5

Republika ng Pilipinas
Kagawaran ng Edukasyon
Rehiyon III
SANGAY NG ZAMBALES

FILIPINO
Kagamitan sa Pinatnubayang
Kasanayang Pampagkatuto
Paggawa ng Dayagram
ng Ugnayang Sanhi at Bunga
Ikaapat na Markahan – Unang Linggo
( Aralin 1 )
FILIPINO – Ikalimang Baitang
Kagamitan sa Pinatnubayang Kasanayang Pampagkatuto
Paggawa ng Dayagram ng Ugnayang Sanhi at Bunga
Ikaapat na Markahan – Unang Linggo

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng kagamitan. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito. Walang anomang
parte nito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan nang walang pahintulot sa
Kagawaran.
Bumuo sa Pagsulat ng Kagamitan
sa Pinatnubayang Kasanayang Pampagkatuto

Manunulat: Estifanio P. Asinas Jr.

Editor: Flordeliza A. Dela Cruz
Eva Parquez
Tagasuri: Marie Ann C. Ligsay PhD
Marites D. Antolin
Elvis A. Domingo
Tagaguhit / Tagalapat: Jhunel Ceazar A. Alejo
Tagapamahala: Ma. Editha R. Caparas EdD
Leonardo D. Zapanta EdD, CESO V
Michelle Ablian-Mejica EdD
Manolito B. Basillio EdD
Ma. Lilybeth M. Bacolor EdD
Garry M. Achacoso
Rachelle C. Diviva

Inilimbag sa Republika ng Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon

Rehiyon III
Pansangay na Tanggapan ng mga Paaralan ng Zambales
Zone 6, Iba, Zambales
Tel./Fax No. (047) 602 1391
E-mail Address: zambales@deped.gov.ph
Website: www.depedzambales.ph
 Paggawa ng Dayagram
ng Ugnayang Sanhi at Bunga

Panimula

Nasubukan mo na bang magkaroon ng problema o suliranin? Paano mo ito

nabigyan ng solusyon? Ano ang naging sanhi ng iyong suliranin? Nagkaroon ba ng
magandang bunga ang iyong pagpapasiya. Kung ganoon ikaw ay may isang matibay
na kaisipan sa maayos na pagpapasiya.

Makatutulong ang kasanayang pampagkatuto na ito na malinang ang

kakayahan sa pagagawa ng dayagram mula sa sanhi at bunga ng tekstong
napakinggan.

Kasanayang Pampagkatuto

Nakakagawa ng dayagram ng ugnayang sanhi at bunga mula sa tekstong

napakinggan. (F5WG-IVa-d-22)

Mga Layunin

Sa pagtatapos ng Kagamitan sa Pinatnubayang Kasanayang Pampagkatuto

na ito, ikaw ay inaasahang:

1. natutukoy ang sanhi at bunga sa bawat pangungusap;

2. nasusuri ang ugnayang sanhi at bunga mula sa tekstong napakinggan; at
3. nakagagawa ng dayagram ng ugnayang sanhi at bunga mula sa tekstong
napakinggan.

1|Pahina
 Balik-Aral

Panuto: Pagtambalin ang larawan upang maipakita ang ugnayan ng bawat isa. Isulat
ang sagot sa sagutang papel.

1. A.

2. B.

3. C.

4. D.

5. E.

2|Pahina
 Pagtalakay sa Paksa

Panuto: Tingnan ang larawan ng mga taong naapektuhan ng malalang sakit, ano
ang masasabi mo tungkol dito? Magbigay ng dalawang pangungusap.

_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________

Paalala:
Ang teksto ay babasahin ng
tagapagdaloy o kasama sa bahay.

Bagyo
ni Estifanio P. Asinas Jr.
Angel C. Manglicmot Memorial E/S
Dahil sa hagupit ng bagyo, ang pamilya ni Mang Karyo ay tila nawalan ng
pag-asa para bumangon muli, sapagkat nasira lahat ng kanilang ari- arian at
kabuhayan. Hindi nila alam kung paano mag uumpisa sa kanilang panibagong
buhay. Malalim ang iniisip ng bawat miyembro ng pamilya kung paano
sila magsisimula.

3|Pahina
 Si Marco ang bunsong anak ay nakaisip kung paano kumita ng pera, lahat
ng mga patapon na bagay sa kanilang lugar dahil sa nagdaan na bagyo ay kaniyang
inipon at ipinagbili.

Mula sa kaniyang pinagbilihan nakaipon si Marco,

kaya nakaisip siya ng isang munting negosyo. Nagtinda
siya ng fishball at kikiam sa harap ng kanilang bahay
upang makatulong sa mga gastusin sa pamilya, laking
tuwa ng kaniyang mga magulang ang abilidad ni Marco.

