გემის მთავარი სიბრყეები.

თეორიული ნახაზის
მთავარი ელემენტები.

Density, mass and volume (სიმკვრივე, მასა და

მოცულობა)
ნებისმიერი მოცემული სუბსტანციის Density, ანუ სიმკვრივე
წარმოადგენს მასას მოცულობაში, რაც შესაბამისი ფორმულით
გამოიხატება:

Density=Mass/Volume

გემის მდგრადობასთან დაკავშირებულ გამოთვლებში იყენებენ

შემდეგი ერთეულების კომბინაციებს:

Mass (წონა) გამოიხატება ტონებში (t)

Volume (მოცულობა) გამოიხატება კუბურ მეტრში (m3)

Density (სიმკვრივე) გამოიხატება ტონა/კუბურ მეტრში (t/m3)

ზემოთ მოცემულიდან წარმოიშვება ასეთი ფორმულები:

Volume=Mass/Density

Mass=Volume x Density

Relative Density (RD)

საკმაოდ ხშირად სუბსტანციის კუთრი წონის ნაცვლად იყენებენ
სიტყვა Relative Density(RD), რაც უბრალო ენით რომ ვთქვათ
არის მოცემული სუბსტანციის სიმკვრივის თანაფარდობა
მტკნარ წყალთან მიმართებაში.

მტკნარი წყლის სიმკვრივეა 1.000 t/m3.

ნავთობის სიმკვრივე იყოს 0.84 t/m3, ე.ი. ნავთობის Relative

Density (RD) არის 0.84.
 წყლის სიმკვრივე რომელშიც გემი
იმყოფება
გემი დადის ისეთ წყლებში რომლის სიმკვრივის სპექტრი
შემდეგნაირია:

Fresh Water(FW): 1.000 t/m3 (RD – 1.000)

Salt Water(SW): 1.025 t/m3 (RD – 1.025)

წყალს რომლის სიმკვრივე მდებარეობს ზემოთ წარმოდგენილ

ორ უკიდურესობას შორის ეწოდება Dock Water(DW).

თუკი ვიტყვით რომ გემი დადის მარილიან წყალში (SW)

ყოველთვის ვგულისხმობთ, რომ სიმკვრივე არის 1.025 t/m3.
შესაბამისად, როცა ლაპარაკია მტკნარ წყალზე (FW)
ვგულისხმობთ 1.000 t/m3-ს.

ცურვადობის კანონები
აქ ორი კანონი უნდა იქნეს განხილული:

1. არქიმედეს კანონი, რომლის თანახმად სითხეში

ჩაშვებულ ყოველ სხეულზე მოქმედებს ამომგდები
ძალა(Buoyancy force), რომელიც მიმართულია ზემოთ,
უდრის სხეულის მიერ გამოდევნილი სითხის წონას და
გამოდევნილი მოცულობის სიმძიმის ცენტრშია
მოდებული.

2. ცურვადობის კანონი, გვეუბნება რომ ყოველი მცურავი

სხეულის მიერ გამოიდევნება საკუთარი მასის ტოლი
სითხე, რომელშიც ცურავს.
გემის ან ნებისმიერი მცურავი ობიექტის წყალწვა (Displacement)
წარმოადგენს მის მიერ გამოდევნილი წყლის რაოდენობას
ტონებში. უბრალოებისთვის შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გემი
გამოდევნის მარილოვან წყალს, რომლის კუთრი წონაა 1.025
t/m3. რაც შეეხება წყალწვის მტკნარი წყლის სიდიდეებს (1.000
t/m3) მათ შესახებ ინფორმაციის პოვნა გემის ჰიდროსტატიკურ
ცხრილშია შესაძლებელი.

წყალწვის მოცულობა (Volume of Displacement) წარმოადგენს

გემის წყალქვეშა მოცულობას.

იმისათვის რომ გამოვთვალოთ გემის წყალწვა (W), უნდა

ვიცოდეთ შემდეგი:

- წყალწვის მოცულობა (V)

- წყლის სიმკვრივე რომელშიც იმყოფება (ρ)

ვინაიდან: Mass=Volume x Density

გემის მასა ან დისპლეისმენტი გამოითვლება ასე:

Displacement=Vol. of Displ. x Water Density, ანუ W=V x ρ

Draught and Freeboard

განვიხილოთ ნაჩვენები გემი
წყალშიგი(Draught) არის სიმაღლე კილიდან წყალხაზამდე, ისე
როგორაც იქნა გაზომილი გემის ცხვირსა და კიჩოსთან. ისინი
გამოიხატება მეტრებში. თუკი გემის წინა და უკანა წყალშიგი
ერთნაირია, მაშინ ვამბობთ რომ გემი სწორ კილზე დგას.

Freeboard-ი წყალხაზსა და გემბანს შორის მოქცეული

დისტანციაა, რომელიც იზომება გემის შუაწელთან და
გამოიხატება მილიმეტრებში.

Hull Depth=Draught+Freeboard

Reserve Buoyancy
Reserve Buoyancy-ი წყალხაზს ზევით არსებული დახურული
სივრცეებია, რომელიც ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს
წარმოადგენს გემის ზღვაოსნური თვისებების განსაზღვრისას.
 ყუთისებრი გემის წყალწვის გამოთვლა
Mass=Volume x Density

ანუ

DisplacementBOX=Volume of Displacement x Water Density

სადაც

Volume of Displacement= Length x Breadth x Draught (V=L x B x d)

აქედან გამომდინარე

DISPL.BOX =(L x B x d) x ρ

შემაჯამებელი:

- თუკი გემი გადადის მცირე სიმკვრივის მქონე წყალში,

წყალშიგი მატულობს!
- თუკი გემი გადადის დიდი სიმკვრივის მქონე წყალში,
წყალშიგი კლებულობს!
თავი 1
გემის სიმძიმის ცენტრის გადაადგილებაზე მოქმედი
ფაქტორების ანალიზი და გამოთვლები ცალკეული ტვირთის
დამატების, მოკლების ან/და ადგილის შეცვლის დროს.

განვიხილოთ გემი, რომელიც გადახრილია რაღაც გარე ძალის

ზემოქმედებით, მაგალითად ქარი.

ნახ.1 ქარის ზემოქმედება. ნახ. 2 აღმდგენი ძალის ზემოქმედება

ეს არის გრავიტაციული ცენტრის (G) და ცურვადობის ცენტრის (B)

შედარებითი პოზიციები, გემის დაგვერდებისას და ადგენს გემი
დაუბრუნდება თუ არა ვერტიკალურ მდგომარეობას დამხრელი
ძალის შეწყვეტის შემთხვევაში.

გემის "სიმძიმის ცენტრი" (G) შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ის

წერტილი, სადაც გემის მთლიანი წონა (Wf) განიხილება, რომ
მოქმედებს ვერტიკალურად ქვემოთ.

მისი პოზიცია დამოკიდებული იქნება გემის კონსტრუქციების წონის

და ყველა დატვირთული წონის განაწილებაზე.

გემის "წალწყვის ცენტრი" (B) განისაზღვრება, როგორც გემის

წყალქვეშა მოცულობის გეომეტრიულ ცენტრში კონკრეტულ
მომენტში და არის წერტილი, რომლის მეშვეობითაც განიხილება, რომ
მთლიანი ძალა (Bf) ვერტიკალურად ზევით მოქმედებს.
 გემის ცურვისას, მოქმედებს ცურვადობის კანონი, რომლის თანახმად,
მთლიანი წონის ძალა, რომელიც ვერტიკალურად ქვევით მოქმედებს,
უნდა ტოლი იყოს ვერტიკალურად ზემოთ მოქმედი მთლიანი
წყალწყვის ძალის.

თუ გავითვალისწინეთ, რა დაემართება გემს, გარეთა

გადამხრელი ძალის მოშორების შემდეგ.
თუ განვიხილავთ Wf და Bf ხაზების მოქმედების
მიმართულებებს, ისინი იმოქმედებენ გემის
გასასწორებლად.

1.3 Centroids and the centre of gravity - ცენტროიდები და

სიმძიმის ცენტრი

ფიგურის ცენტროიდი მდებარეობს მის გეომეტრიულ ცენტრში. თითოეულ

ემდეგ ფიგურაში "G" წარმოადგენს ცენტროიდს და თუ თითოეული
ერტილი ამ წერტილიდან შეჩერდება, იგი დაბალანსდება.

G G

Circle Triangle

a b
G
a G b

ახ. 2.1
 სხეულის სიმძიმის ცენტრი არის წერტილი, სადაც სხეულის მთელი მასა
ეიძლება იყოს კონცენტრირებული და არის ის წერტილი, რომლის
იხედვითაც მიჩნეულია, რომ სიმძიმის ძალა მოქმედებს ვერტიკალურად
ვემოთ, რომელიც ტოლია სხეულის წონის. ეს ასევე არის წერტილი, რომლის
არშემოც სხეული დაბალანსდება.

ერთგვაროვანი სხეულის სიმძიმის ცენტრი მდებარეობს მის

ეომეტრიულ ცენტრში. ამრიგად, ერთგვაროვანი მართკუთხა ბლოკის
იმძიმის ცენტრი მდებარეობს მისი სიგრძის ნახევარზე, სიგანის ნახევარზე
და სიღრმის ნახევარზე.

ახლა განვიხილოთ გავლენა სხეულის სიმძიმის ცენტრზე, როდესაც

ეიცვალა მასის განაწილება სხეულში.

.3.1 Effect of removing or discharging mass - მასის მოცილების ან

ადმოტვირთვის ეფექტი.

განვიხილოთ მყარი ხის მართკუთხა ფიცარი. მისი სიმძიმის ცენტრი

ქნება მის გეომეტრიულ ცენტრში: ეს არის სიგრძის ნახევარი, სიგანის
ახევარი და სიღრმის ნახევარი. მოდით, დაფის მასა იყოს W კგ, და
დაეყრდნოს სოლი, რომელიც მდებარეობს სიმძიმის ცენტრში, როგორც ეს
აჩვენებია ნახაზზე 2.2. დაფა დააბალანსებს.

Fig 2.2
 ახლა მოდით მოვჭრათ ფიცრის სიგრძეს პატარა ნაკვეთი w კგ მასით
რთი ბოლოდან ისე, რომ მისი სიმძიმის ცენტრი იყოს ფიცრის სიმძიმის
ენტრიდან d მეტრის დაშორებით. მეორე ბოლო, რომელსაც ახლა აქვს დიდი
ასა, დაიხრება. ნახაზი 2.3 (ა) გვიჩვენებს, რომ ფიცრის მოკლე სიგრძის
მოღება ქმნის ბრუნვის მომენტს w d კგ. მ. საათის ისრის საწინააღმდეგო
იმართულებით G- ს მიმართ.

w
d

G
(a)

G1 G

(b) W–w

Fig. 2.3

ახლა განიხილეთ ფიცრის ახალი სიგრძე, როგორც ეს ნაჩვენებია

ახაზზე 2.3 (ბ). სიმძიმის ცენტრი გადაინაცვლებს ახალ ნახევარ სიგრძეზე,
რომელიც მითითებულია G- დან G1 მანძილამდე. ახალი მასა, (W - w) კგ,
ხლა წარმოქმნის (W w) G1 კგ m დახრის მომენტს G–ს მიმართ.

რადგან ეს არის ერთი და იგივე ეფექტის ჩვენების ორი

ანსხვავებული გზა, მომენტები უნდა იყოს იგივე, ე.ი.
(W w) GG1 w d

or

w d
GG1 metres
W w

აქედან შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ სხეულიდან მასის

მოღებისას, სხეულის სიმძიმის ცენტრი პირდაპირ მოშორდება
ოცილებული მასის სიმძიმის ცენტრს, ხოლო გადაადგილების მანძილი
ოცემული იქნება ფორმულით:
 w d

GG1 metres

Final mass

სადაც GG1 არის სხეულის სიმძიმის ცენტრის გადაადგილება, w

რის ამოღებული მასა და d არის მანძილი ამოღებული მასის სიმძიმის
ენტრსა და სხეულის სიმძიმის ცენტრს შორის.

1.3.2 Application to ships გამოყენება გემებზე.

თითოეულ ზემოხსენებულ ფიგურაში, G წარმოადგენს გემის სიმძიმის

ენტრს, რომელსაც აქვს გემზე მასა w ტონის G– დან d მეტრის დაშორებით.
GG1 წარმოადგენს გემის სიმძიმის ცენტრის გადაადგილებას მასის ვარდნის
ამო . ...

ახაზზე 2.4 (ა) ხედავთ, რომ მასა ვერტიკალურად არის G- ს ქვემოთ, და

როდესაც G დაიცლება, ის ვერტიკალურად გადავა G1- მდე.

ახაზზე 2.4 (ბ), მასა ვერტიკალურად არის G- ს ზემოთ, ხოლო გემის

იმძიმის ცენტრი გადადის პირდაპირ G1 - ზე.

ახ. 2.4 (გ) მასა პირდაპირ G- ს დაფაზეა და გემის სიმძიმის ცენტრი გადავა
ირდაპირ mმარცხენა მხარეს G- დან G1- მდე.

ახაზზე 2.4 (დ), მასა არის G- ის ქვემოთ და მარცხნივ, ხოლო გემის სიმძიმის
ენტრი გადადის ზემოთ და მარჯვნივ. ყოველ შემთხვევაში
 w d
GG1 metres
Final displacement

w tonnes
G
d
G1 G
d G1
w tonnes

(a) (b)

w tonnes G1
G G
G1
w tonnes

d d

(c ) (d)
Fig. 2.4 Discharging a mass w.

1.3.3 Effect of removing or discharging mass - მასის დამატების ან

დატვირთვის ეფექტი
კვლავ განვიხილოთ ერთგვაროვანი მყარი ხის ფიცარი, რომელიც
ნაჩვენებია ნახაზზე 2.2 ახლა დაამატეთ ფიცრის ნაჭერი w კგ წონით G – დან
d მეტრის დაშორებით, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახაზზე 2.5 (ა).

Fig. 2.5(a)
ფიცრის უფრო მძიმე ბოლოს ისევ დაიხრება. G– დან d მეტრის მანძილზე w
კგ მასის დამატებით, G– ს მიმართ დახრილი მომენტი w d კგ მ.

ახლა განიხილეთ ახალი დაფა, როგორც ნაჩვენებია ნახაზზე 2.5 (ბ). მისი
სიმძიმის ცენტრი იქნება ახალ ნახევარ სიგრძეზე (G1), ხოლო ახალი მასა (W
ვ) კგ შექმნის გადახრის მომენტს (W w) GG1 კგ მ მიახლოებით G.

G G1

W W

Fig. 2.5(b)

ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ როდესაც სხეულს მასა

ემატება, სხეულის სიმძიმის ცენტრი გადავა უშუალოდ დამატებული
მასის სიმძიმის ცენტრისკენ, ხოლო ის მანძილი, რომელიც ის მოძრაობს,
მოცემული იქნება ფორმულით:

w d
GG1 metres
Final mass

სადაც GG1 არის სხეულის სიმძიმის ცენტრის გადაადგილება, w არის

დამატებული მასა mass added და d არის მანძილი მასის ცენტრებს შორის.
 w tonnes
G
G1 d
d G1
G
w tonnes

(a) (b)

G1
G
w tonnes

(c)

Fig. 2.6 Adding a mass w.

1.3.4 Application to ships - გამოყენება გემებზე

თითოეულ ზემოთ ჩამოთვლილ ფიგურაში G წარმოადგენს გემის

სიმძიმის ცენტრის პოზიციას, სანამ მასა დაიტვირთებოდა. მასის
დატვირთვის შემდეგ, G პირდაპირ გადაადგილდება დამატებული მასის
სიმძიმის ცენტრისკენ (ანუ G- დან G1- მდე). ასევე თითოეულ
შემთხვევაში:

w d
GG1 metres
Final displacement
1.3.5 Effect of shifting weights - წონის გადაადგილების ეფექტი
ნახაზზე 2.7, G წარმოადგენს გემის სიმძიმის ცენტრის თავდაპირველ
პოზიციას, რომლის წონაა "w" ტონა ქვედა საყრდენიდან, რომლის
სიმძიმის ცენტრი არის g1 პოზიცია. თუ ეს წონა ახლა დაიცალა, გემის
სიმძიმის ცენტრი გადავა G- დან G1-ზე პირდაპირ მოშორებით g1- ს.
როდესაც w არის ტონაში.

g2

d
G2

G1
G
g1
w tonnes

Fig. 2.7 Discharging, adding and moving a mass w.

იგივე წონა გადატვირთულია გემბანზე, მისი სიმძიმის ცენტრი g2- ზე,

გემის სიმძიმის ცენტრი გადავა G1- დან G2- ზე.
აქედან ჩანს, რომ წონა g1– დან g2– ზე გადაიტანეს, გემის სიმძიმის
ცენტრი G– დან G2– ზე გადავიდოდა. ასევე შეიძლება ნაჩვენები იყოს, რომ
GG2 g1g2 პარალელურია და რომ

w d
GG2 metres W

სადაც w არის წონის მასა გადატანილი, d არის მანძილი, რომლის

მეშვეობითაც იგი გადადის და W არის გემის მასობრივი წყალწყვა.
სხეულის სიმძიმის ცენტრი ყოველთვის იმოძრავებს სხეულის შიგნით
გადაადგილებული ნებისმიერი წონის სიმძიმის ცენტრის ცვლის
პარალელურად.
1.0 გემის სიმძიმის ცენტრის განსაზღვრა ტვირთის
გადაადგილების დროს
გემის სიმძიმის ცენტრის კორდინატის გამოთვლა ტვირთის
გადაადგილების დროს დამყარებულია თეორიული მექანიკის
ვნობილ თეორემაზე: თუ სისტემა შედგება რამოდენიმე სხეულისგან
და ერთერთი სხეული გადაადგილდება რომელიმე მიმართულებით,
მაშინ სისტემის სიმძიმის ცენტრი გადაადგილდება იმ
მიმართულებით საითაც გადაადგილდება ერთი სხეული.

