3

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Una nga Markahan – Modyul 5:
Lawas, Balatyagon, kag Hunahuna:
Tatapon

`
Edukasyon sa Pagpapakatao– Ikatlong
Baitang Alternative Delivery Mode
Una nga Markahan– Modyul 5: Lawas, Balatyagon, kag Hunahuna: Tatapon
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring

magkaroon ng karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas.
Gayonpaman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng
pamahalaan na naghanda ng akda kung ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga
maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang
bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto
o brand name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit
sa modyul na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang
matunton ang mga ito upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales.
Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring
iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito ay kinakailangan ng pahintulot
mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o

ilimbag sa anomang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Leonor Magtolis Briones

Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Jemma C. Maquiran Rachel C. Relator, EdD

Editor: Lorna V. Bonilla Juvy D. Baranda Mercy Barroa Hera H. Gallo
Tagasuri: Alan Vincent B. Altamia, Mary Jean U. Basa, Cecil S. Ortencio, Alda D. Malibong
Tagaguhit: Marco R. Abellon
Tagalapat: Jemma C. Maquiran Marites C. Agana
Tagapamahala: Ma. Gemma M. Ledesma
Salvador O. Ochavo, Jr.
Elena P. Gonzaga
Celestino Dalumpines IV
Segundina F. Dollete
Shirley A. De Juan
Alan Vincent B. Altamia

Inilimbag sa Pilipinas ng
Department of Education – Region VI
Office Address: Duran St., Iloilo City, 5800
Telefax: (033) 509-7653; (033) 336-2816
E-mail Address: region6@deped.gov.ph
 3

Edukasyon sa
Pagpapakatao
Una nga Markahan – Modyul 5:
Lawas, Balatyagon, kag Hunahuna: Tatapon
Pauna
Para sa mga Manunudlo/Manugpatigayon:
Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa Edukasyon sa
Pagpapakatao- Ikatatlo nga Halintang sang Alternative Delivery
Mode (ADM) Modyul para sa leksyon nga Lawas, Balatyagon, kag
Hunahuna: Tatapon.
Sa pagbuligay sang mga eksperto sa patag sang edukasyon
halin sa pampubliko kag pangpribado nga institusyon, gindihon,
ginpasanyog kag tul-id nga gintun-an ang modyul nga ini para
giyahan ka, ang mga manunudlo ukon manugpatigayon agud
mabuligan nga maangkon sang mga bumulutho ang
pagsulundan sa K to 12 Curriculum samtang ginaatubang nila sing
madinalag-on ang mga pagpanghangkat sa ila kaugalingon,
sang sosyudad kag sang pang-ekonomiko nga pagtilaw sa ila
pagtuon.
Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay
sa mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag
makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan sila nga
maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang
padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila
kinahanglanon kag kahimtangan.
Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang
nga materyal sa una nga teksto:

Mga dapat Tandaan sang

Manunudlo/Manugpatigayon

Ini nagaunod sang pahanumdum, bulig ukon

estratehiya nga maggamit sa paggiya sa mga
bumulutho.

ii
 Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo
sang ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga
modyul. Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-
umwad samtang padayon niya nga ginadumalahan ang iya
pagtuon. Ginalauman halin sa imo nga mas magganyat mo pa
kag maggiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa
sulod sini nga modyul.
Para sa Bumulutho:
Malipayon nga pagbaton sa Edukasyon sa Pagpapakatao-
Ikatatlo nga Halintang sang Alternative Delivery Mode (ADM)
Modyul para sa leksyon nga Lawas, Balatyagon, kag Hunahuna:
Tatapon!
Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo
kinahanglanon. Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon
samtang wala ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man
nga mahatagan ka sing mabungahon nga oportunidad sa
pagtuon.
May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo
maintindihan.

Hibalu-a Ini Sa bahin nga ini, imo mahibaluan

ang mga dapat mo matun-an sa
modyul (objectives/learning
competencies).
Tinguha-i Ini Isa ini ka pre-test. Diri makit-an kon
ano ang nahibaluan mo sa sining
leksyon. Kon husto ang tanan mo
nga sabat (100%), pwede mo
laktawan ang ini nga modyul.

ii
Balikan Mo Malip-ot ini nga test ukon review
sang natapos na nga leksyon.

