วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.

2, 2007

การใชเครื่องวิเคราะห Energy Dispersive X-Ray Fluorescence แบบพกพาเพื่อทดสอบสภาพของคอนกรีต

Development of Portable Energy Dispersive X-Ray Fluorescence Analyzer for Concrete Inspection

รักติพงษ สหมิตรมงคล1, ฮิซาชิ คะนะดะ2, โยชิทะคะ คาโตะ2, ทาเคะโตะ อุโอะโมโตะ2

Raktipong Sahamitmongkol1, Hisashi Kanada2, Yoshitaka Kato2, and Taketo Uomoto2
1
Regional Network Office for Urban Safety (RNUS), สถาบันเทคโนโลยีแหงเอเซีย
ถนนพหลโยธิน กม. 42 ต.คลองหนึ่ง อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี 12120
โทร 02-524-6418, โทรสาร 02-524-5565, E-mail: sahamit@ait.ac.th
2
International Center for Urban Safety Engineering (ICUS), the University of Tokyo

บทคัดยอ
บทความนี้เสนอการนําเทคนิค X-Ray Fluorescence (XRF)
Analysis เพื่อทําการตรวจสอบองคประกอบทางเคมีของคอนกรีตใน
โครงสร า งคอนกรี ต เสริ ม เหล็ ก โดยการศึ ก ษาเริ่ ม จากการใช เ ครื่ อ ง
วิเคราะห X-Ray Fluorescence แบบ energy dispersive type (EDXRF)
เพื่ อ วิ เ คราะหห าปริม าณคลอไรด ในตัว อย า งทดสอบซี เ มนตเ พสต ที่ มี
ปริมาณคลอไรดแตกตางกัน และศึกษาผลของปจจัยตางๆ เชนระยะเวลา
ของการวัด, คาความตางศักย, และระยะหางระหวางตัวอยางทดสอบและ
เครื่องวัดเพื่อหาสภาวะที่เหมาะสมในการวัดปริมาณคลอไรดและสราง
ความสัมพันธระหวางปริมาณพื้นที่ใตสเปคตรัมและปริมาณคลอไรดใน
มอร ตา ร หลั ง จากนั้ นได มี ก ารนํา เทคนิ ค ดั ง กล า วไปใช กั บ โครงสร า ง
คอนกรีตเสริมเหล็กโดยการเจาะตัวอยางในปริมาณที่แตกตางกัน ซึ่งทํา
ใหพบวาเทคนิค XRF นั้นสามารถใหผลที่แมนยําถึงแมจะใชปริมาณ
ตัวอยางทดสอบแคประมาณ 1 กรัม และสามารถทําการวัดไดทันทีใน
สถานที่จ ริง นอกจากนี้เ ทคนิค XRF ยัง สามารถวัด ปริม าณคลอไรด ที่
ระยะลึกตางๆไดอยางมีประสิทธิภาพ โดยผลที่ไดน้ันมีความใกลเคียงกับ
ผลการวัดปริมาณคลอไรดดวยวิธีการไตเตรชั่นมาก
Abstract
This technical paper presents the applicability of X-Ray
Fluorescence (XRF) Analysis to make an in-situ measurement of
chloride content in concrete structure. The method became feasible by
the usage of energy dispersive type X-Ray Fluorescence analyzer. The
study started with the experiment on cement paste specimens with
various chloride contents. The effects of measurement duration distance
between sample and detector and voltage of X-Ray generator on the
measurement results were also investigated in order to determine the
most appropriate measuring condition. The relationship between peak
area under spectrum curve and chloride content was then derived from
the experimental results. The relationship was used to determine
chloride content of real reinforced concrete structure. The trial usage of
the XRF method to investigate the chloride content of real concrete
structure reveals that 1 gram of sample can give an accurate result. The
method can also be applied to measure chloride content of concrete at
different depth from exposure surface. The results of XRF analysis is
very close to those obtained from titration analysis.
1. คํานํา
ในปจจุบันไดมีการนําเทคนิคการตรวจสอบโดยไมทําลาย (Non-
Destructive Test, NDT) เชน การใชคลื่นอัลตราโซนิค, การใชคลื่นเรดาร,
การใชกลองรังสีอินฟราเรด มาชวยในการตรวจสอบโครงสรางคอนกรีต
เสริมเหล็ ก ซึ่งเทคนิคดังกลาวนั้นจะชวยใหผูตรวจสอบโครงสรางหา
ขอมูลเกี่ยวกับความเสียหายตางๆของโครงสราง อยางไรก็ตามเทคนิค
ดังกลาวสามารถตรวจสอบไดเพียงแคลักษณะทางกายภาพ (รอยแตกราว,
ชองวางในคอนกรีต, หรือตําแหนงของเหล็กเสริม)ได ในขณะที่ปจจุบัน
ยังไมมีเทคนิค NDT ที่ชวยในการตรวจสอบองคประกอบทางเคมีของ
คอนกรีตในโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็กซึ่งเปนขั้นตอนสําคัญในการ
ตรวจสอบสภาพของโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็กได ทั้งๆที่ขอมูล
เกี่ย วกับองคประกอบทางเคมี นั้นช วยใหผูตรวจสอบโครงสร างทราบ
ตนเหตุของการเสื่อมสภาพ และความเขมขนของสารที่ทําใหคอนกรีต
เสื่อมสภาพที่ระยะลึกตางๆ
การวัดปริมาณคลอไรดในปจจุบันนั้นตองใชตัวอยางทดสอบที่
เจาะมาจากโครงสร า งจริ ง และทํ า การวิ เ คราะห ด ว ยเทคนิ ค ต า งๆใน
ห อ งปฏิ บั ติ ก ารซึ่ ง มั ก จะใช เ วลานาน ในขณะที่ ค ลอไรด เ ป น สาเหตุ ที่
สําคัญที่กอใหเกิดการขึ้นสนิมของเหล็กเสริม และมีปริมาณโครงสราง
คอนกรีตที่เสื่อมสภาพดวยคลอไรดเปนจํานวนมาก ดังนั้นเทคนิคการวัด
ปริมาณคลอไรดที่มีสามารถลดขั้นตอนที่ยุงยากลงจึงเปนสิ่งสําคัญที่จะ
ชวยใหสามารถประหยัดเวลาและงบประมาณโดยเฉพาะอยางยิ่งในกรณี
ที่มีพื้นที่ที่ตองตรวจสอบเปนบริเวณกวาง
งานวิจัยชิ้นนี้จึงมุงที่จะศึกษาความเปนไปไดในการใชเทคนิค X-
Ray Florescence Analysis ตรวจสอบองคประกอบทางเคมีของคอนกรีต
โดยใชเครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer แบบ energy dispersive type

