5

TALASANAYAN SA
ARALING PANLIPUNAN
Ikatlong Markahan
 5
TALASANAYAN SA
ARALING PANLIPUNAN
Ikatlong Markahan

This Activity Sheet is collaboratively developed and

evaluated by educators from public schools of SDO Urdaneta
City. Teachers and other learning practitioners are encouraged to
send their comments, feedbacks, and suggestions about this
learning resource to DepEd SDO Urdaneta City through email:
urdaneta.city@deped.gov.ph | lrmdsdepedurdaneta@gmail.com

Your comment and suggestions are highly appreciated.

Department of Education ● SDO Urdaneta City

 Talasanayan sa Araling Panlipunan 5
Ikatong Markahan
2020

Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na Hindi maaaring magkaroon ng

karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna
ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay
pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang
pagtakda ng kaukulang bayad.”
Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name, tatak o
trademark, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay nagtataglay ng
karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot
sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang
karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot
mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.
Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang paraan
nang walang pahintulot sa Kagawaran.

ACTIVITY SHEETS IN ARALING PANLIPUNAN 5 DEVELOPMENT TEAM

Writer/s: Angelica A. Tabilin Editha Marzan
Glenda Delos Reyes Evangeline Ombas
Juliet Bergonio Flordelyn Apresto
Jan Lei Polendi
Evaluators/ Jevee Arellano Mark James Marmol
Reviewers: Edena Javillo Elvira Gancena
Virginia Guerero Lenie Viray
Illustrator/s:
Layout Artist: Joizel B. Deletina
Management Schools Division Superintendent Fatima R. Boado CESO VI
Team: Asst. Schools Div. Superintendent Rosario O. Cabrera
Division EPS, LRMS Joel B. Caballero EdD
EPS-In-Charge of Learning Area Barbara S. Milo
Project Development Officer II—LRMS Roseanne O. Cabrera
Librarian II—LRMS Jesusa S. Agbanlog

Printed by SDO URDANETA CITY—LEARNING RESOURCES DEVELOPMENT AND

MANAGEMENT UNIT
Department of Education—Region I

Office Address: High School Drive, San Vicente West, Urdaneta City, Pangasinan
Telefax: 075-569-3054
E-mail Address: urdaneta.city@deped.gov.ph
 Talaan ng Nilalaman

Mga Aralin Pahina

Iba’t Ibang Tugon ng mga Katutubo sa Kolonyalismong Espanyol 1

Gawain 1 1

Gawain 2 2

Gawain 3 2

Pagpupunyagi ng Katutubong Pangkat na Mapanatili ang Kalayaan 3

sa Kolonyal na Pananakop
Gawain 1 3

Gawain 2 4
Gawain 3 4

Pagbabagong Pangkultura sa Ilalim ng Kolonyalismong Espanyol 5

Gawain 1 5

Gawain 2 6

Gawain 3 7

Pagbabagong Pangkultura sa Ilalim ng Kolonyalismong Espanyol 8

Gawain 1 8

Gawain 2 9

Gawain 3 10

Ang Nasyonalismong Pilipino 11

Gawain 1 11

Gawain 2 12

Gawain 3 12

Ang Kilusang Propaganda 13

Gawain 1 13

Gawain 2 14

Gawain 3 14
Katipunan 15

Gawain 1A 15

Gawain 1B 16

Gawain 2 17

Gawain 3 17

Republikang Malolos 18

Gawain 1A 18

Gawain 1B 19

Gawain 2 19

Gawain 3 20

Digmaang Pilipino - Amerikano 21

Gawain 1 21

Gawain 2 22

Gawain 3 22

Mga Kilalang Sinaunang Pilipinong Nakipaglaban sa mga 24

Espanyol
Gawain 1 25

Gawain 2 25

Gawain 3 26

Pag-aalsa at Himagsikan 27

Gawain 1 27

Gawain 2 28

Gawain 3 28

Pag-aalsa at Himagsikan 30

Gawain 1 30

Gawain 2 31

Gawain 3 32

REFERENCES 33
 Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Unang Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Naipaliliwanag ang mga paraan ng pagtugon ng
(MELCs): mga Pilipino sa kolonyalismong Espanyol (Hal.
Pagaalsa, pagtanggap sa kapangyarihang kolonyal/
kooperasyon)

Paksa: Iba’t Ibang Tugon ng mga Katutubo sa

Kolonyalismong Espanyol

TANDAAN

Sa pananakop ng mga Kastila ay nagkaroon ng ibat-ibang reaksiyon ang

mga katutubong Pilipino. Una, ang ilang mga Pilipino ay pinili na tumakas sa ilalim
ng pamamahala ng Espanyol sa kadahilanang hindi na nila matiis ang sobrang
pangungulekta ng buwis kaya’t handa silang manirahan kahit sa pinakamalayong
lugar ng bansa. Ikalawa, ang pagtanggap o acceptance sa mga ginagawa ng
Espanyol tulad ng sapilitang pagseserbisyo sa kadahilanang mayroon takot ang
mga Pilipino sa kung ano ang pwede gawin sa kanila ng mga Espanyol. Ikatlo, ang
matapang na paglaban ng mga Pilipino laban sa mga Espanyol sa kadahilang hindi
na matiis ang mga ginagawa ng mga mananakop na dayuhan. Ibat-iba man ang
naging reaksyon ng mga Pilipino, ito pa rin ay nagpapakita na gusto nilang
magkaroon ng isang malayang bansa .

GAWAIN 1
Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung ang pahayag ay
wasto at MALI kung ito ay di- wasto. Ilagay ang sagot sa guhit.

