You are on page 1of 22

‫المقدمة‬

‫األح َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم‬


‫هلل العلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِّـي ْ‬
‫احلمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد ِ‬ ‫‪1‬‬

‫يع َل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم‬ ‫ُم َع ِّل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم اإلنس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬


‫ـان مــا َل ـ ْـم ْ‬
‫والس ــام َس ْر َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدا‬ ‫ُث ـ َّـم الصـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ُة َّ‬ ‫‪2‬‬

‫َي ْعلـ ـ ـ ـ ـ ـ ــو الن َِّب ـ َّـي الْ ُ ْج َتبـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى ُم َح َّم ــدا‬

‫َو َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـذ ِه ُأ ْرج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوز ٌَة َكالـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُّـد َر ِر‬ ‫‪3‬‬
‫َض َّمـ ْنتُ ه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َف َو ِائـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد الْ ُ َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـر ِر‬

‫الت ــي ُت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد َّر ُس‬ ‫َمن َِاه ـ َـج ال َب ْح ـ ـ ـ ِـث ِ‬ ‫‪4‬‬

‫َو ُك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُّـل َتأليـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـف َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ُت َؤ ِّس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬


‫ـس‬

‫وط ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬‫راسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـة الْ َ ْخ ُط َ‬ ‫َم ْو ُض ُ‬


‫وعه ــا ِد َ‬ ‫‪5‬‬
‫ِل َس ْب ِكه ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِب ِـد َّقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـة َم ْض َ‬
‫بوط ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬
‫ـراث ف ــي‬ ‫َف َق ـ ْـد َسـ ـ َـما ال َّت ْحقي ــقُ للتُّ ـ ِ‬ ‫‪6‬‬

‫ُع ُص ِورن ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِل ُك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِّـل َن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْو ٍع ِآث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـف‬

‫اف في َض ْب ِط النُّ ُص ْ‬
‫وص‬ ‫ال ُ‬
‫َف َو َق َع ْ ِ‬ ‫‪7‬‬

‫َو َب ْع ُض ُه ـ ْـم َي ْس ـ ِـر ُقها ِف ْع ـ َـل ال ُّلص ـ ْ‬


‫ـوص‬

‫ماج ـ ِـد‬ ‫ألسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـا ِف َ‬


‫واأل ِ‬ ‫َف ْ‬
‫اح ِتيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـج ِل ْ‬ ‫‪8‬‬

‫أَ ْه ـ ِـل ْ َ‬
‫احلدي ـ ِـث ُه ـ ْـم َذ ُوو الق ِ‬
‫َواع ـ ِـد‬

‫ني َمـ ْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ُأ‬ ‫إ ْذ َل ْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬


‫ـس ِلل ُْم ْست َْش ـ ِـرق َ‬ ‫‪9‬‬

‫ذاك َبـ ــلْ ِمن ُْهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـم نـ ـأَى َو َي ـ ـ ْبر ُأ‬ ‫ف ــي َ‬
‫ذكر بعض العيوب التي‬
‫وقع فيها المستشرقون‬
‫في تحقيق المخطوطات‬
‫َف ُج ـ ُّـل َب ْح ِث ِه ـ ْـم َي ـ ُـدو ُر َع ـ ْـن َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َوى‬ ‫‪10‬‬

‫أَ ْو َمغْ َم ِز التَّ ْح ِ‬


‫ريف أ ْو َق ْص ـ ـ ـ ـ ـ ٍـد َح َوى‬

‫َو َل ـ ْـم َي ُـكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن َل َد ْي ِه ـ ُـم و ِمـ ْن َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬


‫ـاج‬ ‫‪11‬‬

‫يمــا َم َضــى َحتَّ ــى َط َغــو ْا َبــل َه ُ‬


‫اجــوا‬ ‫ِف َ‬
‫اسـ ـ َت ْن َب ُطوا ُأصو َل ُه ـ ْـم‬ ‫َو َب ْع ـ ـ َد َ‬
‫ذاك ْ‬ ‫‪12‬‬

‫ِم ـ ْـن أَ َد ِب ال ُْيون ـ ِ‬


‫ـان‪ُ ،‬عـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوا نُقُ و َل ُه ـ ْـم‬

‫َاك ِم ـ ْـن ُفن ِ‬


‫ُون ِه ـ ْـم ف ــي ال َغ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ِب‬ ‫َكـ ـذ َ‬ ‫‪13‬‬

