf. _ Fyyf Rjvybyf> Fktrcbflf> dcnegbntkmyfz cnfnmz>
gthtdjl b rjvvtynfhbq Z. Y. K/,fhcrjuj> V.> 1965.
55. Ltzy. dctkty. cj,. _ Ltzybz dctktycrb[ cj,jhjd> bpl. d heccr.
gth.> Rfpfym> n. I-VII> 1887-1891.
56. Ytvtp. _ Ytvtpbq> "gbcrjg "vtccrbq> J ghbhjlt xtkjdtrf> gth.
c uhtx. A. Dkflbvbhcrjuj> Gjxftd> 1914.

444
57. Ghjrk. _ Ghjrk> Gthdjjcyjds ntjkjubb> gthtd. b rjvvtynfhbb
ghja. F.A. Kjctdf> N,.> 1972.
58. Nd. Dfc. Dtk. _ Ndjhtybz b;t dj cdzns[ Dfcbkbz Dtkbrjuj>
Gbcmvf> n. III> CG, 1911.
59. {hjyjuh. _ Vb[fbk Gctkk> {hjyjuhfabz> gthtdjl> cnfnmz b
ghtvtxfybz Z. Y. K/,fhcrjuj> V.> 1971.
60. Ammon. _ Commentaria in Aristotelen Graeca, v. IV, Ammonius in
Porphirii Isagogen, vive V voces, ed. Ad. Russe, Berolini.
61. A.P. Anal._ jAristotevlhς, jAnalutivka protevra, jAristotevlhς, Op
era omnia, graece et latine, vol I, Parisiis, edit. Ambrosio Firm. Didot.
MDCCCLXII.
62. Dial. _ Die Schriften des Ioannes von Damaskos, I, Dialectica, ver.
Bon. Kotter, Berlin, 1969.
63. Dodds _ Proclus, The Elements of Theology. Aravised text with
Translatoin, Introduction and Commentary by E.R. Dodds, Oxford, 1963.
64. [Ekdos._Ioannes Damaskius, [Ekdosiς ajkribhvς ojrqovdoxon pistevwς, P.G. -
t. 94.
65. JExahm. _ Basileivoς Kaisareivaς oJ Mevgaς,, JOmilivai Eijς thn JExahvme-
ron, P.G. t. 29, 1857.
66. In Parm. _ Prokli, Opera t. IV. Commentarii in Parmenidem, Platonis,
ed. Victor Cousin, Parisiis, 1821.
67. In Tim. _ Proclus, Commentaria in Timaeus, ed. E. Diehl. Laipzig,
1903-1906.
68. Ital. _ Ioannis Itali, Opera, textum graecum secundum collationen a
Grigorio Cereteli, confectam adidit et praefatione instruxit N.
Ketschakmadze, Tbilisi, 1966.
69. Nem._ Nemesivou ejpiskovpou jEmevshς, Peri; fuvsewς ajnqrwvpou, P.G.
t. 40, 1858.
70. P.G. t. 44 _ Grhgovriu ejpiskopou Nuvsshς, Peri; kataskeuvh tou` ajn-
qrwvpou, 1863.
71. Procl. _ Provklou Diadovcou Platonikou`. Stoiceivwsiς Qeologikhv, Plo-
tini, Enneades, edit, A.F. Didot, Parisii, 1885.
72. Septuaginta, ed. A.Rahlfs.
73. The Greek new Testament, ed. by K. Aland… UBS, Third Edition
(corrected).

445
damowmebuli samecniero literatura:

74. m. andronikaSvili, 1966. _ narkvevebi iranul-qarTuli


enobrivi urTierTobebidan, Tb., 1966.
75. s. averincevi, 1977 _ Fdthbywtd C.C. Gj"nbrf hfyytdbpfynbq-
crjq kbnthfnehs> V.> 1977.
76. s. averincevi, 1984 _ Fdthbywtd C.C. "djk/wbz abkjcjacrjq
vsckb> d ry.: Rekmnehf Dbpfynbb> V.> 1984.
77. axmanovi, 1960 _ F.C. F[vfyjd. Kjubxtcrjt extybt Fhbcnjntkz>
V. 1960.
78. a. begiaSvili, 1972 _ a. begiaSvili, erTi filosofiuri
terminis Sesaxeb (arseba), macne, filosofia-fsiqolo-
giis seria, #3, Tb., 1972.
79. i. bogroSi _ ?. <juhji. Ajvf Frdbycrbq> V.> 1966.
80. e. breie, 1970 _ Emile Brehier, Histoire de la Philosophie, La
civilisation Byzantine, Paris, 1970.
81. a. gerdi, 1968 _ F.C. Uthl. Ghj,ktvs ajhvbhjdfybz yfexyjq
nthvbyjkjubb> fdnjhtathfn rfyl. abkjk. yfer> K.> 1968.
82. l. gigineiSvili, 1995 _ henadebi ioane petriwis filo-
sofiur sistemaSi, quT. univ. moambe, 1995, #4.
83. l. gigineiSvili, 1998 _ l. gigineiSvili, ioane petri-
wis `ganmartebis~ erTi pasaJis gagebisaTvis, gelaTis
mecnierebaTa akademiis weliwdeuli, #1, 1998.
84. i. gogebaSvili, 1912 _ i. gogebaSvili, bunebis kari,
Tb., 1912.
85. m. gogiberiZe, 1937 _ m. gogiberiZe, petriwi da misi
msoflmxedveloba, wignSi: rusTaveli, petriwi, prelu-
diebi, Tb., 1961, gv. 129-216.
86. m. gogiberiZe, 1972 _ m. gogiberiZe, rCeuli filosofiuri
Txzulebani, t. II, filosofiis istoria, t. I, Tb., 1972.
87. l. grigolaSvili, 1984 _ l. grigolaSvili, droisa
da sivrcis poetikisaTvis qarTul himnografiaSi,
kreb. ivironi, Tb., 1984, gv. 100-113.
88. k. danelia, 1983 _ k. danelia, qarTuli samwerlo enis
istoriis sakiTxebi, Tb., 1983.

446
89. s. danelia, 1978 _ narkvevebi antikuri da axali filo-
sofiis istoriaSi, 1978.
90. v. danilenko, 1977 _ D.G. Lfybktyrj. Heccrfz nthvtyjkjubz
(Jgsn kbyudbcnbxtcrjuj jgbcfybz)> V.> 1977.
91. a. deborini, 1957 _ F.V. Lt,jhby. Pfvtnrb j ghjbc[j;ltybb b
'"djk/wbb yfexys[ gjyznbq b nthvbyjd> DZ> 1957> #4.
92. o. die, 1974 _ Platon, euvres complètes, t. VIII, I partie, Parmevnide,
texte établi et traduit par August Die;s, Paris, 1974.
93. T. doliZe, 1984 _ N.B. Ljkblpt> Djghjc j aeyrwbb hJ logi-
khv pragmatevia d rjvvtynfhbz[ irjks Fvvjybz> Nhels NUE> Fh-
[tjkjubz> rkfccbxtcrfz abkjkjubz> dbpfynbybcnbrf> 1984> # 249.
94. T. doliZe, 1984 _ T. doliZe, amonios ermiasis skolis
logikur komentarTa recepciisaTvis bizantiur fi-
losofiaSi, Tsu Sromebi, arqeologia, klasikuri fi-
lologia, bizantinistika, #249, 1984.
95. e. doCanaSvili, 1984 _ e. doCanaSvili, `droeba~ si-
tyvis ganmartebisaTvis, macne, enisa da literaturis
seria, #3, 1984.
96. r. enuqaSvili, 1987 _ r. enuqaSvili, `goneba~ axali
aRTqmis wignTa Zvel qarTul redaqciebSi, krebulSi:
akaki SaniZe _ 100, Tb. 1987.
97. m. vladislavlevi, 1881 _ V. Dkflbckfdktd. Kjubrf. J,jphtybt
bylernbdys[ b ltlernbdys[ ghbtvjd vsiktybz> CG,.> 1881.
98. l. voronovi, 1986 _ K. Djhjyjd. Djghjc j `Abkbjrdt" c njx-
rb phtybz heccrb[ ,jujckjdjd. <jujckjdcrbt nhels> /,bktqysq
c,. Ktybyuh. le[. frfltvbb> 1986.
99. v. zubovi, 1903 _ D.Y. Pe,jd> Fhbcnjntkm> V.> 1909.
100. g. TevzaZe, 1981 _ g. TevzaZe, sqolastika bizantiaSi,
ioane petriwi, wignSi: Sua saukuneebis filosofiis
istoriis problemebi, naw. 1, Tb., 1981.
101. g. TevzaZe, 1984 _ U. Ntdpflpt. Extybt Fhbcnjntkz j dhtvtyb b tuj
htwtgwbz d abkjcjabb Bjfyf Gtnhbwb. Tsu Sromebi, arqeolo-
gia, klasikuri filologia, bizantinistika, 1984. # 249.
102. g. TevzaZe, 1984 _ g. TevzaZe, ioane petriwis filoso-
fiis zogierTi sakiTxi, krebulSi: saistorio-filo-
logiuri Ziebani, II, 1984.