_________1.Ang Ebanghelisasyon ay estratehiya ng mga Espanyol na hindi

naging epektibo sa kanilang pananakop.
_________2. Ang espada at krus ay ang dalawang paraan na ginamit ng
Espanyol upang masakop ang Pilipinas .

1
______3. Ang Espada ay sumisimbulo sa Kristiyanismo.
______4. Ang Ebanghelisasyon ay sumisimbulo sa krus.
______5. Dahil sa pagdating ng Espanyol naging magulo ang pamumuhay ng
mga Pilipino.

GAWAIN 2
Panuto: Ipaliwanag ang mga dahilan kung bakit nagkaroon
ng ibat-ibang reaksiyon ang mga katutubong Pilipino sa armadong
paraan ng pananakop ng mga Espanyol. Isulat ito sa loob ng
kahon .

Reaksiyon ng mga katutubong

Dahilan ng pagkakaroon ng
Pilipino sa armadong paraan ng
ganitong uri ng Reaksiyon
pananakop ng mga Espanyol

1. Pagtakas ( Escape )

2. Pagtanggap o Acceptance

3. Paglaban o resistance

GAWAIN 3
Panuto: Sagutin ang mga tanong.

1. Sinu-sinong mga katutubo sa Pilipinas ang hindi nasakop ng mga Espanyol ?

2. Anu-ano ang mga dahilan kung bakit hindi nagtagumpay ang mga Espanyol na
sakupin ang mga katutubo sa Cordillera?

2
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalawang Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Napahahalagahan ang pagtatanggol ng mga
(MELCs): Pilipino laban sa kolonyalismong Espanyol

Paksa: Pagpupunyagi ng Katutubong Pangkat na

Mapanatili ang Kalayaan sa Kolonyal na
Pananakop

TANDAAN
Ang mga piling katutubo ay namundok at nagtatag ng sariling pamahalaan.
Lumaban ang mga katutubo kahit mahina ang kanilang armas. Nanatili ang
kanilang sariling kultura at wika dahil hindi sila naimpluwensyahan ng mga
Espanyol.

GAWAIN 1
Panuto: Lagyan ng tsek (/) ang bilang kung tama ang
isinasaad ng bawat pangungusap at ekis (x) kung hindi.

_____1. Kailanma’y hindi nasakop ng mga Espanyol ang ilang mga Pilipinong
naninirahan sa mga bulubundukin ng Luzon na kabilang sa mga tribu at
pangkat-etniko.
_____2. Nanatili ang kanilang sariling kultura at wika dahil hindi sila
naimpluwensyahan ng mga Espanyol.
_____3. Ang mga Aeta na nasa kabundukan ng Zambales, Sierra Madre, Panay
at Negros ay hindi rin naimpluwensiyahan ng mga Espanyol at ng
Kristiyanismo.
_____4. Kahit wala silang mga makabagong armas, magiting nilang naitaboy
ang mga mananakop dahil kabisado nila ang pasikut-sikot sa
kabundukan.
_____5. Pakay ng mga Espanyol na manirahan sa mga kabundukan.

3
 GAWAIN 2
Panuto: Punan ang tsart ng paraan ng pakikipaglaban ng
iba’t ibang katutubong pangkat.

Katutubong Pangkat Paraan ng Pakikipaglaban

Muslim sa Mindanao

Pangkat-Etniko sa Cordillera

Katutubong Pangkat sa
Maguindanao

GAWAIN 3
Panuto: Sumulat ng isang maikling paliwanag tungkol sa
katanungan sa ibaba.

1. Alin sa tatlong katutubong pangkat ang hinangaan mo sa paraan ng kanilang

pakikipaglaban sa pananakop ng mga Espanyol? Bakit?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. Anong katutubong pangkat ang may pinakamabisang paraan ng pakikipaglaban

sa pananakop ng mga Espanyol?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

4
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikatlong Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Natatalakay ang impluwensya ng mga Espanyol sa

(MELCs):
kultura ng mga Pilipino
Paksa: Pagbabagong Pangkultura sa Ilalim ng
Kolonyalismong Espanyol

TANDAAN
Ang sinaunang lipunang Filipino ay nagbago noong panahon ng
kolonyalismo sa aspetong panahanan, panlipunan at pang-edukasyon. Binago ng
mga Espanyol ang panahan ng mga katutubo sa pamamagitan ng reduccion,
sistemang plaza at bahay na bato. Sa aspetong panlipunan naipakita ang
impluwensiya ng mga Espanyol sa pagkakaantas-antas sa lipunan at sa katayuan
ng kababaihan. Maging sa pang-edukasyon sa pamamagitan ng pagpapatayo ng
mga paaralang pamparokya, bokasyonal at kolehiyo.

GAWAIN 1
Panuto: Piliin ang tamang katawagan na binibigyang-
kahulugan sa mga pangungusap sa ibaba mula sa listahan sa
kanan. Isulat ang titik ng tamang sagot sa patlang bago ang bilang.

_______1. reduccion a. kautusan sa sapilitang paglipat ng tirahan

ng mga Filipino sa mga bagong tayong
pamayanan upang madali silang
mapangasiwaan
_______2. entresuelo
b. ang sentro ng mga itinayong pamayanan
ng mga Espanyol sa bisa ng reduccion
_______3. pueblo
c. ang itinayong pamayanan ng mga
Espanyol sa Pilipinas

5
_______4. bahay na bato d. ang tawag sa unang palapag ng bahay
na nagsisilbing imbakan ng bigas at mga gam-
it sa nagsisilbing imbakan ng bigas at mga
gamit sa
_______5. poblacion
e. tawag sa ipinakilalang estruktura ng
tahanan ng mga Espanyol na kung saan ang
unang palapag nito ay gawa sa bato at ang
ikalawang palapag naman ay gawa sa
matigas na kahoy.