‫العـ ـ ْـر ِب‬


‫ـداة ُ‬
‫واعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـد ال ُْهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫َ‬
‫ال ِم ـ ْـن َق ِ‬
‫نماذج لجهود علماء السلف‬
‫في التحقيق وتقدمهم على‬
‫المستشرقين في هذا المجال‬
‫َكال ُْي ِون ِن ــي ُهـ ـ َو ال ــذي َلـ ـ َّـم النُّ َس ـ ْـخ‬ ‫‪14‬‬

‫ـول َفاقْ َت َفــى َمـ ْـن َقـ ْـد َ‬


‫رسـ ْـخ‬ ‫األ ُصـ ِ‬ ‫ِمــنَ ُ‬

‫َكا ْل َهـ ـ َر ِو ْي ف ــي ن ُْسخَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـة َم ْس ُم َ‬


‫وع ـ ـ ْه‬ ‫‪15‬‬

‫َو َغ ْي ِره ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن ُكـ ـ ـ ـ ـ ـ ــتُ ٍب َم ْج ُم َ‬


‫وع ـ ْه‬

‫ـوار‬ ‫ـالك َف ِف ــي ْ ِ‬


‫ال ـ ِ‬ ‫َم ـ ـ َع ا ْب ـ ِـن َمـ ـ ٍ‬ ‫‪16‬‬

‫َو ُك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُّـل َذا ِ ِ‬


‫ل ْد َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة الْـ ُبخـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاري‬
‫الص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـاح َن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـو َه ُ‬
‫الكتَّ ا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬ ‫َواب ــنُ َّ‬ ‫‪17‬‬

‫َكـ ْـي َي ْض ِب ُط ـ ـ ـ ـ ـ ــوا َو ُيـت ِْق ُن ـ ـ ـ ـ ـ ــوا ِ‬


‫الكتَا َبــا‬

‫اعتَـ َنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى َت ْص ِني ـ ـ َف ْه‬


‫َو ِم ْنـ ـ ُـه ُم و َم ـ ِـن ْ‬ ‫‪18‬‬

‫كا ْبـ ـ ِـن النَّديـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم أ ْو كـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذا خَ ِلي ـ ـ َف ْه‬

‫ِبـ ـ ِـذكْ ِر مـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َصنَّـ َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ُم َ‬


‫ـص ِّن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـف‬ ‫‪19‬‬

‫َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع التَّأكُّ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـد ا َّلــذي َي ْس َتكْ ِش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـف‬


‫واه َتـ ـ َّـم أَ ْه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـل ِ‬
‫الع ْلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم بالْ ُقا َب َلـ ـ ْه‬ ‫ْ‬ ‫‪20‬‬
‫شاك َل ـ ـ ْه‬
‫السمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـاع َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـي ُت ِ‬
‫ُس ـ ِـخ َّ‬ ‫ِبن َ‬

‫السما ْع‬
‫ياض في َّ‬ ‫القاضي ِع ٌ‬
‫ِ‬ ‫َك َما َح َكى‬ ‫‪21‬‬
‫ـاع‬ ‫ِبأَ ْص ـ ِـل شَ ـ ـ ْي ٍخ ِم ْث ـ ُـل ذا ف ــي ِ‬
‫اإللْ ـ ْ‬

‫ـف للن َِّبي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه‬ ‫َو َب َّيـ ُنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوا الت ْ‬


‫َّص ِـحيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬ ‫‪22‬‬
‫صاح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـب التَّ ن ِْب ـ ِ‬
‫ـيه‬ ‫هان ـ ـ ـ ـ ـ ــي ِ‬ ‫َك ْ‬
‫األص َب ِ‬

‫َق ِ‬
‫ـواعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد ال َّت ْـحقيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـق ِلل ُْمـن َِّجـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـد‬ ‫‪23‬‬
‫وض ـ ُـع الْ َ ْع َه ـ ِـد‬
‫ـس التَّ ْح ِقي ـ ِـق ْ‬ ‫َو ُأ ُسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬
‫تعريف تحقيق المخطوطة‬
‫ت ِقيقُ شَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيءٍ أَ ْص ُل ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ‪َ :‬ت ْص ــديقُ ْه‬
‫َْ‬ ‫‪24‬‬

‫ـات َو ِز ْد َت ْـد ِقيقُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬


‫االثْ ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬ ‫َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬
‫ـذاك ِ‬

‫َت ْق ِدي ـ ُـم َك ال َّن ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّ‬


‫ـص َك َـم ـ ـ ـ ـ ـ ــا ُي ِري ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد‬ ‫‪25‬‬

‫ـحـكَّ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـم َف ِـري ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد‬


‫ـاح ُب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ُم َ‬‫َص ِ‬
‫تب َم ْخ ُط َ‬
‫وط ـ ٍـة َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـم ُت ْط َب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـع‬ ‫ِلـ ـ ُـك ٍ‬ ‫‪26‬‬