RECEIVED 31 July, 2006

ACCEPTED 15 May, 2007
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

(EDXRF) ซึ่ ง สามารถพกพาได ซึ่ ง การศึ ก ษานี้ แ สดงให เ ห็ น ถึ ง Ejected electron

ประสิทธิภาพของเทคนิคดังกลาวในการตรวจสอบปริมาณคลอไรดใน
ตัวอยางทดสอบและโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็ก

2. การตรวจสอบองคประกอบทางเคมีดวย X-Ray
Fluorescence Analysis

2.1 หลักการของวิธี X-Ray Fluorescence Analysis

X-Ray Fluorescence Analysis เปนวิธีการที่ใชตรวจสอบหา
องคประกอบทางเคมีของสารตางๆ โดยการวัดรังสี X-Ray ที่เปลงออกมา
จากวัสดุเปาหมาย โดยขั้นตอนการทดสอบเริ่มตนดวย การฉายรังสี X-
Ray ตั้งตน (Primary X-ray)ไปยังวัตถุที่ตองการตรวจสอบ เมื่อรังสี X-
Ray กระทบวัตถุเปาหมายแลวพลังงานของรังสี X-Ray สวนหนึ่งจะถูก Primary Atomic nucleus X-ray
fluorescence
X-ray
ดูดซับ และที่เหลือจะกระจัดกระจายไป หาก X-Ray ตั้งตนมีพลังงานมาก (Uranium)

พอ อิ เ ลคตรอนของวั ต ถุ เ ป า หมายจะหลุ ด ออกมาจากวงแหวนชั้ น ใน

รูปที่ 1 ภาพจําลองปรากฏการณ X-Ray Fluorescence ของ ยูเรเนียม [2]
(inner shell) ซึ่งจะทําใหเกิดภาวะไมเสถียร (unstable state) ของอะตอม
โดยอะตอมจะพยายามทําใหเกิดความเสถียรดวยการเคลื่อนยายอิเลคตรอ รูปที่ 1 แสดงรูปอธิบายปรากฏการณ X-Ray Fluorescence ของ
นที่อยูวงนอกออกไปเขามาตามลําดับชั้น การยายตําแหนงของอิเลคตรอน ยู เ รเนี ย ม โดยรั ง สี X-Ray ที่ ถู ก ปล อ ยออกมาจากการเคลื่ อ นที่ ข อง
เพื่อใหเกิดภาวะเสถียรนี้ทําใหอิเลคตรอนคายพลังงานออกมาดวยการแผ อิเลคตรอนจากชั้น L ไป K เรียกวา รังสี Kα, รังสี X-Ray ที่ถูกปลอย
รังสี Characteristic X-ray ออกมา ซึ่งรังสี X-ray ดังกลาวมีพลังงาน ออกมาจากการเคลื่อนที่ของอิเลคตรอนจากชั้น M ไป L เรียกวา รังสี Lα
เทากับความแตกต างของพลังงานของชั้นตั้ งตนและชั้นปลายทางของ และรังสีที่ถูกปลอยออกมาเมื่ออิเลคตรอนวิ่งขามชั้นเรียกวา รังสี β(γ)
อิเลคตรอนที่เคลื่อนที่ ปรากฏการณยายตําแหนงของอิเลคตรอนพรอมทั้ง โดยปรกติพลังงานที่ใชในเทคนิค X-Ray Fluorescence คือ รังสี Kα แต
ปลอย รังสี X-ray (Secondary X-Ray) ออกมาดังกลาวเรียกวา X-Ray การดึงอิเลคตรอนในชั้น K ออกจะใชพลังงานสูงมาก โดยเฉพาะอยางยิ่ง
Fluorescence
Energy (keV) Kα line (red)
1
H 2
He
Hydrogen Lα line (green) Helium