GAWAIN 2
Panuto: Punan ang tsart. Suriin ang mga pagbabagong
nangyari sa panahanan ng mga sinaunang Filipino sa panahon ng
pamamahala ng mga Espanyol.

Mga Pagbabagong
Pagsusuri
Nangyari

NAKABUTI DI NAKABUTI OPINYON

Uri ng Tahanan

Sentro ng Pamayanan

Pagkakaroon ng
Organisadong
Poblacion

6
GAWAIN 3
Panuto: Ilarawan ang mga sumusunod na mga pangkat ng
lipunan noong panahon ng Kastila.

Insulares

Penisulares Inquilino

Mga Pangkat sa
Lipunan

Principalia Karaniwang
tao

7
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikaapat na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Natatalakay ang impluwensya ng mga Espanyol sa
(MELCs):
kultura ng mga Pilipino
Paksa: Pagbabagong Pangkultura sa Ilalim ng
Kolonyalismong Espanyol
Pagbabago sa Katayuan ng mga Kababaihan

TANDAAN
Sa loob na mahabang panahon ng pananakop, maraming impluwensiya ng
lipunan ang napasanib sa buhay-panlipunan ng mga Pilipino. Nagkaroon ng
pagbabago sa mga pamilya, pangkat-lipunan at pamayanan. Sa panahong ito ang
kolonyalismo ay nagkaroon ng malaking pagbabago sa katayuan ng kababaihan,
hindi na sila pinahintulutan na makilahok sa mga gawaing panlipunan, ekonomiko,
at pampolitika. Ang kababaihan ay tutok lamang sa mga gawaing bahay tulad ng
pagluluto, paglilinis ng bahay, pagdidisiplina sa mga anak, at pag-aalaga sa
pamilya.Hindi rin sila nakadadalo sa mga kasiyahan at pagtitipon ng walang
kasamang bantay.

GAWAIN 1
Panuto: Hanapin at bilugan ang mga sumusunod na salita
sa puzzle sa ibaba.

1. PABASA 6. AWIT
2. FLORES DE MAYO 7. KORIDO
3. SANTACRUZAN 8. SENAKULO
4. PANUNULUYAN 9. KOMEDYA
5. SALUBONG 10. SARSUWELA

8
 GAWAIN 2
Panuto: Ibigay ang hinihinging kasagutan ayon sa mga
pahiwatig.

1. E _ p _ ny _ l (wikang itinuturo noon.)

2. _ _ s _on (tulang inaawit patungkol sa buhay at pagpapakasakit ni Kristo)
3. se_ _ku _ _ (pagpapakasakit ni Kristo sa pagtubos sa ating mga kasalanan)
4. sar_ _ _ela (dulang may musika tungkol sa mga karaniwang paksang panlipunan
at pampulitika)
5. _ _ ro - _ _ ro (tunggalian ng mga Kristiyano at Muslim)
6. P_gha_ _rana (pag-awit ng kundiman sa tapat ng bahay ng dalagang nililigawan)
7. _ _riño_ _ (nausong sayaw noon)
8. _a _ _ nt _ r _ (larong natutunan sa mga Espanyol)
9. _ a _ko (pag-alaala sa kapanganakan ni Hesus)
10. pr_si_ _on (pagpaparada ng mga poon o patron

9
 GAWAIN 3
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong.

1. Anu-ano ang mga katangian ng mga kababaihan noong panahon ng

Espanyol?

2. Anu-ano ang mga bagay na maaari at di-maaaring gawin nga mga

kababaihan noon?

3. Sa iyong palagay, makatwiran ba ang ibinigay na karapatan sa mga

kababaihan noon? Bakit?

4. Bakit sinasabing naging mahalaga ang papel na ginampanan ng mga

kababaihan noon?

5. Ano ang masasabi mo sa mga kababaihang nakipaglaban upang isulong ang

kalayaan?

10
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalima at Ikaanim na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Nasusuri ang kaugnayan ng pakikipaglaban ng mga
(MELCs):
Pilipino sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino
Paksa: Ang Nasyonalismong Pilipino

TANDAAN
Maraming dahilan ang pag-usbong ng damdaming Pilipino: ang pagkamulat
sa mga kaisipang liberal, paglawak ng pakikipagkalakalan at pakikitungo sa mga
taga-ibang bansa, pagkamulat ng panggitnang uri ng mamamayan (middle class)
at mamamayan sa lipunan, at patuloy na pagmamalabis ng mga kastilang opisyal.

Kung noong una ay hindi matanggap ng mga Pilipino ang hindi pantay na
pagtingin sa ating lahi, lalong nagalit ang mga Pilipino sa pagpatay sa tatlong
paring Pilipino kaya’t itinuring silang martir. Ang pagtatanggol lamang sa karapatan
ng mga paring Pilipino ang kanilang kasalanan. Ang pangyayaring ito ang lalo pang
nagpagising sa damdaming nasyonalismo ng mga Pilipino.

GAWAIN 1: Pagpapalalim ng mga Kaalaman

Panuto: Panuto: Lagyan ng tsek ( / ) kung ang mga
sumusunod na pangungusap ay naganap sa panahon ng
Digmaang Pilipino-Amerikano at ekis ( x ) naman kung hindi.