‫دميه ــا ُث ـ َّـم ْ‬


‫اشـ ـ َر ْع‬ ‫ص عل ــى َق ِ‬ ‫اح ـ ِـر ْ‬ ‫َف ْ‬

‫أسباب ضياع المخطوطات‬


‫ـان‬‫اإل ْنسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫أَ ْسـبا ُب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ َعـ ِ‬
‫ـوامـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـل ِ‬ ‫‪27‬‬
‫ـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ٍق اَ ْو ن َْه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـب ِمــنَ ْ َ‬
‫ال ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـو ِان‬ ‫َك َ‬
‫ـوامـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـل َّ‬
‫الط ِـبيـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫َث ِ‬
‫انيهمـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َع ِ‬ ‫‪28‬‬

‫ـض أ ْو َز ْل َز َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـة ُم ِريـ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫َكا ْل َف ْي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬


‫شروط تحقيق‬
‫المخطوطات‬
‫احـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـب الت َّْح ِـقـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـق‬
‫ـص ِ‬ ‫و َ‬
‫ال ِز ٌم ِل َ‬ ‫‪29‬‬

‫يمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة ا ْل َع ِتي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـق‬


‫ـاسهُ ِب ِـق َ‬ ‫إحسـ ـ ُ‬ ‫ْ‬
‫ُم ْـعـت َِـني ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا ِبـه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا و َذا إلْ َـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـام‬ ‫‪30‬‬

‫ِب ـ ـ ُلغ َِة ال ُْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ِب علـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى التَّ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـام‬

‫ـوط‬ ‫ال ُـطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫ـط ْ ُ‬ ‫َوأَ ْن َي ُك ــونَ َض ِاب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬ ‫‪31‬‬

‫ُم ْر َت ِـبطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا ِب ُأ ُس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـس الْ َ ْخ ُطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬


‫ـوط‬

‫راك ف ــي الْ َن َِاهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـج‬ ‫اإل ْد ِ‬


‫َو َو ِاسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع ِ‬ ‫‪32‬‬

‫ِل َك ِونـه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َم ْـر َ‬


‫بوط ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َة الْ َـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬
‫ـدار ِج‬

‫َو َص ِاب ــر ًا ع َل ــى ا َّل ـ ِـذي َي ْست َْص ِع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـب‬ ‫‪33‬‬

‫ف ــي ن َّصـ ـ ـ ـ ـ ـِ ـ ـ ِـه ا َّل ـ ِـذي َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ُيـ َر ِّت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـب‬

‫ـاع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬
‫الط َب َ‬ ‫َف ُـر َّبـ ـ ـ ـ ـ ـ ــما َت َع َّـج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـل ِّ‬ ‫‪34‬‬

‫َف ـ ـ َل ْم ُي ِـفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد ِل ِـق َّلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة ال ِْب َض َ‬


‫اعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬
‫خطوات تحقيق‬
‫المخطوطة‬
‫صاحب ــي َج ْم ـ ُـع الـ ــنُّ َس ْخ‬
‫ِ‬ ‫أَ َّو ُله ــا ي ــا‬ ‫‪35‬‬

‫ُث ـ َّـم َيل ــي التَّ ْرتي ـ ُـب َح ْسـ ـ َبما شَ ـ َـم ْخ‬

‫ـوع ِلـ ْب ُر ِكل َْمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـنَا‬


‫الر ُج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬ ‫َف ـ َ‬
‫ـاأل َّو ُل ُّ‬ ‫‪36‬‬

‫َو َم ـ ْـع َفـهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـار ِس ا ْلـ ـ َورى ِإ ْن أَ ْم َك َنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬

‫ـاط ُت ْر ِك ـ ـ َيا‬ ‫ـاض وال ِّرب ـ ِ‬


‫ِم ْث ـ ِـل‪ :‬ال ِّري ـ ِ‬ ‫‪37‬‬

‫ِد َم ْش ــقَ أَ ْز َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذَا َبـ ْل َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـار َيا‬

‫ُـسخَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـة أَ ْص ِل َّي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـة ُم ْـعت ََم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْه‬


‫َون ْ‬ ‫‪38‬‬

‫ُثـ ـ َّـم التـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي َقـ َرأَه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ُمـؤَكَّ ـ ـ َد ْه‬

‫ـوب َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـت َع َل ـ ـ ْي َها‬ ‫أَ ْو ُع ِر َضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـت َو ُق ِ‬ ‫‪39‬‬