447
103. ilia, 1927 _ ilia WavWavaZe, TxzulebaTa sruli krebu-
li, 1927.
104. ilia, 1953 _ ilia WavWavaZe, TxzulebaTa sruli krebu-
li, t. V, 1953.
105. a. kaJdani, 1968 _ F.Z. Rf;lfy. Dbpfynbqcrfz rekmnehf (X-
XIIdd.), V.> 1968.
106. n. keWaRmaZe, 1970 _ n. keWaRmaZe, ioane italosis Semoq-
medeba, Tb., 1980.
107. r. kiuneri, 1892 _ Ausführliche Grammatik der Griechischen
Sprache von der Raphael Kühner, Hannover, 1892.
108. i. lolaSvili, 1968 _ i. lolaSvili, ioane petriwi-Wim-
Wimeli, saTnoebaTa kibe, gamosacemad moamzada, gamok-
vleva da SeniSvnebi daurTo iv. lolaSvilma, Tb., 1968.
109. lolaSvili, 1982 _ i. lolaSvili, mcire uwyebani qar-
TvelTa mweralTaTvis, gamosacemad moamzada, gamokv-
leva, komentari da leqsikoni daurTo iv. lolaSvil-
ma, Tb., 1982.
110. q. lomTaTiZe, 1959 _ q. lomTaTiZe, R//r-s monacvleobi-
saTvis qarTvelur enebSi, ike, XI, 1959.
111. a. losevi, 1929 _ F.A. Kjctd> Rhbnbrf gkfnjybpvf e Fhbc-
njntkz> V.> 1929.
112. a. losevi, 1971 _ F.A. Kjctd> Cnjb[tqjy> lhtdytqifz bcnjhbz
nthvbyf. Ex. nhels VUGB> $ 450> 1971.
113. a. losevi, 1960 _ F.A. Kjctd> Abkjcjacrfz ghjpf ytjgkf-
njybpvf> d rybut: Bcnjhbz uhtx. kbn-hs> n. III> V.> 1968.
114. a. losevi, 1975 _ F.A. Kjctd> Bcnjhbz fynbxyjq "cntnbrb.
Fhbcnjntkm b gjplyzz rkfccbrf> V.> 1975.
115. a. losevi, 1978 _ F.A. Kjctd> "cntnbrf djphj;ltybz> V.> 1978.
116. v. loski, 1943 _ D. Kjccrbq> Bc[j;ltybt Cdznjuj Le[f d
heccrjv ghfdjckfdbb> extybt j nhjbwt. :ehy. Vjcr. gfnhbfh-
[bb> 1973> #9.
117. d. lote, 1961 _ L.C. Kjnnt. Jcyjds gjcnhjtybz yfexyj-nt[-
ybxtcrjq nthvbybkjubb> V.> 1961.
118. g. maiorovi, 1979 _ U.U. Vfqjhjd> Ajhvbhjdfybt chtlytdt-
rjdjq abkjcjabb> V.> 1979.
119. n. mari, 1909 _ Y.Z. Vfhh> Bjfy Gtnhbwcrbq> uhepbycrbq ytj-
gkfnjybr XI_XII dd.> CG,.> 1909.