_________1. Naganap ang “ Mock Battle” o kunwa-kunwariang labanan sa Manila

Bay.
_________2. Pinasinayaan ang Unang Republika ng Pilipinas sa Malolos, Bulacan.
_________3. Naganap ang pagpunit ng sedula sa Pugad Lawin.
_________4. Itinatag ang Katipunan.
_________5. Binaril at napatay ng isang sundalong Amerikano ang isang kawal na
Pilipino.

11
 GAWAIN 2: Pag-isipan Mo
Panuto: Isulat mo sa sarili mong pagkaunawa ang salitang
“nasyonalismo”. Maglagay sa bilog ng mga salitang maiuugnay sa
kaisipang ito. (6 points)

NASYONALISMO

GAWAIN 3
Panuto: Itala ang mga naganap sa panahon ng mga Kastila
na nagpausbong ng damdaming Pilipino, at ang mga kaganapan sa
kasalukuyang panahon na nagpaunlad din ng damdaming Pilipino.

Mga Nagpa-usbong ng Damdaming Pilipino

Panahon ng Kastila Kasalukuyang Panahon
1. 1.
_______________________________ _______________________________
2. 2.
_______________________________ _______________________________
3. 3.
_______________________________ _______________________________
___

12
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalima at Ikaanim na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Nasusuri ang kaugnayan ng pakikipaglaban ng mga
(MELCs):
Pilipino sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino
Paksa: Ang Kilusang Propaganda

TANDAAN

Hindi naging matagumpay ang La Solidaridad bunga ng maraming balakid

na kinaharap nito tulad ng kakulangan ng pondo, kawalang kalayaan ng
operasyon, at hindi pagkakaisa ng mga Pilipino.

Nagtatag si Dr. Jose Rizal ng La Liga Filipina upang maging daan ng

pagkakaisa ng mga Pilipino. Nabuwag ang samahan dahil sa kawalan ng tiwala ng
mga kasapi sa mga layunin ng asosasyon.

Ang pagkamartir ni Dr. Jose Rizal ang nagbigay ng lakas loob sa ibang
Pilipino upang labanan ang mga Espanyol.

GAWAIN 1: Pagpapalalim ng Kaalaman

Panuto: Isulat sa patlang ang mga sagisag-panulat
(pseudonym) ng mga sumusunod.

______________________1. Dr. Jose P. Rizal

______________________2. Antonio Luna
______________________3. Dominador Gomez
______________________4. Jose Ma. Panganiban
______________________5. Marcelo H. del Pilar
______________________6. Graciano Lopez-Jaena
______________________7. Mariano Ponce

13
GAWAIN 2: Pag-isipan Mo
Panuto: Kilalanin at ilarawan ang mga sumusunod na
bayani natin ayon sa iyong pagkakilala.

GAWAIN 3: Magsaliksik
Panuto: Magsaliksik tungkol sa buhay ng isa sa mga
propagandista. Gumawa ng kanyang talambuhay at lagyan ng
larawan.

14
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalima at Ikaanim na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Nasusuri ang kaugnayan ng pakikipaglaban ng mga
(MELCs):
Pilipino sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino
Paksa: Katipunan

TANDAAN

• Pagtatag ng Katipunan

Itinatag nina Andres Bonifacio at iba mga kasama ang isang samahang
tinawag na Kataas-taasan Kagalanggalangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan
(KKK o katipunan). Isinagawa ng mga tagapagtatag ng Katipunan ang ritwal ng
pagsasandugo para ipahayag ang pagkamakabayan at pagmamahal sa lahat ng
bagay na Pilipino. Noong una ay nagkasundo ang mga miyembro sa pamamagitan
ng sistemang triyanggulo.

GAWAIN 1A:
Panuto: Bilugan ang titik ng tamang sagot.

1. Alin sa mga ito ang may layuning pampolitika?

a. Batay sa prinsipyo ng pagtulong sa sarili at pagtatanggol sa mga mahihina at
mahihirap.
b. Nakatuon sa pagtuturo ng mabuting pag-uugali, kalinisan at mabuting
pagkatao.
c. Ang paghiwalay ng Pilipinas sa Espanya para makuha ang kalayaan ng
kolonya.
d. Lahat ng nabanggit

15
2. Alin sa mga ito ang layuning panlipunan?
a. Batay sa prinsipyo ng pagtulong sa sarili at pagtatanggol sa mga mahihina at
mahihirap.
b. Nakatuon sa pagtuturo ng mabuting pag-uugali, kalinisan at mabuting
pagkatao.
c. Ang paghiwalay ng Pilipinas sa Espanya para makuha ang kalayaan ng
kolonya.
d. Lahat ng nabanggit
3. Alin sa mga sumusunod ang tumutugon sa layuning moral?
a. Batay sa prinsipyo ng pagtulong sa sarili at pagtatanggol sa mga mahihina at
mahihirap.
b. Nakatuon sa pagtuturo ng mabuting pag-uugali, kalinisan at mabuting
pagkatao.
c. Ang paghiwalay ng Pilipinas sa Espanya para makuha ang kalayaan ng
kolonya.
d. Lahat ng nabanggit
4. Sino ang nagtatag ng Katipunan?
a. Dr. Jose P. Rizal
b. Andres Bonifacio
c. Marcelo H. del Pilar
d. Gregorio H. del Pilar
5. Bakit itinatag ni Andres Bonifacio ang Katipunan?
a. para ipahayag ang pagkamakabayan at pagmamahal sa lahat ng bagay na
Pilipino
b. para magkaisa ang mga dayuhan
c. para ipagbili ang ari-arian ng mga Pilipino
d. lahat ng mga nabanggit

GAWAIN 1B:
Panuto: Lagyan ng tsek ( ) kung layunin ng Katipunan at
ekis ( X ) kung hindi layunin ng Katipunan.

