‫تعاريف بودجه‬

‫تعريف لغوي‪1-‬‬
‫واژه بودجه در فارسي از زبان فرانسه و در فرانسه نيز از زبان انگليسي اقتباس شده است‪ .‬علت اين امر آن‬
‫‪.‬است كه رويه تنظيم بودجه و به تصويب رساندن آن در پارلمان ابتدا از كشور انگلستان شروع شده است‬
‫واژه (بوژه) كه يك واژه فرانسوي قديم است به كيف چرمي اطالق مي شده است كه وجوه نقد را در آن‬
‫نگهداري مي كردند‪ .‬در انگلستان كيف چرمي اي كه محتوي صورت مخارج مورد نياز پادشاه پارلمان عرضه مي‬
‫‪.‬شد آن كيف (باجت)ناميده ميشد‬

‫تعريف مفهومي‪2-‬‬
‫مفهوم بودجه در بين مردم دخل و خرج يا در آمد و هزينه هاي دولت است كه مي توان آن را ساده ترين برداشت‬
‫از مفهوم بودجه دانست‪ .‬ليكن از آن زمان تا امروز بودجه از نظر مفهوم‪ ,‬معني‪ ,‬هدف ‪ ,‬شكل‪ ,‬محتوي و حدود‬
‫شمول تغييرات محسوسي يافته است‪ .‬تا جاي كه هم اكنون مهمترين ابزار براي اداره اقتصاد ملي كشور و ابراز‬
‫‪.‬مديريت محسوب مي گردد‬

‫ديدگاههاي بودجه‪3-‬‬
‫الف‪ -‬بودجه از ديدگاه مسايل اقتصادي‪ :‬مطالبي مانند توليد نا خالص ملي‪ ,‬تراز پرداختها‪,‬موازنه ارزي ‪ ,‬اشتغال‪,‬‬
‫‪...‬تورم‪ ,‬توليد ‪ ,‬مصرف ‪ ,‬پس انداز ‪ ,‬حجم پولي در جريان ‪ ,‬ظرفيت هاي استقراض‪ ,‬سياستهاي كسري بودجه و‬

‫ب‪ -‬بودجه از ديدگاه مسايل اجتماعي‪ :‬به پرداختهاي انتقالي دولت به منظور هماهنگي‪ ,‬توانايي مالي طبقات‬
‫‪.‬جامعه اطالق ميگردد‬

‫‪.‬كنترل و نظارت بحث ميكند ‪,‬ج‪ -‬بودجه از ديدگاه مسائل مديريت‪ :‬از برنامه ريزي‪ ,‬سازمان دادن‪ ,‬هدايت و رهبري‬

‫د‪-‬بودجه از منظر مسايل سياسي‪ :‬در اين ديدگاه ريشه اصلي تنظيم بودجه را بايد در عامل سياسي جستجو‬
‫كرد‪ ,‬در اين ديدگاه به نقطه نظرها ي سياسي بهاي بيشتر ي داده مي شود كه حدود آن را ظرفيتها ي اقتصادي‬
‫)جامعه تعيين ميكند ‪( .‬براي توضيح بيشتر به ماخذ دوم ص ‪ 2 – 4‬مراجعه شود‬

‫ط‪ -‬بودجه از ديدگاه مسائل حقوقي و قانوني‪ :‬منظور حركتهايي از بودجه است كه مي بايست در چهارچوب‬
‫‪.‬مقررات و قوانين مصوب صورت گيرد‬
‫قانون محاسبات عمومي كشور ‪ ,‬قانون برنامه و بودجه ‪ ,‬قانون مالياتهاي ‪ ,‬لذا شناختي از قانون اساسي‬
‫‪.‬مستقيم ‪ ...‬و ساير قوانين موضوعه ضرورت دارد‬
‫در اين ديدگاه روشهاي بر خورد با مسائل بودجه ضمن آنكه از چهارچوب هاي مسائل اقتصادي و مديريت تبعيت‬
‫‪.‬مي نمايد‪ ,‬وفق قوانين و مقررات جاري كشور به مرحله اجراء مي آيد‬

‫تعريف اصطالحي بودجه‪4-‬‬

‫يك طرح مالي است كه نيازمنديها ي پولي دولت به طور كامل براي مدت محدودي بر آورده مي شود ‪ ,‬در برابر‪-‬‬
‫‪.‬نيازمنديهاي هزينه اقالم درآمد پيش بيني مي شود‬
‫‪.‬برنامه مالي دولت است براي عمليات آتي‪-‬‬
‫‪ .‬ابزاري است براي بهبود و تصويب برنامه هاي توسعه‪-‬‬
‫‪.‬يك سند مالي است مربوط به درآمد ها و هزينه هاي دولت‪-‬‬
‫بودجه دولت سندي است كه مع امالت دخل و خرج مملكتي براي مدت معيني در آن پيش بيني و تصويب مي ‪-‬‬
 ‫گردد‪ .‬مدت موزبور را سند مالي گويند كه عبارت از يك سال شمسي است‪(.‬قانون محاسبات عمومي مورخ ‪22‬‬
‫)صفر ‪ 2221‬ه‪.‬ق‪ 2221/‬ه‪.‬ش‬