‫ـس َع َل ـ ـ ْي َها‬ ‫َو َ ِّ‬


‫ت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم ال ُْو ُجـ ـ ـ ـ ـ ـ ــو َه ِق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ‬
‫َو ِإن َو َج ْـد َته ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـا َتـ ْأريـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـخ‬ ‫‪40‬‬

‫ـيخ‬
‫واض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـح الن َِّس ـ ِ‬
‫ـصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـر ِ‬ ‫َف ـ ُـك ُّل َع ْ‬

‫وط‬‫الـ ـ ُـط ِ‬ ‫ُثـ ـ َّـم ْ‬


‫است َِعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن ِبن َْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـأة ْ ُ‬ ‫‪41‬‬

‫وط‬ ‫ـص ُّ‬


‫الشـ ـ ُـر ِ‬ ‫َفـ ـ ُـر َّب ِسفْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـر ِ‬
‫ناقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬

‫وال َّثال ـ ـ ـ ُـث ال َّت ْحقيـ ـ ـ ـ ـ ـ ــقُ لل ُْمـ َؤ َّل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـف‬ ‫‪42‬‬

‫اس ِمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه َو ِن ْسـ َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة الْ ُـ َؤ ِّلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـف‬ ‫ِم ـ ِـن ْ‬
‫إن َت ـ ُـك النُّ ْسخَ ـ ـ ُـة ُأ ّم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا ُت ـ ـ ْب َر ُز‬
‫َو ْ‬ ‫‪43‬‬

‫َو ِإن َحـ ـ َو ْت ن َْقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًـا ِل َن ـ ٍّ‬


‫ـص؛ ُيفْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ُز‬

‫ـف ال ِْكتا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫َق ـ ْـد َت ْس ِبـ ـ ـ ـ ـ ـ ــقُ الْ ُ َؤ ِّلـ ـ َ‬ ‫‪44‬‬
‫َف َي ْع َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـري خَ َ‬
‫ـطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـؤ ُه َصـ َوا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬

‫ِل ـ ـذَا َع َل ــى ْ ُ َ‬


‫القِّ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـق التَّ ْص ِحيـ ـ ُـح‬ ‫‪45‬‬

‫َّص ِري ـ ُـح‬


‫ف ــي َه ِام ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـش و َي ْقت َِض ــي الت ْ‬
‫َو َقابـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـل َ‬
‫األ ْصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـل ا َّل ـ ِـذي َي ْخت َِلـ ـ ُـف‬ ‫‪46‬‬

‫َو ُي ْث ـ ـ َب ُت ال َّلفْ ـ ُـظ ا َّلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـذي َي ْأ َت ِل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـف‬

‫جتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد ِزيـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َد ًة ف ــي َب ْـع ِـض ـ ـ َها‬


‫َو ِإ ْن ِ‬ ‫‪47‬‬

‫َفأَ ْد ِر َجنَّـهـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‪ ،‬أَ ِشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ف ــي ُعـ ـ ْـر ِض َها‬

‫ـط‬ ‫جائ ــزٌ إضا َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـة ِل َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َس َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ‬


‫َو ِ‬ ‫‪48‬‬
‫ـاض َو ْهـ ـ َو َظ ِاه ـ ُـر ا ْل َغ َل ـ ْ‬
‫ـط‬ ‫خَ ـ ـ ْـر ٌم َب َي ـ ٌ‬

‫احل َو ِاش ــي‬ ‫ـاف ف ــي ْ َ‬ ‫وض ـ ُـع الْ ُ َض ـ ُ‬


‫َو ُي َ‬ ‫‪49‬‬

‫َو َر ْم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــزُ ُه ُم َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّ ٌـني َو َف ِ‬


‫ـاش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي‬

‫ـط‬ ‫اع ِتم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َد ن ُْس ــخَ ٍة َف َق ـ ْ‬


‫َو َر َّجح ــوا ْ‬ ‫‪50‬‬
‫َو َقا َب ـ ـ ُلوها ِبا َّلتـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد ُت ْل َت َقـ ـ ْ‬
‫ـط‬

‫ا َفـ ــها أَ ْع ِن ــي َّ‬


‫السـ ـ َل ْف‬ ‫َوأَثْ َبتُ ــوا ْ‬
‫اخ ِت َ‬ ‫‪51‬‬
‫جتـ ـ ْز َم ـ ْـن ِلل ُْمـ ـ ِـه ِّم َقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد َحـ ـذ ْ‬
‫َف‬ ‫َو َ‬
‫ال ُ ِ‬
‫َو ِإ ْن َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـا ُم َؤ ِّل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـف ِكـتا َب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫‪52‬‬

‫ـص ِّحح ًا َل ــهُ َف ُخـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذْ َصـ َوا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫ُمـ ـ َ‬