Lumipas pa ang mga araw at buwan ang munting

negosyo ni Marco ay lumago at naging isang karenderya.
Dahil sa sipag ni Marco ang kabuhayan ng pamilya ay unti-
unting nakabangon.

“Walang nakakaaalam kung kailan darating ang sakuna. Dapat maging

handa sa lahat ng oras’’ pagmamalaking wika ni Marco.

Pamatnubay na mga Tanong:

1. Sino ang tinutukoy sa teksto na maabilidad?
2. Ano ang dahilan kung bakit nawalan ng kabuhayan ang pamilya?
3. Saan nanggaling ang perang naipon ni Marco?
4. Ano-ano ang mga itininda ni Marco sa harap ng kanilang bahay?
5. Paano nakabangon sa sakuna ang pamilya ni Mang Karyo?

Nais mo bang malaman kung ano ang tinatawag na sanhi at bunga? Kung
ganoon maupo ka nang maayos at hawakan ang Kagamitang Pampagkatuto na ito
at magpatuloy tayo sa pagtalakay para sa iyong pagkatuto.
]

Nagtinda ng fishball at kikiam sa harap ng kanilang bahay upang makatulong

sa gastusin sa pamilya.

SANHI BUNGA

Nagtinda ng fishball at kikiam sa upang makatulong sa gastusin sa

harap ng kanilang bahay pamilya

Ang sanhi ay nagsasaad ng kadahilanan ng pangyayaring naganap at ang

epekto nito ay pangyayaring tinatawag na resulta o bunga. Sa madaling salita may
pinag–ugatan ang pangyayari at dahilan dito ay nagkakaroon ng ugnayan ang bawat
pangungusap.

Ang dalawang ito ay pinag-uugnay ng mga sumusunod na hudyat tulad ng

dahil, kung, kaya, kasi, at kapag.

4|Pahina
Halimbawa:

Mula sa tekstong binasa bubuo tayo ng ugnayang sanhi at bunga.

Dahil sa hagupit ng bagyo, ang pamilya ni mang Karyo ay tila nawalan ng

pag-asa para bumangon muli, sapagkat nasira lahat ng kanilang ari arian at
kabuhayan.

SANHI BUNGA

• Dahil sa malakas • Nasira lahat ng

na hangin at kanilang ari arian at

Hagupit ng bagyo
ulan kabuhayan

• Ang pamilya ni • Para bumangon

Mang Karyo ay muli
nawalan ng
pag-asa

Narito pa ang isang halimbawa:

Madalas manigarilyo si Mang Panyong kaya lagi siyang inuubo at nilalagnat,

humihina na ang kaniyang immune system at nawawala na rin ang panlasa sa
pagkain.

Pag – aralan mo ang dayagram ng ugnayang sanhi at bunga.

Madalas Lagi siyang

manigarilyo si inuubo at
Mang Panyong nilalagnat

Humihina na ang
kaniyang immune Nawawalan na
system rin ng panlasa

SANHI BUNGA

Bisyo

5|Pahina
 Sa paggawa ng dayagram sa ugnayang sanhi at bunga, kailangan
magkaugnay ang pangungusap upang madaling maunawaan.

Ngayon, sukatin natin ang iyong natutuhan sa ating

talakayan.

Ihanda ang sarili para sa mga pagsasanay.

Gawain

Pinatnubayang Pagsasanay 1
Panuto: Kopyahin ang talahanayan na makikita sa ibaba. Tukuyin ang sanhi at
bunga ng bawat pangungusap at isulat ito sa tamang hanay. Gawin ito sa iyong
sagutang papel.

1. Siya ay pinarangalan dahil sa angking talino.

2. Nang umulan ng malakas lahat ay nagsilikas.
3. Hindi siya kumain ng almusal kaya sumakit ang kaniyang tiyan.
4. Matataas ang markang nakuha ni Poldo dahil masipag siyang mag-aral.
5. Dahil sa pagguho ng lupa sa paanan ng bundok maraming bahay ang nasira.
6. Maagang nagigising ang aking ina sapagkat nagluluto siya ng almusal ko.
7. Nagsisikap magtrabaho ang ama dahil sa kaniyang pamilya.
8. Ang taong masipag maghanapbuhay ay naghahanda para sa kaniyang
kinabukasan.
9. Unti-unting masisira ang likas yaman kung patuloy nating hindi
pahahalagahan.
10. Kumain ng masustansyang pagkain at sapat na tulog para malabanan ang
sakit.

6|Pahina
 SANHI BUNGA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Pinatnubayang Pagsasanay 2
Paalala: Ang teksto ay babasahin ng tagapagdaloy o kasama sa bahay.

Lockdown sa Barangay
ni Estifanio P. Asinas Jr.
Angel C. Manglicmot Memorial E/S

Labis ang pangamba ni Alex dahil isa ang

kanilang lugar sa anim na barangay na ipina-lockdown
ng munisipyo. Ayon sa kaniyang ina, ipinagbabawal
muna ang paglabas dahil may isang pamilya na
nagpositibo sa COVID-19.

Nahawa umano ang isang traysikel drayber sa

isang matandang babaeng naisakay nito dahil dito
naipasa ng ama ang virus sa kaniyang pamilya.

Muling ipinatupad ang isang tao lang ang lalabas sa bawat pamilya upang
maiwasan ang patuloy na pagkalat ng nasabing sakit. Ipinaalala rin sa lahat ang
pagsusuot ng face mask at pagdi-disinfect ng mga pinamiling gamit.

Panuto: Suriin ang bawat pangungusap batay sa tekstong napakinggan. Kopyahin

ang dayagram at isulat ang ugnayang sanhi at bunga. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.

1. Ang hindi pagsunod sa social distancing sa mga lugar na maraming tao ay

may posibilidad na magkahawaan.
2. Ipinagbawal ang paglabas dahil may isang pamilya na nagpositibo sa
COVID-19.
3. Naipasa ng isang traysikel drayber ang virus dahil naisakay niya ang
matandang babae.
4. Maraming nagkasakit dahil sa mabilis na pagkalat ng virus.

7|Pahina
 5. Muling ipinatupad ang isang tao lang ang lalabas sa bawat pamilya upang
maiwasan ang hawaan.

SANHI

Lockdown
sa
Barangay

BUNGA

Pang-isahang Pagsasanay
Paalala: Basahin ang teksto ng tagapagdaloy o kasama sa bahay.

Buhay Sa Ibang Bansa

ni Estifanio P. Asinas Jr.
Angel C. Manglicmot Memorial E/S

Sa labis, na kahirapan maraming

Pilipino ang nakikipagsapalaran sa ibang
bansa upang kumita ng pera para sa
pamilya. Tinitiis ang hirap at pangungulila
upang mabigyan nang maayos na buhay
ang pamilya.
Ngunit bakit nga ba maraming
Pilipino ang nais magtrabaho sa ibang
bansa at pinili na mawalay sa kanilang
pamilya? Isa lang ang sagot, oportunidad,
na baka sakaling guminhawa at
makahaon sa kahirapan.
Mahirap ang magtrabaho sa ibang bansa ngunit kinakaya ng marami para sa
kinabukasan. Maraming sakripisyo ang ginagawa ng mga OFW mabigyan lang ng
pangangailangan ang kanilang pamilya.
Ngunit sa kabila ng mga paghihirap na nararanasan sa ibang bansa ay patuloy
pa rin ang pakikipagsapalaran. Dahil sa pagiging matatag ng mga Pilipino ang
magandang katangian na maipagmamalaki.

8|Pahina
Panuto: Isulat ang sanhi at bunga sa pamamagitan ng dayagram. Isulat ang sagot
sa sagutang papel.

Buhay sa Ibang Bansa

Sanhi Bunga

Sa labis na kahirapan

Mabigyan lang nang maayos na

buhay ang pamilya

Mahirap magtrabaho sa
ibang bansa

Mabigyan lang ng
pangangailangan ang pamilya

Dahil sa pagiging matatag

ng mga Pilipino

9|Pahina
 Pagsusulit

Panuto: Gumawa ng sariling dayagram mula sa tekstong babasahin ng iyong

tagapagdaloy o kasama sa bahay. Magtala ng limang (5) ugnayang sanhi at bunga.
Isulat ang tamang sagot sa sagutang papel.

Sabado ng Umaga
Ni Estifanio P. Asinas Jr.
Angel C. Manglicmot Memorial E/S

Maagang nagising si Jane upang

tumulong sa kaniyang nanay sa paglilinis ng
bahay. Sa kaniyang paglabas, nakita niya ang
kaniyang kaibigan na may dala-dalang plastik
ng basura. Tinanong niya ito kung anong
gagawin sa plastik na may lamang basura.
Nagulat siya sa sinagot ng kaibigan. “Itatapon
ko ang mga basura doon sa may ilog,” sagot ng
kaniyang kaibigan. Dahil sa narinig, mabilis
na lumabas si Ana sa kanilang bahay upang
kausapin ang kaibigan.