‫بودجه اليحه پيش بيني كليه عوايد و مخارج مملكتي است براي مدت يك سال شمسي كه به تصويب مجلس ‪-‬‬
‫)‪1312‬شوراي ملي رسيده است‪(.‬قانون محاسبات عمومي مصوب ‪ 21‬اسفند‬
‫بودجه كل كشور برنامه مالي دولت است كه براي يك سال مالي تهيه و حاوي پيش بيني درآمد ها و ساير ‪-‬‬
‫منابع تامين اعتبار و بر آورد هزينه ها براي انجام عملياتي كه منجر به وصول به هدفهاي دولت مي شود ‪(.‬قانون‬
‫)‪1349‬محاسبات عمومي مصوب ‪ 21‬دي ماه‬

‫بودجه كل كشور برنامه مالي دولت است كه براي يك سال مالي تهيه و حاوي پيش بيني درآمدها و ساير ‪-‬‬
‫منابع تامين اعتبار و برآورد هزينه ها براي انجام عملياتي كه منجر به سياستها و به هدفهاي قانوني ميشود‬
‫)‪(.‬قانون محاسبات مصوب ‪2211/1/2‬‬

‫اصول بودجه‬

‫اصل ساليانه بودن بودجه‪1-‬‬

‫بودجه برنامه مالي دولت است‪ .‬در هر برنامه بايد مشخص شود چه كاري بايد با چه هزينه اي و در چه زماني‬
‫‪.‬انجام شود‬
‫بودجه كه يكي از انواع برنامه هاست‪ ,‬پيش بيني يكساله درآمدها و هزينه هاي دولت است‪ ,‬يعني دخل و خرج‬
‫‪.‬دولت براي يك سال پيش بيني و يك بار براي تمام سال در مجلس تصويب مي شود‬
‫كنترل هزينه هاي عمومي از امتيازات مجلس است و با محرز شدن اين كنترل منطقي است كه عامل زمان نيز‬
‫‪.‬ملحوظ گردد تا در زمان معين مالياتها وصول و خرج شود‬

‫اصل وحدت بودجه‪2-‬‬

‫اصل وحدت بر اين نكته داللت دارد كه بودجه بايستي فقط يك بار در سال و به طريقي كه شامل كليه هزينه ها‬
‫و درآمدها باشد جهت رسيدگي و تصويب به مجلس تقديم شود‪ .‬بر اساس اين اصل تمام برنامه ها ‪ ,‬فعاليت ها‬
‫و طرحهاي دولت ونيز تمام درآمدها و هزينه هاي آن و اجبارا بودجه تمام دستگاهها بايد يك جا نوشته شود و‬
‫‪.‬براي رسيدگي و تصويب و آگاهي همگان ارائه شود‬
‫به عبارت ديگر براي يك سال مالي بايستي يك اليحه بودجه تنظيم شود و كليه دخل و خرج دولت در سندي‬
‫‪.‬واحد ارائه گردد‬

‫اصل جامعيت بودجه‪3-‬‬

‫‪ .‬از اصل جامعيت بودجه دو مفهوم مربوط به هم و در عين حال جدا از يكديگر بر داشت ميشود‬
‫اوال در اين اصل توصيه مي شود تمام در آمدها و هزينه ها ي دولت به هر شكل و صورتي كه هست اعم از‬
‫بودجه‬
‫هزينه اي ) و عمراني (تملك دارائيها) دستگاهها‪,‬شركتهاي دولتي‪,‬موسسات انتفاعي وابسته به دولت‪( ,‬جاري‬
‫نهادها و رديفهاي متمركز بودجه و كليه دستگاههايي كه به نحوي از انحاء از بودجه دولت منتفع مي گردند در‬
‫‪.‬سند بودجه جمع آوري و به مجلس قانونگذار تقديم مي گردد‬
‫ثانيا ارقام منظور در بودجه بايد به طور ناخالص بدون آنكه در آمدها از هزينه ها از هزينه ها تهاتر گردند در سند‬
‫‪.‬بودجه درج شود‬

‫اصل شامليت يا تفصيل‪4-‬‬

‫در اين اصل توصيه مي شود كه بودجه دولت بايد به صورت مشروح به ريز و جزء و به تفصيل تهيه و تنظيم و به‬
‫‪.‬مجلس پيشنهاد گردد و براي آگاهي عموم انتشار يابد‬
 ‫اين اصل دولت را ملزم مي سازد تا در ‪.‬يكي از داليل وجود اين اصل‪ ,‬مساله نظارت همگاني بر بودجه است‬
‫درآمدها را به صورت مشروح طبقه بندي نموده هزينه هاي ‪,‬تدوين و پيشنهاد بودجه به قوه قانونگذاري‬
‫دستگاههاي اجرائي را به تفصيل و در چهار چوب رديف‪ ,‬برنامه و فصول به تفكيك هزينه هاي اعتباري و تملك‬
‫همچنين ملي‪ ,‬استاني و غيره مشخص كند‪ .‬اين اصل موجب مي شود كه نظارت مجلس و ديوان ‪,‬دارائيها‬
‫‪.‬محاسبات كشور تحقق يابد‬

