Republic of the Philippines

CAVITE STATE UNIVERSITY

Imus,Campus
Cavite Civic Center, Palico IV, Imus, Cavite
(046) 471-6607/ 471-6770

LIPUNANG PILIPINO
Isang Papel ng Pagsusuri sa mga Piling Babasahin
Bilang Isang Medyor na Gawain sa Asignaturang Dalumat

Ang Balangkas ng Multikulturalismo at ang Pagbubuo ng Bansang Pilipino

ni Feorillo Petronilo Demeterio III

Kontra-Modernidad: Pakikipagsapalaran sa Pagtuklas ng Sarili Nating

Mapagpalayang Kabihasnan
ni Epifanio “Sonny” San Juan, Jr

Pilosopiyang Pang-ekonomiya nina Recto, Tañada, at Diokno: Isang Paghahabi

ni Bernardo N. Sepeda

Mga Nagsuri:
Corpus, Jamaica
Gautane, Stephanie Rose
Paet, Stephanie
Perez Jaylla
Renegado, Nica

Mula sa:

Batsilyer ng Agham sa Pamamahala ng Negosyo

Medyor sa Pamamahala sa Pagkuha ng Tao 2A
Mga Nilalaman:

I. Pagpapakilala sa Awtor o mga Awtor

II. Depinisyon ng mga Termino
III. Diskusyon
IV. Intertextualidad
V. Konklusyon
VI. Mga Rekomendasyon
I. Pagpapakilala sa Awtor o mga Awtor

Si Epifanio “Sonny” San Juan, Jr ay isinilang sa Sta. Cruz, Maynila si San Juan
noong Disyembre 29, 1938. Nag-aral sa Bonifacio Elementary School, Jose Abad Santos
High School, at nagtapos ng AB English sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) bilang magna
cum laude. Ipinagpatuloy ni San Juan ang paglinang sa kaniyang kakayahan nang
kumuha ng PhD in English sa Harvard University noong 1958. Dahil nakitaan ng
husay, naging tagapag-turo si San Juan sa Harvard noong 1961 hanggang 1963. Isang
taon ang lumipas mula nang magturo sa Harvard, kinilala naman ng Espanya ang
kaniyang galing at natanggap ang Siglo de Oro prize for Comparative Literature dahil
sa kaniyang pagsusuri sa tulaan ni Luis de Gongora. Naging propesor din siya sa
Institute for the Advance Study of the Humanities sa University of Edinburgh. Kilala
rin siya bilang manunuri ng ilang akdang pampanitikan na lumabas sa ilang aklat tulad
ng After Postcolonialism: Remapping Philippines-US Confrontations.
Si San Juan ay isang sa English at Comparative Literature sa maraming
pamantasan sa Amerika. Bago magturo sa U.P. Diliman ngayong taon, siya ay propesor
ng Fulbright ng American Studies sa Katholieke Universiteit Leuven, Belgium at kapwa
ng Rockefeller Study Center sa Bellagio, Italya. Nagturo rin siya sa University of Trento,
Italy at Tamkang University, Taiwan. Si Epifanio San Juan, Jr., ay nag-ambag ng isang
artikulong "Racism, ideology at paglaban" sa Freedom Road Socialist Organization's
Forward Motion, isyu noong Setyembre 1991.

Si Bernardo Sepeda ay kasalukuyang nagtatrabaho bilang Vice Chancellor para

sa Academics at Research sa De La Salle Araneta University. Siya ay tagapagsaliksik at
tagangasiwa sa Pang-edukasyon, pamumuno sa pang-edukasyon at 'Espirituwalidad'.

Si Feorillo Petronilo Demeterio III ay isa sa mga marubdob na tagapagtaguyod

ng pilosopiyang Pilipino ng De La Salle University. Siya ay may apat na libro at
mahigit 60 na artikulong nailathala sa iba’t ibang lokal at internasyonal na journal.
Naglatag ang mga ito ng partikular na hugis ng pilosopiyang Pilipino. Taong 1991
noong unang naglathala ng pilosopikal na artikulo si Demeterio. Samakatuwid,
humantong na ang kanyang ika-25 taong pamimilosopiya noong 2016.

Sinuri niya ang mga isinulat ni Ferdinand Blumentritt sa Pilipinas, inuri ito, at
nagbibigay ng istatistikal at grapikong impormasyon tungkol sa mga ito. Ang mga
panahong ito at ang kaukulang bilang ng kanyang mga gawa.
II. DEPINISYON NG MGA TERMINO
Multikultural- Pagkakaroon ng maraming estado ng isang bansa; pinagsasama-samang
magkakaibang ideolohiyo, kultura, nakasanayan, at tradisyon na bumubuo sa kultura
sa isang komunidad.
Monokultural- Unang modelo ng pagsasabansa ng Pilipinas.
Multikulturalismo- Ay isang kamalayan, o ideolohiya, na minsan ay naisasabatas, na
kumikilala at nasisiyahan sa pagkakaroon ng isang estado ng maraming; maliliit na
bansa.
Federalismo- Ito ay sistema ng gobyerno kung saan ang kapangyarihan, pondo, at
programa ay binabahagi sa mga pamahalaang pang-relihiyon at pang-lokal.
Desentralisayon- Isang paraan ng pambansang pamahalaan na isalin ang
kapangyarihan at awtoridad sa lokal na pamahalaan.
Ekonomiya- Ang ekonomiya ay binubuo ng mga sistemang ekonomiko ng isang bansa
o ibang area: ang trabaho, puhunan, at mga pinagkukunang lupain at
ang pagmamanupaktura, produksiyon, pangangalakal, distribusyon,
at konsumpsiyon ng mga kalakal at serbisyo ng areang ito.
Ekonomista- Ito ang mga nag-aaral batay sa pagpili at pagpapasya ng mga tao sa
lipunan at ang epekto nito sa ekonomiya.
Banyagang Namumuhunan- Mga mamamayan ng ibang bansa na nagtatayo ng
negosyo sa Pilipinas.
Pang-ekonomiyang Pagkamakabayan- Adhikain, kagustuhan, at pagnanais ng isang
bayan na paunlarin ang kanyang materyal at kultural na kalagayan sa pamamagitan ng
sariling talento, kakayahan, at walang humpay na paggawa para sa kapakanan ng
buong mamamayan.
Modernidad - tumutukoy sa isang makasaysayang panahon na nakita ang ebolusyon
ng kapitalismo at industriyalisasyon.
Imperyalista - isang patakaran o ideolohiya ng pagpapalawak ng isang pamamahala ng
isang bansa sa mga dayuhang bansa, madalas sa pamamagitan ng puwersa ng militar o
sa pamamagitan ng pagkakaroon ng kontrol sa politika at pang-ekonomiya ng ibang
mga lugar.
Neokolonisasyon - paggamit ng isang bansa sa kapangyarihan at kakayahan nito sa
ekonomiya, politikal, kultura at iba pang kakayahan upang maimpluwensiyahan ang
isang bansa o rehiyon.
Lingua franca - wikang ginagamit ng mga tao mula sa iba't ibang grupong
etnolinggwistiko na sumasalamin sa pagkakapareho at pagkakaiba ng mga tao sa ibang
bansa ayon sa wika, kultura at etnisidad
Sibilisasyon - klase ng estado ng pamumuhay

Piyudal - ukol sa lupa sa ilalim ng piyudalismo

Lehislatura - isang sangay ng pamahalaan na may kapangyarihang gumagawa ng batas

Oligarkiya - isang uri ng pamahalaan na iilang tao lamang ang may kapangyarihan.

Extrapolasyon - ginagamit bilang batayan para sa mga pangkalahatang pahayag

tungkol sa isang sitwasyon o tungkol sa kung anong posibleng mangyari sa hinaharap.

Umuugit - pamamahala o pangangasiwa sa pamahalaan, o negosyo

Retorika - isang pamamaraan ng maganda at kaakit-akit na pagpapahayag na

ginagamitan ng sining sa panulat o pagsasalita.

Hegemonya - dominasyon o pangingibabaw ng isang pangkat o estado kaysa sa iba pa;

nagpapahiwatig ng dominiko ng pulitiko-militar ng isang estado ng lunsod sa ibang
mga lungsod-estado

Irreconcilables - tawag sa mga Pilipino na ayaw kumilala sa pamahalaang kolonyal.

Sosyalismo - sistema kung saan pagmamay-ari at kontrolado ng pamahalaan ang

sangkap ng produksyon.

Kabihasnan - o sibilisasyon, ay tumutukoy sa pagtungo ng isang lipunan sa pag-unlad.

Kontra-egemonya - ang ibig-sabihin ng salitang "kontra" ay pagpapakita ng pagtanggi

o pagtutol habang ang "egemonya o hegemonya" ay nangangahulugang dominasyon
ng isang pangkat o estado laban sa isa pa.

Alegorya - ito ay isang uri ng kwento kung saan ang mga tauhan, tagpuan, at kilos ay
may mas malalim pang kahulugan maliban sa literal na ibig-sabihin.

Sarswela - mula ito sa mga Kastila at ito'y isang klase ng dulang may kantahan at
sayawan na binubuo ng isa hanggang limang kabanata. Naglalaman ito ng mga tema
ng pag-iibigan at/o kontemporaryong isyu ng mga Pilipino.

Kapitalista - o mamumuhunan, ang gawain nito ay ang pagpapataw ng karagdagang

bayad/tubo.

Kontra-sedisyon - tumutukoy ito sa pagtutol sa kilusan/gawain nang panghihikayat

ng pag-aalsa. May batas ding lumitaw na tulad nito, ang batas desisyon, na nagbabawal
laban sa Amerika sa paraang pasalita o pasulat man at kung ano pang paraan na
nagpapakita ng pag-aalsa laban sa Amerika.

Bandolerismo - sa ilalim ng panibagong batas na ito na ibinaba sa taon kung kailan

idineklara ang kapayapaan ng Pilipinas, na pagbabayarin ang mga kumalaban o
sumalungat sa mga Amerikano sa pamamagitan ng parusa gaya ng "kriminal".

Jones Law (1916) - batas patungkol sa pagpapasya kung saan pagkatapos ng ilang taon
ay maaari na ba at handa na ang bansang Pilipinas para sa kanyang kalayaan at
pagsisimula ng pagbabagong pamumuno.

Payne-Aldrich Act (1909) - galing sa mga pangalan nina Sereno E. Payne at ni senador
Nelson W. Aldrich, ang batas na ito ay nagbigay ng pahintulot sa pagitan ng Pilipinas
at ng Estados Unidos na maging malaya sa pagpapalitan ng mga kalakal.

Komonwelt (1935) - malasariling pamahalaan ng Pilipinas sa ilalim ng pamumuno ni

Manuel L. Quezon, na sinundan ni Sergio Osmeña, hanggang kay Manuel Roxas.

III. DISKUSYON
Ang Balangkas ng Multikulturalismo at ang Pagbubuo ng Bansang Pilipino ni
Dr. Feorillo Petronilo Demeterio III ay nagpapakita ng mga nilalaman na
magpapatunay patungkol sa kasaysayan ng ating bansa kung paano ito umangat mula
sa monokulturalismo patungong multikulturalismo. Ito ay nagsasaad din ng mga
naging masamang dulot nito sa mga mamamayan ng isang bansa o estado.