448
120. m. maCxaneli, 1988 _ m. maCxaneli, berZnuli Sesatyviso-
bani efrem mciriseuli Targmanisa `saxe~, Zv. qarTuli
enis kaTedris Sromebi, t. 27, 1988, gv. 184.
121. n. maxaraZe, 1986 _ n. maxaraZe, fsevdo dionise areopa-
gelis enis zogierTi Taviseburebis gamo, areopagitu-
li Ziebani, Tb., 1986.
122. d. meliqiSvili, 1968 _ d. meliqiSvili, ioane petriwis
filosofiur SromebSi naxmari zogierTi terminis
ganmartebisaTvis, I, macne, enisa da literaturis se-
ria, 1968, #1.
123. d. meliqiSvili, 1974 _ d. meliqiSvili, sityvawarmoeb-
is saerTo saSualebani efrem mcirisa da ioane petri-
wis enaSi, Tsu Sromebi, 6-7 (#151-152), 1974.
124. d. meliqiSvili, 1975 _ d. meliqiSvili, ioane petriwis
filosofiur SromaTa ena da stili, Tb., 1975.
125. d. meliqiSvili, 1978 _ L. Y. Vtkbrbidbkb, R cnfyjdktyb/
uhepbycrjq abkjcjacrjq nthvbyjkjubb> D.Z.> 5> Vjcrdf> 1978.
126. d. meliqiSvili, 1980 _ d. meliqiSvili, nacvalsaxel-
Ta fuZis agebulebis sakiTxi, kreb. saenaTmecniero Zi-
ebani, Tb., 1980.
127. d. meliqiSvili, 1984 _ d. meliqiSvili, Zveli qarTuli
logikuri terminologiidan, I. Zv. qarTuli enis ka-
Tedris Sr., 25, 1984.
128. d. meliqiSvili, 1987 _ d. meliqiSvili, daskvna-dasabu-
TebasTan dakavSirebuli terminologia Zvel qarTul-
Si, macne, filosof. da fsiqolog. seria. #1, 1987.
129. d. meliqiSvili, 1987(1) _ d. meliqiSvili, Zveli qarTu-
li dialeqtikuri leqsikidan, `nardomi~, macne, enisa
da literaturis seria, 1987.
130. d. meliqiSvili, 1988 _ d. meliqiSvili, ioane petriwis
`ganmartebis~ bolosityvaobis Sedgenilobisa da zogi
axali wyarosaTvis, Tsu Zveli qarTuli enis kaTedris
Sr., #27, 1988.
131. n. naTaZe, 1984 _ n. naTaZe, hegeli, gonis filosofia,
Tb., 1984.
132. n. naTaZe, 1985 _ n. naTaZe, vefxistyaosnis filosofiu-
ri motivebi, Tb., 1985.

449
133. g. nodia, 1985 _ g. nodia, filosofia, ena da filoso-
fiis ena, ciskari, 1985, #2, gv. 144-153.
134. v. nozaZe, 1963 _ v. nozaZe, vefxistyaosnis RmrTismet-
yveleba, parizi, 1963.
135. S. nucubiZe, 1937 _ S. nucubiZe, ioane petriwi da misi
`ganmartebaÁ~. ix. ioane petriwis Sromebi, t. II, 1937.
136. v. ofermansi, 1972 _ v. ofermansi, xuTi mizezis Sesaxeb
ioane petriwTan da Toma aqvinelTan, macne, filoso-
fiisa da fsiqologiis seria, 1972, #3.
137. m. rafava, 1982 _ m. rafava, amonios ermiasis Txzuleba-
ni qarTul mwerlobaSi, gamokvleva, Tb., 1982.
138. m. rafava, 1975 _ m. rafava, `igavi, xati, saxe~ petriwis
`ganmartebaSi~, `mravalTavi~, 1975.
139. v. sokolovi, 1979 _ D.D. Cjrjkjd. Chtlytdtrjdfz abkjcjabz>
V.> 1979.
140. v. tatakisi, 1959 _ V. Tatakis, La philosophie Byzantine par Basi-
le Tatakis, Paris, 1959.
141. f. uspenski, 1892 _ A. Ecgtycrbq. Jxthrb gj bcnjhbb dbpfy-
nbqcrjq j,hfpjdfyyjcnb> CG,.> 1892.
142. d. foCxua, 1944 _ d. foCxua, qarTuli enis leqsikolo-
gia, Tb., 1974.
143. k. freibergi, 1975 _ K.F. Ahtq,thu> Fynbxyjt kbnthfnehyjt
yfcktlbt d dbpfynbqcre/ "gj[e. d. ry.: Fynbxyjcnm b Dbpfynbz>
V.> 1975.
144. r. RambaSiZe, 1986 _ r. RambaSiZe, qarTuli samecniero
terminologia da misi Sedgenis ZiriTadi principebi,
Tb., 1986.
145. s. yauxCiSvili, 1940 _ s. yauxCiSvili, ioane petriwis
cxovreba da moRvaweoba, ioane petriwis Sromebi, t. I,
gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo s. yauxCi-
Svilma, 1940.
146. n. SalamberiZe, 1970 _ n. SalamberiZe, grigol noselis
`bunebisaTÂs kacisas~ giorgi mTawmidliseuli Targma-
ni, sakandidato disertacia, 1970, gv. 171-180.
147. T. cqitiSvili, 1986 _ T. cqitiSvili, erTi filosofi-
uri cnebis aRmniSvneli terminisaTvis Zvel qarTul-
Si, areopagituli Ziebani, 1986, gv. 111-184.