0.110 0.185 0.277 0.392 0.525 0.677 0.849

2.621
3
Li 4
Be 5
B 6
C 7
N 8
O 9
F 10
Ne
Lithium

1.041
Beryllium

1.253
Atomic number 17
Cl Atomic symbol Boron

1.486
Carbon

1.740
Nitrogen

2.013
Oxygen

2.307
Fluorine

2.621
Neon

2.956
11
Na
Sodium
12
Mg
Magnesium
Chlorine Element Al 13
Aluminum
14
Si
Silicon
15
P
Phos phorus
16
S
Sulfur
17
Cl
Chlorine
18
Ar
Argon

3.312 3.690 4.088 4.508 4.949 5.411 5.894 6.399 6.924 7.471 8.039 8.629 9.241 9.875 10.530 11.206 11.907 12.631
19
K
Potassium
20
Ca
Calcium
21
Sc 22
Ti
Titanium
23
V
Vanadium
24
Cr
Chromium
25
Mn 26
Fe
Iron
27
Co
Cobalt
28
Ni
Nickel
29
Cu
Copper
30
Zn
Zinc
31
Ga
Cadmium
32
Ge 33
As
Arsenic
34
Se
Selenium
35
Br
Bromine
36
Kr
Krypton
Scandium Mangan es e G ermanium

13.373 14.140 14.931 15.744 16.581 17.441 18.325 19.233 20.165 21.122 22.102 23.107 24.137 25.191 26.272 27.378 28.509 29.667
37
Rb
Rubidium
38
Sr 39
Y 40
Zr 41
Nb
Niobium
42
Mo 43
Tc 44
Ru
Ruthenium
45
Rh
Rhodium
46
Pd
Palladium
47
Ag
Silver
48
Cd
Cadm ium
49
In
Indium
50
Sn
Tin
51
Sb
Antimony
52
Te
Tellurium
53
I
Iodine
54
Xe
Xenon
Strontium Yttrium Zirconium Molybdenum T echnetium

30.852 4.464 Lantha- 7.893 8.139 8.390 8.644 8.903 9.166 9.433 9.703 9.978 10.257 10.540 10.826 11.118 11.413 11.712
55
Cs 56
Ba noid 72
Hf 73
Ta 74
W 75
Re 76
Os 77
Ir 78
Pt 79
Au 80
Hg 81
Tl 82
Pb 83
Bi 84
Po 85
At 86
Rn
Cesium Barium 57-71 Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osm ium Iridium Platinum Gold Mercury Thallium Lead Bism uth Polonium Astatine Radon

12.015 12.324 Acti-

87
Fr 88
Ra noid 104
Rf 105
Db 106
Sg 107
Bh 108
Hs 109
Mt
Francium Radium 89-103 Rutherfordium Dubnium Seaborgiu m Bohrium Hassium Meitnerium

4.648 4.837 5.031 5.227 5.430 5.632 5.842 6.053 6.269 6.490 6.715 6.943 7.174 7.409 7.649
Lanthanoid 57
La 58
Ce 59
Pr 60
Nd 61
Pm 62 Sm 63 Eu Gd
64 65
Tb 66
Dy 67
Ho 68
Er 69
Tm 70
Yb 71
Lu
Lanthanum Cerium Praseodymium Neodym ium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium D ysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium

12.635 12.951 13.271 13.595

Actinoid 89
Ac 90
Th 91
Pa 92
U 93
Np 94
Pu 95
Am Cm Bk96 97 98
Cf 99
Es 100
Fm 101
Md 102
No 103
Lr
Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Am ericium Curium Berkelium C alif ornium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium

รูปที่ 2 ตารางธาตุและคาระดับพลังงานเฉพาะของอะตอมแตละชนิด [3]

10
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

ในอะตอมที่มีขนาดใหญ ดังนั้นอะตอมที่มีเลขอะตอมตั้งแต 56 (แบเรียม) วัตถุที่ตองการตรวจสอบองคประกอบทางเคมี ซึ่งจะตองไมเปนวัตถุชนิด

ขึ้นไป จะใชการวัดรัง สี Lα แทน รูปที่ 2 แสดงคาพลังงานเฉพาะของ เดียวกันเพราะจะทําให และตองมีคาพลังงานเฉพาะใหใกลเคียงกับคา
อะตอมชนิดตางๆ (รังสี Kα สําหรับBe ถึง Cs และรังสี Lα สําหรับ Ba พลังงานเฉพาะของวัตถุที่จะตรวจสอบ ซึ่งจะสังเกตไดวาโลหะชนิดเดียว
ถึง U) จะมี Characteristic X-Ray อยูหลายแบบ (เชน Kα, Kβ, …, Lα, Lβ, Lγ
เนื่องจากอะตอมแตละประเภทมีกลุมระดับพลังงานที่แตกตาง ในรูปที่ 4)
กัน อะตอมตางๆจะแผ X-ray ที่ กลุมระดับพลังงานเฉพาะของอะตอม
นั้นๆ คุณสมบัตินี้เปนหลักการพื้นฐานในการตรวจสอบองคประกอบทาง
เคมีดวยเทคนิค X-Ray Fluorescence โดยการวัดจะแสดงผลของความ
เขมขนของรั งสี X-ray ที่ร ะดับพลังงานต างๆออกมา และปริ มาณของ
อะตอมเปาหมายจะสามารถคํานวนไดจาก ความเขมขนของรังสี X-ray ที่
ระดับพลังงานเฉพาะของอะตอมชนิดนั้นๆ

2.2 การฉายรังสี X-Ray ตั้งตนและการเลือกโลหะเปาหมาย

ในเทคนิค X-Ray Fluorescence นั้น X-Ray ตั้งตน (Primary X-
Ray) ที่เหมาะสมนั้นจําเปนตอการกระตุนอิเลคตรอนใหเคลื่อนที่ออกจาก
รูปที่ 4 ลักษณะพิเศษของ X-Ray ตั้งตนที่ไดจากการใชโลหะเปาหมาย
อะตอม ในงานวิจัยชิ้นไดใชเครื่องฉายรังสี X-Ray เพื่อฉายรังสี X-Ray
ตางกัน
ตั้งตน โดยรูปที่ 3 แสดงสวนประกอบของเครื่องฉายรังสี X-Ray ดังกลาว

รูปที่ 5 การปลดปลอยพลังงานของคลอไรดอะตอม
รูปที่ 3 สวนประกอบตางๆของเครื่องฉายรังสี X-Ray

เครื่องฉายรังสี X-Ray ประกอบดวยสองสวนหลักคือ ขั้วบวกซึ่ง

ประกอบดวยโลหะเปาหมาย (Target) และขั้ว ลบซึ่งเปนขดลวดไฟฟ า
(Filament) โดยอิเลคตรอนในขดลวดจะถูกกระตุนดวยความรอนอันเกิด
จากกระแสไฟฟา หลังจากที่อิเลคตรอนไดรับพลังงานเพียงพอก็จะเคลื่อน
ตัวตามความตางศักยไปยังโลหะเปาหมายที่ขั้วบวก ทันทีที่อิเลคตรอนชน
กับโลหะดั งกล า ว พลังงานจลน ข องอิเ ลคตรอนประมาณ 99% จะ
กลายเป น ความร อ นและส ว นที่ เ หลื อ อี ก 1 % จะกลายเป น รั ง สี X-ray
(Continuous X-Ray) ดังที่แสดงในรูปที่ 4 นอกจากนี้การชนกันจะทําให
อิเลคตรอนของโลหะเปาหมายเคลื่อนตัวออกมา และทําใหเกิดรังสี X-ray
(Characteristic X-Ray) ซึ่งขึ้นอยูกับชนิดของโลหะเปาหมาย (ดูรูปที่ 4)
พลังงานของ Characteristic X-Ray จะขึ้นอยูกับเลขอะตอมของโลหะ รูปที่ 6 ความสามารถในการวัดปริมาณคลอไรดของโลหะเปาหมายแตละ
ชนิดของโลหะที่จะนํามาใชเปนโลหะเปาหมายนั้นจะถูกพิจารณาตาม ชนิด

11
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

รูปที่ 4 แสดง Characteristic X-ray เมื่อใชทังสเตน (W) และ
พาลลาเดี ย ม (Pd) เป น โลหะเป า หมาย เมื่ อ พิ จ ารณาคา ระดั บ พลั ง งาน
เฉพาะของคลอไรดที่ 2.621 keV (kilo electron volts) ดังแสดงไวในรูปที่
2 และรูปที่ 5 จะพบวาคาระดับพลังงานเฉพาะของ พาลลาเดียมที่ 2.838
(Pd-Lα) นั้นมีคาใกลเคียงกับคาระดับพลังงานเฉพาะของคลอไรดจึงมี
ความเหมาะสมสําหรับใชวัดปริมาณคลอไรด โดยเมื่อเปรียบเทียบกับการ
ใชทังสเตนเปนโลหะเปาหมาย จะพบวาการใชพาลลาเดียมนั้นสามารถใช
วั ด ปริ มาณคลอไรดไ ด ดีก ว า ถึ งแม วา จะมีปริ ม าณคลอไรดใ นตัว อย า ง
ทดสอบไมมาก (ดังแสดงในรูปที่ 6) ถึงแมวาทังสเตนจะมีเลขอะตอม
มากกวา ซึ่งจะทําให Continuous X-Ray มีคาสูงกวาแตการใช รังสี Pd-
Lα วัดปริมาณคลอไรดนั้นมีประสิทธิภาพกวามาก นอกจากนี้ยังสามารถ
ใชเงิน (Ag) เปนโลหะเปาหมายไดดวย (Ag-Lα: 2.984 keV)
โดยงานวิจัยนี้ใชเครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer แบบ EDXRF ที่มี
ตัวรับรังสี X-Ray แบบ SSD (Silicon Drift Detector)
2.4 การกรองรังสี X-Ray
ใน X-Ray Fluorescence Analysis นั้นจะตองมีการกรองรังสี X-
Ray ใหมีความเหมาะสมกับการวัดองคประกอบทางเคมีของตัวอยาง
ทดสอบ โดยการกรองจะทําใหปริมาณรังสี (Background) ซึ่งเปนสวนที่
สะทอนมาจาก Primary X-Ray ที่มีระดับพลังงานใกลเคียงกับระดับ
พลังงานเฉพาะของตัวอยางทดสอบนั้นมีคานอยลง และจะสงผลใหวัดคา
ความเขมขนไดดีขึ้น รูปที่ 8 แสดงตัวอยางการเปลี่ยนแปลงสเปคตรัมจาก
การใชตัวกรองแบบตางๆ (Teflon 50, Ti20, Mo+Al) เปรียบเทียบกับกรณี
ที่ไมมีตัวกรองรังสี X-Ray