‫جت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد ِإ َضـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َف ًة ف ــي ِ‬


‫جانـ ـ ِـب ْه‬ ‫ِوإ ْن َ ِ‬ ‫‪53‬‬

‫أَ ِش ـ ْـر َلـ ــها ف ــي َهـ ـ ِ‬


‫ـام ٍش ث ـ ّـم ا ْنت َِب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬

‫(ص ـ ْـح) ُتص ـ ِـاد ُف‬ ‫ِإ َل ــى ُر ُم ـ ٍ‬


‫ـوز ِم ْث ـ ِـل‪َ :‬‬ ‫‪54‬‬

‫وف َفخَ ـ ٌّـط َصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـار ُف‬‫َو َر ْمـ ِـز َم ْح ـ ـ ـ ـ ـ ــذُ ٍ‬

‫احل ُـرو َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬


‫َو َب ْع ُض ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـه ْم ُي َـش ِّكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـل ْ ُ‬ ‫‪55‬‬

‫َك ـ ْـي َي ـ ْـد َرأَ التَّ ْح ِري ـ َ‬


‫ـف والتَّ ْص ِحيفـ ـاَ‬

‫الرســـم‬
‫َو َس ِائ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـغ أَ ْن ُي ْـط َب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َع الْ ُـ َؤ َّلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـف‬ ‫‪56‬‬

‫ِبخَ ِّط ـنَا الْ َ ْش ُه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬


‫ـور َف ْه ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ُي ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ُف‬

‫َو َب ِّي َنـ ـ ْـن ُكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـل ا َّل ــذي َق ـ ْـد ُي ْل َت َب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْ‬


‫ـس‬ ‫‪57‬‬

‫ـفار ِه ْم َق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد ُي ْق َت َب ـ ْ‬
‫ـس‬ ‫أس ـ ِ‬ ‫اك ِم ـ ْـن ْ‬ ‫َو َذ َ‬

‫األ ْع ـ َـا ِم‬ ‫ـف فـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي َ‬ ‫َوأَثْ ِب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـت َ‬


‫األ ِلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬ ‫‪58‬‬
‫ـ(ح ِار ٍث) ِإ ْذ َج ـ ـ ـ ـ ـ ــا َء ف ـ ـ ـ ـ ـ ــي ا ْل َك ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـا ِم‬‫َك َ‬
‫َو َد ِّو ِن َ‬
‫األ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َدا َد َن ْـح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ن ُْط ِق َه ــا‬ ‫‪59‬‬

‫َك ِ‬
‫ـ(م َئ ـ ٍـة) َو ِش ْب ِهـ َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا فـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي َسـ ـ ْو ِق َها‬
‫األلفاظ المختصرة‬
‫اخت َِص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ِبــ‪َ ( :‬ر َح ــهُ )‬
‫َر ِح َـم ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ اهلل ْ‬ ‫‪60‬‬

‫َوف ــي ا ْن َته ــى (اَ ْهــ) وافْ َه َم ـ َّـن شَ ـ ْـر َحهُ‬
‫َص ـ ُـروا َح َّد َثنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِبـ( َن ــا) ( َث َن ــا)‬
‫واخت َ‬
‫ْ‬ ‫‪61‬‬

‫َو ِمـ ْث ُله ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا أ ْن ـ َبأَ َنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ْ‬


‫أخ ـ َب َرنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬
‫ومي ـ ِـم ُم ْس ِلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـم َو(خَ) ا ْل ُبخَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـاري‬
‫ِ‬ ‫‪62‬‬

‫والت ِّْر ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـذي َفـ( َت ــا) ِلاِ ْخ ِتصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـار‬

‫الشــكل‬
‫جت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـد أَ ْصـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـل ِك َت ـ ٍ‬
‫ـاب ُض ِب َط ــا‬ ‫َو ِإ ْن َ ِ‬ ‫‪63‬‬

‫فاض ِب َط ْن ــهُ َك ْي ـ َـا ُي ْخ َل َط ــا‬ ‫ِب َّ‬


‫الش ــكْ ِل ْ‬
‫َوشَ ِّكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـل ْ َ‬
‫احل ِـديـ ـ ـ ـ ـ ـ ــثَ والْقُ ْرآ َن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬ ‫‪64‬‬

‫َكـ ـ ْـي ن َْعـ َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َم القُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـرا َء وال ِّت ْب َيا َنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬

‫العـنوان‬
‫َو َك ِّب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ْن ِكتـا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َة ال ِ ُـعنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬
‫ـوان‬ ‫‪65‬‬