“Naku! hindi ka dapat nagtatapon ng basura sa ilog sapagkat ipinagbabawal

ang pagtatapon doon. Iyan ang isa sa ordinansa ng ating punong barangay ang
sinomang mahuhuli ay magmumulta o may karampatang parusa. Hindi mo ba alam
ang maaaring maidudulot ng pagtatapon ng basura sa ilog? Maaari itong ikamatay
ng mga isda kung sila ay makakain ng mga plastik at goma mula sa basura. Maaari
ring maging dahilan ito ng pagbaha, dahil sa mga baradong estero na daluyan ng
tubig. Kung marumi ang tubig sa ilog magkakasakit ang mga taong gumagamit nito,’’
paliwanag ni Ana sa kaibigan.

“Ano pala ang gagawin ko sa mga basurang ito,” tanong ng kaibigan kay Ana.
“Ire-cycle mo ang mga basura, ibukod mo ang nabubulok sa hindi nabubulok at
maaring pakinabangan,” tugon ni Ana sa kaibigan.

Kinabukasan muling nagkita ang magkaibigan. Ana salamat sa iyo dahil sa

mga sinabi mo nagkapera kami, ibenenta namin ang mga bote plastik at lata”
masayang kwento ng kaniyang kaibigan. Simula noon hindi na nagtatapon ng
basura ang kaibigan ni Ana sa ilog.

10 | P a h i n a
 Pangwakas

Panuto: Punan ang patlang kung ano ang natutuhan mo mula sa aralin. Piliin mula
sa kahon ang tamang salita upang mabuo ang diwa ng talata. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.

wastong natutuhan pagbuo

sanhi at bunga pahayag pagsulat

Sa araling ito 1. ko ang wastong paggawa ng dayagram ng

ugnayang 2. sa tekstong napakinggan.

Gayundin ang kahalagahan ng 3. paggamit sa pangungusap.

Nakatutulong ang gabay sa 4. paggamit sa pag-ugnay ng sanhi at
bunga.

Higit kong natutuhan ang mga tamang 5. at usapin sa wastong

pakikinig sa bawat ugnayan ng pangungusap at paggawa ng dayagram.

Mga Sanggunian

Julian, Ailene. 2007. Pinagyamang Pluma 5: Wika At Pagbasa Para Sa Elementarya.

2nd ed. Quezon City: Phoenix Publishing House.

K-12 MELCS With CG Codes. 2020. Ebook. 1st ed. Pasig City: Depatment of
Education. https://commons.deped.gov.ph/melc_k12.

Raflores, Ester. 2005. Bagong Binhi Filipino: Wika at Pagbasa 5. 1st ed.
Valenzuela City: JO-ES Publishing House, Inc.

Santos, Bruce. 2009. Suhay 5: Wika At Pagbasa. 1st ed. Sta. Ana, Manila:
Vicarish Publication & Trading, Inc