სხეულის თავისუფალი მოძრაობა შეიძლება შევცვალოთ სამი

თანმიმდავრული გადაადგილებით მთავარი ღერძების
პარალელურად. ამგვარად გადაადგილების სამი შემთხვევა :
ვერტიკალური (შველური) გადაადგილება, ჰორიზონტალურ
(თარაზული) გემის სიგრძეზე და სიგანეზე.

ტვირთის შველური (ვერტიკალური) გადაადგილება. დავუშვათ

რომ, p ტვირთი გადაადგილდება ზევით ვერტიკალზე ტრიუმიდან
გემბანზე (ნახ.1). ამ დროს გემის წყალრწყვა D არ იცვლება, მაგრამ
გემის სიმძიმის ცენტრი გადაადგილდება ვერტიკალზე ტვირთის
გადაადგილების მიმართულებით G წერტილიდან G1 წერტილში.

ნახ. 1 ტვირტის ვერტიკალური გადაადგილება.

 ზემოთ აღნიშნულ თეორემას თუ გამოვიყენებთ გადაადგილების
ამ შემთხვევისთვის შეგვიძლია ჩავწეროთ შემდაგი განტოლება:

GG1/ lz=p/D

საიდანაც

GG1=plz/D 1

სადაც lz-მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის p სიმძიმის

ცენტრი ვერტიკალური მიმართულებით.

ახალი სიმძიმის ცენტრის G1 აპლიკატის განსაზღვრისთვის

გამოვიყენებთ 1 გამოსახულებას და GG1 ნაცვლად ჩავსვამთ zG1-zG
მაშინ მივიღებთ

zG1= zG + GG1/D 2

თუ ერთი ტვირთის ნაცვლად გადაადგილდება რამოდენიმე

ტვირთი p1, p2,… pn, მაშინ შესაბამისად სიმძიმის ცენტრი
გადაადგილდება მანძილზე

GG1= p1lz1+ p2lz2 + pnlzn/D 3

სადაც l1, l2, lzn - მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის p1,

p2,… pn, სიმძიმის ცენტრი (შესაბამისი lz).

zG1= zG + p1lz1+ p2lz2 + pnlzn/D 4

 ტვირთის თარაზული (ჰორიზონტალური)- განივი
გადაადგილება. გემზე ტვირთი p გადაადგილდება ჰორიზონტალურ
- განივი მიმართულებით A წერტილიდან B წერტილში ly მანძილზე
(ნახ. 2).

ნახ.2 ტვირთის ჰორიზონტალურ - განივი გადაადგილება.

ტვირტი გადაადგილება საწყისი წყალ ხაზის წხ პარალელურად.

Oy ღერძის პარალელურად. ავღნიშნოთ, რომ ასეთი გადაადგილება
შეიძლება წარმოვიდგინოთ როგორც ტვირთის მოხსნა A წერტილში
და მიღება B წერტილში. თუ გემში ამ წერტილებზე მოვდებთ ორ
ტოლ, მაგრამ საწინააღმდეგო მიმართულების ძალებს, წარმოიქმნება
წყვილი ძალა მხარზე ly, რომლის მომენტი გამოიწვევს კრენს. ამგვარად
ჰორიზონტალურ - განივი გადაადგილება იწვევს განვ გადახრას -
კრენს, წყალ ხაზი ღებულობს ახალ მდგომარეობს წ1ხ1 ამგვარად
იცვლება გემის ჩაჯდომა.

ტვირთის ჰორიზონტალურ - განივი გადაადგილებისას გემის

სიმძიმის ცენტრი G გადაადგილდება იმავე მიმართულებით. რა
მანძილით გადაადგილდება გემის სიმძიმის ცენტრი შეგვიძლია
გამოვთვალოთ ანალოგიურად, როგორც წინა შემთხვევაში.
 GG1=ply/D 5

სადაც ly-მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის p

სიმძიმის ცენტრი ჰორიზონტალურ - განივი გადაადგილებით.

თუ ერთი ტვირთის ნაცვლად გადაადგილდება რამოდენიმე

ტვირთი p1, p2,… pn, მაშინ შესაბამისად გემის სიმძიმის ცენტრის
გადაადგილდება მანძილზე, რომელიც გამოითვლება ფორმულით

GG1= p1ly1+ p2ly2 + pnlyn/D 6

სადაც l1, l2, lyn - მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის

p1, p2,… pn, სიმძიმის ცენტრი (შესაბამისი ly).

ტვირთის ჰორიზონტალურ - გრძივი გადაადგილება. გემზე

ტვირთი p გადაადგილდება ჰორიზონტალურ - გრძივი
მიმართულებით A წერტილიდან B წერტილში ly მანძილზე (ნახ. 3).

ნახ.3 ტვირთის ჰორიზონტალურ - გრძივი გადაადგილება.

როგორც წინა შემთხვევაშიასეთი გადაადგილება შეგვიძლია

წარმოვიდგინოთ როგორც ტვირთის მოხსნა A წერტილში და მიღება
B წერტილში. თუ და წერტილში მოვდებთ ორ ტოლ, მაგრამ
საწინააღმდეგო მიმართულების ძალებს, წარმოიქმნება წყვილი ძალა
მხარზე lz, რომლის მომენტი გამოიწვევს დიფერენტს. ამგვარად
ჰორიზონტალურ - განივი გადაადგილება იწვევს გრძივ გადახრას -
დიფერენტს, წყალ ხაზი ღებულობს ახალ მდგომარეობს წ1ხ1 ამგვარად
იცვლება გემის ჩაჯდომა. ტვირთის გადაადგილებისას გემის სიმძიმის
ცენტრი G წერტილიდან G1 წერტილში ჰორიზონტალურად
პარალელურად ტვირთის p გადაადგილების მიმართულებით. ზემოთ
აღწერილი მეთოდის მიხედვით ჩვენ შეგვიძლია განვსაზღვროთ გემის
სიმძიმის ცენტრის გადაადგილება.

1 ფორმულის მიხედვით

GG1=plx/D 7

სადაც lx -მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის p

სიმძიმის ცენტრი ჰორიზონტალურ- გრძივი მიმართულებით.

ახალი სიმძიმის ცენტრის G1 აბსისის განსაზღვრისთვის

გამოვიყენებთ 7 გამოსახულებას და GG1 ნაცვლად ჩავსვამთ xG1-xG
მაშინ მივიღებთ

xG1=xG + plx/D

თუ ერთი ტვირთის ნაცვლად გადაადგილდება რამოდენიმე

ტვირთი გემის სიმძიმის ცენტრი G წერტილიდან G1 წერტილში
გამოითვლება ფორმულით

GG1= p1lx1+ p2lx2 + pnlxn/D

სადაც l1, l2, lxn - მანძილი, რომლითაც გადაადგილდა ტვირთის p1,

p2,… pn, სიმძიმის ცენტრი (შესაბამისიlx).

მაშინ გემის სიმძიმის ცენტრის აბსისა გამოითვლება ფორმულით

 xG1=xG + p1lx1+ p2lx2 + pnlxn/D

გემის წყალხაზის ზედაპირის ფართობის კოეფიციენტი(Cw)

განისაზღვრება, როგორც წყალხაზის ზედაპირის
ფართობის(WPA) თანაფარდობა იმ მართკუთხედის
ფართობთან, რომელსაც მოცემულ წყალხაზზე ისეთივე სიგრძე
და სიგანე აქვს, როგორც გემს.

რადგანაც გემის წყალხაზის ზედაპირის ფართობი (WPA)

არასწორი გეომეტრიული ფორმისაა და მართკუთხედის
ფართობზე ნაკლებია Cw-ის სიდიდე ყოველთვის 1.00-ზე
ნაკლები უნდა იყოს.

გემის ბლოკის კოეფიციენტი(CB) წარმოადგენს გემის წყალქვეშა

მოცულობის თანაფარდობას მისი გარემომცველი ბლოკის
მოცულობასთან.
ვინაიდან გემის წყალწვის მოცულობა მისი გარემომცველი
ბლოკის მოცულობაზე ნაკლებია, CB -ის სიდიდე ყოველთვის
1.00-ზე ნაკლები უნდა იყოს.
A და B გემების განივ სიბრტყეზე დაკვირვებით ჩანს, რომ ორივე
გემს ტოლი წყალშიგი აქვთ. A გემს B გემზე დიდი ბლოკის
კოეფიციენტი აქვს, ხოლო Reserve Buoyancy ერთნაირი.

თუკი თითოეული გემის Reserve Buoyancy-ის პროცენტებში

გამოვხატავთ კორპუსის მთლიან მოცულობასთან მიმართებაში ,
დავინახავთ, რომ A გემს Reserve Buoyancy-ის ნაკლები
პროცენტულობა აქვს ვიდრე B გემს.

აქედან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მოცემულ

წყალშიგზე რაც უფრო დიდია ბლოკის კოეფიციენტი(CB), მით
უფრო ნაკლებია Reserve Buoyancy-ის პროცენტულობა.
გემისთვის „Freeboard“-ის დადგენისას ყურადღებას ბლოკის
კოეფიციენტზეც ამახვილებენ. დიდი ბლოკის კოეფიციენტის
მქონე გემისთვის შესწორებებსაც ითვალისწინებენ, რაც
„Freeboard“-ს ზრდის. რათქმაუნდა, სხვა ფაქტორების გათვლაც
ხდება, მაგრამ ეს შესწორებები უფრო გემის წყალქვეშა ფორმებს
ეხება.

გემის მიდელშპანგოუტის კოეფიციენტი(Midship Coefficient(C M))

წარმოადგენს Underwater Transverse Area of the Midships
Section(AM)-ის, ანუ მიდელშპანგოუტის სექციის განივი
წყალქვეშა ფართობის თანაფარდობას გარემომცველი
მართკუთხედის სიგანესა და წყალშიგთან.
CM = AM/B x d

CM -ის სიდიდეც ყოველთვის 1.00 -ზე ნაკლები უნდა იყოს. ეს

კოეფიციენტი Prizmatic Coefficient (CP)-ის დასადგენად
გამოიყენება.
გემის Longitudinal Prismatic Coefficient(CP)-ი ნებისმიერ
წყალშიგზე წარმოადგენს გემის წყალქვეშა მოცულობის
თანაფარდობას პრიზმის მოცულობასთან, რომელიც თავის
მხრივ ფორმირებულია Underwater Transverse Area of the
Midships Section(AM)-ისა და წყალხაზის სიგრძის კომბინაციით.
 თემა 2 ა.

2. გემის სიმძიმის ძალის ცენტრის გადაადგილების გამოთვლები

მრავალი ტვირთის დამატების, მოკლების ან/და ადგილის
შეცვლის დროს;

Readers:
 SHIP STABILITY for DECK OFFICERS By Martin A. Rhodes
                         Section 6. Centre of Gravity and Buoyancy. Page 71-78;
79-88

- Ship Stability for Masters and Mates 6th edition by B.

Barrass and D.R. Derrett.
        Chapter 13. Final KG plus twenty reasons for a rise in G.
(Page 133 -138)
- ზ.ღომიძე-გემის მდგრადობა-2012წ. რიდერი
ელექტრონული სახით. ბიბლიოთეკა.

Multiple weight problems - მრავალი წონის პრობლემები

შრომატევადია თითოეული ტვირთის ერთეულზე გამოთვლების

შესრულება დატვირთვისას, გადმოტვირთვისას ან გადაადგილებისას.

პრაქტიკაში გემის KG-ს დასადგენად „moments about the keel“-ს

იღებენ, რაც:

Moments(t-m) = Displacement(t) x KG(m)

აქედან გამომდინარე:
 Moments(t−m)
KG(m)= Displacement( t)

როდესაც ტვირთის გარკვეული რაოდენობა გადაადგილებულია,

დატვირთულია ან გადატვირთული, თითოეული წონისთვის
„moments“-ის გამოთვლა ხდება. იკრიბება მომენტების ჯამი და შემდეგ
გაყოფილია გემის “Final Displacement”-ზე, საბოლოო KG-ს მისაღებად.

ამოცანისადმი ცხრილური მიდგომა მოცემულია და მეთოდი

ილუსტრირებულია მაგალითის გზით. ერთი მნიშვნელოვანი პუნქტი,
რაც გასათვალისწინებელია ის, რომ ცხრილში შესაყვანია პირველი
წონა, რომელიც გემის საწყისი “Displacement”-ია და ასევე გემის
საწყისი KG.

მაგალითი:

გემის წყალწვა 10000 ტონაა და KG 4.5 m აქვს.

სატვირთო ოპერაცია ასეთია:

Load 120 t KG – 6.0 m

730 t 3.2 m

Discharge 68 t 2.0 m

100 t 6.2 m

Shift 86 t from KG 2.2 m to KG6.0 m

გამოთვალეთ “Final KG”!

ამოხსნა:

განვიხილოთ მოცემული ცხრილი. ყოველი წონა გამრავლებულია

თავის KG-ზე რაც გვაძლევს “moments”-ის სიდიდეს. ამ სიდიდეების
ნიშნები(+ ან -) დამოკიდებულია იმაზე წონა დატვირთულია თუ
გადმოტვირთული. წონის გადაადგილების შემთხვევაში ის
მუშავდება, როგორც ორი დამოუკედებელი წონა, ანუ ერთი როგორც
ატვირთული და მეორე როგორც დატვირთული.

საბოლოო KG(4.459 m) ნაპოვნია ფორმულით:

Moments(t−m) 47626.80
KG(m) = Displacement ( t ) = 10682.00 =4.459 m

Weight (t) KG (m) Moments (t-m)

Ship (+) 10000.00 4.50 45000.00
Load (+) 120.00 6.00 720.00
Load(+) 730.0 3.20 2336.00
Discharge (-) -68.00 2.00 -136.00
Discharge (-) -100.00 6.20 -620.00
*Discharge (-) -86.00 2.20 -189.20
*Load (+) 86.00 6.20 516.00
Final 10682.00 4.459 47626.80

Centre of Buoyancy (B)

Centre of Buoyancy, ანუ ამომგდები ძალის ცენტრი არის გემის
წყალქვეშა მოცულობის გეომეტრიული ცენტრი კონკრეტულ
მომენტში და წარმოადგენს წერტილს, რითაც მთლიანი ამომგდები
ძალა(Buoyancy force(Bf)) ვერტიკალურად მაღლა მოქმედებს.
სიმძიმის ძალის ცენტრი(G) გემის გადახრისას იგივე ადგილას
რჩება(თუკი გემში ჩატვირთული წონა არ გადაადგილდება), ხოლო
ამომგდები ძალის ცენტრი მუდმივად მოძრაობს, როგორც კი გემი
აწევ-დაწევას და რხევებს იწყებს.

როგორც გემის წყალწვა(და წყალშიგი) იცვლება, ისევე შეიცვლება

ამომგდები ძალის ცენტრის პოზიციასაც, როცა გემი სწორად(Upright)
დგას.

სწორ კილზე მდგომი ყუთისებრი გემისთვის KB წყალშიგის ნახევარს

უდრის.

დავიმახსოვროთ:

ცალკეული წონის დატვირთვისას ან გადმოტვირთვისას „d“

წარმოადგენს ვერტიკალურ დისტანციას გემის სიმძიმის ძალის
ცენტრს(KG) და დატვირთული ან გადატვირთული წონის სიმძიმის
ძალის ცენტრს(Kg) შორის.

თუკი გარკვეული წონა დატვირთულია/გადმოტვირთულია, მაშინ

W(Initial Displacement) შესაბამისად უნდა გაიზარდოს ან შემცირდეს,
ანუ W+w ან W-w
 Chapter 13
საბოლოო KG პლიუს
ოცი მიზეზი G-ს საბოლოო ზრდისათვის.

მშენებლების მიერ გემის დასრულებისას, გარკვეული

წერილობითი ინფორმაცია სტაბილურობის შესახებ
უნდა გადაეცეს გემის გემთმფლობელს მთავარი
დეტალებით.
საჭირო ინფორმაცია შეიცავს 1998 წლის სატვირთო
წყალხაზის წესების, ნაწილებში, რომლებიც
წარმოდგენილია 55-ე თავში. ინფორმაცია შეიცავს
დეტალებს გემის მსუბუქი წონის, მსუბუქი წონის VCG
და LCG და აგრეთვე ტვირთისა და ბუნკერების
სივრცეების სიმძიმის ცენტრების პოზიციებს. ეს
იძლევა თავდაპირველ პირობას, საიდანაც ხდება
გადაადგილება და KG ნებისმიერი მდგომარეობისთვის
დატვირთვა შეიძლება გამოითვალოს. საბოლოო KG-ს
გამოთვლა მომენტების გაყოფით წონაზე.

Final moment = Final KG x Final displacement

Or

Final KG = Final KG Final moment

Final displacement
Example 1

A ship of 6000 tonnes displacement has KG 6 m and KM 7.33 m. The following cargo is loaded:

1000 tonnes KG 2.5 m

500 tonnes KG 3.5 m
750 tonnes KG 9.0

The following is then discharged:

450 tonnes of cargo KG 0.6 m

and

800 tonnes of cargo KG 3.0 m

Find the final GM.

Weight KG Moment about the keel
+6000 6.0 +36 000
+1000 2.5 + 2500
+ 500 3.5 + 1750
+ 750 9.0 + 6750
+8250 +47 000
- 450 0.6 - 270
- 800 3.0 -2400
+7000 +44 330

M Final moment
Final KG
G 1.00 m
Final displacement

6.33 m
7.33 mGM KM KG

K
 6.33 m
KM 7.33 m, as given
Final KG 6.33 m, as calculated

Ans. Final GM 1.00m

Note. KM was assumed to be similar value at 6000 tonnes and 7000 tonnes displacement.
This is feasible. As can be seen on Figure 6.2, it is possible to have the same KM at two
different drafts.

Example 2
A ship of 5000 tonnes displacement has KG 4.5m and KM 5.3m. The following cargo is
loaded:

2000 tonnes KG 3.7 m and 1000 tonnes KG 7.5 m

Find how much deck cargo (KG 9m) may now be loaded if the ship is to sail with a minimum
GM of 0.3m.
Let ‘x’ tonnes of deck cargo be loaded, so that the vessel sails with GM 0.3m.

Final KM 5.3 m M
0.3 m
Final GM 0.3 m G
Final KG 5.0 m
Final moment
Final KG 5.0 m 5.3 m
Final displacement
5.0 m
5 37 400 9x v K

8000 x 1

40 000 5x 37 400 9x
2600 4x x 650 tonnes

Ans. Maximum to load 650 tonnes

Weight KG Moment about the
keel
5000 4.5 22500
2000 3.7 7400
1000 7.5 7500
x 9.0 9x
(8000 x) 1 (37400 9x) v
ვერტიკალური სიმძიმის ცენტრი G -ს ზრდის ოცი მიზეზი

როდესაც ვერტიკალური სიმძიმის ცენტრი G იზრდება,

ჩვეულებრივ, გემი მდგრადობას დაკარგავს. G შეიძლება კი
გაიზარდოს განივი მეტაცენტრის M ზემოთ, რათა გემი გახდეს
არასტაბილური. გემის კაპიტანმა და თანაშემწემ უნდა იცოდეს
გემის ცვლილებები, რაც გამოიწვევს G.– ს ასეთ ზრდას. შემდეგ
ჩამონათვალში მოცემულია ამგვარი აზიდვის მიზეზები:

1. თავისუფალი ზედაპირის ეფექტები ნაწილობრივ შევსებულ

ცისტერნებში.

2. გრძივი დანაყოფის / შუასადების ჩამონგრევა ნაწილობრივ

სითხით შევსებულ ცისტერნებში ცხვირზე.

3. ზედნაშენების და სუპერკონსტრუქციების მოყინვა.

4. ტვირთის დატვირთვა გემის ზედა ნაწილში.

5. წყალი გემში შედის ზედა გემბანზე ცუდად მოწესრიგებული

ლუქებით და ტბორავს ტვინ- გემბანებს.

6. ლუქები ან ცხვირის ლუქები უნებლიედ დარჩა ღია გემბანზე.

7. წყლის დაშვება გემბანზე ზღვიდან მძიმე ამინდის პირობებში.

8. ტვირთის აწევა გემბანიდან ანძისა და დერეკის გამოყენებით.

9. გემში ტვირთის ქვემოდან ამოღება გემის უფრო მაღალ

პოზიციაზე .

10. გემბანის ხის ტვირთი გაჯერებულია უამინდობის გამო.

11. გემის პირველი კონტაქტი მშრალი დოკის კილის ბლოკებთან,

კიჩოს ნაწილით.

12. გემის პირველი კონტაქტი ამოწეულ მეჩეჩთან ან ჩაძირულ

გემთან.

13. იახტებზე იალქნების აწევა.

14. ჩაძირვადობის სიტუაცია, რასაც იწვევს თავისუფალი

ზედაპირის ეფექტები.

15. მარცვლეულის დაფებისა და თევზის დაფების დაშლა.

16. ზედა გემბანზე გამათავისუფლებელი პორტების ან წყალსადენი

მილების (შპიგატების) ბლოკირება.

17. სუპერსტრუქტურის გემბანებზე გადაჭედილი მგზავრები გემის

გასვლისას ან მისვლისას.

18. წონის დამატება გემის საწყისი VCG– ის ზემოთ მდებარე

წერტილზე.
 19. წონის გადაცლა გემის საწყის VCG– ს ქვემოთ მდებარე
წერტილში.

20. სარემონტო სამუშაოები გემბანებზე და სანავიგაციო

სივრცეებში.

Exercise 13
1 A ship has a displacement of 1800 tonnes and KG 3m. She loads 3400
tonnes of cargo (KG 2.5m) and 400 tonnes of bunkers (KG 5.0m). Find
the final KG.

2 A ship has a light displacement of 2000 tonnes and light KG 3.7m. She
then loads 2500 tonnes of cargo (KG 2.5m) and 300 tonnes of bunkers
(KG 3m). Find the new KG.

3A ship sails with displacement 3420 tonnes and KG 3.75m. During the
voyage bunkers were consumed as follows: 66 tonnes (KG 0.45m) and
64 tonnes (KG 2m). Find the KG at the end of the voyage.

4 A ship has displacement 2000 tonnes and KG 4m. She loads 1500
tonnes of cargo (KG 6m), 3500 tonnes of cargo (KG 5m) and 1520 tonnes
of bunkers (KG 1m). She then discharges 2000 tonnes of cargo (KG 2.5m)
122 Ship Stability for Masters and Mates and consumes 900 tonnes
of oil fuel (KG 0.5m) during the voyage. Find the final KG on arrival at the
port of destination.

5A ship has a light displacement of 2000 tonnes (KG 3.6m). She loads
2500 tonnes of cargo (KG 5m) and 300 tonnes of bunkers (KG 3m). The
GM is then found to be 0.15m. Find the GM with the bunkers empty.
 6 A ship has a displacement of 3200 tonnes (KG 3m and KM 5.5m). She
then loads 5200 tonnes of cargo (KG 5.2m). Find how much deck cargo
having a KG 10m may now be loaded if the ship is to complete loading
with a positive GM of 0.3m.

დამატება: ზ. ღომიძე „მდგრადობა“

დამატება ზ. ღომიძე გემის მდგრადობა.

გემის სიმძიმის ცენტრის გამოთვლა ტვირთის მიღების

და გაცემის დროს.

გემის სიმძიმის ცენტრის გამოთვლის დროს გამოიყენება

თეორიული მექანიკის ცნობილი თეორემა ტოლქმედი ძალების
სტატიკური მომენტი: თუ ძალები შეგვიძლია დავიყვანოთ ერთ
ტოლქმედად, მაშინ ტოლქმედის მომენტი რომელიმე ღერძის
(სიბრტყის) მიმართ ტოლი იქნება ამავე ღერძის (სიბრტყის)
შისაბამისი ძალების მომენტების ჯამისა.

თუ გამოვიყენებთ ამ თეორემას გემისთვის შეგვიძლია

დავწეროთ სტატიკური მომენტების განტოლება მტავარი
კორდინატების სიბრტყეების მიმართ: xOz კორდინატტა სიბრტყის
მიმართ

DyG=p1 y1+ p2 y2+….+ pn yn

yOz კორდინატტა სიბრტყის მიმართ

DxG=p1 x1+ p2 x2+….+ pn xn

xOy კორდინატთა სიბრტყის მიმართ

DzG=p1 z1+ p2 z2+….+ pn zn

თუ გავითვალისწინებთ, რომ გემის მასაა

 D=p1+ p2 +….+ pn

თუ შევიტანთ განტოლებაში მივიღებთ გემის სიმძიმის ცენტრის

გამოსათვლელ ფორმულას:

yG=p1 y1+ p2 y2+….+ pn yn/ p1+ p2 +….+ pn

xG=p1 x1+ p2 x2+….+ pn xn/ p1+ p2 +….+ pn 1

zG=p1 z1+ p2 z2+….+ pn zn/ p1+ p2 +….+ pn

სადაც xG, yG, zG -გემის სიმძიმის ცენტრის კორდინატებია; p2 p2,...

pn- გადასაატანი ტვირთის და გემის ელემენტების მასსა; x1,x2,…,xn
-აბსცისა გემის ელემენტების სიმძიმის ცენტრისა და გადასატანი
ტვირთისა; y1,y2,…,yn - ორდინატა გემის ელემენტების სიმძიმის
ცენტრისა და გადასატანი ტვირთისა;z1,z2,…,zn - აპლიკატა გემის
ელემენტების სიმძიმის ცენტრისა და გადასატანი ტვირთისა;

ამ ფორმულების გამოყენების დროს გადასატანი ტვირთის და

გემის ელემენტების სიმზიმის ცენტრის კორდინატებს იღებენ
დადებითი ან უარყოფითი მნიშნელობის იმის და მიხედვით თუ სად
არიან განლაგებული აღებული კორდინატთა სიბრტყეების მიმართ.
რადგანაც წყალქვეშა მოცულობა სიმეტრიულია დიამეტრალური
სიბრტყისა (yc=0), სიმძიმის ცენტრის ორდინატა yG ასევე ნოლის
ტოლი უნდა იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში გემის წონასწორობის
პირობა yc= yG არ იქნება შესრულებული და გემი იცურავებს კრენით.

გემის ექსპლოატაციის დროს ხშირად აუცილებელია

განვსაზღროთ სიმძიმის ცენტრის ცვალებადობა ტვირთის მიღების და
გაცემის დროს, რაც აუცილებელია მდგრადობის შეფასებისთვის.

დაუშვათ, რომ გემზე იქნა მიღებული ტვირტი p (ნახ. 1) და

განლაგებულია А წერტილში (ტვირტის სიმძიმის ცენტრი მდებარეობს
დიამეტრალურ სიბრტყეში). ტვირტის მიღებამდე გემს ჰქონდა D0
წყალრწყვა და სიმძიმის ცენტრის კორდინატები xG0 და zG0. თუ
გამოვიყენებთ სტატიკური მომენტების თეორემას, შეგვიძლია
შევადგინოთ განტოლება სტატიკური ძალების
მომენტების,რომლებიც მოქმედებენ გემზე ტვირთის მიღების შემდეგ:
xOy კორდინატთა სიბრტყის მიმართ
 ნახ. 1 ტვირთის მიღება კრენის გარეშე

(D0 +p) zG = D0 zG0 +pz

საიდანაც

zG = D0 zG0 +pz/D0 +p 2

საბოლოოდ

zG =zG0 + p(z-z0)/D0 +p

yOz კორდინატტა სიბრტყის მიმართ

(D0 +p) xG = D0 zG0+px

xG = zG0+p(x-x0)/ D0 +p 3

გემის სიმძიმის ცენტრის ანგარიშის დროს აუცილებლად

გავითვალისწინოთ ტვირთის სახე და მისი ერთგვაროვნება.

თუ სატვირთოგანყოფილება შევსებულია ერთგვაროვანი

ტვირთით, მაშინ ტვირთის სიმძიმის ცენტრი ემთხვევა მთელი
სატვართო განყოფილების სიმძიმის ცენტრს. გემის განყოფილებების
მოცულობის სიმძიმის ცენტრის ადგილმდებარეობა სიმაღლეზე და
სიგრძეზე განსაზღვრა შეიძლება სპეციალურ ნახაზზე რომელსაც
სატვირთო გეგმა ეწოდება.

თემა 3
 3. გემზე მოქმედი ამომგდები ძალის ცენტრის მდებარეობაზე
მოქმედი ფაქტორები და გამოთვლების წარმოება.

           Readers:
 SHIP STABILITY for DECK OFFICERS By Martin A. Rhodes
                         Section 6. Centre of Gravity and Buoyancy.

-         Ship Stability for Masters and Mates 6th edition by B.

Barrass and D.R. Derrett.
        Chapter 12. Calculating KB, BM and metacentric
diagrams.
- ზ.ღომიძე-გემის მდგრადობა-2012წ. რიდერი
ელექტრონული სახით. ბიბლიოთეკა.

არქიმედეს კანონი, რომლის თანახმად სითხეში ჩაშვებულ ყოველ

სხეულზე მოქმედებს ამომგდები ძალა(Buoyancy force), რომელიც
მიმართულია ზემოთ, უდრის სხეულის მიერ გამოდევნილი სითხის
წონას და გამოდევნილი მოცულობის სიმძიმის ცენტრშია მოდებული.

ნახ. 1 ამომგდები წყლის წნევა, წონის ძალა; ნახ. 2 ამომგდები ძალა,

წონის ძალა

Water Line (WL) - წყალხაზი

Water Pressure - წყლის წნევა (წყლის დაწოლა 1 კვ.მეტრის
ფართობზე (m¯²).
 Cargo Load - დატვირთული ტვირთის წონით გამოწვეული
დაწოლის ძალა.
Weather Load - ამინდით (ქარი, წყალი, ყინული) გამოწვეული ძალა,
(t).
ნახ. 2 - ოთხკუთხა ფორმის გემზე მოქმედი ძალები.
Dock Water (DW) Density- დოკის წყალი (tm¯³)
Buoyance Force - ამომგდები ძალა (t), მოცულობის ცენტრიდან
მიმართულია ზემოთ.
Weight Force - წონის ძალა (t), გემის სიმძიმის ცენტრიდან
მიმართულია ქვევით.
.

WATER PRESSURE – წყლის წნევა.

Pressure is the load per unit area.

At any point in a liquid pressure acts in all directions and is expressed in tones
per square meter (tm¯²). If may, it desired, be expressed in kilo-Newtons per
square meter ( kN, m¯² )
Where 1 tones per square meter = 9.81 kilo-Newton per square meter or in
bars where 1 bar = 10.2 tones per square meter.
At any point in a liquid,

წნევა არის დატვირთვა (დაწოლა) ერთეულის ფართობზე (tm¯²).

ნებისმიერ ეტაპზე თხევადი სითხის წნევა მოქმედებს ყველა
მიმართულებით და გამოხატება ტონებში კვადრატულ მეტრზე (tm¯²).
თუ სასურველია, გამოიხატება კილო-ნიუტონით კვადრატულ მეტრზე
(კვ, მ¯²).სადაც,
1 ტონა = 9.81 კილო-ნიუტონს კვადრატულ მეტრზე ან ბარებში,
1 ბარი = 10.2 ტონას კვადრატულ მეტრზე.

ნებისმიერ ეტაპზე თხევადი სითხის წნევა გამოისახება ფორმულით:

Pressure = depth x density

tm¯² = m¯² x m¯³
TRUST is the total pressure exerted on a given surface. Thrust is expressed in
tones (t) but may, it desired be expressed in kilo-Newton ( kN ) where 1
tone = 9,81 kilo-Newton.

Trust = pressure x area

t = tm¯² x m²
TRUST (ამომგდები) მთლიანი წნევის ზეწოლა მოცემულ ფართობზე.
ამომგდები ძალა გამოისახება ტონებში (t), მაგრამ შესაძლებელია,
გამოსახული იყოს კილო-ნიუტონში (kN), სადაც 1 ტონი = 9.81 კილო-
ნიუტონია.

tm¯² tm¯³

PLOTATION - ცურვადობა
ცურვადობის კანონი, გვეუბნება რომ ყოველი მცურავი სხეულის მიერ
გამოიდევნება საკუთარი მასის ტოლი სითხე, რომელშიც გემი ცურავს.

ა) აუზი
წყლით RD= 1,000
ბ) გამოდევნილი
წყალი 1 ტნ.

გემის ან
ნებისმიერი მცურავი ობიექტის წყალწვა (Displacement) წარმოადგენს
მის მიერ გამოდევნილი წყლის რაოდენობას ტონებში.

Centre of Buoyancy (B)

Centre of Buoyancy, ანუ ამომგდები ძალის ცენტრი არის გემის
წყალქვეშა მოცულობის გეომეტრიული ცენტრი კონკრეტულ
მომენტში და წარმოადგენს წერტილს, რითაც მთლიანი ამომგდები
ძალა(Buoyancy force(Bf)) ვერტიკალურად მაღლა მოქმედებს.
სიმძიმის ძალის ცენტრი(G) გემის გადახრისას იგივე ადგილას
რჩება(თუკი გემში ჩატვირთული წონა არ გადაადგილდება), ხოლო
ამომგდები ძალის ცენტრი მუდმივად მოძრაობს, როგორც კი გემი
აწევ-დაწევას და რხევებს იწყებს.

როგორც გემის წყალწვა(და წყალშიგი) იცვლება, ისევე შეიცვლება

ამომგდები ძალის ცენტრის პოზიციაც, როცა გემი სწორად(Upright)
დგას.

სწორ კილზე მდგომი ყუთისებრი გემისთვის KB წყალშიგის ნახევარს

უდრის.

საწყისი განივი მეტაცენტრი M

გემის საწყისი განივი მეტაცენტრი წარმოადგენს ამომგდები ძალების

(Bf) მოქმედების ხაზების გადაკვეთის წერტილს, როდესაც გემი
თავდაპირველად სწორ და შემდგომ კი გადაფერდებულ
მდგომარეობაშია გადახრის მცირე კუთხის ფარგლებში.

თუკი “B”-ს მოვნიშნავთ რამდენიმე მცირე გადახრის კუთხით

გადაფერდებისას, შეგვიძლია ვთქვათ რომ ის მიყვება წრის რკალს
რომლის ცენტრი იკვრება ”M” წერტილში. “BM”-ს მეტაცენტრის
რადიუსი ეწოდება და საწყისი განივი მეტაცენტრის სიმაღლე(KM)
შეგვიძლია შემდეგნაირად გამოვთვალოთ:

KM = KB + BM

Chapter 12
Calculating KB, BM and metacentric diagrams

მეთოდი, რომელიც გამოიყენება სიმძიმის ცენტრის საბოლოო

პოზიციის დასადგენად, განხილულია მე -13 თავში. დატვირთვის
ნებისმიერი მდგომარეობისთვის GM– ს დასადგენად, საჭიროა
გამოითვალოს KB და BM (ანუ KM) ნებისმიერი მონახაზისთვის.
იმისათვის, რომ იპოვოთ KB

წყალწყვის ცენტრი, არის წყალქვეშა მოცულობის სიმძიმის ცენტრი.

ყუთის ფორმის გემის წყალქვეშა მოცულობა მართკუთხა ფორმისაა და

ცურვადობის ცენტრი იქნება ნახევრად სიგრძეზე, ცენტრალურ ხაზზე
და ნახაზის ნახევარზე, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახაზზე 12.1 (ა).

ამიტომ, ყუთის ფორმის ჭურჭლისთვის კი კილზე: KB პროექტი.

L B

W L W L
B B
Draft
K K

Fig. 12.1(a) Box-shaped vessel

სამკუთხა პრიზმის ფორმის გემისათვის, როგორც ეს
ნაჩვენებია ნახაზზე 12.1 (ბ), წყალქვეშა მონაკვეთი
ასევე იქნება სამკუთხა პრიზმის ფორმის. სამკუთხედის
ცენტროიდი არის მწვერვალიდან მერიდიანის 2/3.
შესაბამისად, ცურვადობის ცენტრი იქნება ნახევრ
სიგრძეზე, ცენტრალურ ხაზზე, მაგრამ KB 2/3
მონახაზით.
ჩვეულებრივი გემისთვის KB შეიძლება ზუსტად
აღმოჩნდეს Simpson- ის წესებით, როგორც ეს
განმარტებულია მე -10 თავში. წყლის ხაზის ქვემოთ
მდებარე გემის ფლოტის ცენტრის სავარაუდო სიღრმე
ჩვეულებრივ 0.44 პროექტს შორის

L B

W L W L
B B
Draft
K K

Fig. 12.1(b)Triangular-shaped vessel.

W L
B

KB ≈ 0.535 Draft

Fig. 12.1(c)Ship-shaped vessel.

და 0,49 წყალჯდომა. ამ სიღრმეზე უფრო ახლოს

მიახლოება შეგიძლიათ მორიშის ფორმულის
გამოყენებით, რომელშიც ნათქვამია:
წყალწყვის ცენტრის სიღრმე არის წყალხაზის ქვემოთ
13 AVd2 AV

სადაც d ნიშნავს პროექტს

V გადაადგილების მოცულობა

წყლის თვითმფრინავის ტერიტორია

ამ ფორმულის შედეგი შემდეგია:

ნახ. 12.2 მოდით, ABC იყოს წყლის ხაზის მონაკვეთების

მრუდი, რომელიც აგებულია ნახაზზე, დატვირთული
წყლის ხაზამდე. მოდით DE V / A და გავავლოთ EG
ფუძის პარალელურად H– ზე FD– ის დიაგონალის
გაჭრაზე.

პირველ რიგში, თქვენ უნდა აჩვენოთ, რომ DAHC

ფართობი უდრის DABC ფართობს.

მართკუთხედი AH მართკუთხედი HC

სამკუთხედი AGH სამკუთხედი HEC

და
Area AHCD Area AGED Area AGED V/A A V
but
Area DABC V
Area DAHC Area DABC

D A
Draft

V/A

B
E G

H
C F

Area of water-plane

Fig. 12.2

The distance of the centroid of DABC below AD is the distance of the centre of
buoyancy below the load waterline. It is now assumed that the centroid of the area
DAHC is the same distance below the load waterline as the centroid of area DABC.
To find the distance of the centroid of area DAHC below AD.
1
Area AGH 2
AG GH
Area AGED AG AD
1 GH
2 AD
1 GH
2 A
1 AF AG
2 AF
1d AG 
 


2 d 

(d V/A)

Area AGH Area AGED

2 d
1 V
The centroid of AGED is from AD.
2 A
Now let triangle AGH be shifted to HEC.
The centroid of AGED will move parallel to the shift of the centroid of AGH and the
vertical component of this shift (x) is given by:
Example 1
A box-shaped vessel is 24m 5m 5m and floats on an even keel at 2m draft. KG 1.5m. Calculate
the initial metacentric height.
1 B2 KB 1 00. m
KB draft BM
52
2 12d BM 1 04. m KB 1 m BM KM 2
04. m
KG 1 50. m
BM 1 04. m
GM 0 54.M Ans. GM
0.54m

Example 2
Avessel is in the form of a triangular prism 32m long, 8m wide at the top and 5m deep. KG 3.7m.
Find the initial metacentric height when floating on even keel at 4m draft F and A.
Let ‘x’ be the half-breadth at the waterline, as shown in Figure 12.4.
Then
x 4

4 5x
x 3 2. m
The breadth at the waterline 6.4 m
B2 KB 2 67. m
KB 2 3/ draft BM BM 1 71. m
6d
2 3/ 4
KM 4 38.
m
KB 2 67. m
KG 3 70. m

BM 1 71. m GM 0.68 m

Ans. GM 0.68m
Note how the breadth ‘B’ would decrease at the lower drafts. See also Figure 12.6(b).
8m
 x
W G L

B
4m 5m

Fig. 12.4

Example 3
The second moment of a ship’s water-plane area about the centre line is 20 000m 4 units.
The displacement is 7000 tonnes whilst floating in dock water of density 1008kg per cu.
m. KB 1.9m and KG 3.2m. Calculate the initial metacentric height.

Volume of water displaced cu. m 6944 cu. m

1 M
BM 1.58 m
2.88 m G
V

B
∴ BM

BM 2 88. m4.78 m
KB 1 90. m 3.20 m
KM 4 78. m
1.90 m
KG 3 20. m
Ans. GM 1.58m

საჭირო საბოლოო KG.

დიაგრამა ჩვეულებრივ შედგენილია ნახაზებისთვის მსუბუქ და

დატვირთულ გადაადგილებებს შორის, ანუ 3 მ და 13 მ, შესაბამისად
გადახურული.
დიაგრამა 12.5-ზე ნაჩვენებია მეტაცენტრული დიაგრამა გემისთვის,
რომელსაც აქვს შემდეგი მონაცემები:

Draft (m) KB (m) KM

(m)
13 6.65 11.60
12 6.13 11.30
11 5.62 11.14
10 5.11 11.10
9 4.60 11.15
8 4.10 11.48
7 3.59 11.94
6 3.08 12.81
5 2.57 14.30
4 2.06 16.63
3 1.55 20.54
– – –

3 1.55 20.54
– – –
 22

20

18

Loci of KM values
16

14
KB and KM in metres

3m

12
Light condition draft

BM value @ 11m draft

BM value @ 5m draft

10
BM value @ 8m

8
13
Loaded condition draft

4 e
lin
KB

0 2 4 6 8 10 12 14
Ship’s draft in metres

Fig. 12.5 Metacentric diagram for a ship-shaped vessel.

ქვემოთ მოცემულია ამ სქემის აგებისას გამოყენებული მეთოდის
აღწერა. მარცხენა მხარეს არსებული მასშტაბი წარმოადგენს
მრიცხველის მასშტაბს და სწორედ ამ მასშტაბისგან უნდა
გაკეთდეს ყველა გაზომვა.
პირველ რიგში ნაჩვენებია ცურვადობის ცენტრების მრუდი.
თითოეული მონაკვეთისთვის შესაბამისი KB. მაგალითად,
ნაკვეთი 6.65 მ @ 13 მ, 6.13 მ @ 12 მ მონაკვეთი და ა.შ. 1.55 მ @ 3
მ მონაკვეთი.
ქვემოთ მოცემულია ამ სქემის აგებისას გამოყენებული მეთოდის
აღწერა. მარცხენა მხარეს არსებული მასშტაბი წარმოადგენს
მრიცხველის მასშტაბს და სწორედ ამ მასშტაბისგან უნდა
გაკეთდეს ყველა გაზომვა.

შეუერთდით ამ წერტილებს ერთად და ჩამოაყალიბეთ KB

მრუდი. პრაქტიკაში ეს ძალიან ახლოს იქნება სწორი ხაზით,
რადგან გამრუდება იმდენად მცირე იქნება. იხილეთ სურათი
12.5.
შემდეგ KM მრუდი ან Metacentres- ის ლოკუსი. თითოეული
მონაკვეთის ნახაზისთვის მოცემულია ცხრილი. მოცემული
შესაბამისი KM მნიშვნელობა.
13 მ ნაკვეთზე 11.60 მ. 12 მ ნაკვეთზე 11.30 მ და ასე შემდეგ მიწის
ნაკვეთზე
20.54 მ კმ @ 3 მ მონაკვეთი.
შემდეგ ამ წერტილებს უერთდება გლუვი მრუდი, როგორც ეს
ნაჩვენებია ნახაზზე 12.5.
გაითვალისწინეთ, როგორ შეიძლება ორ სხვადასხვა მონახაზს
ჰქონდეს KM ერთი და იგივე მნიშვნელობა ნახაზების
დიაპაზონში 7 მ-დან 13 მ-მდე.
ნებისმიერი პროექტი, რომელიც განიხილება, ვერტიკალური
მანძილი KB ხაზსა და KM მრუდეს შორის იძლევა BM
მნიშვნელობას.
KB და KM– ის საპოვნელად ვერტიკალური მანძილი იზომება
ბაზის ხაზიდან მოსახვევებში.
Example 1
Construct the metacentric

Example 1
Construct the metacentric diagram for a box-shaped vessel 64m long, 10m beam and 6m
deep, for even keel drafts at 0.5m intervals between the light draft 1 metre and the load
draft 5m. Also, from the diagram find:
(a) The minimum KM and the draft at which it occurs. (b) The BM at
3.5m.

Draft KB draft BM B2/12d KM KB BM

1m 0.5m 8.33m 8.83m

1.5m 0.75m 5.56m 6.31m
2m 1.0m 4.17m 5.17m
2.5m 1.25m 3.33m 4.58m
3.0m 1.5m 2.78m 4.28m
3.5m 1.75m 2.38m 4.13m
4.0m 2.00m 2.08m 4.08m
4.5m 2.25m 1.85m 4.10m
5.0m 2.5m 1.67m 4.17m
See Figure 12.6(a) for KB and KM plotted against draft.

Explanation. To find the minimum KM, draw a horizontal tangent to the lowest point of
the curve of metacentres, i.e. through A. The point where the tangent cuts the scale will
give the minimum KM and the draft at which it occurs.
Deck
 W L
d 5m
Base

b 10 m

Loci of KM values

5
KB and KM in metres

D
BM value @ 1.5m draft

4
BM value @ 3m draft

draft @
m value

3
BM

4.5

2
E
line
KB
1

0 1 2 3 4 5
Ship’s draft in metres

Fig. 12.6(a) Metacentric diagram for a box-shaped vessel.

Note. It is shown below that for a box-shaped vessel the minimum KM and the draft at which it
—
occurs are both given by B/ 6 , where B is the beam.
Therefore, the answer to part (a) of the question is:
 Minimum KM 4.08 m occurring at 4.08 m draft

To find the BM at 3.5m draft, measure the distance DE on the scale and it will give the BM
(2.38m).
Therefore, the answer to part (b) of the question is:

BM at 3.5 m draft 2.38 m

To show that, for a box-shaped vessel, the minimum KM and the draft at which it occurs are
—
both given by the expression B/ 6 , where B is equal to the vessel’s beam.

KM KB BM

For a box-shaped vessel:

d B2
KM (I)
12d
2 B2
∂KM 1

∂d 2 12d2

For minimum KM:

∂KM
O
∂d

∴O 1 B2
2 2 2
2 12d B 6d

and

d B/ 6

Substituting in Equation (I) above:

Minimum KM B B2 6
2 12 B
6B 6 6B
12 6
Minimum KM B
Figure 12.6(b) shows a metacentric diagram for a triangular-shaped underwater form with
apex at the base. Note how the KM values have produced a straight line instead of the
parabolic curve of the rectangular hull form. Note also how BM increases with every increase
in draft.
 b 10 m

Deck
W L
d 8m
Base

7
s
ue
val
KM

s
6 lue
va
KB

5
KB and KM in metres

4 BM @ 6.5m draft

BM @ 5m draft
3

2 BM value @ 3m draft

0 2 4 6 8 10
Ship’s draft in metres

Fig. 12.6(b) Metacentric diagram for triangular-shaped vessel.

Exercise 12
1 A box-shaped vessel 75m long, 12m beam and 7m deep, is floating on an
even keel at 6m draft. Calculate the KM.
2 Compare the initial metacentric heights of two barges, each 60m long,
10m beam at the waterline, 6m deep, floating upright on an even keel at 3m
draft and having KG 3m. One barge is in the form of a rectangular prism and the
other is in the form of a triangular prism, floating apex downwards.
3 Two box-shaped vessels are each 100m long, 4m deep, float at 3m draft
and have KG 2.5m. Compare their initial Metacentric Heights if one has 10m
beam and the other has 12m beam.
4 Will a homogeneous log of square cross-section and relative density 0.7
have a positive initial Metacentric Height when floating in fresh water with one
side parallel to the waterline? Verify your answer by means of a calculation.
5 A box-shaped vessel 60m 12m 5m is floating on an even keel at a draft of
4m. Construct a metacentric diagram for drafts between 1m and 4m. From the
diagram find:

(a) the KM’s at drafts of 2.4m and 0.9m,

(b) the draft at which the minimum KM occurs.
6 Construct a metacentric diagram for a box-shaped vessel 65m 12m 6m
for drafts between 1m and 6m. From the diagram find:

(a) the KM’s at drafts of 1.2m and 3.6m,

(b) the minimum KM and the draft at which it occurs.
7 Construct a metacentric diagram for a box-shaped vessel 70m long and
10m beam, for drafts between 1m and 6m. From the diagram find:

(a) the KM’s at drafts of 1.5m and 4.5m,

(b) the draft at which the minimum KM occurs.
8 A box-shaped vessel is 60m long, 13.73m wide and floats at 8m even-keel
draft in salt water.

(a) Calculate the KB, BM and KM values for drafts 3m to 8m at

intervals of1m. From your results draw the Metacentric Diagram.

(b) At 3.65m draft even keel, it is known that the VCG is 4.35m
above base.Using your diagram, estimate the transverse GM for this
condition of loading.

(c) At 5.60m draft even keel, the VCG is also 5.60m above base.
Using yourdiagram, estimate the GM for this condition of loading. What
state of equilibrium is the ship in?
Draft (m) 3 4 5 6 7 8
KM (m) 6.75 5.94 5.64 5.62 5.75 5.96
 Ggemis curvis da wonasworobis pirobebi

curvadoba ewodeba – gemis SesaZleblobas icuraos

gansazRvrul wyalxaze, sruli dadebiTi datvirtviT.
Ggemize curvis dros moqmedebs ori Zala: simZimis Zala (gemis
wona) da wylis wnwvis Zala (hidrostatikuri Zala).
simzimis Zala, romelic warmoadgens gemis korpusis Semadgeneli
yvela elementis wonas, gansazRvravs gemis wonas P. simzimis Zala
yovelTvis mimarTulia vertikalurad qveviT. wertilSi sadac Tavmoyrilia
simzimis Zala gemis simZimis centri ewodeba da aRiniSneba GG asoTi
(nax. 1).
Hhidrostatikuri Zala warmoadgens, wylis wnwvis moqmedebas gemis
korpusis svel nawilze da yovelTvis moqmedebs vertikalerad zeviT. wertilSi
sadac Tavmoyrilia hidroststikuri Zala gemis amomgdebi Zalis centri
ewodeba da aRiniSneba C asოTi da is modebulia gemis wyalqveSa
moculobis simZimis cntrSi.

Nnax. #1 gemze moqmedi Zalebis sistema.

Ggemis wyalrwyva tolia gemis mier gandevnili wylis masisa.

D= ρV 1.1
 sadac V- moculobiTi wyalrwyva, ρ - bortgare wylis simkrive, tolia
mtknari wylisTvis 1,0t/m³ , zRvis wylisTvis 1,025t/m³.
gemis wonasworobisaTvis aucilebeli da sakmarisi pirobaa, rom masz
moqmedi Zalebi sididiT iyvnen tolebi, ganlagebuli erT vertikalze da
mimarTulebiT sawinaaRmdegoT.
im SemTxvevaSi Tu romelime Zala gaizrdeba maSin am Zalis
moqmedebis Sedegad Seicvleba wyalSigi, Sesabamisad moculobiTi
wyalrwyva manam sanam amomgdbi Zala ar gautoldeba gemis wonas. Tu
amomgdebi Zala da simZimis Zala ar mdbareoben erთ xazze, maSin am ori
Zalis moqmedebis Sedegad warmoiSveba momenti, romelic gamoiwvevs
gemis krens an diferents. Y

Ggemis simzimis centrs G avRniSnavT koordinatebiT XG,yG,ZG,

Sesabamisad amomgdebi Zalis kordinatebi Xc,yc,Zc, SegviZlia CavweroT
Semdegi gantoleba
γV=P 1.2

X c= XG 1.3

yc = yG
ZC da ZG aplikatebi axasieTeben gemis simZimis centris da amomgdebi
Zalis mdebareobas simaRleSi, praqtikulad mcurav gemze Zc < ZG.
Fformulebi 1.1 – 1.3 warmoadgenen curvis da wonasworobis mTavar
gantolbas, radganac es gantolebebi amyareben pidapir damokidebulebas
gemis wonasa an wyalwyvas Soris da wonasa an gemis mier gandevnili
wylis masas Soris.
gemis krenis an diferentis gazrdis SemTxvis dros 1.2 piroba ar icvleba,
xolo sistema 1.3 Rebulobs ufro rTul saxes. Ggemi, rodesac aris swor kilze,
magram kreniT maSin sistema 1.3 Cawereba Semdegi saxiT (nax. 2a)
 a) b)

nax. 2 mcuravi gemis wonasworoba, kreniT da diferentiT.

Xc= XG 1.4

yc – yG = (Zc < ZG)tgθ

gemi, rodesec aris krenis gareSe da aqvs difernti maSin sistema 1.3
Cawereba Semdegi saxiT(nax. 2b),

yc = yG
X c – XG = (Zc < ZG)tgψ
თავი 1
ძალები და მომენტები

ძირფესვიანი შესწავლა ძალებისა და მომენტების ბევრ პრობლემებს

გადაწყვეტს, ხელს შეუწყობს გემის მდგრადობის უკეთ აღქმას და
ცნებას. ამ მიზნით აღნიშნულ საკითხებთან მიმართებით
აუცილებელია მოკლე შესწავლა ბაზისური პრინციპებისა .

Forces
A force can be defined as any push or pull exerted on a body. The
S.I. unit of force is the Newton, one Newton being the force
required to produce in a mass of one kilogram an acceleration of
one meter per second. When considering a force the following
points regarding the force must be known:

(a) The magnitude of the force.

(b) The direction in which the force is applied.
(c) The point at which the force is applied.

ძალები

ძალა შეიძლება განისაზღვროს როგორც მიმწოლი და მთრეველი

რაღაც საგნის მოძრაობაში მოსაყვანად. საერთაშორისო S.I.
ერთეულში ძალა არის ნიუტონი, ერთი ნიუტონი საწყისი ძალა
საჭიროა რომ ერთი კილოგრამის მქონე მასას მივცეთ აჩქარება
ერთი მეტრი/წამში. როდესაც განვიხილავთ ძალას უნდა იყოს
ცნობილი შემდეგი პუნქტები ძალის მიმართებაში:
(ა) ძალის სიდიდე
(ბ) ძალის მიმართულება რომელსაც გააჩნია დასაწყისი
(ც) წერტილი რომელიც ძალის დასაწყისია.

The resultant force. When two or more forces are acting at a

point, their combined effect can be represented by one force which
will have the same effect as the component forces. Such a force
referred to as the ‘resultant force’, and the process of finding it is
called the ‘resolution of the component forces’.

ტოლქმედი ძალა. როდესაც ორი ან მეტი ძალები

მოქმედებენ ერთ წერტილში, მათი კომბინირებული ეფექტინობა
შეიძლება გამოისახოს როგორც ერთი ძალა რომელსაც ექნება
იგივე ეფექტი როგორიც შემადგენელ ძალებს. ასეთი ძალა
განიხილება როგორც ‘ ტოლქმედი ძალა’ და განსაზღვრის
პროცეს უწოდებენ ‘შემადგენელი ძალების დაშლა ტოლქმედად
’.
 The resolution of forces. When resolving forces it will appreciated that
a force acting towards a point will have the same effect as an equal force
acting away from the point, so long as both forces act in the same
direction and in the same straight line. Thus, a force of 10 Newton (N)
pushing to the right on a certain point can be substituted for a force of 10
Newton (N) pulling to the right from the same point.

ძალების რეზოლუცია. როდესაც ძალთა გადასაჭრელად,

დაფასდება რომ წერტილი იმ მოქმედებას ექვემდებარება იგივე
ეფექტით, როგორც თანაბარი ძალა, რომელიც მოქმედებს
წერტილიდან, სანამ ორივე ძალები იმოქმედებს იმავე
მიმართულებით და იმავე სწორი ხაზით. ამრიგად, 10 ნიუტონის
(N) ძალის მიწოლამ მარჯვნივ გარკვეულ წერტილზე შეიძლება
შეიცვალოს 10 ნიუტონის (N) ძალისათვის და უბიძგოს იმავე
წერტილიდან მარჯვნივ.

(a) Resolving two forces which act - in the same

straight line
If both forces act in the same straight line and in the same
direction the resultant is their sum,

(ა) ორი ძალების მოგვარება, რომლებიც მოქმედებს

- იმავე სწორი ხაზით

თუ ორივე ძალები მოქმედებს იმავე სწორი ხაზით და იმავე
მიმართულებით, შედეგი კი მათი ჯამია,

-, but in opposite directions

if the forces act in opposite directions the result-
ant is the difference of the two forces and acts in the direction of
the larger of the two forces.
 -, მაგრამ საპირიპირო მიმართულებით
თუ ძალები მოქმედებენ საპირისპირო მიმართულებით,Ant არის
ორი ძალების სხვაობა და უფრო (ორი ძალის) დიდი ძალის
მიმართულებით მოქმედებს

Example1
Whilst moving an object one man pulls on it with a force of 200 Newton, and
another pushes in the same direction with a force of 300 Newton. Find the
resultant force propelling the object.

Component forces 300 N A 200 N

>. >
The resultant force is obviously 500 Newton, the sum of the two forces,
and acts in the direction of each of the component forces.

Resultant force 500 N A or A 500 N

>> . . >>
>>. . >>

Example
2
A force of 5 Newton is applied towards a point whilst a force of 2 Newtons
is applied at the same point but in the opposite direction. Find the resultant
force.

Component forces 5 N A 2 N
> . <
Since the forces are applied in opposite directions, the magnitude of the
resultant is the difference of the two forces and acts in the direction of the 5
N force.

Resultant force 3 N A or A 3N
>> . . >>
მაგალითი 1
ობიექტის გადაადგილებისას ერთი ადამიანი 200 ნიუტონს
აძლიერებს, ხოლო მეორე კი იმავე მიმართულებით 300
ნიუტონის ძალით. იპოვეთ შედეგიანი ძალის ობიექტი.
კომპონენტის ძალები 300 N 200 N
            >. >
შედეგად ძალა აშკარად 500 ნიუტონი, ორი ძალების ჯამი და
მოქმედებს თითოეული კომპონენტის მიმართულებაზე.
შედეგების ძალა 500 N ან 500 N

მაგალითი 2
5 ნატონის ძალა გამოიყენება იმ წერტილამდე, როდესაც 2 ნუნტის
ძალა გამოიყენება იმავე წერტილზე, არამედ საპირისპირო
მიმართულებით. იპოვეთ შედეგიანი ძალა.
კომპონენტის ძალები 5 N 2 N
   >. <
მას შემდეგ, რაც ძალები გამოიყენება საპირისპირო
მიმართულებით, შედეგების სიდიდე არის ორი ძალების
განსხვავება და მოქმედებს 5 N მიმართულება.
შედეგიანი ძალა 3 N ან 3 N
    >>. . >>

(b) Resolving two forces which do not act in the same straight line

When the two forces do not act in the same straight line, their
resultant can
be found by completing a parallelogram of forces.

ბ) ორი ძალების გადასაწყვეტი, რომლებიც არ იმოქმედებენ

იმავე სწორი ხაზით
როდესაც ორი ძალები არ იმოქმედებს იმავე სწორი ხაზით,
მათი შედეგი შეიძლება იძებნოს ძალების პარალელოგრამის
დასრულებით.
Example 1
A force of 3 Newton and a force of 5 N act towards a point at an angle of

120 degrees to each other. Find the direction and magnitude of the resultant.

3N

120°

A 5N

Fig. 1.1

Ans. Resultant 4.36 N at 36º 34 2–1 to the 5 N force.

Note. Notice that each of the component forces and the resultant all act
towards the point A.

მაგალითი 1

3 ნიუტონის ძალა და 5 N ძალ მოქმედების ძალა კუთხის კუთხეზე

120 გრადუსი ერთმანეთს. იპოვეთ შედეგის მიმართულება და სიდიდე

ან. შედეგი 4.36 N 36º 34 -1 დან 5 N ძალა.

 შენიშვნა. გაითვალისწინეთ, რომ თითოეული კომპონენტი ძალები და
შედეგად ყველა აქტი მიმართ წერტილი.

Example 2
A ship steams due east for an hour at 9 knots through a current which sets

120 degrees (T) at 3 knots. Find the course and distance made good.

The ship’s force would propel her from A to B in one hour and the current
º
would propel her from A to C in one hour. The resultant is AD, 0.97 –12 11.6
miles and this will represent the course and distance made good in one hour.

A 9 knots B

3 knots Resul
tant
C D

Fig. 1.2

Note. In the above example both of the component forces and the resultant
force all act away from the point A.
Example 3
A force of 3 N acts downwards towards a point whilst another force of 5 N acts
away from the point to the right as shown in Figure 1.3. Find the resultant.

3N

A
5N

Fig. 1.3

In this example one force is acting towards the point and the second force is
acting away from the point. Before completing the parallelogram, substi- tute
either a force of 3 N acting away from the point for the force of 3 N
towards the point as shown in Figure 1.4, or a force of 5 N towards the point

3N

3N
5N
Fig. 1.4
 Resul 3N
tant

5N A 5N

Fig. 1.5

for the force of 5 N away from the point as shown in Figure 1.5. In this way
both of the forces act either towards or away from the point. The magnitude
and direction of the resultant is the same whichever substitution is made;
i.e. 5.83 N at an angle of 59° to the vertical.

(c) Resolving two forces which act in parallel directions

When two forces act in parallel directions, their combined effect
can be
represented by one force whose magnitude is equal to the algebraic
sum of
the two component forces, and which will act through a point about
which
their moments are equal.
The following two examples may help to make this
clear.

Example
1
In Figure 1.6 the parallel forces W and P are acting upwards through A and
B respectively. Let W be greater than P. Their resultant (W P) acts
upwards through the point C such that P y W x. Since W is greater
than P, the point C will be nearer to B than to A.

P W P W

A C B

y x

Fig. 1.6

Example
2
In Figure 1.7 the parallel forces W and P act in opposite directions through
A and B respectively. If W is again greater than P, their resultant (W P)
acts through point C on AB produced such that P y W x.
 P

B
A C
y

W W–P

Fig. 1.7

Moments of forces
The moment of a force is a measure of the turning effect of the force
about a point. The turning effect will depend upon the following:

(a) The magnitude of the

force.
(b) The length of the lever upon which the force acts, the lever
being the
perpendicular distance between the line of action of the force
and the
point about which the moment is being taken.
The magnitude of the moment is the product of the force and the
length of the lever. Thus, if the force is measured in Newtons and
the length of the lever in metres, the moment found will be
expressed in Newton-metres (Nm).
Resultant moment. When two or more forces are acting about a
point their combined effect can be represented by one imaginary
moment called the
‘Resultant Moment’. The process of finding the resultant moment is
referred to as the ‘Resolution of the Component Moments’.
Resolution of moments. To calculate the resultant moment about a
point, find the sum of the moments to produce rotation in a
clockwise direction about the point, and the sum of the moments to
produce rotation in an anti- clockwise direction. Take the lesser of
these two moments from the greater and the difference will be the
magnitude of the resultant. The direction in which it acts will be
that of the greater of the two component moments.
Example
1
A capstan consists of a drum 2 metres in diameter around which a rope is
wound, and four levers at right angles to each other, each being 2 metres
long. If a man on the end of each lever pushes with a force of 500 Newtons,
what strain is put on the rope? (See Figure 1.8(a).)

Moments are taken about O, the centre of the drum.

Total moment in an anti-clockwise direction 4 (2 500) Nm

The resultant moment 4000 Nm (Anti-clockwise)

Let the strain on the rope P Newtons

The moment about O (P 1) Nm

P 1 4000

or P 4000 N

Ans. The strain is 4000 N.

 Note. For a body to remain at rest, the resultant force acting on the body
must be zero and the resultant moment about its centre of gravity must also
be zero, if the centre of gravity be considered a fixed point.

500 N

2m

‘P’ N

2m 2m
500 N 500 N
O

1m

2m

500 N

Fig. 1.8(a)

Mas
s
In the S.I. system of units, it is most important to distinguish
between the mass of a body and its weight. Mass is the
fundamental measure of the quantity of matter in a body and is
expressed in terms of the kilogram and the tone, whilst the weight
of a body is the force exerted on it by the Earth’s gravitational force
and is measured in terms of the Newton (N) and kilo-Newton (kN).
Weight and mass connected by the formula:

Weight Mass
Acceleration

მასა
ერთეულების S.I სისტემაში ყველაზე მნიშვნელოვანია სხეულის მასისა და მისი წონის
გარჩევა. მასა არის სხეულის მატერიის რაოდენობის
ფუნდამენტური საზომი და გამოიხატება კილოგრამისა და ტონის
მიხედვით, ხოლო სხეულის წონა არის ის დედამიწის
გრავიტაციული ძალის მიერ განხორციელებული ძალა და
იზომება ნიუტონის მიხედვით. (N) და კილო-ნიუტონი (kN).

წონა და მასა დაკავშირებული ფორმულით:

წონა მასა აჩქარება

მაგალითი 2

იპოვნეთ სხეულის მასის წონა 50 კილოგრამი იმ ადგილას,

სადაც სიმძიმის გამო აჩქარება წამში 9,81 მეტრია.

წონის მასის დაჩქარება

50 9.81

პასუხი წონა 490,5 ნ

წამიანი მასა

თუ მიზიდულობის ძალა მუდმივად ითვლება, მაშინ

სხეულების წონა პროპორციულია მათი მასისთვის და
წერტილის გარშემო ორი ან მეტი წონის შედეგიანი მომენტი
შეიძლება გამოიხატოს მათი მასობრივი მომენტების მიხედვით.

მაგალითი 3

ერთიანი ფიცარი 3 მეტრის სიგრძისაა და საყრდენია შუა

სიგრძის წერტილზე. 10 კილოგრამი მასის დატვირთვა
მოთავსებულია მანძილზე

0,5 მეტრი ერთი ბოლოდან და მეორე დატვირთვა მასით 30

კილოგრამი მოთავსებულია მეორე ბოლოდან ერთი მეტრის
დაშორებით. იპოვნეთ შედეგიანი მომენტი ფიცრის შუა ნაწილის
შესახებ.

3მ

0,5 მ 1 მ

0,5 მ 1 მ
ო

10 კგ

30 კგ

ნახ. 1.8 (ბ)

Example 2
Find the weight of a body of mass 50 kilograms at a place where the
acceleration due to gravity is 9.81 meters per second per second.

Weight Mass Acceleration

50 9.81

Ans. Weight 490.5 N

Moments of
mass
If the force of gravity is considered constant then the weight of
bodies is pro- portional to their mass and the resultant moment of
two or more weights about a point can be expressed in terms of
their mass moments.

Example
3
A uniform plank is 3 metres long and is supported at a point under its mid-
length. A load having a mass of 10 kilograms is placed at a distance of

0.5 metres from one end and a second load of mass 30 kilograms is placed
at a distance of one metre from the other end. Find the resultant moment
about the middle of the plank.

3m

0.5 m 1 0.5 m 1m
m

O
10 kg 30 kg
 Fig. 1.8(b)

Moments are taken about O, the middle of the plank.

Clockwise moment 30 0.5

15 kg m

Anti-clockwise moment 10 1

10 kg m

Resultant moment 15 10

მაგალითი 2

იპოვნეთ სხეულის მასის წონა 50 კილოგრამი იმ ადგილას, სადაც სიმძიმის გამო აჩქარება
წამში 9,81 მეტრია.

წონის მასის დაჩქარება

50 9.81

პასუხი წონა 490,5 ნ

წამიანი მასა

თუ მიზიდულობის ძალა მუდმივად ითვლება, მაშინ სხეულების წონა პროპორციულია მათი

მასისთვის და წერტილის გარშემო ორი ან მეტი წონის შედეგიანი მომენტი შეიძლება
გამოიხატოს მათი მასობრივი მომენტების მიხედვით.
 4. გემზე მოქმედი ამომგდები ძალის ცენტრის მდებარეობაზე მოქმედი
ფაქტორები და გამოთვლების წარმოება.
           Readers:

 SHIP STABILITY for DECK OFFICERS By Martin A. Rhodes

                         Section 6. Centre of Gravity and Buoyancy.

-         Ship Stability for Masters and Mates 6th edition by B. Barrass and D.R. Derrett.
        Chapter 12. Calculating KB, BM and metacentric diagrams.

- ზ.ღომიძე-გემის მდგრადობა-2012წ. რიდერი ელექტრონული სახით.

ბიბლიოთეკა.

არქიმედეს კანონი, რომლის თანახმად სითხეში ჩაშვებულ ყოველ სხეულზე მოქმედებს

ამომგდები ძალა(Buoyancy force), რომელიც მიმართულია ზემოთ, უდრის სხეულის მიერ
გამოდევნილი სითხის წონას და გამოდევნილი მოცულობის სიმძიმის ცენტრშია მოდებული.

ნახ. 1 ამომგდები წყლის წნევა, წონის ძალა; ნახ. 2 ამომგდები ძალა, წონის ძალა

Water Line (WL) - წყალხაზი

Water Pressure - წყლის წნევა (წყლის დაწოლა 1 კვ.მეტრის ფართობზე (m¯²).
Cargo Load - დატვირთული ტვირთის წონით გამოწვეული დაწოლის ძალა.
Weather Load - ამინდით (ქარი, წყალი, ყინული) გამოწვეული ძალა, (t).

ნახ. 2 - ოთხკუთხა ფორმის გემზე მოქმედი ძალები.

Dock Water (DW) Density- დოკის წყალი (tm¯³)
 Buoyance Force - ამომგდები ძალა (t), მოცულობის ცენტრიდან მიმართულია ზემოთ.
Weight Force - წონის ძალა (t), გემის სიმძიმის ცენტრიდან მიმართულია ქვევით.
.

WATER PRESSURE – წყლის წნევა.

Pressure is the load per unit area.

At any point in a liquid pressure acts in all directions and is expressed in tones per square meter (tm¯²).
If may, it desired, be expressed in kilo-Newtons per square meter ( kN, m¯² )
Where 1 tones per square meter = 9.81 kilo-Newton per square meter or in bars where 1 bar = 10.2
tones per square meter.
At any point in a liquid,

წნევა არის დატვირთვა (დაწოლა) ერთეულის ფართობზე (tm¯²).

ნებისმიერ ეტაპზე თხევადი სითხის წნევა მოქმედებს ყველა მიმართულებით და გამოხატება
ტონებში კვადრატულ მეტრზე (tm¯²). თუ სასურველია, გამოიხატება კილო-ნიუტონით
კვადრატულ მეტრზე (კვ, მ¯²).სადაც,
1 ტონა = 9.81 კილო-ნიუტონს კვადრატულ მეტრზე ან ბარებში,
1 ბარი = 10.2 ტონას კვადრატულ მეტრზე.

ნებისმიერ ეტაპზე თხევადი სითხის წნევა გამოისახება ფორმულით:

Pressure = depth x density

tm¯² = m¯² x m¯³
TRUST is the total pressure exerted on a given surface. Thrust is expressed in tones (t) but may, it
desired be expressed in kilo-Newton ( kN ) where 1 tone = 9,81 kilo-Newton.

Trust = pressure x area

t = tm¯² x m²
TRUST (ამომგდები) მთლიანი წნევის ზეწოლა მოცემულ ფართობზე. ამომგდები ძალა
გამოისახება ტონებში (t), მაგრამ შესაძლებელია, გამოსახული იყოს კილო-ნიუტონში (kN),
სადაც 1 ტონი = 9.81 კილო-ნიუტონია.

tm¯² tm¯³

PLOTATION - ცურვადობა

ცურვადობის კანონი, გვეუბნება რომ ყოველი მცურავი სხეულის მიერ გამოიდევნება

საკუთარი მასის ტოლი სითხე, რომელშიც გემი ცურავს.

ა) აუზი წყლით RD=

1,000 ბ) გამოდევნილი წყალი 1
ტნ.
გემის ან ნებისმიერი მცურავი ობიექტის წყალწვა (Displacement) წარმოადგენს მის მიერ
გამოდევნილი წყლის რაოდენობას ტონებში.

მოცემული სხეულის წონაა ჰაერში 10 ტონა. აუზში მტკნარი წყალია RD= 1,000
სხეულის წყალში მთლიანი ჩაძირვის შედეგად გამოდევნილი წყლის მოცულობაა 1 მ³.

პასუხი : 10 ტ. -1.000 = 9 ტ.

იმ შემთხვევაში, როდესაც აუზში ზღვის წყალია RD= 1,025

პასუხი : 10 ტ. -1.025 = 8,975 ტ.

Centre of Buoyancy (B)

Centre of Buoyancy, ანუ ამომგდები ძალის ცენტრი არის გემის წყალქვეშა მოცულობის
გეომეტრიული ცენტრი კონკრეტულ მომენტში და წარმოადგენს წერტილს, რითაც
მთლიანი ამომგდები ძალა(Buoyancy force(Bf)) ვერტიკალურად მაღლა მოქმედებს.

სიმძიმის ძალის ცენტრი(G) გემის გადახრისას იგივე ადგილას რჩება(თუკი გემში

ჩატვირთული წონა არ გადაადგილდება), ხოლო ამომგდები ძალის ცენტრი
მუდმივად მოძრაობს, როგორც კი გემი აწევ-დაწევას და რხევებს იწყებს.
როგორც გემის წყალწვა(და წყალშიგი) იცვლება, ისევე შეიცვლება ამომგდები ძალის
ცენტრის პოზიციაც, როცა გემი სწორად(Upright) დგას.
სწორ კილზე მდგომი ყუთისებრი გემისთვის KB წყალშიგის ნახევარს უდრის.
 საწყისი განივი მეტაცენტრი M

გემის საწყისი განივი მეტაცენტრი წარმოადგენს ამომგდები ძალების (Bf) მოქმედების

ხაზების გადაკვეთის წერტილს, როდესაც გემი თავდაპირველად სწორ და შემდგომ
კი გადაფერდებულ მდგომარეობაშია გადახრის მცირე კუთხის ფარგლებში.
თუკი “B”-ს მოვნიშნავთ რამდენიმე მცირე გადახრის კუთხით გადაფერდებისას,
შეგვიძლია ვთქვათ რომ ის მიყვება წრის რკალს რომლის ცენტრი იკვრება ”M”
წერტილში. “BM”-ს მეტაცენტრის რადიუსი ეწოდება და საწყისი განივი მეტაცენტრის
სიმაღლე(KM) შეგვიძლია შემდეგნაირად გამოვთვალოთ:

KM = KB + BM

Chapter 12
Calculating KB, BM and metacentric diagrams

მეთოდი, რომელიც გამოიყენება სიმძიმის ცენტრის საბოლოო პოზიციის

დასადგენად, განხილულია მე -13 თავში. დატვირთვის ნებისმიერი
მდგომარეობისთვის GM– ს დასადგენად, საჭიროა გამოითვალოს KB და BM (ანუ KM)
ნებისმიერი მონახაზისთვის. იმისათვის, რომ იპოვოთ KB
წყალწყვის ცენტრი, არის წყალქვეშა მოცულობის სიმძიმის ცენტრი.
ყუთის ფორმის გემის წყალქვეშა მოცულობა მართკუთხა ფორმისაა და ცურვადობის
ცენტრი იქნება ნახევრად სიგრძეზე, ცენტრალურ ხაზზე და ნახაზის ნახევარზე,
როგორც ეს ნაჩვენებია ნახაზზე 12.1 (a).
ამიტომ, ყუთის ფორმის გემისათვის სწორ კილზე, გადახრის გარეშე KB იქნება
წყალჯდომის ნახევარი ( ½ draft).
 L B

W L W L
B B
Draft
K K

Fig. 12.1(a) Box-shaped vessel

სამკუთხა პრიზმის ფორმის გემისათვის, როგორც ეს ნაჩვენებია ნახაზზე
12.1 (b), წყალქვეშა მონაკვეთი ასევე იქნება სამკუთხა პრიზმის ფორმის.
სამკუთხედის ცენტროიდი არის მწვერვალიდან მერიდიანის 2/3.
შესაბამისად, ცურვადობის ცენტრი იქნება ნახევრ სიგრძეზე,
ცენტრალურ ხაზზე, მაგრამ KB 2/3 მონახაზით.
12.1 (c) Ship – shaped vessel. KB = 0,535 x Draft
ჩვეულებრივი გემისთვის KB შეიძლება საკმაოდ ზუსტად განიმარტოს
Simpson's– ის წესებით, როგორც ეს აღნიშნულია 10 თავში. ამომგდები
ძალის ცრენტრი (B) სავარაუდოდ განლაგებულია ჩვეულებრივ წყლის
ხაზის ქვემოთ სიღრმეზე 0.44 x depth და და 0.49 x depth შორის. ამ
სიღრმის უფრო ახლო დაახლოება შეგვიძლია მივიღოთ მორიშის
ფორმულის გამოყენებით, რომელიც შედგება:
Depth of center of buoyancy waterline below = 1/3 ( d/2 + V/A )
სადაც:
d – საშუალო წყალჯდომა.
V - მოცულობითი წყალწყვა.
A - წყალხაზის ფართობი.
0,535 არის კოეფიციენტი და დამოკიდებულია გემის წყალქვეშა კორპუსის
ფორმაზე.
`````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

KB ყუთისებური ფორმის კორპუსის გემისათვის არის წყალჯდომის ნახევარი (½ draft). თუ

გემი არის დაგვერდების გარეშე და სწორ კილზე (ქვემოთ ნახაზე ნაჩვენებია box–shaped vessel).

ყუთისებური ფორმის კორპუსის გემს (box–shaped vessel) ჩამოჭრილი აქვს წყალქვეშა კორპუსის
მართკუთხედი ფორმის ნაწილი (შეფერადებულია შავი ფერით). იხილეთ ქვემოთ ნაჩვენები ნახაზი
Ship – Shape Vessel, სადაც KB არის დაახლოებით 5%-დან 10% -მდე მეტია ნახევარ წყალჯდომაზე.

KB სამკუთხედი ფორმის კორპუსის გემისათვის არის წყალჯდომის ორი მესამედი (2/3 draft)
ნაწილი. გემი არის დაგვერდების გარეშე და სწორ კილზე (ქვემოთ ნახაზე ნაჩვენებია a
triangular-shaped vessel.
 Triangular-shaped vessel.

Example 4.
A deep tank 10 m wide & 10 m deep has a rectangular manhole
(1,2 m x 0,6 m) at its forward end. The longer side of the manhole are
horizontal and its edge is 0,7 m from the bottom of the tank. Find the
total pressure experienced by the manhole cover when the tankk is full
of oil of RD 0,8 to an ullage of 1 m.
Depth of tank = 10 m.
Ullage = 1 m.
Depth of oil = 9 m.
Height of C = 1 m.
Pressure at C = Depth x Density = 8 x 0,8 = 0,64 tm-²
Trust = pressure x area = 6,4 x 1,2 x 0,6 = 4,608 t.
Answer: Total pressure on manhole = 4,608 t.
 თემა 4.

4. გემის განივი სტატიკური მდგრადობა.

Readers:

 SHIP STABILITY for DECK OFFICERS By Martin A. Rhodes

                         Section 7. Transverse Statical Stability.

-         Ship Stability for Masters and Mates 6th edition by B. Barrass and D.R. Derrett.
        Chapter 6. Transverse statical stability.

        Chapter 15. Moments of statical stability

განივი სტატიკური მდგრადობა

Transverse statical stability, ანუ განივი სტატიკური მდგრადობა არის ტერმინი,

რომელიც გამოხატავს გემის შესაძლებლობას დაუბრუნდეს თავის საწყის გამართულ
მდგომარეობას მას შემდეგ რაც გარე ძალების მიერ იქნა გადაფერდებული წყნარ
წყალზე.

მოცემულ სურათზე (Fig.1) ვხედავთ, რომ როცა გემი სწორად დგას წყნარ წყალზე
სიმძიმისა და ამომგდები ძალები “G” და ”B” წერტილებიდან მოქმედებენ ისე
როგორც ნაჩვენებია. თუკი გარე ძალების ზემოქმედებით გემი მცირე კუთხით(150)
გადაფერდდება “G” და ”B”-ს პოზიცია შეიცვლება და სიმძიმისა და ამომგდები
ძალების მოქმედების მაჩვენებელი ხაზები ერთმანეთს ჰორიზონტალურად
დაშორდებიან. გადაფერდებისას სიმძიმის ძალის ცენტრსა(G) და ამომგდები ძალის
მოქმედების ხაზს შორის წარმოქმნილ ჰორიზონტალურ დაშორებას, რომელიც
მეტრებში იზომება Righting Lever(GZ)-ი ანუ აღმდგენი მხარი ეწოდება (Fig. 6.2).
აღმდგენი მხარი(GZ) იზრდება გარკვეულ მაქსიმალურ სიდიდემდე და შემდეგ ისევ
მცირდება როცა გემი განაგრძობს (Fig. 6.3) გადაფერდებას.

გადაფერდების განსაზღვრული კუთხეებისთვის აღმდგენი მხარი წარმოდგენილია

სტატიკური მდგრადობის დიაგრამაში(GZ Curve).
სტატიკური მდგრადობის მომენტი, რომელსაც ხშირად აღმდგენ მომენტად(righting
moment) მოიხსენიებენ, გადაფერდების ნებისმიერ კუთხეზე წარმოადგენს გემის
შესაძლებლობის მომენტალურ სიდიდეს(გამოიხატება tonnes-metres) დაუბრუნდეს
საწყის გამართულ მდგომარეობას, როცა ის წყნარ წყალზეა. აღმდგენი მომენტის
პოვნა შემდეგი ფორმულით შეგვიძლია:

Righting Moment(t-m) = GZ(m) x DISPL.(t)

რაც ამომგდები ძალის ზემოქმედების(Bf) შედეგია(მოქმედებს ამომგდები მხარის
კიდეზე და საყრდენი წერტილია სიმძიმის ძალის ცენტრი(G)

საწყისი განივი მეტაცენტრი წარმოადგენს სწორ მდგომარეობაში მდგარი გემის

ამომგდები ძალის(Bf) მოქმედების მიმართულებისა და შემდგომ, გადახრის მცირე
კუთხის(150) ფარგლებში გადაფერდებული ამავე გემის ამომგდები ძალის(Bf)
მოქმედების მიმართულების გადაკვეთის წერტილს.
გადახრის მცირე კუთხის ფარგლებში გადაფერდებისას იგულისხმება რომ
მეტაცენტრის პოზიცია არ იცვლება, წარმოადგენს სიმაღლეს კილს ზევით და
აღნიშნავენ როგორც “KM”. „KM”-ის სიდიდე მოცემულია გემის ჰიდროსტატიკაში და
ის წყალშიგთან ერთად ვარირებს.

მეტაცენტრული სიმაღლე არის გემის სიმძიმის ძალის ცენტრსა(G) და საწყის განივ

მეტაცენტრს(M) შორის არსებული ვერტიკალური მანძილი.

GM-ს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს გემის საწყისი მდგრადობის დადგენისას.

განვიხილოთ ნაჩვენები გემის სიმძიმის ძალის ცენტრისა და საწყისი განივი

მეტაცენტრის ვერტიკალური პოზიციები:

“M” არის “G”-ს ზევით.

KM – KG = GM
სადაც “GM”-ი იქნება დადებითი. ყველა შემთხვევაში, როდესაც “M”-ი “G”-ის
ზევითაა გემი მდგრადია. “GM”-ი არ უნდა იყოს 0.15 მეტრზე ნაკლები.

გავერკვიოთ აღმდგენი მომენტის(Righting Moment) გამოთვლაში გადახრის მცირე

კუთხის ფარგლებში. დავიმახსოვროთ, რომ აღმდგენი მხარის(GZ) ფორმულის
გამოყენება შეიძლება მხოლიდ გადახრის მცირე კუთხეზე გასაკეთებელი
გამოთვლისას.

GZM სამკუთხედში : GZ = GM x Sin q;

GZ-ის პოვნის შემდეგ შეგვიძლია დავადგინოთ აღმდგენი მომენტიც (RM).

RM = GZ x DISPL.

განვიხილოთ ასეთი მაგალითი:

A ship has a displacement of 9420 tonnes and a KM of 9.22m. In it’s present loaded
condition the KG is 7.46m.
Calculate the moment of statical stability available if the ship is heeled to:
                                 (a)    2 deg.
                                 (b)    4 deg.
                                 (c)    8 deg.
ამოხსნა:

KM = 9.22m     (a) GZ = GM ´ Sin q

KG = 7.46m            GZ = 1.76 ´ Sin 2° = 0.06142m
GM = 1.76m          RM = GZ ´ DISPL.
                                RM = 0.06142 ´ 9420 = 578.6 t-m
                           (b) GZ = GM ´ Sin q
                                 GZ = 1.76 ´ Sin 4° = 0.12277m
                                 RM = GZ ´ DISPL.
                                 RM = 0.12277 ´ 9420 = 1156.5 t-m
                 
(c) GZ = GM ´ Sin q
                           GZ = 1.76 ´ Sin 8° = 0.24494m
                          RM = GZ ´ DISPL.
                          RM = 0.24494 ´ 9420 = 2307.4 t-m

გადაფერდების მცირე კუთხის განხილვისას ვგულისხმობთ გემის გადახრას

დაახლოებით 150-მდე.

გემის საწყისი მდგრადობის კონდიციები.

გემის სტაბილურობის ტერმინოლოგია. შეხედეთ სურათს 1, მასში შედის ყველა

ძირითადი ტერმინი, რომელიც პასუხისმგებელია გემის სტაბილურობაზე, ან
გავლენას ახდენს მასზე.

ნახ. 1 გემის სტაბილურობის ძირითადი ტერმინები.

 Centre of Gravity (COG):   გემის სიმძიმის ცენტრი G არის
წერტილი, სადაც მოდებულია გემის და მასზე არსებული ტვირთების
წონის (W-წონითი წყალწყვის) ძალების ვექტორი Wf და მოქმედებს
შვეულად ქვემოთ G -დან K -სკენ.
მანძილს კილიდან (K) სიმძიმის ცენტრამდის (G), სიმძიმის ცენტრის აპლიკატა
ეწოდება და აღინიშნავენ KG-თი (ნახ. 1), ანუ Zg ( ნახ. 19).

 Centre of Buoyancy (COB): გემის წყალქვეშა მოცულობის

ცენტრი B, სადაც მოდებულია ჰიდროსტატიკური (ამომგდები)
ძალების ვექტორი Bf (buoyance force ) და მოქმედებს ვერტიკალურად
ზემოთ (W) წონის ძალების ვექტორის Wf საწინააღმდეგოდ. R
 როდესაც გემი სწორად (Upright) დგას, წონის ძალების ვექტორი Wf და
ამომგდები ძალების ვექტორი Bf (buoyance force) ტოლებია Wf = Bf და
მოქმედებენ საპირისპირო მიმართულებით, მათი ცენტრების
წრტილები G და B კი ემთხვევა დიამეტრალური სიბრტყის შვეულ
ხაზს, მაშინ მანძილს K-დან B-მდე, მოცულობითი ცენტრის აპლიკატა
ეწოდება და აღნიშნავენ KB-თი. (ნახ. 1), ანუ ZB (ნახ. 19). მანძილს BG
-ს კი უწოდებენ დაშორებას წყალქვეშა მოცულობის ცენტრის B -ს,
გემის სიმძიმის ცენტრ G-თან.
ზემოთ აღნიშნული განიხილება მხოლოდ გემის საწყისი სტატიკური მრგრადობის
განხილვისას, როდესაც დაგვერდება არ აღემატება 10°- 15°-ს.
 როდესაც გემის წყალწვა(და წყალშიგი) იცვლება, ისევე იცვლება
ამომგდები ძალის ცენტრის B -ს პოზიციაც, ამიტომ გემის მდგრადობა
უნდა განვიხილოთ დიდ კუთხეებზე გადახრებისას. θ

 Metacenter (M): საწყისი განივი მეტაცენტრი წარმოადგენს სწორ

მდგომარეობაში მდგარი გემის ამომგდები ძალის(Bf) მოქმედების
მიმართულებისა და შემდგომ, გადახრის მცირე კუთხის(15 0)
ფარგლებში გადაფერდებული ამავე გემის ამომგდები ძალის(Bf)
მოქმედების მიმართულების გადაკვეთის M (Metacenter )
წერტილს. (ნახ. 1) მეტაცენტრი M (ნახ. 19).
 გადახრის მცირე კუთხის ფარგლებში გადაფერდებისას იგულისხმება
რომ მეტაცენტრის პოზიცია არ იცვლება, წარმოადგენს სიმაღლეს კილს
ზევით და აღნიშნავენ როგორცKM-ს „KM”-ის სიდიდე მოცემულია
გემის ჰიდროსტატიკურ ცხრილებში და ის წყალშიგთან ერთად
ვარირებს.

 The height of Metacenter above keel (KM): - ეს, არის

მანძილი გემის კილსა K და მეტაცენტრს M შორის და აღინიშნება KM-
ით ( ნახ. 1) ან მეტაცენტრის აპლიკატა ZM (ნახ.19).

 The height of Centre of Gravity above keel (KG): - ეს, არის

მანძილი გემის კილსა K და სიმძის ცენტრს G შორის და არინიშნება
KG - თი (სურათი 1) ანუ სიმძიმის ცენტრის აპლიკატა Zg ( ნახ. 19).
 Metacentric Height (GM): მეტაცენტრული სიმაღლე არის გემის სიმძიმის ძალის
ცენტრსა(G) და საწყის განივ მეტაცენტრს(M) შორის არსებული ვერტიკალური მანძილი და
აღინიშნება GM-ით.
GM-ს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს გემის საწყისი მდგრადობის
დადგენისას.

სიმბოლოები განივი მდგრადობისათვის:

ნახ. 2 ა). ნახ. 2 ბ)

ნახაზიდან 2 ა) ჩანს, რომ განივი მეტაცენტრული სიმაღლე h შეიძლება
განისაზღვროს შემდეგი შემდეგი ფორმულით: h = r + a ; h = ZC + r – Z G ;
h = Zm – ZG.
 თემა 6.

6. თავისუფალი ზედაპირის ეფექტი(FSE) და მისი გავლენა გემის განივ სტატიკურ

მდგრადობაზე.

Readers:

 SHIP STABILITY for DECK OFFICERS By Martin A. Rhodes

                         Section 10. Free Surface effect.

 Ship Stability for Masters and Mates 6th edition by B. Barrass and D.R. Derrett.
         Chapter 7. Effect of free surface of liquids on stability.

Free Surface Effect - თავისუფალი ზედაპირის ეფექტი (FSE)

ხშირ შემთხვევებში გემის მდგრადობის დარღვევის მიზეზი „Free Surface Effect“-ია. ეს მაშინ
ხდება როცა ტანკები ნაწილობრივაა შევსებული. გემის გადაფერდებისას ტანკში არსებული
თხევადი სუბსტანცია გადაინაცვლებს იქით საითაც დაქანებაა.

განვიხილოთ გემი ნაწილობრივ შევსებული ტანკით. წარმოვიდგინოთ თითქოს ტანკში

სითხე გაყინულია და არ გადაადგილდება გემის გადაფერდებისას.

ვთქვათ, გარე ძალების ზემოქმედებამ გემი მცირე კუთხით გადააფერდდა. ასეთ

გადაფერდებულ მდგომარეობაში GZ-ი ინარჩუნებს აღმდგენი მხარის ფუნქციას, რადგან
სითხე გაყინულია და ის მოქმედებს, როგორც ჩვეულებრივი უძრავი წონა.
რა მოხდება თუკი ტანკში არსებული ყინული გადნება და შეძლებს იმ მხარეს
გადაადგილებას საითაც გემი გადაფერდდება, როგორც ჩვეულებრივ ხდება ხოლმე?!.

საწყის სწორ მდგომარეობაში ყველაფერი ნორმის ფარგლებში იქნება, თუმცა როგორც კი გემი
მცირე კუთხის ფარგლებში კვლავ გადაფერდდება გარე ძალების ზემოქმედებით სითხის
წარმოსახვითი სოლისებრი ნაწილი გემის დაბალ მხარეს გადაინაცვლებს(gg1) და ვინაიდან
წონა გადაადგილდა G-ც გადაადგილებული წონის მიმართულებით და პარალელურად
იმოძრავებს(GG1). ხოლო თხევადი სუბსტანციის გადაადგილების შედეგი შემცირებული
აღმდგენი მხარი იქნება, ანუ GZ-იდან G1Z1-მდე.

უფრო დეტალურად გავერკვიოთ G-ს მოძრაობაში. აღმდგენი მხარი G1Z1 იქნება ისეთივე
როგორიც GZ რომლის G წარმოსახვითად Gv-მდე აიწია. ამ შემთხვევაში GGv სიმძიმის ძალის
ცენტრის ვირტუალურ ამაღლებას წარმოადგენს, რომელიც ნაწილობრივ შევსებულ ტანკში
მოქმედი თავისუფალი ზედაპირის შედეგია. სინამდვილეში G არ მაღლდება, მაგრამ სითხის
მოძრაობას GZ-ის სიდიდეზე ისეთივე ეფექტი აქვს როგორიც G-ს ამღლების შემთხვევაში
ხდება.

ამგვარად ჩვენთვის ცნობილ მეტაცენტრულ სიმაღლეს(GM) „solid GM“-ი, ხოლო GvM-ს “fluid
GM”-ი ეწოდება. როცა გემის მეტაცენტრულ სიმაღლეს ვითვლით “Free Surface Effect”-ები
უნდა იქნეს გათვალისწინებული ანუ როდესაც გემი გადაფერდდება მასში არსებული
სითხის მოძრაობით გამოწვეული GZ-ის შემცირება უნდა მივიღოთ მხედველობაში და
ყოველთვის „Fluid GM“-ი დავადგინოთ. როცა გემი საწყის მდგომარეობას უბრუნდება
სიმძიმის ძალის ცენტრი(G1)-იც უბრუნდება თავის საწყის პოზიციას G წერტილში რადგან
ტანკში არსებული სითხე პოულობს საკუთარ დონეს(ადგილს).
გავერკვიოთ „Free Surface Effect“-ის გამოთვლაში. G-ის ვირტუალური ამაღლების
გამოსათვლელად შემდეგ ფორმულას იყენებენ:

lb 3 dt
GGv= x
12V ds
სადაც: “GGv” არის G-ს ვირტუალური ამაღლება მეტრებში;

“l” არის ტანკის სიგრძე;

“b” არის ტანკის სიგანე;

“dt” ტანკში მოთავსებული სითხის სიმკვრივე;

“ds” არის წყლის სიმკვრივე რომელშიც გემი იმყოფება;

“V” არის გემის წყალწვის მოცულობა.

ვინაიდან: DISPLACEMENT= VOL.OF DISPL. x DENSITY ანუ W=V x ds, გამოდის რომ

l b3
GGv= xdt
12W
განვიხილოთ ამოცანა:

გემის საწყისი წყალწვა არის 10500 ტ. და KG=7.60 მ. 30 მ სიგრძის და 20 მ. სიგანის მქონე

ტანკი ნაწილობრივადაა შევსებული 9600 ტ. ნავთობით (RD 0.86). თუკი ნავთობის Kg=8.00 მ.
გამოვთვალოთ „Effective GM“-ი როცა საბოლოო წყალწვის KM=8.80 მ.

ამოცანის ამოსახსნელად რამდენიმე საფეხურის თანმიმდევრულად განხორციელება

დაგვჭირდება:

1. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ KG ისე რომ ამ ეტაპზე გამოვრიცხოთ G-ს

ვირტუალური ამაღლება;
2. შესაბამისი ფორმულით გამოვთვალოთ G-ს ვირტუალური ამაღლება რომელიც „Free
Surface“-ითაა გამოწვეული;
3. მოცემული KM-ითა და გამოთვლილი KG-ით მივიღოთ “solid GM”-ი და ამის შემდეგ
დავურთოთ G-ის ვირტუალური ამაღლება “solid GM”-ს რათა მივიღოთ “fluid GM”-ი.
დავიმახსოვროთ, რომ „Free Surface Effect“-ი გემის მდგრადობაზე ყოველთვის
უარყოფითად მოქმედებს.

ამოხსნა:

1. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ KG:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 10500.00 7.60 79800.00
CARGO OIL 9600.00 8.00 76800.00
 FINAL 20100.00 7.791 156600.00

2. გამოვთვალოთ თავისუფალი ზედაპირის ეფექტი(FSE), იგივე GGv:

l b3 30 x 203
GGv= xdt = x 0.86=0.856 მ
12W 12 x 20100
(ფორმულაში გემის სრული წყალწვა (W ¿უნდა იქნეს გამოყენებული)

3. ჯერ „solid GM“-ი გამოვთვალოთ და შემდეგ გამოვიყენოთ თავისუფალი ზედაპირის

შესწორება „fluid GM“-ის მისაღებად.

KM 8.800
SOLID KG 7.791
SOLID GM 1.009
FSE(GGv) 0.856
FLUID GM 0.156

Free Surface Moments

ინერციის მომენტის დადგენა, რასაც ხშირად ფართობის მეორე მომენტსაც უწოდებენ
შემდეგი ფორმულის გამოყენებით წარმოებს:

lb 3 (
I= m 4)
12
თუკი ინერციის სიდიდეს სითხის სიმკვრივეზე გავამრავლებთ, მაშინ „Free Surface Moments“-
ებს მივიღებთ:

lb 3
FSM ' s(t−m)= x dt
12
განვიხილოთ თავისუფალი ზედაპირის ეფექტის ფორმულა:

l b3
GGv= x dt
12W
აქედან ვღებულობთ, რომ:

FSM ' s
GGv=
Displacement

ვინაიდან: Final KG=

∑ of moments
Displacement
ზემოთ მოცემულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ რაც უფრო დიდია “Free
Surface Moments”-ის სიდიდე მით უფრო დიდია “Effective KG” და მით უფრო დიდია
“GM(GGv)”-ის დანაკარგი.

„Effective GM“-ის გამოთვლისას ჩვეულებრივ თავისუფალი ზედაპირის ზემოქმედების

გათვალისწინება “KG”-ის ცხრილში “Free Surface Moments”-ების შეყვანით ხდება.

დავუბრუნდეთ განვლილ ამოცანას და განვიხილოთ მაგალითად:

გემის საწყისი წყალწვა არის 10500 ტ. და KG=7.60 მ.

30 მ სიგრძის და 20 მ. სიგანის მქონე ტანკი ნაწილობრივადაა შევსებული 9600 ტ.

ნავთობით(RD 0.86). თუკი ნავთობის Kg=8.00 მ. გამოვთვალოთ „Effective GM“-ი როცა
საბოლოო წყალწვის KM=8.80 მ.

1. გამოვთვალოთ “FSM’s”:
3 3
' lb 30 x 20
FS M s ( t −m )= xdt= x 0.86=17200 t−m
12 12

2. საბოლოო KG-ის დასადგენად ჩავამატოთ მიღებული FSM’s მომენტების კოლონაში:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 10500.00 7.60 79800.00
CARGO OIL 9600.00 8.00 76800.00
FSM’s 17200.00
FINAL 20100.00 8.647 173800.00

3. გამოვიყვანოთ „Fluid GM“:

KM 8.800
FLUID KG 8.647
FLUID GM 0.153

Factors Influencing Free Surface Effect

საერთოდ ტანკის სიგანე ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია. თუკი ტანკს დავყოფთ
რამდენიმე ნაწილად GM-ის დანაკარგი საგრძნობლად შემცირდება, რისი
დემონსტრირებას შემდეგი სამი მაგალითის საფუძველზე შევძლებთ.
ა) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები
შემდეგნაირია: სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2
მეტრის სიმაღლეზეა შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ.
გამოვთვალოთ საბოლოო “Effective GM”-ი.
1. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:
 Mass=Volume x Density=(l x b x sounding) x density=(20 x 15 x 2) x 1.025=615.0 ტ
ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი ფსკერის ტანკთან ბალასტის წყლის Kg-ი ტანკში
ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ
2. გამოვთვალოთ FSM’s:
3 3
' lb 20 x 15
FS M s ( t −m )= xdt= x 1.025=5765.6 t−m
12 12
3. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 5765.6
FINAL 12615.00 7.964 100460.60

KM 8.000
FLUID KG 7.964
FLUID GM 0.036

უნდა გვახსოვდეს რომ მეტაცენტრული სიმაღლის მინიმალური სიდიდე უნდა იყოს

არანაკლებ 0.15 მ-სა და აქედან გამომდინარე აშკარაა რომ გემის GM-ი არ შეესაბამება
მოთხოვნებს.

ახლაც იგივე მაგალითი ავიღოთ ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ამ შემთხვევაში ტანკი ორ

თანაბარ ნაწილად იქნება გაყოფილი.

ბ) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები შემდეგნაირია:
სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2 მეტრის სიმაღლეზეა
შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ. გამოვთვალოთ საბოლოო
“Effective GM”-ი.

ვხედავთ, რომ მოცემულია ორი ტანკი და თითოეულის სიგანეა 7.5 მ

7,5 მ 7,5 მ

15,0 მ
 1. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:
Mass per tank=Volume x Density=(l x b x sounding) x dens.=(20 x 7.5 x 2) x 1.025=307.5 ტ
Total Mass-307.5 x 2 tanks=615.0 ტ.
ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი ფსკერის ტანკთან ბალასტის წყლის Kg-ი ტანკში
ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ
2. გამოვთვალოთ FSM’s თითოეულ ტანკზე:
' l b3 20 x 7.53
FS M s ( t −m )= xdt= x 1.025=720.7 t−m
12 12

Total FSM’s=720.7 x 2 tanks=1441.4 t-m

3. დავადგინოთ ომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 1441.4
FINAL 12615.00 7.621 96136.4

KM 8.000
FLUID KG 7.621
FLUID GM 0.379

ნათლად ჩანს, რომ ტანკის ორად გაყოფამ მეტაცენტრული სიმაღლე

საგრძნობლად გააუმჯობესა, რაც პირდაპირი შედეგია თავისუფალი
ზედაპირის მომენტების შემცირებისა.
მთლიანი ტანკის FSM’s იყო 5765.6 ტ-მ, ხოლო ორად გაყოფილის კი 1441.4 ტ-მ.
თავისუფალი ზედაპირის მომენტი ერთი მეოთხედით შემცირდა, ანუ
5765.6
=1441.4 t−m
4
კვლავ განვიხილოთ იგივე მაგალითი, მაგრამ ამჯერად ტანკი სამ თანაბარ ნაწილადაა
დაყოფილი:

გ) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები შემდეგნაირია:
სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2 მეტრის სიმაღლეზეა
შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ. გამოვთვალოთ საბოლოო
“Effective GM”-ი.

როგორც ვხედავთ მოცემულია სამი ტანკი, რომელთა სიგანე 5,0 მ-ია.

 5,0 მ 5,0 მ 5,0 მ

15,0 მ

1. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:

Mass per tank=Volume x Density=(l x b x sounding) x dens.=(20 x 5.0 x 2) x 1.025=205.0 ტ

Total Mass=205.0 x 3 tanks=615.0 ტ.

ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი კუთხის მაგვარი ფსკერის ტანკთან, ბალასტის

წყლის ტანკში Kg ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ

2. გამოვთვალოთ FSM’s თითოეულ ტანკზე:

' l b3 20 x 5.0 3
FS M s ( t−m )= xdt= x 1.025=213.542 t−m
12 12

Total FSM’s=213.542 x 3 tanks=640.625 t-m

3. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 640.6
FINAL 12615.00 7.557 95335.6

KM 8.000
FLUID KG 7.557
FLUID GM 0.443

ტანკის სამ ნაწილად გაყოფამ მეტაცენტრული სიმაღლე კიდევ უფრო გააუმჯობესა, რაც
შემცირებული თავისუფალი ზედაპირის მომენტების პირდაპირი შედეგია.

თავისუფალი ზედაპირის მომენტები ერთი მეცხრედით შემცირდა, ანუ

5765.6
=640.6 t−m
9
ტანკის თანაბრად დაყოფას შემდეგნაირი ეფექტი აქვს თავისუფალ ზედაპირზე:

ორიგინლური თავისუფალი ზედაპირის მომენტი FSM-ი ( და GM-ის დაკარგვა), იქნება

შმცირბული შემცირებული

(ა) მთლიანი, დაუყოფელი ტანკი

(ბ) ორად გაყოფილი

ერთ მეოთხედამდე ამცირებს თავისუფალი ზედაპირის მომენტებს (ასევე GM-ის დანაკარგს)

(გ) სამად გაყოფილი

ერთ მეცხრედამდე ამცირებს თავისუფალი ზედაპირის მომენტებს (ასევე GM-ის დანაკარგს).

თავისუფალი ზედაპირის მომენტების(ასევე GM-ის დანაკარგის) შემცირება შეიძლება დადგინდეს
1
ფორმულით: n ² სადაც n არის ტიხარის რაოდენობა.
1 1
მაგალითად, თუ არის ოთხი ტიხარი, მაშინ = FSM-ს ერთი მეთექვსმეტედით ამცირებს.
4² 16
ჩვეულებრივ ტანკებს სამ სექციად ყოფენ, მაგრამ კიდევ მეტ ნაწილად დაყოფა შესაძლებელია
და მეტაცენტრული სიმაღლის შემდგომი გაუმჯობესება, რაც დამატებით სამუშაოებთანაა
დაკავშირებული, როგორიცაა რკინის კონსტრუქციების, ტიხრების სიმტკიცის
გამოანგარიშება, მათი დამონტაჟება და სატვირთო - საბალასტე სისტემების მოწესრიგება.
თუმცა გამონაკლისიც არსებობს იმ შემთხვევისთვის თუკი ქიმიური ან სპეციალური
პროდუქტის გადამზიდის დიზაინირება იგეგმება და ა.შ.

ტიპიური ნაფთობის ტანკი

ცხადია, სიმკვრივეს ექნება ეფექტი, რაც უფრო დიდია სითხის სიმკვრივე ტანკში, მით უფრო
დიდია FSM’s და GM - ს შემდგომი დაკარგვა.

მნიშვნელოვანი პუნქტები უნდა აღინიშნოს

1. ტანკის დაყოფისას იგი უნდა იყოს დამონტაჟებული "ზეთ გაუმტარი მჭიდრო" ან
"წყალგაუმტარი" გრძივი ტიხარებით და სისტემებით, რომლებიც უზრუნველყოფს,
რომ არ არსებობს სითხის გადაცემის შესაძლებლობა. ეს ნიშნავს, რომ ნებისმიერი
ტანკის დასახური ლუქი, სარქველი, რომელიც აკავშირებს დაყოფილ ტანკებს უნდა
იყოს შესძლებელი მათი სრულად დახურვა.

ჩემი პრაქტიკიდან : 1996 წ. სინგაპურში ტანკერ უზნადძე-ს გეგმიური შეკეთების დროს,

კომპანიამ მოახდინა ყველა სატვირთო ტანკების სახურავი ლუქების რეზინების შეცლა
იაფასიანებით და წარმომიდგინა სერტიფიკატები, რომ დასაშვებია ქიმიური
ტვირთებისათვის.

მალაზიაში პალმის ზეთის დატვრთვის შემდეგ, პალმის ზეთის პარებმა ყველა რეზინები
დააზიანა, მიუხედავად კომპანიის რეკომენდაციებისა ( ლუქებზე შემომეხვია თოკები და
დამეცენტებია) მოვითხოვე პილიიპინებში შესვლა და ყველა რეზინების შეცვლა. კომპანიამ
დააკმაყოფილა ჩემი მოთხოვნა და საკმაოდ დიდ დანახარჯები დაუჯდა.

რაც შეეხება FSM-ს დიდი ტანკებისათვის, აუცილებელია ინფორმაცია კაპიტნისათვის

ყოველგარი დარღვევების გარეშე შესრულდეს. ტანკერი High Rider DWT 55000 t. მხოლოდ
ცენტრალური ტანკები მოცულობით 12000 კუბ.მ. მეტი. მდგრადობის შესანარჩუნებლად
ერთდროულად მხოლოდ ორი ტანკის დატვირთვა იყო ნებადართული. ზოგჯერ
ტვირთმფლობელები, ოფისი ითხოვდა სამი ტანკის ერთდროულად დატვირთვას.
გახსოვდეთ არავითარი მოთხოვნა, განკარგულება არ არსებობს მაღლა“Ship’s Stability
Information for Masters“.

"სავლებ ფოლადის ფურცელი" დამონტაჟებულია შიდა ტანკში დაზიანების დაზიანების

თავიდან ასაცილებლად, რომელიც შეიძლება გამოწვეული იყოს ტანკში ტალღის
მოქმედებით.

ეს არ ამცირებს თავისუფალი ზედაპირის ეფექტს!

ტანკში მოთავსებული სუბსტანციის სიმკვრივე ახდენს ზეგავლენას (FSM’-ზე, ვინაიდან რაც
უფრო დიდია მისი სიმკვრივე, მით უფრო დიდია თავისუფალი ზედაპირის მომენტები და
მეტია მეტაცენტრული სიმაღლის დანაკარგი MG.

დიდი მისი სიმკვრივის ტვირთები:

UREA, Mollasses; Caustic Soda; Asfalt; Slurry ………..

თავისუფალი სიფრცის ზეგავლენა განივ მდგრადობაზე ნაყარი ტვირთების გადატანისას

თემა 6ა.

7. თავისუფალი ზედაპირის ეფექტი(FSE) და მისი გავლენა გემის განივ სტატიკურ

მდგრადობაზე.

განვიხილოთ ამოცანა:

გემის საწყისი წყალწვა არის 10500 ტ. და KG=7.60 მ. 30 მ სიგრძის და 20 მ. სიგანის მქონე

ტანკი ნაწილობრივადაა შევსებული 9600 ტ. ნავთობით(RD 0.86). თუკი ნავთობის Kg=8.00 მ.
გამოვთვალოთ „Effective GM“-ი როცა საბოლოო წყალწვის KM=8.80 მ.

ამოცანის ამოსახსნელად რამდენიმე საფეხურის თანმიმდევრულად განხორციელება

დაგვჭირდება:

4. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ KG ისე რომ ამ ეტაპზე გამოვრიცხოთ G-ს

ვირტუალური ამაღლება;
5. შესაბამისი ფორმულით გამოვთვალოთ G-ს ვირტუალური ამაღლება რომელიც „Free
Surface“-ითაა გამოწვეული;
6. მოცემული KM-ითა და გამოთვლილი KG-ით მივიღოთ “solid GM”-ი და ამის შემდეგ
დავურთოთ G-ის ვირტუალური ამაღლება “solid GM”-ს რათა მივიღოთ “fluid GM”-ი.
დავიმახსოვროთ, რომ „Free Surface Effect“-ი გემის მდგრადობაზე ყოველთვის
უარყოფითად მოქმედებს.

ამოხსნა:

4. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ KG:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 10500.00 7.60 79800.00
CARGO OIL 9600.00 8.00 76800.00
FINAL 20100.00 7.791 156600.00

5. გამოვთვალოთ თავისუფალი ზედაპირის ეფექტი(FSE), იგივე GGv:

l b3 30 x 203
GGv= xdt = x 0.86=0.856 მ
12W 12 x 20100
(ფორმულაში გემის სრული წყალწვა (W ¿უნდა იქნეს გამოყენებული)

6. ჯერ „solid GM“-ი გამოვთვალოთ და შემდეგ გამოვიყენოთ თავისუფალი ზედაპირის

შესწორება „fluid GM“-ის მისაღებად.
 KM 8.800
SOLID KG 7.791
SOLID GM 1.009
FSE(GGv) 0.856
FLUID GM 0.156

Free Surface Moments

ინერციის მომენტის დადგენა, რასაც ხშირად ფართობის მეორე მომენტსაც უწოდებენ
შემდეგი ფორმულის გამოყენებით წარმოებს:

lb 3 (
I= m 4)
12
თუკი ინერციის სიდიდეს სითხის სიმკვრივეზე გავამრავლებთ, მაშინ „Free Surface Moments“-
ებს მივიღებთ:

lb 3
FSM ' s(t−m)= x dt
12
განვიხილოთ თავისუფალი ზედაპირის ეფექტის ფორმულა:

l b3
GGv= x dt
12W
აქედან ვღებულობთ, რომ:

FSM ' s
GGv=
Displacement

ვინაიდან: Final KG=

∑ of moments
Displacement
ზემოთ მოცემულიდან გამომდინარე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ რაც უფრო დიდია “Free
Surface Moments”-ის სიდიდე მით უფრო დიდია “Effective KG” და მით უფრო დიდია
“GM(GGv)”-ის დანაკარგი.

„Effective GM“-ის გამოთვლისას ჩვეულებრივ თავისუფალი ზედაპირის ზემოქმედების

გათვალისწინება “KG”-ის ცხრილში “Free Surface Moments”-ების შეყვანით ხდება.

დავუბრუნდეთ განვლილ ამოცანას და განვიხილოთ მაგალითად:

გემის საწყისი წყალწვა არის 10500 ტ. და KG=7.60 მ.

 30 მ სიგრძის და 20 მ. სიგანის მქონე ტანკი ნაწილობრივადაა შევსებული 9600 ტ.
ნავთობით(RD 0.86). თუკი ნავთობის Kg=8.00 მ. გამოვთვალოთ „Effective GM“-ი როცა
საბოლოო წყალწვის KM=8.80 მ.

4. გამოვთვალოთ “FSM’s”:
' l b3 30 x 20 3
FS M s ( t −m )= xdt= x 0.86=17200 t−m
12 12

5. საბოლოო KG-ის დასადგენად ჩავამატოთ მიღებული FSM’s მომენტების კოლონაში:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 10500.00 7.60 79800.00
CARGO OIL 9600.00 8.00 76800.00
FSM’s 17200.00
FINAL 20100.00 8.647 173800.00

6. გამოვიყვანოთ „Fluid GM“:

KM 8.800
FLUID KG 8.647
FLUID GM 0.153

Factors Influencing Free Surface Effect

საერთოდ ტანკის სიგანე ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია. თუკი ტანკს დავყოფთ
რამდენიმე ნაწილად GM-ის დანაკარგი საგრძნობლად შემცირდება, რისი
დემონსტრირებას შემდეგი სამი მაგალითის საფუძველზე შევძლებთ.
ა) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები
შემდეგნაირია: სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2
მეტრის სიმაღლეზეა შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ.
გამოვთვალოთ საბოლოო “Effective GM”-ი.
4. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:
Mass=Volume x Density=(l x b x sounding) x density=(20 x 15 x 2) x 1.025=615.0 ტ
ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი ფსკერის ტანკთან ბალასტის წყლის Kg-ი ტანკში
ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ
5. გამოვთვალოთ FSM’s:
' l b3 20 x 153
FS M s ( t −m )= xdt= x 1.025=5765.6 t−m
12 12
6. დავადგინოთ მომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

 SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 5765.6
FINAL 12615.00 7.964 100460.60

KM 8.000
FLUID KG 7.964
FLUID GM 0.036

უნდა გვახსოვდეს რომ მეტაცენტრული სიმაღლის მინიმალური სიდიდე უნდა იყოს

არანაკლებ 0.15 მ-სა და აქედან გამომდინარე აშკარაა რომ გემის GM-ი არ შეესაბამება
მოთხოვნებს.

ახლაც იგივე მაგალითი ავიღოთ ოღონდ იმ განსხვავებით, რომ ამ შემთხვევაში ტანკი ორ

თანაბარ ნაწილად იქნება გაყოფილი.

ბ) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები შემდეგნაირია:
სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2 მეტრის სიმაღლეზეა
შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ. გამოვთვალოთ საბოლოო
“Effective GM”-ი.

ვხედავთ, რომ მოცემულია ორი ტანკი და თითოეულის სიგანეა 7.5 მ

7,5 მ 7,5 მ

15,0 მ

4. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:

Mass per tank=Volume x Density=(l x b x sounding) x dens.=(20 x 7.5 x 2) x 1.025=307.5 ტ
Total Mass-307.5 x 2 tanks=615.0 ტ.
ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი ფსკერის ტანკთან ბალასტის წყლის Kg-ი ტანკში
ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ
5. გამოვთვალოთ FSM’s თითოეულ ტანკზე:
3 3
' lb 20 x 7.5
FS M s ( t −m )= xdt= x 1.025=720.7 t−m
12 12
 Total FSM’s=720.7 x 2 tanks=1441.4 t-m
6. დავადგინოთ ომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 1441.4
FINAL 12615.00 7.621 96136.4

KM 8.000
FLUID KG 7.621
FLUID GM 0.379

ნათლად ჩანს, რომ ტანკის ორად გაყოფამ მეტაცენტრული სიმაღლე

საგრძნობლად გააუმჯობესა, რაც პირდაპირი შედეგია თავისუფალი
ზედაპირის მომენტების შემცირებისა.
მთლიანი ტანკის FSM’s იყო 5765.6 ტ-მ, ხოლო ორად გაყოფილის კი 1441.4 ტ-მ.
თავისუფალი ზედაპირის მომენტი ერთი მეოთხედით შემცირდა, ანუ
5765.6
=1441.4 t−m
4
კვლავ განვიხილოთ იგივე მაგალითი, მაგრამ ამჯერად ტანკი სამ თანაბარ ნაწილადაა
დაყოფილი:

გ) გემის წყალწვა არის 12000ტ; KG=7.84 მ. ორმაგი ფსკერის ტანკის ზომები შემდეგნაირია:
სიგრძე=20 მ., სიგანე=15 მ და მარილიანი წყლის ბალასტი(RD 1.025) 2 მეტრის სიმაღლეზეა
შევსებული. თუკი საბოლოო მდგომარეობისთვის KM არის 8.0 მ. გამოვთვალოთ საბოლოო
“Effective GM”-ი.

როგორც ვხედავთ მოცემულია სამი ტანკი, რომელთა სიგანე 5,0 მ-ია.

5,0 მ 5,0 მ 5,0 მ

15,0 მ

4. გამოვთვალოთ ბალასტის წყლის მასა და Kg:

Mass per tank=Volume x Density=(l x b x sounding) x dens.=(20 x 5.0 x 2) x 1.025=205.0 ტ
Total Mass=205.0 x 3 tanks=615.0 ტ.
 ვინაიდან საქმე გვაქვს ორმაგი კუთხის მაგვარი ფსკერის ტანკთან, ბალასტის
წყლის Kg-ი ტანკში ბალასტის სიმაღლის ნახევარი იქნება:
Kg=0.5 x 2.0=1.0 მ
5. გამოვთვალოთ FSM’s თითოეულ ტანკზე:
' l b3 20 x 5.0 3
FS M s ( t−m )= xdt= x 1.025=213.542 t−m
12 12

Total FSM’s=213.542 x 3 tanks=640.625 t-m

6. დავადგინოთ ომენტები და გამოვთვალოთ საბოლოო KG და GM:

WEIGHT(t) KG(m) MOMENTS(t-m)

SHIP 12000.00 7.840 94080.00
CARGO OIL 615.00 1.00 615.00
FSM’s 640.6
FINAL 12615.00 7.557 95335.6

KM 8.000
FLUID KG 7.557
FLUID GM 0.443

ტანკის სამ ნაწილად გაყოფამ მეტაცენტრული სიმაღლე კიდევ უფრო გააუმჯობესა, რაც
შემცირებული თავისუფალი ზედაპირის მომენტების პირდაპირი შედეგია.

5765.6
თავისუფალი ზედაპირის მომენტები ერთი მეცხრედით შემცირდა, ანუ =640.6 t−m
9
ტანკის თანაბრად დაყოფას შემდეგნაირი ეფექტი აქვს თავისუფალ ზედაპირზე:

(ა) მთლიანი, დაუყოფელი ტანკი

(ბ) ორად გაყოფილი

ერთ მეოთხედამდე ამცირებს თავისუფალი ზედაპირის მომენტებს(ასევე GM-ის დანაკარგს)

(გ) სამად გაყოფილი

ერთ მეცხრედამდე ამცირებს თავისუფალი ზედაპირის მომენტებს(მომენტებს(ასევე GM-ის

დანაკარგს)

ჩვეულებრივ ტანკებს სამ სექციად ყოფენ, რადგან კიდევ მეტ ნაწილად დაყოფა, რასაც შეუძლია
მეტაცენტრული სიმაღლის შემდგომი გაუმჯობესება,
თავისუფალი ზედაპირის მომენტების(ასევე GM-ის დანაკარგის) შემცირება შეიძლება დადგინდეს
1
ფორმულით: n ² სადაც n არის ტიხარის რაოდენობა.
1 1
მაგალითად, თუ არის ოთხი ტიხარი, მაშინ = ერთი მეთექვსმეტედით ამცირებს.
4² 16
დამატებით სამუშაოებთანაა დაკავშირებული რაც რკინის ტიხრების და მილების სისტემსის
მოწესრიგებას საჭიროებს. თუმცა გამონაკლისიც არსებობს იმ შემთხვევისთვის თუკი
ქიმიური ან სპეციალური პროდუქტის გადამზიდის დიზაინირება იგეგმება და ა.შ.

ტანკში მოთავსებული სუბსტანციის სიმკვრივე ახდენს ზეგავლენას, ვინაიდან რაც უფრო

დიდია მისი სიმკვრივე, მით უფრო დიდია თავისუფალი ზედაპირის მომენტები(FSM’s) და
შედეგად მეტაცენტრული სიმაღლის დანაკარგი.
6. M.V Almar has a displacement of 15760 t and KG 8.64m. The vessel takes on fuel
oil (RD 0.96) as follows:

DB tank No. 2C to a sounding of 80 cms

DB tank No. 3C to a sounding of 120 cms.

Using the sounding tables in the stability data book provided calculate the final effective KG.

From sounding table data:

No.2C 163.0 t Kg 0.436 m FSM's 2018 t-m

No.3C 254.7 t Kg 0.636 m FSM's 2102 t-m

These values are basis SW (RD 1.025)

Calculate actual values for weight and FSM's.