_______ 1. Edukasyon ______ 4. Pampolitika

_______ 2. Relihiyon ______ 5. Moral
_______ 3. Panlipunan

16
 GAWAIN 2:
Panuto: Pagtambalin ang mga sumusunod sa pamamagitan
ng guhit.

A B
1. Andres Bonifacio a. pumalit kay Arellano
2. Deodato Arellano b. Kalihim
3. Ladislao Diwa c. Presidente
4. Teodoro Plata d. Ingat-yaman
5. Roman Basa e. opisyal ng pananalapi
6. Bayani f. Gom-Bur-Za
7. Kawal g. Rizal
8. Katipon h. Anak ng Bayan
9. Kodigo i.Kataas-taasan, Kagalang-galangang
Katipunan
10. KKK j. pag-imbento ng Sistema ng Pagsula

GAWAIN 3
Panuto: Ibigay ang mga hinihiling ng mga sumusunod.

A. Anu-ano ang tatlong ahensiya ang Katipunan?

1. ___________________________________________________
2. ___________________________________________________
3. ___________________________________________________

B. Sinu-sino ang mga Prominenteng kababaihang miyembro ng Katipunan?

1. __________________________________________________
2. __________________________________________________
3. __________________________________________________
4. __________________________________________________

C. Sa iyong sariling opinyon, ano ang Katipunan?

___________________________________________________
___________________________________________________

17
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalima at Ikaanim na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Nasusuri ang kaugnayan ng pakikipaglaban ng mga
(MELCs):
Pilipino sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino
Paksa: Republikang Malolos

TANDAAN

Ang bantog na Republika ng Malolos ay itinuturing na kauna-unahang

Republika sa Asya.

Ang opisyal na pahayagan ng Unang Republika ng Pilipinas upang

maipahayag ang damdaming makabayan ng mga Pilipino ay ang El Heraldo de la
Revolucion.

Si Dr. Leon Ma. Guerrero ang ikalawa at huling rector ng pinakamataas na

institusyong Literary University of the Philippines.

Ang pagkadakip o pagkahuli ng mga Amerikano kay Pangulong Aguinaldo

sa Palanan, Isabela ang dahilan ng pagbagsak ng Unang Republika ng Pilipinas.

GAWAIN 1A
Panuto: Narito ang talaan ng mga manunulat at ang
kanilang mga isinulat noong panahon ng Unang Republika.
Iugnay ng guhit ang mga pamagat sa Hanay A sa mga sumulat

Hanay A Hanay B
1. Filipinas a. Apostol
2. Mi Patria b. Jose Palma
3. Rizal c. Guerrero
4. True Decalogue d. Nakpil
5. Pahimakas e. Mabini
6. Un Recuerdo f. Julian Felipe

18
 GAWAIN 1B
Panuto: Ang mga sumusunod ay may papel na
ginagampanan sa pagtatatag ng Unang Republika. Isulat ang
mga nawawalang titik sa bawat bilang upang mabuo ang
kanilang mga pangalan. Matutulungan ka ng pahiwatig sa
kanang hanay.

1. F_______________________ Makabayang guro ng musika

2. G_______________________ Biyuda ni Andres Bonifacio
3. L_______________________ Matapang na Heneral
4. M_______________________ Dakilang Lumpo
5. N_______________________ Napangasawa niya si Gregoria De Jesus
6. P_______________________ Naglapat ng lirika ng Pambansang Awit ng
Pilipinas

GAWAIN 2
Panuto: Punan ng tamang sagot ang mga sumusunod na
tanong.

1. Ito ay pinasinayaan sa Simbahang Barasoain noong Enero 23, 1899

______________.
2. Ang opisyal na pahayagan ng Unang Republika ng Pilipinas ay ang __________.
3. Ang Pahayagang ______________________ ay pinamatnugutan ni Heneral
Antonio Luna.
4. Ang pinakabantog sa mga panlalawigang pahayagan ay ang
_______________________.
5. Si _____________________ ang dakilang manunulat ng pulitikal ng panahon ng
Unang Republika.
6. Ito ay isang awit na handog sa Labintatlong Martir ng Cavite
_____________________________.

19
 GAWAIN 3
Panuto: Ipaliwanag ang mga sumusunod na tanong.
(12 Points)

1. Alamin at ipaliwanag ang mga pamantayan tungo sa pagtatag ng Unang

Republika ng Pilipinas.
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. Papaano naibahagi ng Republika ang rebolusyonaryong adhikain sa mga

mamamayang Pilipino?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

20
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikalima at Ikaanim na Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Nasusuri ang kaugnayan ng pakikipaglaban ng mga
(MELCs):
Pilipino sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino
Paksa: Digmaang Pilipino - Amerikano

TANDAAN

Nagsilbing mitsa ng digmaan ang insidente sa Sociego St., Sta Mesa,

Manila noong Pebrero 4, 1899. Binaril at napatay ni Pvt. William Grayson ang
isang kawal na Pilipino. Nang sumunod na araw, ipinahayag ni Gen. Arthur
MacArthur ang Digmaang Pilipino-Amerikano.

Sunud-sunod na nilusob ng mga pwersang Amerikano ang mga bayan sa

Pilipinas.