‫ـان‬ ‫جالـ َـب َ‬


‫األذ َْهـ ِ‬ ‫ف ـ ـ ـ ـ ـ ــي ُكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِّـل ب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍ‬
‫ـاب ِ‬
‫تقسيم النص وترقيمه‬
‫ـظ على م ـ ـ ـ ـ ـ ــا ر َّت ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـب الْ ُ َؤ ِّل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـف‬
‫َح ِاف ـ ْ‬ ‫‪66‬‬
‫اب ُث ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َّـم ُتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ِد ُف‬
‫األ ْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو َ‬ ‫َو َر ِّقـ ـ ِـم َ‬

‫الش ُخ ْ‬
‫وص‬ ‫راج ِم ُّ‬‫يث َم ْع َت ِ‬ ‫َرقْ َم ْ َ‬
‫احل ِد ِ‬ ‫‪67‬‬

‫واسـ َت ْو ِف النُّ ُصـ ْ‬


‫ـوص‬ ‫َون َِّسـ ِـق َ‬
‫األ ْشـ َعا َر ْ‬

‫النقاط والفواصل‬
‫واإلشارات‬
‫ـناد‬
‫اإل ْس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫َو َصغِّ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ْن ِك ـ َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َب َة ِ‬ ‫‪68‬‬
‫وا ْب ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ْأ ِب َـمت ِْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـذ َ‬
‫َاك َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـاد‬
‫َونَقِّ ـط ـ ـ ـ ـ ـ ـَ َّـن م ـ ـ ـ ـ ـ ــا ا ْن َت َه ــى ِمــنَ ْ ُ‬
‫ال َمــلْ‬ ‫‪69‬‬

‫َص ــلْ‬
‫ـوز م ــا ا ْنف َ‬ ‫َوال ُتع ـ ُ‬
‫ـاد ف ــي ُر ُم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬
‫واست َْع ِم َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن ِإشَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َر َة التَّ َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُّـج ِب‬
‫ْ‬ ‫‪70‬‬

‫ـناس ِب‬
‫َون َْحـ َوهـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا فـ ـ ـ ـ ـ ـ ــي َم ْو ِض ـ ٍـع ُمـ ـ ِ‬
‫ـان َف ْـه ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـي للتَّـفْ ِسي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر‬ ‫والنُّ ْق َ‬
‫ـطت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫‪71‬‬

‫َث ـ َ‬
‫ا َثـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٌـة ِلـخَ ْر ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه ا ْل َي ِـسي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر‬
‫الرّموز‬
‫َو َر ْم ـ ـ ـ ـ ـ ــزُ ُكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِّـل ن ُْسخَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـة َفـتُ ؤْخَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذُ‬ ‫‪72‬‬

‫اسـ ـ ِـم شَ ـ ْـخ ٍص َف ْهـ ـ َو م ــا ُي َح َّب ــذُ‬ ‫ِم ـ ِـن ْ‬


‫َو ِإ ْن ُت ِشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـر ِل ِـف َئـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـة َم ْـخ ُط َ‬
‫وطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫‪73‬‬

‫فاج َعـ ــلْ له ــا َح ْرفـ ـ ًا َتـ ـ ُـك ْن َمن َ‬


‫ُوطـ ـ ْه‬ ‫ْ‬

‫الحواشي‬
‫والْ َ ْن َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـج ال َّا ِز ُم ف ـ ـ ـ ـ ـ ــي ْ َ‬
‫احل َو ِاش ـ ـ ـ ـ ــي‬ ‫‪74‬‬

‫وم ـ ْـن َفـ َرن َْسـ ـ ـ ـ ـ ــا َو ْصفُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ َف ـ ـن ِ‬


‫َاشي‬ ‫ِ‬
‫ت َت َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َو َع ِّل ـ ِـق‬ ‫َف ْ ُ‬
‫ال ْلـ ـ ُـف َض ْع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ َ ْ‬ ‫‪75‬‬

‫ـاب ُك َّل ُمل َ‬


‫ْحـ ـ ـ ـ ـ ِـق‬ ‫آخـ ـ ـ ـ ـ ِـر ال ِْك َتـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫ف ــي ِ‬
‫وفي باب ذكر مصادر النص‬
‫يشار إلى‬
‫َم ـ ْـع ِذ ْك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر ُكـ ـ ِّـل َم ْص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ٍر ُم َؤ ِّكـ ـ َدا‬ ‫‪76‬‬

‫ِص َّحـ ـ َة ن َْق ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـل ُك ِّل شَ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـيءٍ ُمـ ــفْ َر َدا‬


‫ا ِم‬ ‫َو َجـائـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــزٌ َت ْـر َج َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـة َ‬
‫األ ْعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬ ‫‪77‬‬