450
148. S. ZiZiguri, 1946 _ S. ZiZiguri. cneba sinonimuri para-
lelizmisa, saq. mecn. akad. moambe, II, #7, 1946.
149. e. WeliZe, 1996 _ e. WeliZe, Zveli qarTuli saRmrTisme-
tyvelo terminologia, Tb. 1996.
150. a. xaranauli, 1990 _a. xaranauli, wyaroTa gamoyenebis
meTodebi prokle diadoxosisa da ioane petriwis
SromebSi, sakandidato disertacia, 1990.
151. a. xaranauli, 1995 _ henadebi da monadebi proklesTan
da petriwTan, quT. univ. moambe, #4, 1995.
152. S. xidaSeli, 1981 _ S. xidaSeli, rusTavelis msofl-
mxedveloba, Tb., 1981.
153. S. xidaSeli, 1984 _ I. D. {blfitkb. Djghjcs uhepbycrjuj
htytccfycf> N,.> 1984.

leqsikonebi:

154. abulaZe, 1973 _ ilia abulaZe, Zveli qarTuli enis


leqsikoni, Tb., 1973.
155. saba _ sulxan-saba orbeliani, leqsikoni qarTuli, t.
I, t. II, Tb., 1966.
156. z. sarjvelaZe, 1995 _ z. sarjvelaZe, Zveli qarTuli
enis leqsikoni, Tb., 1995.
157. qegl _ qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, I-VIII.
Tb., 1950-1964.
158. Cubin. n. _ niko CubiniSvili, rusul-qarTuli leqsiko-
ni, I, 1971, II, 1973.
159. Cubin. d. _ daviT CubinaSvili, qarTul-rusuli leqsi-
koni, Tb., 1984.
160. Dtqcvfy F.A. - Uhtxtcrj-heccrbq ckjdfhm,1899, C-G,
161. Ldjhtwr. _ B.{. Ldjhtwrbq> Lhtdytuhtxtcrj-heccrbq ckjdfhm>
V.> 1958.
162. Ldjhtwr. _ B.{. Ldjhtwrbq> Kfnbycrj-heccrbq ckjdfhm> V.> 1986.
163. Rkbvjd U.F. _ "nbvjkjubxtcrbq ckjdfhm rfhndtkmcrb[ zpsrjd> 1964.
164. A patristic Greek lexicon, ed. by C.V.H. Lampe D.D., Oxford, 1965.
165. Boisacq E. Dictionnaire étymologique de la langue Grèque, Paris, 1913.
166. Bonitz H. Index Aristotelicus, Berlin, 1955.
167. Chantrain P. – Dictionnaire étimologique de la langue Grècque, t. III, 1974.