‫اصل تخصيص و اصل عدم تخصيص‪5-‬‬

‫طبق اصل تخصيص تمام ارقام مندرج در قانون بودجه مي بايد به همان وضع و ترتيبي كه در قانون بودجه و جداول‬
‫‪.‬منظم به آن تعيين گرديده و به تصويب مجلس قانونگذار رسيده وصول و يا به مصرف برسد‬
‫اصل تخصيص هيچگونه تغيير يا انعطاف و جابجايي را نمي پذيرد‪ .‬در اصل پنجاه و پنجم قانون اساسي مراقبت از‬
‫‪.‬رعايت اين اصل به عنوان يكي از وظايف عمده ديوان محاسبات كشور بيان شده است‬
‫ديوان محاسبات به كليه حسابهاي وزارتخانه ها‪ ,‬مؤسسات ‪ ,‬شركتهاي دولتي و ساير دستگاههايي كه به (‬
‫نحوي از انحاء‬
‫از بودجه كل كشور استفاده ميكنند به ترتيبي كه قانون مقرر مي دارد رسيدگي يا حسابرسي مي نمايد كه‬
‫)‪.‬هيچ هزينه اي از اعتبارات مصوب تجاوز نكرده و هر وجهي در محل خود به مصرف برسد‬
‫‪ .‬بنا به اصل عدم تخصيص هيچ درآمدي نبايد از درآمد بخصوصي تامين شود‬

‫اصل انعطاف پذيري‪6-‬‬

‫اصل انعطاف پذيري از جنبه مالي به مفهوم (اصالح بودجه) و استثنايي است بر اصل تخصيص و عبارت است از‬
‫فصل و برنامه هاي دستگاههاي اجرايي بدون آنكه در سر جمع اعتبارات ‪,‬تغيير و جابجايي در ارقام هزينه رديف‬
‫مصوب تغييري حاصل شود‪ .‬اصل انعطاف پذيري اصل جديدي است مبتني بر اين امر كه مديران ضمن اينكه‬
‫‪.‬بايستي تابع نظم و مقررات مالي باشند‪ ,‬بايد تا حدودي نيز داراي اختيار و آزادي باشند‬
‫در تبصره هاي قانون بودجه معموال چند در صد جابجايي اعتبار مجاز شمرده مي شود و در سال ‪ 22‬با تصويب‬
‫قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت‪ ,‬افزايش بعضي اعتبار بعضي از فصول و برنامه هاي دستگاهها از‬
‫‪ .‬مجاز شمرده شده است ‪%‬محل كاهش ساير فصول و برنامه به ميزان ‪23‬‬

‫اصل تخميني بودن درآمدها‪7-‬‬

‫درآمدها پيش بيني شده در بودجه ‪,‬اصطالح اهل فن جنبه تخميني دارد و اين بدان معني است كه منظور شدن‬
‫مبلغي به عنوان درآمد در بودجه كل كشور‪ ,‬مجوزي براي وصول از اشخاص حقيقي و حقوقي نمي شود و در هر‬
‫‪ .‬مورد نياز به مجوز قانوني دارد‬
‫پيش بيني به هر ميزان مانع وصول درآمدهاي بيشتري از منافع مربوط نيست ‪ ,‬ليكن وصول مبالغ بيشتري خارج‬
‫‪ .‬از ضوابط تعيين شده در قانون از افراد حقيقي و حقوقي خالف است‬

‫اصل تحديدي بودن هزينه ها ‪8-‬‬

‫منظور از اصل تحديدي بودن هزينه ها آن است كه حداكثر پرداختها در حد اعتبار مصوب ميباشد و تجاوز به آن‬
‫‪.‬ممنوع است‬
‫اين محدوديت اعتبار شامل اعتبار دستگاهها ‪ ,‬رديفها‪ ,‬فصول و برنامه ها مي باشد و مي تواند اين محدوديت‬
‫مربوط به عمليات مشخص باشد كه معموال در قالب برنامه ها ي دستگاه يا يك رديف بودجه اي مستقل در سند‬
‫‪ .‬بودجه درج مي شود‬

‫اصل تعادل‪9-‬‬
‫اصل تعادل به حفظ موازنه بين درآمدها و مخارج اشاره دارد به گونه اي كه دولت بتواند بدون توسل به استقراض‪,‬‬
‫‪.‬تعهدات مالي خود را بپردازد‬
‫بنابر اين اصل‪ ,‬جمع ارقام كليه منابع درآمدي پيش بيني شده بايد با جمع كليه ارقام هزينه ها يي كه براي سال‬
‫بودجه مصوب محاسبه با برآورد مي شود برابر و مساوي باشد ‪.‬به عبارت ديگر بودجه دولت بايستي نه كسري‬
‫‪ .‬داشته باشد و نه مازاد‬

‫كسري بودجه‬
 ‫تعريف كسري بودجه ‪1-‬‬

‫هنگامي كه مخارج دولت از درآمدهاي آن بيشتر باشد گفته مي شود دولت با كسري بودجه مواجه شده است‪.‬‬
‫‪ .‬ميزان اين كسري از مقايسه ارقام مربوط به درآمدها و مخارج بسادگي قابل محاسبه است‬

‫انواع كسري بودجه‪2-‬‬

‫الف‪ -‬كسري بودجه اداري‬

‫اين كسري در نتيجه فقدان سازمان صحيح اداري بودجه مي آيد‪ ,‬در واقع به علت سازمان ناقص و در نتيجه عدم‬
‫‪ .‬هماهنگي در كار‪ ,‬مخارج اداري اغلب حيف و ميل شده‪ ,‬بازده كار كارمندان دولت بشدت پايين مي آيد‬

‫ب‪ -‬كسري بودجه ناشي از اوضاع و احوال اقتصادي‬

‫اين نوع كسر بودجه به دنبال تغيير وضع اقتصادي از مرحله اي به مرحله ديگر بوجود مي آيد و نهايتا عدم‬
‫‪ .‬هماهنگي و تقارن بين درآمدها ي عمومي و هزينه هاي عمومي در بودجه ظاهر ميگردد‬

‫ج‪ -‬كسري بودجه مربوط به ساختار اقتصادي‬

‫اين نوع كسر بودجه به دنبال عدم هماهنگي بين دخل و خرج عمومي در بلند مدت بروز مي كند ‪ .‬عدم‬
‫هماهنگي گاه در نتيجه افزايش مخارج عمراني است كه به منظور تقويت زير بناهاي اقتصادي و اجتماعي در‬
‫‪ .‬بلند مدت بروز مي كند‬

‫روشهاي اجرايي تامين كسري بودجه‪3-‬‬

‫سياست مالياتي‪1-‬‬

‫افزايش درآمدهاي جديد از طريق‬

‫صدور مواد غير نفتي‪1-‬‬

‫افزايش مالياتها‪2-‬‬
‫صدور نفت خام‪3-‬‬
‫برداشت از سيستم بانكي‪4-‬‬
‫اوراق قرضه مشاركت‪5-‬‬

‫سياست قرضه‪2-‬‬
‫وام از طريق‬

‫فروش طال و ارز در بازار پول و سرمايه ‪1-‬‬

‫وام خارجي‪2-‬‬
‫سياست هزينه‪3-‬‬
‫كاهش هزينه ها از طريق‬

‫كاهش اعتبارات جاري‪1-‬‬

‫كاهش اعتبارات عمراني‪2-‬‬

‫مراحل بودجه‬

‫بودجه در هر كشوري كه از نظام پارلماني پيروي مي شود با اندك تفاوتي از چهار مرحله جداگانه تشكيل مي‬
‫شود كه مجموع اين چهار مرحله را (دوره بودجه) يا (مراحل بودجه) يا (سيكل بودجه) ناميده اند و به ترتيب‬
‫‪:‬عبارتند از‬
 ‫تهيه و تنظيم و پيشنهاد بودجه ‪1-‬‬ ‫مرحله‬
‫تصويب بودجه ‪2-‬‬ ‫مرحله‬
‫اجراي بودجه ‪3-‬‬ ‫مرحله‬
‫نظارت بر بودجه ‪4-‬‬ ‫مرحله‬

‫مرحله تهيه و تنظيم و پيشنهاد بودجه ‪1-‬‬

‫در اين مرحله شوراي اقتصاد و هدفها و سياستهاي كلي دولت در تنظيم بودجه ساالنه را تهيه و رئيس جمهور از‬
‫‪ .‬طريق بخشنامه بودجه به كليه دستگاههاي دولتي ابالغ مي كند‬
‫دستگاههاي دولتي بودجه يك سال آينده خود را در قالب اهداف و خط مشي تعيين شده و با رعايت بخشنامه‬
‫‪ .‬بودجه تنظيم و پيشنهاد مي كنند‬
‫سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور بودجه دستگاههاي دولتي را پس از انجام تعديل الزم در اليحه بودجه كل‬
‫كشور منظور و براي بررسي به شوراي اقتصاد و هيات وزيران تسليم مي نمايد ‪ .‬هيات وزيران اليحه بودجه‬
‫دستگاههاي دولتي را پس از تاييد در مهلت قانوني به مجلس شوراي اسالمي تقديم مي نمايد ‪ .‬رئيس جمهور‬
‫هنگام تقديم بودجه ‪ ,‬ضمن ارائه گزارش مشروحي رئوس برنامه هاي دولت را به اطالع نمايندگان مردم مي‬
‫‪.‬رساند ‪ .‬بديهي است انجام اين مرحله بر عهده قوه مجريه است‬

‫تصويب بودجه‪2-‬‬
‫در اين مرحله قوه مقننه رسيد گي بودجه عمومي را كه حاوي برنامه ها ‪ ,‬طرحها و فعاليتهاي قوه مجريه در سال‬
‫آتي است به عهده مي گيرد‪ .‬اليحه بودجه در كميسيون هاي مختلف مجلس بررسي مي شود و(كميسيون‬
‫‪.‬تلفيق اصلي) مسئوليت رسيدگي نهائي را بر عهده مي گيرد‬
‫شايان ذكر است در اين مرحله هدف ‪ ,‬تصويب اعداد و ارقام نيست‪ ,‬بلكه بررسي سياستها و برنامه هاي دولت و‬
‫‪.‬اجتماعي‪ ,‬و‪ ...‬اين برنامه ها و سياستها است كه در اعداد و ارقام تجلي يافته است ‪,‬توجيهات اقتصادي‬

‫اجراي بودجه‪3-‬‬
‫اجراي بودجه شامل كليه مراحلي مي شود كه براي وصول در آمدها و ساير منابع تامين اعتبار از يك طرف و‬
‫مصرف اعتبارات پيش بيني شده و مصوب از طرف ديگر طي مي گردد‪ .‬بدين ترتيب اجراي بودجه‪ ,‬شامل تحقق‬
‫ارقام پيش بيني شده و به عبارت ديگر‪ ,‬وصول درآمدها و پرداخت هزينه ها براي نيل به اهداف معين طبق قوانين‬
‫‪ .‬و مقررات مربوط است‬
‫مرحله اجراي بودجه خود داراي مراحل فرعي ديگري است‪ ,‬بدين ترتيب كه پس از ابالغ بودجه‪ ,‬دستگاه هاي‬
‫موافقتنامه اي تنظيم و با سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور ‪,‬دولتي موظفند براي مصرف اعتبارات مصوب‬
‫مبادله نمايند و پس از تخصيص اعتبارات مصوب طي مراحل هفت گانه اي كه شرح آنها خواهد آمد آن را به‬
‫‪ .‬مصرف برسانند‬

‫كنترل و نظارت بودجه‪4-‬‬

‫نظارت بودجه از جهت صحت عمليات اجرايي و انطباق آن با هدفها و برنامه ها نقش مهمي دارد ‪ .‬بودجه‬
‫‪.‬ماموريتي است كه قوه مقننه به دولت محول وي كند و بايد به نحوي از درستي انجام اين ماموريت آگاهي يابد‬
‫نظارتي كه مجلس ابتدا از طريق ديوان محاسبات به طور مستقيم و سپس با رسيدگي به گزارش تفريغ بودجه‬
‫به صورت مستقيم انجام ميدهد در پي اين است كه هم نظارت قضائي و هم نظارت پارلماني محقق شود‪ .‬از‬
‫طرف ديگر دستگاه دولت نيز به سبب وسعت فراواني كه دارد بايد اطمينان يابد كه آنچه اعضا در درون اين‬
‫دستگاه انجام مي دهند در جهت هدفهاي برنامه است‪ ,‬اين نياز نيز لزوم نظارت اداري و عملياتي دولت بر خود و‬
‫‪.‬كارشناس را مطرح مي سازد‬

‫بخشنامه بودجه‬

‫پيش نويس ‪,‬سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور بر اساس خط مشي هاي اساسي مصوب شوراي اقتصاد‬
‫بخشنامه بودجه را تهيه و به شوراي مذكور ارائه مي دهد ‪ .‬بخشنامه بودجه كه حاوي سياستها و خط مشي ها‬
‫در تهيه و تنظيم بودجه دستگاههاي اجرايي است‪ ,‬پس از تصويب شوراي اقتصاد و با امضاء رئيس جمهور به‬
‫سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور ابالغ مي گردد و آن سازمان بخشنامه بودجه را جهت تهيه بودجه‬
 ‫پيشنهادي به كليه دستگاههاي اجرايي منعكس مي نمايد‪.‬بخشنامه بودجه بيانگر سياستهاي كلي دولت به‬
‫‪.‬صورت كالن‪ ,‬عملكرد كالن بخشهاي مختلف اقتصادي‪ -‬اجتماعي‪ ,‬اوضاع مالي دولت و ‪ ...‬مي باشد‬
‫براي اينكه پيشنهادهاي دستگاههاي اجرائي در خصوص بودجه جمع آوري‪ ,‬تجزيه و تحليل و تلفيق نهايي گردد‪,‬‬
‫همراه بخشنامه بودجه‪ ,‬دستورالعملهايي كه منظم به فرمهاي خاصي به منظور اخذ اطالعات مالي و عملياتي‬
‫‪ .‬است در قالب ضوابط مالي ناظر بر تهيه و تنظيم بودجه ارسال مي شود‬

‫)روشهاي بودجه ريزي(روشهاي بر آورد و تنظيم در آمدها‬

‫روش سال ما قبل ‪1-‬‬

‫در اين روش از بودجه سال مالي گذشته يعني سالي كه بال فاصله قبل از سال مالي جاري قرار دارد استفاده‬
‫مي شود‪ ,‬زيرا اجراي بودجه سال مالي جاري هنوز خاتمه نيافته است و بر آورد درآمدها از آخرين بودجه اي كه‬
‫‪ .‬اجراي آن خاتمه پذيرفته است گرفته مي شود‬

‫روش حد متوسط ها‪2-‬‬

‫در اين روش حد متوسط افزايش يا كاهش هر يك از انواع درآمدها را در يك دوره قبلي (‪2‬تا‪ 1‬سال) به دست‬
‫آورده‪ ,‬بر اساس آن درآمد سال آينده را پيش بيني مي كنند ‪ .‬روش ماقبل آخر با افزايش متوسط‪ ,‬كه به روش حد‬
‫متوسطها معروف است در سال ‪ 2222‬در فرانسه معمول شد‪ .‬مطابق اين روش حد متوسط افزايش درآمدها از‬
‫سالي به سال ديگر در خالل چند سال گذشته محاسبه ميشود و پس از به دست آمدن آهنگ آن‪ ,‬درآمد سال‬
‫‪ .‬ما قبل آخر اضافه مي شود‬

‫روش پيش بيني مستقيم ‪3-‬‬

‫در اين روش كارشناسان با مطالعه و تجزيه و تحليل گرايشهاي اقتصا دي‪ ,‬مبالغ وصول شده درآمد در سالهاي‬
‫اثر عوامل گوناگون را بر هر يك از انواع درآمدها در مدت محدودي از زمان مي ‪,‬قبل و ساير آمارها و اطالعات‬
‫‪ .‬سنجند و سپس با تكيه بر تخصص و تجارب خويش مبادرت به پيش بيني در آمد براي دوره آتي مي نمايد‬

‫روش سنجيده منظم ‪4-‬‬

‫اين روش داراي فنون و فرمولهاي خاص است و پيش بيني درآمدها بر اساس تجزيه و تحليل همبستگي و جمع‬
‫آوري پرسشنامه نمونه و غيره انجام مي شود ‪ .‬در تجزيه و تحليل همبستگي ‪ ,‬ارتباط ميان وصول مالياتها و‬
‫‪.‬منابع مختلف درآمد در طي دوره يا دوره هاي معين اقتصادي در دوره آتي ميزان در آمدها پيش بيني مي گردد‬

‫)روشهاي بودجه ريزي (روشهاي برآورد هزينه ها‬

‫روش تنظيم بودجه متداول ‪1-‬‬

‫‪ .‬بودجه متداول يا سنتي بودجه اي كه در آن اعتبارات هر سازمان دولتي به تفكيك فصول و مواد هزينه مشخص مي گردد‬
‫در اين روش بودجه ريزي نوع و ماهيت هزينه ها نشان داده مي شود ولي مشخص نمي گردد كه هر هزينه براي نيل به كدام هدف يا‬
‫‪ .‬اجراي كدام برنامه يا فعاليت خاص انجام شده است‬

‫بودجه ريزي افزايشي ‪2-‬‬

‫‪ .‬بودجه ريزي افزايشي براي اجتناب از مشكالت ناشي از كار عظيم و پر دردسر بودجه نويسي ساالنه ابداع شده است‬
 ‫بلكه بودجه ريزان با قبول بودجه سال گذشته توجه را ‪,‬بدين ترتيب هر سال مجددا از اول اقدام به كار پيچيده بودجه نويسي نمي شود‬
‫‪ .‬روي تغييرات افزايشي متمركز مي كنند‬

‫بودجه برنامه اي ‪3-‬‬

‫بودجه برنامه اي بودجه اي است كه در آن اعتبارات سازمانهاي دولتي بر حسب وظايف‪ ,‬برنامه ها و فعاليتهايي كه آنها بايد در سال مالي‬
‫اجراي بودجه براي نيل به اهداف خود انجام دهند‪ ,‬پيش بيني مي شود‪ .‬به عبارت ديگر در بودجه برنامه اي مشخص مي شود كه دولت و‬
‫دستگاههاي دولتي در سال اجراي بودجه اوال چه ا هداف‪ ,‬وظايف و مقاصد مصوبي دارند و ثانيا براي نيل به اهداف و مقاصد مذكور بايد چه‬
‫‪ .‬برنامه ها‪ ,‬عمليات و فعاليتهايي را با چه ميزان اعتبار انجام دهند‬

‫بودجه عملياتي ‪4-‬‬

‫بودجه عملياتي يا بودجه بر حسب عمليات بر اساس وظايف‪ ,‬عمليات و پروژه هايي كه سازمانهاي دولتي تصدي اجراي آنها را بر عده دارند‬
‫خريداري مي كند و يا به عبارتي به جاي توجه به تنظيم مي شود ‪ .‬در تنظيم اين نوع بودجه به جاي توجه به كاالها و خدماتي كه دولت‬
‫‪ .‬وسايل اجراي فعاليتها‪ ,‬خود فعاليت و مخارج كارهايي كه بايد انجام شود ‪ ,‬مورد توجه قرار مي گيرد‬
‫در بودجه عملياتي عالوه بر تفكيك اعتبارات به وظايف‪ ,‬برنامه ها ‪ ,‬فعاليتها و طرحها حجم عمليات و هزينه هاي اجراي عمليات دولت و‬
‫‪ .‬دستگاههاي دولتي طبق روشهاي علمي اي مانند حسابدا ري قيمت تمام شده محاسبه و اندازه گيري مي شوند‬

‫)‪(ppbs‬نظام بودجه بندي طرح و برنامه ‪5-‬‬

‫نظام بودجه بندي طرح و برنامه تالشي است براي تركيب و تلفيق بودجه بندي با برنامه هاي كلي به عنوان يك مجموعه واحد كه نشان‬
‫‪ .‬دهنده خطوط اصلي و خط مشي هاي كلي سازمان و دولت است‬
‫‪ .‬اجزاي بودجه بندي طرح و برنامه عوامل جديدي نيستند زيرا طرح ريزي‪ ,‬برنامه و بودجه بندي طرح و برنامه است‬
‫مي توان برنامه ريزي ‪ ,‬طرح ريزي‪ ,‬بودجه نويسي‪ ,‬اطالعات مديريت‪ ,‬كنترل مديريت و ارزشيابي برنامه اي را به هم ‪ ppbs‬با استفاده از نظام‬
‫‪ .‬مرتبط ساخت و در عين حال نسبت به تجزيه و تحليل نظام سند هر يك از عناصر تاكيد كرد‬

‫بودجه بندي بر مبناي صفر ‪6-‬‬

‫بودجه بندي بر مبناي صفر‪ ,‬كه نقطه مقابل بودجه افزايشي است‪ ,‬تعديل بودجه بر تفاوت بين سال جاري و سال بودجه اي متمركز است ‪.‬‬
‫اين بودجه بندي سعي دارد كه اين نقيصه را بر طرف كند كه تعديل مجدد هر فعاليت از مبناي صفر است و براي هر فعاليت يا برنامه باد‬
‫توجهي وجود داشته باشد كه آيا الزم است يا نه؟‬
‫‪ .‬در بودجه بر مبناي صفر هزينه ها به جاي اينكه بر مبناي سطح جاري محاسبه شوند از صفر شروع مي شوند‬

‫بودجه بندي بر مبناي هدف ‪7-‬‬

‫اين رويكرد كه نظام بودجه ريزي طرح و برنامه و مبناي آن را رد مي كند در بعضي كشورها تحت عنوان (بودجه ريزي پاكتي) ناميده‬
‫ميشود ‪.‬بودجه ريزي بر مبناي هدف‪ ,‬بودجه ريزي با فرايند جيره بندي از باال به پايين است كه در آن تعيين اولويتها و محدوديتها در باال‬
‫‪.‬اساس انتخاب راهكارها در پايين است‬
‫‪ .‬اين نوع بودجه بندي نه بر عقاليي بودن اقتصادي كه بر عقاليي بودن سياسي تكيه ميكند‬
 ‫اداره کل بودجه‬

‫شرح وظايف ‪:‬‬

‫– دريافت اصول‪،‬‬
‫سياستها و خط‬
‫مشي هاي برنامه‬
‫هاي توسعه و‬
‫سياستها و خط‬
‫مشي ها و برنامه‬
‫هاي مصوب رئيس‬
‫سازمان در زمينه‬
‫فعاليتهاي جاري و‬
‫عمراني‪.‬‬
‫‪ -‬تهيه بودجه جاري‬
‫و عمراني كل‬
‫سازمان بر اساس‬
‫برنامه هاي مصوب‬
‫رئيس سازمان و در‬
‫قالب قوانين و‬
‫مقررات و ضوابط و‬
‫معيارهاي مملكتي‬
‫و ارائه بودجه كل به‬
‫رئيس سازمان‬
‫جهت تصويب‪.‬‬
‫‪ -‬بررسي و‬
‫شناسايي راههاي‬
‫مختلف تامين‬
‫اعتبارات و منابع‬
‫مورد نياز از محل‬
‫كمكهاي دولت و در‬
‫آمدهاي اختصاصي‬
‫و ناشي از‬
‫فعاليتهاي سازمان و‬
‫ارائه پيشنهاد جهت‬
‫پيش بيني و درج‬
‫موارد مذكور در‬
‫بودجه سازمان و‬
‫اليحه بودجه كل‬
‫كشور‪.‬‬
‫– بررسي و‬
‫مطالعه مستمر در‬
‫قوانين برنامه و‬
‫بودجه كل كشور و‬
‫ساير مصوبات‬
‫قانوني و تصويب‬
‫نامه هاي دولتي‬
‫جهت شناسايي و‬
‫تشخيص منابع‬
‫حصول و اقدام و‬
‫پيگيري در مورد‬
‫تحقق تامين و‬
‫تحصيل منابع‬
‫مذكور‪.‬‬
‫– تهيه و تنظيم‬
‫گزارشهاي تحليلي‬
‫و توجيهي جهت‬
‫ارائه به دولت و‬
‫مجلس شوراي‬
‫اسالمي و حضور‬
‫مستمر و فعال در‬
‫كميسيونهاي دولت‪،‬‬
‫سازمان برنامه و‬
‫بودجه و مجلس‬
‫شوراي اسالمي‬
‫بهنگام بحث و‬
‫بررسي بودجه‬
‫سازمان‪.‬‬
‫– تهيه و ارائه هر‬
‫گونه آمار و اطالعات‬
‫و گزارشهاي مورد‬
‫نياز مراجع مذكور در‬
‫طول مراحل بحث و‬
‫بررسي و تصويب‬
‫بودجه كل سازمان‪.‬‬
‫– پيگيري مستمر‬
‫مراحل تصويب‬
‫بودجه و انعكاس‬
‫اخبار و تحوالت‬
‫مرتبط با آن به‬
‫معاونت اداري و‬
‫مالي و رئيس‬
‫سازمان از آغاز تا‬
‫مرحله نهايي‪.‬‬
‫– تهيه و تنظيم‬
‫موافقت نامه هاي‬
‫بودجه جاري و‬
‫عمراني سازمان و‬
‫پيگيري اقدام هاي‬
‫مربوط به امضاء و‬
‫مبادله موافقت نامه‬
‫ها بين سازمان‬
‫وسازمان برنامه و‬
‫بودجه پس از‬
‫تصويب و ابالغ‬
‫بودجه سازمان‪.‬‬
‫– تهيه و تدوين‬
‫ضوابط و معيارهاي‬
‫مربوط به نحوه‬
‫محاسبه و برآورد‬
‫اقالم در آمدها و‬
‫هزينه هاي بودجه و‬
‫تهيه و تنظيم‬
‫دستورالعملها و‬
‫روشهاي بودجه‬
‫بندي به حوزه ها‪،‬‬
‫واحدها و مراكز و‬
‫ارائه خدمات‬
‫مشورتي‪،‬تخصصي‬
‫و كارشناسي جهت‬
‫تهيه و تنظيم و‬
‫پيشنهاد بودجه بر‬
‫مبناي برنامه و‬
‫بودجه مصوب كل‬
‫سازمان‪.‬‬
‫‪ -‬دريافت بودجه‬
‫پيشنهادي حوزه‬
‫ها‪ ،‬واحدها و مراكز‬
‫و بررسي آنها بر‬
‫اساس برنامه و‬
‫بودجه مصوب و‬
‫انجام تغييرات و‬
‫اصالحات الزم با‬
‫هماهنگي معاونت‬
‫برنامه ريزي و‬
‫تحقيقات و با‬
‫مشورت‪ ،‬تبادل نظر‬
‫و همكاري مديران و‬
‫مسئوالن ذيربط هر‬
‫حوزه‪ ،‬واحد يا مركز‬
‫و مديران حوزه هاي‬
‫تخصصي حسب‬
‫مورد و نياز ‪.‬‬
‫‪ -‬تهيه و تنظيم‬
‫بودجه تفصيلي‬
‫حوزه ها‪ ،‬مراكز و‬
‫واحدها و تهيه‬
‫گزارش هاي‬
‫تحليلي و توجيهي‬
‫جهت ارائه به رئيس‬
‫سازمان به منظور‬
‫تصويب بودجه‬
‫پيشنهادي با‬
‫همكاري معاونت‬
‫برنامه ريزي و‬
‫تحقيقات ‪.‬‬
‫‪ -‬ابالغ بودجه‬
‫تفصيلي مصوب به‬
‫همراه ضوابط و‬
‫دستورالعمل اجرايي‬
‫بودجه و ارائه‬
‫مشورت ها و‬
‫رهنمودهاي‬
‫تخصصي در جهت‬
‫ايجاد وحدت رويه و‬
‫هماهنگي در اجراي‬
‫بودجه و در جهت‬
‫فراهم آوردن زمينه‬
‫مساعد و تسهيالت‬
‫الزم به منظور‬
‫اعمال نظارت و‬
‫ارزيابي بر عملكرد‬
‫بودجه ‪.‬‬
‫– بررسي و‬
‫مطالعه راه هاي‬
‫مختلف اعمال صرفه‬
‫جويي در هزينه ها‬
‫و نيز نحوه تحصيل‬
‫درآمد بيشتر و‬
‫افزايش منابع و‬
‫اعتبارات مورد نياز و‬
‫ارائه پيشنهاد به‬
‫معاونت اداري و‬
‫مالي همراه با‬
‫گزارش هاي‬
‫تحليلي و تخصصي‪.‬‬
‫– اقدام در مورد‬
‫تامين و دريافت‬
‫اعتبارات تخصيص‬
‫يافته و ساير‬
‫درآمدها و منابع از‬
‫وزارت امور اقتصادي‬
‫و دارايي‬
‫(خزانه داري كل) و‬
‫همچنين پيگيري‬
‫وصول سهميه ارزي‬
‫سازمان از سازمان‬
‫برنامه و بودجه و‬
‫بانك مركزي‬
‫جمهوري اسالمي‬
‫ايران ‪.‬‬
‫– تهيه و ارائه‬
‫گزارش هاي‬
‫تحليلي از وضعيت‬
‫منابع و مصارف‬
‫سازمان در مقاطع‬
‫مختلف زماني‪.‬‬
‫– تهيه و تدوين‬
‫روش ها‪ ،‬ضوابط و‬
‫معيارهاي ارزيابي و‬
‫نظارت بر عملكرد‬
‫بودجه و ابالغ به‬
‫حوزه ها‪ ،‬واحدها و‬
‫مراكز و اعمال‬
‫روش ها و مقررات‬
‫مذكور در جهت‬
‫تطبيق و مقايسه‬
‫عملكرد بودجه با‬
‫مصوبات ابالغ شده‬
‫و ارائه گزارش نتايج‬
‫حاصل به معاون‬
‫اداري و مالي‪.‬‬