‫ـاظ ال التَّ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـام‬ ‫ـوج ـ ـ ـ ـ ـ ِـز َ‬


‫األ ْل َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫ب َ‬ ‫ِ ُ‬
‫َف ـ ُـر َّب َم ـ ْـن َط َغـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى َع َل ــى التَّ ـ ــفْ ِخيم‬ ‫‪78‬‬

‫و َل ـ ْـم ُي ـ ِـر ْد ِم ْنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ِسـ ـ َوى التَّ ْض ِخيـ ـ ِـم‬

‫اإلجازات والسماعات‬
‫الك ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ِام‬ ‫و َق ـ ْـد َم َ‬
‫ـضـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى َجـ َه ِابـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذُ ِ‬ ‫‪79‬‬

‫َف ُي ْـق ِر ُئ ـ ـ ـ ـ ـ ــونَ ُكـتُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـب ْ‬


‫األعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َ‬
‫ا ِم‬
‫و‬ ‫ُي َق ِّيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـدونَ َم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن َتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َـا َع َل ـ ْي ِه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـم‬ ‫‪80‬‬

‫ِإ َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َز ًة ِل ُـي ْس َن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـدوا َو ُي ْعـ َل ُم ـ ـ ـ ـ ـ ــوا‬


‫َو َي ْن َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ــغي إثْ بـا ُته ـ ـ ـ ـ ـ ــا َو َط ـ ْب ُع َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬ ‫‪81‬‬

‫َاه ــا‪َ :‬س ْمـ ـ ُـع َها‬


‫اع ــى ف ــي ُمن َ‬
‫إ ْذ م ــا ُي َر َ‬
‫الفـهارس‬
‫وغـا َيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـة الفَـ َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـار ِس ال َّت ْي ِسـي ـ ـ ـ ـ ـ ُـر‬
‫َ‬ ‫‪82‬‬

‫ِل ُك ـ ِّـل ِسـفْ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ٍـر أَ ْم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـر ُه َع ِـسي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـر‬

‫وع‬
‫وض ِ‬ ‫يعـ َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِب َح َس ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـب الْ َ ُ‬
‫َتن ِْو ُ‬ ‫‪83‬‬

‫ُم ْسـ ـ َت ْن َبط ًا ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن مت ِْن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه الْ َ ْص ُن ـ ِ‬


‫ـوع‬

‫فال ِْف ْـه ـ ـ ـ ـ ـ ِـر ُس الق َِدي ـ ـ ـ ـ ـ ُـم للتَّ ـ َر ِ‬


‫اجـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـم‬ ‫‪84‬‬

‫َو َغ ْي ِره ـ ـ ـ ـ ـ ــا َف ْ‬


‫احـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــذُ َع َلى الْ َ ِ‬
‫عاج ـ ِـم‬

‫أَ َّو ُلـ َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ال َو ِجيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َز ُة الْ ُقَـ َّل َل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫‪85‬‬

‫َصـ َل ْه‬
‫الطوي َل ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـة الْ ُف َّ‬‫أَ ْج َو ُدهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا َّ‬
‫المقــدّمة‬
‫وأَ ِّخـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ْن ِكـتَا َبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َة الْ ُـق َِّد َمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫‪86‬‬

‫ِل َكـ ْـي َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ َرى ال ِْك َتـ َ‬


‫ـاب َب ـ ـ ـ ـ ـ ــلْ ِل َتفْ َه ـ َـم ْه‬

‫ُم َض ِّـمن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا م ــا ألَّـفُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــوا ف ــي شَ ْأ ِنـ ـ ِـه‬ ‫‪87‬‬

‫يم ـ َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ ِب َعـ ْي ِن ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه‬‫ُمـ َو ِّض ًحـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ِق َ‬

‫طوطـ ـ َة الْ ُ ْعت ََمـ ـ َد ْه‬ ‫ـك الْ َ ْخ َ‬


‫َم ـ ْـع َو ْص ِف ـ َ‬ ‫‪88‬‬

‫َو ُمث ِْبتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا ُش ُـر َ‬


‫وط َهـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ْ ُ َ‬
‫ال ـ َّـد َد ْه‬

‫ـاب والْ ُ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َؤ ِّر ِخ‬


‫الكـ َت ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬ ‫َك َص ِ‬
‫احـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــب ِ‬ ‫‪89‬‬

‫و َن ـ ْو ِع خَ ِّطـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـه ا َّل ـ ِـذي ف ـ ـ ـ ـ ـ ــي النُّ َس ـ ِـخ‬