451
sarCevi

winaTqma ...................................................................................................................................5
TaviI
Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis
Camoyalibebisa da ganviTarebis gzebi ................................................15
Tavi II
terminologiuri sityvawarmoebis zogadi
principebi da filosofiuri
terminologiis sistematizacia gelaTis skolaSi ............ 30
Tavi III
filosofiur terminTa ZiriTadi struqturuli
tipebi da modelebi .................................................................................................. 52
1. warmoqmnil erTsityvian
termin-substantivTa struqturuli tipebi ............................. 56
1.1. abstraqtul cnebaTa gamomxatvel
erTsityvian terminTa struqturuli tipebi ........................ 56
1.2. moqmedebis abstraqtul cnebaTa gamomxatveli
masdarebi, zmna-terminebi da mimReobaTa
struqturuli tipebi.........................................................................................61
2. terminologiur SesityvebaTa
struqturuli tipebi......................................................................................... 66
2.1. msazRvrelian Sesityveba-terminTa struqturuli
tipebi................................................................................................................................. 67
2.2. adverbialuri terminologiuri Sesityvebani. ...................... 77
3. afiqsoiduri warmoebis tipebi............................................................... 78
3.1. adverbialuri warmoeba. ............................................................................... 78
3.2. Tandebuliani warmoeba................................................................................. 80
4. kompozicia ................................................................................................................. 82
4.1. TÂT nacvalsaxeliani kompozitebi. ..................................................83
4.2. atributulmsazRvrelian kompozitTa modeli. ................... 84
5. zmna-terminebi........................................................................................................... 84
5.1. warmoqmnili zmnebi terminebad............................................................ 84
5.2. kompoziti-zmnebi terminebad. ................................................................. 86

452
T a v i IV
Zveli qarTuli filosofiuri terminologiis
struqturul-semantikuri SepirispirebiTi analizi ......... 88
1. logikuri terminologia ............................................................................. 88
1.1. logika _ hJ logikhv pragmateiva..................................................................... 92
1.2. dasabuTeba: gamoCineba, gamomaCinebloba,
aRmoCena _ ajpovdeixiς. ............................................................................................. 96
1.3. TanSesityua, Semokreba, Segulissityua _ sullogismovς.... 102
1.4. dasabuTebis elementebi _ saxmarni aRmoCenisani. ........... 107
1.5. saZiebeli _ zhvthma...............................................................................................113
1.6. winadadeba, pirveldawesebuli _ provtasiς. ..................................114
1.7. sazRvari _ o{roς. .......................................................................................................121
1.8. Sesruleba, Tangasavali _ sumpevrasma ......................................... 122
2. ontologiuri (metafizikuri) terminologia.................. 126
2.1. xedva _ qewriva...........................................................................................................133
2.2. nivTi, wesi, stÂqsi, aso, kavSiri _ to; stoicei'on..................... 140
2.3. dasabami, sawyisi _ hJ ajrchv; mizezi _ hJ aijtiva ........................ 152
2.4. gani//sagani, piri, dasasruli, sazri, iWÂ,
mizani _ Tevloς, skopovς. ..................................................................................... 154
2.5. Semasrulebeli, mimdemi _ jEntelevceia. ........................................ 164
2.6. arseba _ Oujsiva; arsi, myofi _ to; o[n;
aÁ, aoba, uJparxiς. ................................................................................................... 168
2.7. namdvilmyofi _ [Ontoς o[n. ..........................................................................181
3. prokle diadixosis ontologiuri struqturis
terminTa gadmocema ioane petriwTan........................................ 193
4. drois cnebis gamoxatvisaTvis Zvel qarTulSi ................. 201
5. naTesavi, tomi, guari, eri terminTa
mniSvnelobisa da urTierTmimarTebisaTvis
Zvel qarTulSi....................................................................................................... 216
leqsikoni .........................................................................................................................239
History of old Georgian of
philosophical-theological Terminology.................................................................. 437
bibliografia............................................................................................................... 441

453
gamomcemlobis redaqtori cira jiSkariani
garekanis dizaini TinaTin CirinaSvili
komp. uzrunvelyofa xaTuTa badriZe

0179 Tbilisi, i. WavWavaZis gamziri 14


14 Ilia Chavchavadze Avenue, Tbilisi 0179
Tel 995(32) 25 14 32
www.press.tsu.ge

You might also like