Diskubreha/Tukiba Sa sini nga bahin sang modyul,

ipakilala sa imo ang bag-o nga
leksyon sa nagkalainlain nga
pamaagi kasubong sang istorya,
kanta, binalaybay, problema,
ulubrahon ukon isa ka sitwasyon.

Usisa-a Ini Sa, sini nga bahin, ginasaysay sing

tul-id ang leksyon (discussion).
Katuyuan sini nga mabuligan ka sa
pag-intindi ukon paghangop sang
bag-o nga konsepto kag mga
tulun-an.
Maghanas Makit-an sa sini nga bahin ang
mga ulubrahon para sa paggiya sa
imo sa paghanas agud lubos mo
nga maintindihan ang leksyon.
Pwede mo nga matsek ang imo
mga sabat sa mga ulubrahon
gamit ang Talamdan sang mga
Sabat nga makit-an sa ulihi nga
bahin sang modyul.

Tanda-i Makit-an sa sini nga bahin ang

mga pamangkot ukon para
maproseso mo kon ano ang natun-
an mo sa leksyon.

iii
 Himu-a Ini Ini nga bahin sang modyul may
mga hilikuton nga makabulig sa
imo sa paggamit sang imo bag-o
natun-an sa matuod nga sitwasyon
o realidad sang kabuhi.
(application)
Pagtakus sang Imo Katuyuan sini nga ma assess ukon
Ihibalo
matakus ang imo nahibaluan sa
leksyon.

Dugang nga mga Sa bahin nga ini, may bag-o kag

Hilikuton
dugang nga mga ulubrahon para
mapasanyog ang imo nahibal-an
sa leksyon.

Talamdan sang Makit-an sini nga bahin ang husto

Husto nga mga
nga mga sabat sa tanan nga mga
Sabat
buluhaton sa sini nga modyul.

Sa katapusan sang modyul, makita mo man ang:

References Diri nakasulat ang tanan nga

ginkuhaan sa pagdihon ukon
pagpasanyog sang modyul.

iv
 Mga importante nga pahanumdum sa paggamit sang
modyul nga ini:
1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi
pagbutangan sang bisan ano nga marka ukon sulat ang
anuman nga bahin sini. Maggamit sang papel sa pagsabat
sang mga hilikuton.
2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-I Ini antes
magpadayon sa iban pa nga hilikuton.
3. Basaha sing maayo ang mga direksyon antes himuon ang
kada hilikuton.
4. Mangin tampad sa pag-obra sang mga hilikuton kag sa
pagtsek sang mga sabat.
5. Tapuson anay ang una nga hilikuton antes magpadayon sa
masunod pa nga hilikuton.
6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon
manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan
nga hilikuton.
Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton, indi
magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon
manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig
kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o
man sa inyo balay nga may ikasarang sa paggiya sa imo.
Tandaan mo pirme nga wala ka nagaisahanon.
Ginalauman nga paagi sa sini nga modyul,
maeksperyensyahan mo ang makahulugan nga pagtuon kag
maintindihan sing maid-id ang masunod nga mga kasampaton.
Masarangan mo ini!

v
 Hibalu-a Ini
Ang modyul nga ini ginhimo para sa imo. Ginasugid diri ang husto
nga pag-atipan sang kaugalingon. Tani daku gid ang mabulig
sang modyul nga ini sa imo pagtuon.
Ang modyul magatudlo sa imo sang husto nga pag-atipan sang
kaugalingon para maangkon mo ang maayong lawas,
balatyagon kag hunahuna.
Pagkatapos mo nga mahimo ang tanan nga hilikuton sa modyul
ikaw ginalauman nga:
 Makahimo sang husto nga paghulag kag gawi sa
pagtatap sang kaugalingon nga ikaayong lawas kag
kahilwayan. (EsP3PKP-Ie –18).

Tinguha-i Ini

Usisa-a ang mga laragway. Isulat sang tsek( ) kon ini

nagapakita sang husto nga pamaagi sa pagtatap sang
kaugalingon para sa ikaayong lawas. Isulat ang ekis(X)kon indi
husto. Isulat ang imo sabat sa papel.

1 4

2 5

1
 Leksyon
Lawas, Balatyagon kag
1 Hunahuna: Tatapon
Importante ang ikaayong lawas sa kada isa sa aton, gani aton
halungan ang aton kaugalingon. Maangkon ini kon mahimo ang
husto nga nagakalainlain nga hulag kag gawi para mapadayon
nga maayo kag hilway sa masakit ang aton lawas.