‫ياس َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا‬
‫َو َعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َد ِد األ ْو َر ِاق َمـ ـ ْـع ِق ِ‬ ‫‪90‬‬

‫وال َّنـ ـ ْو ِع والت َّْع ِقـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـب ف ــي أَ َس ِ‬


‫اسـ ـ َها‬
‫َم ـ ْـع ِذ ْك ـ ِـر َم ــا ِفي َه ــا ِم ــنَ التَّ ْع ِلـ ـ ِ‬
‫ـيق‬ ‫‪91‬‬

‫اض ِب ْـطـ ـ ـ ـ ـ ـ ــهُ بالت َّْح ِقي ـ ِـق والتَّ ن ِْسـ ـ ِ‬


‫ـيق‬ ‫َو ْ‬
‫اإل َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــاز َِات ا َّلت ـ ـ ـ ـ ــي ُت ـ َؤ ِّكـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد‬
‫َو ِب ِ‬ ‫‪92‬‬

‫ـات َف ْه ـ َـي ُت ْـر ِش ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـد‬ ‫َو ِبالتَّ َـم ُّل َكـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِ‬


‫األ ِخـي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر ُص ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــو َر ُة َ‬
‫األ ْو َر ِاق‬ ‫وف ــي َ‬ ‫‪93‬‬

‫أَ ْولى َوأَ ْح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َرى ُم ـث ِْبتـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًا ِل َّ‬


‫لر ِاقي‬

‫مسرد المراجع‬
‫وض ـ ُـع الْ َ ْسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َر ُد ف ـ ـ ـ ـ ـ ــي َ‬
‫األ ِخـي ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر‬ ‫َو ُي َ‬ ‫‪94‬‬

‫ِل َــا َلـ ــهُ ِم ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْـن ِد َّقـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة ال َّت ْأ ِطـيـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر‬
‫ـاب َمـ ْـع ُم َؤ ِّلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـف ْه‬‫َف ُي ْجـ َع ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُـل ال ِْك َت ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬ ‫‪95‬‬

‫والط ْبـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـع والن َّْشـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـر َ ْ‬


‫ول ـ ِـح َه َد ِف ـ ـ ْه‬ ‫َّ‬
‫هلل َع َلـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــى التَّ ـ َـمـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـام‬ ‫ْ َ‬
‫واحلـ ْـم ـ ـ ـ ـ ـ ُـد ِ‬ ‫‪96‬‬
‫َص ِـل َنـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ف ــي َسـ َ‬
‫ـاعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة ال ـ َّـد َو ِام‬ ‫ِبف ْ‬

‫َج َعـلْتُ َهـ ـ ـ ـ ــا َمـن ُْظ َ‬


‫ومـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًـة ُم ِـنيـ َف ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬ ‫‪97‬‬
‫َم ْـع ُس ـ ـ ـ ـ ـ ــو َل ًة َف ـ َّي َ‬
‫اضـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ًـة َظري َفـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ْه‬

‫َو َق ـ ْـد َح ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ َو ْت َط َرائ ــقَ التَّ ْح ِقيـ ـ ِـق‬ ‫‪98‬‬

‫ِل َر ْس ِم ـ ـ ـ ـ ـ ــها َم َسـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـال َك التَّ ْط ِب ـ ِ‬


‫ـيق‬

‫ن ََظ ْمتُ ه ــا ف ــي ُس ْر ِعـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ِـة ال ُْع َ‬


‫ـجا َلـ ـ ْه‬ ‫‪99‬‬
‫ِب َقـ ـ ْـد ِر م ــا ُتـ ـ ْـملى َل َه ـ ـ ـ ـ ـ ـ ــا ال ِّر َسا َل ـ ـ ْه‬

‫اإل ْخ ـ َـا ِص‬ ‫َفن َْسـ ـأَ ُل الْ َـ ـ ْولى ُمن ــى ِ‬ ‫‪100‬‬

‫اصــي‬
‫ـاء ِللت َِّقـ ْـي وا ْل َع ِ‬ ‫َف ْهـ َو َّ‬
‫الر َج ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ُ‬

‫الص ــا ُة َمـ ـ ْـع َس ـ َـا ٍم ِ‬


‫كامـ ـ ِـل‬ ‫َّ‬ ‫ث ـ ّـم‬ ‫‪101‬‬

‫َع َل ــى ال َّنب ـ ِّـي الْ ُ ْص َط َف ــى َوا ْل َعـ ـ ِ‬


‫ـام ِل‬

‫مت نظم هذه األرجوزة أيام الدراسة الامعية‬


‫بالدينة النورة سنة ‪1424‬هـ‬

You might also like