2.3 ชนิดของเครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer

เครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer สามารถแบงออกไดเปน 2
ประเภท คือ แบบ wavelength dispersive type (WDXRF) และ energy
dispersive type (EDXRF) ดังที่แสดงไวในรูปที่ 7 โดยเครื่อง WDXRF จะ
มีการแยกสเปคตรัมตามความยาวคลื่นโดยใชผลึกกระจายแสงและติดตั้ง
ตัวรับรังสี X-ray ในตําแหนงที่เหมาะสม (ตาม Bragg’s Laws) ซึ่งเครื่อง
ชนิดนี้เหมาะสําหรับการวิเคราะหที่ตองการแยกรังสี X-Ray ตามความ
ยาวคลื่นและมีความแมนยําสูงแตวาเครื่องมือจะมีขนาดใหญทําใหไม
สามารถพกพาเพื่อทําการวัดในโครงสรางคอนกรีตจริงได
รูปที่ 8 การเปลี่ยนแปลงของสเปคตรัมจากการใชตัวกรองชนิดตางๆ
Wavelength Dispersive Type Energy Dispersive Type
X-ray fluorescence
D if
fra
c X-ray fluorescence Teflon50 นั้นทําให Background Spectrum ที่ระดับพลังงานที่ใช
(M ting
ov cry
วัด S, Cl, Al นอยลง ดังนั้นจึงใชในกรณีที่ตองการตรวจหาปริมาณ S, Cl,
e

i ng s t
pl

pl

Cooling
system

) al
m

m
Sa

Sa

Al โดย Ti20 จะช ว ยปรับ ปรุง ประสิท ธิ ภาพของการวั ด ปริม าณ Cr

Primary
X-ray
Solar-slit Primary
X-ray Solid-state ในขณะที่ Mo+Al นั้นจะชวยปรับปรุงประสิทธิภาพของการวัด Cd ดวย
detector
X-ray tube
Detector (Moving)
X-ray tube การลด Background Spectrum ที่ระดับพลังงานต่ํา (ระดับพลังงานของ
･Wavelength resolution, sensitivity→ high ･Wavelength resolution, sensitivity→ low Cd-Kα มีคาเทากับ 23.10 keV)
･Large size, complex mechanism ･Multicomponent analysis
･Inapplicable for on-site analysis
･Expensive
･Applicable for on-site analysis
･Reasonable price
อย างไรก็ ตาม การใช ตั ว กรองดั ง ที่ กล า วมาขา งตน นั้ น มี ค วาม
รูปที่ 7 ประเภทของเครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer เหมาะสมกั บการกระตุ นอะตอมที่มี ขนาดกลางถึงใหญ ซึ่งเปนการวั ด
องคประกอบทางเคมีที่เกี่ยวของกับพลังงานที่คอนขางมาก ซึ่งการศึกษา
ในขณะที่เครื่อง X-Ray Fluorescence Analyzer แบบ EDXRF นี้ใชพลังงานในระดับที่นอยกวา ซึ่งการไมใชตัวกรองจะทําใหกระตุน
อาศัยหลักการที่วาขนาดของสัญญาณเปนสัดสวนแปรผันตรงกับพลังงาน อะตอมของคลอไรดไดดีกวาในกรณีนี้ ดังนั้นจึงไมมีการใชตัวกรองใน
โฟตรอนของรังสี X-Ray ซึ่งมีความสัมพันธกับความยาวคลื่น ซึ่งจะทํา กรณีที่จะตรวจวัดปริมาณคลอไรดในคอนกรีตในงานวิจัยชิ้นนี้
ใหไมจําเปนตองใชผลึกกระจายแสงและมีขนาดเล็กลง โดยความแมนยํา
ของการวัดของเครื่องแบบ EDXRF จะนอยกวาเครื่องแบบ WDXRF แต 3. การวัดปริมาณคลอไรดในคอนกรีตดวยวิธี EDXRF
จะสามารถวัดตัวอยางทดสอบหลายตัวอยางไดในระยะเวลาอันสั้นและ 3.1 การติดตั้งอุปกรณ
สามารถพกพาไปทําการตรวจสอบโครงสรางคอนกรีตในสถานที่จริงได ดั ง ที่ แ สดงไว ใ นรู ป ที่ 2 ว า ปริ ม าณคลอไรด ใ นคอนกรี ต นั้ น
สามารถวัดไดจาก ระดับพลังงานของ Cl-Kα นั้นมีคา 2.621 keV ดังนั้น

12
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

จึงจําเปนตองติดตั้งอุปกรณของเครื่อง EDXRF และตั้งคาที่เหมาะสมจึงมี Chloride content：6.0kg/m3

15.0
Intensity (CPS/mA)
ความจําเปนตอการวัด โดยพาลลาเดียมถูกเลือกใหเปนโลหะเปาหมาย Cl-Kα

ของหลอดรังสี X-Ray เนื่องจาก X-Ray ของพาลลาเดียมนั้นสามารถ

7.5
Peak
กระตุนคลอไรดไดดีตามที่ไดอธิบายในหัวขอกอนหนา
Background
2.30 2.36 2.42 2.48 2.54 2.60 2.66 2.72 2.78 2.84 2.90
3.2 ตัวอยางการทดสอบ 1.15
keV

การทดสอบนี้ใชตัวอยางทดสอบซีเมนตเพสตที่มีปริมาณคลอ 1.1

P/BRatio
比
1.05
ไรดในระดับตางๆ โดยอัตราสวนน้ําตอวัสดุประสานเปน 0.4 (ดังแสดง 1

P/B
ในตารางที่ 1) คลอไรด ถู ก ผสมในตั ว อย า งทดสอบดว ยการเติ ม เกลื อ 0.95
โซเดียมคลอไรดลงในน้ํากอนที่จะเติมลงในขั้นตอนการผสม ในกรณี 0.9
5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5
ของ N40-0 นั้นจะมีปริมาณคลอไรดจากซีเมนตและน้ําที่ใชเทากับ 0.124 Voltage of X-ray tube
X線管電圧
(kV)
(kV)

กก.ตอลูกบาศกเมตรและตัวอยางทดสอบอื่นจะมีปริมาณคลอไรดมากขึ้น รูปที่ 9 ความสัมพันธระหวาง P/B และความตางศักยของเครื่องฉายรังสี

ตามปริมาณเกลือโซเดียมคลอไรดที่ใสเพิ่ม โดยคาศักยไฟฟา, ระยะโฟกัส X-Ray
ระหวางตัวอยางทดสอบและเครื่องวัด (Focal Distance, ดูรูปที่ 10) และ
ระยะเวลาที่ใชวัดเปน ตัวแปรในงานวิจัยนี้ (ดังแสดงไวในตารางที่ 2) Focal distance Sample Sample stage
Polymer membrane
X-ray fluorescence
ตารางที่ 1 รายการตัวอยางการทดสอบและปริมาณคลอไรด
No. Chloride content No. Chloride content
N40-0 None N40-3.0 3.0 [0.154] Primary X-ray Detector
N40-0.4 0.4 [0.021] N40-6.0 6.0 [0.308] (SDD)
N40-0.6 0.6 [0.031] N40-9.0 9.0 [0.462]
N40-0.8 0.8 [0.041] N40-12.0 12.0 [0.615] รูปที่ 10 การติดตั้งอุปกรณ
N40-1.0 1.0 [0.051] N40-15.0 15.0 [0.769]
N40-1.2 1.2 [0.062] N40-20.0 20.0 [1.025]
N40-1.5 1.5 [0.077] Unit: kg/m3 [wt %] รูปที่ 9 แสดงความสัมพันธระหวางคาศักยไฟฟาของหลอดรังสี
X-Ray และ อัตราสวนระหวางพื้นที่ของสวนยอดและพื้นที่ของสวนฐาน
(Peak to Background Ratio, P/B ratio) เมื่อศักยไฟฟามีคามากขึ้น
ตารางที่ 2 รายการตัวอยางการทดสอบและปริมาณคลอไรด อัตราสวนระหวางคาสูงสุดและคาพื้น (P/B ratio) มีคาลดลง ดังนั้นการวัด
Target Material X-ray filter ดวยศักยไฟฟาต่ําจึงมีความเหมาะสมในการวัดปริมาณคลอไรด รูปที่ 10
Palladium Nonuse แสดงการติดตั้งตัวตรวจวัด (SSD Detector) ซึ่งจะทําการตรวจวัด X-Ray
Voltage of Focal Fluorescence ที่ออกมาจากตัวอยางทดสอบ
Measurement time
X-ray tube distance
6∼9kV 0∼7mm 30, 60, 120, 180s

รูปที่ 11 ผลของระยะหางตอความเขมขนของรังสี X-Ray

13
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

(Count Per Second)/mA (Count Per Second)/mA

(Count Per Second)/mA (Count Per Second)/mA

30 30 30 Cl-Kα N40-20.0
Chloride content 20.0 N40-15.0
25 Measurement time 25 Measurement time 25
(kg/m3)
N40-12.0

(Count Per Second)/mA

20 180 seconds 20 120 seconds
15.0 N40-9.0
15 15 20 N40-6.0
10 10 N40-3.0
12.0 N40-1.5
15
5 R2=0.9974 5 R2=0.9905 9.0 N40-1.2
0 0 10 N40-1.0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 6.0 N40-0.8
塩化物量
Chloride content
(kg/m 3 ) 3)
(kg/m 塩化物量
Chloride content 3 ) 3)
(kg/m
(kg/m
5 N40-0.6
30 30 3.0
N40-0.4
25 Measurement time 25 Measurement time 1.5
N40-0
60 seconds 30 seconds 0
20 20 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 3
15 15 keV
10
5
10
5
รูปที่ 13 คาความเขมขนของ X-Ray Fluorescence ที่ 2.621 keV ของ
R2=0.9858 R2=0.9797
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
0
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 ตัวอยางทดสอบที่มปี ริมาณคลอไรดตางๆ
塩化物量
Chloride content 3) 3)
(kg/m
(kg/m 塩化物量
Chloride content 3 ) 3)
(kg/m
(kg/m

รูปที่ 12 ผลของระยะเวลาของการวัดตอผลการวัด 180

160

(Count Per Second)/mA

รู ปที่ 11 แสดงผลของระยะหางระหว า งเครื่ อ งวัด รั ง สี X-Ray 140
120
และตัวอยางทดสอบตอความเขมขนของรังสี X-Ray Fluorescence ที่วัด y=8.850x
100
ได โดยพบวา ความเขมขนมีคาลดลงเมื่อระยะหางมีคามากขึ้น โดยความ 80
เขมขนจะลดลงถึง 80% ดวยระยะหาง 7 มิลลิมิเตอร ซึ่งเปนผลมาจากการ 60
สูญเสียพลังงาน (Attenuation) เมื่อรังสี X-Ray เดินทางผานอากาศ ดังนั้น 40
20 R2=0.9994
การวัดใหระยะทางมีคานอยที่สุดจะทําใหการวัดมีประสิทธิภาพมากที่สุด
0
รูปที่ 12 แสดงการเปลี่ยนแปลงของผลการวัด อันเนื่องมาจาก 0 5 10 15 20

ระยะเวลาของการตรวจวัดที่แตกตางกัน จากผลการทดสอบจะพบไดวา 塩化物量

Chloride content(kg/m 3 3
(kg/m) )

ผลการทดสอบจะมีคาที่คอนขางแนนอน เมื่อระยะเวลาที่ใชวัดนานกวา รูปที่ 14 ความสัมพันธระหวาง Peak Area กับปริมาณคลอไรด

30 วินาที และความถูกตองจะเพิ่มขึ้นเมื่อระยะเวลาในการวัดยาวนานขึ้น
( R2 = 0.9974 เมื่อระยะเวลาวัดเทากับ 180 วินาที) 4. การใชเทคนิค XRF ในงานตรวจสอบจริง

3.3 การเตรียม Calibration Curve

รูปที่ 13 แสดงคา X-Ray Fluorescence ที่หักคา Background
ออกไปแลว ที่บริเวณระดับพลังงาน 2.621 keV ซึ่งคาดังกลาวมีคามากขึ้น
เมื่อปริมาณคลอไรดมาคามากขึ้น ซึ่งคุณสมบัตินี้สามารถชวยใหสามารถ
แปลงคาของ X-Ray Fluorescence ไปเปนปริมาณคลอไรดไดดวยการ
สราง Calibration Curve จากผลการทดลองที่ได ซึ่งจะสามารถนําไปใช
ในการวัดปริมาณคลอไรดในโครงสรางคอนกรีตเสริมเหล็กได
รูปที่ 14 แสดงใหเห็นวาปริมาณคลอไรดและ พื้นที่ของกราฟที่
เพิ่ม ขึ้น มาเนื่องจากคลอไรด (Peak Area) ดั งแสดงในรูป ที่ 9 นั้ น มี
ความสั ม พั น ธ เ ชิ ง เส น ในระดั บ ที่ ดี ม าก ดั ง นั้ น ปริ ม าณคลอไรด นั้ น จึ ง
สามารถคํานวนไดจาก Peak Area โดยปริมาณคลอไรดที่ไดจากการวัดจะ
เปนปริมาณคลอไรดทั้งหมด ซึ่งรวมถึงคลอไรดอิสระ (Free Chloride)
รูปที่ 15 การทดลองใช Portable XRF Analyzer ในงานจริง
และคลอไรดที่ถูกยึดรั้งไว (Fixed Chloride)

14
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

4.1 การวัดปริมาณคลอไรดในโครงสรางคอนกรีต Cl

ขอดีของการใชเครื่องวิเคราะห Energy Dispersive X-Ray

Fluorescence แบบพกพาคือความสามารถในการวัดองคประกอบทางเคมี
ของโครงสรางจริง ในขณะที่การวัดปริมาณสารเคมีทั่วไปเชนการไตร
เตชั่นเพื่อหาปริมาณคลอไรด ในคอนกรี ตนั้นต อ งการ การทดสอบใน
หองปฏิบัติการซึ่งอาจจะใชเวลาหลายวัน ดังนั้นการใชเครื่องวิเคราะห
Exposure in marine environment
Energy Dispersive X-Ray Fluorescence แบบพกพาจะชวยลดความ
ยุงยากและยนระยะเวลาของการตรวจสอบโครงสราง รูปที่ 15 แสดงการ
Cutting plane of specimen

รูปที่ 17 ตัวอยางทดสอบเพื่อวัดหาคาคลอไรดที่ระยะตางๆ
ใชเครื่อง Energy Dispersive X-Ray Fluorescence วัดปริมาณคลอไรดใน
คอนกรีต

รูปที่ 18 ผลการวัดปริมาณคลอไรดดวยเครื่อง EPMA

fluorescence analyzer
รูปที่ 16 การทดลองใช Portable XRF Analyzer ในงานจริง Portable X-ray

ดังที่แสดงไวในรูปที่ 16 วาปริมาณของตัวอยางทดสอบนั้นไมมี
ผลตอผลการทดสอบ โดยตัวอยางการทดสอบที่มีน้ําหนักเพียง 1 กรัมก็
จะมีปริมาณเพียงพอตอการวัดปริมาณคลอไรดดวยวิธีการดังกลาว Sample

นอกจากนี้ยังมีการทดสอบวัดปริมาณคลอไรดของคอนกรีตที่มี รูปที่ 19 การติดตั้งเครื่องเพื่อวันปริมาณคลอไรดที่ผิวคอนกรีต

ระยะจากผิวคอนกรีตตางๆกัน เพื่อ ทดสอบความเปนไปได ในการวั ด
ปริมาณคลอไรดจากผิวโครงสรางโดยตรง โดยทําการวัดปริมาณคลอไรด 14
蛍光X線分析による推定値
Estimated from X-ray fluorescence analysis
ในหนาตัดของตัวอยางทดสอบคอนกรีตซึ่งถูกเก็บไวในสภาวะแวดลอม 12 電位差滴定(JCI法)による測定値
Obtained by potentiometric titration
3 ) 3)