Inaasahan ng may-akda na ang mga mambabasa ay nagkaroon ng pagkaka-

intindi at kaalaman patungkol sa multikulturalismo ng ating bansa.

Ang nasabing babasahin ay nahati sa anim na bahagi na magpapa-intindi sa

kalawakan ng pinagmulan ng pagiging multikulturalismo ng bansa. Una, ang konsepto
ng multikulturalismo na kung saan dito nakapaloob ang ibig sabihin nito. Pangalawa,
ang Pilipinas bilang isang multikulural na estado. Pangatlo, ang problema sa
rehiyonalismo. Pang-apat, ang hidwaan ng mga Muslim at Kristiyano. Pang-lima, ay
ang katayuan ng mga minoryang pangkat etniko. Panghuli, ay ang pangkat etniko na
nagsama-sama sa malaking lungsod.

Ang pagbuo ng isang lipunan ay dumaan at maaring dumaan sa mahabang

proseso bago makamit ang pinakamimithi na isang malayang lipunan. Tinanong mo na
ba sa iyong sarili kung paano naging isang multikultural na bansa ang Pilipinas?

Ang konsepto ng multikulturalismo sa Pilipinas ay nagsimula sa pamamagitan

ng mga taga-Europa ito ay kanilang tinawag na “bansang-estado”. Ito ay binubuo ng
dalawang konsepto: bansa na nasa kategoryang kultural, at estado na isang pulitikal na
perspektibo; ito ay nagsasaad ng kamalayan at ideolohiya na naisababatas, at
kumikilala sa pagkakaroon ng maraming estado. Ang pagkakaroon ng
multikulturalismo sa isang bansa o estado ay tumutulong sa pagpapanatili ng kultura
na pagkaka-iba-iba at pagbibigay ng pantay na tingin sa mga pangkat-etnikong grupo.
Nais nito na magkaroon ng isang maayos na kultura na kung saan ang lahat ay iisa
lamang ang mithiin.

Naipatupad ang multikulturalismo sa dalawang bansa bago sa Pilipinas, nauna

na rito ang sa Canada na kung saan masasabi na naging matagumpay ito, samantalang
sa ikalawang bansa ang Estados Unidos ay naging malabo ang pagsasakatuparan nito.
Ang Pilipinas ay naging multikultural na bansa sa pamamagitan ng mga mananakop na
naka-impluwensya rito.

Bago pa man masakop ang Pilipinas ay pinapatupad na ang monokultural sa

ating bansa. Ito ay napalitan nang magsimula ang pananakop at napagtagumpayan
nilang mabago ang kinagawian ng lahat. Naging isang multikultural na bansa ang
Pilipinas, kung saan nagkaroon ng pagbabago sa pamumuno at kultura nito. Kahit na
may magandang naidulot ang multikulturalismo ay nagkaroon din naman ito ng
masamang dulot sa sa ating bansa.

Rehiyonalismo ba ang nagtutulak sa atin para magkaisa? O ito nga ba ang

humihila sa atin papalayo tungo sa pagsasabansa?

Ayon sa sulatin ni Demeterio III, bago pa man natin itangi ang ating mga sarili
bilang Pilipino, madalas muna nating binabanggit kung ano ang rehiyon na
kinabibilangan natin tulad ng Tagalog, Cebuano, Muslim, at marami pang iba. Madalas
itong mapapansin sa mga malalaking lunsod. Ayon pa sa kanyang halimbawa na tulad
na lamang sa Pamantasan ng Maynila, ang mga mag-aaral ay nagsasama-sama batay sa
kanilang rehiyon na pinagmulan. Maging ang mga Pilipinong nangingibang bansa ay
dala-dala pa rin ang rehiyonalismo.

Bakit nga ba nais ng mga tao ang magbuklod-buklod ayon sa kanilang rehiyon?

Kapag ang dalawang taong nagkasama ay lumaki sa parehong kultura na may

sariling paniniwala, tradisyon at kaugalian, at sariling wika, hindi magiging mahirap
para sa kanilang dalawa ang makibagay sa isa't isa dahil magkapareho ang rehiyon na
kanilang pinagmulan. Madali nating mauunawan ang isang tao kung parehas ang ating
rehiyon na pinanggalingan.

Ngunit ang tanong, sa kabila ng malawak na pagkakaiba, makakatulong nga ba

ang rehiyonalismo sa ating pagsasabansa?
 Ang rehiyonalismo ay may dalawang aspeto:

1. Rehiyonal na Etnosentrismo - ito ay tinatawag ding “kami-kaming ugnayan”

na kung saan ang kapakanan muna ng ka-rehiyon nila ang kanilang
pangangalagaan dahil ayon sa kanila, sila ang magagaling, mas mabubuti, at
mas mapapagkatiwalaan.
2. Rehiyonal na Diskriminasyon - ito ay tinatawag ding “kami-kayong
ugnayan” na kung saan ang mga taga-ibang rehiyon ay may iba't ibang antas
ng kagalingan, kabutihan, at pagkamapagkatiwalaan.

Naglathala ang Filipinas Foundation ng isang pananaliksik na may pamagat na

“Philippine Majority-Minority Relations and Ethnic Attitudes” noong 1976. Ang mga
katugon ay nagmula sa iba’t ibang pangkat-etniko sa ating bansa. Ang mga katanungan
ay tungkol sa kung anong pangkat ang pinakagusto at pinaka-ayaw nilang maging
kapit-bahay, kasosyo sa negosyo, at maging asawa. Ayon sa resulta nang isinagawang
pananaliksik, mas mataas ang tingin ng nakararaming Pilipino sa mga Tagalog,
Cebuano, at Ilokano, samantala mababa naman ang tingin sa mga Muslim, Waray, at
Kapampangan.

Hindi pa man nakatungtong sa Pilipinas ang mga Esanyol ay mayroon na tayong

mga tribung nabuo at kinalaunan ay naging ganap na rehiyon. Ngunit ang rehiyon na
nabuo ay nagkaroon ng malaking epekto sa pagsasabansa ng Pilipinas sa ating panahon
ngayon. Kung kaya’t ang makabuluhang tanong ay hindi “bakit mayroon pa ring
rehiyonalismo,” kung hindi “paano natin malalampasan ang rehiyonalismo na
minsang humubog sa atin bilang Pilipino na naka-ugat na sa ating kasaysayan at
makamtan ang mas matatag na nasyonalismo”. Mayroong dalawang teorya na maaring
makapagbigay ng kasagutan sa mga katanungan na nabanggit, ito ay ang teorya ng
“imagined communities” ni Benedict Anderson at ang “teorya ng industriyalisasyon”
ni Ernest Gellner.
1. Imagined Communities - ito ang teorya ni Benedict Anderson na naglalayong
ipahayag na sa isang bansa, ang ugnayan ng mga indibidwal ay nasa isip at
damdamin lamang. Kahit hindi natin nakita o nakasalamuha ang lahat ng
kapwa nating Pilipino ay alam natin sa ating sarili na sila’y kasapi ng bansa.
Malaki ang naging tulong ng diaryo, panitikan, edukasyon, sine, at mas
midya upang ihatid sa bawat Pilipino ang mensahe kung paano tayo
magkaugnay bilang isang bansa.
2. Teorya ng Industriyalisasyon - ito ang teorya ni Ernest Gellner na
naglalayong ipabatid na ang nasyonalismo ay nabuo sa pamamagitan ng
industriyalisasyon na kung saan pagsasama-samahin ang mga dating maliliit
na lipunan sa ilalim ng iisang kultura. Ayon din sa kanya, sa pamamagitan
ng edukasyon at wika, ang nasyonalismo ang humugis sa bawat Pilipino na
maging lupon ng mga manggagawa at mamimili na pare-pareho ang kilos,
takbo ng isipan at damdamin, at panlasa.
 Parehong makabuluhan ang naging ambag ng dalawang teoristang sina
Anderson at Gellner tungo sa pagbuo ng nasyonalismo. Ngunit sa kabilang banda, isa
itong panganib para sa isang multikultural na estado tulad ng Pilipinas. Ang nais ng
dalawang teorista ay monokultural na estado kung saan ay ibabaon sa limot ang mga
maliliit na kulturang kinagisnan, pinagmulan, at kinaugalian ng karamihan sa mga
Pilipino at papalitan ng mga dominanteng pangkat.

Karagdagan pa upang mas lalo nating maintindihan kung makakatulong nga ba

sa pagsasabansa ang rehiyonalismo ay sa pamamagitan ng pag-aaral sa dinalumat ng
Amerikong heograpong si Mark Jefferson na “primate city”. Ang primate city ay isang
napakalaking lunsod na kayang humatak ng populasyon at kayamanan ng ibang
rehiyon, ito rin ang nagsisilbing sentro ng kultura at ekonomiya ng isang estado. Hindi
lahat ng lunsod ay maunlad sa iba't ibang aspeto ng estado ngunit ang Metro Manila ay
kabilang sa tinatawag na primate city. Bilang kasapi rito, isa itong malaking
kapakinabangan dahil bilang sentro ng kultura at ekonomiya, madali lamang na ikalat
ang kanilang kultural na teksto at pang-ekonomikong operasyon, at sa mga prosesong
ito, maari ring mahubog ang kultura ng ibang rehiyon.

Gamit ang teorya ni Anderson at Gellner, marapat lamang na magabayan ito ng

multikulturalismong kamalayan nang sa gayon ay maalagaan natin ang kultural na
kaakuhan ng mga pangkat-etnikong rehiyon. Ayon nga kay Watson, ang
multikulturalismo ay makatutulong sa kultural na elemento ng mga pangkat-etniko
upang maipagmalaki nila ang kaugalian ng kanilang grupong kinabibilangan, at nang
sa gayon sila rin ay mahikayat tungo sa pagbubuo ng bansa. Gamit ang balangkas ng
multikulturalismo, magiging mas mabisa ang ating pagsasabansa habang napapanatili
natin ang rehiyonalismong kaugalian. Binanggit ding magkakaiba ang antas ng
nasyonalismo at antas ng rehiyonalismo, kung kaya't maaaring maranasan sabay-sabay
ang mga damdaming ito.

Subalit, mayroong kaibahan ang rehiyonalismong kaugalian na umiiral sa atin

ngayon at sa rehiyonalismong kaugalian na kailangan sa pagbuo ng isang multikultural
na estado. Sapagkat ang rehiyonalismong kaugalian na nasa ilalim ng multikultural na
estado ay handang mangalaga, naglalayong magpahalaga at magpalaki sa sariling
pangkat-etnikong kultura nang sa gayon ay hindi ito matabunan, mawala, o mabura sa
ating kasaysayan ng dahil lamang sa monokulturalismong kaugalian na umiiral sa
primate city at sa global na kaayusan. Ang rehiyonalismo nating etnosentrisimo at
diskriminasyon ay karapat-dapat lamang na mahubog upang ito'y magkaroon ng
kapakinabangan tungo sa ating pagsasabansa.

Malaki ang papel na ginagampanan ng edukasyon, pati na rin ng mga midya

tungo sa ating pagsasabansa upang mahugis natin ang isang mabisang
rehiyonalismong magagamit natin sa pagbubuo ng isang multikultural na estado. Ayon
pa sa sanaysay na nina Marcel Coenders at Peer Scheepers na may pamagat na “The
Effect of Education on Nationalism and Ethnic Exclusionism”, maraming beses na
napatunayan na ang mga edukadong tao ay mayroong mababang tsansa na magkaroon
ng rehiyonalismong etnosentrisimo o diskriminasyon na kaugalian, habang sa kabilang
banda, ang mga hindi nakapag-aral o mababa ang antas ng edukasyon ay may mas
mataas na tsansa na magkaroon ng kaugaliang nabanggit.

Hindi lingid sa kaalaman ng lahat na matagal nang malala ang hidwaan sa

pagitan ng Kristiyano at Muslim. Na ang nalalaman ng karamihan ay taliwas sa
katotohanan. Madalas ngang sinasabi na ito ay dahil sa pagkakaroon ng pagkakaiba sa
kanilang paniniwala’t sinasamba, ngunit tama nga ba ito? Sabay-sabay nating alamin
kung ano nga ba ang tunay na dahilan sa likod ng hindi matapos-tapos na hidwaan sa
pagitan ng Kristiyano at Muslim.

Sa historikal na pananaw, mula nang masakop tayo ng mga Espanyol, hindi

nagkaroon nang malalim na interaksyon ang mga taong binubuo ng bawat magkaibang
relihiyon. Dahil sa walang maayos na interaksyon sa pagitan ng dalawang grupo,
nagdulot ito ng pagkaka-iba-iba sa kanilang kultura. Nang hindi masakop ng Espanyol
ang timog na bahagi ng Mindanao, ipinagkalat nila sa mga Kristiyanong Pilipino na
ang mga Muslim ay mga salbahe, irehe, pirata, at mandaragit. Na ipinapakita ng
palabas na moro-moro, ito ay iisa lamang sa mga paraan ng mga Espanyol sa
pagpalaganap ng negatibong imahe ng mga Muslim. Nagkaroon ng pang-aangkin sa
kalupaan nap ag mamay-ari ng mga datu ant iba pang mga Muslim. Dahil sa
rehistrasyon ng lupa a ipinatupad ay napasama lalo ang tingin ng mga Muslim sa mga
Pilipinong Kristiyano.

Sa aspeto naman ng ekonomiya, naramdaman ng mga Muslim na napunta sa

mga Kristiyano at sa kamay ng gobyerno ang karamihan kanilang sa lupain. Lingid sa
kanilang kaalaman na may nangyayaring rehistrasyon sa lupa na nagdulot ng
pagkawala ng mga kalupaan nila. Nagbunga ito ng kahirapan at kaguluhan sa mga
Muslim. Nagkaroon din ng hindi pantay na pagtingin sa pagitan ng dalawang relihiyon
dahil mas maunlad ang mga Kristiyano at hindi naman nabigyang pansin ang mga
Muslim.

Sa pulitikal na usapan, ang mga Muslim ay mayroong Sultanato, samantala ang

mga Kristiyano ay mayroong pamahalaang Kastila. Nang mapabilang na sa estado ng
Pilipinas ang mga Muslim, ang iba sa mga ito ay hindi itinuturing ang kanilang sarili
bilang mga Pilipino dahil ayon sa kanila, ang salitang “Pilipino” ay para lamang sa
Kristiyanong Pilipino.

Sa nangyaring pagmasaker sa kanilang komandante, nagbunga ito lalo nag pag-

alab ng damdamin ng mga Muslim, kung saan nabuo na rito ang ilang kilusan tulad ng
Moro National Liberation Front (MNLF) na pinamumunuan ni Nur Misuari na ang nais
lamang ay maging isang malayang estado na hindi maibigay ng pamahalaan. Patuloy
itong nakipaglaban sa para sa Bangsamoro laban sa mga mapaniil na kawani ng
gobyerno; dahil sa kawalan ng karapatan at kalayaan para sa kanilang estado.

Nang ipatupad ni dating pangulong Ferdinand Marcos ang Batas Militar, mas
lalong tumindi ang galit ng mga Muslim sa gobyerno. Para sa mga Muslim ito ay isang
paraan ng pang-aapi sa kanila. Hindi nila hahayaang mabura ang kultura na kanilang
kinagisnan at habang-buhay nila itong iingatan. May mga dahilan si Ferdinand Marcos
kung bakit naipatupad niya ang Batas Militar sa bansa, ngunit dahil na rin sa batas
militar, napasama ang turing ng mga Muslim sa gobyerno.

Pinilit ni Marcos ang pagtatatag ng dalawang rehiyon na may awtonomiya, ang

isa ay sa Sulu at isa sa Mindanao. Sa dalawang rehiyong ito wala silang sariling
kalayaan dahil sila ay pinamumunuan pa rin ng gobyerno at wala rin silang sariling
kapangyarihan na gumawa ng kanilang batas. Dahil na rin sa kasunduan sa Tripoli
nabuo rin ang ilan pang mga grupo tulad ng Abu Sayyaf at Moro Islamic Liberation
Front (MILF) na pinamumunuan ni Hashim Salamat.

Nagkaroon ng mga kasunduang Tripoli sa ilalim ng pamumuno nina Ferdinand

Marcos, Fidel V. Ramos, at Corazon Aquino, na kapwa nabigo sa pagsasakatuparan
nito. Ang nasabing kasunduan sa Tripoli ay may iba’t ibang bersyon na ang nais ay ang
pangkapayapaan para sa bawat rehiyon. Ang Kasunduang Tripoli sa ilalim ni
Ferdinand Marcos ay nagbabalangkas na dapat sakop nito ang 13 lugar sa Mindanao
ngunit ng ito ay ipinatupad sampu lamang ang nakasaad sa kasunduang ipinatupad.Sa
kasunduan ng Tripoli sa pagitan nina Corazon Aquino, ito ay bumaba sa apat na lugar
at hindi ito nalayo sa awtonomiyang ibinalangkas ni Ferdinand Marcos. At ang huling
kasunduan sa Tripoli na inihayag ni Fidel V. Ramos ay hindi nagkaroon ng progreso
dahil sa kakulungan ng pondo at kapangyarihan.

Panghuli, noong taong 2008, sinasabing nakipagpulong si dating pangulong

Gloria Macapagal-Arroyo sa MNLF, ngunit nagkaroon din ng isyu sa nasabing
pangyayari dahil sa kawalan din ng hustisya para sa iba pang grupo tulad ng MILF at
Abu Sayyaf.

Isang malakaing problema ang naging dulot ng hidwaan ng dalawang pangkat,

ngunit ito ay dapat bigyan pansin at suriin upang mpag-usapan sa ilalim ng balangkas
ng federalismo. Ayon sa kaisipang taglay ng federalismo, hindi kailangan na hatiin ang
Pilipinas para sa pagkakaroon ng higit sa isang bansa. Binibigyang diin nito na
maaaring mamuhay at umunlad ang lahat nang sabay-sabay.

Ang problemang may kaugnay sa pang-ekonomiko, kultural, at politikal na

aspeto ay hindi dapat minumungkahian ng isang malabnaw sa solusyon na pang-
rehiyon upang ito ay mabigyan ng kalutasan. Hindi maganda ang kalalabasan ng
ganitong askyon sa bansa at walang mangyayari sa bawat rehiyon na may kaugnay rito,
mananatili lamang ang hinanaing ng bawat isa. Maaaring mamuhay at umunlad ng
hindi ito nahahati, at sabay- sabay ito gagawin ng iba. Na iisa ang isang bansang estado
kahit na ang bawat isa ay magkakaiba ng paniniwala at kultura ika nga rito ay “salad
bowl”. Ang pagnanais na mawakasan ang mga suliranin ay hindi maaaring solusyonan
ng mga baluktot na. Maari itong daanin sa magandang usapan at pagbibigay
importansya sa lahat ng nasasakupan hindi ito ginagamitan ng pansariling interes.

Ang pagsasagawa ng multikulturalismo sa ating bansa ay dumulot ng pighati at

kawasakan ng ating mga kababayan. Tunay ngang tagumpay ang Canada sa
pagpapatupad ng multikulturalismo, ngunit ang labis na multikulturalismo ay may
masamang dulot tulad ng nangyari sa Pilipinas. Maaaring gawing balanse ang
pagpapatupad ng multikulturalismo, kung ito ay nanaisin magkakaroon ng isang
masagana at pantay na bansa o estado.

Ang Canadyanong si Will Kymlicka ay nagsaad ng babala na hindi maaaring

ipilit ang monokultural, dahil sa panganib na dulot nito. At ang masyadong pagpilit sa
multikulturalismo ay may nakaambang panganib ayon sa nilalaman ng modelo ng
multinasyonal na federalismo kapag ang pinag-uusapan ay tungkol sa pagsasagawa ng
isang bansa. Ginawa niyang halimbawa ang patungkol sa Anglopone at Francophone
na katulad na rin ng mga Kristiyanong Pilipino at Muslim na nawalan ng interaksyon
sa isa’t isa. Nawalan na ng palitan ng midya, literatura at pagkawala ng komunikasyon
sa pagitan ng dalawang pangkat.

Ayon na rin kay Kymlicka nagbibigay ng kapayapaan, kaunlaran pagdating sa

ekonomiya, pagkakaroon ng demokrasya at pantay-pantay na pagtingin ang naibigay
ng multinasyonal na federalismo, ngunit hindi pa rin ito sapat para makatulong sa
pagbuo ng iisang bansa. Para sa kanya hindi rin sapat ang modelo ng multinasyonal na
federalismo dahil hindi lahat ay magbebenepisyo rito, at ang ilang kasama sa
federalismo ay balak kumalas. Kung kaya’t dapat pag-usapan at pag-isipan ng
gobyerno ang pinaka-angkop na dapat gawin para sa benepisyo ng Bangsamoro.
Upang mapanatili ang kanilang kultura, ang kanilang pang ekonimo, at pulitikal na
aspeto, habang binubuo ang bansa. Kailangan magkaroon ng balanse sa pagitan ng
desentralisasyon at sentralisasyon.

Kung inyong mapapansin, hindi pantay ang pagtingin sa bawat pangkat sa loob
ng isang estado. Una, sa konteksto ng “primate city” at ng ibang mga rehiyon.
Pangalawa, ang hidwaan sa pagitan ng Kristiyano at Muslim. Sa bahaging ito, titingnan
naman natin ang konteksto ng kontradiksyon sa pagitan ng mga mayorya at minoryang
pangkat etniko.

Ayon kay Dr. Mamitua Saber sa kanyang papel na “Majority-Minority Situation

in the Philippines”, umiikot daw sa tatlong malalaking pangkat ang usapin tungkol sa
mayorya at minorya sa ating bayan. Una na rito ay ang mga Kristiyanong nasa
kapatagan. Ikalawa, ang mga Muslim ng Mindano, at panghuli, ang mga kalat-kalat na
mga tribung pagano. Ayon kay Demetrio III, mas angkop na gamitin ang salitang
“katutubo” upang ilarawan para lahat at dahil ito rin ang Filipinong katumbas sa
Bisayang salitang “lumad”.

Ayon sa paniniwala ni Saber, ang mga Kristiyanong nasa kapatagan ay

nabibilang sa mayoryang pangkat, samantala ang mga Muslim at mga katutubo naman
ay nasa minoryang pangkat. Subalit, dahil sa impluwensya ng mga Arabo at ibang
Muslim sa Asya, dumami ang kanilang bilang at gayon na rin ang pagbuo ng
pinagsanib na Bangsamoro, mas naging angat ang mga Muslim sa mga katutubo. Sa
konseptong ito, ang mga katutubong tribu at Muslim ay minoryang pangkat sa harap
ng mga Kristiyano; habang ang mga Muslim ay mayorya sa harap ng mga katutubong
tribu.

Hindi lamang pagkakaroon ng iba't ibang pangkat-etniko ang problema tungo sa

isang multikultural na estado, dahil aminin man natin o hindi, problema pa rin ang
pagiging mayorya o minorya ng isang pangkat. Kung madalas, marami sa mga pangkat
natin sa Pilipinas ay nais mas maging angat, mas kilala, at mas makapangyarihan kaysa
sa ibang pangkat. Ang konsepto na sanang mag-aangat tungo sa pagkakaisa ay
nagmistulang kompetisyon na humihila pababa upang malabong makamtan ng
Pilipinas ang multikultural na estado.

Nabanggit din ni Demeterio III na ang kontradiksyon sa pagitan ng Kristiyano at

Muslim ay maaring tugunan gamit ang isang multikultural at balanseng modelo ng
awtonomiya. Sapagkat napakahirap nga namang ipagpilitan ang isang payak na
modelo para sa iba't ibang katutubong pangkat na magkakaiba ang paniniwala,
kaugalian, at pinagmulan. Kung pag-aaralang mabuti ang naganap sa kasaysayan, ang
Bangsamoro maging ang mga kalat-kalat na katutubong pangkat ay nagkakaiba lamang
sa kanilang laki, dahil una pa lamang, pare-pareho silang hindi lubusang nasakop ng
mga Espanyol kung kaya't hindi sila napasama sa kultura at paniniwalang
Kristiyanismo. Para mapangalagaan ang kultural na kaakuhan ng katutubong pangkat
at nang sa gayon ay magdagdagan pa ang kanilang kapangyarihan ay dapat lamang na
magkaroon din sila ng naangkop na modelo ng awtonomiya.

Ipinaaalala rin nito sa atin na mahalagang pakatandaan ang historikal na

pagkabuo ng Bangsamoro mula sa labing tatlong pangkat-etniko sa Mindanao.
Sapagkat ang kanilang pinagsanib na laki at pwersa ay nagbigay-daan upang
magkaroon sila ng mas mataas na antas ng awtonomiya. Ang kanilang naging hakbang
ay umabot sa kabundukan ng Cordillera kung saan ay nagaganap din ang
pagsasabansa ng ilang mga katutubong pangkat. Kung ang katawagang “Moro” ay
para sa mga Muslim, sinikap naman ng taga-Cordillera na gamitin ng katawagang
“Igorot” upang pagsama-samahin ang mga pangkat ng Itneg, Isneg, Ifugao, Kalinga,
Kankanaey, Applai, Bontoc, Ibaloi, at Kalanguya sa ilalim ng iisang bansa ng Ka-
Igorotan.

Iisa ang hangarin ng dalawang pangkat, at iyon ay ang magkaroon ng nararapat

na awtonomiya. Dagdag pa rito, ang kanilang hakbang tulad na lamang nang
pagsasama-sama sa mga maliliit ngunit magkakapareho at magkakalapit na pangkat-
etniko ay napapadali ang pagkakaroon ng tunay at balanseng modelo ng awtonomiya.

Kung pag-uusapan naman ang kalagayan ng pangkat-etniko na nagsama-sama

sa malalaking lunsod, ano nga ba ang naghihintay sa kanila? Isa ba itong hamon? O isa
itong panibagong pagkakataon?

Kapag ang mga katutubong pangkat tulad na lamang ng mga Maranao at Ifugao
ay lalabas sa kanilang heograpikal na teritoryo, at luluwas patungo sa malalaking
lunsod tulad ng Metro Manila o Metro Cebu, sila ay obligadong maki-sabay at maki-isa
sa kulturang mayroon ang lunsod na iyon. Sapagkat kung titingnan ang rehiyonal na
distansya, ito'y malayo sa kanila at mas malaki ang tyansa na magkaiba rin ang
paniniwalang mayroon sila. Paano nga ba mapapanatili ang kultural na kamalayan
kung ganito na ang sitwasyon?

Ayon sa binaryo na binuo ni Kymlicka, ang mga pangkat-etniko ay mga

imigrante at kung kusa silang lumabas sa kanilang bayan tungo sa ibang bayan, ay kusa
rin silang makiki-angkop sa kulturang mayroon ang lilipatan nila dahil sila'y
naninirahan na sa labas ng kanilang teritoryo. Ang mga karapatan ng mga pangkat-
etniko ay hindi kasing lawak at kasing lalim sa mga karapatan na naangkop para sa
mga nasyonal na minorya. Subalit, naniniwala pa rin si Kymlicka na nararapat lamang
na mayroon pa rin silang karapatan tulad ng proteksyon lalo na sa diskriminasyon,
pagkilala sa kanila bilang kultural na pangkat, eksempsyon sa mga patakarang
lumalabang sa kanilang relihiyosong paniniwala, at pagbibigay ng pondo para sa
kanilang kultural na gawain. Para sa mga Maranao at Ifugao na naninirahan sa
malalaking lunsod, ang mga nabanggit ay ang pinaka-angkop para sa kanilang
sitwasyon. Ngunit dahil wala na sila sa sarili nilang teritoryo, hindi na awtonomiya ang
pinag-uusapan kundi respeto sa kanilang kultura at sapat na espasyo para mapanatili
at mapangalagaan nila ang kanilang kultural na kaakuhan.

Kung nais nating maunawaan ng mas malalim ang tungkol sa ang uri ng
multikulturalismong nararapat sa multi-etnikong istraktura ng mga malalaking lunsod
ay pag-aralan natin ang teorya nina John Rex, Max Weber, at Ferdinand Tonnies. Ang
modelo ng multikulturalismong iminungkahi ni Rex ay siyang naghati sa lipunan ayon
sa binaryo nina Weber at Tonnies.

Si Max Weber ay isang tanyag na Alemang sosyolohista na nagmungkahi ng

dalawang domeyn sa lipunan ng isang malaking lunsod.
 1. Pribadong Domeyn - ito ay tumutukoy sa tahanan o lipunan sa loob lamang ng
tahanan. Mayroong personal na interaksyon ang mga tao rito.
2. Publikong Domeyn - ito naman ay tumutukoy sa mga kaganapan sa labas ng
tahanan. Halimbawa, mga batas, kalakalan ng merkado, at trabaho ng bawat tao.
Impersonal naman ang interaksyon ng mga tao rito.

Si Ferdinand Tonnies naman ay isa ring tanyag na sosyolohista sa Aleman at ang

kanyang binaryo ay mayroon ding dalawang uri ng lipunan.

1. Gemeinschaft - uri ng lipunan na mayroong personal na interaksyon ng bawat

kasapi nito. Kabilang dito ang tahanan, kapit-bahay, at barangay kung saan
magkakakilala ang mga tao.
2. Gessellschaft - uri ng lipunan na mayroong impersonal na interaksyon ang
bawat kasapi nito. Katulad ng binaryo ni Weber, ang batas, kalakalan sa
merkado, at trabaho ang nangingibabaw rito.

Ang modelong isinusulong ni Rex ay nagmumungkahi na sa pribadong domeyn at

sa lebel ng Gemeinschaft ay maaring pa-iralin ang pagiging multikultural at multi-
etnikal. Habang sa publikong domeyn at sa lebel ng Gesselschaft ay maaring pa-iralin
ang monokultural na demokrasya, kapitalismo, biyurokrasya, at ang pagkakapantay-
pantay ng bawat mamamayan.

Malaki ang naging papel ng mga binaryong iminungkahi na nabanggit kanina, lalo
na ang modelong imungkahi ni Rex dahil hindi lamang nito napagsasama ang mga
pangkat-etniko sa loob ng isang malaking lunsod kundi malaki rin ang naitulong nito
kung paano hanapin ang balanse sa pagitan ng pang-estado at rehiyonal na kultura.

Ngunit ayon katy Epifanio San Juan, ang teorya ni Rex ay may problema na
kailangang bantayan.

1. Hindi malinaw ang separasyon ng pribado at publikong mga domeyn sa totoong

buhay.
2. Kawalan nang paki-alam ng teorya sa katotohanan na ang iba't ibang pangkat-
etniko sa loob ng estado ay mayroong hindi pantay-pantay na kapangyarihan.

Sa akda ni E. San Juan Jr. na Kontra-Modernidad: Pakikipagsapalaran sa

Pagtuklas ng Sarili Nating Mapagpalayang Kabihasnan tinatalakay kung paanong
ang pananakop ng mga Amerikano at Espanyol ang nagpa-iba sa uri ng modernisasyon
ng Pilipinas at balangkas ng pinagdaanan sa unang tatlong dekadang pamamahala ng
mga Amerikano mula sa mga obra nina Jose Corazon de Jesus, Benigno Ramos, Amado
Hernandez, at Carlos Bulosan. Ang layunin ng kontra-modernidad ay ang rebolusyong
magtataguyod ng pagbabago mula sa imperyalistang orden at pagpapalaganap ng
maka-taong katarungan, pagkakapantay-pantay, at kasaganaan para sa lahat upang
hindi mabalewala ang sakripisyo ng ating mga bayani na lumaban sa kolonyalismong
Espanyol gayundin upang itakwil ang kapitalistang ipinataw sa atin ng Estados
Unidos.

Binigyan muna ng payak na konsepto ang modernidad sa simula ng papel. Ito’y

ganap sa pamamagitan ng pagiging maunlad ng isang bansa na sinasabing hindi pa
abot ng Pilipinas kung pagbabatayan ang estado ng mga taga-Kanluran. Ibinahagi sa
usapin kung bakit naging problema ang modernidad sa Pilipinas. Ayon sa pagaaral ng
mga ekspertong sina Frederick Wernstedt at Joseph Spencer sa teksbuk na "The
Philippine Island World" (1967): ang pilipinas "is a unique country of the ancient orient,
but more wholly integrated into the world of the Occident (western countries) than is
any other Asian country". Pinuri nito ang pagpasok ng Ingles bilang “lingua franca” na
tahasang kumulong sa kultura sa ilalim ng Amerikanisasyon. Ito’y palatandaan ng
Kanlurang sibilisasyon at nagsisilbing sagisag ng neokolonisasyong umiiral, pagkaraan
ng mahigit isang siglo sa kapangyarihan ng Estados Unidos. Malalim at malawak ang
bakas ng kolektibong karanasang iyon sa atin. Nawalan tayo ng pagkakakilanlan bilang
isang bansa at tila pilit na gumaya sa mga kanluranin, hindi tulad ng ating kalapit na
bansa na hindi tinalikuran ang kanilang pagkakakilanlan.
Sa pagkapanalo ng uring kapitalista, nawala ang ordeng piyudal at Kristiyanong
ideolohiyang kaakibat nito. Ito ang naging batayan ng modernidad, na naging
sandatang “modernisasyon” noong panahon ng Cold War. Laganap ang krisis ng
lumang daigdig, saklot ng pragmentasyon at introbersiyon sanhi sa dominasyon ng
pang-indibidwalistikong interes. Sining ang naging pinakaimportanteng katangian ng
modernisasyon bilang pluralisasyon ng pangitain-sa-mundo.

Inilunsad ng mga Propagandistang sina Rizal, del Pilar, Jaena—hanggang kina

Mabini, Isabelo de los Reyes, Lope K. Santos, at iba pa ang pangangailangang mabuwag
ang monolitikong orden ng kolonyalismong Espanyol. Isinakatawan ito sa Katipunan at
rebolusyong armado laban sa Estados Unidos hanggang binitay si Hen. Macario
Sakay(1906) at rebelyon ng Moro noong 1913. Ngunit naputol ang kilusang yumari ng
katutubong modernidad nang humalili ang Amerikanisasyong kolonyal. Hindi ito ang
pagbabagong inaasahan kung hindi tugon sa kung paano nila pamamahalaan ang mga
Pilipino. Nalimitado ito sa iilang edukado na dinisiplina upang magsilbi sa burokrasya
at institusyon ng administratibong kolonyal. Sinanay ang ilang pensionado, guro,
abogado’t teknikal na katulong upang patakbuhin ang aparato ng gobyerno, militar,
pulisya, korte, bangko, komunikasyon, transportasyon, atbp. Pinanatili ang sistemang
piyudal, ang pribadong pag-aari ng asyenda’t plantasyon ng asukal, niyog, abaka, at
iba pang produktong pang-eksport. Kaya nang ipatupad ang Jones Law noong 1916,
nahirang sa lehislatura ang mga miyembro ng mga dinastiyang siyang ugat ng
kasalukuyang naghaharing oligarkiya.
 Mula sa taong 1898 hanggang 1935 Komonwelt at pagsuko ng Bataan at
Corregidor noong 1942, matatagpuan ang estilong modernista sa kultura:
punksyonalismo sa arkitektura, musikang atonal, manerismo o abstraksyon sa sining
biswal, stream of consciousness sa nobela, vers libre, sopistikadong paggamit ng
teknikal na metodo, introbersiyon o matinding pagdududa’t pagtatanong sa sarili
taliwas sa istorya ng El Filibusterismo ni Jose Rizal at sa Spoliarium ni Juan Luna, na
bunga ng ideya’t sentimyentong nasagap nila sa Europa noong panahon ng mga
anarkista’t simbolistang makata. Samakatuwid hindi dumaan ang Pilipinas sa daang
tinahak ng mga bansang Europa o bansang Hapon ng isinabalikat nito and
modernisasyon simula 1873. Bakit iba o nagsasarili ang kilatis ng “modernidad” na
bumulas sa panahong nagsusumikap makalaya ang sambayanan sa kolonyalismong
Amerikano at mga kaalyado nito? Retorikal na tanong ito na ang sagot ay dahil iba ang
daloy ng kolonisadong lipunan batay sa paghahati’t tunggalian ng iba’t ibang mga uri,
sektor, pangkat at sa magkahalo’t di-singkronisadong moda ng produksyon at
reproduksiyon.

Sa Argumento ni Dussel, ang Eurosentrikong modernidad ay sumapit lamang

dahil sa pagsakop, pang-aalipin, at pandarambong ng mga dayuhan sa mga
katutubong Indyo ng Amerika (Timog & Hilaga). Sa extrapolasyon, ang modernidad ng
Pilipinas ay nailuwal sa paggapi sa rebolusyonaryong bansang supling ng 1896
rebolusyon, na bunga naman ng piling kaisipang makabago na hinango o minana sa
kolonyalistang Espanya. At itong ahensiya/subhetong umalsa, sakmal ng krisis ng
EuroAmerikanong uri ng modernidad, ay pumipiglas upang makabuo ng sariling
identidad batay sa kanyang kakayahan at pangangailangan. Samakatuwid, nakasalang
pa sa pandayan ng kasaysayan ang anyo, hugis, kulay, at buod ng kontemporaryong
kabihasnan ng Filipinas.

Isang malaking dagok para sa sinumang mangangahas na mag-ulat ang tungkol

sa mabilis na pagbabago ng ating lipunan. Ang kamalayan niya’y nakasalalay sa sapin-
saping dagsa ng mga aksyon, diskurso, tunggalian ng iba’t ibang lakas. Kaya anumang
bunga ng pagmamasid, pagkukuro’t paghuhusga, ay pang-sumandali’t bukas sa pag-
iiba’t pagbabago. Sa gayon, ang kaisipan hinggil sa modernidad ng Pilipinas ay
nakasalang sa masalimuot na naratibo ng ating kasaysayan bilang bansang
namumukod sa ibang bansa, taglay ang sariling katangiang katutubo’t sariling tadhana.

Naniniwala ang may-akda na “ang kulturang modernidad ng Pilipinas ay hindi isang

paralisadong ideya kundi isang proseso, isang nililikhang gawain na nakaangkla sa
nakalipas na karanasan na siyang ugat at binhi ng niyayaring istruktura ng bagong
mapagpalayang kaayusan.” Isang relasyong panlipunan kung saan ang kaganapan ng
isang indibidwal ay nakasalig sa kasaganaan at kalayaan ng lahat. Mahihinuna na ang
tema ng modernidad ay historikal at pangmasa. Salungat sa pansariling interes na
umuugit sa liberal/neoliberal ng kapitalismong global, tanging nasyonalita’t
demokratikong pag-aalsa laban sa kolonyalismo’t imperyalista ang susi upang
makalaya sa minanang kolonisadong pag-iisip at gawa na nagpapawala ng ating
sariling pagkatao’t dignidad.

Sa pananaw sa panahon nina Bonifacio at Rizal kapwa nakatuon ito sa karanasan

ngayon, sa buhay ngayon, hindi noong nakaraan. Kapwa natuto sa mga turo ng
pilosopiya ng Kaliwanagan (Enlightenment) at rebolusyong Pranses. Ang retorika ng
modernidad nila ay dinamikong pagtitimbang sa halaga ng kostumbre’t tradisyon
ngunit hindi konserbatibong kumakapit doon bilang katotohanang dapat laging
sundin. Bagkus lumilingon doon upang mahugot ang binhi ng kinabukasan, pinipiga’t
ginagamit ang salik noon upang buuin ang makabagong yugto ng kasaysayan.
Sumisira upang lumikha—ito ang buod ng rebolusyong ipinanukala. Nakalubog sa
kamalayang indibidwal ngunit hindi narsistikong obsesyon ang dumurog sa lahat,
tulad ng mga nihilistang ideolohiya na binabalewala ang materyales na nakapaligid
upang isuob iyon sa absolutong mithi. Taglay ng modernistang kritika ng ating
rebolusyon ang maingat na pagkilatis sa tradisyon upang mapili ang mabuti sa
salubungan ng mga kontradiksiyon at maiangat ang katayuan ng lahat sa mas
masagana at mabisang antas ng kabuhayan.

Sa pagsagot sa mga katanungang: Paano maipagpapatuloy ang

rebolusyonaryong adhikain nina Rizal, Bonifacio, Mabini at Sakay sa panahon ng
okupasyon/pasipikasyon? Paano maimumulat at maimomobilisa ang sambayanan
upang mapabagsak ang dayuhang sumakop at itindig ang isang nagsasariling
gobyerno, demokratikong ekonomya at humanistikong kultura? Paano malilikha ang
hegemonya ng isang diwa’t kamalayang mapagpalaya sa gitna ng piyudal at
indibidwalistikong pundasyon? Tatlong pamamaraan ang mailalahad sa palaisipang
ito: Una, ang alegorikong pagtatanghal sa sitwasyon ng bayan. Pangalawa, ang
realistiko’t didaktikong paraan, sampu ng paggamit sa kulturang pabigkas, o pistang
pangkultura ng balagtasan. Pangatlo, ang diskursong pedagohikal-agitprop ng United
Front ng Philippine Writers League, at sosyalistang pagsubok ni Amado V. Hernandez.
Kabilang ang paglulunsad ng malalimang diskurso sa layunin ng sining, ang
etikopolitikong prinsipyo ng mapagpalayang estetika, na sinimulan ni Salvador P.
Lopez sa kanyang librong Literature and Society at ipinagyaman ni Carlos Bulosan sa
kanyang mga sanaysay at katha. Sa lohikang mahihinuha sa ibat ibang paraan ng
paglutas sa krisis ng bansa, mailalarawan ang buod ng mapagpalayang modernidad na
may tatak Filipino.

Sa pagkakatapon sa Guam ng mga ilustradong irreconcilables na sina Mabini,

Artemio Ricarte, Pablo Ocampo, atbp. Dahil sa mabagsik na Anti-Sedition Law ng Nob.
4, 1901, at Brigandage Act ng Nob. 12, 1902, na ipinataw laban sa mga gerilya ni Hen.
Macario Sakay na pinaratangang “tulisan,” o walang makatwirang rason upang
tumutol sa soberanyang Amerikano. Ipinasok sa alegoryang paraan ang publikong
protesta ng mga mandudulang sina Juan Abad, Aurelio Tolentino, Juan Matapang
Cruz, atbp. Nabilanggo’t pinagmulta sina Abad at Tolentino, gayundin ang may-ari’t
editor ng El Renacimiento. Sa alegorya ng pinakatanyag na dulang Kahapon, Ngayon at
Bukas, ang problemang inasinta ay ang tunggalian ng mga nasyonalistang puwersa
laban sa mga ilustradong umaayon sa kapangyarihan ng Estados Unidos: sina Pardo de
Tavera, Pedro Paterno, Felipe Buencamino, Benito Legarda, at iba pang dating kasapi sa
Republikang Malolos. Walang kolektibong pagpapasiya kung hati ang intelihensiya at
ipinag-aaway-away ng Amerika ang mga katutubo. Lubhang masahol na kasalanan ang
pagtataksil, ang pagkatraydor, na tila makikita sa ginawang panlilinlang ni Dr.
Dominador Gomez sa kampo ni Sakay, kahalintulad nina Paterno’t Buencamino. Ang
pakay nila ay magpasiklab ng damdamin/diwang humihingi ng kalayaan at
kasarinlan. Nagkaroon ng perspektibong makabago ang sensibilidad ng Filipino hinggil
sa espasyo/lunan at panahon ng kapamuhayan na lihis sa kinagisnan. Sa paghahalu-
halong ng iba't ibang tipo o genre, masisilip ang isang tanda ng modernismo.

Dahil sa pagsugpo sa teatro at iba pang pagtatanghal, nawalan ng awdiyens at

taga-panood ang dulang akmang-agitprop. Sa buong unang dekada hanggang sa
pagkakatatag ng Asamblea noong Oktubre 16, 1907, ang mga lathalain ang humalili sa
tulang pabigkas o pasalita, at dulang itinatanghal bilang instrumento ng kamalayang
mapagpalaya. Sa kabila ng mga paghihigpit, naging tanyag ang peryodiko’t magasin na
kinagiliwan—pagsambulat ng pagnanasang ipahayag ang tinitimping damdamin,
sentimyento’t pagnanasang makapagsalita’t makipagbalitaa’t makipagtalastasan sa
kapwa tungkol sa matinding pagdurusa’t paghangad ng ginahawa’t ligayang
ipinagkait ng mga Kastila sa mahigit tatlong dantaong pananakop at pagpapahirap sa
buong sambayanan.

Ang nobelang Banaag at Sikat (1904) ni Lope K. Santos at Pinaglahuan (1907) ni

Faustino Aguilar ay nagsilbing ekspirementong laboratoryo sa pagbuo ng
nasyonalistang kapangyarihan. Tiyak na hinimay at sinuri ang patriyarkong ugali at
pamantayan at kaugalian ng pamilya sa pagmamana ng ari-arian, sa panig ng
mayamang Meni at amang si Don Ramos. Tugma sa komento ni Jim Richardson, ang
sosyalismo ay ang legal na prinsipyong pagkakapantay-pantay, sa pangitain ng
liberalismong moralidad ng Kaliwanagan. Ito ay napatunayang mabisa sa pagkalat ng
ideyang anti-Kapitalista dahil 3,000 kopya ang naibenta sa loob lamang ng isang linggo
matapos nitong mailabas.

Mula sa nobelang "Pinaglahuan" na isinulat ni Faustino Aguilar, nagbigay daan

ito upang matanaw ng mamamayang Pilipino kung anong klaseng lipunan ang
ginagalawan nila sa panahon noon sa kamay ng mga dayuhang mananakop. Ang
alegorya na ito ay naglaro hindi lamang sa isang pokus na usapin ngunit dalawa; ang
usapin ng manggagawa at ang pag-iibigan nina Luis Gatbuhay at ni Danding na anak
ng isang makapangyarihan ngunit sugapa sa sugal na Don Nicanor. Marami ang
tumangkilik sa nobelang ito dahil una, nagpakita ito ng ibang klase ng pag-iibigan ng
dalawang bida sa kwentong sina Luis at Danding sa kabila ng mga balakid sa katauhan
ng isang mapagsamantalang si Rojalde at Don Nicanor na noo'y nalubog na sa utang.
Pangalawa at pinaka-importanteng pokus ng akda ay kung paano binigyang linaw ang
hindi kailanman malilipasang panahon na mga pangyayari sa lipunan na kasalukuyan
pa ring makikita sa bansang Pilipinas kung paano pagmalupitan ng mga mananakop na
Amerikano ang mga Pilipino dahil at para sa pera. Naging popular ang nobela kahit pa
may mga batas tulad ng Batas Sedisyon at Bandolerismo ang buhay noon sa panahong
iyon.
Bago pa man hayaan ng mga Amerikano ang Pilipinas sa pagkamit ng kalayaan,
mayroong mga batas sila na ipinatupad sa bansa at ito'y ang Payne-Aldrich Act sa
taong 1909 at Jones Law, taong 1916. Maraming mga awtor ang paniwala sa kaisipang
"Kung makikilala lamang ang katapangan at kadakilaan ng Pilipinong marunong
magsakripisyo para sa halimbawa ng Estados Unidos, bibigyan ng kasarinlan ang
Pilipinas." na kung titignan ay may koneksyon sa akda ni Lazaro Francisco na "Ang
Beterano". Matapos ang ilang taon at ilang mga pag-aalsa/pakikibaka na nauwi sa
madugong tagpo sa bansa ay sa wakas, nakuha rin ng Pilipinas ang kasarinlan at ang
bagong malasariling pamahalaan na mas kilala sa tawag na pamahalaang Komonwelt
ay ipinanganak. Ibinatay ang ganitong klase ng pamahalaan sa batas Tydings-
McDuffie. Ang mga pangulong naupo sa ilalim ng pamahalaang Komonwelt ay sina
Manuel Quezon, Sergio Osmeña, at Manuel Roxas.
Mula sa mga gawa ng mga sikat at makasaysayang awtor tulad ni Lope K.
Santos at ilang mga kasabayan nito, masasabing mababakasan ang mga ito ng
impluwensyang hatid ng mga Griyego-Romanong pantas. Isa ito sa rason kung bakit
masasabing hindi na maiaalis sa bansang Pilipinas ang mga bakas na iniwan ng mga
dayuhang nanakop rito. Kaya't kung ang pag-uusapan ay ang modernidad ng lipunang
Pilipino ay maaari itong hatiin sa dalawa; realistiko at popular. Kung saan, ang pagka-
popular ay batay sa kakayahang umintindi ng masa, gamit ng anyo ng kanilang
komunikasyon, at ang hayagang pagsasabi ng kanilang paninindigan. Habang ang
realistiko'y nakabatay sa konkretong pagtingin, sanhi ng mga pangyayari'y inilalatag, at
nakabase ito sa pagtingin ng mga naghahari.
Nakilala ang nagngangalang Batute noon dahil sa nausong timpalak-balagtasan
taong 1924 kung saan ang mga tinatalakay nya'y umiikot sa isyung pampulitika ng
bansa at ang kapitalistang milyu sa kalunsuran. Mas lalo itong sumikat dahil sa mga
makabagong teknolohiyang imprenta na nagdulot sa kanya bilang isang negosyanteng
makata dahil sa pagka-aliw sa kanyang mga gawa ng masa. Ngunit ang ganitong
pribilehiyo'y nag-udyok upang malagay sa alanganin ang kanyang buhay. Nariyan
nang pinagmulta at naisakdal sya dahil sa pagtuligsa sa isang guro noon na si Mrs. J. F.
Oliver. Isa sa mga likha ng makatang si Batute ay ang "Ang Bayan Ko" na nilapatan ng
musika ni Constancio de Guzman na isinama sa sarswelang gawa ni Severino Reyes na
"Walang Sugat". Bispera ng pamumuno ng diktadurang Marcos Ang Pilipinas, sumulat
ng kanyang "Kung Tuyo Na Ang Luha Mo, Aking Bayan" si Amado Hernandez na syang
tumulak at nagpaningas lalo sa nag-aalab na damdamin ng mga demonstrador noon ng
"First Quarter Storm".
 Maliban kina Batute at Hernandez na ginamit ang sining sa larangan ng
pagsusulat at pasalitang tula, umalingawngaw din ang isa pang pangalan, Benigno
Ramos na syang tinuturo bilang kumatawan sa kontra-gahum na pag-aalsa taong 1930-
1940. Nagsimula sya bilang kalahok sa balagtasan, naging tagasalin na empleyado sa
senado, at pagtatalikod sa pamahalaang Komonwelt dahil sa pagtutol nya sa klase ng
pamamalakad ni Quezon sa ilalim ng pamahalaang ito. Matapos nito'y ginugol na ni
Ramos ang kanyang oras sa lingguhang pahayagang "Sakdal" na syang kumukontra sa
oligarkiya at kapitalistang Amerikano. Nagtatag sya ng Lapiang Sakdalista laban sa
Partido Nacionalistang grupong kapitalista. Kinilala rin bilang "poeta revolucionario" si
Benigno Ramos dahil sa kanyang mga gawa na may katangiang realistiko'y popular na
syang susi upang hikayatin ang masa na magtanong, sumuri, at manghinala sa mga
balikong pamamalakad. "Ang pag-aalsa at pagkakaisa ay sagot sa kung paano
nagbabago ang buhay," ika nga.
Sa isinulat ni Hernandez na "Aklasan" sa aklat niyang "Kayumanggi", litaw na
litaw ang kaisipang "Kung hindi matatapos o maitatama ang balikong pamamalakad,
sisibol ang isang digmaan." Batay sa huling taludtod ng kanyang obra, nakapupukaw
atensyon ang laman ng mga iyon na kung saan naglalarawan ito ng mga pang-
aalipin/hindi patas na pagtrato ng mga namumuno sa nasasakupan na kung ituring ay
mga hayop kaysa manggagawang Pilipino kaya't kung ito'y magpapatuloy pa ay
babangon ang pagmamahal sa bayan na susi sa pagsisimula ng bagong himagsikan.
Nabanggit rin banda roon sa huling linya ng taludtod ang ngalang "bagong Hesus"
kasama ng salitang "paggawa" na nangangahulugang tulad ng Panginoon na dumanas
ng pagpapahirap na hindi makatarungan ay syang daan para sa katubusan sa huli.

Dahil sa mga naglipanang mga gawain at personalidad na matapang na

sumalunggat sa mga Amerikano sa panahon noon, dagdag riyan ay si Brigido
Batungbakal na gumawa sa kwentong "Aklasan". Ang kwentong ito ay umiikot sa
relasyong sosyal, nagtataglay rin ng realistiko'y pagka-popular, na susi sa kung paano
ang sama-samang pagtutulungan ay makapagpabago sa daloy ng buhay.

Sa mga taon mula 1930 hanggang 1942, umusbong ang mga usaping naka-sentro
sa lipunan, kasabay nito ay ang pagkakatatag sa Philippine Writers League taong 1939
na pinamunuan ng mga intelektwal tulad nina Federico Mangahas, Teodoro Agoncillo,
Salvador Lopez, Manuel Arguilla, Arturo Rotor, at iba pa. Nakabuod sa akdang
"Panitikan at Lipunan" ni Lopez ang ilang maseselang suliranin ng bansa. Mula naman
sa isinulat ni Teresita Gimenez Maceda na pinamagatang "Mga Tinig Mula sa Ibaba",
tinalakay nya sa ikatlong kabanata ng kanyang libro ang tradisyong katutubo at
radikalismo ni Pedro Abad Santos na Partido Sosialista.

Ang moderninad ng bansang dinungisan ng mga dayuhang mapagsamantala ay

maaaninag sa mga likha ni Carlos Bulosan tulad ng nobelang "The Cry and the
Dedication" at tulang "If You Want to Know What We Are". Si Carlos Bulosan ay isa
lamang sa mga manggagawang Pilipinong kinontrata ng mga pabrika at plantasyon na
tumungo sa Estados Unidos noong 1930. Doon, nakilala nya ang ilang kapwa Pilipino
na tulad nyang kontra-egemonya/kumakaliwa sa pamamalakad ng mga Amerikano sa
Pilipinas.

Ang babasahing “Pilisopiyang Pang-ekonomiya nina Recto, Tañada at at

Diokno: Isang Paghahabi” na isinatitik ni Dr. Bernardo N. Sepeda ay naglalaman ng
mga hinabing kaisipan sa ekonomiya at kaunlarang pang-ekonomiya nina Claro M.
Recto, Lorenzo M. Tañada at Jose W. Diokno, tatlo sa mga kinikilalang kontemporaring
makabayang Pilipino.
Ang babasahin ay nahahati sa tatlong (3) bahagi. Ang unang bahagi ay
patungkol sa konsepto ng ekonomiya, maging ang mga katangian nito at ang mga
nagpapatakbo o mas kilala na mga ekonomista. Konsepto ng kaunlarang pang-
ekonomiya, mga patakaran at papel ng mga banyagang namumuhunan sa bansa ang
tungkol sa ikalawang bahagi. Ang ikatlo at huling bahagi ay naglalaman ng mga
hamon at mungkahi kaugnay ng mga prinsipyong pang-ekonomiya.

Maraming isinasaalang-alang na katangian upang matawag na isang ekonomiya.