Nagwakas ang Unang Republika sa pagkakadakip kay Aguinaldo ngunit

ipinagpatuloy pa rin ng mga nalalabing pinuno ang laban para sa kalayaan.

Huling sumuko sa mga Amerikano si Hen. Simeon Ola noong Setyembre 25,
1903 sa Guinobatan, Albay. Dito pormal na nagwakas ang digmaan laban sa mga
Amerikano.

GAWAIN 1
Panuto: Lagyan ng tsek ( / ) ang mga pangungusap na
tumutukoy sa mamamayan ng Pilipinas.

________ 1. Ang magulang na lalaki ay isang Espanyol at ang ina ay Pilipina.

________ 2. Ang mga magulang ay parehong Amerikano at ipinanganak sa
Pilipinas.
________ 3. Ang ina ay ipinanganak sa Mindoro at ang ama ayisinilang sa Bisayas.
________ 4. Ang tatay ay tubong Canada at ang ina ay tubong Vietnam.
________ 5. Ipinanganak sa Pilipinas noong 1969 at ang ina ay Pilipina.

21
 GAWAIN 2
Panuto: Piliin ang sagot sa kahon. Isulat ito sa patlang.

Heneral Vicente Lukban Januario Galut

Heneral gregorio Del Pilar William Walter Grayson
Felipe Agoncillo maine
Komodor George Dewey William McKinley
Heneral John Bates Heneral Miguel Malvar

__________________ 1. Siya ang lumagda ng Kasunduan sa pagitan ng Sultan ng

Jolo at mga Amerikano.
__________________ 2. Nagwakas ang Digmaang Pilipino-Amerikano sa kanyang
pagsuko.
__________________ 3. Siya ang Bayani ng Pasong Tirad.
__________________ 4. Siya ang nanguna sa Labanan sa Balangiga.
__________________ 5. Siya ang nagturo ng lihim na daan sa mga Amerikano
papasok sa Pasong Tirad.
__________________ 6. Siya ang nagpaputok sa dalawang Pilipinong naglalakad
sa isang baryo sa Sampaloc.
__________________ 7. Siya ang naglinaw ng nilalaman ng Kasunduan sa Paris
sa Amerika.
__________________ 8. Ito ang barkong lumubog sa Havana, Cuba.
__________________ 9. Siya ang nagpahayag ng Benevolent Assimilation.
__________________10. Siya ang Amerikanong lumusob sa kampo ng mga
Espanyol sa Look ng Maynila.

GAWAIN 3
Panuto: Sagutin ang mga tanong.

1. Paano nagsimula ang pananakop ng mga Amerikano sa Pilipinas?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

22
2. Anu-ano pa ang mga pangyayaring nagbibigay daan sa digmaan ng mga
Pilipino at Amerikano?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

3. Sinu-sino ang mga Pilipinong namuno sa digmaan?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

4. Anong mga lugar ang pinamumunuan?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

5. Kailan sila sumuko sa mga Amerikano?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

6. Tama ba ang mga ginawa nila? Bakit?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

7. Saang tulay nagtangkang tumawid ang isang Pilipino?

__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

8. Ano ang mga pangyayari na nagbigay daan sa Digmaang Pilipino-

Amerikano?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

9. Bakit kailangan nilang ipagtanggol ang kapwa Pilipino at ang ating bansa?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

10. Kung isa ka sa mga sinaunang Pilipino, paano mo maipapakita ang

pagtatanggol sa ating bansa?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

23
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikapito at Ikawalong Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Napahahalagahan ang partisipasyon ng iba’t ibang
(MELCs): rehiyon at sektor sa pagsulong ng kamalayang
pambansa
Paksa: Mga Kilalang Sinaunang Pilipinong Nakipaglaban
sa mga Espanyol

TANDAAN
Dahilan Kung Bakit
Mahalagang Pag-aalsa Sanhi ng Pag-aalsa
Hindi Nagtagumpay

Upang ipagtanggol ang Tinraydor ng isang

Magat Salamat
Tondo katutubo
Upang ipaghiganti ang
Cebuano kasama ang
Dagohoy kamatayan ng kanyang
mga Espanyol
kapatid
Upang baguhin ang Katutubong mamamatay-
Diego Silang
patakarang Espanyol tao
Upang maisulong ang
Apolinario dela Cruz pagkakapantay-pantay ng Kakulangan ng sandata
tao
Upang maipatanggal at Suportado ng mga
Francisco Maniago
polo at tributo katutubo ang Espanyol

Upang maibalik sa Cebuano kasama ng mga

Tamblot
lumang pananampalatay Espanyol

Nais lumaya at magtatag Sundalong Kapampangan

Andres Malong
ng sariling kaharian ng mga Espanyol

24
 GAWAIN 1
Panuto: Hanapin at bilugan ang mga sinaunang
Pilipinong lumaban para mapanatili ang kasarinlan.

E O S I R C T W Q D
S Y G S I L A N G A
K U O D C X M J O G
A P M D W Z B R R O
L D T U V U L Y F H
W H R L R S O V H O
L F E A P O T N Y Y
A Q J K H I Y H J R
S A L A M A T P L H
P M D F T R C R U Z

GAWAIN 2
Panuto: Piliin ang sagot sa kahon. Isulat sa patlang.