11 | P a h i n a
 12 | P a h i n a
Balik-Aral Pang-isahang Pagsasanay
1. ulan - payong SANHI
2. aklat - bata 1. Sa labis na kahirapan
1. bahay - pamilya 2. Tinitiis ang hirap at pangungulila
3. daan - kotse 3. Mahirap magtrabaho sa ibang bansa.
4. papel - lapis 4. Maraming sakripisyo ang ginagawa ng
Pinatnubayang Pagsasanay 1 mga OFW.
1. BungaSiya ay pinangaralan 5.dhil sa pagiging matatag ng mga Pilipino.
Sanhi :dahil sa angking talino.
2. Sanhi:Nang umulan ng malakas BUNGA
Bunga:lahat ay nagsilikas 1. Maraming Pilipino ang
3. Bunga:kaya sumakit ang kaniyangtiyan. nakikipagsapalaran sa ibang bansa
4. Sanhi:hindi kumain ng almusal. 2. mabigyan lang nang maayos na buhay
5. Bunga:Matataas ang markang nakuha ni ang pamilya
Poldo Sanhi:dahil masipag siyang mag-aral. 3. ngunit kinakaya ng marami para sa
6. Sanhi:Dahil sa pagguho ng lupa sa paanan ng kinabukasan
bundok 4. mabigyan lang ng pangangailangan ang
Bunga : maraming bahay ang nasira. pamilya
6 Bunga:Maagang nagigising ang aking ina 5. magandang katangian na
Sanhi:sapagkat nagluluto siya ng almusal ko. maipagmamalaki
7 Bunga:Nagsisikap magtrabaho ang ama
dahil sa kanyang pamilya. Pagsusulit
8 Sanhi: Ang taong masipag maghanap buhay ay Sanhi
naghahanda 1. Maagang nagising si Jane
Bunga:para sa kanyang kinabukasan. 2. Ang pagatatapon ng basura sa ilog
9. Sanhi:Unti-unti nasisira ang likas yaman 3. Ang maruming tubig sa ilog
Bunga: kung patuloy nating hindi 4. Ibukod ang nabubulok sa hindi
pahahalagahan. nabubulok
10 Sanhi:Kumain ng masustansiyang pagkain at 5. dahil sa sinabi nagkapera kami
sapat na tulog
Bunga: para malabanan ang sakit Bunga
1. upang tumulong sa kaniyang nanay sa
Pinatnubayang Pagsasanay 2 paglilinis ng bahay.
1. Sanhi: Ang hindi pagsunod sa social 2. may multa o karampatang parusa
distancing sa mga lugar na maraming tao. 3. magkakasakit ang mga taong gagamit
Bunga: may posibilidad na magkahawaan 4. maaring pakinabangan
2. Sanhi dahil may isang pamilya ang 5. ibenenta ang mga bote ,plastic at lata
nagpositibo sa covid 19
Bunga: ipinagbawal ang paglabas Pangwakas
3. Sanhi: dahil naisakay niya ang matandang 1. natutuhan
babae 2. sanhi at bunga
Bunga: naipasa ng isang trysikel drayber ang 3. pagbuo
virus 4. wastong
4. Sanhi: dahil sa mabilis na pagkalat ng virus 5. pahayag
Bunga: maraming nagkasakit
5. Sanhi Tumutulong ako sa paglilinis ng bahay
Bunga: sapagkat ayaw kong nahihirapan ang
aking ina.
Susi sa Pagwawasto
 Pasasalamat
Ipinaaabot ng Pansangay na Tanggapan ng mga Paaralan ng Zambales ang
taos-pusong pasasalamat sa mga sumusunod, na nakapag-ambag ng tagumpay
para sa paghahanda, pag-unlad, pagtiyak ng kalidad, paglimbag at pamamahagi ng
Ikaapat na Markahang Kagamitan sa Pinatnubayang Kasanayang Pampagkatuto sa
lahat ng asignatura sa iba’t ibang antas bilang tugon sa pagbibigay sa mag-aaral ng
naaangkop na kagamitang pampagkatuto hango sa Pinakamahalagang Kasanayang
Pampagkatuto (MELCs) - ayon sa mga pagsasanay na nakabatay sa mga
pamantayan ng pinatnubayang kasanayan at tuwirang pagtuturo:
Una, ang Learning Resource Development Team na binubuo ng mga
manunulat at tagaguhit, sa kanilang iginugol na panahon at kakayahan upang
makabuo ng iba’t ibang kinakailangang kagamitang pampagkatuto.
Ikalawa, ang mga tagapatnugot sa nilalaman, tagasuring pangwika, at mga
tagasuring pandisenyo na maingat na nagwasto at bumuo sa lahat ng Kagamitan sa
Pinatnubayang Kasanayang Pampagkatuto upang matiyak ang kawastuhan at
katugunan sa mga pamantayan ng Kagawaran ng Edukasyon;
Ikatlo, ang mga gurong tagapatnubay at mga guro sa bawat asignatura sa
kanilang malapit na pakikipag-ugnayan sa mga punongguro, sa kanilang
lingguhang pamamahagi at pagbabalik ng mga Kagamitan sa Pinatnubayang
Kasanayang Pampagkatuto at sa kanilang madalas na pagsubaybay sa pag-unlad
ng mag-aaral sa lahat ng paraan; at
Panghuli, ang mga magulang at iba pang pantahanang tagapagdaloy sa
kanilang pagbibigay sa mag-aaral ng kinakailangang patnubay at gabay upang
maisagawa ang mga gawain at upang patuloy na matulungan ang bawat mag-aaral
na maging responsableng indibiduwal sa hinaharap.
Sa inyong patuloy na paghahatid ng kaalaman sa mapanghamong panahon
ay lubos na makamit ang sama-samang pagpupunyagi at matibay na malasakit na
pagsilbihan ang ating mag-aaral na Zambaleño.
Muli, ang aming walang hanggang pasasalamat!

Tagapamahala
 Para sa katanungan o karagdagang puna,
maaaring sumulat o tumawag sa:

Pansangay na Tanggapan ng mga Paaralan ng Zambales

Zone 6, Iba, Zambales
Tel. / Fax No.: (047) 602 1391
E-mail Address: zambales@deped.gov.ph
Website: www.depedzambales.ph