Una, ito ay isang malayang ekonomiya Ang ekonomiyang malaya ay isang
ekonomiyang hindi umaasa o nakasandig sa ekonomiya ng ibang bansa upang
umunlad. Binanggit muli ni Diokno ang sinabi ng isang Pilipinong bayani na si Mabini,
“ang isang bayang ang ekonomiya ay nakaasa sa iba ay hindi maituturing na tunay na
malaya”. Idinagdag pa niya na ang bansang dinodomina ng mga dayuhan ay
nagpapayaman ng mga dayuhan at ilang mga mamamayan, ngunit hindi ang mga
manggagawa. Mahirap ang ating bansa dahil mayroon tayong ekonomiya at politika na
mga dayuhan ang nangingibabaw. Kung naging malaya lamang ang mga Pilipino mula
sa pananakop ng mga dayuhan sa apat na siglong taon, makakahanap sila ng mga
maayos na pamamaraan upang mapaunlad ang pang-ekonomiyang kakayahan para
makamit ang mataas na antas ng pamumuhay at kasaganahan.

Pangalawa, dahil malaya, ang ekonomiya ay nagsasarili at dapat mga Pilipino

ang namamahala at nagpapatakbo. Isinaad ni Tañada na dapat mga Pilipino ang tunay
at hindi “huwad” na mga boss sa pagbuo ng patakarang pang-ekonomiya. Lalong higit
sa mga patakaran ng industriyalisasyon at sa paghahati ng mga kita at yaman ng bansa.
Tinuran naman ni Recto na kailangang kontrolin ng mga Pilipino ang sariling likas na
yaman upang matugunan ang kapakanan at pangangailangan ng mga Pilipino. Aniya,
kailangang umasa ng mga Pilipino sa sariling pagpapasya, tama man o mali,
kakayahan at katalinuhan. Ipinahayang naman ni Diokno na dapat ang Pilipino ang
sariling amo at hindi alipin ninoman. Mga Pilipino ang magdedesisyon kung ano ang
mga babagtasing tadhana at paano ito babagtasin. Pilipino ang may kapangyarihan na
pamahalaan ang mga panloob at panlabas na gawain.

Pangatlo, dapat ay may pagkakaugnay-ugnay ang apat na sektor na bumubuo

rito: ang likas na kayamanan at kakayahan sa paggawa; ang laki at bisa ng mga
kagamitan; ang pamamaraan o teknolohiya ng pagsasama-sama ng paggawa;
pagpapaunlad ng likas na yaman, paggawa at puhunan. Sa madaling sabi, ang mga
hilaw na materyales mula sa mga bukiran, minahan, kagubatan, at karagatan ay dapat
na mapunta at magamit ng mga industriya upang linangin at pagyamanin sa loob ng
bansa upang hindi na kailangan pang umangkat sa mula sa ibang bansa. Sa tulong nito,
hindi na kailangan pang mangibang bansa ng mga Pilipino dahil mayroon ng mga
trabaho na maibibigay sa kanila. Dahil din dito, yayabong ang agrikultura at industriyal
na ekonomiya ng bansa. Ngunit, upang mangyari to, malaki ang papel na gagampanan
ng mga Pilipinong namumuhunan.

Ikaapat ay ang pagiging maka-Pilipino ng ating ekonomiya. Ayon kay Recto,

kung hindi magiging maka-Pilipino ang ekonomiya ng bansa, imposibleng maabot-
kaya ng maraming Pilipino ang mga pakinabang mula sa mga nasabing industriya.
Dagdag ni Diokno, ang layunin ng pagiging maka-Pilipino ng ekonomiya ay upang
matugunan ang mga pangangailangan ng mga Pilpino nang sa gayon ay maiangat
kanilang estado sa buhay at lumiit ang pagitan ng mga mayayaman at mahihirap. Ibig
nitong sabihin ay palalawakin at pauunlarin ang kabuhayan ng mga Pilipino gamit ang
sariling yaman at talino na magreresulta sa pagkamit nila ng mas mainam na buhay. Ito
ang ekonomiya ng mga Pilipino para sa mga Pilipino. Ang ganitong uri ng ekonomiya
ay nangangailangan ng mga makabayang namumuno at ekonomista. Tulad ng
binanggit ni Diokno, hindi kailangan ng ekonomiya ng Pilipinas ang mga teknokrat
bagkus mga ekonomistang may kamalayang panlipunan at mulat sa kondisyon ng
politika.

Bilang konklusiyon, ang ekonomiyang kailangan natin ay dapat na makabayan,

nagsasarili, magkakaugnay-ugnay at maka-Pilipino, isang ekonomiya na ang tunguhin
ay tunay na kaunlarang pang-ekonomiya para sa lahat ng Pilipino.

Kung kaunlarang pang-ekonomiya, ayon kay Diokno, ang pag-uusapan, ang

dapat pag-usapan ay ang pagpapahusay ng antas ng pamumuhay ng lahat ng tao hindi
lang ang pagpapayaman ng mga namumuno. Isinalaysay ni Diokno na ang kaunlaran
ay hindi sinusukat sa yaman o bilang ng mga modernong makinarya at teknolohiya.
Hindi rin sukatan ang mga nagtataasang gusali at imprastraktura maging sa mga
matitibay na tulay. Hindi rin sa dami ng mga pabrika lalo na kung ito ay taga pakete
lamang ng mga parte na ginawa sa ibang bansa. Ang kaunlaran na tinutukoy ni Diokno
ay ang pag-unlad na humuhubog ng mas mainam na buhay para sa sambayanan.
Dagdag pa niya, ang pang-ekonomiyang paglago ay hindi katumbas ng tunay na
kaunlaran sapagkat ang pagtaas ng GNP at pambansang kita ay hindi
nangangahulugang mainam na buhay para sa mamamayan.

Bilang isang mahirap na bansa, kailangang igiit na ang mga Pilipinas ang dapat
na gumawa at magpasa ng mga patakaran sa pag-unlad dahil kung patuloy paring
makikialam ang mga banyagang bansa at mga internasiyunal na institusyon, hindi
kailanman mapapaunlad ang Pilipinas at sariling sambayanan dahil patuloy paring
ibabalewala ang mga pangangailangan ng mga mahihirap. Sa ganitong kalakaran,
patuloy na yayaman ang mga mayayamang bansa at maghihirap ang mga mahihirap
na bansa.

Iginiit ni Diokno na kung hindi ilalagay sa kamay ng mga Pilipino ang

pagkontrol sa mga patakaran ng bansa tungo sa kaunlaran, hindi kailanman
mapapaunlad ang mga sarili at buong sambayanan. Isinusulong din niya ang
makabayang kaunlaran at sinabing “kung walang kaunlarang pagkamakabayan, hindi
magkakaroon ng tunay na pang-ekonomiyang kaunlaran”. Kung ito ay makabayan,
magiging maka-Pilipino rin ito. Nangangahulugan ito na lahat ng Pilipino at hindi iilan
lamang ang makikinabang sa kaunlaran ng bansa. Inilalayon nito na wakasan ang
kahirapan upang matugunan ang mga pangangailangan sa sariling kaparaanan ng mga
Pilipino. Ngunit, ang mga Pilipino ay dapat na aktibong makisangkot. Hindi lamang
sila tagatanggap bagkus katulong din sa pagbuo ng isang mainam na buhay para sa
lahat. Ang layon ng pag-unlad ay mapayabong ang likas na talino ng mga Pilipino
upang makamit ang mas mainam na buhay na nangangailangan ng pagsandig sa
sariling kakayahan at talino para sa buong sambayanan.

Maraming inihaing estratehiya upang magkaroong ng kaunlarang pang-

ekonomiya. Mayroong mga inihain na estratehiya si Diokno, at ilan sa mga ito ay ang
sumusunod:

1. Pagpaplano hindi lamang sa paglago ng produksyon bagkus para rin sa

pagkonsumo at pamamahagi na nangangailangan na tukuyin ang minimum na
antas ng pamumuhay na dapat sa mga Pilipino;
2. Gawing prayoridad ang pagtatatag ng industriya ng bakal at asero gamit ang
mga malawak na minahan ng bakal at uling;
3. Sentralisasyon sa industriya ng capital intensive gaya ng industriya ng bakal at
asero at pagpapakalat ng ng mga industriyang industriyang pangkonsumong
produkto na dapat ay pagmamay-ari ng mga kooperatiba at maliliit na pamilya;
4. Pagtataas sa sahod ng mga manggagawa;
5. Sosyalisahin ang sistema ng pananalapi;
6. Malawakang reporma sa lupa;
7. Pagbibigay solusyon sa mga suliraning pang-ekonomiya tulad ng pag-aaksaya,
katiwalian, sobrang pagtaas ng presyo ng inaangkat, maluhong konsumo, dollar
salting, pamumuslit at kawalang trabaho;
8. Pagpapatayo ng mga pampublikong hospital sa buong bansa, mga murang
pabahay, kalye sa mga baryo, mga hostels na pinapatakbo ng pamilya, at
bawasan ang pagkonsumo ng pampublikong “goods” sa pamamagitan ng
pagbibigay ng libreng edukasyong pampubliko at iba pa sa mga sektor na may
mababang sahod sa lipunan.
 9. Paggamit ng mga bagong anyo ng pagkonsumo ng enerhiya gaya ng mga
organiko kaysa sa mga fossil fuels na pataba, mga bus at mass transit kaysa mga
pribadong kotse, at kahoy at uling sa pagpapainit kaysa mga produktong
petrolyo.

Idinagdag ni Diokno ang mga sumusunod sa isa pang sulatin.

1. Kailangang humanap ng mga lokal na pamalit sa mga inaangkat upang

makatipid ng sapat na dolyar na ipambabayad sa utang;
2. Siguraduhin na ang lahat ng uutangin ay magagamit at magiging kapaki-
pakinabang sa hinaharap. Kailangan din na magpasok ng sapat lamang na
dolyar upang ipambayad sa utang.
3. Kailangang palakihin ang domestikong pamilihan sa pamamagitan ng pagtataas
ng produktibidad at kita ng mga magsasaka at manggagawa.
4. Pagtuunan ng pansin ang paggamit ng mga hilaw na materyales upang
makagawa ng mga pangangailan ng sambayanan.
5. Siguraduhin na ang mga bagong negosyo na tutugon sa mga patakarang
nabanggit sa itaas ay pag-aari ng pamahalaan ng mga Pilipino.

Sa mga hakbanging nabanggit, nais ni Diokno na maging industriyalisadong

bansa ang Pilipinas sa abot ng makakaya ng mga Pilipino. Ito ay abot-kamay ng mga
Pilipino ngunit kulang lamang sa determinasyon ang mga taong may hawak ng
kapangyarihan at mabigat ang loob nilang magsakripisyo upang makamit ito. Dagdag
pa niya, kayang maging industriyalisadong bansa ng Pilipinas dahil lahat ng mga
kakailanganin ay nasa bansa na; likas na yaman, yamang tao, puhunan at maging
teknolohiya.

Tinalakay din sa babasahin ang papel ng mga banyagang namumuhunan. Sa

Joint House Resolution No. 2 na itinakda ni Diokno noon sa Senado, nakasaad ang mga
sumusunod na patakaran:

1. Ang patakarang panlabas ay pundamental na instrument ng kaunlarang

panlipunan;
2. Ang rehiyonal na kooperasyon na nakabagay sa pambansang interes ay dapat
isulong upang masiguro ang pakikipag-unawaan at pakikipag-kolaborasyon sa
ating mga kalapit bansa;
3. Ang pang-ekonomiyang patakarang panlabas ay dapat magsikhay tungo sa pag-
iiba-iba ng mga pinanggagalingan ng ating inaangkat at ng pamilihan para sa
mga produktong ating iniluluwas;
4. Gawin dapat ang lahat ng makakaya upang magkaroon ng mga ugnayang
pangangalakal sa pinakamaraming bansa kung maaari at magpanatili ng
balanseng pangangalakal sakanila;
 5. Ang banyagang pamumuhunan ay maluwag na tinanggap upang tumulong sa
pang-ekonomiyang kaunlaran ng bayan. Subalit hindi ito dapat hayaang
dominahin ang ekonomiya o ang alinman sa mga estratehikong larangan nito.