Alberto Segismudo Cruz Gabriela Silang Juan Ponce Sumuroy

Magat Salamat Francisco Dagohoy Diego Silang
Apolinario dela Cruz

______________ 1. Siya ay Bayani ng Ilokos at pinuno ng isang matagumpay na

pag-aalsa laban sa mga Espanyol bago naganap ang
Himagsikang Pilipino.
______________ 2. Siya ay isang Waray na namuno sa mga rebolusyonaryo sa
Silangan Visayas, noong 1649-1650.
______________ 3. Siya ang sumulat ng nobelang ”Ang Lakandula“.
______________ 4. Siya ang tinaguriang “Joan d'Arc ng Ilocos”, at isa sa mga
kababaihan na lumaban kasama ang iba pang Pilipino
noong panahon ng rebolusyon
______________ 5. Siya ay isang babaylan mula sa Bohol, Pilipinas.
______________ 6. Siya ay nakikilala rin bilang si Hermano Pule.
______________ 7. Siya ay ang prinsipe ng Kaharian ng Tondo.
______________ 8. Siya ang may pinakamatagal na rebelyon sa kasaysayan ng
Pilipinas.
______________ 9. Siya ang nanguna sa landas tungo sa paglaya ng mga
Pilipino.
_____________ 10. Ipinagpatuloy niya ang pag-aalsa na sinimulan ni Raha
Lakandula.
25
 GAWAIN 3
Panuto: Sagutin ang mga tanong.

1. Bakit hindi nagtagumpay sa pag-aalsa ang mga sinaunang Pilipino na lumaban

upang mapanatili ang kanilang kasarinlan?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. Kung isa ka sa mga sinaunang Pilipino na lumaban upang mapanatili ang

kasarinlan, paano mo ito maipakita o maipadama sa kapwa mo Pilipino?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

26
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikapito at Ikawalong Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto Napahahalagahan ang partisipasyon ng iba’t ibang
(MELCs):
rehiyon at sektor sa pagsulong ng kamalayang
pambansa
Paksa: Pag-aalsa at Himagsikan

TANDAAN

Sa buong pananakop ng mga Kastila ang mga “kristiyanisadong” Pilipino ay

palaging nag-aalsa laban sa kanilang mananakop, lalo na sa mga prayle, at
nagtangkang bumalik sa lumang relihiyon.

Ang mga naunang lalawigang nag-alsa ay mga lupaing pagmamay-ari ng

mga malalaking kongregasyon ng mga relihiyoso. Gayun pa man, madaling nasupil
ang mga pag-aalsa sa pamamagitan ng mga makataong patakaran. Ginamit ang
mga Pilipino mula sa isang rehiyon upang labanan ang kapwa Pilipino sa isa pang
rehiyon. Bunga nito hindi naging isa ang mga Pilipino sa loob ng 300 taon.

GAWAIN 1
Panuto: Tukuyin kung kailan naganap ang mga
sumusunod na pangyayari. Isulat sa patlang ang titik ng tamang
sagot.

Pagpilian:
A. 1949 F. 1630 - 1671
B. 1587 -1588 G. 1744
C. 1603 H. 1762-1763
D. 1622 I. 1841
E. 1663 J. 1945

27
___________ 1. Pakikibaka ng Sultunato, Sultan Kudarat
___________ 2. Sanduguan ni Raja Buisan at mga datu taga-Leyte
___________ 3. Tapar ng Panay
___________ 4. Dagohoy, Bohol
___________ 5. Bangkaw ng Leyte
___________ 6. Tamblot ng Bohol
___________ 7. Sumuroy ng Samar
___________ 8. Gabriela at Diego Silang
___________ 9. Kilusang Argraryo
___________ 10. Hermano Pule

GAWAIN 2
Panuto: Lagyan ng tsek ( / ) kung ang mga nabanggit ay
pag-aalsa ng mga Pilipino.

______ 1. Kilusang Agraryo

______ 2. Sekularisasyon
______ 3. Pagbabago ng relihiyon
______ 4. Kamulatang Makabayan
______ 5. Loob ng Estadong Kolonyal
______ 6. Pagpapatayo ng simbahan
______ 7. Propaganda at himagsikan
______ 8. Pagbabagong anyo sa kalinangan (wika)
______ 9. Pagtatayo ng Kapatiran ng lingid sa kaalaman ng simbahan
______10. Kapatirang San Jose ay halimbawa ng isang kilusang bumuo ng
nagsasarili at malayang kamalayan sa loob ng kaayusang kolonyal.

GAWAIN 3
Panuto: Buuin ang pangungusap. Piliin ang sagot sa kahon.

Hen. Simeon Ola Kapatiran ng San Jose Kasunduan sa Paris

Hunyo 12, 1898 Felipe Calderon Agosto 23, 1896
Digmaang Pilipino-Amerikano Abril 16, 1902
Mock Battle of Manila Unang Republika ng Pilipinas

28
1. Ideneklara ang kalayaan ng Pilipinas noong ________________________.
2. Si Hermano Pule at ang pag-aalsa ng ____________ ay halimbawa ng isang
kilusang bumuo ng nagsasarili at malayang kamalayan sa loob ng
kaayusang kolonyal.
3. Binalangkas ng mga mambabatas ang Saligang Batas ng Malolos sa pamumuno
ni _________________.
4. Naganap ang _____________________. Sumuko ang mga kawal na Kastila sa
mga Amerikano.
5. __________________ang pagputok ng himagsikan.
6. ________________________________ sa Malolos, Bulacan na hindi ito kinilala
ng mga Amerikano.
7. Nilagdaan ng US at Espanya ang ___________________ na pormal na inilipat
sa Amerika ang pananakop ng Pilipinas.
8. Nang binaril at napatay ng isang Amerikanog sundalo ang isang kawal na
Pilipino, ito ang simula ng ____________________.
9. Sumuko sa mga Amerikano si Hen. Miguel Malvar sa Lipa, Batangas noong
___________________.
10. Pormal na nagwakas ang digmaan sa mga Amerikano noong sumuko si
__________________ sa Guinobatan.

29
Pangalan: ___________________________________ Petsa: _____________

Baitang/Seksyon: __________________________ Iskor : ____________

Araling Panlipunan 5/ Ikatlong Markahan/ Ikapito at Ikawalong Linggo

Pamantayan sa Pagkatuto
Napahahalagahan ang partisipasyon ng iba’t ibang
(MELCs):
rehiyon at sektor sa pagsulong ng kamalayang

Paksa: Hamon sa Malayang Bansa

TANDAAN

Ang Digmaang Pilipino–Amerikano ay ang armadong hidwaan sa pagitan

ng Unang Republikang Pilipino at ng Estados Unidos na tumagal mula Pebrero 4,
1899 hanggang Hulyo 2, 1902. Ang naturang digmaan ay pagpapatuloy ng
pakikibaka ng mga Pilipino para sa kalayaan na nagsimula noong 1896 sa
pagsiklab ng Himagsikang Pilipino. Tinutulan ng mga Pilipino ang nakapaloob
sa Tratado ng Paris na naglilipat ng pagmamay-ari ng Pilipinas sa Estados Unidos
mula sa Espanya upang mawakasan ang Digmaang Espanyol–Amerikano.
Hanggang sa makamit ng Pilipinas ang kalayaan noong Hunyo 12, 1898.

GAWAIN 1
Panuto: Isulat ang TAMA kung ang pangungusap ay
nagsasabi ng totoo at MALI kung hindi totoo.

_____________ 1. Unang Republika ng Pilipinas ang Malolos Republic, 1899.

_____________ 2. Nagwakas ang Unang Unang republika sa pagkakadakip kay
Aguinaldo ngunit ipinapatuloy pa rin ng mga nalalabing pinuno ang laban
para sa kalayaan.
_____________ 3. Noong Abril 21, 1899, Ideneklara ng Estados Unidos ang
digmaan laban sa Espanya.
_____________ 4. Ipinaliwanag ang kahulugan ng Benevolent Assimilation ni
Emilio Aguinaldo.
_____________ 5. Huling sumuko sa mga Amerikano si Hen. Simeon Ola noong
Setyembre 25, 1903.

30
_____________ 6. Ang deklarasyon ng Kalayaan ng Pilipinas ay binsa at sinulat sa
wikang Espanyol.
_____________ 7. Napakalaki ang ambag ng kababaihan sa panahon ng
himagsikan.
_____________ 8. Ang watawat ng Pilipinas ay dinisenyo ni Aguinaldo sa
Hongkong.
_____________ 9. Si Gregoria de Jesus ang katuwang ng mga Katipunero sa
pag-iingat ng mga papeles ng Katipunan.
_____________ 10. Noong Marso 23, 1901 nahuli si Hen. Aguinaldo sa Palanan,
Isabela.

GAWAIN 2
Panuto: Pagtambalin ang mga petsa at mga nangyari sa
mga taon na naipahayag. Isulat ang titik ng tamang sagot.

_________ 1. Enero 23, 1899 _________ 6. Hunyo 12, 1898

_________ 2. August 13, 1898 _________ 7. Setyembre 25, 1903

_________ 3. Mayo 1, 1898 _________ 8. Pebrero 4, 1899

_________ 4. Disyembre 10, 1898 _________ 9. Marso 31, 1899

_________ 5. Abril 21, 1898 _________ 10. Pebrero 15, 1898

A. Naganap ang Mock Battle of Manila

B. Sumuko ang Amerikanong si Hen. Simeon at dito nagsimula ang digmaan laban
sa mga Amerikano
C. Bumagsak sa kamay ng mga Amerikano ang Malolos
D. Pinasinayaan ang Unang Republika ng Pilipinas sa Malolos, Bulacan,
E. Nilagdaan ng US at Espanya ang kasunduan sa Paris.
F. Ideneklara ang kalayaan ng Pilipinas.
G. Naganap ang makasaysayang Labanan sa Manila Bay
H. Simula ng digmaan sa Sociego St. Sta. Mesa, Manila
I. Ideneklara ng Estados Unidos ang digmaan laban sa Espanya matapos ang
pagsabog ng barkong Maine sa Havana, Cuba
J. Ideneklara ng Estados Unidos ang digmaan laban sa Espanya.

31
 GAWAIN 3
Panuto: Sagutin ang mga tanong:

1. Sinu-sino ang mga nakipaglaban upang maging mapalaya ang Pilipinas sa

kamay ng mga Amerikano?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

2. Paano ipinagtanggol ng mga Pilipino ang Pilipinas sa kamay ng mga

Amerikano?
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________

32
 Sanggunian
https://kahimyang.com/resources/graciano_lopez_jaena.jpg

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b0/Jose_rizal_01.jpg

https://www.masonrytoday.com/search/summaries/images/sum968.jpg

Written By: Juliet M. Bergonio

Position: Teacher III
School: Don Amadeo Perez Sr. Memorial Central School - East

Written By: Flordelyn A. Apresto

Position: Teacher III
School: Don Clemente Blanco Memorial School
For comments., questions or suggestions please contact

Department of Education – Schools Division Office of Urdaneta City

High School Drive, San Vicente West, Urdaneta City, Pangasinan 2428
Telephone Number: (075) 569-3054
Email Address: urdaneta.city@deped.gov.ph | lrmdsdepedurdaneta@gmail.com