Balikan Mo

Ano ang imo nakita sa laragway?

Gusto mo bala mangin mapagros?
Paano mo ini maangkon kag mapadayon?

Diskubreha/Tukiba

Mapagros nga Lawas, Balatyagon kag Hunahuna

ni Rochien R. Titong
Ginlubad sa Hiligaynon ni:
Rachel C. Relator kag Jemma C. Maquiran

Kon balikan ko ang akon pagkabata,

May mga inagyan ako nga indi madula
Sa kada tini-on nga akon masugata
Handum ko ang katinlo sang akon hunahuna.
2
 Samtang ang lawas bugay sang Makaako
akon ginapangamuyo
Nga sa kada adlaw-adlaw nga hilikuton
Maayong lawas akon maangkon

Nagaabot ang mga katalagman nga wala ginalauman

Gani importante ang balatyagon mapag-on
Kasubo kag kaluyahon sang buot likawan
Agud kabakod kag pagsalig sa kaugalingon maangkon

Likawan ang pagpanumdum sang kalainan

Dala sini ang pagtublag sang aton hunahuna
Kabuhi aton halungan sa pangamuyo
aton pasalamatan
Mabuganaon nga adlaw kag mahamuok nga tulog

Ang bugay sang ikaayong lawas sa aton panglawason

Nagahatag sang maayo nga balatyagon
Kaayuhan kag kapagros sang panghunahuna naton
Sa aton nga panglakaton, kahilwayan maangkon

Usisa-a Ini

Ang paghalong sa ikaayong lawas kag kaluwasan sang kada tawo

isa ka pinakaimportante nga aspeto sang kabuhi. Ini makaapekto
sa pag-uswag sang aton banwa labi na gid sa ikaayong lawas kag
kahimtangan sang aton balatyagon kag hunahuna. Ang
mapagros nga panglawason magadala sang maayo nga hilikuton
sa adlaw-adlaw.

3
Mga Giya sa Pag-atipan sa Kaugalingon

1. Maligo adlaw-adlaw. Nakapamag-an kag makapapresko

sang pamatyag sa bilog nga adlaw.
2. Atipanon ang buhok. Mag-shampoo tatlo ka beses o sobra sa
isa ka semana. Sudlayon kag maggamit sang brush para
maghining kag makuha ang mga higku sa anit.
3. Magpanipilyo sang mga ngipon pagkatapos magkaon. Para
masiguro nga wala samad nga ngipon, magkadto sa dentista
duha ka beses o sobra pa sa isa ka tuig.
4. Magkaon sa husto nga oras. Masustansya nga pagkaon
kinahanglan sang aton lawas para mangin mapagros.
5. Mag-inom sang anum tubtob walo ka baso sang tubig adlaw-
adlaw. Husto nga kadamuon sang tubig ang kinahanglan
sang lawas.
6. Maghugas sang kamot antes kag pagkatapos magkaon, kag
maggamit sang kasilyas.
7. Utdan kag tinluan ang mga kuko sa kamot kag tiil.
8. Mag-ehersisyo adlaw-adlaw. Ang pirme nga pag-ehersisyo
magahatag sang mabaskog nga panglawason.
9. Magtulog sa husto nga oras. Likawan ang pagpulaw para
mangin mapagsik ang lawas kag hunahuna.

4
 Maghanas
Hilikuton 1
Usisa-on sing husto ang kada laragway. Pili-a ang numero
nga nagapakita sang husto nga gawi. Isulat ang imo sabat
sa papel.

1. Bata nga nagapanipilyo. 2. Bata nga nagamasakit.

3. Bata nga naga-ehersisyo.

4. Bata nga nagapanghugas 5. Bata nga kulang sa

sang kamot tulog.
5
Hilikuton 2
Pangita-a ang mga tinaga sa sulod sang kahon nga
nagapakita sang maayo nga gawi para sa ikaayong
lawas, hunahuna kag balatyagon. Isulat ang imo sabat sa
papel.