ที่เปนทะเล (ดูรูปที่ 17) ผลการวัดองคประกอบทางเคมีดวยวิธี EPMA

(kg/m

10
(kg/m

ของตัวอยางทดสอบดังกลาวถูกแสดงไวในรูปที่ 18 เพื่อเปนการอางอิง
content

8
โดยบริเวณสีขาวเปนพื้นที่ที่มีปริมาณคลอไรดมาก
塩化物量

6
รูปที่ 19 แสดงการติดตั้งอุปกรณวัดเพื่อทดสอบหาปริมาณคลอ
Chloride

4
ไรดจากผิวหนาตัดโดยตรง รูปที่ 20 แสดงผลการวัดซึ่งไดมาจากคาเฉลี่ย
2
ของการวัดที่จุดสามจุดที่มีระยะหางจากผิวคอนกรีตเทากัน และไมเปน
มวลรวม โดยทําการเปรียบเทียบคาที่ไดจากการวัดดวยวิธีไตรเตรชั่นจาก 0
0 1 2 3 4 5 6 7 8
ตัวอยางทดสอบเดียวกัน ซึ่งจะเห็นไดวาคาที่ไดมีความใกลเคียงกันมาก 暴露面からの距離
Distance from top surface(cm)
(cm)

รูปที่ 20 การเปรียบเทียบผลที่ไดจากการวัดปริมาณคลอไรดดวยวิธี XRF

และ การไตรเตรชั่น

15
วิศวกรรมสาร ฉบับวิจัยและพัฒนา ปที่ 18 ฉบับที่ 2 พ.ศ. 2550 RESEARCH AND DEVELOPMENT JOURNAL VOLUME 18 NO.2, 2007

4.2 การตรวจวัดองคประกอบทางเคมีอื่นๆ ดังกลาวนั้นจะชวยประหยัดเวลาและเพิ่มประสิทธิภาพในการตรวจสอบ

เนื่อ งจากเครื่อ งวิ เ คราะห Energy Dispersive X-Ray
Fluorescence นั้นสามารถวิเคราะหหาอะตอมของธาตุตางๆไดตั้งแต 12Mg
ถึง 92U ดังนั้นวิธีที่นําเสนอในงานวิจัยนี้จึงสามารถนําไปใชไดกับการ
ตรวจสอบหาองคประกอบทางเคมีอื่นๆ เชน Mg, Al, Si, S, K, Ca หรือ
Fe ได (ดูรูปที่ 21) โดยรูปที่ 22 แสดงตัว อยางในกรณีข องคอนกรี ตที่
เสื่อมสภาพเนื่องจากกรดซัลฟุริก โดยปริมาณของ X-Ray Fluorescence
ที่ 2.307 keV นั้นมีคามากขึ้นอันเนื่องมาจากปริมาณซัลเฟอรที่มากขึ้น
นอกจากนี้ปริมาณแคลเซียมที่ลดลงแสดงใหเห็นวามีการสลายตัวของ
ซีเมนตเพสต สวนปริมาณซิลิกาที่มากขึ้นนั้นเปนผลมากจากพื้นที่ผิวของ
มวลรวมที่ ม ากขึ้ น เนื่ อ งมาจากซี เ มนต เ พสต ที่ หุ ม อยู ถู ก กรดกั ด กร อ น
ออกไป
โครงสราง โดยวิธีการดังกลาวนั้นสามารถตรวจสอบหาองคประกอบทาง
เคมีที่เกี่ยวของกับการเสื่อมสภาพของคอนกรีตไดเกือบทุกชนิด
เอกสารอางอิง
[1] H. Kanada, Y. Ishikawa, and T. Uomoto, “Development of New
Method to Detect Deleterious Substances of Concrete Using Near-
Infrared Spectral Imaging System”, Proceedings of the First
International Conference of Asian Concrete Federation, Chiang Mai,
Thailand, October 28-29, 2004
[2] Japan Synchrotron Radiation Research Institute (JASRI), “Bits of
knowledge: X-ray fluorescence analysis”, Spring-8 News, No.6,
2001.3
[3] Princeton Gamma-Tech, Inc., “X-ray Critical Absorption and
Emission Energies in keV”, Nuclear Products Catalog, 2002

รูปที่ 21 ความสามารถในการวัดอะตอมตางๆของ XRF

300
Deteriorated concrete due to sulfuric acid attack
Normal concrete
250
(Count Per Second)/mA

Ca-Kα

200
S-Kα
150 Deteriorated concrete
due to sulfuric acid
100

50
Normal concrete
Si-Kα
0
1.5 2 2.5 3 3.5 4
keV
รูปที่ 22 ผลการทดสอบ XRF ของคอนกรีตที่เสื่อมสภาพเนื่องจาก
กรดซัลฟุริกกัดกรอน

5. สรุป
งานวิจัยชิ้นนี้แสดงใหเห็นวา การใชเครื่องวิเคราะห Energy
Dispersive X-Ray Fluorescence แบบพกพานั้นเปนวิธีการที่สามารถ
วิเคราะหองคประกอบทางเคมีของโครงสรางคอนกรีตได โดยวิธีการ

16