Hindi laban sa mga banyaga ang mga isinusulong na pang-ekonomiyang

kaunlaran ni Diokno. Ang iniisip niya lang, hindi dapat maging hadlang ang mga
banyaga sa upang maging isnag maunlad at modernisado ang Pilipinas. Ayon sakanya,
ang mga banyagang namumuhunan ay inaasahang magiging mabuting kapitbahay,
igagalang ang mga tradisyong at kultura ng bansa, higit sa lahat ang pagkakapantay-
pantay ng lahat. Sa gayon, dapat na tratuhing kapantay ng mga Pilipino ang mga
banyagang namumuhunan at hindi dapat na mas paboran kaysa mga Pilipinong
namumuhunan. Sa madaling sabi, maluwag na tatanggapin ang mga dayuhang
namumuhunan bilang katuwang at hindi katunggali; bilang panauhin hindi bilang mga
amo. Ngunit, bago tanggapin, kailangan muna nilang lumampas sa apat (4) na sukatan:

1. Kailangan ba ng ekonomiya ang produkto o serbisyo na dadalhin?;

2. Kung kailangan, hindi ba kaya ng bansa na gumawa ng katulad na produkto
gamit ang sariling mga hilaw na materyales?;
3. Kung hindi kaya ng bansa, meron pa bang ibang paraan upang makakuha ng
mga produkting iyon? Halimbawa ang pagpalisensiya;
4. Panghuli, kung hindi kaya, kailangang alamin ang magigigng epekto ng
produkto o serbisyong iyon sa kalikasan? Pag-empleyo? Sa palitang panlabas?
Gaano kalaki ang lokal na pautang ang kailangang kunin? Pwede bang mas
maiging gamitin ang pautang na iyon sa ibang proyekto.

Mapapansin ang paninindigan ni Diokno sa pagsasarili ng ekonomiya ng

Pilipinas. Hangga’t maaari, gawin muna ang lahat ng makakaya at paraan upang
umaasa sa sariling likas na yaman at paggawa, upang pandayin ang kaunlaran ng
Pilipinas.

Ang huling bahagi ng babasahin ay ang paghahabi ng mga diwa. Sa mga

ipinaliwanag, makikita na nakabatay sa marubdob na pagkamakabayan ang kani-
kanilang pang-ekonomiyang pilosopiya. Ipinakita rin ang mataas nilang pagturing at
pagturing sa kakayahan ng mga Pilipino na buuin ang sariling buhay at kaunlaran, may
matanggap man mula sa mga banyaga o wala. Mahalaga ring salik ang kasaysayan sa
kanilang mga kaisipan. Ang tugon nina Recto, Tañada at Diokno ay hindi iba sa naging
tugon ni Dr. Jose Rizal at Mabini – kalayaan, kasarinlan at mas mainam na buhay para
sa mga Pilipino. Sinimulan ni Recto ang isang makabayang krusada upang alisin ang
kontrol ng mga dayuhan sa lahat ng aspeto ng lipunan noon. Ayon sa kanya, ang pang-
ekonomiyang pagkamakabayan ay ang adhikain, kagustuhan at pagnanais ng isang
bayan na paunlarin ang kanyang materyal at kultural na kalagayan sa pamamagitan ng
sariling talento, kakayahan, at walang humpay na paggawa para sa kapakanan ng
buong mamamayan. Isa si Tañada sa mga tumanggap ng sulo ng pagkamakabayan,
kaya halos pareho ang kanyang paninindigan. Hindi kataka-taka ang pagkakatulad ng
kanilang mga kaisipin, subalit ayon kay Diokno, si Recto ang unang nagpatuloy upang
ang pagiging pagkamakabayan ay maging kagalang-galang at sa huli ay maging
katanggap-tanggap. Para sa tatlong kontemporaring makabayang ito,
industriyalisasyon sa ilalim ng pamamalakad ng mga Pilipino ang dapat tunguhin ng
ating ekonomiya.

Ipinapahayag dito na may hangarin silang tatlo na bumuo ng isang maunlad at

industriyalisadong ekonomiya para sa sambayanan na pinamamahalaan ng mga
Pilipino na may hangaring mabigyan ng mas mainam na buhay ang maraming
mahihirap na mamamayan. Ayon kay Diokno, kung nais nating baguhin ang takbo ng
ekonomiya, kailangang makamit muli ng sambayanan ang kanilang kalayaan at
soberanya. Ang soberanya na hindi lamang tumutukoy sa isang estado na malaya sa
diwa at sa batas bagkus isa ring bansa na ang kapangyarihan ay nasa pamayanan ng
mga mamamayan. Ang paggamit sa kapangyarihang ito ay malaking bahagi ng
pakikipaglaban para sa ekonomiyang makatutulong sa ating mga Pilipino. Kaugnay sa
pang-ekonomiyang kaunlaran ang pampolitikang pagbabago sapagkat ang “ekonomiya
ay hindi lamang kalapit ng pagpapalitan ng produkto bagkus ng pagganap din sa
kapangyarihan ng sambayanan”. Ito ang pinakamalaking hamon na ating kinakaharap,
hamon na sinuong nina Recto, Tañada at Diokno noong sila ay nabubuhay pa.

IV. INTERTEXTUALIDAD
Ang tatlong babasahin ay nagsasaad ng kabatiran kung paano mabubuo ang
isang lipunang pang-masa at paano naisakatuparan ang pagkakaroon ng isang
maunlad na bansa. Sa mga babasahin nakapaloob ang mga kahirapan sa
pagsasakatuparan ng pagbuo ng isang bansa.

Sa babasahing “Kontra-Moderninad: Pakikipagsapalaran sa Pagtuklas ng Sarili

Nating Mapagpalayang Kabihasnan”, nakapaloob dito kung gaano katutol ang ating
ang iba sa pagkakaroon ng modernisasyon ang ating bansa. Nagbigay ng mga rason
kung bakit kontra sa pag-modernisa ng ating bansa. Sa sumunod na babasahing
“Pilosopiyang Pang-ekonomiya” nina Recto, Tañada, at Diokno: Isang Paghahabi”,
maisasabuhay mo rito kung gaano nila ninanais ang pagiging isang malayang bansa ng
Pilipinas. Pinag-uusapan rito ang patungkol sa konsepto ng ekonomiya na kung saan
binibigyan nila tayo ng gabay kung paano natin makakamtan ang isang masaganang
ekonomiya. Para kina Diokno, Tañada, at Recto, sa ating mga Pilipino nakasalalay ang
pagsasa-ayos, at pag-unlad ng ating ekonomiya. Maaari rin tayong manghingi ng
tulong sa iba ngunit ito ay may limitasyon lamang. Ang babasahing ito ay nagsasaad ng
pagkakaroon ng modernisasyon ng ating bansa sa ekonomiyang aspeto. Ang huling
babasahin ang “Ang Balangkas ng Multikulturalismo at ang Pagbubuo ng Bansang
Pilipino”ni Feorillo Petronilo Demeterio III, ay naglalaman ng pagbuo ng isang lipunan
ng ating bansa. Makikita rito ang kasaysayan ng ating lipunan bago tayo masakop ng
mga dayuhan at kung ano ang ating bansa matapos ito mabahiran ng
multikulturalismo, at nagkaroon ng isang lipunang Pilipino.

Ang mga babasahin ay nagpapakita ng iisang hangarin ng pagsasabuo ng isang

lipunan. Isang maayos at saganang lipunan na hindi pinanghahawakan ng mga
dayuhan. Isang matinong bansa na hangad ay pagkaka-ayos ng bawat lugar nito.
Pagsasakatuparan ng mga bagay na kakayanin ng ating bansa na hindi hihingi ng
tulong sa mga dayuhan.

V. KONKLUSYON

Nag-umpisa ang pagsususuri na ito ay may layunin na malaman ang mga

pangyayari sa Lipunang Pilipino ng ating bansa. Kung saan ito’y naglalaman ng mga
babasahin na kapukaw-pukaw sa mata at imahinasyon ng mga mambabasa. Ito ay
naghayag ng mga bagay na maaaring makatulong sa pag-unlad ng bansa. Ang
pagsusuring ito ay nagbubukas sa isipan ng mga Pilipino tungkol sa kasaysayan ng
pagbuo ng bansa. Simula sa pag-kontra ng ating mga bayani sa pag mo-modernisa sa
ating bansa, sa pagbuo ng multikulturalismo, at sa pagkakaroon ng maunlad na
ekonomiya.

Una pa lamang ay tutol na ang mga bayani sa pag-modernisa ng ating bansa

dahil sa maraming mawawala at mababago sa kultura at sa ating bansa. Karamihan na
rin sa mga Pilipino ang hindi sang-ayon sa uri ng modernidad ng bansa kung saan may
nagbago tulad na lang ng maraming mga Pilipino ang nangibang bayan, nagkaroon ng
kahirapan maging sa mga katutubong Pilipino. Nagkaroon ng hindi pantay na pagtrato
sa bawat Pilipino. Umusbong din ang pagkakaroon ng multikulturalismo sa bansa, na
nakapagbago sa pag-uugnayan ng bawat Pilipinong mamamayan. Nagkaroon ito ng
mga kaguluhan na nag udyok sa mga Pilipino na maghimagsik tulad ng MILF at
MNLF. Nagkaroon din ng pagsasabuhay patungkol sa pag-papayaman ng ating
sariling ekonomiya na dapat magbibigay-daan upang tayo mismo ang mamuno sa sarili
nating bansa.
Sa pagpapahayag ng mga babasahin ang ipinapakita nito ang mga saloobin at
opinyon ng mga manunulat at ng nakararami tungkol sa pagsasabuo ng isang
Lipunang Pilipino. Ito ay nagkaroon ng positibo at negatibong epekto sa ating lipunan.
May mga balangkas na hindi kakayanin upang paunlarin ang bansa. Sa ekonomiyang
aspeto pa lamang ay talo na ang Pilipinas sapagkat mas lamang ang karapatan ng mga
dayuhan sa ating bansa kaysa sa ating mga Pilpino na nakatira mismo sa sariling lupa
na ating sinilangan. Kung kaya’t nagbigay ng mga panukala ang mga manunulat kung
paano maisasakatuparan ang pagbuo ng lipunang Pilipino.

VI. MGA REKOMENDASYON

A. Para sa pamahalaan, mas pagtuunan nila ng pansin ang problema patungkol sa
ekonomiya. Bigyang priyoridad ang mga local na produkto kaysa sa mga
dayuhan.

B. Para sa mga historyador, na nawa’y maintindihan nila ang lawig at sakop ng

ating Lipunang Pilipinp.

C. Sa mga nagsuri o magsusui, ipagpatuloy o palawakin pa ang pag-aaral na ito

tungo sa pagtuklas sa mga bagong kaalaman at pagbabahagi nito sa iba na
maaaaring makatulong sa pagpapalawak ng kaalaman sa para sa iba.