P A G E H E R S I S Y O X P
Q O J N F P G Y Q Y R Q W A
W P K M D A H R W M B V C G
E A L Q S G J E W L L J H P
M A G S E P I L Y O P O W A
R S Z W A U K Q H C D F G L
T D X E P K L M Y H Y Z X I
Y F C R O L Z N T M I P Q G
U G V T I A X B P G F V B O
I H B Y U Y C V L A D G E M
P A G H U G A S K A M O T C

Tanda-i
Kopyaha ang graphic organizer sa imo papel kag isulat sa
sulod sang kahon ang mga maayo nga gawi para sa aton
ikaayong lawas, hunahuna kag balatyagon.

Pag –atipan
sang
Kaugalingon

6
Ang padayon nga pag-atipan sa ikaayong lawas kag kaluwasan
makapaayo sa aton lawas. Makapaayo man ini sa aton aspeto sang
panghunahuna kag emosyon.

May hambalanon “Ang ikaayong lawas isa ka manggad” ini isa ka

pahanumdum nga dapat naton pagapatihon. Ang lawas hilway sa masakit
kon makahimo sang husto nga hulag kag gawi pareho sang pagpadayon
nga matinlo ang lawas, pagtulog sa husto nga oras, pag-ehersisyo, pag-
angkon sang positibo nga pagkilala sang kaugalingon, mangin malipayon,
kag pagkaon sang husto kag masustansya nga pagkaon sa husto nga oras.

Himu-a Ini

Kopyaha sa papel ang bituon kag isulat sa sulod ang imo mga promisa para
mapadayon ang pag-atipan sang ikaayong lawas kag kahilwayan.

7
 Pagtakus sang imo Ihibalo

Direksyon: Pili-a ang letra sang husto nga sabat kag isulat sa imo papel.
1. Ang bata mapagros kon .
A. pirme gamasakit
B. may aktibo nga lawas
C. magaras ang panit
D. madali makapoy
2. Ang pagkaon sang utan kag prutas kag ang pag- inom sang
gatas makabulig sa aton .
A. hunahuna
B. kaingod sang balay
C.katamad
D. kahinay
3. Ang pagsimba kada Domingo makabulig sa aton________.
A. pag-inom
B. paghampang
C. pagtuo
D. pagdesisyon
4. Pila ka beses dapat magpaligo ang isa ka tawo?
A. talagsa
B. adlaw adlaw
C. wala gapaligo
D. kada lima ka adlaw
5. Ang pagtulog sa tama nga oras makabulig sa aton .
A. palibot
B. kapagros
C. kahinay
D. lawas

8
 Dugang nga mga Hilikuton
Kopyaha sa papel ang grapikong presentasyon kag isulat sa sulod ang
maayo nga gawi nga nagapakita sang pag-atipan sa ikaayong lawas kag
kahilwayan.

Pag atipan
sang
Kaugalingon

9
 10
Pagtakus sang Imo Ihibalo
1. B
2. A
3. C
4. B
5. D
Dugang nga Hilikuton Himu-a Ini
Mga possible nga sabat:
Tanda-i Maghanas Tinguha-a Ini
Mga possible nga sabat: Hilikuton 1
1 1.
3 2. X
4
Hilikuton 2 3.
pag-ehersisyo 4. X
magsepilyo
5.
paghugas kamot
Sabat
Talamdan sang Husto nga mga
 References:

Maria Carla M. Caraan et. al. Edukasyon sa Pagpapakatao

ikatlong baitang : kagamitan ng mag-aaral sa sinugbuanong
binisaya, UnangEdisyon Edited by Erico M. Habijan at Irene C. De
Robles, PasigCity: Departmentof Education-Instructional Materials
Council Secretariat 2014, 32-36.

11
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph

12
13
14
15
 16
Pagtakus sang Imo Ihibalo
1. B
2. A
3. C
4. B
5. D
Dugang nga Hilikuton Himu-a Ini
Mga possible nga sabat:
Tanda-i Maghanas Tinguha-a Ini
Mga possible nga sabat: Hilikuton 1
1 1.
3 2. X
4
Hilikuton 2 3.
pag-ehersisyo 4. X
magsepilyo
5.
paghugas kamot
Sabat
Talamdan sang Husto nga mga
 References:

Maria Carla M. Caraan et. al. Edukasyon sa Pagpapakatao

ikatlong baitang : kagamitan ng mag-aaral sa sinugbuanong
binisaya, UnangEdisyon Edited by Erico M. Habijan at Irene C. De
Robles, PasigCity: Departmentof Education-Instructional Materials
Council Secretariat 2014, 32-36.

17
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph