კონფლიქტი , გენდერი და მშვიდობის მშენებლობა

ავტორები: გუგული მაღრაძე, რევაზ ჯორბენაძე, მაიკლ

სვეიგარტი, ფერიდე ზურიკაშვილი , გიორგი ხუციშვილი

თბილისი

2020

სარჩევი
წინასიტყვაობა ............................................................................................................................................ 6
ნაწილი 1. კონფლიქტის ბუნება და მისი მართვა ................................................................................ 11
კონფლიქტის ტიპები ........................................................................................................................... 16
კონფლიქტის ესკალაცია და დეესკალაცია ................................................................................ 26
ფასილიტაცია ................................................................................................................................... 30
ქცევითი სტრატეგიები კონფლიქტში ............................................................................................ 38
ძალაუფლება და კონფლიქტი ...................................................................................................... 44
მოლაპარაკება ................................................................................................................................. 50
შუამავლობა ...................................................................................................................................... 79
არბიტრაჟი ........................................................................................................................................ 83
ფასილიტაციის პროცესი ................................................................................................................. 85
მედიაცია ............................................................................................................................................ 88
კონფლიქტის ტრანსფორმაცია ..................................................................................................... 96
ძირითადი ცნებები ............................................................................................................................. 100

1
 გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები........................................................................ 102
ნაწილი 2. გენდერი - სოციალური სქესი, საზოგადოება ............................................................... 103
წინასიტყვაობა .................................................................................................................................... 103
სქესის თეორიები ............................................................................................................................... 105
სქესის ფილოსოფიური თეორიები ............................................................................................. 105
ფროიდის ფსიქოანალიზი ............................................................................................................ 109
სოციოლოგიური თეორიები ........................................................................................................ 111
ქალთა მდგომარეობის ისტორიულ - გეოგრაფიული მომიხილვა ........................................... 114
ფემინიზმი - ახალი მეცნიერული კონცეფცია ............................................................................... 126
ლიბერალური ფემინიზმი ............................................................................................................. 129
ფემინიზმის ისტორიული შედეგები ............................................................................................. 137
გენდერული კვლევა (გენდერის თეორია) - ინტერდისციპლინარული დარგი ....................... 150
სქესი, გენდერი და საზოგადოება .................................................................................................... 162
გენდერული და სქესთან დაკავშირებული როლები................................................................ 163
სქესობრივი დისკრიმინაცია ......................................................................................................... 164
გენდერული როლის ცვლილება ამერიკის შეერთებულ შტატებში ...................................... 166
ძირითადი ცნებები ............................................................................................................................. 170
გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები........................................................................ 173
ნაწილი 3. ადამიანის უფლებები ......................................................................................................... 175
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის შინაარსი და მნიშვნელობა .................. 175
საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი: ადამიანის უფლებები შეიარაღებული
კონფლიქტის დროს .......................................................................................................................... 183
ძირითადი ცნებები ............................................................................................................................. 186
ნაწილი 4. მშვიდობის მშენებლობა ..................................................................................................... 187
რატომ არის ასაშენებელი მშვიდობა? ............................................................................................ 187
ძალაუფლების პირამიდა ................................................................................................................. 193
მშვიდობის ინფრასტრუქტურის შექმნის ფაქტორები .................................................................. 201
კონფლიქტის მოგვარება პრობლემის გადაჭრის გზით .............................................................. 213
კონფლიქტის პრევენცია ანუ თავიდან არიდება .......................................................................... 214
კონფლიქტის მოგვარება, როგორც პოლიტიკური სისტემა ...................................................... 215

2
 მრავალარხიანი დიპლომატია ........................................................................................................ 218
მრავალარხიანი სისტემის მხარდაჭერა ..................................................................................... 219
პირველი არხი: ოფიციალური დიპლომატია............................................................................ 220
მეორე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა კონფლიქტების გადაჭრის არასამთავრობო
პროფესიულ დონეზე .................................................................................................................... 221
მესამე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა სავაჭრო საქმიანობის დონეზე .................................. 222
მეოთხე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა პირადი მონაწილეობის დონეზე - მოქალაქეთა
ჩართვა ............................................................................................................................................. 222
მეხუთე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა კვლევითი მუშაობის, ტრეინინგებისა და
განათლების დონეზე ..................................................................................................................... 223
მეექვსე არხი: აქტივიზმი, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა პროპაგანდის დონეზე.................... 223
მეშვიდე არხი: რელიგია, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა რწმენის დონეზე ............................. 224
მერვე არხი: დაფინანსება, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა ფულადი სახსრებით
უზრუნველყოფის დონეზე ............................................................................................................. 224
ძირითადი ცნებები ............................................................................................................................. 226
გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები........................................................................ 228
ნაწილი 5. ქალი და მშვიდობა ............................................................................................................. 228
წინასიტყვაობა .................................................................................................................................... 228
გენდერული მეინსტრიმინგი კონფლიქტის გადაჭრასა და მშვიდობის მშენებლობაში ........ 231
გენდერული განსხვავებები კონფლიქტის გადაჭრაში ................................................................. 236
ძალადობის გენდერული განზომილებები .................................................................................... 246
გენდერი და უსაფრთხოება .......................................................................................................... 254
ქალი და შეარაღებული კონფლიქტები ......................................................................................... 268
ფაქტები: ქალი, მშვიდობა, უსაფრთხოება ................................................................................... 275
გენდერული ჩართულობა ნდობის შენებისა და კონფლიქტების გადაჭრის პროცესებში ..... 289
ნდობის აღდგენა - ცნებები და ხედვები ...................................................................................... 291
ქალთა სამშვიდობო ინიციატივები ................................................................................................. 301
სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ქალთა წარმატების ფაქტორები ............................................ 331
გავლენა ........................................................................................................................................... 338
პროცესის ფაქტორები................................................................................................................... 344
კონტექსტის ფაქტორები ............................................................................................................... 345

3
 დასკვნები ........................................................................................................................................ 346
ქალები სამშვიდობო მოლაპარაკებაში და მშვიდობის მდგრადობა ..................................... 348
სამშვიდობო შეთანხმებები და მშვიდობის გამძლეობა .......................................................... 352
ქალის როლი ნდობის მშენებლობის პროცესში........................................................................ 361
გაეროს 1325 რეზოლუციის კრიტიკა.............................................................................................. 363
დაცვა VS მონაწილეობა ............................................................................................................... 369
სახელმწიფო ცენტრიზმი „ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოების“(WPS) რეზოლუციაში
.......................................................................................................................................................... 370
ინტერსექციური გენდერული მიდგომა მშვიდობისა და უსაფრთხოებისადმი: გაეროს
რეზოლუცია „ქალები, მშვიდობა და უსაფრთხოება“ დღის წესრიგის კრიტიკა ...................... 371
შესავალი ......................................................................................................................................... 371
გენდერული ნორმები და ძალაუფლება , როგორც საფუძველი გენდერული
დაუცველობისა ............................................................................................................................... 375
გენდერული ნიშნით ძალადობის სფეროს გაფართოება ....................................................... 380
გენდერის, მშვიდობისა და უსაფრთხოების ინტერსექციური მიდგომის საჭიროება ........... 386
გენდერის ინტეგრირების მიზეზობრივი მექანიზმების აღმოჩენა............................................ 388
დასკვნა ............................................................................................................................................ 392
ქალთა როლი მშვიდობის მშენებლობაში - რამდენიმე მაგალითი საერთაშორისო
გამოცდილებიდან .............................................................................................................................. 395
ქალთა როლი ომის შემდგომ რეკონტრუქციაში ........................................................................ 412
15. მას - მედიის როლი კონფლიქტებში და გენდერული სტერეოტიპები ............................... 417
გენდერული პერსპექტივის ზრდა სამშვიდობო ოპერაციებში ................................................... 423
ქალთა როლი ომისშემდგომ რეკონტრუქციაში .......................................................................... 428
ქალები, მშვიდობა და უსაფრთხოება--ეროვნული სამოქმედო გეგმის განხორციელება
საქართველოში .................................................................................................................................. 433
სამოქმედო გეგმა 2019-2020......................................................................................................... 434
ბოლოსიტყვაობა ................................................................................................................................... 441
გამოყენებული ლიტერატურა ...................................................................................................... 444
დანართი.................................................................................................................................................. 458
რეზოლუცია 1325 (2000) .................................................................................................................... 458
მიღებულია უშიშროების საბჭოს მიერ მის 4213-ე ......................................................................... 458

4
სხდომაზე, 2000 წლის 31 ოქტომბერს............................................................................................. 458
პეკინის სამოქმედო პლატფორმა ................................................................................................... 464
ე. ქალები და შეიარაღებული კონფლიქტი ............................................................................... 464

5
წინასიტყვაობა

წარმოდგენილი წიგნი „ქალი და მშვიდობა” წარმოადგენს 2003 წელს გაეროს

განვითარების ფონდის (UNIFEM) მიერ გამოცემული სახელმძღვანელოს „კონფლიქტი,

გენდერი, მშვიდობის მშენებლობა“ ახალ, გადამუშავებულ ვერსიას.

2003 წელს სახელმძღვანელო„კონფლიქტი, გენდერი, მშვიდობის მშენებლობა“

განხორციელებული იქნა პროექტის „ქალები კონფლიქტის პრევენციისა და მშვიდობის

მშენებლობისათვის სამხრეთ კავკასიაში“ ფარგლებში. სახელმძღვანელო

დამტკიცებულია საქართველოს განათლების,მეცნიერების, კულტურის და სპორტის

jსამინისტროს მიერ ძირითად სახელმძღვანელოდ უმაღლესი სასწავლებლების

ბაკალავრიატის სტუდენტებისთვის. სასწავლო კურსი „კონფლიქტი, გენდერი და

მშვიდობის მშენებლობა“ 2003 წლიდან იკითხება თბილისის ჯავახიშვილის

სახელმწიფო უნივერსიტეტის და სხვა უმაღლესი სასწავლებლების ბაკალავრიატში.

წლების განმავლობაში აღნიშნულ სფეროში ბევრი ცვლილებები მოხდა. ახალი

მასალებით სახელმძღვანელოს გამდიდრება დადგა დღის წესრიგში და

წარმოდგენილი ახალი სახელმძღვანელო ასახვას იმ ცვლილებებს, რაც

მიმდინარეობს კონფლიქტების პრევენცია-მოგვარებასა და მშვიდობის მშენებლობაში

ქალთა მონაწილეობის მხრივ. 2000 წლის 31 ოქტომბერს გაეროს უშიშროების საბჭომ

მიიღო რეზოლუცია № 1325, რომელშიც ხაზგასმულია ქალთა მონაწილეობის

მნიშვნელობა კონფლიქტების პრევენციისა და გადაჭრის საქმეში. რეზოლუცია

მოუწოდებს ყველას, გაზარდონ ქალთა მონაწილეობა გაეროს ეგიდით მიმდინარე

სამშვიდობო პროცესებში და ასევე მიიღონ განსაკუთრებული ზომები შეიარაღებული

კონფლიქტის ზონებში ქალებისა და გოგონების დასაცავად ძალადობისაგან.

წარმოდგენილ წიგნში გაანალიზირებულია ის დადებითი შედეგები, რაც მოიტანა ამ

6
რეზოლუციამ და ის კრიტიკული შეხედულებები, რასაც გამოთქვამენ რიგი

სპეციალისტები ამ რეზოლუციის შესახებ.

2003 წლის სახელმძღვანელოს თანაავტორები არიან დარგის ცნობილი

სპეციალისტები/პროფესიონალები აწ. განსვენებული პროფ. ფერიდე ზურაკიშვილი და

პროფ.გიორგი ხუციშვილი. ახალ წიგნში თითქმის შეუცვლელად გადმოვიტანეთ მათ

მიერ მომზადებული მასალები. მადლობა გვინდა გადავუხადოთ ქ-ნ ნანი ჭანიშვილი

2003 წლის სახელმძღვანელოს თანაავტორობისათვის. რაც შეეხება დანარჩენ ორ

ავტორს პროფ. რევაზ ჯორბენაძეს და პროფ. გუგული მაღრაძეს, მათ გადაახალისეს

2003 წლის სახელმძღვანელოში მათ მიერ დაწერილი ნაწილები და ახალი მასალებით

გაამდიდრეს აღნიშნული წიგნი. წიგნის დაწერაში მონაწილეობდა ამერიკელი

პროფესორი ჯორჯ მეისონის უნივერსიტეტიდან მაიკლ სვეიგარტი.

ხშირად ქალები დიალოგისა და შერიგების მთავარი ინიციატორები არიან, მიუხედავად

ამისა, ისინი სრულიად გამიჯნულნი აღმოჩნდნენ, როგორც გადაწყვეტილების მიღების,

ასევე სამშვიდობო პროცესებისაგან.

მეოცე საუკუნე მდიდარია ომებით: პირველი მსოფლიო ომი, რომელსაც შედეგად

მოჰყვა რუსეთის იმპერიის დანგრევა და საბჭოთა კავშირის შექმნა; მეორე მსოფლიო

ომი, რომელსაც მოჰყვა ფაშისტური გერმანიის განადგურება; გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციის დაფუძნება, ისრაელის სახელმწიფოს შექმნა, ცივი ომის ესკალაცია და

სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენები.

ოთხმოცდაათიანი წლების დასაწყისში, როდესაც დასავლეთის ლიდერები

ულოცავდნენ ერთმანეთს კომუნიზმის დასასრულსა და საბჭოთა იმპერიის დანგრევას,

უსაფრთხოების სტრუქტურამ, რომელმაც ხელი შეუწყო ამ მოვლენებს, დაშლა დაიწყო.

ომი დაბრუნდა ევროპის კონტინენტზე, ჯერ ხორვატიაში, შემდეგ ბოსნიაში და მთელს

ბალკანეთში. საბჭოთა კავშირის დანგრევას მოჰყვა სისხლისმღვრელი კონფლიქტები

7
ჩვენს რეგიონში - კონფლიქტი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, კონფლიქტები

აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონში და ისინი დღემდე არ არის მოგვარებული. უკვე

თითქმის 20 წელია მიმდინარეობს სამშვიდობო მოლაპარაკებები ყველა დონეზე და

მრავალი ფორმატით, მაგრამ ქალები ამ პროცესში პრაქტიკულად არ მონაწილეობენ.

მიუხედავად გაეროს ეგიდით მიღებული მრავალი რეზოლუციისა თუ დადგენილებისა,

მაინც ვერ მოხერხდა ქალების ჩართვა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში

შეიარაღებულ კონფლიქტებთან დაკავშირებით და შესაბამისად არ ხდება მათი აზრის

გათვალისწინება სამშვიდობო მოლაპარაკებების პროცესში.

განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია იმ საერთაშორისო მექანიზმების მოძებნა,

რომლებიც სრულად აამოქმედებენ ქალთა სამშვიდობო პოტენციალს კონფლიქტების

თავიდან აცილებისა და დარეგულირების საქმეში.

ეს საკითხები არაერთხელ განხილულა მთავრობების მიერ. ამ საკითხებზე გავრცობილი

საუბარი იყო გაეროს ქალთა საკითხების მეოთხე მსოფლიო კონფერენციაზე პეკინში

1995 წელს, ასევე 2000 წლის ივნისში ნიუ-იორკში გამართულ კონფერენციაზე „პეკინი+5”,

ქალთა კონფლიქტების მოგვარებაში მონაწილეობის ხელშეწყობის აუცილებლობას

არაერთი საერთაშორისო დონის დოკუმენტი აღნიშნავს ხაზგასმით.

2000 წელს მიღებული გაეროს 1325 რეზოლუცია“ ქალები მშვიდობისა და

უსაფრთხოებისათვის” არის უშიშროების საბჭოს ერთადერთი რეზოლუცია, რომელიც

ითარგმნა ათობით ენაზე და გახდა საფუძველი და სტიმული კონფლიქტების

მოგვარებასა და მშვიდობის მშენებლობის პროცესებში ქალთა თანაბარი

მონაწილეობისათვის. 2000 წლის შემდეგ გამოიცა შემდგომი შვიდი თემატური WPS

რეზოლუცია (2016 წლის ოქტომბრის მდგომარეობით), რომელიც აძლიერებს ქალების

როლს ამ მიმართულებით.

8
მიუხედავად ამისა, რეალურად დღეისათვის შემდეგ სურათს ვაწყდებით: ა) ქალები არ

არიან სათანადოდ წარმოდგენილნი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში; ბ) ქალები

და გოგონები შეიარაღებული კონფლიქტების მსხვერპლნი არიან; გ) არ არსებობს ან

სუსტია მათი დაცვის ეროვნული ანუ სახელმწიფოებრივი მექანიზმები; დ) ასევეა მათი

დაცვის საერთაშორისო მექანიზმები; ე) არსებული საერთაშორისო სამართალი

დღევანდელი შეიარაღებული კონფლიქტების პრობლემატიკის არაადექვატურია.

აქედან კეთდება დასკვნა, რომ ყველა ეს საკითხი მოსაგვარებელია პლანეტის

მასშტაბით გლობალიზაციის პროცესების ფონზე. ამ საკითხების მოგვარება

აუცილებელია მესამე ათასწლეულში გლობალური უსაფრთხოების

უზრუნველსაყოფად.

კაცობრიობის ისტორია მესამე ათასწლეულამდე არის ომების ისტორია, ძალადობის

კულტურა. მესამე ათასწლეული უნდა გახდეს არაძალადობრივი კულტურის, მშვიდობის

კულტურის შექმნის ათასწლეული, ხოლო ამისათვის აუცილებელია ქალთა

მონაწილეობის უზრუნველყოფა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.

ყოველივე ამან განაპირობა წინამდებარე სახელმძღვანელოს ახალი გადამუშავებული

ვერსიის შექმნის აუცილებლობა. ნიშანდობლივია, რომ ეს სახელმძღვანელო

ხელახლა იქმნება დღეს, როდესაც შეიარაღებული კონფლიქტის პრობლემა ასეთი

აქტუალურია საქართველოსა და კავკასიის რეგიონისათვი ისევე , როგორც მთელი

მსოფლიოსთვის.

საქართველოს ისტორიაში მრავლადაა მაგალითები, როდესაც ქალებს გადამწყვეტი

როლი უთამაშიათ კონფლიქტის თავიდან აცილებაში თუ მოგვარებაში. საქართველოს

ისტორიას ახსოვს ქალთა სახელები, რომლებიც კრიტიკულ სიტუაციაში ახერხებდნენ

სახელმწიფოებრივი, სათემო თუ ოჯახებს შორის არსებული კონფლიქტების

მშვიდობიანად მოგვარებას. XII საუკუნის II ნახევარში ყუთლუ-არსლანის

9
პოლიტიკური დასის გამოსვლის დროს თამარ მეფემ ცნობილი დიდგვაროვანი ქალები

კრავაი ჯაყელი და ხუაშაქ ცოქალი გაგზავნა აჯანყებულებთან მოსალაპარაკებლად.

საპატიო მანდილოსნებმა დავალება წარმატებით შეასრულეს.

საქართველოს ერთერთ მთიან რეგიონში სვანეთში დიდი ტრადიციებია სამშვიდობო

მედიატორობის შესახებ. ამის დასტურად არსებობს უძველესი არტეფაქტები, სვანეთის

მუზეუმში დაცულია სამედიატორო ჯოხები, რომლებზეც ამოჭრილია წარმატებით

გადაწყვეტილი დავების რაოდენობა, რაც უფრო მძიმე დანაშაულს მოაგვარებდა

მედიატორი, მით უფრო ზემოთ იყო აღნიშნული ნაჭდევი ჯოხზე. მარტივი საქმეები

ქვემოთ იყო ამოჭრილი. ასეთი სამედიატორი ჯოხები ქალი მედიატორების

სახელზეცაა. დღესაც არაერთი ქალბატონია ცნობილი სვანეთში, რომლებიც

წარმატებას აღწევენ კონფლიქტების მშვიდობიანად მოგვარების საქმეში.

იმედი გვაქვს, რომ წინამდებარე სახელმძღვანელო თავის წვლილს შეიტანს მშვიდობის

კულტურის დანერგვასა და სამშვიდობო პროცესებში ქალთა როლის ამაღლებაში.

ბოლოს გვინდა განსაკუთრებული მადლობა გადავუხადოთ გაეროს ქალთა ფონდს, მის

წარმომადგენელს საქართველოში ერიკა კვაპილოვას, გაეროს ქალთა ფონდის

საქართველოში წარმომადგენლის მოადგილეს თამარ საბედაშვილს და პროგრამა

„ქალები მშვიდობისა და უსაფრთხოებისასთვის“ ანალიტიკოსს თამარ ლობჟანიძეს

სახელმძღვანელოს მომზადებასა და გამოცემაში გაწეული დახმარებისათვის.

10
ნაწილი 1. კონფლიქტის ბუნება და მისი
მართვა

სამეცნიერო ლიტერატურაში კონფლიქტი არაერთმნიშვნელოვნად განიხილება.

კონფლიქტი შეიძლება გამოვლინდეს დისკუსიის, დავის, აზრთა სხვადასხვაობის,

ბჭობის და სხვათა ფორმით. ჩამოთვლილი ფორმები ასახავს განსხვავებულ

მდგომარეობებს, რაც მათ კონფლიქტურ ბუნებაზე მიუთითებს.

ლათანურად – conflictus – სიტყვასიტყვით შეჯახებას ნიშნავს. ლათინური წარმოშობის

სხვა ენებიც ამ სიტყვაში – შეჯახებას, ბრძოლას, დავას გულიხსმობენ, მაგ. Conflict -

ინგლისურში, conflit – ფრანგულში, konflict – გერმანულში, конфликт – რუსულში და აშ.

ქართულ ენაშიც არსებობს შესატყვისები - დავა, შეჯახება, შეხლა-შემოხლა, ჩხუბი,

ბრძოლა, დაპორისპირება, ძალადობა, დაძაბულობა, შეუთანხმებლობა და სხვ. ამიტომ

სწორი იქნება კონფლიქტის ცნება გამოვიყენოთ, როგორც ზოგადი ტერმინი, რომელშიც

მისი გამოვლენის სხვადასხვა სახე იჩენს თავს.

ყოველდღიურ აზროვნებაში სიტყვა კონფლიქტი - უარყოფითი მნიშვნელობით

აღიქმება. ასეთი დატვირთვით ის ყოველთვის წინააღმდეგობაა, დაპირისპირებაა და

ასოცირდება ძალადობასთან. ზოგ შემთხვევაში, კონფლიქტს ძალადობის შემცვლელ

ცნებადაც იყენებენ. სწორედ აქედან გამომდინარე ადამიანები კონფლიქტს

დესტრუქციულ ძალად აღიქვამენ და შესაბამისად, აუცილებლობად მიაჩნიათ მისი

გადაჭრა, სრულიად მოგვარება ან მისგან გაქცევა. ამავე დროს კონფლიქტის არსებობის

მეორე მხარეც არსებობს, რომელსაც პოზიტიური დატვირთვა გააჩნია. კონფლიქტის

ფუნქცია შეიძლება ორი სახით. წარმოვიდგინოთ, ერთი. დესტრუქციული (უარყოფითად

აღქმული) და მეორე კონსტრუქციული (პოზიტიურად აღქმული).

11
კონფლიქტი ფუნქციური თვალსაზრისით საპირისპირო მიმართულებებს ასახავს.

როდესაც მხარეები (ადამიანები, ჯგუფები და ა.შ.) დაპირისპირებულები არიან, მაშინ

ისინი მიისწრაფიან საკუთარი მიზნის დაუყოვნებლივ მიღწევისაკენ, მაგრამ რა შედეგი

ექნება ასეთ დაპირისპირებას წინასწარ ძნელი განსასაზღვრია. მხარეთათვის მიღებული

შედეგი შესაძლოა დადებითი ან უარყოფითი ხასიათის იყოს. სწორედ აქ იჩენს თავს

კონფლიქტის ორი ფუნქცია ანუ ის შეიძლება პოზიტიურ ან ნეგატიურ ელფერს

ატარებდეს, ამას კონფლიქტის კონსტრუქციულ და დესტრუქციულ ფუნქციას უწოდებენ.

კონფლიქტის კონსტრუქციული ან დესტრუქციული ფუნქცია შესაბამისი კონკრეტული

ნიშნებით ხასიათდება, დაპირისპირებისას, ერთი მხარე შეიძლება დადებიტად

აფასებდეს კონფლიქტს, ხოლო მეორე უარყოფითად. ასეთ მემთხვევაში სუბიექტურ

აღქმას აქვს ადგილი, ანუ საქმე გვაქვს სუბიექტურ რეალობებთან. კონსტრუქციული და

დესტრუქციული კონფლიქტის არსებობისას მნიშვნელოვანია ასევე დროითი ფაქტორი,

რადგან ერთი და იგივე კონფლიქტი სხვადასხვა პერიოდში განსხვავებულ ფუნქციას

იძენს. თუ ზოგადი კრიტერიუმებით განვიხილავთ კონფლიქტს, ის შეიძლება ეხებოდეს

სოციალურ სისტემას მთლიანობაში, მაგრამ აქაც იჩენს თავს კონფლიქტის

კონსტრუქციული და დესტრუქციული ფუნქცია.

პირველ რიგში განვიხილოთ კონფლიქტის დესტრუქციული (უარყოფითი, ნეგატიური)

ფუნქცია. დესტრუქციული კონფლიქტი სოციალური სისტემების სხვადასხვა დონეზე

იჩენს თავს - სადაც კონფლიქტი კავშირშია ძალადობრივ მეთოდებთან. ასეთ

შემთხვევეაში მსხვერპლი და მატერიალური ზიანი უფრო დიდია. ამ დროს სოციალურ

სისტემაში დესტაბილიზაციაა და კონფლიქტი აფერხებს სისტემის განვითარებას

(ეკონომიკურს, პოლიტიკურს, მორალურს და სხვ.). საზოგადოებაში გაუცხოებაა და

თავს იჩენს აშკარა განხეთქილება. იქმნება უარყოფითი ემოციური ფონი, რომელიც

საერთო აპათიაში, პესიმისტურ განწყობილებებში, ანომიაში გამოიხატება. ხშირია

12
შემთხვევა, როდესაც კონფლიქტის დესტრუქციული გზით წარმართვა მეორდება,

ფართოვდება და მოიცავს სოციალური სისტემის უფრო ფართო არეალს.

კონფლიქტის კონსტრუქციული ფუნქცია იმაში გამოიხატება, რომ აქ შესაძლოა

დაფიქსირებული წინააღმდეგობები და პრობლემები მხარეთა მიერ გაცნობიერდეს,

შემდეგ კი მოახდინონ კონფლიქტის ესკალაციის დონის დადგენა და იმ გზებზე ფიქრი

დაიწყონ, რომლითაც შეიძლება მოგვარდეს არსებული წინააღმდეგობა, ასეთ

შემთხვევაში კონფლიქტი ავლენს ინფორმაციას, სადაც აისახება დაპირისპირებულ

მხარეთა ინტერესები, მოთხოვნილებები. ორიენტაცია აღებულია წინააღმდეგობის

დაძლევაზე და თავიდანვე არის დადგენილი მისი მოგვარების გზები. კონფლიქტის

კონსტრუქციული გზით წარმართვა ხელს უწყობს სოციალური დაძაბულობის მოხსნას

(ამისათვის გამოიყენება სხვადასხვა მეთოდები, მაგალითად, კონფლიქტის

ტრანსფორმაცია). დიდია ალბათობა იმისა, რომ მოცემულ ორიენტაციით კონფლიქტმა

ინტეგრაციული, გამაერთიანებელი ფუნქცია შეასრულოს. აქ თავს იჩენს

თანამშრომლობითი ტენდენციები (გუნდში, ჯგუფში, თემში), მხარეებს შორის

შეჭიდულობა მატულობს, რისთვისაც მხარეები საკუთარ რესურსებს იყენებენ.

კონფლიქტის კონსტრუქციული ფუნქცია ხელს უწყობს სოციალური სისტემის

სტაბილიზაციას, კონფლიქტში ჩართული მხარეები იძენენ გამოცდილებას და გეგმავენ

მომავალ თანამშრომლობით დამოკიდებულებებს. ამიტომაც, პირველ რიგში საჭიროა,

რომ მხარეებმა დიდი ენერგიის მობილიზაცია მოახდინონ, რათა გადაჭრან ძირითადი

პრობლემები, გაანალიზონ რთული სიტუაცია და შეიმუშაონ კონფლიქტის მოგვარების

ახალი და განსხვავებული მეთოდები. კონფლიქტის კონსტრუქციული ფუნქცია

სოციალური სისტემის და მისი ქვესისტემების ძალთა თანაფარდობას ავლენს.

ყოველივე ეს გულისხმობს ახლებურ დამოკიდებულებებს, ახალი ნორმების, წესების

ჩამოყალიბებას.

13
კონსტრუქციული მიდგომა კონფლიქტს განიხილავს როგორც მრავალგანზომილებიან

სოციალურ ფენომენს, რაც ადამიანის არსებობას ახასიათებს, რომლის ცვლილება და

განვითარება ხანგრძლივი პროცესია. აქედან გამომდინარე, კონფლიქტის განხილვა

შეიძლება, როგორც ყოველდღიური პროცესის, რომელიც კონსტრუქციული გზით

წარმართვას მოითხოვს. აქედან გამომდინარე კონფლიქტი განიმარტება, როგორც

მხარეთა შორის წარმოშობილი დავა, რომლის დროსაც ძირითადად ვერ თანხმდებიან

რესურსების განაწილებაზე და საკუთარ ქცევას ამგვარი არაშესატყვისი წარმოდგენებით

წარმართავენ.

შეუთავსებლობის შემთხვევაში თავს იჩენს კონფლიქტის მიზეზები, რომელიც სხვადასხვა

თეორიულ ბაზაზე დაყრდნობით შეიძლება განვიხილოთ:

1. საზოგადოებაში არსებობს ორგანიზაციები, რომლებიც კონფლიქტის პირობა და

მიზეზია. აქ ყურადღება ექცევა გამომწვევ ძალას. ამ მიდგომის ფარგლებში ზოგადად

იკვლევენ, თუ საიდან და რა მიზეზებით წარმოიშვა ეს კონფლიქტი.

2. მეორე მიდგომა ეხება ფაქტების კონსტატირებას და მასზე დაყრდნობით

მიზეზების გამოყოფას. აქ ყურადღება ექცევა ადამიანების ქცევას, მაგ., აგრესიის

გამოვლენას და სხვ. ამ მიდგომის წარმომადგენლები ძირითადად ეყრდნობიან

ფსიქოანალიტიკურ თეორიებს.

3. მესამე მიდგომა ეყრდნობა მოთხოვნილებათა თეორიებს, სადაც ძირითადად

ყურადღება გამახვილებულია კონფლიქტის წარმოშობის ისეთ მიზეზებზე, როგორიცაა

პოზიციები, ინტერესები, მოთხოვნები. კონფლიქტის წარმოშობის მიზეზების

განხილვისას ჩვენ ძირითადად დავეყრდნობით მესამე მიდგომას.

კონფლიქტის წყარო ხშირად რაიმე ამბავი ან მოვლენაა, რაც ხელს უწყობს მის

განვითარებას, თუმცა არ არის აუცილებელი, რომ მხოლოდ ეს მოვლენა იყოს

კონფლიქტის მიზეზი. მიზეზი ასახავს კანონზომიერ კავშირს მოვლენებს შორის

14
მოვლენა, რომელიც კონფლიქტს უდევს საფუძვლად შესაძლოა ცრუ საბაბს

ეყრდნობოდეს, ძირითადი მიზეზი კი სხვა იყოს.

ინტერესებში განსვლა, არის კონფლიქტის მიზეზის საფუძველი. ესა თუ ის მოვლენა

მხოლოდ მაშინ ხდება კონფლიქტის მიზეზი, როცა ის მზარეთა მოთხოვნილებას ასახავს.

ასეთ მოვლენასთან გვაქვს საქმე, როცა რაიმეს დეფიციტია. მოთხოვნილების

გაცნობიერება ინტერესს წარმოშობს, მაგრამ ყველა ინტერესი არ არის კონფლიქტის

მიზეზი. მეორე მხრივ არსებობს კონფლიქტის წარმოშობის ობიექტური ფაქტორები. ის

სხვადასხვა სახისაა, მაგალითად, რესურსები ძალაუფლება, თანამდებობა, სტატუსი,

სიკეთე და სხვ.

კონფლიქტს თავისი შემადგენელი ატრიბუტები გააჩნია. ის შეიძლება დაიყოს

კონფლიქტის ობიექტად, კონფლიქტში მონაწილე მხარეებად და გარემოდ.

1. კონფლიქტის ობიექტი შეიძლება იყოს ის ფასეულობა, რომლის ნიადაგზეც ხდება

ინტერესების შეჯახება. ობიექტი შეიძლება იყოს მატერიალური ან სულიერი,

ღირებულება და სხვ. ობიექტი ყოველთვის მხარეთა ინტერესებთანაა კავშირში,

ამიტომაცაა, რომ კონფლიქტის ობიექტი ყოველთვის შეზღუდულია.

2. კონფლიქტის მხარეებში იგულისხმება ის მონაწილეები, რომლებიც თავიანთი

მიზნების, ინტერესების და აზრების განსახორციელებლად მოქმედებენ. მონაწილეების

რაოდენობას განსაზღვრავს ის, თუ რა დონეზეა ურთიერთობები - ჯგუფში, თემში,

ორგანიზაციებში, საზოგადოებებში და სხვ. მონაწილე მონაწილე შეიძლება იყოს

კონფლიქტის ინიციატორი, ორგანიზატორი, მხარდამჭერი, გამაშუალებელი,

წამქეზებელი და სხვა.

3. კონფლიქტი თავისი მიმდინარეობით საჭიროებენ გარემოს. გარემო შეიძლება

იყოს ლოკალური სივრცე ან ვრცელი ტერიტორია. გარემოს კატეგორიზაცია ,,მინი” და

15
,,მაკრო” მახასიათებლებით შემოიფარგლება: გარემო შედგება ფიზიკური, სოციალური

და ფსიქოლოგიური სივრცეებისაგან.

ამგვარად, კონფლიქტი შეიძლება განიმარტოს, როგორც დაპირისპირებულ მხარეთა

შორის ინტერესების განხილვით წარმოშობილი უთანხმოება და შეჯახება, რომელიც

მიმდინარეობს დროით და სივრცით განზომილებებში, სხვადასხვა ქცევითი

სტრატეგიების და ტაქტიკების გამოყენებით, რომლის დროსაც დაპირისპირების ხარჯზე

მხარეები ცდილობენ დაიკმაყოფილონ საკუთარი მოთხოვნილებები.

კონფლიქტის ტიპები

კონფლიქტების შესწავლის სფეროში ძირითადად ხუთი ტიპის კონფლიქტს გამოყოფენ:

1. ინფორმაციული კონფლიქტი;

2. ინსტიტუციონალური კონფლიქტი;

3. ღირებულებათა კონფლიქტი;

4. ურთიერთმიმართების კონფლიქტი;

5. ინტერესთა კონფლიქტი.

1. ინფორმაციული კონფლიქტი - კონფლიქტის ეს ტიპი დაკავშირებულია

ინფორმაციის არსებობის სიმცირესთან ან სიჭარბესთან. ასეთ შემთხვევაში მხარეთა

შორის გაუგებრობის და დავის მიზეზი ინფორმაციის ხარისხი და რაოდენობაა.

ხარისხობრივად შესაძლოა ინფორმაცია სრულყოფილი ან ნაწილობრივ

სრულყოფილი იყოს, მასში არაა შეტყობინების თანმიმდევრულობა დაცული ან

16
ძირითადი დებულებებია გამოტოვებული. რაოდენობრივს რაც შეეხება - ასეთ

შემთხვევაში ინფორმაცია ან შემჭიდროებულია ან ფართედაა წარმოდგენილი. აქედან,

ინფორმაციის დამახინჯება კონფლიქტის წყარო ხდება. ამ სახით ინფორმაციის

დამახინჯება ან მრუდე სარკეში წარმოდგენა მოდავე ერთ-ერთ მხარეს მისაღებად

მიაჩნია, ხოლო მეორესთვის კი მიუღებელია. ამ პროცეს ციკლური ბუნება აქვს და

ურთიერთმიუღებლობითაა განპირობებული. დროში გახანგძლივება კი მხარეთა შორის

დავის, გაუგებრობის და კონფლიქტის ესკალაციის მაღალი ინტენსივობის

საფუძველიცაა. ინფორმაციის სიჭარბე ხშირ შემხვევაში კონფლიქტის ინტენსივობას

უწყობს ხელს. დაპირისპირებისას მოდავე მხარეთაგან ერთ-ერთმა შესაძლოა

ინფორმაციის სიჭარბე მოქმედების ტაქტიკადაც გამოიყენოს. დავის შემთხვევაში

ვლინდება, რომ მხარეებს სხვადასხვა საინფორმაციო წყაროები გააჩნიათ.

საინფორმაციო წყარო თავის მხრივ განსაზღვრავს მხარეთა აღქმებს და შეხედულებებს.

ინფორმაციის დაზუსტება ცვლის მხარეთა შეხედულებებს. ინფორმაცია ასევე შეიძლება

დამახინჯდეს მათი მოპოვების ან გადაცემის დროს, როდესაც არასწორი კოდირება

ხდება. ინფორმაციული კონფლიქტის მოგვარება იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი,

როდესაც მხარეები საჯაროდ გადმოსცემენ ხელმისაწვდომ ინფორმაციას და მათ

ადეკვატურად შეფასებენ.

ინფორმაციული წყაროს გამოვლენა შესაძლებელია:

• უნებლიე დეზინფორმაციით;

• რაოდენობრივად ან ხარისხობრივად საკითხების გადმოცემით;

• ფაქტებისა და მათი მნიშვნელობის გაუფასურებით;

• ჭორების გავრცელებით;

• ფაქტებისა და მოვლენების არასრული და არაზუსტი გადმოცემით;

17
• ინფორმაციის არასრული სახით საჯარო გამოხატვით;

• ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაციის გადმოცემით;

• ადრეული ან დაგვიანებით ინფორმაციის გადმოცემით;

• მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებებით არასწორი, დამახინჯებული(ან

არასწორად თარგმნილი) ინფორმაციის გადაცემით;

• არასანდო ექსპერტების, ცრუ მოწმეების საშუალებით გადაცემული

ინფორმაციით;

• სხვადასხვა ენობრივი საშუალებებით ან ინტერპრეტაციით გადაცემული

ინფორმაცია;

• გაუგებარი ტერმინებით ან საალბათო გამოთქმებით გადაცემული

შეტყობინებებით;

• კანონიერების, წესების, დადგენილებების, ნორმატივების დამახინჯებულად ან

განსხვავებული ინტერპრეტაციის მიწოდებით;

• სტერეოტიპების, წინასწარი განწყობების, შეცვლილი შეხედულებების გადაცემით.

2. ინსტიტუციონალური კონფლიქტები - ამ ტიპის კონფლიქტები ძირითადად

ოფიციალურად მიღებულ კანონებთან, წესებთან, ნორმასთანაა კავშირში. იმ

შემთხვევაში თუ არ ირღვევა ამ ტიპის კონფლიქტები, მაშინ არსებული სიტუაცია

სტაბილურია და კანონიერებაა დაცული. მათი დარღვევის შემთხვევაში მატულობს

კონფლიქტის ინტენსივობა, იძაბება სიტუაცია და გახანგრძლივების შემთხვვაში

შესაძლოა უმართავიც გახდეს. მხარეებს შორის კომუნიკაცია დამახინჯებულია, არ

უსმენენ ერთმანეთს და მხოლოდ საკუთარი პოზიციის სიმართლეზე აპელირებენ. მათი

18
გადაჭრა დიდ რესურს საჭიროებს: მატერიალურს, ფიზიკურს, ინტელექტუალურს და

სხვა. დამცავი მექანიზმის კანონების, წესების, ნორმატივების დახვეწა და რეალობასთან

შესატყვისობა. ამ ტიპის კონფლიქტები გარე ფაქტორებითაა განსაზღვრული, რომლის

დაცვა/არდაცვა განსაზღვრავს სიტუაციას. კონფლიქტის მოგვარება იმ შემთხვევაშია

შესაძლებელი, თუ სხვადასხვა სტრუქტურულ ერთეულებს შორის შეთანხმებები არ

ირღვევა. კონფლიქტის დარეგულირებაში სიტუაციური პრობლემების საჯარო

განხილვა და დებატები გვეხმარება.

ამ ტიპის კონფლიქტები დაკავშირებულია;

• ძალაუფლებასთნ და ხელისუფლების სისტემასთან;

• კანონიერ ხელისუფლებასთან;

• სხვადასხვა სოციალურ ნორმასთნ და სტანდარტებთან;

• კანონიერ ხელისუფლებასთან;

• რესურსების განაწილების სისტემასთან;

• უსაფრთხოების სისტემასთან;

• კონტრაქტებთან, ხელშეკრულებებთან, შეთანხმებებთან, მემორანდუმებთან;

• სტატუსთან, როლთან;

• ადამიანის უფლებებთან;

• გენდერულ უფლებებთან;

• საკუთრების სამართლებრივ სისტემასთან;

• გეოგრაფიულ მდებარეობასთან;

• იძულებით ან ნებაყოფლობით იზოლაციასთან;

19
• გარე სამყაროსთან ღიაობასთან;

• მართლმსაჯულების სისტემასთან;

• რელიგიასთან;

• ტრადიციებთან;

• მიღებულ და დამკვიდრებულ „თამაშის წესებთან“;

• ტექნიკურ ნორმატივებთან (ფიქსირებულ დროსთან, დღეებთან, საზომებთან და

ა.შ.);

• ეკონომიკურ სფეროსთან (მაგ, ბიუჯეტი, საგარეო ვაჭრობა, გადასახადები და

ა.შ.);

• მიღებულ და აღიარებულ დღესასწაულებთან;

• ინფორმაციულ ველთან (კავშირგაბმულობა, მედია და სხვა ტექნიკურ

საშუალებებთან);

• ცოდნის გადაცემის სისტემასთან.

3. ღირებულებათა კონფლიქტი - ამ შემთხვევასი კონფლიქტები უკავშირდება

ღირებულებათა ორიენტირებას. ღირებულება წარმოადგენს ავტონომიურ საზომს,

რომლის საშუალებით მოვლენების მიმართ გარკვეული სახის დამოკიდებულებები

ვლინდება. ღირებულებათა სისტემას შესაძლოა იერარქიული სახე ქონდეს, სადაც

რომელიმე მათგანი მეტად მნიშვნელოვანია ვიდრე სხვა. ღირებულებათა სისტემა

სიმტკიცით გამოირჩევა და უმეტეს შემთხვევაში განსაზღვრავს პიროვნების ან ჯგუფის

ქცევას. დაპირისპირებული მხარეები კონფლიქტში ვერბალურად, წერილობრივ ან

ქმედებით გამოხატავენ მათ მიერ მიღებულ და გაზიარებულ ღირებულებებს, რომელიც

20
აბსოლუტური მსჯელობებით გამოიხატება, რომელთანაც არდათანხმება ამორალურ,

უსამართლო ანდა უღირს ქცევად აღიქმება. ასეთ შემთხვევაში ორი

ურთიერთსაპირისპირო ღირებულება ჩნდება, რომელთა წინააღმდეგობამ შესაძლოა

მხარეებს შორის უკიდურესობამდე დაძაბოს სიტუაცია. მაგალითად, „თვისუფლება-

წესრიგი“, „კონტროლი-ლოიალობა“, „მორალური-ამორალური“, „სამართლიანობა-

უსამართლობა“ და ა.შ. ასეთი სახის კონფლიქტის დარეგულირება მხარეთა მხრიდან

დიდ ძალისხმევას მოითხოვს, რაც ხშირად წარუმატებლად მთავრდება. ისეთი

ღირებულებები, როგორიცაა „თვისუფლრბა“, „დამოუკიდებლობა“, „თანასწორობა“,

„შემწყნარებლობა“ და სხვა საპირისპირო ღირებულებასთან მიმართებაში სესაძლოა

მტრულ წინააღმდეგობასაც შეუწყოს ხელი. ამგვარად, ამ სიტუაციაში კომპრომისების

მიღწევა ძალზედ ძნელია.

მათი გამოვლენის სფეროებია:

• რწმენისა და ქმედების პიროვნული სისტემები (წინასწარი განწყობა,

უპირატესობა, პრიორიტეტი);

• რწმენისა და ქმედების ჯგუფური სისტემები (წინასწარი განწყობა, უპირატესობა,

პრიორიტეტი);

• საზოგადოებაში გავრცელებული რწმენები და ქმედებები;

• საერთო ნორმეტიული ღირებულებები;

• ცალკეული ინსტიტუტებისათვის, ორგანიზაციებისათვის ან პროფესიებისათვის

დამახასიათებელი იდეოლოგიური, მეთოდური და ქმედების საშუალებები;

• რელიგიური, პოლიტიკური, კულტურული ღირებულებები (ადგილობრივი,

რეგიონული, გლობალური);

21
• ტრადიციულად არსებული დარწმუნების სისტემები და მათ მიმარტ მოლოდინები

(შეხედულებები - სიკეთესა და ბოროტებაზე, კარგზე და ცუდზე, სამართლიანობა და

უსამარტლობაზე და სხვა);

• განსხვავებული ღირებულებების აღქმა და მათ მიმართ დამოკიდებულება;

• სიტუაციის ეთიკური ასპექტები.

4. ურთიერთდამოკიდებულებითი კონფლიქტები - ამ ტიპის კონფლიქტი გულისხმობს

ურთიერთობის ცნების ფართოდ განხილვას, როდესაც ის უკავშირდება კონფლიქტს.

ურთიერთობა ეხება ყველა სახის კავშირებს გარკვეულ პირებთან, ჯგუფებთან, თემთან,

სხვადასხვა სახის ინსტიტუტებთან, ორგანიზაციებთან. რაც შეეხება დამოკიდებულებებს

ის აპრიორი გულისხმობს შეფასების სისტემას - დადებითია თუ უარყოფითი, მისაღებია

თუ არა და ა.შ. ურთიერთდეამოკიდებულებითი ტიპის კონფლიქტი ორთავე მიმართებას

გულისხმობს. კონფლიქტის შემთხვევაში ძირითადად ურთიერთდამოკიდებულების

უარყოფით მხარეზეა საუბარი. ურთიერთდამოკიდებულებითი კონფლიქტები

ძირითადად ემოციურ ხასიათს ატარებს. აქედან გამომდინარე მათი მოგვარება პირველ

რიგში ემოციების რეგულაციას საჭიროებს. აქვე გასათვალისწინებელია, რომ

დარეგულირება კოგნიტური სქემების შეცვლასაც გულისხმობს. შესაძლოა

ურთიერთობის ნაკლებობამაც გამოიწვიოს კონფლიქტი, რომლის დროსაც აშკარაა

ურთიერთდამოკიდებულებით დაუკმაოფილება.

ამ ტიპის კონფლიქტებისას შემდეგი მახასიათებლები გამოიყოფა:

• ურთიერთობის საფუძველი და არსი (სურვილი, დამოუკიდებლობა,

დამოკიდებულება, რაიმეს მოპოვება);

• ურთიერთობის მნიშვნელობა და მასთან დაკავშირებული მოლოგინები;

• მხარეთა ურთიერთდამოკიდებულების ხანგრძლივობა და მისი მნიშვნელობა;

22
• მხარეთა წვლილი და ძალთა ბალანსი ამ ურთიერთდამოკიდებულებაში;

• მხარეთა შორის ურთიერთდამოკიდებულებებში შესატყვისობა (ქცევა,

ღირებულებები, პირადი მიზნები, საზოგადოებრივი და სახელმწიფოს მიზნები);

• ურთიერთდამოკიდებულებების ისტორია და მათი წვლილი ამ სახის

მიმარტებებში (მატერიალური, პროცედურული, სულიერი და სხვა);

• მხარეთა შორის ურთიერთობაში ნდობის დონე, ავტორიტეტი, ნეგატიური აღქმა;

• ღირებულებების გავლენა ურთიერთდამოკიდებულებაზე (რელიგიური,

პოლიტიკური, სამართლებრივი, საზოგადოებრივი);

• ურთიერთ დამოკიდებულების ფორმები: უშუალო, დამრღვევი, შეუსრულებელი

და სხვა);

• ურთიერთდამოკიდებულების და იდენტობის შესაბამისობა;

• განსხვავებები (განათლება, სტატუსუ, გამოცდილება და სხვა).

5. ინტერსეთა კონფლიქტი - ინტერესთა კონფლიქტი ძირითადად

დაკავშირებულია მოთხოვნილებებთან და ქცევასთან. მოთხოვნილებებში რეალური ან

მოჩვენებითი შეუსატყვისობა წარმოშობს კონკურენციას, რომლის შედეგი უმეტესად

ნეგატიურია. ინტერესები უკავშირდება მატერიალურ, ფსიქოლოგიურ და

პროცედურულ მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებას. მხარეებს შორის ასეთი

ინტერესების თანაფარდობა ხელს უწყობს კონფლიქტის დარეგულეირებას. იმ

შემთხვევაში თუ დისბალანსია დაპირისპირება მარალი ალბათობითაა მოსალოდნელი.

ინტერესთა კონფლიქტი ვლინდება ქცევაში, იმ სახის მოქმედებაში, როცა

იგნორირებულია მეორე მხარის მოთხოვნილება.

23
ამ ტიპის კონფლიქტებისას შემდეგი მახასიათებლები გამოიყოფა:

• როდესაც საფრთხე ემუქრება პირად უსაფრთხოებას (ფიზიკური, ფინანსური,

სოციალური, პოლიტიკური და სხვა);

• როდესაც აშკარაა უსამართლობა, მიკერძოება, ცალმხრივობა;

• როდესაც იმატებს ძალადობა,შიში, ექსპლოატაცია;

• როდესაც არ მარტლდება დადებითი მოლოდინები, ჩნდება აგრესიული და

უპასუხისმგებლო ქმედებები;

• როდესაც ირღვევა დანაპირები, მოთხოვნები არის უაზრო, გადაჭარბებული,

ზედაპირული;

• როდესაც ინტერესები წარსული კონფლიქტის შედეგია და მოცემული სიტუაციაში

მიუღებელია;

• ინტერესები ეხება მხოლოდ ღირსებას ან ღირებულებებს.

ჩვენს მიერ განხილული ხუთი ტიპის კონფლიქტი შესაძლოა გამოვლინდეს მხოლოდ

რომელიმე ერთი, წყვილში ან თავი იჩინოს ყველამ ერთად. ტიპების სხვადასხვა

კომბინაციები კავშირშია განსხვავებული სახის სიტუაციებთან. რაც უფრო რთულია

კონფლიქტი, მით უფრო მეტ ტიპს მოიცავს ის. ტიპების გამოსავლენად აუცილებლად

უნდა გავითვალისწინოთ მათი მახასიათებლები, სფეროები და სხვა. ზოგიერთი ტიპის

კონფლიქტი ძნელი მოსაგვარებელია იმ შემთხვევაში თუ კონფლიქტის ინტენსივობა

მაღალია. მაგალითად, ღირებულებითი კონფლიქტის დროს. დარეგულირება უნდა

განხორციელდეს კონფლიქტის ტიპიდან გამომდინარე. კონფლიქტის

დარეგულირებისას პირველ რიგში ყურადღება უნდა მიექცეს თუ რა ტიპის

კონფლიქტთან გვაქვს საქმე.

24
აქვე შესაძლოა არსებობდეს კონფლიქტის გამოყოფის სხვა კრიტერიუმებიც.

კრიტერიუმები შესაძლოა დროით, სივრცით და შინაარსობლივ სფერის

განეკუთვნებოდეს.

1. კონფლიქტში მონაწილე მხარეთა რაოდენობის მიხედვით - შეიძლება

განვასხვავოთ მხარეთა ჩართულობის მიხედვით, რომელის ვლინდება

პიროვნებათშორის, ჯგუფური, ორგანიზაციული და მასობრივი კონფლიქტებში.

მხარეთა შორის წინააღმდეგობის, დაპირისპირების ინტენსივობა მატულობს, რაც უფრო

მეტი რაოდენობაა ჩართული ამ პროცესში.

2. კონფლიქტის ხანგრძლივობის მიხედვით - შეიძლება განვასხვავოთ ხანმოკლე,

ხანგრძლივი და გაჭიანურებული კონფლიქტები. ხანმოკლე კონფლიქტი დროის მცირე

მონაკვეთს გულისხმობს (სავარაუდოთ რამდენიომე საათი); ხანგრძლივი

კონფლიქტები შესაძლოა თვეებიც კი გაგრძელდეს. რაც შეეხება გაჭიანურებულ

კონფლიქტებს ის შესაძლოა წლებსაც მოიცავდეს. მათი მოგვარება შესაძლოა

მოლაპარაკების ან მესამე მიუკერძოებელი მხარის ჩარევით. მიუთითებენ ასევე

მოუგვარებელ კონფლიქტებზე, რომელიც ციკლური სახისაა და შესაძლოა საუკუნეებიც

გაგრძელდეს. ასეთ შემთხვევაში კონფლიქტი სხვადასხვა სახით იჩენს თავს.

3. კონფლიქტის ინტენსივობის მიხედვით - კონფლიქტი შეიძლება იყოს მაღალი,

საშუალო და დაბალი ინტენსივობის. ინტენსივობა დამოკიდებულია მოქმედების

სახეებთან, მაგალითად, დავისას დამალ ინტენსივობას ვხვდებით, ხოლო

მაღალინტენსიური ძირითადად ფიქიკური დაპირისპირებით მთავრდება.

4. კონფლიქტის შინაარსობლივი სფეროების მიხედვით - ამ სახის კონფლიქტი

შეიძლება გამოვყოთ იმ სფეროებში, რომელშიც ვხვდებით დაპირისპირებებს.

კონფლიქტის სუბიექტი ერთვება დაპირისპირებაში და მათი კლასიფიცირება

25
შესაძლებელია მოქმედების სფეროების მიხედვით. მაგალითად, ტერიტორიული,

რელიგიური, ეთნიკური, სამხედრო, სამართლებრივი და ა.შ.

კონფლიქტის ესკალაცია და დეესკალაცია

კონფლიქტის დინამიკას ორი გამოვლინება აქვს - ესკალაცია და დეესკალაცია.

კონფლიქტის ესკალაცია დინამიკის მაჩვენებელია მათი ინტენსივობა. ესკალაცია

თავისი ბუნებით რეგრესიული ხასიათისაა, რომელიც იწყება გარკვეული ინციდენტით და

დიდია ალბათობა, რომ დასრულდეს შეტაკებით, ბრძოლით. კონფლიქტი თუ

დესტრუქციული ბუნებისაა ესკალაცია სწრაფად აღწევს უმაღლეს სტადიას. ესკალაცია

შესაძლოა მტრობის სწრაფიო ზრდით იყოს განსაზღვრული ან თანმიმდევრული ზრდით

ხასიათდებოდეს. ორთავე შემთხვევაში შესაძლოა დაძაბულობა მწვავე იყოს.

კონფლიქტის ესკალაციის მოდელი მოცემული აქვს ფ.გლაზლს, რომელიც ესკალაციის

ცხრა საფეხურს გამოყოფს და მათ სამ ფაზად ყოფს.

პ ი რ ვ ე ლ ი ფ ა ზ ა:

პირველი საფეხური - პოზიციის განმტკიცება - დაძაბვას აღწევენ პოზიციების გამოხატვით

და შეჯახებით, დროდადრო ურთიერთობებში არის ბზარი, მხარეები დაძაბულები არიან,

მოწინააღმდეგიოს მიომართ ერთიანდებიან, მაგრან ეს აშკარა არაა, ფიქრობენ, რომ

ჯერ კიდევ შეიძლება დაძაბულობის მოხსნა და მოლაპარაკებაში ჩართვა.

მეორე საფეხური - დებატები - ამ საფეხურზე იწყება მხარეთა პოზიციებში პოლარიზაცია,

დებატებში იყენებენ ინტელექტუალურ შესაძლებლობებს, მოვლენები განიხილება „შავ-

26
თეთ“ ფერებში, იყენებებ მკაცრ სიტყვებს და ვერბალურ ზეწოლის ხერხებს იყენებენ,

აყალიბებენ რაფინირებულ პოზიციებს, მეორე მხარეს „ზემოდან’ უყურებენ, იწყება

კონკურევცია და მხარეები ცდილობენ სხვებს დაანახონ საკუთარი პოზიციის

უპირატესობა და მათი ქმედების სამარტლიანობა.

მესამე საფეხური - ქმედება - მხარეები ან რომელიმე მხარე თვლის, რომ საუბარს აზრი

ეკარგება და საჭიროა ქმედებაზე გადასვლა, ირჩევენ ისეთ სტრატეგიას, როდესაც

ფაქტები მომხდარია და მასზე რეაგირებაა საჭირო, მატულობს მეორე მხარის მიმართ

უნდპობლობა, მოლოდინები ნეგატიურია, ფაქტები დამახინჯებულადაა აღქმული და

ინტერპრეტირებული, დაპირისპირებულის როლი ჩამოყალიბებულია, კონკურენციის

სტრატეგია წარმართველი ხდება.

მ ე ო რ ე ფ ა ზ ა:

მეოთხე საფეხური - კოალიციების შექმნა და იმიჯი - ამ საფეხურზე ერთმანეთს მიაწერენ

ნეგატიურ როლებს, სადაც საკუთარი ხატი დადებითადაა შეფასებული, ხოლო სხვისი -

ნეგატიურად. სწორედ ამ ნეგატიურ ხატებს ებრძვის დაპირისპირებული მხარე. ამ

შემთხვევაში მოწინააღმდეგის მიმართ მოქმედებაშია ჩართული ყველა სახის

სტერეოტიპები, დამახინჯებული აღქმები, გავრცელებული ხმები და წინასწარი

განწყობები. ამ შენთხვევაში იქყება მოწინააღმდეგის მომხრეთა გადმობირება.

ჩამოყალიბებას იწყებს კოალუციები, ალიანსები.

მეხუთე საფეხური - სახის დაკარგვა - ამ საფეხირზე ურთიერთობები უფრო იძაბება.

მოწინააღმდეგეზე მითები იქმნება. მათი სახის მიმართ მიზანდასახული პირდაპირი

შეტევა ხორციელდება. ყალიბდება შეხედულება, რომელიც სქემატურად საპირისპირო

ზედსართავებით გამოიხატება - „კარგი-ცუდი“, „წმინდანები- ეშმაკები“ და სხვა. ის ვინც

უარყოფითადაა დასახელებული განდევნის, სიძულვილის ღირსია. ამიტომ ისინი

ყოველთვის იზოლაციაში უნდა ამყოფო. ძირითადი პრინციპია ნეგატიური

27
მოწინააღმდეგის განადგურება. სხვა, როგორც ნეგატიური თვისებების მატარებელი

სახედაკარგული უნდა არსებობდეს.

მეექვსე საფეხური - დამუქრების სტრატეგიები - ამ საფეხურზე დამუქრების სტრატეგია

ჭარბობს. დამუქრება უკუკავშირსაც გულისხმობს მეორე მხარის მხრიდან. ერთი მხარე

აწესებს სანქციებს, მოთხოვნებს. მუქარა ულტიმატუმების წამოყენებით მთავრდება.

მ ე ს ა მ ე ფ ა ზ ა:

მეშვიდე საფეხური - შეზღუდვები და დამანგრეველი შეტევები - სისტემატიუად იყენებენ

დესტრუქციულ აქტებს და მეორე მხარის მიმართ მკაცრ სანქციებს შეიმუშავებენ. ასეთ

შემთხვევაში მხარეები ერთმანეთის მიმართ დაუნდობლები ხდებიან. ერთმანეთის

მიმართ ხორციელდება გამანადგურებელი დარტყმები.

მერვე საფეხური - მტრული ძალის დეზინტეგრაცია - ამ საფეხურზე მტრის ძალისმიერ

ცენტრებზე შეტევები ხორციელდება. რომელიმე დაპირისპირებული მხარე იქყებს მტრის

სრულ პარალიზებას, მათი მომხრეების წრეში დეზინტეგრაციას. არის ცდები მოახდინონ

მეორე მხარის მომხრეთა იზოლაცია. ყოველივე ეს ხელს უწყობს მოქინააღმდეგი მიერ

შექმნილი სისტემის ჩამოშლას. შემტევი მხარე ხდება შეუვალი და არამართვადი.

მეცხრე საფეხური - სრული განადგურება - ამ საფეხურზე ხდება შეჯახება და ძნელად თუ

დაექვემდებარება დეესკალაციას. სრული კონფრონტაციაა გამოცხადებული. სხვა

მხარის განადგურება შესაძლოა ზოგ შემთხვევაში თვითგანადგურებასაც

გულისხმობდეს.

ესკალაციის ამ მოდელში გამოყოფილი ფაზები მიუთითებს კონფლიქტის ინტენსივობის

ზრდაზე. პირველ ფაზაში ინტენსივობა დაბალია და კონფლიქტის დეესკალაცია

ადვილადაამისაღწევი. მეორე ფაზა კონფლიქტის ესკალაციის საშუალო დონეა და

ასეთ შემთხვევაში დეესკალაციისთვის მესამე მიუკერძოებელი მხარის ჩარევაა საჭირო.

რაც შეეხება მესამე ფაზას ამ შემთხვევაში ესკალაციის შემცირება რთულია, რადგან

28
დაძაბულობა უმაღლეს დონეს აღწევს. დეესკალაცია დიდ ძალისხმევას მოითხოვს ან

უხეში ძალის ჩარევას და დაპირისპირებულ მხარეთა ძალისმიერი მეთოდებით

დაშორიშორებას.

ამგვარად, კონფლიქტის დინამიკის მეორე მხარეა დეესკალაცია, რომელიც

ინტენსივობის შეჩერებას ან შემცირებას გულისხმობს. კონფლიქტის ესკალაცია დროში

არამდგრადია, შესაძლოა ქონდეს დასასრული ან კონფლიქტი მხარეთა ძალისხმევით

ადრეულ სტადიაზე შეწყდეს, ეს კი კონფლიქტის დარეგულირებას გულისხმობს.

დეესკალაციის პროცესის საფეხურებია:

1. მხარეები ან რომელიმე ერთი მხარე შეატყობინებს მეორეს თავის მზაობაზე, რომ

მზადაა გარკვეული სახის შეთანხმებაზე;

2. მხარეები წინასწარ მოლაპარაკებებს მართავენ, რომლის ფარგლებში

განიხილება ოფიციალური მოლაპარაკების დღის წესრიგი;

3. მხარეები ერთვებიან პირისპირ მოლაპარაკებაში და აქვთ მცდელობა ორთავე

მხარისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების მიღების;

4. მხარეები უშუალოდ ერთვებიან შეთანხმების მიღწევის პროცესში, რომელიც

სრულდება მიზნის მიღწევით და ორთავე მხარისთვის დამაკმაყოფილებელი

გადაწყვეტილებით. მიღწეული შეთანხმება ფორმდება ხელშეკრულებით.

დ.პრუიტი, ჯ.რუბინი და ს.კიმი კონფლიქტის დეესკალაციის პროცესის შემდეგ სტადიებს

გამოყოფენ:

პირველი - კონფლიქტის შედეგად მხარეებს უყალიბდებათ აზრი, რომ უპირატესობა

უკვე შეუძლებელია და საჭიროა პრობლემის მოგვარებაზე ზრუნვა;

29
მეორე - ხაზგასმაა მხარეთა პრიორიტეტებზე, რომლითაც შესაძლებელი იქმება სახის

შენარჩუნება ე.ი. კონფლიქტური სიტუაციიდან ისე გამოსვლა, რომ ერთმანეთი არ

ჩათავალონ სუსტად;

მესამე - გამოყენება ხდება კომუნიკაციის ყველა არხის და პირდაპირ კავშირებზე

გასვლა;

მეოთხე - საჭიროა მხარეები შეთანხმდნენ საერთი მიზნის მიღწევის გზებზე და

გამოავლინონ გადამკვეთი ინტერესები, რომელიც არსებობს პოზიციების

პარალელურად.

ავტორები გამოყოფენ კონფლიქტის დეესკალაციის ხუთ მიზეზს:

1. კონფლიქტის ესკალაცია წყდება იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი მხარე ფლობს

ზეწოლის ბერკეტებს;

2. ერთი მხარე მეორის მიმართ იყენებს ცალმხრივ უპირატესობას, ანუ იყენებს იმ

სიტუაციას, რომელიც მეორე მხარისთვის არახელსაყრელია;

3. ერთი მხარე უთმობე მეორეს;

4. ერთი მხარე განერიდება კონფლიქტს;

5. მხარეთათვის(ან ერთი მხარისთვის) კონფლიქტის სიტუაცია აუტანელი ხდება და

უყალიბდებათ განზრახვა მისი სწრაფად დასრულების. ამას „პიკის წერთილი“ ანუ

„მკვდარი წერტილი“ ეწოდება.

ფასილიტაცია

30
კონფლიქტის დარეგულირების ალტერნატიული საშუალებაა ფასილიტაციის პროცესი.

ფასილიტაცია მხარეთა შორის დავის გადაწყვეტას ეხება. ამ პროცესში ძირითდი

ყურადღება ინფორმაციის გაცვლას და გადაწყვეტილების ვარიანტების შემუშავებას

ექცევა. ამ პროცეს მესამე მიუკერძოებელი მხარე - ფასილიტატორი ხელმძღვანელობს.

ფასილიტატორი ხელს უწყობს შეხვედრების მოწყობას, წარმართავს შეხვედრებს და

ნეიტრალური პოზიცია უკავია. შეხვედრები დავის საგნის განხილვით იწყება, მხარეები

გამოხატავენ თავიანთ პოზიციებს, ხდება მთავარი პრობლემის გამოვლენა.

ფასილიტატორი მუშაობისას მხარეებს სთავაზობს სხვადასხვა პროცედურებს და

აპრობირებულ ტექნიკებს დავის გადასაჭრელად. ფასილიტაციის პროცესი შესაძლოა

ჩიხში მოექცეს, თუ მხარეები შეჩერდებიან მხოლოდ საკუთარი პოზიციების დაცვაზე და

არ გამოხატავენ მზაობას პრობლემის გადაჭრისტვის. ეს კი იწვევს მხარეთა შორის

უფრო დიდ პოლარიზებას. ფასილიტატორი შესაბამისი პროცედურების შეთავაზებით

და ფასილიტაციის პროცესის მსვლელობის დაცვით აღწევს მხარეთა შორის საერთო

ინტერესების გამონახვას. ამ გზით შესაძლებელია კონფლიქტი კონსტრუქციულად

გადაიჭრას. ფასილიტატორის ეფექტიანობა დამოკიდებულია მის აქტივებაზე,

გამოცდილებაზე და მხარეთა დარწმუნებაზე, რომ შედეგი მიიღწევა ერთობლილვი

ძალისხმევით, კერძოდ კი პრობლემის გადაჭრის მიღწევის სურვილით. მხარეებს,

როდესაც პრობლემის გადაჭრა სურთ მაშინ მათ სტატუსს, პრესტიჟს და ტიტუებს

ყურადღება არ ექცევა და კონცენტრირებულნი არიან საერთო ინტერესების

გამონახვაზე. ამგვარად ფასილიტაციის პროცესში ყველა მხარე თანაბარ პოზიციაშია.

სწორედ ფასილიტატორია ის მხარე, რომელიც ასეთ დაშვებებს უზრუნველყოფს.

ფასილიტატორი პროფესიონალი უნდა იყოს, რომელიც შეხვედრის მონაწილეებს

ეხმარება დღის წესრიგის შემუშავებაში, სთავაზობს პროცედურებს და წარმართავს

შეხვედრას. ფასილიტატორი თავის ყოველ ქმედებას უთანხმებს მხარეებს, ხოლო თავის

მხრივ აკონტროლებს პროცესს, რათა შეხვედრაზე პრობლემურ საკითხზე იყოს

31
კონცენტრირება. ასეთი სახით შეხვედრის მიმდინარეობის კონტროლი ქმნის საქმიან

ატმოსფეროს და პრობლემის არსობრივად განხილვა სწრაფად ხორციელდება. თავისი

სტრუქტურით ფასილიტაცია წააგავს საქმიან შეხვედრას, მაგრამ აქ გადაწყვეტილებას

მასში მონაწილე მხარეები იღებენ ერთობლივად. ფასილიტატორს საჭიროების

შემთხვევაში უფლება აქვს აირჩიოს საჭირო პროცედურა, შესთავაზოს პროცესის

მონაწილეებს და თანხმობის შემთხვევაში გამოიყენოს იგი. ფასილიტატორი შეხვედრის

მონაწილეებთან ურთიერთობას ამყარებს ნდობის ატმოსფეროს შექმნაზე, იყენებს

კომუნიკაციის ეფექტურ ხერხებს (აქტიური მოსმენა), ჩართავს მათ პროცესში და ამით

ხელს უწყობს ურტიერთ პატივისცემის ატმოსფეროს შექმნას, ქმნის ფსიქოლოგიურად

უსაფრთხო სიყუაციას, რაც მხარეთა შორის ურთიერთობას თანამშრომლობისკენ

წარმართავს. ამ მხრივ ფასილიტატორი პრობლემის გადაჭრას უფრო ადგვილს ხდის.

თუ გადაწყვეტილება კონსენსუსით მთავრდება, ეს ნიშნავს, რომ ფასილიტაცია

წარმატებით დასრულდა. ფასილიტაციის მთლიანი პროცესის მსვლელობისას

ფასილიტატორი ნეიტრალურობას ინარჩუნებს, არ ემხრობა გამოთქმულ რომელიმე

აზრს, არ ამჟღავნებს საკუთარ შეხედულებებს და თავის მიერ გადადგმულ ყოველ

ნაბიჯს უთანხმებს მონაწილეებს.

ფასილიტაციის ძირითადი პრინციპებია:

• ფასილიტაციის გამოყენების სფეროები:

1. კონფლიქტების, დავის მოსაგვარებლად;

2. პრობლემის ან მიზნის გადასაჭრელად ამ განსაზღვრისთვის;

3. გუნდის ფორმირებისთვის;

4. საქმიანი შეხვედრებისთვის, კრების ჩატარებისტვის, საკითხების განხილვისთვის;

5. თავყრილობების, სემინარების, კონფერენციების დროს.

32
• ფასილიტატორის როლი:

1. უმეტეს შემთხვევაში მოდავე მხარეების წევრი არ არის;

2. არ ერევა გადაწყვეტილების მიღებაში ხმის უფლებით;

3. არის მიუკერძოებელი მესამე მხარე;

4. წარმართავს პროცესს და მხარეებთან შეთანხმებით იყენებს პროცედურებს;

5. იყენებს აქტიური მოსმენის უნარებს, უსმენს ყურადრებით და რეაგირებს

რეფლექსიურად;

6. ყურადღებას აქცევს მხარეეების გამონათქვამს სადავო საკითხებზე ან

პრობლემაზე და აზუსტებს მათ;

7. უზრუნველყოფს მხარეთა შორის ნორმალურ კომუნიკაციას;

8. ხელს უწყობს შეხვედრებზე ნდობის ატმოსფეროს ჩამოყალიბებას;

9. მხარეებთან ურთიერთობაში მიმარტავს უკუკავშირს;

10. ემოციურ დაძაბულობას შეხვედრებზე, სხვადასხვა პროცედურებით ამცირებს;

11. ხელს უწყობს მხარეთა განსხვავებული პოზიციების გამოვლენას და საერთო

ინტერესების ძიებას;

12. მიმღები და ტოლერანტულია გამოთქმული წინადადებების მიმართ.

• ფასილიტატორის უნარ-ჩვევების და საკუთარი თავის წარდგენა:

1. თავს წარუდგენს მონაწილეებს;

33
2. მონაწილეებს წარადგენინებს თავს;

3. განმარტავს თავის როლს;

4. ფასილიტაციის პროცესის არსს უხსნის;

5. ადგენს დღის წესრიგს;

6. ჯგუფთან ერთად შეიმუშავებს მუშაობის წესებს;

7. მუშაობის დროს იყენებს არავერბალური კომუნიკაციის ელემენტებს;

8. პროცეს წარმართავს ფეხზემდგომი და ყურადღებას აქცევს თვალების

კონტაქტს(უყურებს იმას ვინც საუბრობს);

9. ყოველ გამოთქმულ საკითხზე რეაგირებს, აჯამებს და აფიქსირებს მათ;

10. არ ერევა საკითხის არსში;

11. ჯგუფის შენიშვნებზე დაცვითი რეაქციებისაგან თვს იკავებს;

12. აღწერს უკუკავშირით რაც იყო ნათქვამი და არ ახდენს მათ შეაფასებას.

• ფასილიტაციის ეტაპების გამოყენება გადაწყვეტილების მისაღებად:

1. შეთანხმება პრობლემიოს განსაზღვრაზე (პრობლემის გამოყოფა, პრობლემის

მიზეზების დადგენა);

2. გადაწყვეტილების კრიტერიუმების დადგენა და მათზე შეთანხმება (ანუ

მოცემული პრობლემის შეფასებისტვის კრიტერიუმების დადგენა);

3. ალტერნატიული გადაწყვეტილების გამოყოფა და მათი შეფასება;

34
4. გადაწყვეტიელების მიღება (საუკეთესო გადაწყვეტილების შერცევა, მიღებულ

გადაწყვეტილებაზე სარეალიზაციო გეგმის სედგენა, გაწეული მუშაობის შეჯამება და

მათი დაფიქსირება).

• სირთულეები ფასილიტაციის პროცესში:

1. რომელიმე მონაწილის ხანგრძლივი მონოლოგის დროს;

2. უშედეგო და უაზრო საუბრის გამართვისას;

3. მონაწილეების გადაღლის დროს;

4. მონაწილეების პასიურობის დროს;

5. მხარეთა შორის დროში კამათის გაჭიანურების დროს;

6. კერძო საუბრების და დაცინვის, ქილიკის დროს;

7. დღის წესრიგის და მიღებული წესების არდაცვისას;

8. უაზრო და ტრივიალურ საკითხებზე კამათისას;

9. ახალ-ახალი მრობლემების გამოვლენისას და საუბრის ხელახლა დაწყებისას;

10. პროცესის ჩაშლის მცდელობისას.

• რეკომენდაციები ფასილიტატორის ეფექტიანად მუშაობისთვის:

1. აქცენტები გააკეთედ ინტერესებზე და არა პოზიციებზე;

2. ყურადღებაა მისაქცევი მონაწილეებმა არ გადაუხვიონ განსახილველ თემას;

3. გადაწყვეტილებებზე ზემოქმეგება არ მოახდინოთ;

35
4. აე აჩქარდეთ და არ დააძალოთ პროცედურები;

5. არ დაუშვათ ერთი მხარის უპირატესობის დემონსტრირება;

6. მიმართეთ მონაწილეები თანამშრომლობისაკენ;

7. პრობლემის გადაწყვეტის ერთი ეტაპიდან მეორეზე გადასვლის დროს

გამოიყენეთ შუალედური შეჯამებები;

8. შეეცადეთ მხარეების მიერ გამოთქმული ტერმინები და ცნებები დააზუსტოთ და

დაინახოთ მსგავსება;

9. შეძლებისამებრ წინასწარ მოიპოვეთ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია

მონაწილეთა შესახებ;

10. ნუ განაზოგადებთ წინადადებებს, მკაფიოდ და გასაგებად ჩამოაყალიბეთ ის;

11. არ მიიღოთ ნაჩქარევი საბოლოო გადაწყვეტილება, რომელსაც მონაწილეთა

ნაწილი გთავაზობთ;

12. დაიცავით დღის განრიგი და მიღებული წესები;

13. მონაწილეების მიერ წესების და დღის განრიგის დარღვევისას დაუფარავად

მიუთითეთ;

14. აუცლებელია შექმნათ ნდობისა და მიმღებლობის ატმოსფერო;

15. მონაწილეთა ემოციური დაძაბვის შემთხვევაში შეეცადეთ ნელ-ნელა შეამციროთ

მათი გამოვლინება;

16. საჭიროების შემთხვევაში გამოიყენეთ გონებრივი იერიშის ტექნიკა;

17. კომუნიკაციისას აქტიური მოსმენის უნარ-ჩვევებით იხელმძღვანელეთ;

36
18. თუ მონაწილეები თვითკრიტიკას მიმართავენ, დააზუსტებინეთ და ხელახლა

გამოათქმევინეთ;

19. პროცესის მსვლელობისას იდექით ფეხზე, მონაწილეებთან გქონდეთ

ვერბალური და არავერბალური კომუნიკაცია(მაგალითად, თვალებით კონტაქტი);

20. მხარი დაუჭირეთ ისეთ კითხვებს რომელიც ახალ წინადადებებს გულისხმობს;

21. შეეცადეთ გადაწყვეტილების მიღება კონსენსუსის საფუძველზე მოხდეს;

22. შეხვედრის ბოლოს შეაჯამეთ მიღებული შედეგები;

23. მონაწილეებთან ერთად დასახეთ მიღებული გადაწყვეტილების შესრულების

გეგმა;

24. დასახეთ მომავალში საკითხის განხილვის სავარაიუდო გეგმა;

25. თუ მონაწილეებს შორის დავა დიდხანს გრძელდება, მაშინ უფლება გეძლევათ

შეწყვითოთ შეხვედრა და გადადო სხვა დროისთვის;

26. შეხვედრის ბოლოს დაადგინეთ, რამდენად კმაყოფილები არიან მონაწილეები

ჩატარებული ფასილითაციით.

კითხვები და დავალებები:

- კონფლიქტის ბუნება

- განმარტეთ რა არის კონფლიქტი

- დაახასიათეთ კონფლიქტის კონსტრუქციული და დესტრუქციული ფუნქციები

- აღწერეთ კონფლიქტის წარმოშობის მიზეზები

- ჩამოთვალეთ კონფლიქტის შემადგენელი ნაწილები

37
ქცევითი სტრატეგიები კონფლიქტში

ჯ.რუბინი, დ. პრუიტი და ს.კიმი მიუთითებენ სამი სახის ქცევით სტრატეგიაზე

კონფლიქტში: 1. შეტევა; 2. პრობლემის გადაჭრა; 3, დათმობა. შეტევის სტრატეგია

გულისხმობს კონფლიქტის წარმართვას (ან მოგვარებას) იმ სახით, როდესაც ერთი

მხარე საკუთარი მიზნის მიღწევისათვის მეორე მხარის ინტერესების იგნორირებას

ახდენს. პირველი მხარე იკმაყოფილებს საკუთარ მოთხოვნილებებს და ცდილობს

მეორე მხარე დაარწმუნოს ასეთი ქმედების საჭიროებაში. ასეთ შემთხვევაში გამოიყენება

სხვადასხვა ტაქტიკები: მუქარა, შეშინება, მოქმედების წინასწარ დაგეგმვა და სხვ.

პრობლემის გადაჭრის სტრატეგია გულისხმობს მხარეთა ერთობლივი ძალისხმევით

მუშაობას, რათა გამოინახოს საერთო ინტერესები და მოძებნონ შეთანხმების გზები. ამ

დროს ხშირად გამოიყენება ურთიერთ დათმობები, რათა მხარეებმა საკუთარი

ინტერესები დაიკმაყოფილონ ან მიმართავენ ალტერნატიული გადაწყვეტილების

ძიების ხერხებს. დათმობის სტრატეგია გულისხმობს ერთი მხარის მიერ საკუთარი

ინტერესების შეზღუდვას, რათა შეინარჩუნოს ოპონენტთან ურთიერთობა. ასეთ

შემთხვევაში პირველი მხარე ბევრ დათმობებზე მიდის, ხშირად საკუთარი ინტერესების

საზიანოდაც. (Rubin, Pruitt & Kim, 1994)

ქმედების აღსაწერად მნიშვნელოვანი სქემა შეიმუშავა კ. ტომასმა,, რომელშიც

გამოყოფილია ხუთი ქცევითი სტრატეგია კონფლიქტში:

1. განრიდება

2. კონკურენცია

38
3. თანამშრომლობა

4. შეგუება

5კომპრომისი

ძალზედ მნიშვნელოვანია შეირჩეს ეფექტური სტრატეგია, რადგან არ მოხდეს

კონფლიქტის ესკალაცია და ურთიერთობები წარიმართოს შეთანხმების მიღწევისაკენ.

ეს სტრატეგიები გამოიყენება მოლაპარაკების დროსაც. ხუთივე სტრატეგია ახასიათებს

აქტორს. შესაძლოა, რომელიმემ გამოიყენოს ან არ გამოიყენოს სხვადასხვა სტრატეგია

სიტუაციის მიხედვით. სტრატეგიის არჩევა ძირითადად დამოკიდებულია აქტორის მიერ

საკუთარი ინტერესების და სხვისი ინტერესების დაკმაყოფილება/

დაუკმაყოფილებლობაზე. ერთი სტრატეგიიდან მეორეზე გადასვლა საკმაოდ რთულია,

სქემატურად ხუთივე სტრატეგია შეიძლება შემდეგნაირად გამოიხატოს: (სქემა)

ნახაზზე ერთი განზომილება ეხება კოოპერირებას ანუ ორიენტაციას ურთიერთობებზე,

რომელშიც შეიძლება გამოვყოთ მაღალი და დაბალი დონეები. აქ არის მზაობა

საკუთარი და სხვისი ინტერესების დაკმაყოფილების, სადაც შენარჩუნებულია

ურთიერთობები მხარეებს შორის. მეორე მხარე კი მიუთითებს ორიენტაციას საკუთარი

მიზნებზე, სადაც მხოლოდ საკუთარი ინტერესების დაკმაყოფილება ხდება. მათ შორის

მიმართება შეიძლება ძირითადად ხუთ სტრატეგიას ასახავდეს. ამგვარად არჩევანს

განსაზღვრავს უშუალო მიზნები და კოოპერაცია. დავახასიათოთ ყოველი სტრატეგია:

1. განრიდების სტრატეგია – ამ სტრატეგიას ასევე ეწოდება პრობლემისგან გაქცევის

სტრატეგია. ამ შემთხვევაში ერთ-ერთი მხარე არც კოოპერაციაზე და არც მიზანზეა

ორიენტირებული. იგი მოქმედებას იქითკენ წარმართავს, რომ კონფლიქტს გაექცეს,

გამოვიდეს კონფლიქტური სიტუაციიდან. ეს პროცესი უმეტესად აღიწერება როგორც

იზოლაცია, აპათიური განწყობილება, თვითგანადგურება. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ

მოქმედი გაურბის „სცენას” ან იყენებს „სირაქლემის” პოლიტიკას. ასეთი სტრატეგია

39
მთავარი არ არის კონფლიქტის მოგვარებაში, მაგრაშ ის გამოიყენება იმ შემთხვევაში,

როცა საქმე ეხება მაღალი დონის ესკალაციას. შესაძლებელია ამ სტრატეგიის

გამოყენება იმ შეთხვევაშიც, როცა არ საჭიროებენ კონფლიქტში ჩაბმას. არის

შემთხვევებიც, როცა კონფლიქტის შედეგი მნიშვნელოვანია მხარისათვის, მაგრამ იმის

გამო, რომ ,,სახე არ დაკარგონ” იყენებენ განრიდების სტრატეგიას. სტრატეგია

გამოყენება მაშინაც, როცა დარწშუნებულები არიან, რომ კონფლიქტს ვერ დასძლევენ,

გაუჭირდებათ გადაწყვეტილების მიღება და ამიტომ უკან იხევენ.

2. კონკურენციის სტრატეგია – ამ სტრატეგიას ასევე უწოდებენ დომინირებულს,

რომელშიც შედის შეჯიბრი, ბრძოლა, თამაში და სხვ. ეს სტრატეგია გულისხმობს, ერთი

მხარის დომინირებას და უმეტეს შემთხვევაში შეორე მხარის განადგურებას.

მაგალითად: ქვეყნებს შორის შეიარაღების ზრდა ამ სახის სტრატეგიის ნათელი

მაგალითია. ამ დროს საკუთარ მიზანს ექცევა ყურადღება და იგნორირებულია

ორიენტაცია ურთიერთობებზე. ერთ-ერთ მხარეს უჩნდება სურვილი, რომ გაიმარჯვოს

სხვაზე. ამ სტრატეგიის გამოყენებას საფუძვლად უდევს პრინციპი „მე უნდა გავიმარჯვო,

შენ კი აუცილებლად უნდა დამარცხდე”. მოგებისათვის გამოიყენება ძლისმიერი

მეთოდები და სხვა ნებისმიერი ხერხები. ამ სტრატეგიის ძირითადი არსი ბრძოლაა,

რადგან ძლიერი მხარე ცდილობს შედარებით სუსტი მხარის დამორჩილებას. ამ

სტრატეგიის გამოყენებისას მონაწილეები სწრაფად ცდილობენ მიზნის მიაღწევას და არ

დაეძებენ საკითხის სწორ და სამართლიან გადაწყვეტას. ასეთ დროს ერთი მხარე

გამოდის მოგებული. შეჯიბრის შემთხვევაში ძლიერი მხარე შეიძლება თვითონაც

დაზარალდეს, ოღონდ მიზანს მაინც მიაღწიოს. ასეთი მოქმედება არარაციონალურია

და მოითხოვს დიდ რესურსებს. თამაშის შემთხვევაში, ფიქრობენ მოგებაზე, თუმც

არსებობს საერთო წესები ამგვარი თამაშის, სადაც მთავარია აჯობოს ოპონენტს. ეს

სტრატეგია შეიძლება დამანგრეველი აღმოჩნდეს, რადგან საერთოდ მიღებული

თამაშის წესებს არ მისდევენ, მათთვის მთავარია მეორე მხარე დამარცხდეს, ზიანი

40
მიაყენონ მას. კონკურენციის სტრატეგიამ შეიძლება ხელი შეუწყოს ისეთ მოქმედებებს,

რომელიც დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტის სახით იჩენს თავს. ასევე აუცილებელი

არ არის, რომ კონკურენციას ყოველთვის ძალადობამდე მივყავდეთ.

3. თანამშრომლობითი სტრატეგია – ამ სტრატეგიას ასევე ინტეგრირებულს

უწოდებენ. თანამშრომლობით სტრატეგიაში ყურადღება ექცევა მიზნებს და

კოოპერირებას. ამ სტრაატეგიით მხარეები მოლაპარაკების საფუძველზე

გადაწყვეტილებებზე თანხმდებიან, რომელიც ორთავე მონაწილეს დააკმაყოფილებს.

ორიენტაცია მიმართულია ორთავე მხრის ინტერესების დაკმაყოფილებაზე და

ეფექტურად გადაჭრან პრობლემა. ამგვარი მიდგომა მოითხოვს ხანგრძლივ დროს,

რათა მხარეთა ყველა ინტერესის ინტეგრაცია მოხდეს. დასაშვებია ისეთი

ალტერნატიული გადაწყვეტილებები ერთობლივი მოქმედებები, როცა ყველა მხარე

იგებს. მხარეები თანხმდებიან საუკეთესო გადაწყვეტილებაზე. გადაწყვეტილების

მიღებით ოპონენტები შეიძლება პარტნიორები გახდნენ. ამ სტრატეგიის მთავარი

კომპონენტია ის, რომ ყველა მხარე თავისი სურვილით არის ჩართული კონფლიქტის

მოგვარების საქმეში. ხშირად ასეთი კონფლიქტი დებატებს ემსგავსება, გამოყოფენ

საერთო ინტერესებს და ყურადღება ექცევა კონფლიქტის საფუძველს. ასეთი პროცესით

გადაწყვეტილება შესატყვისად ადვილად მისაღებია და მხარეები კონსესუსისაკენ

მიდიან.

4. შეგუების სტრატეგია - ამ სტრატეგიას ასევე უწოდებენ დათმობას. ამ შემთხვევაში

მიზანზე ორიენტაცია ნაკლებია, ხოლო ურთიერთობაზე ორიენტაცია მაქსიმუმს აღწევს.

ერთი მხარე კოოპერირების შესანარჩუნებლად თმობს თავის ინტერესებს, რათა შეორე

მხარის კეთილგანწყობა შეინარჩუნოს. დათმობით ურთიერობის შენარჩუნება

გამართლებულია იმ შემთხვევაში, როცა პრობლემაში გაურკვევლობაა, როცა ვერ

ხდება გათვლა, როცა კონფლიქტში დაპირისპირება აშკარაა. შედეგი შეიძლება

განუსაზღვრელი იყო და მეორე მხარემ აღიქვას, ის რომ მის წინაშე „კაპიტულაციას”

41
ახდენენ. ამ სტრატეგიას საფუძვლად უდევს პრინციპი „შენ რომ მოიგო, შე უნდა წავაგო”.

დამთმობი მხარე ცდილობს კეთილი განწყობა შეინარჩუნოს, რისთვისაც მიმართავს

ყველა სახის ხერხს.

5. კომპრომისის სტრატეგია - ეს სტრატეგია გულისხმობს რესურსების 50/50

განაწილებას, სადაც მიზანზე და კოოპერაციაზე ორიენტაცია საშუალო დონით

ვლინდება. აქ ურთიერთდათმობა გარკვეული ხარისხით ხორციელდება, ანუ დავის

მიზეზი ორთავე მხარეზე ერთნაირი დონით იყოფა. ორივე მხარე (ძირითადად

ვაჭრობით) ირჩევს საშუალოპოზიციას, სადაც შეთანხმება უშუალო მოლაპარაკებით

მიიღწევა. აქ საკითხის ოპტიმალურ გადაჭრასთან არ გვაქვს საქმე. ამ სტრატეგიის

ძირითადი ფორმულაა „რამე რომ მივიღოთ, ყოველმა ჩვენგანმა რაღაც უნდა

დავთმოთ”, ხშირ შემთხვევაში მხარეები დაუკმაყოფილებელნი რჩებიან, გარდა იმ

შემთხვევისა, თუ დავა განრიდების სრატეგიიდან კომპრომისისკენ განვითარდება. ასეთ

შემთხვევაში არსებობს რისკი, რომ კომპრომისული სტრატეგია შემდგომ კვლავ

კონფლიქტში გადაიზარდოს. ეს იმ დროს როცა ერთი მხარე უფრო მეტს თმობს და

ასიმეტრიულ მიმართებასთან გვაქვს საქმე. კომპრომისული სტრატეგია ყველაზე

მნიშვნელოვანია იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე გვაქვს განრიდების

მდგომარეობასთან, ან ინტენსიურ კონკურენციასთან (შეჯახება, ბრძოლა).

კონფლიქტში სტრატეგიებს თავისი ძირითადი პრინციპები გააჩნიათ, რაც შედეგზეც

აისახება. წარმატებული ქმედება შეიძლება შეფასდეს, როგორც გამარჯვება; მოგება,

ხოლო წარუმატებელი, როგორც წაგება; დამარცხება. ამ შემთხვევაში ქცევის

სტრატეგიები თამაშის თეორიის ფარგლებში განიხილება, რომელიც „მოგება-წაგების“

ტერმინებით გამოიხატება. ძირითადი პრინციპებია: მოგება-მოგება, მოგება-წაგება,

წაგება-მოგება და წაგება-წაგება. აქ შეიძლება საქმე გვქონდეს ნულჯამოვან ან

არანულჯამოვან შედეგთან. ნულჯამოვანია ის თამაში, სადაც მოგების და წაგების

42
ალგებრული ჯამი ნულის ტოლია. ამ დროს ერთი მონაწილის მოგება მეორე

მონაწილის წაგებას ნიშნავს.

განვიხილოთ კონფლიქტის სტრატეგიების პრინციპები:

1. „მოგება-წაგება” – კონფლიქტში ჩართული ერთი მხარე თვლის, რომ მისი

მოგება მიიღწევა მხოლოდ მეორე მხარის წაგების ხარჯზე. ასეთ შემთხვევაში

კონფლიქტი გავს ბრძოლას. აქ ხდება საკუთარი ინტერესების რეალიზაცია და მეორე

მხარის დამარცხება. ასეთი დონის მხარეები ხშირად ზეწოლას ან ძალადობას

მიმართავენ. არის შემთხვევები, როცა ასეთი მიდგომა კეთილ მიზნებს ემსახურება (მაგ:

ბრძოლა ტერორიზმის, ექსტრემიზმის, ძლიერი აგრესიის წინააღმდეგ). ამ სახის თამაში

მოწინააღმდეგის „განადგურება”, ძლიერ მხარეს შეიძლება საკმაოდ დიდი ფასი

დაუჯდეს.

2. „წაგება-მოგება” – კონფლიქტში ერთი მხარე თავიდანვე მიმართულია

წაგებისაკენ. ოპონენტში ძლიერ ძალას ხედავს და წინასწარ იცის, რომ მასთან,

შებრძოლება წარუმატებლად დასრულდება. ხშირად სუსტი მხარე თავის უძლურების

შენიღბვას ახდენს. კონფლიქტში ამ პრინციპით მოქმედება, ძირითადად ერთი მხარის

მარცხით მთავრდება. აქ ხშირად იყენებენ მანიპულაციას, მეორე, ძლიერი მხარის

მიმართ, რომელსაც შეიძლება ფატალური შედეგი მოჰყვეს.

3. „წაგება-წაგება“ - ამ სტრატეგიით ძირითადად კომპრომისული მოქმედებები

ხასიათდება. კონფლიქტის გადაჭრა ორთავე მხარის წაგებაზე წასვლას გულისხმობს,

სადაც სადაც ერთიც თმობს და მეორეც. ხშირად ეს პრინციპი საფუძვლად უდევს

რომელიმე მხრის ისეთ მოქმედებას, როცა მხარე საკუთარი განადგურების ხარჯზეც კი

ცდილობს მოწინააღმდეგის განადგურებას (ასეთი ტაქტიკა არჩეული აქვთ ჩეჩნებს

რუსების წინააღმდეგ). შესაძლოა კონფლიქტში მხარეთა დაშორება მოხდეს, მაგრამ

შედეგი ორივესათვის წამგებიანი იყოს.

43
4. „მოგება-მოგება” - თუ მხარეები ამ პრინციპით ხელმძღვანელობენ, შესაძლებელი

გახდება კონფლიქტის დაძლევა ისე, რომ ორთავე მხარე მოგებული დარჩეს. ამ დროს

მხარეებს შორის თანამშრომლობაა და ისინი ურთიერთხელსაყრელი

გადაწყვეტილების მიღებას ცდილობენ.

მოცემულ პრინციპებს თუ შევაჯამებთ კონფლიქტში ხუთ ქცევით სტრატეგიასთან შემდეგ

სურათს მივიღებთ (სქემა)

კითხები და დავალებები:

- დაახასიათეთ კონფლიქტის ხუთი სტრატეგია;

- ჩამოთვალეთ, რა ძირითადი პრინციპები უდევს საფუძვლად სტრატეგიებს.

ძალაუფლება და კონფლიქტი

ძალაუფლების ცნება კონფლიქტების მოგვარების საკითხში, უდიდეს მნიშენელობას

იძენს. ძალაუფლებას პირითადად შეჯიბრთან, კონკურენციასთან, ძალასთნ

აკავშირებენ და აიგივებენ. არსებობს რწმენა, რომ ძალაუფლება ყოველთვის ნეგატიურ

ზემოქმედებას აღნიშნავს, თუმცა ძლაუფლებას აქვე ასევე სხვა გამოხატვაც, რომელიც

საზოგადოების განვითარებას უწყობს ხელს, სოციალურ ცვლილებებს არეგულირებს. ჯ.

ჰოკელი და ვ. ვილნოთი აღნიშნავდნენ, რომ ძალაუფლება სხვის მიმართ შეიძლება

გაგებული იქნეს შემდეგი სახით.

1. ყველა სახის ურთიერთობაში არსებობს ძლაუფლება;

2. ძალაუფლება არის პოზიტიურიც და ნეგატიურიც;

44
3. ძალაუფლება არის ადამიანებს შორის ურთიერთობის შედეგი და არა

ინდივიდუალური გამოხატვა;

4. ადამიანები მიისწრაფვიან ძალაუფლების დაბალანსებისკენ;

5. პროდუქტიული ძალთა ბალანსი ძალაუფლების წყაროდან გამომდინარეობს;

6. ძალთა ბალანსი უზრუნველყოფს კონფლიქტების მართვას პროდიქტიული გზით.

ძალაუფლების მრავალი განმარტება არსებობს. ჩვენთვის მნიშვნელოვანია

ძალაუფლების, როგორც რესურსის ან წყაროს დახასიათება. ძალაუფლების წყაროების

მრავალნაირ ტიპოლოგიაში მნიშვნელოვანია ჯ. ფრენჩის და ბ. რავენის ტიპოლოგია.

ძალაუფლებას გააჩნია პოტენციური ზემოქმედება, რომელიც ექვს საბაზისო

მახასიათებელს ეყრდნობა:

იძულება - ურთი მხარე მეორეს დასჯის ან დაშინების მეთოდით იქვემდებარებს.

არასასურველ ქმხდებაზე ძალაუფლების გამომხატველი მხარე იძულებითი

ღონისძიებით ემუქრება. შესაძლებელია ფიზიკურ ძალასაც მიმართოს.

დაჯილდოვება - მეორე მხარისათვის სასურველი ქმედების განხორციელებისას

ძალაუფლების სუბიექტი მოელის. დაჯილდოებას. აქ ადგილი აქვს წახალისებას.

დაჯილდოების არასწორი ფორმით წარმართვა ხშირ შემთხვევაში კონფლიქტს იწვევს.

ექსპერტი - ძალაუფლების სუბიექტს ძალაუფლების ობიექტი უჯერებს, რადგან პირელს

გააჩნია ცოდნა და გამოცდილება. აქ თავს იჩენს ნდობა, რაც ხელს უწყობს კონფლიქტის

შემცირებას. ექსპერტი ხშირად ავტორიტეტია და მისგან უხეშმა, დამამცირებელმა

დამოკიდებულებამ შეიძლება კონფლიქტის დინამიკას შეუწყოს ხელი.

ინფორმაციული - ეს ზემოქმედება დარწმუნების ხერხების გამიყენებას გულისხმობს.

ინფორმაცია დამარწმუნებელი უნდა იყოს, რაც კოგნიტუს სტუქტურებზე მოქმედებს.

ხშირად ასეთი ზემოქმედება ლეგიტილურ ზემოქმედებას ემთხვევა.

45
ლეგიტიმური - ასეთ შემთხვევაში ძალაუფლების სუბიექტი ძალაუფლების ობიექტზე

კანონიერად ახდენს ზემოქმედებას. უფლებამოსილების ფარგლებში ურთაერთობისას

დავა არ ღრმავდება, იმ შემთხვევაში თუ ერთი მხარე არღვევს უფლებამოსილებას

კონელიქტის ესკალაცია სწრაფად ვითარდება.

რეფერენტული - აქ ძალაუფლების ობიექტი ძალაუფლების სუბიექტთან

იდენტიფიკაციას ახდენს, მოქმედებს მსგავსად, გამოხატავს მის პოზიციებს. თუ

ძლაუფლების სუბიექტი ნეგატიური ორიენტაციით მოქმედებს, შესაძლოა ნელ-ნელა

კონფლიქტსაც ჩაეყაროს საფუძველი და მათ შორის მტრული დამოკიდებულება

გაჩნდეს.

ბ. მაიერი კონფლიქტებში ძალაუფლების წყაროების განსხვავებულ კლასიფიკაციას

იძლევა:

1. ფორმალური ავტორიტეტი – ძალზედ ფორმალური პოზიციიდან ხორციელდება

ძალაუფლება (ოფისი, კაბინეტი, ადმინისტრაცია)

2. ექსპერტი ან ინცორმაციაზე დაყრდნობილი ძალაუფლება - ექსპერტი ფლობს იმ

ინფორმაციას, რაც სხვისთვის ხელმიუწვდომელია;

3. გამაერთიანებელი ძალაუფლება - ძალაუფლება ჩნდება სხვებთან

თანამშრომლობაში, ძირითადად იმასთან ვისაც აქვს ძალა (უფროსის მეგობარი,

ფავორიტი);

4. რესურსებზე დაყრდნობილი ძალაუფლება - ძალაუფლება აქვს მას, ვისაც

რესურბების კონტროლის საშუალება გააჩნია (ფული, მატერიალური სიმდიდრე და ა.შ);

5. პროცედურული ძალაუფლება – ძალაუფლება გამოიხატება გადაწყვეტილების

მიღების პროცესის გაკონტროლების შესაძლებლობაში, აკონტროლებს

გადაწყვეტილების მიღების პროცესს (სპიკერი, თავმჯდომარე და სხვა);

46
6. სანქციონირებული ძალაუფლება – ძალაუფლება გამოიხატება

შესაძლებლობაში საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე ზემოქმედება მოახდინოს ან

დასაჯოს სხვა;

7. გამოწვევა – ძალაუფლების გამოვლენა ვერბალური ან არავერბალური

ფორმით, სხვის მიმართ დისკომფორტის შექმნაში მდგომარეობს;

8. მტკიცე პოზიციური ძალაუფლება – ასეთ შემთხვევაში ძირითადი მითითებაა

სტატუს ქვოზე, ანუ. ძალაუფლება საკუთარი პოზიციის სიმტკიცეში გამოიხატება;

9. მორალური ძალაუფლება – ძირითადად ეყრდნოპა მორალურ - ზნეობრივ

ღირებულებას ან სხვა წესებს და ფორმებს;

10. პიროვნული ძალაუფლება – ეყრდნობა პიროვნულ ატრიბუტიკას (თვისებებს,

უნარებს და ა. შ).

ბუნებრივია, ძალაუფლებას უნდა ჰქონდეს გარკვეული შედეგი. თუ ძალაუფლების

სუბიექტსა და ობიექტს შორის კაუზალური (მიზეზ-შედეგობრივი) კავშირია, ამ კავშირს,

აუცილებლად ახლავს თან შედეგი, რაც ქმედებაში გამოიხატება. ძალაუფლების

თეორიებში მეცნიერები თვლიან, რომ ძალაუფლება პირველ რიგში არის გარკვეული

სახით ზემოქმედება. მაგ: A ზემოქმედებს B-ზე.

შედეგის მიხედვით ძალაუფლება შეიძლება მიმართული იყოს. „გააკეთო რამე” ან

მიმართული „ვინმეზე”. პირველი უკავშირდება მიღწევას, ხოლო მეორე ზემოქმედებას.

ძალაუფლება „ვინმეზე“ - ნიშნავს სხვის დამორჩილებას. ასეთი მიდომა იწვევს ემოციურ

კონფლიქტს და იძულებას. აქ ძალაუფლების სუბიექტი ეხება სხვის ინტერესებს, ანუ მისი

ნების წინააღმდეგ გამოდის, ეხება სხვის ავტონომიას. ძალაუფლების სუბიექტი მიზანს

აღწევს ირატესობით. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველთვის ამ სახით ძალაუფლებით

მიზანი არ მიიღწევა. ასეთ შემთხვევაში ინდივიდი ან ჯგუფი თუ ბევრ მიიღებს, მაშინ

47
ბუნებრივია სხვა ინდივიდი თუ ჯგუფი ნაკლებს მიიღებს. ძალაუფლება „ვინმეზე“

ძირითადად დუალისტური კონტექსტითაა წარმოდგენილი, მაგალითად: „ჩვენ“ –

„თქვენ“, „დასავლეთი“ - „აღმოსავლეთი” და ა.შ.

ძალაუფლება „გააკეთო რამე (ვინმესთვის)” –თუ ძალაუფლება „ვინმეზე“ მიუთითებს

ძალაუფლების ობიექტზე, ანუ ვისზეც, ხორციელდება ან განხორციელდება, მოქმედება,

“გააკეთო რამე” მიუთითებს სიტუაციაზე და მის დახასიათებას იძლევა, მაშინაც კი, როცა,

შესაძლოა ძალაუფლების ობიექტი იქ სულაც არ არის. ასეთი ძალაუფლების შედეგი

შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ინსტრუმენტი: (საშუალება), რომლის მიხედვით

ძალაუფლების სუბიექტი სასურველ შედეგს აღწევს ძალაუფლების ობიექტთან

მიმართებაში. (აქვე აღსანიშნავია, რომ ხშირი შემთხვევაა, როცა ეს პროცესი ემსგავსება

„ძალაუფლებას ვინმეზე“ შედეგს). აქ ძალაუფლების მფლობელის ინდივიდუალური

ასპექტი იჩენს თავს. ძალაუფლება საშუალებას აძლევს ადამიანს აკონტროლის

სიტუაცია და მართოს იგი თავის სასარგებლოდ (ქალთა უფლებები, ახალი კანონების

მიღება, საზოგადოების ეკონომიკური და სოციალური სფეროების მოდერნიზაცია და

სხვ).

ძალაუფლება „ვინმეზე”” და ძალუფლება „ვინმესათვის” ხშირად ერთმანეთში ირევა

დაიკარგება ცნებეში ჩადებული აზრი, საჭიროა ამ ცნებების დამოუკიდებლად განხილვა,

რადგან მათი შედეგები კარგად ჩანს კონფლიქტების მოგვარებისას. ბუნებრივია მათი

გამოყენება საჭიროა სხვადასხვა სიტუაციაში. ძალაუფლება '“ვინმესათვის” არ არის,

ადამინის უნარი გაკეთოს ზოგადი რამ, თუ ის უნარის სინონიმად მიიჩნევა, მაშინ ამ ცნებას

აზრი დაეკარგება, რადგან „გააკეთო ვინმესათვის რამე” ძალაუფლების შედეგებს

უშუალოდ აფართოებს.

სამეცნიერო ლიტერატურაში ასევე გამოყოფენ ძალაუფლებას „(ვინმესთან) ერთად“,

რაც ნაშნავს, რომ არსებობს, კოლექტიური ძალა, რომლის მიღწევა შეიძლება იმ

48
შემთხვევაში, თუ ჯგუფი, ერთად გადაწყვეტს საკითხს. ასეთი გზით უფრო მეტი კეთდება,

ვიდრე ინდივიდუალური გზით და პირადი რესურსებით.

გამოყოფენ ასევე ძალაუფლებას – ,,მასში”, რომელიც თვით ადამიანშია, ინდივიდშია

და მის შინაგან ძლიერებას წარმოადგენს. ადამიანი ასეთ შემთხვევაში წარმოჩნდება,

როგორც საკუთარი თავის მაღიარებელი, მიმღები და პატივისმცებელი. პიროვნების

მიერ თავისადმი ასეთი დამოკიდებულება, განსაკუთრებით თუ ეს საფუძვლიანია,

სხვებისათვის ნიმუში, მაგალითი ხდება. სხვა პიროვნებები იდენტიფიცირებას ახდენენ

ნიმუშთან, ერთმანეთის აღიარების, მიღების და პატივისცემის დონე და ხარისხი

მატულობს, რაც თანასწორობის პრინციპის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს. ასეთ

შემთხვევაში არა პროექციებიდან არამედ ადამიანების მიმართ, ჰუმანურ

დამოკიდებულებასთან გვაქვს საქმე.

კონფლიქტების შემთხვევაში, ძირითადად ვაწყდებით „ძალაუფლებას ვინმეზე”, იგი

გვევლინება წარმმართველ ძალად, მაგრამ კონფლიქტების დარეგულირებისა და

ტრანსფორმაციისათვის მნიშვნელობას იძენს - „ძალაუფლება გააკეთო რამე,

ძალაუფლება ერთად და ძალაუფლება მასში”. ეს მიმართებები ბუნებრივია

გაფართოებული სახით უნდა გამოვიყენოთ. ძალაუფლების შედეგების სხვადასხვა

ფორმით გამოყენება კონფლიქტში ჩართული მხარის (მხარეების) მიმართ

დამოკიდებულებას ცვლის.

კითხვები და დავალებები:

_ დაახასიათეთ ძალაუფლების წყაროები განსხვავებული შეხედულელებების მიხედვით;

– დაახასიათეთ ძალაუფლება შედეგის მიღწევის და ზემოქმედების მიხედვით:

49
– რა განსხვავებაა შედეგზე მიმართულ ძალაუფლების გამოვლინებებს შორის და რა

მიმართებაშია ისინი კონფლიქტთან?

მოლაპარაკება

მოლაპარაკების წარმართვა შესაძლოა მშვიდობიანი გზით თვით კონფლიქტის

შემთხვევაშიც. მშვიდობიანი მოლაპარაკებები ბუნებრივია წყნარ, სტაბილურ სიტუაციაში,

თანამშრომლობის პირობაში მიმდინარეობს. რაც შეეხება კონფლიქტის დროს

გამართულ მოლაპარაკებას, ბუნებრივია სიტუაცია რთულია. ამ პროცესს თავისი

სპეციფიკა გააჩნია.

მოლაპარაკების წარმართვა ყოველთვის ხდება პირისპირ, რაც გულისხმობს, რომ არის

ორი მხარე და მესამე მხარე მთ სადავო საკითხის გადაჭრაში არ ერევა. ასეთი

მოლაპარაკების განმარტებები სხვადასხვაა: ი. ზარტმანი მოლაპარაკებას განმარტავს,

როგორც პროცესს, სადაც მოქიშპე მხარეები გარკვეული მეთოდებით მიდიან

შეთანხმებამდე. დ. პრუიტი და პ. კარნევალე მოლაპარაკებაში გულისხმობენ დისკუსიას

ორ ან მეტ მხარეს შორის, მიმართულს არაშესატყვისი მიზნების და ინტერესების

დასაძლევად. მოლაპარაკებას რეგულარულ ფუნქციას მიაწერენ. ჰ. როისის აზრით,

მოლაპარაკება განისაზღერბა, როგორც განსხვავებული და გადამწყვეტი ინტერესები.

ამ პროცესში აზრთა, გაცვლა-გამოცვლას აქეს ადგილი და მხარეები ცდილობენ

საკითხის გადაწყვეტამდე მივიდნენ.

არსებობს მოლაპარაკების სხვადასხვა კლასიფიკაციები, მონაწილეთა მიზნების,

მიმართებების და სხვა მახასიათებლების მიხედვით; მაგალითად, მოლაპარაკება

მიღწეული შეთანხმების გაგრძელებაზე (დროებით ომის შეწყვეტის შესახებ);

მოლაპარაკება ნორმალიზაციაზე; მოლაპარაკება გადანაწილებაზე (მხარეები იცვლიან

50
პოზიციებს); მოლაპარაკება ახალ პირობებზე(ცვლილებების შეთავაზება საკუთარი

მოგებისათვის); ახალი პირობების დასამკვიდრებლად (ახალი ურთიერთობების

ჩამოყალიბება); მოლაპარაკება სხვა შედეგების მისაღწევად (მშვიდობიანი

დემონსტრაცია, ყურადღების მიქცევა და სხვა).

მოლაპარაკების სტრუქტურა

მოლაპარაკებებს თავისი სტრუქტურა გააჩნია, რომელშიც გამოიყოფა ფაზები.

ჯ. როჯოტი7 მოლაპარაკების სამ ფაზას გამოყოფს (Rojot, 1991):

1. დაგეგმვა (მოქმედების დაწყება, ინფორმაციის შეგროვება და მათი შეფასება,

გეგმის შემუშავება და შეხვედრის მომზადება);

2. მოლაპარაკების უშუალო პროცესი (შედგება სამი ეტაპისაგან: დასაწყისი,

საშუალო და საბოლოო სტადია);

3. მოლაპარაკების შემდგომი პერიოდი.

მოლაპარაკების ფუნქცია

მოლაპარაკების ფუნქციები, განსახილველი და სადავო საკითხების გადაჭრას

კომპლექსურად განსაზღვრავენ. მოლაპარაკების ძირითადი ფუნქციებია:

1. გადაწყვეტილების მიღების ფუნქცია - მოლაპარაკება შიდა პოლიტიკურ და

საგარეო პოლიტიკური ამოცანების გადაწყვეტას ემსახურება, რაღაც ორთავე მხარეს

აინტერესებს მოცემული პრობლემა და მიმართულია ერთობლივი ძალისხმევით

პრობლემის მოგვარებისაკენ. ეს ფუნქცია სხვადასხვა სახით იჩენს თავს: ერთობლივი

51
პროექტების განხორციელება, საქმიანი გარემოს შექმნა. ძირითადად გამოიყენება

შეიარაღებულ შეტაკებამდე. გამოიყენება მაშინ, როცა სურთ დროის მოგება, რათა

გაუთანაბრდნენ ოპონენტს.

2. ინცორმაციული ფუნქცია – ამ დროს ხორციელდება შეხედულებების გაცვლა

გადაყწვეტილების მიღების გარეშე. ეს ფუნქცია თითქმის ყველა მოლაპარაკებას

გააჩნია, განსაკუთრებით მოლაპარაკების დასაწყისში, ინფორმაციის გადაცემით

პოზიციები აშკარა ხდება და მხარეები ეძებენ პრობლემის გადაჭრის გზებს. შესაძლოა

მოხდეს ცრუ ინფორმაციის გადაცემა მეორე მხარის შცდომაში შეყვანის მიზნით.

3. კომუნიკაციური – აჟცენტი მხარდაჭერაზე და მნიშვნელოვანი კავშირების

მიღწევაზე კეთდება, ახალი ურთიერთობების წარსამართავად.

4. რეგულირების ფუნქცია – გამოყენება, როდესაც არსებობს. შეთანხმებები და

მოლაპარაკება მიმდინარეობს ადრე მიღებული გადაწყვეტილებების შესრულების

თაობაზე, რათა ხელშეკრულების რეალიზება მოხდეს.

5. კონტროლირების ფუნქცია – ახლოსაა რეგულირების ფუნქციასთან, სადაც

მონაწილეთა ქმედებების კონტროლირება ხდება. მაგალითისათვის კონტროლი

საჭიროა ისეთ შემთხვევაში, როცა დარღვეულია შეთანხმებით მიღწეული

ხელშეკრულებ.

6. კოორდინაციის ფუნქცია - ეხება მრავალმხრივ მოლაპარაკებას, სადაც ქვეყნების

წარმომადგენლები ახდენენ ერთობლივი გადაწყვეტილების კოორდინციას.

7. პროპაგანდისტული ფუნქცია – ამ ფუნქციით მხარეები საზოგადოებრივ აზრზე

ზემოქმედების მიზნით, საკუთარი პოზიციების და რწმენების დემონსტრირებას ახდენენ.

მხარეთაა მიზანია ფართო მასებს გააცნონ საკუთარი პოზიციები, გაიმართლონ თავი,

პრეტენზიები წაუყენონ მეორე მხარეს, ოპონენტს ბრალი დასდონ, მიიქციონ მომხრეთა

52
ყურადღება და სხვა. ამისათვის მოლაპარაკების შემდეგ აწყობენ კონფერენციებს

ბრიფინგებს და სხვა შეხვედრებს.

8. მშვიდობის მიღწევის ფუნქცია – მოლაპარაკება მიმართულია საკითხის

მშვიდობიანად გადაჭრისაკენ, რომელშიც ორივე მხარე აქტიურად მონაწილეობს.

9. დესტრუქციული ფუნქცია – მოლაპარაკების პროცესში რომელიმე მხარე

საკუთარ მიზნებზე ფიქრობს და მეორე მხარეს პირადი ინტერესების

დასაკმაყოფილებლად ჩიხში აყენებს, ავიწროებს ან იძულებულს ხდის, რომ

დაეთანხმოს. ასეთ შემთხვევაში ან აგრესიას ან მანიპულაციას აქვს ადგილი.

მოლაპარაკება შეიძლება ორი ან მეტი ფუნქიის გამოხატვით მიმდინარეობდეს.

მოლაპარაკების სახეები

მოლაპარაკების სხვადასხვა სახე არსბობს, რომლებიც შეიძლება ორმხრივი ან

მრავალმხრივი ურთიერთობებით მიმდინარეობდეს. ორმხრივ მოლაპარაკებაში ორი

მონაწილე ან ორი ჯგუფი ერთვება, ისინი ერთმანეთს წარუდგენენ წინადადებებს,

რომელზედაც იმართება დისკუსია. აქ შეიძლება არსებობდეს კონტრწინადადებები. ტ.

კოლოსი მოლაპარაკებების სახეებს მოქმედების მიხედვით ყოფს. არსებობს

ჰორიზონტალური მოლაპარაკება, სადაც მხარეები იყენებენ სხვადასხვა აქტივობებს და

ცდილობენ მივიდნენ გარკევულ გადაწყვეტილებამდე. ჰორიზონტალური

მოლაპარაკება, ასევე გულისხმობს პოზიციურ ვაჭრობას.

ასეთი სახის მოლაპარაკების დროს მხარეები შეიძლება იყენებდნენ სხვადასხვა

ტაქტიკებს ან საუბრობდნენ შესაბამის ინტერესებზე. გუნდის წევრებს ყოველთვის

გააჩნიათ მიზნები, სტრატეგიები, ტაქტიკა. ეფექტური მოლაპარაკებისათვის საჭიროა,

რომ გუნდს ჰქონდეს შინაგანი თანხმობის მაღალი დონე. ამისათვის, მთავარია

53
კონსენსუსის მიღწევა თვით გუნდში. გუნდებში შესაძლოა იყვნენ სტაბილური და

არასტაბილური წევრები. სტაბილური წევრები მიმართული არიან პრობლების

რეგულირებისაკენ, ხოლო არასტაბილური წევრები ძაბავენ სიტუაციას და საკუთარ

ნებას გამოხატავენ. გუნდში მონაწილეობს მესამ წევრი, რომელიც ლიდერია. ეს წევრი

პასუხისმგებელიი მოლაპარაკების პროცესის წარმართვაზე.

უმეტესად მოლაპარაკება პორიზონტალურია, სადაც მხარეებს შორის მიმდინარეობს

დიალოგი გამოხატავენ აზრებს. თუ მხარეებს შორის კოოპერაციული სტრატეგიებია და

მოლაპარაკება თანამშრომლობისკენ არის მიმართული, მაშინ ის კონსტრუქციული

სახისაა. საკითხები რაციონალური მიდგგოით განიხილება მოლაპარაკების მაგიდის,

ირგელივ და შეთანხმებისათვის ეძებენ გზებს. ჩნდება პრობლების გადაჭრის

ალტერნატივები და ასეთი ფართო არჩევანის პირობებში ხელსაყრელი,

გადაწყვეტილების მიღებაა მოსალოდნელი. ასეთ შემთხვევაში ძირითადად

მოლაპარაკებას ლიდერები წარმართავენ, რომლებიც საკუთარი მხარის ინტერესებს

იცავენ, თანამშრომლობაზე ორიენტაცია მხარეებს საშუალებას აძლევს მოლაპარაკების

შემდეგ კვლავ გააგრძელონ ურთიერთობები. თუ მათ მ იერ მოლაპარაკების

მაგიდასთან განხილული საკითხები აღემატება საკუთარ გუნდში განხილულ საკითხებს,

მაშინ გუნდის წევრების მოქმედებებს (სტაბილურს და არასტაბილურს) გუნდის ლიდერი

არეგულირებს და წარმართავს კონსენსუსის საფუძველზე. იმ შემთხვევაში თუ

პოზიციური ვაჭრობაა და ლიდერი იყენებს სხვადასხვა ტაქტიკებს, შესაძლოა

სტაბილიზატორების და დესტაბილიზატორების საჭიროების მიხედვით გამოყენება,

მაგალითად, ერთ-ერთი ხერხია „კარგი პოლიციელი და ცუდი პოლიციელი”, რომელიც

პოზიციების, შემცირებისათვის ან გაზრდისათვის გამოიყენება.

ვერტიკალური მოლაპარაკება ეწოდება გუნდის წევრებს შორის გამართულ

მოლაპარაკებას, სადაც ლიდერი გამოდის მომლაპარაკებლის როლში საკუთარი

გუნდის წევრებთან. ბუნებრივია ვერტიკალური მოლაპარაკება ნიშნავს სხვა გუნდის

54
წევრებთან ურთიერთობის პროცესის წარმართვისათვის წინასწარ დაგეგმვას. ასეთ

შემთხვევაში წინასწარ თანხმდებიან, ვინ რა უნდა თქვას მოლაპარაკების მაგიდასთან,

რომელ ხაკითხებს მიაქციონ ყურადღება. ვერტიკალური მოლაპარაკება არის

ჰორიზონტალური მოლაპარაკების წინმსწრები ან მიმდინარეობს მოლაპარაკებებს

შორის.

მოლაპარაკება გუნდის შიგნით (ინტერნალური მოლაპარაკება) ეფექტური

მოლაპარაკების ძირითადი პირობაა. ამ პროცესით გუნდში წევრთა ვერტიკალური

მიმართებებიც ხორციელდება. აქ გუნდი ირჩევს თუ რა საკითხი განიხილონ, რა ტაქტიკა

ან სტრატეგია აირჩიონ, როგორ იმოქმედონ გუნდურად და სხვა.

ინტერნალური მოლაპარაკება მიმდინარეობს გუნდის წევრებს შორის ხანგრძლივი

პერიოდის განმავლობაში. წინასწარი სამუშაოების შესრულების შემდეგ. ასეთი სახის

მოლაპარაკება ინტერესების აღრიცხვას და განსაზღვრას უზრუნველყოფს. ყოველ

წევრს აქვს თავისი შეხედულებები, მოტივები, აზრები, პრიორიტეტები და სხვა. ამიტომაც

საჭიროა გუნდის წევრებს შორის კონსენსუსის იღწევა და იმ შინაგანი წინააღმდეგობების

დაძლევა, რაც გუნდის მუშობაში პირველ ეტაპზე არსებობს. კონსენსუსის შემუშავება

გუნდის წევრებში, თანასწორობის და ჩართულობის გრძნობას აღძრავს და შიდა გუნდურ

ერთიანობას უზრუნველყოფს. შინაგანი წინააღმდეგობის დასაძლევად არსებობს

ფორმალური და არაფორმალური გზები, რაც სადავო საკითხების ბუნებაზეა

დამოკიდებული. გინდის შიგნით წინააღმდეგობა ისე უნდა გადაწყდეს, რომ საბოლოოდ

ნამდვილი ერთსულოვნება არსებობდეს, რომელსაც გუნდის წევრები მხარს დაუჭერენ.

და მოლაპარაკების დაწყებიდან დასრულებაბდე შეინარჩუნებენ, თუ კი გუნდის წევრებს,

შორის უთანხმოება მაინც არსებობს, ეს აუცილებლად უმნიშვნელო უნდა იყოს და არ

უნდა იმოქმედოს საერთო პოზიციაზე. კონსენსუსის მიღწევის პროცესს ლიდერი

წარმართავს.

55
შინაგანი მოლაპარაკების დამთავრების შემდეგ ხდება შეთანხმება

ხელმძღვანელობასთან რომელიც პოზიციების, შეხედულებების და წინადადებების

გაცნობის შემდეგ, უფლებას აძლევს მოლაარაკების პროცესი დასახული მიზნით

წარმართონ, ასეთი მოლაპარაკებები ხელმძღვანელობასთან შეიძლება იყოს

ოფიციალური და არაოფიციალური, ასეთი სახის მოლაპარაკება გუნდის წევრების

მხრიდან იურიდიულ, მორალურ და ორგანიზაციულ საკითხებზე პასუხისმგებლობის

აღებას გულისხმობს.

არსებობს მოლაპარაკების სახე, რომელსაც „ჩრდილოვან მოლაპარაკებას“ ან

„ჩრდილოვან მოლაპარაკებებს” უწოდებენ. ასეთ შემთხვევაში გუნდის წევრები ან

ხელმძღვანელობა ერთმანეთს არა მოლაპარაკების მაგიდასთან, არამედ პრივატულად

ხვდებიან, რათა მიაღწიონ კომპრომისებს. ხშირად ახეთ პროცესს „მაგიდის ქვევით”'

მოლაპარაკებასაც უწოდებენ, რაც პოზიტიურად მთავრდება, მაგრამ წანდახან ნეგატიურ

სახეს იღებს ავტორიტეტების შეხვედრის გამო. ასეთი პრივატული მოლაპარაკება

გულისხმობს პირადი ინტერესების დაკმაყოფილებას, რაც გარიგებას წააგავს.

არასანქცინირებული მოლაპარაკების ერთ-ერთი სახეა – შეთანხმებითი მოლაპარაკება.

ასეთი შეთანხმება მართალია მოლაპარაკების მაგიდასთან მიმდინარეობს, მაგრამ მას,

წინ უძღვის კონფიდენციალური შეხვედრები, სადაც მხარეების ხელმძღვანელობა

სადავო საკითხებზე წინასწარ თანხმდება, ხოლო შემდგომ მოლაპარაკების პროცესი

ფორმალურად ტარდება, მზა პაკეტების წარდგენით, რომლის შემდეგი წინასწარვეა

ცნობილი. ასეთ შემთხვევაში მხარეები ურთიერთხელსაყლელ გადაწყვეტილებებს

იღებენ და ხელშეკრულებებს ხელმოწერათ ადასტურებენ. უმეტესად ასეთ

მოლაპარაკებებზე მონაწილეობენ ის ლიდერები, რომლებიც, ჩართული იყვნენ

კონფლიქტში. ასეთ პროცესს უწოდებენ „მაგიდის გვერდით” მოლაპარაკებებს.

მრავალმხრივ მოლაპარაკებებში შეიძლება მონაწილეობდეს სამი, ოთხი ან მეტი მხარე.

მაგალითად, თუ სამი მხარეა ჩართული შესაძლოა მიაღწიონ ან ვერ მიაღწიონ

56
შეთანხმებას, რადგან შესაძლოა მხარეებს შორის გარკვეული კოალიციების

ჩამოყალიბება მოხდეს. კოალიციებში არათანაბარმა წილმა შესაძლოა მხარეებს შორის

შეთანხმება ჩაშალოს.

ოთხი მხარის არსებობისას, მოლაპარაკება უფრო კონსტრუქციულად მიმდინარეობს,

რადგან ასეთ შემთხვევაში გაზრდილია კოალიციებში მონაწილეთა რაოდენობა: აქ

ძალთა ბალანსის გათვალისწინება ხდება და მხარეები ცდილობენ შეთანხმების

მიღწევას.

სრული კონსენსუხის მისაღწევად უმეტესად გამოიყენება მრავალმხრივი

მოლაპარაკებები, სადაც თითქმის ყველა მონაწილის ინტერესები კმაყოფილდება.

ასეთი სახის მოლაპარაკებას უწოდებენ „მრგვალ მაგიდას”, სადაც მონაწილეები

თანაბარ პოზიციაში იმყოფებიან.

სანქციონირებული მოლაპარაკებები მიმდინარეობს სხვადასხვა დონეზე. ასეთი სახის

მოლაპარაკებებს გაფართოებული მაგიდის ირგვლივ მოლაპარაკებებს უწოდებენ.

თავიდან მოლაპარაკება ქვეკომისიებში ხორციელდება, როდესაც ერთ-ერთი გუნდის

წევრები სხვა გუნდის მონაწილეებს წინასწარ ხვდებიან, რათა კონფლიქტის მოგვარების

მიზნით განიხილონ საკითხები და ერთობლივად შეიმუშაონ რეკომენდაციები. ასეთი

სახის რეკომენდაციებით ხელმძღვანელობენ ჰორიზონტალურ, ვერტიკალურ,

ორმხრივ ან მრავალმხრივ მოლაპარაკებებზე. მხარეებს შორის უმაღლეს დონეზე

მოლაპარაკება მიმდინარეობს ლიდერებს (პრეზიდენტები, პრემიერ - მინისტრები)

შორის, რომლებიც იღებენ კარდინალურ გადაწყვეტილებებს და ხელს აწერენ

ხელშეკრულებებს.

მოლაპარაკების სტილი

57
მოლაპარაკების ზოგადკულტურული სტილი კონფლიქტის ბუნებიდან

გამომდინარეობს. რ. ფიშერი და ვ. იური გამოყოფენ სამი სახის სტილს: მსუბუქი, მკაცრი

(უხეში) და პრიციპული. სტილი მსუბუქია იმ შემთხვევაში, როცა ერთი მონაწილე. გაურბის

კონფლიქტს, შეთანხმების მიღწევის სურვილით და ამის გამო მიდის დათმობაზე.

უმეტესად ეს მხარე დაჩაგრულად და გაბრაზებულად გრძნობა თავს. მკაცრი (უხეში)

სტილია, როდესაც ურთი მხარე განიხილავს მოლაპარაკებას, როგორც შეჯიბრს. ამ

მხარის პოზიცია მყარია და იგი სასურველ აღწევს, მაგრამ საპასუხოდ ხანდახან უხეშ

ერთიერთდამოკიდებულებას აწყდება ოპონენტისგან.

პრინციპული სტილის გამოყენებისას ორივე მხარე პრობლემის გადაჭრაზეა

ორიენტირებული. ისინი საქმის არსს განიხილავენ და არ ვაჭრობენ იმის თაობა თუ რა

უნდა გააკეთონ. ეს კი ნიშნავს, მოგება ნახონ იქ, სადაც მათი ინტერესები არ ემთხვევა.

ასეთ შემთხვევაში არ იყენებენ მოპარაკების სხვადასხვა ხერხებს და ტაქტიკებს. ამ

კლასიფიკაციაზე დაყრდნობით ა. ვ. გ. გოტშალკი აყალიბებს მოლაპარაკების ოთხ

სტილს. 1. უხეში, 2. თბილი, 3. მიკუთვნებითი და 4. გამანაწილებელი. (Gottschalk,2010)

1. უხეში სტილი ძირითადად ხასიათდება ძალისმიერი ღონისძიებებით,

აგრესიულებით, ძალაზე ორიენტირებით.

2. თბილი სტილი ხასიათდება მხარდაჭერით, გაგებით, თანამშრომლობით,

ადამიანებზე დაყრდნობით.

3. მიკუთვნებითი სტილი ხასიათდება კონსერვატულობით, შედეგზე ორიენტაციით.

4. გამანაწილებელი სტილი ხასიათდება მოქნილობით, კომპრომისებით,

ინტეგრაციულობით, პასუხებზე ორიენტაციით.

“ოთხივე სტილს პოზიციური და ნეგატიური მხარეც გააჩნია. ბუნებრივია ეს

დამოკიდებულია თვით მომლპარაკებელზე, თუ რა განყყოვით ხელმძღვანელობს.

ამგვარად, სტილი შეირჩევა იმის მიხედვით, თუ რა სიტუაციაშია მომლაპარაკებელი.

58
უმეტესად მიიჩნევენ, რომ სიტუაცია ამგვარი მოლაპარაკებების დროს კონფლიქტურია.

პირველი სტილი შეესატყვისება შეჯიბრს, კონკურნციას; მეორე – თანამშრომლობას;

მესამე – შეგუებას და მეოთხე – კომპრომისს. ამ სტადიებს სხვადასხვა ტაქტიკებიც

შეესატყვისება. პირველ შემთხვევაში იყენებენ მანიპულაციურ ტაქტიკებს,

თანამშრომლობისას პირითადად შემრიგებლურ პოზიციებს გამოხატავენ. პრინციპული

მოლაპარაკება, შეგუებითი სტილი, შერიგებაზე და ადაპტირებაზეა მიმართული.

კომპრომისული სტილი ორმხრივ დათმობებზეა ორიენტირებული.

მოლაპარაკების ტექნიკა

პოზიტიური ვაჭრობის დროს გამოყენებული მოლაპარაკების ძირითადი ტექნიკები

განსხვავებულია. გამოყენებული ხერხები ხშირად აგრესიული, მანიპულირებადი,

იძულებითია. ჯ. ნირენბერგი ამ ტაქტიკებს ყოფს ორ მხარედ: ერთ მხარეს შეესატყვისება

კითხვა „როდის“(დაკავშირებულია მოქმედების დროსთან და შედეგიანია დინამიურ

სიტუაციაში), ხოლო მეორეს „როგორ და სად“ დაკავშირებულია მოლაპარაკების

პროცესში გამოყენებულ მეთოდთან, სადაც ორი ან მეტი სტრატეგია შეიძლება იყოს

გამოყენებული. რ. ფიშერი და. უ. იური ტაქტიკებს წინასწარ მოტყუებად, ფსიქოლოგიურ

ომად და პოზიციურ ზეწოლად გამოყოფენ. ჩვენ ამგვარი კლასიფიკაციით არ

ვიხელმძღვანელებთ, რადგან ჩვენთვის მნიშენელოვანია თვით ტაქტიკები. ბუნებრივია,

კონფლიქტებს ასეთი ტაქტიკები თან ახლავს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც

მოლაპარაკება მიმდინარეობს პოზიციური ვაჭრობის სახით. შევეხოთ მოლაპარაკების

ტაქტიკებს, რომლებსაც სახელები პირობითად აქვს მინიჭებული. (Ниренберг, 1997)

გამძლეობა – ამ ტაქტიკით ხდება მოლაპარაკების პროცესის ხელოვნურად შეჩერება,

როდესიც ისეთ კითხვაზე, რომელზეც სწრაფად შეიძლება პასუხის გაცემა, დუმილით

59
პასუხობენ. აქ მხარე იყენებს მოთმინების სტრატეგიას. ამგვარი პასუხები საკითხის

გააზრების და მასზე ფიქრის საშუალებას იძლევა, ეს ტაქტიკა ასევე გულისხმობს

დროულად გაჩერებას ე. ი, მომლაპარაკებელმა უნდა იცოდეს როდის უნდა გაჩერდეს.

ამ ტაქტიკას “დუმილს” და „დალოდებას”უწოდიბენ. ასეთ შემთხვევაში ერთი მხარე

მხოლოდ უსმენს მეორეს, რათა მიიღოს ინფორმაცია და მასზე დაყრდნობით

იმოქმედოს. ასეთი ტაქტიკით პარტნიორი მოლაპარაკებაში პირველი იძლევა

ინფორმაციას. პროცესი შესაძლოა დროშიც გაჭიანურდეს. ხშირად გამოიყენება

მრავალმხრივი მოლაპარაკების დროს. ამ სტრატეგიის გამომყენებელი მხარე

მოლაპარაკებას საკუთარი სცენარით წარმართავს.

სიურპრიზი – ამ ტაქტიკით მომლაპარაკებელი დროის გასვლის შემდეგ

(მოლაპარაკების შუაში) ცვლის მოლაპარკების მთავარ ღერძს. ასეთი შემობრუნება

სწრაფად და დრამატული ფორმით ვითარდება, ხშირად მას აუცილებელი ხასიათიც

აქვს. შესაძლოა ახალი მომლაპარაკებელი წარმოადგინონ ან სიტყვა მისცენ გუნდის

სხვა წევრს. ძირითადად ახალ ინფორმაციას ან მნიშვნელოვან წინადადებას

სთავაზობენ, რომელიც კარდინლურად განსხვავდება საწყისი წინადადებისგან. ამ

მეთოდს აქვს ნაკლი, შესაძლოა მეორე მხარემ არ მიიღოს ცვლილება და ჩაშალოს

მოლაპარაკება.

მომხდარი ფაქტი - სარისკო ტაქტიკის სახეს მიეკუთვნება, მაგრამ ხშირად გამოიყენება.

ამ დროს ერთი მხარე ცდილობს მიაღწიოს თავის მიზანს. მეორე მხარის მიმართ

წინააღმდეგობაშია და აკვირდება თუ როგორ მოიქცევა ის. საშიშია იმ მხრივ თუ მიზანსვე

რ მაღწევს რაც შეიძლება სავალალოდ დამთავრდეს. მაგალითად, ერთმა მხარემ

გაუგზავნა ხელლშეკრულება მეორე მხარეს. ეს უკანასკნელი არ ეთანხმება ბევრ პუნქტს,

ამოშლის ამ პუნქტებს ხელშეკრულებიდან, ხელს მოაწერს (პირველ მხარეს ხელი აქვს

მოწერილი) უგზავნის უკან პირველ მხარეს. ასეთი ქმედებით ოპონენტი, მომხდარი

ფაქტის წინაშეა. თუმცა მისი ქცევა სხვადასხვა სახით შეიძლება წარიმართოს. შეიძლება

60
დაარღვიოს ხელშეკრულებს და მოლაპარაკება განაახლოს ან უმეტეს შემთხვევაში

დაეთანხმოს.

მიმართულების შეცვლა – ამ ტაქტიკის გამოყენება ახალ ალტერნატიულ გადაწყვეტაზე

ფიქრის საშუალებას იძლევა. ფიქრის შემთხვევაში პოზიციის სრული შეცვლა ხდება და

მოლაპარაკების საპირისპირო, მიმართულებით წარმართვა. ეს ტაქტიკა ასევე

გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც ოპონენტი ორ ვარიანტს სთავაზობს შეორე

მხარეს. მეორე მხარე ხელსაყრელ ვარიანტს ირჩევს, ხოლო სხვას იგნორირებს. ამ

ტაქტიკას გაიჩნია საპირისპირო ქმედებაც, სადაც ერთი მხარე უგზავნის მეორეს ორი

სახის შეტყობანებას და აიძულებს უფრო ნაკლებ მისაღებს დაეთანხმოს. მხარე პირველ

რიგში აგზავნის ჯერ ნაკლებად მისალებ მოთხოვნილებას, ხოლო შემდეგ უფრო მკაცრ

მოთხოვნებს. ბუნებრივია, ოპონენტი იღებს პირველ ვარიანტს, თუმცა ისიც არ არის

საერთო ჯამში ხელსაყრელი.

ცრუ მანევრი - ტაქტიკა გულისხმობს მოჩვენებით მოქმედებას, რათა ოპონენტის

ყურადღება მათი მთავარი მიზნიდან იქნეს გადატანილი. ცრუ წარმოდგენების

შესაქმნელად მხარე იყენეს ისეთ ფანდს, რომლითაც ოპონენტს აჯერებს, რომ ფლობს

დიდ ინფორმაციას, ვიდრე რეალურდ აქვს. ფანდის გამომყენებელი მხარე

მნიშვნელობას ანიჭებს ამ ინფორმაციას. ამ ტაქტიკას უწოდებენ მოლაპარაკებით

გამბიტს - gambit ფრანგულად კვანტის გამოდებას ნიშნავს, ჭადრაკში კი ხარისხობრივი

უპირატესობის მოპოვებისთვის და შემდეგ აქტიური პოზიციის დაკავებისთვის

მსხვერპლის გაღებას ნიშნავს.

შეზღუდვები - არსებობს ამ ტაქტიკის სხვადასხვა გამოვლინება, ძირითადად კი

შეზღუდვების, აკრძალვების სახით. მაგალითად, ერთი მხარე შეუზღუდავს ოპონენტს

ვადებს, უნიშნავს დროს, მაგრამ შეიძლება თვითონ არ იცავდეს და არ მისდიოს ამ

წესებს. ოპონენტის დასარწმუნებლად ყურადღებას ფაქტებზე ამახვილებენ, რომლის

61
შესრულება მნიშვნელოვანია. ამ ტაქტიკას კარგად იყენებენ საპარლამენტო დებატებში

და დავის დროს. იყენებენ მაშინაც, როცა სურთ ოპონენტის სიმტკიცე განსაზღვრონ.

თანამონაწილეობა – ამ ტაქტიკით ერთი მხარე ცდილობს მეორე მხარის მხარდაჭერის

მოპოვებას საკუთარი ინტერესების მისაღწევად. მხარე აქ სხვისი საშუალებით

მოქმედებს, საკუთარი წარმატების მიღწევას უზრუნველყოფს• იმ შემთხვევაში თუ

მოლაპარაკება ჩიხში შევიდა მხარეები თანხმდებიან, რომ ორთავემ თავისი

მხარდამჭერები ჩართონ მოლაპარაკებაში. ჩართული მხარეები ცალკე განიხილავენ

საკითხს და ცდილობენ მხარეებს შორის წინააღმდეგობის დაძლევას და მათ

მოლაპარაკების მაგიდასთან დაბრუნებას.

„სალამი” – ამ ტაქტიკის სახელწოდება შემოიტანა უნგრეთის კომუნისტური პარტიის

გენერალურმა მდივანმა მ. რაკოშიმ. ის თავის გუნდის წევრებს შემდეგ ინსტრუქციებს

აძლევდა – „თუ გსურთ, რომ რაიმეს ფლობდეთ, რომელსაც სხვა აკონტროლებს

აუცილებელი არ არის მთლიანად აიღოთ ის. საჭიროა ჯერ მცირე ნაჭერი მოსჭრათ

ძეხვს. ,,სალამის” პატრონი ამას ვერ შეამჩნევს, მაგრამ თუ შეამჩნევს დიდ ყურადღებას

არ მიაქცევს. შემდეგ მეორე ნაჭერი მოსჭერით და ა. შ. ბოლოსათვის მთელი ძეხვი

თქვენს ხელში აღმოჩნდება”. ტაქტიკა ,,ნაჭერ-ნაჭერ ” თანდათანობით, პატარა

ნაწილების მიღებით აღწევთ მთელის ხელში ჩაგდებას. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ

კომუნისტები ფართოდ იყენებდნენ ამ მეთოდს. ოპონენტს მცირე ინფორმაცია

მიეწოდება საკითხის შესახებ. ეს ტაქტიკა აგრეთვე ეხება დათმობებს, რომლებიც მცირე

სახით, თანდათან მიმდინარეობს. აქვე არის დაშვება, რომ მეორე მხარე ყოველთვის

ნაწილ-ნაწილ თმობს მაქსიმუმს.

ერთობა – ამ ტაქტიკას იყენებდნენ ამერიკის დიპლომატიური წრეები მეორე მსოფლიო

ომის შემდეგ, რომლებიც პარტნიორობას თავაზობდნენ სხვა ქვეყნებს. ახდენდნენ

გაერთიანებას, რასაც ჯაჭვური რეაქცია მოსდევს, ქვეყნები ბაძავენ ერთმანეთს და

62
ერთიანდებიან გარკვეული პინციპით. მოლაპარაკება ასეთ დროს მშვიდობიანად

მიმდინარეობს.

სტილის შეცვლა - ამგვარი ტაქტიკა გამოიყენება ბევრ შემთხვევაში, როცა

მოლაპარაკების ქვემოტივებს ხვდება მეორე მხარე. ასეთ შემთხვევაში საჭიროა

მოლაპარაკების სტილის შეცვლა და ახალი სტრატეგიებით მოქმედება. ეს ტაქტიკა

გამოიყენება იმ შემთხვევაშიც თუ მეორე მხარე ვერ წვდება საკითხის არსს.

გამიჯვნა - ეს ტაქტიკა „ერთობის“ საპირისპიროა. აქცენტი პრობლემის, რომელიმე

საკითხის მიუღებლობაზე კეთდება. მოლაპარაკებებში ამ ტაქტიკის გამოყენება

სწრაფად იქცევს ფართო მასების ყურადღებას. აქ საკუთარ პრინციპებს ექცევა

ყურადღება, რაც დოგმატურად აღიქმება. შესაძლოა გამიჯვნის გამომყენებელმა

უარყოფითი რეპუტაცია დაიმსახუროს. მოლაპარაკების პროცესში შესაძლოა გამიჯვნამ

უნებურად იჩინოს თავი, როცა მხარეები სრულიად რადიკალურ ინიციატივას

წამოაყენებენ.

„განზე გადგომა“ - ამ ტაქტიკით მხარე მოლაპარაკებისას ისე იქცევა, ისეთი სახით

მოქმედებს, რომ ოპონენტი კვლავ ცდილობს, მასთან მოლაპარაკებას დაუბრუნდეს.

ამგვარი მოქმედება შეიძლება აისახოს დათმობებში, გარანტიების მიცემაში, რომელსაც

ოპონენტი ხელიდან არ უშვებს და უპირატებობას იღებს მოლაპარაკების პროცესის

მსვლელობისას.

გზაჯვარედინი - ტაქტიკა ახლოსაა სამხედრო ტაქტიკასთან, როდესაც იცავენ რაიმე

ტერიტორიას და მოწინააღმდეგეს ესვრიან. მოლაპარაკების დროს შემოაქვსთ

რამდენიმე საკითხი განხილვისთვის. შემდეგ ერთი მხარე თმობს, რომელიმე საკითხში

და მეორე მხარეც იძულებულია მიიღოს ეს დათმობა. ამ პროცესს დიდი დრო არ

სჭირდება, რადგან მეორე მახარე პირველისგან მოელის მთავარ საკითხში დათმობას.

აქცენტი კეთდება ახვა საკითხებზე და მოლაპარაკების მთავარი საკითხი გვერდზე რჩება.

63
ამგვარად მეორეხარისხოვანი საკითხის განხილვა ფარავს ძირითადი საკითხის

განხილვას.

შემოვლა - ამ ტაქტიკის ძირითადი არსი იმაშია, რომ ერთ-ერთმა მხარემ შეძლოს რაც

შეიძლება მეტი სფერო მოიცვას საკითხთან დაკავშირებით, რადგან შესაძლებლობა

ქონდეს სადაც საჭირო იქნება ან რამდენიმე სფეროში ერთად იმოქმედოს. შემოვლის

ტაქტიკა გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ოპონენტმა არ შეიტყოს ერთი მხარის სუსტი

წერტილები.

უმაღლესი ავტორიტეტის შექმნა – მოლაპარაკების დროს მხარეები იყენებენ სხვადასხვა

ავტორიტეტებს, რომელთა აზრს დიდ ყურადღებას აქცევენ. მეორე მხარემ არ უნდა

მიიღოს ამ ავტორიტეტის აზრი.

ულტიმატუმი - ამ ტაქტიკას იყენებენ უმეტებად ტერორისტები, როდესაც აყავთ მძევლები

და მეორე მხარეს უყენებენ მოთხოვნებს ულტიმატუმის სახით, მაგალითად: მათი

მომხრეები ციხიდან გაანთავისუფლონ. ამ პირობების დაკმაყოფილების შემდევ

აგრძელებენ მოლაპარაკებას.

უკიდურესი ვადა - ეს ტაქტიკა გამოიყენება როდესაც სწრაფად სურთ მიიღონ

გადაწყვეტილება და იმოქმედონ. ერთ-ერთი მხარე მეორეს ასეთ მდგომარეობაში

აყენებს.

ზემოქმედება - ამ ტაქტიკით ზემოქმედებას ახდენენ ოპონენტზე დამუქრების, ზეწოლის,

ბლეფის საშუალებით. მთავარი მიზანია მეორე მხარეზე ზემოქმედებას მიაღწიონ და

დაითანხმონ სასურველ გადაწყვეტილებაზე. აქ ხშირას ფსიქოლოგიურ ხერხებს და

მასობრივ საინფორმაციო საშუალებებს იყენებენ. ბლეფის გამოყენება ერთი მხრიდან

მიზმის მისაღწევად ხდება, რაც თვით მას უქმნის საფრთხეს, რადგან გამოაშკარავების

შემთხვევაში მოსალოდნელია უკუეფექტი ანუ მხარემ უნდა შეასრულოს დაპირება.

დამუქრებამ შეიძლება ჩაშალოს ან ჩიხში შეიყვანოს მოლაპარაკება. დამუქრება არის

64
ძალია დემონსტრირება რომელიც სხვადასხვა ფორმით იჩენს თავს: შანტაჟი,

გამოძალვა და სხვა, რაც მოლაპარაკებაში სარისკო ქმედებას წარმოადგენს. მას გააჩნია

სახეები - დამუქრება-საჩუქარი; დამუქრება-შეშინება; არაგანზრახვითი დამუქრება და

ა.შ. დამუქრების გამოყებნება გარკვეულ დასაბუთებასაც უნდა ეყრდნობოდეს.

დროული მოქმედება - მოლაპარაკება მიმდინარეობს იქამდე სანამ მათი შედეგი

სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მხარეები დროში ჩატევას ცდილობენ.

განსაკუთრებული სიჩქარე – როდესაც არსებობს არჩევანი, საჭიროა ერთი

გადაწყვეტილება იქნეს მიღებული. ამიტომ უმეტესად საჭიროა სიჩქარის ატმოსფეროს

შექმნა მოლაპარაკებებზე.

შეზღუდული წინადადებები – ამ ტაქტიკით ხდება შესაძლებლობების შეზღუდვა

ვალდებულებების აღებით. ასეთ შემთხვევაში მხარე დარწმუნებული უნდა იყოს

წინადადებების შესრულებაში.

მნიშვნელოვანი წინადადებები – ამ ტაქტიკას იმ შემთხვევაში იყენებენ, როცა ოპონენტი

ვერ წყვეტს საკითხს. მოლაპარაკება გარკვეული დროით გადაიდება და ოპონენტს

სთავაზობენ მნიშვნელოვან წინადადებას და ბიძგს აძლევენ რათა გადაწყვეტი

შესრულება უზრუნველყონ.

ინფორმაციის გაყინვა – ინფორმაციის გაყინვამ შეიძლება ერთ-ერთი მხარის პოზიცია

გააძლიეროს. თავიდან ერთი მხარე შემოთავაზებულ პოზიციას არ უარყოფს, მაგრამ

დროთა განმავლობაში სხვა მხარის ჩარევით შეიძლება ისევ განხილვის საკითხი გახდეს.

მოთხოვნების შეთავაზება – ტაქტიკა გამოიყენება მაშინ, როცა ოპონენტი ეთანხმება

შეთავაზებულ წინადადებებს, ხოლო მეორე მხარე კიდევ ახალ და ახალ წინადადებებს

წამოაყენებს.

65
ორმხრივი ახსნა – ეს ტაქტიკა გულისხმობს საბოლოო დიკუმენტში ისეთი წინადადების

ჩადებას, რომელიც ორმხრივად შეიძლება აიხსნას. ასეთი ორაზროვანი დებულება

მომავალში მხარემ შეიძლება ისე განმარტოს, როგორც მის ინტერესებს შესაბამება.

გამოდის, რომ ფორმალურად ხელშეკრულებას არ არღვევს. მოლაპარაკების დროს

ტექსტზე ძირეული მუშაობაა საჭირო.

ბოლო წუთის წინადადების შეთავაზება - ამ ტაქტიკას აღგილი აქვს იმ შემთხვევაში. როცა

მოლაპარაკება დასასრულს უახლოვდება, ნათელია, რომ ის წარმატებით სრულდება,

მაგრამ ამ დროს ერთი მხარე ახალ მოთხოვნებს წამოაყენებს. ეს ტაქტიკა გათვლილია

იმაზე, რომ ოპონენტი ამ ახალ წინადადებებს ხელს მოაწერს და დათმობებზე წავა,

რადგან მოლაპარაკება თითქმის დამთავრებულია. მართალია რისკი იმისა, რომ

ხელშეკრულება არ იქნება მიღებული შეთავაზებული ახალი პირობით ძალზედ დიდია.

ეს ტაქტიკა მოქმედებს წინადადების მიმცემი მხარის რეპუტაციის შელახვის ხარჯზე,

მაგრამ ეს მხარე უშვებს, ოპონენტის დათმობაზე წასვლის ალბათობას.

მოთხოვნილების გაფართოება - ეს ტაქტიკა გულისხმობს პირველადი მოთხოვნების

მნიშვნელოვნად გაფართოებული ფორმით შეთავაზებას. ამ პროცესში ვაჭრობა

მიმდინარეობს, სადაც ერთი მხარე ითხოვს არარეალურად ბევრს. ამ მხარემ იცის, რომ

ოპონენტი არ მიიღებს ამ მოთხოვნებს. ვაჭრობა პირველი წინადადებიდან იწყება.

შემდეგ პოულობენ შუალედურ გადაწყვეტას.

წინასწარი განცხადება - მხარეები წინასწარ აკეთებენ განცხადებას, მასობრივი

კომუნიკაციის საშუალებით, რაც განსაზღვრავს მათ შემდეგ ქმედებებს, მოლაპარაკების

ხასიათს, მის ძირითად ორიენტაციებს.

პაკეტირება - ტაქტიკა გამოიყენება მოლაპარაკების ყველა დონეზე, მაგრამ თავისი

სპეციფიკა გააჩნია. პირველ რიგში მხარეთა წინადადებები იკრიბება (საკითხი

კომპლექსურად განიხილება) და კვლავ პაკეტის სახით მიეწოდება მხარეებს. შემდეგ

66
მასში ნაკლებად მისაღებ წინადადებებს შეარჩევენ. დისკუსიებზე დაყრდნობით

თანმიმდევრულად განიხილავენ და იღებენ მთელ პაკეტს.

პრობლემის განაწილება - ტაქტიკა გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როცა დაგროვილია

მრავალი საკითხი. მხარეები ასეთ დროს არ ცდილობენ მილიანიდ გადაჭრან საკითხები,

არამედ კომპონენტებს გამოყოფენ. ცალკეულ კომპონენტში აღწევენ შეთანხმებას. ეს

პროცესი ხანგრძლივად მიმდინარეობს.

ბლოკირება - ამ ტაქტიკით მრავალმხრივი მოლაპარაკებები ხასიათდება. აქ იღებენ

შეთანხმებებს საკითხებთან დაკავშირებით, მაგრამ რომელიმე მხარეს შეუძლია

ბლოკირება გაუკეთოს საკითხს. ხშირად მხარეები ვეტოს უფლებით სარგებლობენ.

შეთანხმება მიიღწევა თუ არსებობს ალტერნატიული ვარიანტები.

დაინტერესების ჩვენება - ამ ტაქტიკას მოლაპარაკების დასაწყისში იყენებენ, როცა

მხარეს სურს ოპონენტს დაანახოს, რომ ის ამ მოლაპარაკებით და საკითხის

გადაწყვეტით არის დაინტერესებული. ამისათვის მიმართავს სხვადასხვა სახის

ტაქტიკებსაც, რათა იმოქმედოს შეთნხმების მიღწევისაკენ. ასეთ პროცესს თან ახლავს

მნიშვნელოვანი ძლისხმევა დაინტერესების გამოსავლენად.

მიზნის დაფიქსირება - ეს არის ძველი საარტილერიო ხერხი, როდესაც მოწინააღმდეგის

ადგილსამყოფელის აღმოსაჩენად ჯერ ესვრიან პირველ ჭურვს შესაძლო ობიექტს,

მერე კი ობიექტიდან დაშორებით. შემდეგ ამ მხარეებს ყოფენ შუაში და ბომბავენ

გამოყოფილ ცენტრალურ ადგილს. ასევე ხდება მოლაპარაკებისას, მოსინჯავენ

შესაძლო ვარიანტებს და გებულობენ თუ რა პოზიცია უკავია მეორე მხარეს.

განხილული ხერხების გამოყენება შესაძლოა ცალკ-ცალკე და კომბინირებულად.

არსებობს ზემოქმედების სხვა ხერხები. ტაქტიკები ბუნებრივია მოლაპარაკების მხოლოს

ვაჭრობით სტილის ასახვას ანუ მათ პოზიციების გასამტკიცებლად იყენებენ.

67
ტაქტიკები ძირითადად გამოიყენება პოზიციური ვაჭრობისას, როცა მკაცრ, უხეშ სტილს

მიმართავენ. მხარეთა შორის ვაჭრობისას ურთიერთგაცვლა მიმდინარეობს,

ხორციელდება დათმობები: დათმობა ნიშნავს მოწინააღმდეგის დაპირისპირების

გადალახვას, რათა შემდეგ იმას მიაღწიო რაც გსურს. ვაჭრობითი სტილი უშვებს, რომ

ოპონენტი ნებაყოფლობით დათანხმდება დათმობებზე: ამგვარი ვაჭრობით მიიღწევა

ადამიანებს შორის სპეციფიკური ურთიერთობები. კონფლიქტების დროს მიმდინარე

მოლაპარაკებებში ფართოდ გამოიყინება სავაჭრო სტილი. ვაჭრობა ასევე გამოიყენება

თანამშრომლობაზე მიმართულ მოლაპარაკების დროსაც, როცა ძნელდება რომელიმე

საკითხზე შეთანხმების მიღწევა და საჭირო ხდება რომელიმე საკითხში და საჭიროა

გარკვეულ კომპრომისებზე წასვლა.

მოლაპარაკებაში ვაჭრობის გამოყენება საბაზრო ურთიერთობების ელემენტებს

გულისხმობს, როცა სადავო საკითხი ფასებთან არის დაკავშირებული, მხარეებს სურთ

მაქსიმალური მოგება მიიღონ. რადგანაც მხარეები მოლაპარაკებაზე იმყოფებიან, მათი

სურვილია, რომ შეთანხმებას მიაღწიონ, სადაც შესაძლოა უფრო ნაკლებ ფასზეც

შეთანხმდნენ, ვიდრე ეს საწყის პოზიციაზე იყო გაცხადებული. სწორედ ამას ეწოდება

პოზიციური ვაჭრობა.

პოზიციურ ვაჭრობას თავისი თანმიმდევრობა გააჩნია. პირველ რიგში საჭიროა გაირკვეს

თუ რა მოთხოვნილებები აქვს მხარეს, რომლისათვისაც იმართება მოლაპარაკა. ამ

მოთხოვნილებებიდან გამოყოფენ ძირითადს და ნაკლებმნიშვნელოვანს. აქვე დიდ

მნიშვნელობას იძენს სიტუაციის შესწავლა სადაც მოლაპარაკება წარიმართება. აქ

სიტუაცია ფართო გაგებითაა გასათვალისწინებელი და არა კონკრეტულ რეგიონის ან

ადგილის მაგალითზე. ამის შემდეგ საჭიროა რაც შეიძლება მეტი ინფორმაციის

მოპოვება ოპონენტზე, მათ მოთხოვნილებებზე.

ვაჭრობა მოლაპარაკებაში შეიძლება უხეში, მკაცრი ან რბილი მეთოდებით

წარიმართოს. იმ შემთხვევაში, როცა მხარე ირჩევს მკაცრ სტილს, ბუნებრივია მეორე

68
მხარე წინააღმდეგობას უწევს და გარიგება დაბალ ფასზე ჩერდება, რაც ურთიერთობის

გაუარესებას იწვევს. რაც შეეხება რბილ სტილს, ამ შემთხვევაში ურთიერთობები

შენარჩუნებულია და შესაძლებელია გარიგებაში ფასიც მაღალი იყოს. ვაჭრობის სტილს

მხარეები უმეტესად მაშინ მიმართავენ, როცა ძალაუფლებაში უპირატესობა არცერთს

არ აქვს. ასეთ შემთხვევაში ოპონენტის დარწმუნებას ენიჭება მნიშვნელობა.

უპირატესობას ის იღებს ვისაც მეტად დამარწმუნებელი არგუმენტები გააჩნია ასეთ დროს

დიდი მნიშვნელობა აქვს ინფორმაციის ფლობას, როგორც ოპონენტის გეგმებს,

განწყობილებებს, განზრახვებსა და შესაძლებლობებს.

როცა არსებობს გარკვეული პოზიციები, მხარეები საკუთარ თავს გარკვეულ ჩრჩოში

აყენებენ. რ. ფიშერი და უ. იური თვლიან, რომ პოზიციური ვაჭრობა მოლაპარაკების

პროცესს უშლის ხელს.

იმ შემთხვევაში, როცა მოლაპარაკებაში ბევრი მხარეა ჩართული პოზიციურივაჭრობა

ძლიერდება და მისი ნაკლოვანება აშკარად იჩენს თავს. ასეთ შემთხვევაში ბუნებრივია

ყალიბდება კოალიციები მხარეებს შორის, რომლებსაც საერთო ინტერესები გააჩნიათ

და მოლაპარაკება კოალიციებს შორის უფრო გაადვილებულია, მაგრამ ხშირად

მიღწეული შეთანხმების განხორციელება რთულდება. (Фишер, Юри, 1995).

პოზოზიციური ვაჭრობის დროს ძირითადად ნულჯამოვანი თამაშის წესებს იყენებენ. ამ

მიდგომამ შეიძლება დესტრუქციულად წარმართოს მოლაპარაკება. ასეთ შემთხვევაში

ყველაზე კარგი გამოსავალია კომპრომისული შეთანხმება. პოზიტიური ვაჭრობის

„მსუბუქი“ მიდგომა გულისხმობს, რომ მოლაპარაკებაზე დიდ მოგებას იღებენ ურთიერთ

დათმობებით. ურთიერთდათმობის პრინციპი ყოველთვის არ გამოიყენება, მაგალითად,

თუ მოვლენები სწრაფად ვითარდება, თუ ის შეიარაღებულ დაპირისპირებაში გადადის

და სხვ. ჩ. ოსგუდმა შეიმუშავა მეთოდი, რომელსაც ეწოდება „დაძაბულობის შემცირების

თანმიმდევრული და ურთიერთ ინიციატივები“. (GRIT)ავტორი მიიჩნევდა, რომ

კონფლიქტის მონაწილე ერთმა მხარემ ცალმხრივად უნდა წამოაყენოს და

69
განახორციელოს ინიციატივები, რათა შეამციროს დაძაბულობა და უნდა მოელოდეს,

რომ მეორე მონაწილეც ასე მოიქცევა, ინიციატორი რისკზე მიდის, რადგან შეიძლება

მეორე მხარემ არ გასცეს მსგავსი პასუხი. ეს, რომ ასე არ მოხდეს მიმართავენ გარანტიებს

(მაგალითად, მიმართავენ მესამე მხარეს, რომელიც გარანტის როლში გამოდის).

შესაძლოა შეთავაზებულ ინიციატივაზე პასუხი არსებობდეს, მაგრამ არა ისეთი

რომელსაც ერთი მხარე მოელის. ამ მეთოდით შესაძლებელია დეესკალაციის

პროცესის ხელშეწყობა. პირველ რიგში საჭიროა დაძაბულობის შემცირება ან

ძლადობრივი ქმედების შეწყვეტა. საჭიროა გარკვეული სახის სტაბილური სიტუაციის

შექმნა, რადგან შემდეგ მოხდეს ძირითადი სადავო საკითხის განხილვა. საბრძოლო

მოქმედებების შეწყვეტა თუნდაც დროებით, პირველი ნაბიჯია ამ მიმართულებით.

საჭიროა სიტუაციის შეფასება და თუ ეს ცალმხრივი მოქმედებით ხდება, ნიშნავს, რომ

მეორე მხარეც შეწყვეტს მოქმედებებს. შემდეგ საჭიროა მხარეებს შორის დიალოგის

გაბმა და მოლაპარაკებისათვი მზადება. ამისათვის საჭიროა მხარეების სტიმულირება.

ცალმხრივი გადაწყვეტილების რეალიზაცია უნდა გადაიზარდოს ერთობლივ

გადაწყვეტილებებში. ყოველივე ეს ორმხრივი კომუნიკაციის არსებობას გულისხმობს.

მხარეები აქ ცვლიან ინფორმაციას, აზრებს და განიხილავენ კონფლიქტის

დარეგულირების პერსპექტივებს. თუ პროცესები კონსტრუქციულად წარიმართა

მხარეები მოლაპარაკებას იწყებენ. მოლაპარაკების შედეგების შესრულება

კონფლიქტის მოგვარებას იწვევს, სადაც მხარეებს პასუხისმგებლობა აქვთ აღებული

ხელშეკრულების ყველა პუნქტზე. (Osgood,1962).

მოლაპარაკების მეორე მხარე ეხება თანამშრომლობას, სადაც მხარეები ერთობლივად

ცდილობენ მიაღწიონ შედეგს. ამ მეთოდს რ. ფიშერმა და უ. იურიმ12 უწოდეს

პრინციპული მოლაპარაკება ანუ მოლაპარაკება არსობრივად. ხშირად ასეთი პროცესი

გართულებულია. ავტორები პრინციპული მოლაპარაკების ძირითად წესებს

გამოყოფენ, რომელიც ოთხ ძირითად პრინციპს ეყრდნობა:

70
1. ადამიანები: უნდა მოხდეს მოლაპარაკების მონაწილეთადა საგნის (პრობლემის)

განსხვავება;

2. ინტერესები: ყურადღება უნდა მიექცეს ინტერესებს და არა პოზიციებს;

3. ვარიანტები: ურთიერთხელაყრელი ვარიანტები უნდა შემუშავდეს;

4. კრიტერიუმები:შედეგი ობიექტურ კრიტერიუმებს უნდა ეყრდნობოდეს.

კონლიქტების მოგვარდება მშვიდობიანი გზით ანუ პრინციბული მოლაპარაკების

საფუძველზე, მხარეთა შორის თანამშრომლობის პრინციპზე წარმართვას ნიშნავს.

ასეთი სახის მოლაპარაკებებს საფუძვლად უდევს პირველ რიგში ის მიზეზი, რომ

მხარეები გრძნობენ ურთიერთგანადგურების საფრთხეს. განადგურების საფრთხე

შეიძლება ისეთი ძლიერი იყოს, რომ მხარეები უარყოფენ ძალის გამოყენებას ან

გარკვეული სახის იარაღის გამოყენებას. არსებობს სხვა მიზეზიც, რომლის გამოც

მოლაპარაკება კონსტრუქტული გზით მიმდინარეობს. ურთიერთ შეზღუდვები

ცალმხრივ ქმედებებში – მხარეები გარკვეულ შეზღუდვებს უყენებენ ერთმანეთს,

რომელიც სრულ განადგურებას არ გულისხმობს, არამედ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ

სფეროში ზიანის მიყენებით გამოიხატება. ამიტომაც მოლაპარაკებისას მხარეებმა უნდა

შეძლონ სადაო საკითხის გადაწყვეტა. ამ შემთხვევაში მხარეები ბოლომდე მაინც არ

არიან დარწმუნებული შეასრულებს თუ არა ხელშეკრულებას. ყოველივე ეს კი მხარეებს

უბიძგებს ერთმანეთს მკაცრი შეზღუდვები დაუწესონ.

ასიმეტრიული ძალების დაპირისპირებისას პრობლემის გადაჭრა შესაძლებელია, თუ

გამოვიყენებთ შესატყვის მეთოდებს. ერთობლივი მოქმედებები ანუ მოლაპარაკებების

დაწყება მაშინაა მოსალოდნელი, როცა მხარეები დარწმუნდებიან იმაში, რომ მათ უკვე

აღარ აქვთ უკეთესი ალტერნატივა• განსხვავება მხარეებს შორის შეიძლება დაიფაროს,

როცა არსებობს მოლაპარაკების შედეგების საუკეთესო ალტერნატივები (BATNA)

საუკეთესო ალტერნატივას ყურადღება ექცევა, რადგან არსებობს მოლაპარაკების

71
შედეგების ალტერნატივაც (ATNA). და ის შეიძლება რამდენიმეც იყოს. ალტერნატივები

ძირფესვიანად მუშავდება მოლაპარაკების პროცესის პარალელურად, ამიტომაც

საჭიროა მათ შორის ყველაზე საუკეთესო აირჩეს. ის შეიძლება ნაკლებად მომგებიანი

იყოს ფასის მიხედვით, მაგრამ მისაღები ზოგადად. მოლაპარაკების შედეგების

საუკეთესო ალტერნატივას აქვს უპირატესობა იმ მხრივ, რომ საკითხის შემოქმედებითად

გადაწყვეტა შეუძლია, აქ ინტერესები სრულადაა გათვალისწინებული. მოლაპარაკების

დროს საჭიროა ნელ-ნელა ჩამოყალიბდეს საუკეთესო ალტერნატივები, რაც შემდგომ

გადაწყვეტილების საფუძველი გახდება. საუკეთესო ალტერნატივების ჩამოყალიბება

ხდება:

1. იმ შემთხვევისათვის თუ შეთანხმება არ იქნება მიღწეული მოქმედების გეგმის

განიხილვის გზით;

2. იმედისმომცემი გზების და მათი პრაქტიკული განხორციელების საშუალებების

ჩამოყალიბების გზით;

3. არა საუკეთესო ვარიანტად მიჩნეული, არამედ საცდელი ვარიანტის შერჩევის

გზით.

მოლაპარაკების პროცესში მნიშვნელობა აქვს ცნობილია თუ არა ოპოზიციური მხარის

საუკეთესო ალტერნატივები. შესაძლოა მხარეთა ალტერნატივები ემთხვეოდეს

ერთმანეთს, რაც მოლაპარაკების ეფექტურად წარმართვას ხელს შეუწყობს.

ჩვენს მიერ განხილული ორი მიდგომა პოზიციური ვაჭრობა და პრინციპული

მოლაპარაკებები შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ალტერნატიული ვარიანტები. თუ

რომელია უმჯობესი ამაზე მეცნიერებში დავაა, რადგან ტრადიციულად

მოლაპარაკებებში უმეტესად პოზიციურ ვაჭრობას იყენებენ.

72
მოლაპარაკების ფაზები

მოლაპარაკებები შეიძლება განვასხვავოთ მონაწილეთა რაოდენობის მიხედვით;

გამოყოფენ ინდივიდუალურ და ჯგუფურ მოლაპარაკებებს. პოლიტიკურ ცხოვრებაში

უმეტესად ჯგუფურ მოლაპარაკებებთან გვაქვს საქმე. მსგავსადვეა სხვასხვა სამთავრობო

და არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის მოლაპარაკებისას, მაგრამ ხშირად მათი

წარმომადგენლები პირისპირ წარმართავენ მოლაპარაკებას. ბუნებრივია ყოველი

მოლაპარაკება თავის საფეხურებს, ფაზებს შეიცავს და გარკვეული თანმიმდევრობით

ხორციელდება. ჩვენ ჯგუფის მოლაპარაკების ფაზებს შევეხებით. ამგვარი პროცესი სამი

ფაზისგან შედგება: 1. მოსამზადებელი ფაზა; 2. მოლაპარაკების ფაზა; 3. მოლაპარაკების

შემდეგი ფაზები.

I. მოსამზადებელი ფაზა – მოსამზადებელი პერიოდი ხანგრძლივი პროცესია, სადაც

გუნდის მომზადება, პოზიციების, ინტერესების ჩამოყალიბება, საკითხის განხილვა და

წინასწარი მოლაპარაკება მიმდინარეობს. პირველ რიგში მხარეები განიხილავენ

საკითხს - საერთოს საჭიროა თუ არა კონფლიქტის მოგვარებისათვის მოლაპარაკების,

როგორც დარეგულირების საშუალების გამოყენება? თუ დავა სხვა საშუალებებით

შეიძლება მოგვარდეს? თუ გადაწყდება მოლაპარაკების საშუალებების გამოყენება,

მაშინ საჭიროა ის რეგულარულ პროცესად იქცეს.

რ. ფიშერი და დ. ერტელი მიიჩნევენ, რომ ეფექტური შედეგების მისაღწევად

მოლაპარაკებისათვის მზადება შემდეგი ეტაპების დაცვით უნდა მიმდინარეობდეს:

1. ინტერესების გამოყოფა - პირველ რიგში ყურადღება მიექცეს იმ მოთხოვნებს,

რომლის დაკმაყოფილება საჭიროა მოლაპარაკების გზით. ამისათვის საჭიროა

ინტერესების განსა ზღვრა და პრიორიტეტების მინიჭება;

73
2. შეთავაზება (ოფციები) – შნიშვნელოვანია, რომ მხარემ შეთანხმებისთვის

სხვადასხა ვარიანტები წარმოადგინოს, ანუ რაც უფრო მეტი ოფციები იქნება

მოლაპარაკების მაგიდაზე წარმოდგენილი, მით უფრო მეტია ალბათობა, რომ მხარე

თავის ინტერესებს დაიკმაყოფილებს;

3. ალტერნატივები – საჭიროა გამოიყოს ალტერნატივები, რომელთა შერჩევა

მხარეების მიერ მოხდება. საბოლოო შედეგი ალტერნატივებიდან შეირჩევა;

4. ლეგიტიმურობა – ურთიერთობაში მხარეებმა საჭიროა გამოიყენონ

დაკანონებული სტანდარტები, რომლითაც დაარწმუნებენ სხვა ადამიანს, რომ მას

სამართლიანად და კანონიერად ექცევიან;

5. კომუნიკაცია – მხარეებს შორის ორმხრივი კავშირი უნდა არსებობდეს. ღია

ურთიერთობებისას თავიდანვე უნდა იქნეს განხილული რა სურთ და რას მოელიან

ერთმანეთისაგან;

6. ურთიერთადმოკიდებულება - მოლაპარაკების დაწყებამდე საჭიროა ადამიანის

ფაქტორის გათვალისწინება, რადგან მხარეებმა შეძლონ ურთიერთობების

გაუმჯობესება (აქ ყურადღება ექცევა ემოციებს, განწყობილებებს და სხვა);

7. ვალდებულება – მნიშვნელრვანია მხარეებმა საკუთარ თავზე აიღონ

ვალდებულებები და შეთანხმების შემთხვევაში შეასრულონ დანაპირები.

მოსამზადებელი პერიოდის ეტაპების თანმიმდევრულაგანხორციელება

მოლაპარაკებების „მაგიდასთან“ წარმატების მიღწევის ძირითადი პირობაა.

მოსამზადებელი პერიოდი ხშირად აყოვნებს მოლაპარაკებებს, რაც შეიძლება თვეები ან

წლებიც გაგრძელდეს, ეს არ ნიშნავს, რომ ყურადღება მხოლოდ მოსამზადებელ

პერიოდზე უნდა გამახვილდეს და ეს მხარისათვის თვითმიზანი გახდეს. მუშაობა

პარალელურად სხვადასხვა საკითხებთან დაკავშირებით მიმდინარეობს; მაგალითად,

საერთო ინტერესების სფეროს დადგენა ხდება, სწავლობენ ისტორიულ წყაროებს,

74
ორგანიზაციულ საკითხებს და პოზიციებს აგვარებენ, აფიქსირებენ ინტერესებს

(საკუთარს და ოპონენტის), პარტნიორებთან სამუშაო ურთიერთობებს ამყარებენ და სხვ.

მოლაპარაკებაში ჩართული მხარე შეკრებს გუნდს, რომელსაც ეყოლება ლიდერი და

მას უშუალოდ დაევალება მოლაპარაკების წაყვანა. გუნდის შექმნა მნიშვნელოვანია,

რომლის წევრებს შორის უნდა არსებობდეს ურთიერთგაგება და საკითხის ღრმა

ცოდნით უნდა გამოირჩეოდნენ.

გუნდის წევრებს შორის ნაწილდება როლები და ყოველი მათგანი იღებს დავალებას.

გუნდური მუშაობის შედეგი კონფიდენციალურია, რადგან ის გადაწყვეტილებას ეხება.

დელეგაცია არ უნდა იყოს დიდი. გუნდურ მუშაობაში ყველა წევრი უნდა იყოს ჩართული

და ორთავე სქესის წარმომადგენლებისაგან უნდა შედგებოდეს. გუნდშივე

ხორციელდება მოლაპარაკების შინაარსობრივ მხარეზე შეთანხმება. პირველ რიგში

ახდენენ პრობლემის ანალიზს და სიტუაციის დიაგნოსტირებას, გამოყოფენ ინტერესებს.

ხდება კონცეფციის ანუ საერთო მიდგომის ჩამოყალიბება, რომელიც მოლაპარაკების

პროცესის ღერძს წარმოადგენს.

გუნდური მუშაობისას ანუ შიდაგუნდური მოლაპარაკებისას, მომზადების პერიოდში

სხვადასხვა ხერხები და საშუალებები გამოიყენება. მაგალითად, თავყრილობები, სადაც

გუნდის წევრები თავიანთ აზრს აფიქსირებენ, ნაწილდება ვალდებულებები, მუშავდება

გუნდის მუშაობის გეგმა, პროცედურები და ა. შ. საქმიანი და იმიტაციური თამაშების

გამოყენება გუნდის წევრებს განუმტკიცებს მოლაპარაკების წარმართვისათვის ეფექტურ

უნარ-ჩვევებს, ხდება მოლაპარაკების პროცესის გათამაშება, რათა რეალურ

მოლაპარაკებაზე გაუადვილდეთ მუშაობა.

პრობლემის გადაჭრის პროცესი თ. გორდონის15 აზრით შეიცავს ექვს საფეხურს:

1. პრობლემის განსაზღვრა;

2. ალტერნატივების გამოვლენა;

75
3. ალტერნატივების შეფასება;

4. გადაწყვეტილების მიღება;

5. გადაწყვეტილების შესრულება;

6. გადაწყვეტილების შესრულების მონიტორინგი.

პრობლემის გადაჭრის პროცესს მომლაპარაკებელი თანმიმდევრულად უნდა

მიყვებოდეს. შესაძლოა შიდაჯგუფურ შეხვედრებში გუნდის წევრებმა მოიწვიონ

სპეციალისტები, რომელიც ხელს შეუწყობს პრობლემის გადაჭრის პროცესს.

(Gordon,1977)

მოსამზადებელ პერიოდშივე მიმდინარეობს „მოლაპარაკება მოლაპარაკების“ შესახებ.

აქ უკვე გუნდის წევრები მეორე მხარეს სთავაზობენ: მოლაპარაკების ჩატარების

ადგილს, დროს, დღის წესრიგს, მოლაპარაკების სახელწოდებას, და განსაზღვრავენ მის

დონეს. პირველ რიგში, ხდება დროზე შეთანხმება, რომლითაც ასევე დგინდება თუ

რამდენად დაინტრესებულია მხარე მოლაპარაკებაში. შემდეგ თანხმდებიან ადგილზე –

სად უნდა ჩატარდეს საკუთარ ტესტებზე, ოპონენტთან თუ ნეიტრალურ ან უცხო ქვეყნის

ტერიტორიაზე. ხშირად არის, რომ მხარეები ხან საკუთარ, ხან ოპონენტის ტერიტორიაზე

აწყობენ შეხვედრებს. დაძაბულობის შემთხვევაში ან საომარი მოქმედებების დროის

ნეიტრალურ ან შუამავლის ტერიტორიას არჩევენ. ტერიტორიის არჩევისას მოქმედებს

ფსიქოლოგიური მომენტებით, მაგალითად, საკუთარ ტერიტორიაზე დარწმუნებულად

მოქმედებენ, აკონტროლებენ უკეთ სიტუაციას. მაგრამ უცხო ტერიტორიასაც შეიძლება

ქონდეს უპირატესობები: ყურადღება მხოლოდ მოლაპარაკებას ექცევა; საორგანიზაციო

საკითხებზე პარტნიორს ეკისრება პასუხისმგებლობა და სხვ.

შეთანხმება ხდება ასევე ტერიტორიის მოწყობაზე, ოთახების განლაგებაზე, ავეჯის

მოთავსებაზე და ადგილების განაწილებაზე.

76
დღის წესრიგი ასევე წინასწარ უნდა იქნეს შეთანხმებული (რა შევა მასში, რა

თანმიმდევრობის, როგორია რეგლამენტი და ა. შ.) რადგან თვით მოლაპარაკების

დაწყებისას ამაზე დრო არ დაიხარჯოს. ხშირად ირჩევენ თავისუფალ დღის წესრიგს,

რომლითაც დიდი ხნის დისკუსიების შეწყვეტა ხერხდება. ხანდახან დავა ეხება ასევე

მოლაპარაკების სახელწოდებას, მაგ: ქართველებსა და აფხაზეთს შორის

მოლაპარაკებას აფხაზეთის მხარე უწოდებს ქვეყნებს შორის მოლაპარაკებას, რაც

საქართველოს მხარისათვის მიუღებელია. ასეთ შემთხვევაში საჭიროა სახელწოდება

აღებულ იქნას თვით მოლაპარაკების საგნიდან. მნიშვნელოვანია თავიდანვე

განისაზღვროს მოლაპარაკების დონეც - უმაღლესი, მაღალი, ლიდერების,

წარმომადგენლების თუ სხვა.

II. უშუალოდ მოლაპარაკების ფაზა - მოსამზადებელ პროცესს აუცილებლად მიყვება

თვით მოლაპარაკების ფაზა, ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს ჰორიზონტალურ

მოლაპარაკებასთან, სადაც მხარეები უშუალო ურთიერთობაში მოდიან ერთმანეთთან.

ამ ფაზას თავისი სტრუქტურა გააჩნია, სადაც ურთიერთობების დაზუსტება, პოზიციების

და ინტერესების დაფიქსირება ხდება; შემდეგ დისკუსიები იმართება სადაო საკითხთან

დაკავშირებით. საბოლოო შეთანხმების მიღებამდე და ხელშეკრულების გაფორმებამდე

მხარეები იყენებენ პრობლემის გადაჭრის მეთოდებს, წარმოადგენენ ალტერნატიულ

გადაწყვეტილებებს, ასახელებენ არგუმენტებს, ხშირად იმართება ვაჭრობა, ადგენენ

ძირითად პარამეტრებს და ბოლოს ამზადებენ საბოლოო შეთანხმების ვარიანტს. ამ

ვარიანტის დახვეწა ხდება და ის არის ხელშეკრულების საფუძველი. ხელშეკრულების

დადება უკვე რიტუალიზაციას მოითხოვს, განსაკუთრებით კი უმაღლეს დონეზე

მოლაპარაკებისას. ხელმოწერილი ხელშეკრულება (შეთანხმება, მემორანდუმი და სხვ.)

იურიდიულ ძალას იძენს, ხშირად მოლაპარაკება ხელშეკრულების დადებით არ

მთავრდება, რაც საკითხის (პრობლემის) შემდეგ დამუშავებას გულისხმობს.

77
III. მოლაპარაკების შემდგომი ფაზა – იმ შემთხვევაში თუ მოლაპარაკება შეთანხმებით

დასრულდა, მხარეთა შორის დაიდო ხელშეკრულება და მხარეებმა ვალდებულება

აიღეს მის შესრულებაზე, შემდეგ მათ მიერ ამ შეთანხმების განხორციელება უნდა

მოხდეს. ბუნებრივია ამ პროცესს სჭირდება მონიტორინგი. მონიტორინგს ორთავე მხარე

ახორციელებს. როდესაც მხარეები ვერ აღწევენ შეთანხმებას ერთი მხრივ ისინი

შეიძლება კვლავ დაუბრუნდნენ განსახილველ საკითხს, ახალი ინფორმაციით,

შეხედულებებით, წინადადებებით, ან დაშორდნენ ერთმანეთს და ისევ დაძაბულ

სიტუაციაში აღმოჩნდნენ. მოლაპარაკების შემდეგ კონფლიქტის ესკალაცია ანუ

არშემდგარი მოლაპარაკება მხარეებს განცალკევებულად ტოვებს და იწვევს ემოციურ

დაძაბულობას. მცირდება ურთიერთობები, ატმოსფერო იძაბება, ჩნდება ახალი

პრობლემები, გრძელდება შეჯახება და სხვა. ასეთ შემთხვევაში საჭიროა ახალი გზების

გამონახვა, მაგ: მესამე მხარის ჩარევა.

მოლაპარაკების წარმართვა კონსენსუსის მიღწევისათვის არაკონფრონტაციულ

მიდგომას გულისხმობს. კონსესუსის მიღწევა მოლაპარაკების ყველა დონეზეა საჭირო,

დაწყებული ჰორიზონტალური მოლაპარაკებიდან დამთავრებული შიდაგუნდურით.

კონსენსუსის მიღწევა ეს არის პრობლემის გადაჭრა თანამშრომლობის საფუძველზე.

კონსენსური მიღწევა მრავალმხრივი კონფლიქტის შემთხვევაში, სადაც მხარეები

ერთად მუშაობენ სადავო საკითხზე. ასეთ შემთხვევაში გადაწყვეტილების მიღება

კონსენსუსის საფუძველზე ხდება. კონსენსუსი არის დემოკრატიის ძირითადი პრინციპი,

რომელიც ხელს უწყობს დაძაბულობის, დაპირისპირების, განხეთქილების შემცირებას

საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა დონეზე. სამოქალაქო თანხმობების მიღწევა

ამცირებს კონფლიქტებს. აქედან გამომდინარე კონსენსუსის მიღწევა ნიშნავს უმეტესი

ადამიანის მიერ თანხმობის აღიარებას, თანაცხოვრების მნიშვნელოვან ასპექტებთან

დაკავშირებით. კონსენსუსი ხელს უწყობს საზოგადოების პოლიტიკურ მართვას,

78
ინტეგრაციას და სტაბილურობას. კონსენსუსის შედეგად პოლიტიკური მმართველობა

ლეგიტიმურად ხორციელდება.

კონსენსუსით მიღებული გადაწყვეტილებები ძალზე მტკიცეა.

კითხვები და დავალებები:

- რა სახის სტრუქტურა უდევს საფუძვლად მოლაპარაკებას?

– მოლაპარაკების რა სახეები არსებობს?

– აღწერეთ მოლაპარაკების სტილი;

– აღწერეთ მოლაპარაკების სტრატეგიები და ტაქტიკები;

– განასხვავეთ პოზიციური ვაჭრობა და ინტერესებზე დაფუძნებული მოლაპარაკება;

- აღწერეთ და დაახასიათეთ მოლაპარაკების ფაზები.

შუამავლობა

მოლაპარაკებას თუ შედეგი არ მოყვება, მაშინ დაპირისპირებული მხარეები მიმართავენ

მესამე მხარეს. მესამე მხარის როლში გამოდის: შუამავალი, არბიტრი, ფასილიტატორი

და სხვა. მესამე მხარე აუცილებლად ნეიტრალური და მიუკერძოებელი უნდა იყოს. მას

უნარი უნდა ჰქონდეს სხვადასხვა პროცედურების გამოყენებით კონფლიქტის გადაჭრას

მიაღწიოს. ხოციალური კონფლიქტების მართვა უმეტესად მესამე მხარის გამოყენებით

მიმდინარეობს.

შუამავლობა არის მესამე მხარის მონაწილეობა კონფლიქტის მოგვარების პროცესში,

რომელიც პრობლემის გადაჭრის ოპტიმალურ გზებს ეძებს, ამავე დროს

79
მიუკერძოებელი და ნეიტრალური, ხელს უწყობს შუამავლობის პროცესის წარმართვას,

სთავაზობს გადაწყვეტილების მიღების გასაადვილებელ პროცედურებს.

შუამავლობის პროცესი მოლაპარაკების მსგავსად მიმდინარეობს, სადაც პროცესს თვით

შუამავალი წარმართავს. მხარეთა ინტერესები მაქსიმალურადაა გათვალისწინებული

და მხარეები გადაწყვეტილებას თვითონ იღებენ.

შუამავლის ჩართვა კონფლიქტის დროს ხორციელდება მხარეთა ნებასურვილით,

საერთაშორისო ორგანიზაციების (ან ქვეყნების) ინიციატივით (განსაკუთრებული

სტატუსის მინიჭებით) და ასევე შესაძლებელია შუამავლის გამოყენებაზე უარის თქმა.

შუამავლობაზე უარის თქმა ხდება იმ შემთხვევაში, როცა:

არ იცნობენ თვით შუამავლობის პროცესს; კონფლიქტურ სიტუაციაში მხოლოდ

გამარჯვებისკენ მიისწრაფვიან; ემოციები უკიდურესობამდე აქვთ დაძაბული;

სასამართლო გადაწყვეტილების იმედი აქვთ; სხვა მხარე აიძულებს მოიქცეს ამ გზით.

მხარეები მიდიან იმ დასკვნამდე, რომ აუცილებელია კონფლიქტის დროს ან

ბრძოლების შეწყვეტის შემდეგ დავის გადასაწყვეტად მესამე მხარის – შუმავალის

მოწვევა. ამგვარ ქმედებას კონფლიქტში ჩართული მხარეები ახორციელებენ, როცა:

პირისპირ მოლაპარაკებით ვერ აღწევენ სასურველ გადაწყვეტას, საკუთარ პოზიციებზე

რჩებიან და მოლაპარაკება ჩიხშია მოქცეული; ხანგრძლივი გაჭიანურებული

კონფლიქტის დროს; მოლაპარაკების მოწყობაში სირთულეებს აწყდებიან და ვერ

თანხმდებიან მის ჩატარებაზე; როდესაც მხარეებს არ სურთ პირისპირ შეხვდნენ

ერთმანეთს საერთოდ ან მოლაპარაკების საწყის ეტაპზე; როდესაც სამართლებრივ

განხილვებს გაურბიან; იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მოვლენებს სხვადასხვა

კრიტერიუმებით აფასებენ; როდესაც ერთმა მხარემ ძლიერი ზარალი მიაყენა მეორეს;

როდესაც მხარეებს სურთ კეთილგანწყობილი ურთიერთობების შენარჩუნება; როდესაც

80
დროებით შეთანხმდნენ, დაზავდნენ და სურთ ამაზე დაყრდნობით გააგრძელონ

კომუნიკაცია.

შუამვალი კონფლიქტურ სიტუაციაში მაშინ ერევა დამოუკიდებლად, როცა:

არის კონფლიქტის ესკალაციის საშიშროება, ძლიერდება ძლადობა, რაც მთელს

რეგიონზე შეიძლება გავრცელდეს; როცა ერთი მხარე მასიურ ძალადობას იყენებს

(გენოციდი); ასევე იმ შემთხვევაში, როცა მესამე მხარეს თავად არ აწყობს კონფლიქტის

ინტენსიობის ზრდა; როცა კონფლიქტი უარყოფითად მოქმედებს გარემოზე; როცა

მხარეები ვერ ზავდებიან, ვერ იღებენ გადაწყვეტილებას და სხვ.

შუამავლობის სახეები

შუამავლობის სახეებია – ფორმალური და არაფორმალური. ფორმალური გულისხმობს

ოფიციალურს, კანონიერს, სადაც შუამავლობა მიმდინარეობს იურიდიული ასპექტების

გათვალისწინებით. რაც შეეხება არაფორმალურს ის შეიძლება იყოს არაოფიციალური.

არ ჰქონდეს ნორმატული სტატუსი და პრობლემის გადაჭრისათვის მხარეებმა

არაფორმალური ავტორიტეტი (წარგზავნილი, ორგანიზაციის წარმომადგენელი)

გამოიყენონ. ოფიციალური შუამავლები შეიძლება იყვნენ:

საერთაშორისო ორგანიზაციები (გაერო და სხვა); ცალკეული სახელმწიფოები;

სახელმწიფოს სამართლებრივი ინსტიტუტები; სახელმწიფო კომისიები;

სამართლებრივი ორგანიზაციების წარმომადგენლები, სხვადასხვა ორგანიზაციების

წარმომადგენლები; არასამთავრობო ორგანიზაციები; პროფესიონალი შუამავლები.

არაოფიციალური შუამავლები შეიძლება იყვნენ:

ცნობილი პიროვნებები (წარსულში პოლიტიკური ან სახელმწიფო მოღვაწეები);

რელიგიური ორგანიზაციის წარმომადგენლები (რომის პაპი და სხვ.); არაფორმალური

81
ლიდერები; უფროსი თაობის წარმომადგენლები (უხუცესები, აკსაკალები);

მეგობრულად განწყობილი პირები, ორგანიზაციები და ქვეყნები.

გაეროს არჩევა შუამავლად, განსაზღვრულია ამ ორგანიზაციის სტატუსით და

კონფლიქტში ჩართულ მხარეებზე პოლიტიკური და მორალური ზემოქმედების

განხორციელების უნარით.

გაეროს წესდებაში გათვალისწინებულია კოლექტიური ღონისძიებები, რომ მშვიდობას

არ დაემუქროს საფრთხე, ქვეყნებმა აგრესია კი არ გამოავლინონ, არამედ პრობლემა

გადაწყვიტონ მშვიდობიანი მოწესრიგების გზით. გაეროს თითქმის ყველა მძიმე

კონფლიქტის მოგვარებაში აქვს შეტანილი წვლილი.

მნიშვნელოვანია რეგიონალური ორგანიზაციების როლიც, რომლებიც უშუალოდ არიან

დაინტერესებული კონფლიქტის მშვიდობიანი გადაჭრით.

შუამავლობის სტრატეგია

შუამავალი სხვადასხვა სტრატეგიებს იყენებს, რომლებიც საკითხის კონსტრუქციულ

გადაჭრას ემსახურება. სტრატეგიების გამოყენებით გადაწყვეტილების მიღებაში.

დახმარება ისე გამოიყენება, რომ მხარეთა იმიჯი არ შეილახოს. გარეშე შუამავლობის

წარმართვა „სახის შენარჩუნებით“ გულისხმობს, ჰუმანიტარულ სფეროში და არა

სამხედრო ან ეკონომიკურში მხარდაჭერას.

შუამავლის მიერ გამოყენებულ სტრატეგიებში მნიშვნელოვანია მხარეებს შორის

ურთიერთობების უზრუნველყოფა და სამუშაო ატმოსფეროს შექმნა. ამ შემთხვევაში

მნიშვნელოვანია კომუნიკაციის დამყარება, რომელიც მხარეთა დაშორების დროს

ვაკუუმის სახით არსებობდა, ასეთ შემთხვევაში, ბუნებრივია, მხარეთა თანხმობა

აუცილებლად უნდა არსებობდეს.

82
შუამავალი ასევე იყენებს მანიპულირებად სტრატეგიას, რომელიც გულისხმობს

მხარეებს შორის იძულების და ზეწოლის სხვადასხვა ფორმებს. ასეთი სტრატეგია

მიმართულია კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით გადაჭირისაკენ. შუამავალი ამ დროს

იყენებს სხვადასხვა ხერხებს, მაგალითად, დროით შეზღუდვებს.

კითხვები და დავალებები:

• აღწერეთ შუამავლის მოქმედებები კონფლიქტის პროცესში;

• რა სახის სტრატეგიებს იყენებს შუამავალი?

არბიტრაჟი

არბიტრაჟი არის დავის გადაჭრის პროცესი, რომელშიც მხარეები პრეტენზიებს უყენებენ

ერთმანეთს და ნეიტრალურ მესამე მხარეს საბოლოო გადაწყვეტილება გამოაქვს.

მხარეების მიმართვა საარბიტრაჟო სამსახურზე ნებაყოფლობით, ორთავე

მხარისთანახმობით ხორციელდება. შესაძლოა ამ პროცესს წინ უძღოდა მოლაპარაკება

ან შუამავლობა, რომელმაც შედეგები არ გამოიღო. საარბიტრაჟო პროცესში

აქტიურობს ნეიტრალური არბიტრი, დაპირისპირებული მონაწილეები კი პასიურები

არიან. არბიტრაჟი ძირითადად საზოგადოებაში არსებული სოციალური კონფლიქტების

მოსაგვარებლად ტარდება.

არბიტრაჟი გამოიყენება იმ შემთხვევაში, როდესაც საჭიროა სწრაფი გადაწყვეტა.

მისიგამოყენება ხერხდება კონფლიქტის ესკალაციის სხვადასხვა დონეზე. არბიტრაჟი

შეიძლება იყოს: ვალდებულებითი (სადაც მხარეთათვის სავალდებულოა გადაწყვეტის

იურიდიული ძალა) და არავალდებულებითი (სადაც არბიტრის არჩევა ხდება თვით

მოდავე მხარეების მიერ).

83
ვალდებულებითი არბიტრაჟი საკმაოდ ფორმალურია, მაგრამ არა ისე, როგორც

სასამართლო პროცესი. მხარეთა მიერ (წარმომადგენლები, ადვოკატები) ხდება

ნეიტრალუ არბიტრთან საკუთარ არგუმენტებზე დაყრდნობით საკითხის წარდგენა.

არბიტრის როლში უმეტესად გამოდიან იურისტები, მოსამართლეები, კონფლიქტის

მართვის სპეციალისტები. საარბიტრაჟო მოსმენები პროცედურულად განსხვავდება

ერთმანეთისაგან, ზოგი უშვებს მხარეთა შორის ურთიერთქმედებას, ზოგი კი

პროცედურულ ნორმებს ექვემდებარება. არბიტრი ახერხებს მხარეების ჯვარედინ

დაკითხვა და ბოლოს მათ აძლევს გადაწყვეტილების გამოტანამდე საბოლოო სიტყვის

უფლებას. არბიტრი ცდილობს სარჩელის ჭეშმარიტი მხარის გამოვლენას. ამ მოსმენის

შემდგომ არბიტრი აცხადებს გადაწყვეტილებას, რომლის დაცვაც ევალებათ მხარეებს.

ასეთ. შემთხვევაში ბუნებრივია მხარეები თანახმა არიან მესამე მხარემ მიიღოს

გადაწყვეტილება, რაც სავალდებულო იქნება მათთვის, თუმცა შეიძლება ზოგ

შემთხვევაში არ ეთანხმებოდნენ. გადაწყვეტილების შესრულების ალბათობა დიდია თუ

ორთავე მხარე ენდობა არბიტრს.

არავალდებულებითი არბიტრაჟი ძირითადად სარეკომენდაციო გადაწყვეტილებებს

იღებს. ასეთ შემთხვევაში მხარეებს უფლება რჩებათ შეიმუშაონ შეთანხმება. აქ არბიტრის

გადაწყვეტილება არ არის მხარეთათვის სავალდებულო, მაგრამ ისინი ხშირად

მიმართავენ დავის გადასაწყვეტად ამ მეთოდს. მხარეთა დავის დროს, როცა პოზიციათა

შეჯახებაა და გამოსავალი არ ჩანს ეძებენ სამართლიან ადამიანს (ან ჯგუფს) რომელიც

მიუკერძოებული იქნება. მხარეები, აქაც თავიანთ არგუმენტებს წარუდგენენ, მათ მიერ

არჩეულ არბიტრს. ეს პირი, თავის მხრივ ეძებს საუკეთესო, სამართლიან გადაწყვეტას,

რომელსაც რეკომენდაციული ხასიათი ექნება. გადაწყვეტილება კი რეკომენდაციული

ბუნებისაა. მხარეების მიერ გადაწყვეტილების მიღება კონფლიქტის გადაჭრის

საუკეთესო ვარიანტია, სხვა შემთხვევაში კი მისი ესკალაცია კვლავ გრძელდება.

84
მიუხედავად იმისა, მიმართავენ თუ არა მხარეები ვალდებულებით თუ

არავალდებულებით არბიტრაჟს, ისინი მაინც იღებენ ვალდებულებას გადაწყვეტილების

შესრულებაზე.

კითხვები და დავალებები:

- აღწერეთ არბიტრაჟის პროცესი და პროცედურები;

– დაახასიათეთ არბიტრაჟის სახეები.

ფასილიტაციის პროცესი

ფასილიტაციის პროცესი მოლაპარაკების და შუამავლობის მსგავსი. ის ეხება მხარეთა

შორის დავის გადაწყვეტას, სადაც ძირითადი ყურადღება ინფორმაციის გაცვლასა და

გადაწყვეტილებების ვარიანტის შემუშავებას ექცევა: ამ პროცესის წამყვანი

(ფასილიტატორი) ხელს უწყობს შეხვედრების გამართვას, სადაც მესამე მხარედ

მონაწილეობს, წარმართავს შეკრებას და მიუკერძოებელი პოზიცია უკავია. მხარეები

კონფლიქტის არსებობისას ძირითადად სადავო საკითხზე საუბრობენ, ხოლო

ურთიერთობის პროცესს ყურაღებას არ აქცევენ. მაგალითად, მოლაპარაკებებზე,

ვიეტნამის ომის დასრულთან დაკავშირებით პროცესის გაჭიანურება მოხდა, თუ სად

უნდა ჩატარებულიყო და როგორ განლაგებოდნენ მოლაპარაკების მაგიდასთან.

მოლაპარაკების შედეგის მიღწევამდე ჯერ კიდევ გრძელდებოდა საბრძოლო

ბატალიები ვიეტნამში, რომლის დროს მრავალი ადამიანი დაიხოცა. ასეთი ვითარება

ართულებს სიტუაციას და ახდენს მხარეთა უფრო დიდ პოლარიზაციას. ასეთ

შემთხვევაში საჭიროა პროცედურების შერჩევაში და პროცესის წარმართვაში

85
დახმარების აღმოჩენა, სადაც მესამე მხარე პროცესის მსვლელობას უზრუნველყოფს და

ხელს შეუწყობს მხარეთაურთიერთობის უკეთ წარმართვას. როდესაც ეს მესამე მხარე

მიუკერძოებულია და მიღებული მხარეთა მიერ, მაშინ კონფლიქტიც კონსტრუქციულად

შეიძლება გადაიჭრას. სწორედ ასეთ პროცესს ეწოდება ფასილიტაცია, ხოლო მის

წამყვანს ფასილიტატორი.

ამგვარი მეთოდი გამოიყენება, როდესაც ღია შეხვედრები, სემინარიები ან მოსმენები

ტარდება; მხარეთა შორის ხდება ინფორმაციის გაცვლა; როდესაც კონფლიქტის

შემთხვევაში სურთ პრობლემის ერთობლივი გადაჭრა; გუნდური მუშაობის დროს;

როდესაც საჭირთა გუნდში მოლაპარაკების წარმართვა; როდესაც საქმე გვაქვს

მრავალმხრივ შეხვედრებთან.

ამ პროცესში ჩვეულებრივ ჩართულია ორი მხარე ან მრავალი მხარის მონაწილეობით

შეიძლება ჩატარდეს, სადაც მხარეთა სტატუსს, ტიტულებს და რეგალიებს ყურადღება

არ ექცევა. ამ პროცესისას მხარეები თანაბარ პოზიციაში იმყოფებიან. ამ მდგომარეობას

ფასილტატორი უწყობს ხელს.

პროცესს წარმართავს ფასილიტატორი, რომელიც უნდა იყოს პროფესიონალი და

მიეხმაროს შეხვედრის მონაწილეებს დღის წესრიგის შემუშავებაში, შესთავაზოს

პროცედურები და წარმართოს შეხვედრა, შეეცადოს, რომ მხარეებს დავის

გადასაწყვეტად დრო არ დაეხარჯოთ პროცედურულ საკითხებზე. ფასილიტატორი

თავის ყოველ ქმედებას ახორციელებს მხარეებთან შეთანხმებით, თავის მხრივ

ფასილიტატორი აკონტროლებს პროცესს, რათა შეხვედრამ არ გადაუხვიოს ძირითად

საკითხს, პრობლემას. შეხვედრის პროცედურული მიმდინარეობის კონტროლი ქმნის

საქმიან ატმოსფეროს, როცა მხარეები სწრაფად, არსობრივად განიხილავენ

პრობლემას. ეს პროცესი სტრუქტურით ასევე წააგავს საქმიან შეხვედრას, მაგრამ აქ

გადაწყვეტილებას მხარეები ერთობლივად იღებენ და არა ფასილიტატორი. მას აქვს

უფლება საჭიროების შემთხვევაში აირჩიოს რომელიმე პროცედურა, შესთავაზოს

86
შეხვედრის მონაწილეებს და თანხმობის შემთხვევაში გამოიყენოს იგი. ფასილიტატორი

მონაწილეებთან ურთიერთობაში ქმნის ნდობის ატმოსფეროს, იყენებს კომუნიკაციის

ეფექტურ ხერხებს (აქტიურ მოსმენას), ჩართავს ყოველ წევრს პროცესში და ამით ხელს

უწყობს ურთიერთპატივისცემის ატმოსფეროს შექმნას, ქმნის ფსიქოლოგიურად

უსაფრთხო სიტუაციას, რომელიც მხარეთა შორის თანამშრომლობითი ურთიერთობის

წარმართვის საფუძველია. ამ მხრივ პრობლემის გადაჭრა უფრო გაადვილებულია.

ფასილიტატორი ხელს უწყობს:

• შეხვედრის გეგმის შემუშავებას;

• საკითხზე ფოკუსირებას;

• მონაწილეთა შორის კომუნიკაციის ეფექტურ წარმართვას;

• მხარეთა ემოციების გამოხატვის ინტენსიობის შემცირებას;

• პრობლემის კონსტრუქციული ფორმით ჩამოყალიბებას;

• პროცედურების გამოყენებას, რათა ადვილად მოგვარდეს პრობლემები;

• პრობლემის გადაჭრის პროცედურის ეტაპების თანმიმდევრულ

განხორციელებას;

• კონსესუსის მიღწევას.

ფასილიტატორის ნეიტრალურობა იმაში გამოიხატება, რომ მას უფლება არ აქვს

გააკრიტიკოს ან მხარი დაუჭიროს რომელიმე აზრს, გამოამჟღავნოს საკუთარი იდეები

და დაჟინებით მოითხოვოს მათი მიღება. ფასილიტატორს არ შეუძლია ისე მიიღოს

გადაწყვეტილება, რომ არ შეუთანხმოს მონაწილე მხარეებს.

კითხვები და დავალებები:

87
• აღწერეთ ასილიტაციის პროცესი;

• ჩამოთვალეთ ფასილიტაციის მიზნები.

მედიაცია

მედიაცია დასავლეთის რიგ ქვეყნებში კონფლიქტების მოგვარების საკმაოდ ცნობილი

მიმართულებაა. იგი ფართოდ გამოიყენება კონფლიქტების მოსაგვარებლად ოჯახებში,

სკოლებში, საქმიან წრეებში, ასევე საზოგადოებრივი ფორმაციის სხვა დონეებზე.

ამ შემთხვევაში, ჩვენ ვისაუბრებთ ა.შ.შ.-ში, კერძოდ ისთერნ მენონაით უნივერსიტეტში

დანერგილი მედიაციის ტრადიციებზე, რომლებიც ნაწილობრივ ბალტიმორის

მედიაციის ცენტრის გამოცდილებას ეყრდნობა.

ბალტიმორის მედიაციის ცენტრში დაგროვილ გამოცდილებას შემდეგი ფილოსოფია

უდევს საფუძვლად - კონფლიქტის მიმდინარეობისას მედიაციის საშუალებით

დაპირისპირებულ მხარეებში შეიძლება გამოინახოს ის ჯანსაღი პოტენციალი და

სურვილი, რომელიც ხელს შეუწყობს კონსტრუქციული დიალოგის დაწყებას და

მედიატორის დახმარებით შეთანხმებამდე მისვლას.

ასეთი შედეგის მიღწევა კი არც თუ ისე ძნელია, რადგან საზოგადოების რომელი ფენაც

უნდა იყოს კონფლიქტში ჩართული, მასში შეიძლება გამოინახოს ჯანსაღი ძალა და

ქმედების უნარი, მიმართული დადებითი ცვლილებებისა და განვითარებისაკენ.

საზოგადოების ყველა ფენაში შეიძლება მოიძებნოს ის ჯანსაღი ელემენტი, რომელიც

88
კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით მოგვარებას დაეხმარება მედიატორის

შუამდგომლობით.

სწორედ ეს არის მედიატორის როლი - დაპირისპირებული მხარეების მიყვანა

მოლაპარაკების მაგიდასთან, მოლაპარაკების წარმართვა სპეციალური ტექნიკის

გამოყენებით და მხარეების შეთანხმებამდე მიყვანა შემდეგი საწყისი აუცილებელი

წესების დაცვით, ეს წესებია: კონფიდენციალურობა, მხარეების მიმართ ნეიტრალური

პოზიციის გამოვლენა, არ გასამართლება და საკუთარი აზრის არ გამოთქმა, რჩევების

არ მიცემა.

ეს ყოველივე საკმაოდ ზოგადი აღწერაა იმ რთული პროცესისა, რასაც მედიაცია ჰქვია.

იმისათვის, რომ თვალნათლივ წარმოვიდგინოთ, თუ რა განსხვავებაა ჩვეულებრივ

მოლაპარაკებასა და მედიაციის ტექნიკით გამართულ მოლაპარაკებას შორის,

განვიხილოთ ჩვეულებრივი მოლაპარაკების პროცესი, რომელიც ძალიან ხშირია ჩვენს

რეალობაში და შემდეგ, შევადაროთ იგი მედიაციის საშუალებით წარმართულ

მოლაპარაკებას.

ჩვეულებრივი მოლაპარაკება შემდეგნაირად ვითარდება: მოლაპარაკებისას მხარეები

აფიქსირებენ თაყიანთ მოზიციებს, საუბრობენ მხოლოდ მათზე და ნაკლებად ეხებიან

თავიანთ ინტერესებს, საჭიროებებს და იმ მთავარ პრობლემას, რომელიც

დაუყოვნებლივ გადაწყვეტას საჭიროებს. (სქემა, ნახაზი)

მედიაციის საშუალებით წარმართული მოლაპარაკება კი შემდეგნაირად ვითარდება:

მოლაპარაკებისას მხარეები საუბრობენ თავიანთ საჭიროებებზე, ინტერესებზე,

განიხილავენ პრობლემას და ეძებენ მისი მოგვარების, გადაჭრის გზებს. (სქემა, ნახაზი)

როგორც ვხედავთ, საკმაოდ დიდი განსხვავებაა ჩვეულებრივი გზით წარმართულ

მოლაპარაკებასა და მედიაციის გამოყენებით გამართულ მოლაპარაკებას შორის.

89
პირველ შემთხვევაში, მხარეები მხოლოდ პოზიციების დაფიქსირებას ანდომებენ დროს

და არ საუბრობენ თავიანთ საჭიროებებსა და ინტერესებზე, არ მუშაობენ პრობლემის

გადაჭრაზე. ეს ყოველივე კი ლოგიკურად, უშედეგო მოლაპარაკებით სრულდება,

რადგან მხოლოდ პოზიციების დაფიქსირებით შეუძლებელია პრობლემის გადაწყვეტა.

მეორე, ანუ მედიაციის შემთხვევაში, ჩვენ ვხვდებით მოლაპარაკების იმ სახეობას,

რომელიც მხარეებს აძლევს იმის საშუალებას, რომ ისაუბრონ თავიანთ საჭიროებებზე,

ინტერესებზე და იმუშაონ პრობლემის მოგვარებაზე მედიატორის დახმარებით.

ამ შემთხვევაში ნათელია, რომ მხარეების შეთანხმებამდე მისვლა უფრო ადვილია და

შესაძლებელი, რადგან ისინი მხოლოდ პოზიციებს კი არ აფიქსირებენ, არამედ,

მუშაობენ პრობლემის მოგვარებაზე და ღიად საუბრობენ თავიანთ ინტერესებსა თუ

საჭიროებებზე.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მედიაცია ის ტექნიკაა, რომლის გამოყენებისას კონფლიქტის

მოგვარება მოლაპარაკების შედეგად სავსებით შესაძლებელია. ეს ის პროცესია,

რომლის სწორად წარმართვისას ორი დაპირისპირებული მხარე იწყებს დიალოგს,

გამოთქვამს თავის მოსაზრებებს, ეძებს გზებს პრობლემის გადასაჭრელად და ბოლოს,

კონფლიქტის მოგვარებაზე თავად მუშაობს. შორიდან ყველაფერი ისე გამოიყურება,

რომ მხარეები თვითონ ეძებენ გამოსავალს შექმნილი სიტუაციიდან, მუშაობენ

კონფლიქტის მოგვარებაზე. სინამდვილეში ამ პროცესს კი მედიატორი უძღვება და

სწორედ მისი დამსახურებაა, თუ ყველაფერი ასე გამოიყურება შორიდან.

მედიაცია სთავაზობს დაპირისპირებულ მხარეებს თავადვე გადაწყვიტონ თავიანთი

კონფლიქტი იმის მაგივრად, რომ სხვა ინსტიტუტსა თუ პიროვნებას მისცენ მისი

მოგვარების და მათ მაგიერ გადაწყვეტილების მიღების საშუალება.

მედიაციის საშუალებით დაპირისპირებული მხარეები მიდიან მოლაპარაკების

მაგიდასთან იმისათვის, რომ მოუსმინონ ერთმანეთს. ამასთანავე, ერთმანეთს

90
გაუზიარონ ის იდეები, რომლებიც პრობლემის მოგვარებას დაეხმარება და თუ

მოისურვებენ, დადონ ხელშეკრულება, რომელიც დაწვრილებით აღწერს მათ

მოთხოვნებსა და საჭიროვებებს.

მედიატორი არ არის მოსამართლე, რომელიც გამოავლენს დამნაშავეს და შემდეგ

უფლებამოსილია, მას განაჩენი გამოუტანოს მედიატორმა მხარეები უნდა გაამხნევოს

მოლაპარაკების პროცესში აქტიური მონაწილეობის მისაღებად და მათ პროცესის

განვითარებისათვის ხელშემწყობი ძალაუფლება გადასცეს. მან უნდა აგრძნობინოს

მხარეებს, რომ სწორედ ისინი არიან მთავარი მონაწილენი პრობლემის მოგვარებაში,

მედიატორი კი დამხმარეა და ორივე მხარეს ხელს უწყობს საუკეთესო გამოსავლის

მოძებნაში. ეს გამოსავალი კი, საბოლოო ჯამში, ორივე მხარისათვის მისაღები და

მომგებიანი უნდა იყოს.

მედიაციაში არ არსებობს წაგება-მოგება ან მართალ-მტყუანი. ეს ისეთი პროცესია

რომელშიც ორივე მხარის საჭიროება და თვალსაზრისია გათვალისწინებული და

საბოლოო ჯამში, მოლაპარაკების შედეგად, ორივე მხარე მოგებული რჩება.

მედიაციის პროცესში ხუთი საფეხურია: 1. პროცესის მშენებლობა; 2. პერსპექტივების

გაზიარება; 3. სიტუაციის ნათელყოფა და მისი გამორკვევა; 4. იდეების განვითარება; 5.

გადაწყვეტილების მიღება. ამ საფეხურების განხილვა იმის მიხედვითაც შეიძლება, თუ

კონკრეტულად რა წარმოადგენს მხარეების საჭიროებას და თავად სიტუაცია როგორ

განვითარებას მოითხოვს. ზოგადად კი ეს ეს ყველაფერი ასე გამოიყურება. (სქემა,

ნახაზი)

განვიხილოთ თითოეული საფეხური ცალ-ცალკე.

1. პროცესის მშენებლობა: მედიატორი ორივე მხარეს უხსნის მედიატორის როლს

მოლაპარაკების პროცესში და დაწვრილებით აცნობს პროცესის მიმდინარეობის წესებს.

ამის შედეგად იგი აღწევს ორივე მხარის მიერ პროცესის მსვლელობის წესების სრულ

91
გაცნობიერებასა და მიღებას. მედიატორი ჯგუფის მუშაობის ნორმებს ადგენს და იწყებს

დღის წესრიგის შემუშავებას ორივე მხარესთან ერთად.

2. პერსპექტივების გაზიარება: ამ დროს მხარეები ჰყვებიან მომხდარი კონფლიქტის

შესახებ, ანუ გადმოსცემენ თავიანთ ხედვას მომხდარ კონფლიქტზე - ხდება

ინფორმაციის გადმოცემა, ვენტილაცია, ანუ მხარეების დაცლა ემოციებისაგან და

ფაქტებისაგან, რაც მათ მომხდარი კონფლიქტის შედეგად დაუგროვდათ.

მედიატორი ორივე მხარეს ეხმარება, რომ აღიარონ ერთიმეორის სინამდვილე,

სუბიექტური რეალობა, მომხდარი კონფლიქტის ხედვა, ამის შემდეგ, მედიატორის

მხრიდან ხდება ახალ ინფორმაციაზე ყურადღების გამახვილება - ხშირად, თითოეული

მხარის მონაყოლში იკვეთება ახალი ინფორმაცია მომხდარი კონფლიქტის შესახებ, რაც

ერთმანეთის მოსმენის შემდეგ იჩენს ხოლმე თავს. ამის შემდეგ იწყება დისკუსია,

რომლის დროსაც ყურადღება მახვილდება ახალ ინფორმაციაზე და მხარეების მიერ

მოყოლილ ფაქტებზე, ანუ მხარეების სუბიექტურ რეალობებზე, მათ მიერ აღწერილ

კონფლიქტზე.

3. სიტუაციის ნათელყოფა, გამორკვევა: ამ დროს მედიატორი ცდილობს მიღებულ

ინფორმაციასა და საკითხებზე მუშაობას, საკითხების ნათელყოფასა და გამორკვევას,

საერთო ინტერესების გამონახვას და მათ მნიშვნელობაზე ხაზგასმით საუბარს.

4. იდეების განვითარება: ამ საფეხურზე მედიატორი აფიქსირებს მხარეების მიერ

გამოთქმულ აზრებს, შექმნილი კონკრეტული სიტუაციიდან მათ მიერ დასახელებულ

გამოსავალს. იგი ხელს უწყობს მათი იდეების განვითარებას. იწყება შექმნილი

მდგომარეობიდან გამოსავლის ძიება, რაზედაც ორივე მხარე მედიატორის დახმარებით

მუშაობს.

5. გადაწყვეტილების მიღება: ეს საბოლოო საფეხურია, ორივე მხარე იწყებს ფიქრს

კონფლიქტის შედეგად შექმნილი პრობლემის გადაჭრაზე. მედიატორი აფიქსირებს

92
პრობლემის მოგვარების სხვადასხვა ვარიანტებს, რომლებიც მხარეების მიერაა

მოფიქრებული და დასახელებული. მედიატორი მხარეებთან ერთად ჩამოთვლილ

ვარიანტებში ოპტიმალურს ეძებს და მათთან ერთად ადგენს დაწვრილებით შეთანხმება

- ხელშეკრულებას.

მედიატორმა მოლაპარაკებისას ხელი უნდა შეუწყოს შემდეგს:

1. მან უნდა შექმნას გარემო, რომელშიც მხარეები იგრძნობენ; რომ ისინი თავად არიან

გადაწყვეტილების მიმღებნი, რომ ძალაუფლება მათ ხელშია და თავად უნდა

გადაწყვიტონ, თუ რა გზებით შეიძლება მათი პრობლემის მოგვარება;

2. იგი უნდა დაეხმაროს მხარეებს იმ ბარიერების დანგრევაში, რომლებიც მათ თავიანთ

პრობლემაზე კონცენტრაციაში უშლით ხელს. ამის შემდეგ მხარეები უფრო ნათლად

დაინახავენ და გააანალიზებენ საკუთარ პრობლემას და იფიქრებენ მის მოგვარებაზე.

3. მედიატორი უნდა დაეხმაროს მხარეებს, რომ მათ კარგად გაიგონ ერთმანეთის

საჭიროებები, ინტერესები და პერსპექტივები. ეს კი მათ მისცემს საშუალებას, ისაუბრონ

პრობლემის როგორც საკუთარ, ასევე მეორე მხარის ხედვაზე და გაიგონ ოპონენტის

პოზიცია.

თუ მივადევნებთ თვალყურს მედიაციის ტექნიკით შემდგარ მოლაპარაკების პროცესს და

ჩვეულებრივ მოლაპარაკებას, რომელიც ასე ხშირია ჩვენს ცხოვრებაში, ჩვენ

აღმოვაჩენთ, რომ ის სტრატეგია, რაც მოლაპარაკებისათვის და პრობლემის

გადაჭრისათვის არის სასარგებლო, სრულად არის გამოყენებული მედიაციაში. ის

სტრატეგიები კი რომლებიც, მოლაპარაკების განვითარებისათვის დამღუპველია და

პრობლემას არ ჭრის და ხელს უშლის შედეგის მიღებას, ძირითადად იმ

მოლაპარაკებებში გამოიყენება, რომლებიც მედიაციის ტექნიკის გარეშე

მიმდინარეობენ.

93
განვიხილოთ ცხრილი, რომელშიც მოლაპარაკების ორივე პერსპექტივაა

წარმოჩენილი:

1. პრობლემის გადაჭრისათვის სასარგებლო სტრატეგია, რომელიც მედიაციაში

გამოიყენება;

2. პრობლემის გადაჭრისათვის წარუმატებელი სტრატეგია, რომელიც ხშირად

დამახასიათებელია ჩვეულებრივი მოლაპარაკებებისთვის.

(ცხრილი 1. პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების შედარება)

ამ ცხრილიდან ჩანს, რომ მედიაციაში გამოყენებული სტრატეგიები წარმატებული

მოლაპარაკების მეტ ალბათობას იძლევა, ვიდრე ის სტრატეგიები, რომლებიც

ნაკლებად ორიენტირებულნი არიან შედეგზე.

მედიატორის დახმარებით წარმართული პროცესი საშუალებას იძლევა:

ა) მხარეებმა არ წარმართონ მოლაპარაკება მხოლოდ საკუთარი პოზიციების

დასაფიქსირებლად;

ბ) მხარეებმა საერთო პრობლემის გადაწყვეტაზე ერთმანეთის ინტერესებისადა

საჭიროებების გათვალისწინებით იმუშაონ;

გ) მხარეები თავად მივიდნენ შეთანხმებამდე.

ამ პროცესის შედეგი მოგება/მოგებაა, ე.ი. ორივე მხარე მოგებული რჩება. მედიაციის

გზით წარმართული მოლაპარაკებისას გათვალისწინებულია თითოეული მხარის

საჭიროება, ინტერესი. თავად პრობლემა ორივე მხარის მიერ ერთობლივადაა

გადაწყვეტილი და არა მესამე მხარის მიერ, რომელმაც შეიძლება ვერ გაითვალისწინოს

მხარეთათვის მნიშვნელოვანი დეტალები, რასაც შეიძლება მომავალში კონფლიქტის

94
ესკალაცია მოჰყვეს. მხარეებს საშუალება ეძლევათ, თითოეული დეტალიც კი

შეათანხმონ ერთმანეთთან და მედიატორის საშუალებით საბოლოო ხელშეკრულებაზე

იმუშაონ.

მედიაციის პროცესისას შესანარჩუნებლი ძირითადი დამახასიათებელი ნიშნები

შემდეგია: მედიატორი აბსოლუტურად ნეიტრალური უნდა იყოს მხარეების მიმართ. მან

არ უნდა მისცეს თავს უფლება გაამართლოს ან გაამტყუნოს ერთი ან მეორე მხარე,

განსაჯოს და გაასამართლოს ისინი. მედიატორს არ აქვს უფლება, მხარეებს რჩევა

მისცეს და ამით საკუთარი აზრი დააფიქსიროს, თუნდაც მიაჩნდეს, რომ იცის გამოსავალი

ამ კონკრეტული სიტუაციიდან. მედიატორის ძირითადი დანიშნულებაა, ხელი შეუწყოს

ორ დაპირისპირებულ მხარეს შორის მოლაპარაკებას და თვად მათ მოაძებნინოს

კონკრეტული სიტუაციიდან გამოსავალი, ამუშაოს ჯერ პრობლემის გადაჭრაზე, ხოლო

შემდეგ ხელშეკრულების დადებაზე. ამასთანავე, მედიატორმა უნდა შექმნას

განსაკუთრებული გარემო ნდობის მისაღწევად. ამ პროცესში ერთ-ერთი

მნიშვნელოვანი მოთხოვნაა კონფიდენციალურობა - მედიატორმა არ უნდა გაახმაუროს

მხარეებს შორის მომხდარი კონფლიქტი და საერთოდ მედიაციის პროცესის

მსვლელობის ამბავი.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დღეისათვის მედიაცია კონფლიქტის მშვიდობიანი

გზითმოგვარების ყველაზე ნეიტრალური ფორმაა. მედიაციის შესწავლა და დანერგვა

საშუალებას იძლევა, რომ ჩვენს ცხოვრებაში მომხდარი კონფლიქტები წარმატებული

მოლაპარაკებების გზით მოვაგვაროთ. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ მედიაცია

პოლიციის, სასამართლოს, არაოფიციალური მრჩევლების/მომრიგებლების

ალტერნატივაა. ეს ალტერნატივა კი მართლაც ბრწყინვალე საშუალებაა იმისთვის, რომ

კონფლიქტი გასამართლების, გამტყუნება-გამართლებისა და რჩევების მიცემის გარეშე

მოვაგვაროთ.

95
მოლაპარაკებებისა და კონფლიქტის მოგვარების ნეიტრალური ტექნიკა - მედიაცია,

მშვიდობის მშენებლობის პროცესის განუყოფელი ნაწილია.

თუ ვსაუბრობთ კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით მოგვარებაზე, ხაზი უნდა გაესვას

მედიაციის როლს, როგორც მოლაპარაკებების ყველაზე ეფექტურ ტექნიკას.

მედიაციის გამოყენება, ისევე მნიშვნელოვანია მშვიდობის მშენებლობისათვის,

როგორცზემოთ აღნიშნული სხვა მრავალი მიმართულება. სწორედ ყველა

კომპონენტის ერთად გათვალისწინებაა აუცილებელი იმ მთლიანი პროცესის

განვითარებისათვის, რასაც ომის შემდგომ ქვეყანაში მშვიდობის მშენებლობა ჰქვია.

კითხვები და დავალებები:

- მესამე მხარის ჩარევის რომელ დონეს შეესაბამება მედიაცია?

- ვინ შეიძლება და ვინ არ შეიძლება გამოდგეს მედიატორად?

- რომელი სტრატეგიები გამოიყენება მედიაციის პროცესში?

- რა შემთხვევებში შეიძლება ჩაითვალოს შესრულებულად მედიატორის ფუნქცია?

კონფლიქტის ტრანსფორმაცია

კონფლიქტების დარეგულირების სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. არის ისეთი სახის

მიდგომები, რომელიც მხოლოდ ძალადობრივი კონფლიქტების შეწყვეტას

გულისხმობს. ასეთ შემთხვევაში გათვალისწინებული არ არის შერიგების ხანგრძლივი

პროცესი. მოსალოდნელია, რომ ამ შემთხვევაში კონფლიქტმა კვლავ იჩინოს თავი.

96
კონფლიქტის ტრანსფორმაცია თავისი არსით განსხვავდება სხვა მიდგომებისაგან,

ძირითადი არსი იმაში მდგომარეობს,რომ კონფლიქტები ორ მხარეს შორის აღიწეროს

როგორც პროცესი, რომელიც უნდა გადაიზარდოს არაძალადობრივ ქმედებებში. ასეთ

შემთხვევებში აქცენტი მხარეთა საჭიროებებზე კეთდება. ამგვარად კონფლიქტის

ტრანსფორმაციის ძირითადი მიზანია ძალადობრივ და დამანგრეველ კონფლიქტს

შეეცვალოს მიმართულება, რათა ის კონსტრუქციულ ძალად იქცეს. ასეთ პროცესს

მივყავართ სოციალურ ცვლილებებამდე, კონფლიქტის თანდათანობით ჩაქრობამდე ან

უკიდურეს შემთხვევაში კონფლიქტის შეზღუდვამდე და იმ მიზეზების შემცირებამდე,

რომელმაც დაძაბულობა გამოიწვია. ამ პროცესის შედეგად მიღწეული მშვიდობა

მოსალოდნელია, რომ მდგრადი იქნება.

კონფლიქტის კონსტრუქციული გზით ტრანსფორმაცია ხანგრძლივი პროცესია,

რომლისთვისაც სხვადასხვა სახის დახმარებები გამოიყენება; მაგალითად სემინარების,

თრენინგების ჩატარება, კონფლიქტში ჩართულ მხარეთა შორის. კონფლიქტის

ტრანსფორმაცია დინამიური და განვითარებადი პროცესია, რაც ფუნდამენტურად

ცვლის ურთიერთობებს, ხოლო ეს ყველაფერი საფუძვლად ედება სტაბილურ

მშვიდობას.

არსებობს კონფლიქტის ტრანსფორმაციის სხვადასხვა საშუალებები. ყველაზე ხშირია

მესამე მხარის ჩარევა. საერთოდ, ჩარევა (ინტერვენცია) – რომ კონფლიქტი მშვიდობიან

ურითერთობაში გადაიზარდოს კონფლიქტის დაძაბულობის ყოველ დონეზე

ხორციელდება. მშვიდობიანი, არასამხედრო ჩარევა, რომელიც მიმართულია

კონფლიქტების ტრანსფორმაციისაკენ გულისხმობს სხვადასხვა მიდგომებში იმის

გარკვევას, თუ სად რა არის საჭირო. მაგალითად, ურთიერთობის მოდელის გამოყენება

კონფლიქტის მოგვარების ხორციელდება, როგორც ოფიციალურ, ასევე

არაოფიციალურ დონეზე. რაც შეეხება ჩარევას (ინტერვენცია), ის არა მხოლოდ

პროფესიონალების, ფასილიტატორების და სხვა დონეზე ხდება, არამედ მასში ერევიან

97
საზოგადოების წევრებიც, ჯგუფებიც, ასევე შესაძლოა კერძო პირებიც ან

დაინტერესებული ჯგუფებიც ჩაერიონ.

მნიშვნელოვანია წინასწარი ჩარევა მოხდეს, იქამდე სანამ კონფლიქტი ლატენტურ

სტადიაშია. ასეთ შემთხვევაში შეისწავლება, თუ რა კონფლიქტურ სიტუაციასთან გვაქვს

საქმე, დაისახება გზები კონფლიქტის მოსაგვარებლად. ამ შემთხვევაში აღნიშვნა ხდება

იმ რაიონების, სადაც შესაძლო, პოტენციური კონფლიქტის წყარო ფიქსირდება. შემდეგ,

ამ ადგილებში აწესებენ მონიტორინგს. კონფლიქტი თავიდანვე არაძალობრივად რომ

წარიმართოს, საჭიროა მასში კონფლიქტის საკითხებზე მომუშავე ორგანოები ჩაერიოს.

მათი დავალებით შეაგროვონ ინფორმაცია; შეადარონ იმ მეცნიერული კვლევის

შედეგის, სხვადასხვა მონაცემთა ბაზის, მასობრივი კომუნიკაციის საშულებებით

გადმოცემულ ინფორმაციებს და სხვ. ორგანიზაციები ინფორმაციის ურთიერთგაცვლის

შედეგად, თუკი დაინახავენ, რომ არსებობს კონფლიქტის საშიშროება, აუცილებლად

უნდა მიმართონ პრევენციულ ზომებს. აქვე უნდა ჩართოს საერთაშორისო

ორგანიზაციები. ერთობლივი მუშაობა გულისხმობს, ძირითადი პრობლემებს, ამ

პრობლემების ჩარჩოების გამოყოფას. ეს ყველაფერი საჭიროა იმისათვის, რომ

მხარეებმა შემდგომი დიალოგი და მოლაპარაკება გამართონ. პრევენციულიხომები

მისაღებია მთავრობის წარმომადგენლებთან კავშირში, მიღებულ საშიშ

ინფორმაცისთან დაკავშირებით, საჭიროა მოხდეს მათი ლობირება, რათა კონფლიქტის

პროცესში ჩართულ მეორე მხარესთან მოლაპარაკებები აწარმოონ. აღწერილი

პრევენციული ზომები ძალზედ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ის შეიძლება იყოს ხანმოკლე,

თუ ყურადღება არ გამახვილდა კონფლიქტის წარმოშობაზე, მის საფუძველზე.

ჩარევის შემთხვევაში ძირითად სამ მოდელს გამოჰყოფენ:

1. „ნაბიჯ - ნაბიჯ" - რომელიც გულისხმობს უნდობლობის ნელ-ნელა შემცირებას,

რწმენისა და ნდობის ატმოსფეროს ეყრება საფუძველი, საუბრობენ შეთანხმებაზე და

ძირითადად ისეთ საკითხებზე თანხმდებიან, რაც ზოგადად წინგადადგმული ნაბიჯი

98
იქნება, მაგალითად, საერთაშორისო დახმარებებზე, ქიმიური იარაღის გამოყენებისგან

თავის შეკავებაზე და სხვ.

2. „პროცედურული სქემების შემუშავება“ - გულისხმობს პროცესზე ორიენტაციას,

როდესაც კონფლიქტში ჩართული მხარეები დაგეგმავენ, რომ მომავალში აწარმოონ

მოლაპარაკება. ამ პროცესს ხშირად „მოლაპარაკება მოლაპარაკებისათვის“ უწოდებენ.

ძირითადად ეს პროცესები ხანმოკლე ამოცანებს ეხება (მოლაპარაკების დაწყება),

მაგრამ ისე იგეგმება, რომ ხანგრძლივი მიზნების საფუძველი ხდება.

3. „საბოლოო სურათი“ - ამ სტრატეგიით მხარეები აღმოჩნდებიან პირისპირ

პრინციპული საკითხების განსახილველად და გადასაჭრელად. მათ მიერ დაისახება

მომაცლის ფართო მიზნები, რაც ხელს შეუწყობს კონფლიქტის მოგვარებას.

ჩარევას თავისი დონეები გააჩნია. ის შეიძლება განხორციელდეს პიროვნულ,

ადგილობრივ, სათემო, ნაციონალურ, რეგიონალურ, საერთაშორისო და გლობალურ

დონეზე. მაგალითად: მთავრობებს შორის მოლაპარაკებები – გაეროში, მთავრობის

დონეზე განხორციელებული მშვიდობის ხელშეწყობა – ოფიციალური დიპლომატია,

მშვიდობის ხელშეწყობის მეორე დონე – არაოფიციალური დიპლომატია, ანუ სახალხო

დიპლომატია, სამოქალაქო მშვიდობის ხელშეწყობა სამოქალაქო რესურსების

გამოყენებით - უხუცესები, პატივსაცემი, გავლენიანი ადამიანები და სხვა; ეკონომიური

მხარდაჭერა მშვიდობის დამკვიდრებაში - დონორი ორგანიზაციების ჩართვით

პრობლემების მოგვარებაში და სხვ.

კითხვები და დავალებები:

- რას ნიშნავს კონფლიქტის ტრანსფორმაცია?

- აღწერეთ ტრანსფორმაციის პროცესი;

- ჩარევის რა მოდელებს იცნობთ?

99
სახელმძღვანელოს ამ პირველ თავში ჩვენ შევეცადეთ აღგვეწერა კონფლიქტის ბუნება

და მისი მართვის, მოგვარების თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი მიდგომები. მსჯელობა

კონფლიქტის დარეგულირების საშუალებებზე დაგვეხმარება მისი ზოგადი არსის

გაგებაში, რაც ძირითადი და საერთოა ნებისმიერი კონკრეტული კონფლიქტისა თუ

კონფლიქტის მოგვარების პროცესისათვის. ეს თავი უშუალო კავშირშია და არსობრივად

ეხმიანება მომდევნოს, რომელიც გენდერულ მეცნიერებას ეძღვნება, ეს უკანასკნელი კი

ჩაისახა და განვითარდა სქესებს შორის უთანასწორობის (რაც თავისთავად

კონფლიქტის წყარია) აღმოფხვრის მიზნით.

ძირითადი ცნებები

არასანქცირებული მოლაპარაკება (ჩრდილოვანი მოლაპარაკება)

არბიტრაჟი

არბიტრი

აქტიური მოსმენა

გუნდში მოლაპარაკება (ინტერნალური მოლაპარაკება)

დაძაბულობის შემცირების თანმიმდევრული და ურთიერთ ინიციატივები

(GRIT)

დღის წესრიგი

ეკონომიკური მხარდაჭერა

ვაჭრობა

ვერტიკალური მოლაპარაკება

100
კონსენსუსი

კონფლიქტის ტრანსფორმაცია

მესამე მხარე

მოლაპარაკება

მოლაპარაკება მოლაპარაკებისათვის

მოლაპარაკება უმაღლეს დონეზე

მოლაპარაკების სახეები

მოლაპარაკების სტილი

მოლაპარაკების სტრუქტურა

მოლაპარაკების ფუნქცია

მოლაპარაკების ფაზები

მოლაპარაკების შედეგების საუკეთესო ალტერნატივა (BATNA)

მრავალმხრივი მოლაპარაკება

ოფიციალური დიპლომატია

პრევენციული ზომები

პოზიტიური ვაჭრობა

პრინციპული მოლაპარაკება

პრობლემის გადაჭრა

სახალხო დიპლომატია

101
სახის დაკარგვა

ფასილიტატორი

ფასილიტაცია

შუამავალი (ანუ მედიატორი)

შუამავლობა (ანუ მედიაცია)

შუამავლობის სახეები

ჰორიზონტალური მოლაპარაკება

გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები

 Deutsch M., “ The Resolution of Conflict”, London: New Haven, 1977, p. 420
 Gordon Th. “Leader Effectiveness Training. L.E.T”, Wyden Book, 1977
 Gottschalk A. W., “Plan B: When negotiations fail”,Business Development & Licensing
Journal, 2010, pp. 11-15
 Osgood C. E., “An Alternative to War or Surrender Urbana”, University of Illinois
Press, 1962
 Pruitt D.G., Carnevale P,J, “Social Conflict: Negotation in Social Conflict Buckingham”,
Open Univerity Press, 1993
 Rojot J., “Negotiation. From Theory to Practice”, Macmullan, 1991, p.231
 Rubin J.Z., Pruitt. D.G., Kim S.H., “Social Conflict: Escalation, stalemate and
Settlement”, New York: McGraw-Hill, Inc. 1994
 Sandole D.J., Staroste D.I., “ Conflict Management and Problem Solving: Interpersonal
to International Applications”, New York, 1987, p. 321
 Zartman (ed) I.W. “The Negotiation Process: Theories and Applications”,Beverly Hills:
Sade Publications. 1978

 Иванова Е.Н., “Ведение переговоров с установкой на сотрудничество”,

Москва: СПБ, 1999

102
  Креитон М., Д. Креитон, “Методы альтернативного разрешения
конфликтов”: Семинар. Москва, Тбилиси, 1995, с. 240
 Ледяев В.Г, “Власть: Концептуальный анализ”, Москва, Росспен, 2001
 Ниренберг Дж., “Гений переговоров”, Минск, Попурри, 1997, с.415
 Фишер Р., Юри У. “Путь к согласию”, Минск, Парадокс, 1995, с. 187

ნაწილი 2. გენდერი - სოციალური სქესი,

საზოგადოება

წინასიტყვაობა

კონფლიქტი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილ შეადგენს. ჩვენს გარშემო უამრავი.

კონფლიქტი ხდება, რომლებიც განსხვავდებიან ხასიათის, ხანგრძლივობის, მიზეზების,

ფორმის, შინაარსის, ტერიტორიული მომცველობის, მასშტაბურობის და სხვა

თვისებების მიხედვით. საერთოდ, მატერიალური ზარალის და ადამიანური მსხვერპლის

რაოდენობით შეიარაღებული კონფლიქტები გამოირჩევა. 1990 წლიდან 1999 წლამდე

მსოფლიოში მოხდა 118 შეიარაღებული კონფლიქტი, რომელმაც ექვსი მილიონი

ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა. გაეროს მონაცემების მიხედვით თანამედროვე

შეიარაღებულ კონფლიქტებში დაჭრილების და მოკლულების 90%-ს შეადგენენ

მშვიდობიანი მოქალაქეები, მათი უმრავლესობა კი ქალი და ბავშვია.

პეკინის 1995 წლის კონფერენციის მოქმედების გეგმაში, სპეციალური ყურადღება

დაეთმო შეიარაღებული კონფლიქტის გავლენას ქალებზე. საერთაშორისო

ორგანიზაციებს და მთავრობებს ეთხოვათ ამ მიმართულებით გადამჭრელი ზომების

103
მიღება, გარდა ამისა, ხაზგასმით იყო აღნიშნული ქალთა მონაწილეობის გაზრდა

კონფლიქტის გადაჭრის და ამ სფეროში გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.

რა თქმა უნდა, პეკინის გადაწყვეტილებას და მოგვიანებით, 1998 წლის გაეროს ქალთა

მდგომარეობის კომისიის მეორე სესიის რეზოლუციებს, თავისი შედეგები მოჰყვა:

ამაღლდა გენდერული სენსიტიურობის დონე საერთაშორისო და ლოკალურ

სასამართლოებში, გაეროს უმაღლეს კომისარიატში ამუშავდა სპეციალური პროექტები

დევნილ ქალებთან დაკავშირებით, ქალთა პრობლემებით დაინტერესდა 75-ზე მეტი

ქვეყნის სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაცია. შეიცვალა ქალთა მიმართ

დამოკიდებულება და სტერეოტიპებიც. ქალი გამოჩნდა ყველაზე მასკულინურ

სფეროებში და მანამდე აკრძალულ დარგებში. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ

ქალთა სამსახური შეიარაღებულ ძალებში (იხ. ცხრილი ქვემოთ) ასევე მათი

მონაწილეობა შეიარაღებულ კონფლიქტებში. სპარსეთის ყურის ომის პერიოდში (1990

-1991წწ.) აშშ-ს სამხედრო მოსამსახურეთა 6%-ს ქალები შეადგენენ. გარდაცვლილ

ჯარისკაცთა შორის 10% ქალი იყო, მოხალისეთა შორის 2% იყო დედა. სხვადასხვა

ქვეყნის არმიებში 1999 წლისათვის მსოფლიოში მსახურობდა 580 000 ქალი ჯარისკაცი

(25 ქვეყანაში). მსოფლიოს სამხედრო მოსამსახურე ქალთა 85% სამ ქვეყანაზე (ჩინეთი,

რუსეთი და აშშ) მოდის. (ქალების რაოდენობა სხვადასხვა ქვეყნების შეიარაღებულ

ძალებში 1998 წლის მონაცემები).

(ცხრილი სქემა)

მიუხედავად ასეთი ცვლილებებისა, თანამედროვე საზოგადოებაში, კონფლიქტების

მსხვერპლი, უმრავლეს შემთხვევაში ქალი გამოდის. ამას თავისი საფუძველი გააჩნია.

იმისათვის რომ ავხსნათ, რატომაა ქალი ხშირად მსხვერპლის როლში, განვიხილოთ ის

თეორიული და პრაქტიკული წანამძღვრები, რომლებმაც განაპირობა საკითის ასე

დაყენება: სქესის თეორიები და ქალთა მდგომარეობის ისტორიულ-გეოგრაფიული

ანალიზი.

104
სქესის თეორიები

სქესის ფილოსოფიური თეორიები

ექსპერტთა აზრით ფილოსოფიის ისტორია არის მიზოგინიის ინტელექტუალური

ისტორია. ანთრიპოლოგიური (და მათ შორის სქესის) პრობლემატიკა ფილოსოფიური

მეცნიერების განვითარების ადრეულ ტაპზე განიხილებოდა ნატურფილოსოფიის

პრობლემების კონტექსტში. ამ პერიოდიდან მოყოლებული ფილოსოფიურ

აზროვნებაში წამყვანი ადგილი დაიკავა -ბინარულმა ოპოზიციამ: გონება და სხეული.

გონება დადებით მახასიათებლად აღიქმება და მის მატარებლად მამაკაცური საწყისი

(სულიერება, შემეცნება, რაციონალურობა, აქტიურობა, გარეგნობა) გამოდის, სხეული

კი ქალურ საწყისად მიიჩნევა, მისი მახასიათებლებია: სენსიტიურობა, არა ცნობიერი,

ირაციონალური პასიური, შინაგანი. ბინარული ოპოზიციის ლოგიკა (მდგომარეობს

იმაში, რომ მამაკაცი სუბიექტია, ქალი – ობიექტი) საფუძვლად დაეღო პატრიარქალურ

მეტაფიზიკას: თანამედროვე ფილოსოფიაში მას უწოდებენ ფალოგოცენტრიზმს, რითაც

ხაზი ესმება (თითქოს უსქესო) ლოგოსის – გონის უშუალო კავშირს მამაკაცურ საწყისთან.

ანტიკურ ფილოსოფიაში პატრიარქალური ფილოსოფიური ტრადიციების საფუძვლები

ათენის სკოლიდან (ჩვ. წ-მდე V - IV სს, სოკრატე, პლატონი, არისტოტელე) მოდის. მათ

ფილოსოფიაში აზროვნება (გონი) – ასოცირებულია მამაკაცის საწყისთან რომელიც

უმაღლესი სრულყოფილებაა არამარტო ადამიანის სუბიექტურობის სტრუქტურაში,

არამედ მთლიანად სამყაროსი: უმაღლესი გონი გაიგივებულია უმაღლეს შემოქმედთან

და უმაღლეს მშვენიერებასთან.

დასავლეთის ფილოსოფიაში გაბატონებული დუალისტური პარადიგმები პლატონის

ფილოსოფიიდან მოდის: იდეა, სული და მატერია, სული და სხეული, რაციონალური და

ემოციური. პლატონის ფილოსოფია დიდი ქალთმოძულეობით გამოირჩეოდა. იგი

ქალურ საწყისს გონის საფრთხედ თვლიდა სამართლიანი სახელმწიფოს შემოღების

105
საქმეში. ის მოითხოვდა ქალთა დეპრივატიზაციას, კერძო სახლებიდან მათ გამოდევნას,

საერთო ცოლების ინსტიტუტის შექმნას. რითაც ის მმართველების მესაკუთრულ

ინტერესებს იცავდა ქალების გავლენისგან.

ქალურ საწყისს არისტოტელეს ფილოსოფიაშიც აქვს თავისი ფუნქცია. ქალი უნდა

იმყოფებოდეს რაციონალური (მამაკაცური) საწყისის კონტროლის ქვეშ. ქალის

დანიშნულებაა მოემსახუროს მამაკაცს, მოუტანოს სარგებლობა ოჯახს და

სახელმწიფოს. იგი გამოჰყოფს ქალურ სფეროს, საოჯახო მეურნეობას, სადაც ქალს

განიხილავს მამაკაცთან ბუნებრივი უთანასწორობის და არასრულფასოვნების

კონტექსტში.

თუ ანტიკურმა ფილოსოფიამ მოახდინა კულტურული სიმბოლოების: რაციონალურის

და ბუნებრივის, მასკულინურის და ფემინინურის დიფერენციაცია, შუა საუკუნეების

ფილოსოფიამ ეს იდეები უფრო გაამძაფრა. შემდგომ ეპოქებში ქალური საწყისის –

ხორციელის, ბუნებრივის - დათრგუნვა, ფილოსოფიურ აზროვნებაში

სისტემაწარმომქმნელი პრინციპი გახდა.

შუა საუკუნეებში პატრიარქალური ფილოსოფია ტრადიციულად ძლიერდება, რადგან

დიქოტომიურ ოპოზიციაში სული-სხეული, სულის პოზიცია ქრისტიანობის

გავრცელებასთან ერთად კიდევ უფრო გაძლიერდა (ამ პერიოდშია აღსანიშნავი

,,კუდიანებზე ნადირობა“ და მრავალი სხვა დისკრიმინაციული აქტი ქალის მიმართ).

ინტელექტუალური და საზოგადოებრივი მიზოგინიის პრინციპები პირველად ეჭვის ქვეშ

განმანათლებლობის ეპოქაში დადგა.

XVIII საუკუნეში განათლებისკენ სწრაფვა კულტურული პროცესის დომინანტად იქცა,

რამაც წარმოშვა „ძმობის, ერთობის და თავისუფლების“ იდეა. განსაკუთრებული

ინტერესი განათლებისადმი ქალებსაც გაუჩნდათ.

106
ვოლტერი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა ქალთა განათლებას და აღნიშნავდა, რომ

ქალს, ისე როგორც მამაკაცს, შეუძლია ღირსეული არჩევანი გააკეთოს და მას არ უნდა

შევუშალოთ ხელი მისი ბუნებრივი ნიჭის გამოვლენაში. დიდროს აზრით აუცილებელი

იყო ქალის დამამცირებელი კანონების და წესჩვეულებების შეცვლა

მონტესკიე აღნიშნავდა, რომ ქალმა აუცილებლად უნდა მიიღოს მონაწილეობა

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

ჰელვეციუსი ამბობდა, რომ ქალის სამოქალაქო საქმეებში გაუნათლებლობა მისი

აღზრდის ნაკლია. განმანათლებლებმა კი სააშკარაოზე გამოიტანეს „მითი“ ქალზე,

როგორც მეორე ხარისხოვან არსებაზე, მაგრამ მის მოქალაქეობრივ სტატუსზე მაინც

არაფერი თქვეს. მათ არ აღიარეს ქალი ისტორიის სუბიექტად. საკითხის ასე გაშუქებაში

მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა ჟან-ჟაკ რუსოს ნაშრომებმა, სადაც ის აღნიშნავდა, რომ

ქალის ბუნება განსხვავდება მამაკაცისაგან, განსხვავდება აგრეთვე მათი ზნეობრიობის

პრინციპები. ქალისთვის თავის ღირსებაზე ნაკლებად მნიშგნელოვანი არ არის მასზე

საყოველთაო შეხედულება და საზოგადოების თვალსაზრისი. აქედან გამომდინარე

გოგონას სჭირდება ბიჭისაგან განსხვავებული აღზრდის სისტემა.

რუსო განსაკუთრებით აკრიტიკებდა ფეოდალურ-წოდებრივ ქორწინებას, რომელსაც

„ფინანსურ გარიგებას” უფრო ამსგავსებდა.”

მიუხედავად არასრულყოფილი ანალიზისა, განმანათლებლების მიერ პირველად

მოხდა ქალთა ინდივიდუალობისა და უფლებების აღიარება. XVIII საუკუნის მეორე

ნახევარი (საფრანგეთის ბურჟუაზიული რევოლუცია და მისი წინაპერიოდი), თვით

ქალთა აქტიურობითაც ხასიათდება. ქალები აარსებდნენ სალონებს, სადაც,

საზოგადოებას კარნახობდნენ არა მარტო მოდას, არამედ იდეებსაც. დაარსდა უამრავი

ქალთა გაზეთი და ჟურნალი, სადაც იბეჭდებოდა სტატიები ერთობაზე, თავისუფლებაზე,

დამოუკიდებლობასა და ადამიანურ ბედნიერებაზე. საფრანგეთის რევოლუციის მიერ

107
მიღებულ დეკლარაციაში ქალი არ იყო გათვალისწინებული, რამაც ფემინიზმის

ფარმოშობა განაპირობა. პირველ ფემინისტებად ითვლებიან ფრანგი ოლიმპია დე

გუჟი, ინგლისელი მერი უოლსტონკრაფტი და ამერიკელი მერი ადამსი.

ქალთა უფლებების დაცვასა და ემანსიპაციაზე ერთ-ერთმა პირველმა

ჩამოყალიბებული აზრი გამოთქვა ქალმა, მერი უოლსტონ კრაფტმა (1759-1797 წწ).

თავის წიგნში „ქალთა უფლებების დაცვა“ (1792 წ.). იგი ეყრდნობოდა ინგლისელი

ფილოსოფოსის ჯ. ლოკის თეორიას, რომლის ძირითადი იდეა მდგომარეობდა

სრულფასოვან მოქალაქეთათვის თანასწორი უფლებების მინიჭებაში. სრულფასოვნად

ითვლებოდა ყველა ის კერძო საკუთრების მქონე პიროვნება, ვინც აზროვნებდა ე.ი. იყო

რაციონალური სუბიექტი. მერი უოლსტონ კრაფტი უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდა

ფილოსოფიურ თეზისს ქალის, როგორც რაციონალური სუბიექტის, აღიარების შესახებ.

იგი ცნობდა იმ ფაქტს, რომ ქალთა უმრავლესობა არ იყო მომზადებული, ემოქმედა

საზოგადოებრივ სფეროში, მაგრამ ამას ხსნიდა არა იმით, რომ გრძნობა ჭარბობდა

გონებას, რასაც ამტკიცებდა რუსო, ან, რომ ქალი გონებრივად ჩამორჩენილია, რასაც

შემდგომში ამტიცებდა კანტიც, არამედ განათლების და აღზრდის სისტემის

შეზღუდულობით, ეს ყველაფერი კი გამოწვეული იყო ქალთა სამოქალაქო უფლებების

შეზღუდვით.

გერმანული კლასიკური ფილოსოფოსების (ჰეგელი, კანტი) დამოკიდებულება

ფემინურობის საკითხისადმი განმანათლებლების მსგავსად ორგაროვანია, თეორიული

ცოდნის წანამძვრები, მათი ობიექტურობის სტანდარტები შემდეგია: რაციონალურობა,

უნივერსალურობა, იმპერსონალურობა, ასოცირდება მასკულინურთან, შესაბამისად

ისინი მოითხოვენ გამოირიცხოს ქალთან ასოცირებული ირაციონალური, ბუნებრივი,

ხორციელი. ამასთანავე კანტი შემეცნების პროცესში უპირატესობას ანიჭებს მამაკაცური

სუბიექტის ინტელექტუალურ თავისებურებებს და ქალს, როგორც სუბიექტს,

108
პრივილიგირებულ ფილოსოფიურ შემეცნების სფეროსთან არ უშვებს. მისი აზრით

ქალი წარმოადგენს დაბალი მორალური ღირსების მქონე არსებას.

ჰეგელი ქალს არ მიიჩნევს საზოგადოების წევრად. ის თვლის, რომ ოჯახი ქალის

სამყაროა... რადგან ქალები მოქალაქეები არ არიან, ესაა – მათი, „ქვედა სამყარო“.

მამაკაცებს მოქმედებისთვის აქვს თავიანთი სფერო, სადაც ისინი მუშაობენ

„უნივერსალურისა“ და „ეთიკურისათვის”. ოჯახისთვის მამაკაცები სწირავენ თავიანთ

ეთიკურ ცხოვრებას. ქალები განსხვავდებიან მამაკაცებისაგან, როგორც მცენარეები

ცხოველებისგან. პრინციპი, რომელიც განაპირობებს მათ განვითარებას, ესაა გრძნობა

და არა უნივერსალურობის გაგება, ამიტომ ფემინური არის საფრთხე სამოქალაქო

საზოგადოებისთვის. მეორე მხრივ, ქალთა სამყაროს არსებობა აუცილებელია, რადგან

იგი ხელს უწყობს მამაკაცებს განვითარდნენ თვითშეგნების მქონე ეთიკურ არსებებად.

მარქსისტულმა ფილოსოფიამ უარყო დასავლური ფილოსოფიის ტრადიციები

მატერიის, როგორც პასიური სუბსტანციის შესახებ. ამ თეორიის მიხედვით ყოფიერება

განსაზღვრავს ცნობიერებას, ე.ი. მარქსიზმიდან მომდინარეობს ფემინურობის

პრიორიტეტი კულტურაში. თუმცა მარქსისტებს აინტერესებდათ საზოგადოების

გენდერული დიფერენციაციის არა კულტურულ - სიმბოლური, არამედ, სოციალური

ასპექტები. ფემინურობის მეორადობას და მის შედეგს - ქალთა დისკრიმინაციას

საზოგადოებაში, ხსნიდნენ კლასობრივი სტრატიფიკაციით.

ფროიდის ფსიქოანალიზი

ფროიდის თეორიამ უდიდესი გავლენა იქონია ქალისა და მამაკაცის სექსუალობაზე

წარმოდგენების განვითარებაში. ფროიდის მიხედვით, ინდივიდის ფსიქო-სექსუალურ

განვითარებაში სექსუალობა, როგორც ყველა ინსტინქტი, დაბადებიდანვე არსებობს.

109
ბავშვი გაივლის ფსიქო-სექსუალური განვითარების სხვადასხვა სტადიას. ყოველი

ზრდასრული ინდივიდის ტემპერამენტი შედეგია იმისა, თუ როგორ გაივლის ის ამ

სტადიებს. სწორედ იმიტომ რომ გოგონებს და ბიჭებს სხვადასხვანაირად აქვთ

(საკუთარი სქესის) სექსუალურობის განცდა (რაც ბიოლოგიით აიხსნება), ისინი

იზრდებიან განსხვავებული სქესობრივი როლით. თუ ბიჭი ნორმალურად (ტიპიურად)

გაივლის ამ სტადიებს, მას ექნება მამაკაცური თვისებები, თუ გოგონები იზრდებიან

ნორმალურად – მათში განვითარდება ქალური თვისებები.

ფსიქო-სექსუალური განვითარების თეორია ფროიდმა წარმოადგინა შემდეგ შრომებში

„სექსუალობის თეორიაში შეტანილი სამი წვლილი”, „ბავშვის სექსუალობა”,

„სქესობრივი სიმწიფის ტრანსფორმაცია” (“Three Contributions to the Theory of Sexuality”,

“ Infinitle Sexuality”, The Tranformation of Puberty”).

როგორც ფროიდი აღნიშნავს, ბავშვის სექსუალობა წარმოადგენს პოლიმორფულ

პერვერსიულობას და ბავშვი მოძრაობს ამ პერვერსიულობიდან ნორმალური,

ჰეტეროსექსუალური განვითარებისაკენ სამი პრეგენეტალური: ორალური, ანალური და

პრეგენიტალიური (ფალუსური) ეტაპის გავლით. ფალუსურ ეტაპამდე გოგონა და ვაჟი

ერთნაირად იზრდება, ფალუსურიდან სქესთა განვითარება იყოფა, რის საფუძველზეც

აღმოცენდება ოიდიპოსის კომპლექსი.

ქალის ფსიქიკის და ქალურობის ბუნებრივი კომპონენტების ნორმალური განვითარების

შედეგად ფროიდი თვლის პასიურობას, სამართლიანობის გრძნობის ნაკლებობას,

შურისადმი მიდრეკილებას, სუსტ სოციალურ ინტერესებს. ფროიდი ამტკიცებდა, რომ

ქალის სუპერ-ეგო არასოდეს არ შეიძლება ყოფილიყო ისეთი ძლიერი, როგორც

მამაკაცის. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქალთა მორალური არასრულფასოვნება

ფაქტიურად ახსნილი იყო ბიოლოგიური ორგანოს, მამაკაცის სასქესო ასოს არ ქონით.

ქალის ბუნებაში ფროიდმა გამოყო არასრულფასოვნების კომპლექსი, შურიანობა და

ეჭვიანობა.

110
ფროიდის აზრი ქალის შესახებ ემყარება მისი ბიოლოგიური არასრულფასოვნების

პოსტულატს, საიდანაც გამომდინარეობს ქალის ფსიქიკური თვისებების ფორმირების

ძირითადი მექანიზმი - შური მამაკაცის მიმართ, ამ მექანიზმის მოქმედება კი ორგანიზებას

უკეთებს შინაგან ფიზიკურ პროცესებს, ისე, რომ ქალისთვის დამახასიათებელია

ისტერია, მამაკაცურობა და ნორმალური ქალურობა, „ნორმალური ქალის ინტერესები

შემოსაზღვრულია ვიწრო სამყაროთი: საძინებელი, ბავშვის ოთახი და სამზარეულო...

ფროიდის შეხედულებებმა დიდი გავლენა იქონია არა მარტო ფემინიზმის

განვიტარებაზე, არამედ მთელს ევროპულ კულტურაზე.

სოციოლოგიური თეორიები

ქალთა როლის შესახებ მეცნიერული, თეორიული კონცეფციების ჩამოყალიბებაში

დიდი როლი ითამაშა სოციალური ანტროპოლოგიის და ოჯახის სოციოლოგიის

განვითარებამ.

ქალის და მამაკაცის როლებზე მნიშვნელოვანი სოციოლოგიური კონცეფცია

ჩამოაყალიბა ამერიკელმა ტალკოტ პარსონსმა (1902-1979). ამერიკულ

სოციოლოგიაში მან შექმნა სტრუქტურულ - ფუნქციონალური ანალიზის თეორია და

კონცეფცია ოჯახში როლების ინსტუმენტალური და ექსპერსიული ფუნქიების დაყოფის

შესახებ. ა.შ.შ.-ში სოციოლოგია ყოველთვის იყო ემპირიული და გამოყენებითი

დისციპლინა და პარსონსის ეს თეორიაც XX საუკუნის 70-იან წლებამდე წამყვან როლს

თამაშობდა.

პარსონსის კონცეფციის აზრი მდგომარეობს შემდეგში: იგი განიხილავს ნუკლეალურ

ოჯახს. ოჯახის საბაზისო ფუნქციად ის თვლის ბავშვების სოციალიზაციას და უფროსი

111
წევრების პიროვნულ სტაბილიზაციას. სოციალური ურთიერთმოქმედების სისტემის

წონასწორობის და სტაბილურობის უზრუნველყოფის მექანიზმებად, მისი აზრით,

ითვლება მოქმედების სფეროების ფუნქციონალური დაყოფა, ეი. როლების

დიფერენციაცია. პარსონსს მიაჩნია, რომ ყოველი სოციალური სისტემის

არსებობისათვის აუცილებელია ინსტრუმენტული და ექსპრესიული ფუნქციის

შესრულება. ინსტრუმენტული ფუნქცია უზრუნველყოფს სისტემის ურთიერთობას

(მოცემულ შემთხვევაში - ოჯახის) გარე სამყაროსთან და უზრუნველყოფს არსებობის

საშუალებებს. ექსპრესიული ფუნქცია გამოიხატება სისტემის შიგნით წევრთა

ინტეგრაციის მხარდაჭერაში, ურთიერთობის მოდელირების დადგენასა და

რეგულირებაში. რასაკვირველია, მეცნიერი ინსტრუმენტალურ ლიდერად ოჯახში

თვლის მამაკაცს, ექსპრესიულ (ემოციურ) ლიდერად ქალს. პარსონსის აზრით,

ქალისთვის მთავარია ცოლის სტატუსი, ოჯახის შიდა შრომას ის უწოდებს ,,ფსევდო

დასაქმებას“. სოციალურად პრესტიჟულად მას მიაჩნია მამაკაცის პროფესიული

საქმიანობა, რაც განაპირობებს მის ლიდერობას ოჯახში. ქალის ოჯახის გარეთ

დასაქმებას ქორწინების არასტაბილურობის უმნიშვნელოვანეს ფაქტორად აღიარებს.

სოციალურ ანტროპოლოგიაში იყო ნაშრომები, რომლებიც დადებითად აფასებდნენ

ქალის ოჯახის გარეთ დასაქმების საკითხს. 1975 წელს ამერიკელმა ეთნოგრაფებმა გ.

არონოფმა და ვ. კრეინომ გაანალიზეს ჯორჯ მერდოკის მიერ ჩატარებული სამუშაო 862

სახის გვაროვნულ და სხვა სახის საზოგადოებაში (განსხვავებულ კულტურაში) და

განაზოგადეს შედეგები. აღმოჩნდა, რომ ქალთა მონაწილეობის დონე

პროფესიონალურ დარგებში (ე.ი. იგულისხმება ოჯახის გარეთ დასაქმება)

განისაზღვრებოდა 32%-ით ხმელთაშუაზღვის ქვეყნებში, 51%-ით ოკეანეთში. რითაც

დაადასტურეს, რომ სქესებს შორის განსხვავებაზე როლების მკვეთრი დაყოფის

ჰიპოთეზა პრაქტიკულად არ მტკიცდება.

112
ბიოდეტერმინისტულ კონცეფციებს ანვითარებდნენ სოციოლოგები ლ. ტაიგერი და რ.

ფოკსი, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მამაკაცების დომინირება ბიოლოგიურადაა

დეტერმინირებული ყველა ცხოველში და ასევეა ადამიანში. ამიტომ ის ფაქტი, რომ

ყველა საზოგადოებაში ძალაუფლება მამაკაცების ხელშია, ბუნებრივი ფაქტია.

კულტურის გავლენას ადამიანის სოციალიზაციაში უარყოფდნენ ვილსონი და დ. ბერეში.

ყოველი ბიოლოგიური სქესი იყენებს სხვადასხვა ხერხს და საშუალებას გააძლიეროს

თავისი შანსი გადარჩენისა და კვლავწარმოებისათვის. ეს განაპირობებს ქალის და კაცის

განსხვავებულ სოციალურ როლებს.

რუსეთში 80-იან წლებში საკმაოდ პოპულარული იყო ანთროპოლოგის ვ. გეოდაკიანის

„ინფორმაციული თეორია“. ის მიიჩნევს, რომ ქალის გენეტიკური სტრუქტურა ისეა

მოწყობილი, რომ მან უნდა დააგროვოს, შეინახოს (დააკონსერვოს) და ინფორმაცია

გადასცეს მომავალ თაობებს. მამაკაცების გენეტიკური და ფსიქიკური სტრუქტურა

მოწყობილია ახალი ინფორმაციის ძიებისა და მოპოვებისათგის. შედეგი აქედან

გამომდინარეობს: მამაკაცები - შემოქმედნი არიან, ქალები – კონსერვატორები,

გეოდაკიანი პოლიტიკურ დასკვნებსაც აკეთებს: ქალები არ უნდა მიისწრაფოდნენ,

შეიცვალონ თავიანთი ბუნებრივი დანიშნულება.

ქალის და მამაკაცის როლებს შორის განსხვავებას ე. რიკსონი ფსიქოლოგიური

საფუძვლიდან განიხილავს. იგი ამბობს, რომ ადამიანში ფსიქიკური თვისებები

თანდაყოლილია, ამიტომ ეს ქალური და მამაკაცური თვისებები განაპირობებენ

ხასიათების და თვისებების განსხვავებას. იგი მხარს უჭერს იმ იდეას, რომ მამაკაცები

მეომარი ბუნების და ქალები მშვიდობისმოყვარე არსებები არიან. ფროიდისგან

განსხვავებით, ის აღნიშნავს, რომ ქალები კაცობრიობის გადამრჩენნი არიან.

ზემოთ განხილულ თეორიებს დისციპლინარული განსხვავების მიუხედავად, აქვთ

საერთო ნიშანი – ბიოდეტერმინისტული პოზიცია. ქალს და მამაკაცს შორის არსებული

113
ბიოლოგიური განსხვავების ფაქტი მიჩნეულია, ბუნებისაგან ბოძებულად და ყველა

განხილული ფილოსოფიური, სოციოლოგიური თუ ფსიქოლოგიური თეორია

გამართლებას უძებნის ამ განსხვავებას.

ქალთა მდგომარეობის ისტორიულ - გეოგრაფიული მომიხილვა

პირველყოფილ თემურ წყობილებაში საზოგადოებაში არ იყო კერძო საკუთრება,

ამიტომაც არ არსებობდა უთანასწორობა. ქორწინების ინსტიტუტის მოუწესრიგებლობის

გამო მამის განსაზღვრა გაძნელებული იყო. ოჯახის, გვარის უფროსად და

გამაგრძელებლად ითვლებოდა ქალი.

მატრიარქალური კულტურების კრეტის, არაბეთის ნახევარკუნძულზე და აფრიკის რიგ

ქვეყნებში აღმოჩენილი არქეოლოგიური მასალები გვიჩვენებენ, რომ ქალებს

საზოგადოებაში მამაკაცებთან შედარებით წამყვანი პოზიციები ეკავათ.

მეცნიერთა მიერ ფაქტიურად შესწავლილია მებრძოლი ამორძალების კულტურის

არსებობა კავკასიისა (თერგის ხეობაში) და შუა აზიის ქვეყნებში.

ცნობილი ანთროპოლოგების ლ. მორგანის, ი. ბაჰოფენის და ჯ. მაკ-ლენანის მიერ

მატრიარქატის კულტურის მრავალი ნაშთი იქნა აღმოჩენილი იროკეზთა კულტურაში,

მელანეზიის კუნძულებზე, აფრიკის აღმოსავლეთ, ცენტრალურ და დასავლეთ

რაიონებში, კუნძულ სუმატრაზე და სხვ.

ქალები უდიდეს როლს თამაშობდნენ ძველ ეგვიპტურ კულტურაში. ცნობილია, რომ

დედოფლების თუთმოს I-ის ქალიშვილის ჰათშეფსუთის და მოგვიანებით კლეოპატრას

მეფობა მრავალ ათეულ წელს ითვლის.

მატრიარქატისათვის დამახასიათებელი ზოგიერთი ნიშანი დაფიქსირებულია ძველ

იაპონურ კულტურაში, რომელმაც XI საუკუნემდე იარსება. საკითხი ეხება ქორწინების –

114
„ცუმადოის“ ინსტიტუტის ფუნქციონირებას; ცუმადოიში იგულისხმებოდა შემდეგი: ცოლი

და ქმარი ცხოვრობდნენ ცალ-ცალკე, ბავშვები იზრდებოდნენ დედასთან,

მემკვიდრეობის გადაცემა ხდებოდა დედისგან ქალიშვილზე. ქალი განაგებდა ოჯახის

ფუნქციებს და ხშირად მართავდა გვაროვნულ კავშირებსაც.

იაპონელების მსგავსად ძველ ინდოეთში ნაიარებს ჰქონდათ ქორწინების ინსტიტუტი,

სადაც ცოლი და ქმარი ცალ-ცალკე ცხოვრობდა და ქალი უფრო დამოუკიდებელი იყო,

ვიდრე მამაკაცი.

პატრიარქატმა მოიტანა ურთიერთობების შეცვლა საზოგადოებასა და ოჯახში.

პატრიარქატის პირობებში გაძლიერდა მამაკაცების მიერ ქალების სოციალური

კონტროლი. სოციალური კონტროლის განხორციელება კი შესაძლებელი გახდა

შრომის დანაწილების გარკვეულ ფორმების, კერძო საკუთრების, ქორწინების

ინსტიტუტსა და განსაზღვრული იდეოლოგიური სისტემის საშუალებით.

შრომის დანაწილების თავისებურებანი განსხვავდებოდა გეოგრაფიული რეგიონების

მიხედვით და ხშირად ის პირობით ხასიათს ატარებდა. მაგალითად, ადრეულ შუა

საუკუნეებში ხვნა - თესვა სკანდინავიის ქვეყნებში ქალის საქმიანობად ითვლებოდა,

მამაკაცები სატყეო მეურნეობას და მონადირეობას მისდევდნენ. პირიქით იყო

ფილიპინებზე, ქალები ტყეში საქმიანობდნენ, მამაკაცები აგრარულ სფეროში და სხვა.

ინდუსტრიამდელ საზოგადოებებში წარმოების სფერო არ იყო მკვეთრად

სეგრეგირებული სქესის მიხედვით. ხელოსნობის ცალკეული დარგის განვითარება

(რთვა, ქსოვა, კერვა) საოჯახო მეურნეობაში ხდებოდა და მასში ოჯახის ყველა წევრი

იღებდა მონაწილეობას.

ოჯახი არის ის უმნიშვნელოვანესი სოციალური ინსტიტუტი, რომელშიც ყველაზე კარგად

გამოიხატა პატრიარქალურ საზოგადოებაში არსებული უთანასწორო დამოკიდებულება

ქალის მიმართ. პარტიარქალური ოჯახის სამართლებრივი პრინციპები ბაბილონის

115
მეფის ჰამურაბის კანონებშია ჩამოყალიბებული. მასში წერია, რომ ქმარს შეეძლო

დაუმორჩილებლობის შემთხვევაში გამოეყენებინა თავისი კანონიერი უფლება: „ეცემა,

მოეჭრა ყური, თმა, ცხვირი, შუბლზე დაღი დაესვა ან გაეგდო ცოლი“. ქმრისადმი

ღალატის გამო ქალი სიკვდილით ისჯებოდა. ქალის მთავარ მოვალეობად

ითვლებოდა ბავშვების შობა. უშვილობის შემთხვევაში მას თვითონ მოჰყავდა ქალი,

რომელიც მის ქმართან შვილს გააჩენდა.

ძველი აღთქმის დროინდელი ებრაული საზოგადოება ჭეშმარიტად პატრიარქალური

იყო. მოსეს ხუთწიგნეულში გადმოცემულია ოჯახის სურათი სამყარო გაჩენის დროიდან

და ოჯახში ქალის ადგილისა და როლის განსაზღვრა. ამ წყაროს მიხედვით, არ

შეიძლებოდა დედაკაცი ყოფილიყო არა თუ მამაკაცზე მაღლა მდგომი, არამედ მისი

თანასწორიც კი, რადგან ის უფალმა შექმნა მამაკაცის სხეულიდან ამოღებული ერთი

ნეკნიდან. ცოლები ემორჩილებოდნენ ქმრებს, ხშირად მათ საკუთრებადაც

ითვლებოდნენ. ქორწინება ოჯახთა გარიგებით ხდებოდა. გოგონა ეკუთვნოდა მამას,

სანამ მას საქმროს მიყიდიდნენ. ქალისთვის მთავარ დანიშნულებად ითვლებოდა

რეპროდუქცია- დიდი ოჯახი ღვთის წყალობის ნიშანი იყო. სქესობრივ ურთიერთობებში

არსებობდა ორმაგი სტანდარტები. მამაკაცისთვის ნებადართული იყო ადიულტერი,

რისთვისაც ქალს სასტიკად სჯიდნენ. მამაკაცებისთვის ნებადართული იყო

მრავალცოლიანობა. ვაჟიშვილის ყოლა წარმოადგენდა პრიორიტეტს.

ქალი მოკლებული იყო უფლებებს ანტიკურ საბერძნეთში. ქალთა უფლებები

იზღუდებოდა არა მარტო საზოგადოებაში, არამედ ოჯახშიც. ოჯახში მისი ძირითად

ფუნქციას ქმრის მომსახურება და მემკვიდრის - ვაჟის გაჩენა წარმოადგენდა.

დემოსთენეს ცნობილი სიტყვებია: „ვქორწინდებით ქალებზე, რომ ვიყოლიოთ

კანონიერი შვილები და ოჯახს ყავდეს ერთგული მცველი. ჩვენ მხარს ვუჭერთ ხარჭებს

ყოველდღიური მოსამსახურეობისა და კომფორტისათვის, კურტიზანებს

სიყვარულისთვის და გართობისთვის. ქალისადმი დამოკიდებულება ძველ საბერძნეთში

116
სოკრატეს ცნობილი სიტყვებით შეიძლება შეფასდეს: „სამი რამ ითვლება ბედნიერებად,

რომ არ ხარ გარეული ცხოველი, ხარ ბრძენი და შენ ხარ მამაკაცი და არა ქალი”.

გათხოვილ ქალებთან შედარებით მეტი თავისუფლებით სარგებლობდნენ ჰეტერები,

რომლებიც მაღალი ფენის წარმომადგენლები იყვნენ. მათ სპეციალურად ასწავლიდნენ

წერა-კითხვას, ეთიკას, მუსიკას.

ებრაული და ბერძნული კულტურისაგან განსხვავებით ძველ რომში ქალებს ჰქონდათ

სამოქალაქო (საკუთრების და სხვ.) უფლება. ქალები აქ შედარებით თავისუფალნი და

უფრო განათლებულნიც იყვნენ. რომში არსებობდა გათხოვილ ქალთა ორგანიზაციები,

მაგალითად, „კონვენტუს მატრონარუმ“ („გათხოვილ ქალთა კლუბი”), რომელიც

იმპერიის პერიოდში გადაკეთდა „პატარა სენატად”. სენატი მონაწილეობას იღებდა

ქვეყნის სოციალურ და პოლიტიკურ საქმეებში. განათლებული ქალები დიდად

დაფასებულნი იყვნენ, მაგრამ ქალში მაინც დედობის ფუნქცია ფასობდა ყველაზე მეტად.

ცოლი ღალატის გამო ძალზე მკაცრად ისჯებოდა. ორმაგი მორალი მხოლოდ

მამაკაცებისთვის არსებობდა. ჰეტერების ინსტიტუტი თავის განვითარების უმაღლეს

ფაზაში იყო შესული.

პატრიარქალური იყო აღმოსავლური ცივილიზაციები: ჩინური, ინდური, ტაის,

სპარსეთის, ამერიკელ ინდიელთა და სხვ. კულტურები.

ამგვარად, ქორწინება პატრიარქალურ საზოგადოებაში ესაა მამაკაცის ბატონობის

საშუალება ქალზე. ფული, რესურსები, საკუთრება – თავმოყრილია მამაკაცის ხელში,

ქალი სოციალურ სტატუსს იღებს ან მამისგან ან ქმრისგან. ამას ყველაფერს ხელს

უწყობს არსებული სამართლებრივი ბაზა. სამართალი უძველესი დროიდან იყო იმის

საშუალება, რომ მამაკაცს ებატონა ქალზე. გენდერული ასიმეტრია სამართლებრივ

სფეროში მონათმფლობელური საზოგადოებიდან მოდის. ქალები არ ითვლებოდნენ

მოქალაქეებად – არ ფლობდნენ ქონებას, არ ჰქონდათ გაყრის უფლება, მორალური

თავისუფლება, რაც გამოიხატებოდა ჩაცმაში, ჭამის მანერებში და ოჯახიდან გასვლის თუ

117
სხვა უფლებრივ შეზღუდვებში. მათი უფლებების დისკრიმინაცია უფრო გაძლიერდა შუა

საუკუნეებში, როდესაც საერო კანონმდებლობასთან ერთად ფუნქციონირება დაიწყო

საეკლესიო (კანონიკურმა) სამართალმა.

ქრისტიანობის მიერ ქალის დაქვემდებარებითი და მორჩილებითი მდგომარეობის

გამართლება მოდის ძველი აღქმის ორი ბიბლიური მითიდან: ქალი წარმოიშვა

მამაკაცის ნეკნიდან და მან შეაცდინა მამაკაცი.

აქედან დაწყებული ქრისტიანობაში დოგმატური შეხედულებები ამცირებს ქალის

ბუნებას, ზრდის ეჭვებს და უნდობლობას მის მიმართ და ყველაფერ ამას აძლევს

დოგმატურ სანქციას. უკვე ადრეულ ქრისტიანულ ეპოქაში ყალიბდება საზოგადოებაში

ქალის იდეალი, რომლის საფუძველშიც დევს მორჩილების კულტი, ქალის ადგილი

განსაზღვრულია ოჯახში, სადაც ის ასრულებს ღირსეული ცოლის როლს. ქრისტიანული

დოქტრინის მიხედვით ქალისთვის განსაკუთრებით ფასობს შემდეგი თვისებები:

თავდადება (თავგანწირვა), თანაგრძნობა, თავმდაბლობა, მორჩილება და უბიწოება-

უმანკოება.

ადრეული ქრისტიანული ეპოქის ძეგლები გვამცნობენ, რომ ქრისტიანული ეკლესია

უფრო უჭერს მონოგამურ ოჯახს, ქორწინებამდე და ოჯახის შიდა სიწმინდეს და სასტიკად

კიცხავს ღალატს

თვით პავლე მოციქული კორინთელებისადმი მიმართვაში განსაზღვრავს ქაის უფრო

დაბალ მდგომარეობას მამაკაცთან შედარებით. მისი თქმით, კაცის თავი ქრისტეა, ქალის

თავის კი კაცია. კაცმა არ უნდა დაიბრუნოს თავი, ვინაიდან ხატია და დიდება ღვთისა,

ხოლო ქალი ქმრის დიდებაა, რადგან კაცი კი არ არის ქალისგან, არამედ ქალი კაცისგან

და კაცი კი არ შექმნა ქალისთვის, არამედ ქალი კაცისთვის.

118
ეკლესიის მსახურნი ამბივალენტურად აფასებდნენ ქალებს; ხშირად აიდიალებდნენ

მათ, როგორც წმ. მარიამის განსახიერებას, მეორე მხრივ კი მამაკაცისათვის

ყოველგვარი ცოდვის საწყისად მიიჩნევენ (როგორც ევას). .

კლიმენტი ალექსანდრიელი წერდა „ყოველი ქალი სირცხვილით უნდა იწვოდეს იმის

გაფიქრებისას, რომ ის ქალია”. 585 წელს მეკონის კრებაზე სერიოზული დებატები იყო.

გამართული ქალი სულიერი არსება იყო თუ არა. მღვდლებმა საკითხი დადებითად

გადაწყვიტეს, ქალების სულიერება კენჭისყრისას ერთმა ზედმეტმა ხმამ გადაწყვიტა.

კათოლიციზმის მამებიდან წმ. ანტონის სიტყვებია: „როცა ხედავ ქალს, იცოდე, რომ შენს

წინაშე არის არა ადამიანი, არც გარეული მხეცი, არამედ თვით ეშმაკი. მისი ხმა-გველის

სისინია”. ასე ფიქრობდნენ არა მარტო მისტიკოსები. სქოლასტიკოსების აზრით „ქალი

სატანის ჩირაღდანია, რომელიც გზას უნათებს ეშმაკს”.

შუა საუკუნეების სქოლასტიკურმა წარმოდგენებმა ღრმად შეაღწია მორწმუნეთა ყოფაში

და ასახვა ჰპოვა კანონმდებლობაში, ლიტერატურაში, ხალხურ შემოქმედებაში.

ეკლესია გმობდა ხორციელ სიამოვნებას. თვით გადაკოცნასაც კი, რომელიც

მისალმების ჩვეულებრივი რიტუალი იყო ცოდვად მიიჩნევდა.

ადრეულ შუასაუკუნეებში ქალთა მდგომარეობაზე გავლენას ახდენდა შემდეგი

სამართლებრივი ფაქტორები: ქრისტიანობა და მის საფუძველზე განვითარებული

დასავლეთის კათოლიკური ეკლესიის კანონიკური სამართალი, რომაული სამართლი,

რომელიც კოდიფიცირებული იყო იუსტინიანეს და რატიფიცირებული იყო „ახალი

ერების” მიერ. გერმანული ტომების სამართალი, რომელმაც დასავლეთ ევროპის

სახელმწიფოებრიობას დაუდო სათავე.

ხმელთაშუაზღვის კულტურებში ქალთა მდგომარეობაზე დიდ გავლენას ახდენდა

ანტიკური მსოფლმხედველობის გადმონაშთები. ბარბაროსებში ქალი უფრო მეტი

119
თავისუფლებით სარგებლობდა. მას დიდი წვლილი შეჰქონდა თავისი ტომის სულიერი

მხარის, მეცნიერების და ლიტერატურის განვითარებაში.

ადრეულ შუასუკუნეებში ეკლესიამ კონტროლი დააწესა ქორწინებაზე, ის არ აძლევდა

სხვადასხვა რელიგიური მრწამსის ადამიანებს შეუღლების უფლებას.

შუა საუკუნეებში ქალთა ინტერესების დამცველად მოგვევლინდენ რაინდები. ქალი

განიცდიდა ზეწოლას ერთის მხრივ ოჯახური დესპოტიზმისაგან და ფეოდალურ-

გვაროვნული წესებისგან. მეორეს მხრივ, კათოლიციზმის იდეოლოგიისგან. ზოგიერთი

მეცნიერი ფიქრობს, რომ რაინდობა და რაინდული სიყვარული არის აჯანყება

ფეოდალური საზოგადოების სექსუალური მორალის და ქალის ძალზე დამამცირებელი

მდგომარეობის წინააღმდეგ და რომ რაინდობა ქალის მიმართ კათოლიკური

ასკეტიზმის შეხედულებების საწინააღმდეგოდ შეიქმნა. რაინდობის დამსახურებად უნდა

ჩაითვალოს ქალის პიროვნული თავისუფლების იდეის განვითარება.

რაინდულ სიყვარულს თანამედროვეობა ფაქიზ, ნატიფ სიყვარულს უწოდებს (“fine

amour”). რაინდები ხშირად მოქმედებდნენ ქალთა ინტერესების საპასუხოდ და იცავდნენ

მათ. „არც ქალბატონს, არც ქალიშვილს არ შეიძლება უარი უთხრა დახმარებაზე,

საჭიროა ქალის პატივისცემა და მთელი ძალისხმევით მათი უფლებების დაცვა”.

მინნეზინგერების პოეზიაში პირველად ხდება ხელოვნების საგანი ქალის პიროვნება და

მისი ინდივიდუალური ცხოვრება.

მინნეზინგერების პოეზიაში ის პირველად თავისუფლდება ტრადიციებისაგან და

გამოდის როგორც პიროვნება.

შემდგომი პერიოდის გვიან შუასაუკუნეებს ევროპელები უწოდებდნენ „ბნელ ხანას“. ამ

პერიოდში ძალზე გაძლიერებულია ეკლესიის გავლენა სამართლის სფეროში,

სოციალურ და ინდივიდუალურ ცხოვრებაში. ეკლესია აკონტროლებს ქორწინებას. მე-

11 საუკუნეში შემოღებული იქნა გვარები და გვარის გაგრძელება მამის ხაზით

120
დამტკიცდა. ამან გამოიწვია საგვარეულო ჯგუფების განმტკიცება, გაძლიერდა

კლანობრივი სისტემები. გამკაცრდა ოჯახის ერთგულებისამი დამოკიდებულება. ძალზე

მკაცრად კონტროლდებოდა ქალის სექსუალობა, აკრძალული იყო კონტრაცეფციები.

ეკლესია არ უშვებდა ქალის დომინირების საკითხს არცერთ დონეზე.

მიუხედავად ამისა, შუა საუკუნეებიის სინამდვილეში ქალები დიდი როლს თამაშობდნენ

რელიგიურ მოძრაობაში, არის წყაროები, რომლებიც მიგვითითებენ ქალთა როლზე

ჯვაროსნულ ომებში. ადრე შუა საუკუნეებში სულიერი კულტურის ადგილად

ითვლებოდა მონასტრები, ისინი იყო საგანმანათლებლო ცენტრები, ისტორიაში

ცნობილია ქალი მონაზვნები - განთქმული მეცნიერები. შუა საუკუნეების მეორე

ნახევარში ქალთა განათლება ისეთ როლს აღარ თამაშობს, რაც დაკავშირებულია

სოციალური ცხოვრების შეცვლასთან. მეცნიერება თანდათან ეკლესიიდან

უნივერსიტეტებში ინაცვლებს და იცვლის სქესს. სქოლასტიკურ სიბრძნისმეტყველებაში

ქალი საკმაოდ იგნორირებულია•

XVI საუკუნეში მსოფლიო მოგზაურობებმა ახალი ინტერესები წარმოშვა ქვეყნების

სოციალურ-ე, კონომიკურ განვითარებაში. ახალი სამყაროს აღმოჩენამ გამოიწვია

მრავალი სიახლე. მოხდა ეკლესიის პროტესტანტული რეფორმაცია. ლუთერმა,

კალვინმა მრავალ საეკლესიო კანონს გაუკეთეს ლიბერალიზაცია. შესაბამისად მოხდა

ოჯახის ლიბერალიზაცია და მისი სიდიდის შემცირებაც. რენესანსის პერიოდში

ქალაქებში ვაჭრობის განვითარების შედეგად შეიქმნა საშუალო კლასი: ამ პერიოდში

წარმოიშვა დასავლური ნუკლეარული ოჯახის პირველი მოდელი. გაფართოებულმა

ოჯახმა ვერ შეძლო ფუნქციონირება ვაჭრობაზე-დამყარებული ეკონომიკის პირობებეში

და ნუკლეარულ ოჯახს დაუთმო ადგილი, რაც გამართლებული იყო მცირე ბიზნესის

პირობებში.

121
რენესანსის ეპოქაში ქალს მიეცა მოღვაწეობის საშუალება ლიტერატურაში,

მეცნიერებაში, ხელოვნებაში და გამოჩნდა „ფიგარო“-ს ტიპის ქალი. ეს არის ქალი

რომელიც ცხოვრობდა მეცნიერებისა და ხელოვნებისათვის.

ქალები ეკონომიკაშიც დიდ როლს თამაშობდნენ. XIV-XVII საუკუნეებში გერმანიაში

არსებობდა ქალთა გილდიები. ქალები მისდევდნენ ხალიჩების, ქსოვილების

წარმოებას. ამ პერიოდის ხელოვნების ნიმუშების დიდი ნაწილი (ხალიჩები, გობელენები

და ა.შ.) ქალის ხელითაა შექმნილი.

კაპიტალიზმის პერიოდში სოციალურ-ეკონომიკური პროგრესის მიუხედავად ქალთა

მდგომარეობა საზოგადოებასა თუ ოჯახში კვლავაც დისკრიმინირებული იყო.

ქალი ოჯახზე უფრო მეტად აღმოჩნდა მიმაგრებული, რადგან ბიზნესის წარმოება

მამაკაცმა აიღო თავის თავზე.

პატრიარქალურმა საზოგადოგადოებამ სხვადასხვა საყოფაცხოვრებო ადათ-წესი

(ბევრმა სამართლის საშუალებით ლეგიტიმაციაც მიიღო), რომლებიც გვევლინებოდნენ

და დღესაც გვევლინებიან ქალთა სოციალური კონტროლის საშუალებად. აქ

იგულისხმება როგორც ფიზიკური ძალადობა, ასევე იდეოლოგიური კონტროლი.

ფიზიკური ძალადობა გამოიხატება საზოგადოების მიერ ქალთა სიცოცხლის, სხეულის

და სექსუალობის კონტროლში.

ქალთა სიცოცხლეზე ფიზიკური კონტროლი (სიცოცხლის ხელყოფა) ხორციელდება

ანტიკური ხანიდან, დღესაც ასეთი ფაქტები ხდება აფრიკის ზოგიერთ ტომში. ინდოეთში

ბიჰარის შტატში წელიწადში 160 ათას ახალშობილ გოგონას კლავენ. ქალის

სიცოცხლეზე ფიზიკური კონტროლის კარგი მაგალითია სათის რიტუალი – ქმრის ნეშტის

კრემაციის პროცესში, კოცონზე ქვრივის დაწვა, ან ქალიშვილების, როგორც წმინდა

არსებების მსხვერპლშეწირვის რიტუალი.

122
ქალის სხეულზე კონტროლის მაგალითია გენიტალიური სირკუმსაცია. დღეს

მსოფლიოში 110-130 მილიონი ქალი ექვემდებარება სასქესო ორგანოს სირკუმსაციას.

ყოველწლიურად 2 მილიონი გოგონა და ქალი ხდება ამ ოპერაციის მსხვერპლი

აფრიკის 28 ქვეყანაში, არაბეთის ნახევარკუნძულზე (ომანი, ემენი), მალაიზიასა და

ინდონეზიაში.

ქალთა სხეულზე კონტროლი ხორციელდება სხვადასხვა შეზღუდვების საშუალებით და

კულტურული ნორმით. ამ მხრივ განსაკუთრებით კონსერვატიული ისლამი აღმოჩნდა.

ეს რელიგია მონოგამიის საპირისპიროდ ქადაგებს პოლიგამიას, ქალთან

დამოკიდებულებებში ბევრი საერთო მახასიათებელი აქვს, მაგრამ განსაკუთრებით

ქალის სხეულზე აწესებს კონტროლს.

ისლამურ სამყაროში დღეს აუცილებელია ჩადრის ტარება. ჩადრი არამარტო ზღუდავს

პიროვნების თავისუფლებას, არამედ ხელს უშლის მას გადაადგილებაშიც კი (რაც

გარკვეულ პოლიტიკას წარმოადგენს: ქალი მოიაზრება ოჯახში და არა გარეთ, ქუჩაში,

საზოგადოებაში). ქალის სხეულზე კონტროლი ხორციელდებოდა კულტურული

ნორმებითაც. მაგალითად, ქალს არ შეეძლო საჭმელი მამაკაცთან ერთად ეჭამა. XX

საუკუნის 40-იან წლებამდე ქალი სპორტზე არ დაიშვებოდა.

დისკრიმინაციის საშუალება იყო მოდაც. მამაკაცის ტანსაცმელი, თითქმის ყველა

კულტურაში ქალის სიმბოლიზირებას აკეთებდა. ქალის ტანსაცმელი კი ზღუდავდა მის

მოძრაობას, ფიზიკური სისუსტის დემონსტრირებას აკეთებდა (ჟანა დარკისადმი

ეკლესიის ერთ-ერთი პრეტენზია მამაკაცის ტანსაცმლის ტარება იყო).

ქალის სხეულზე კონტროლის შესანიშნავი მაგალითია ჩინეთში „ოქროს ლოტოსის“

ტრადიცია, რომელიც თითქმის 10 საუკუნე გაგრძელდა.

ქრისტიანულ სამყაროში გათხოვილი ქალს თავსაფარი უნდა ეტარებინა. XIX საუკუნის

მეორე ნახევარში, ინგლისში „რაციონალური ტანსაცმლის საზოგადოების წევრებმა“

123
დაამოკლეს ქვედაბოლოები, გაიხადეს კორსეტები და მოიხსნეს „შინიონები“, რასაც

ოფიციოზის დიდი გულისწყრომა მოჰყვა.

დღეს ცივილიზებულ სამყაროში ქალის სხეულზე კონტროლი შენიღბულია, თუმცა

დახვეწილია სილამაზის ტექნოლოგიები (მაგ. ქირურგიული ჩარევით) და ა.შ.

როგორც აღვნიშნეთ პატრიარქალურ კულტურას ახასიათებს ქალის სექსუალობის

კონტროლი, მაგრამ მამაკაცური სექსუალობის კულტი.

მამაკაცის სექსუალური ძალა ანტიკური ხანის კულტურებში იყო გაფეტიშებული. ის

ითვლებოდა ფიზიკურად ძლიერ არსებად და გამრავლების თვისებით გამოირჩეოდა.

ინდურ ღმერთს კრიშნას ჰყავდა 16 108 ცოლი, თითოეულთან ჰყავდა 10 ვაჟიშვილი და

ერთი ქალიშვილი. „ათას ერთი ღამის“ ერთი პერსონაჟი ოცდაათჯერ დაეუფლა ორმოც

ქალს ერთი ღამის განმავლობაში.

ქალის სექსუალობისადმი დამოკიდებულება ამბივალენტურია: ბავშვთა ყოლის თვისება

ითვლება ამაღლებულად, თავისუფალი სქესობრივი კავშირი – ცოდვად. ორმხრივმა

მიდგომამ ქალისა და კაცის სექსუალობისადმი თავისი ასახვა ჰპოვა ორმაგ მორალურ

სტანდარტში და დღესაც მრავალ კულტურაშია შემორჩენილი აზრი: ქორწინებამდე

არასაქორწინო კავშირების კაცებისთვის ლეგიტიმურობასა და ქალებისათვის

დაუშვებლობაზე. ამის მაგალითია შუასაუკუნეებში ნამუსის, სიწმინდის ქამრების (Chastity

belt) არსებობა, ქალთა სექსუალური შეგრძნების კონტროლი, ქალიშვილობის

ინსტიტუტი და ა.შ. ”

ამჟამად, რასაკვირველია, ცივილიზირებულ ქვეყნებში ქალებს ღალატის გამო არ

კლავენ, თუმცა ასეთი დარღვევების მიმართ განსაკუთრებით მაღალია აკრძალვის

ძალა და ნეგატიური სოციალური სანქციები.

სექსუალობის სოციალური რეგულაციის პრაქტიკა ვრცელდება არამარტო ნეგატიური

ასპექტით, არამედ მის ,კეთილშობილურ“, ღირსეულ მხარეებშიც, გამოიხატება. რიგი

124
ქვეყენების მიერ (აშშ, გფრ, ირლანდია, იტალია, პოლონეთი, თითქმის ყველა

მუსლიმანური ქვეყანა) აკრძალულია ქალის რეპროდუქტიული შესაძლებლობების

კონტროლი: აბორტები, კონტრაცეფციები ნაწილობრივ დაიშვება.

ამრიგად, ქალთა მდგომარეობის შესწავლამ გვიჩვენა, რომ პატრიარქალური

საზოგადოება გენდერული თანასწორობის თვალსაზრისით ასიმეტრიულია. ყველგან

და ყოველთვის არსებობს ორი გენდერული ტიპი, აქედან ერთი თავისი როლით,

სტატუსით და მიზნებით არის მეორადი. ამ ჯგუფში უპირატესად იგულისხმება ქალები.

დროთა განმავლობაში ქვეყნების სოციოლოგიურ-ეკონომიკურ განვითარებასთან

ერთად იცვლება სოციალური ნორმებიც, თუმცა გენდერული ასიმეტრია მაინც რჩება.

კითხვები და დავალება

- სქესთა ბინალურ ოპოზიციაში რომელი თეორიაა თქვენთვის მეტად მისაღები

დამოუღებელი? რატომ?

- რას ნიშნას ბიოდეტერმინანტული პოზიცია სქესთა თეორიებში?

- როგორ აფასებს ქალის როლს საქართველოს ისტორიაში?

- შეგიძლიათ დაასახელოთ ქვეყნები, სადაც სახელმწიფოს სათავეში დგას ქალი?

- შეგიძლიათ, შეაფასოთ მათი მოღვაწეობა?

- XX საუკუნეში ვინაა თქვენთვის საინტერესო ლიდერი და რატომ?

- როგორ ფიქრობთ სხვა ინსტიტუციების ფონზე ოჯახი ხელს უშლის თუ ეხმარება

ინდივიდს განახორციელოს თავისი ინტერესები?

125
ფემინიზმი - ახალი მეცნიერული კონცეფცია

სქესის კვლევის სფეროში პრინციპულად ახალი მეცნიერული პარადიგმის წარმოშობაში

გადამწყვეტი როლი ითამაშა სოციო-კულტურული განვითარების ალტერნატიულმა

ფილოსოფიურმა კონცეფციამ – ფემინიზმმა. ფემინიზმი, როგორც სოციალურ

პოლიტიკური აზროვნების მიმართულება, წარმოშობიდან იმყოფება სხვადასხვა

ფილოსოფიური, ანთროპოლოგიურ-სოციოლოგიური და პოლიტიკური თეორიების

მუდმივი და წინააღმდეგობრივი გავლენის ქვეშ. ამ პერიოდში ის იძენდა

კონსერვატიზმის და ლიბერალიზმის, უტოპიური სოციალიზმისა და მარქსიზმის,

ნეოსოციალიზმისა და ნეომარქსიზმის, ეკოლოგიზმისა და პოსმოდერნიზმის დადებით

და უარყოფით თვისებებს.

ფემინიზმის მიმდინარეობა წარმოიშვა სამასამდე წლის წინ და მის თეორიულ წყაროდ

ითვლება ლიბერალაზმის, დემოკრატიის, ბუნებრივი უფლებების, რაციონალური

ღირებულებების, თანასწორობის, თავისუფლების და წარმომადგენლობითი

დემოკრატიის პრინციპები.

ფემინისტური იდეების ჩასახვის პერიოდად მიჩნეულია აღორძინების ეპოქა, როდესაც

პირველი ტრაქტატები გამოქვეყნდა ქრისტინა დე პიზანის და კორნელიუს აგრიპას მიერ.

იქ ღიად იყო ნათქვამი ქალის პიროვნების დათრგუნვის და ქალის მიმართ

საზოგადოების უსამართლო მოქცევის შესახებ.

ფემინიზმის განვითარების შემდეგი ეტაპი დაკავშირებულია საფრანგეთის

რევოლუციასთან. „ადამიანის და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია“ ფაქტიურად

იყო მამაკაცების უფლებების დეკლარაცია. 1772 წელს ოლიმპია დე გუჟმა გამოქვეყნა

,,ქალისა და ქალი მოქალაქის უფლებების დეკლარაცია”. ამას მოჰყვა ქალთა

ორგანიზაციების და კლუბების შექმნა, თუმცა ისინი მალევე აიკრძალა კონვენტის მიერ.

თვითონ ოლიმპია დე გუჟი სიკვდილით დასაჯეს.

126
1792 წელს მერი უოლსტოუნკრაფტმა ინგლისში გამოაქვეყნა წიგნი „ქალთა უფლებების

დაცვა”, ამავე წელს გერმანიაში გამოვიდა თეოდორ ფონ გიპპელის შრომა „ქალთა

სამოქალაქო უფლებების გაუმჯობესება”.

მსგავსი ნაშრომების გამოცემა იმ ხანად არ იყო შემხვევითი. დღეს ცხადი ხდება, რომ

ფემინისტური თეორიების ჩასახვა მნიშვნელოვან წილად განპირობებული იყო

სოციალურ-ფილოსოფიური და პოლიტიკური კონცეფციით და ინტელექტუალური

მიმდინარეობით. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღვნიშნოთ ჯონ ლოკის, ჟან-ჟაკ რუსოს,

ჯონ სტიუართ მილის მიერ ადამიანის უფლებათა თეორიის განვითარება. ჯ. ს. მილმა

ჰარიეტ ტეილორთან ერთად 1869 წელს გამოაქვეყნა წიგნი ,„,ქალთა

დამოკიდებულება”, სადაც ავტორები ავითარებენ თეზისს ქალის და მამაკაცის

თანაბარუფლებიანობის შესახებ.

დიდი ღვაწლი მიუძღვის შარლ ფურიეს, სენ-სიმონსა და რობერტ ოუენის უტოპიური

სოციალიზმის იდეებს. მათ პირველებმა შემოიტანეს ტერმინი „ფემინიზმი”.

XX საუკუნის ევროპაში მიმდინარე ბურჟუაზიული რევოლუციების ტალღას ქალთა

გააქტიურება მოჰყვა. მანამდე ქალთა უფლებებისათვის ბრძოლა, მოძრაობაში

გადაიზარდა XIX საუკუნის 60-იანი წლებიდან. პირველ სტადიაზე ქალთა მოძრაობა

მიზნად ისახავდა პოლიტიკური უფლებების, ძირითადად საარჩევნო უფლების

მოპოვებას. ამ მოძრაობას სუფრაჟისტული მოძრაობა ეწოდება (ინგლისურად

“სუფფრაგე” არჩევნებში ხმის უფლებას ნიშნავს). XIX საუკუნის ბოლოდან XX საუკუნის

ოციან წლებამდე ქალებმა არჩევნებში ხმის უფლება მოიპოვეს ახალ ზელნდიაში,

ფინეთში, რუსეთში, დიდ ბრიტანეთში, ა.შ.შ-ში, გერმანიაში, ბელგიაში, კანადაში და ა.შ.

პოლიტიკურ დისკურსში ქალთა პრობლემების გადაჭრა შემდგომ პერიოდშიც

მსოფლიოს სხვა ქვეყნებშიც მეტად აქტიურად მიდინარეობდა. უნდა აღინიშნოს რომ

საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) იყო ერთერთი პირველი

ქვეყანა მსოფლიო ომ ქვეყნებს შორის, სადაც ქალებს ჰქონდათ არჩევნებში როგორც

127
ხმის მიცემის უფლება, ისე უფლება კენჭი ეყარათ და საქართველოს პირველი

რესპუბლიკის დამფუძნებელ კრების(ანუ პარლამენტის) შემადგენლობაში 5 ქალი იყო

არჩეული.

სპეციალურ ლიტერატურაში, ქალთა მოძრაობის ისტორიის ქრონოლოგიური

თავლსაზრისით რამდენიმე რევოლუციას გამოჰყოფენ. როგორც ავღნიშნეთ,

სუფრაჟისტულმა რევოლუციამ დააჩქარა ქალთა მიერ პოლიტიკური უფლების

მოპოვება, რის შედეგად ქალებმა შეძლეს აერჩიათ და არჩეულნი ყოფილიყვნენ

სახელმწიფოს წარმომადგენლობით ორგანოებში.

სექსუალურმა რევოლუციამ მოახდინა სექსუალურ სფეროში ზნეობრივი ნორმების და

ჩვეულებების ლიბერალიზაცია, დაანგრია ორმაგი მორალი და ქალებს მისცა

თვითდამკვიდრების საშუალება.

ქცევის რევოლუციამ ქალები გაათავისუფლა დამკვიდრებული პურიტანული

სიმკაცრისაგან ჩაცმაში, მოახდინა მოდის დემოკრატიზაცია, დაშვებული იქნა მოკლე

კაბები, შარვლები, შორტები, შესაბამისი აქსესუარებით, სიგარეტის მოწევა, „ სპირტიანი

“სასმელების მიღება. ქალებს მიეცათ მანქანის, თვითმფრინავის მართვის, სპორტში

მონაწილეობის, არმიაში, სამსახურის და სხვა უფლებები.

სამზარეულოს რევოლუციამ მოახდინა საოჯახო შრომის მექანიზაცია. პროდუქტების,

კონსერვების, ნახევარფაბრიკატების წარმოებამ ქალს გამოუთავისუფლა დრო

თვითგანვითარების და ოჯახის გარეთ საზოგადოებრივი საქმიანობისათვის.

დასაქმების რევოლუციამ (იგივე რევოლუცია სამუშაო ადგილებისთვის) შეცვალა

სამუშაო ძალის ხასიათი და ქალთა როლი ეკონომიკაში. პირველად ისტორიაში, 1937

წელს აშშ-ში, შრომის სამინისტროში შეიქმნა ქალთა დასაქმების დეპარტამენტი.

128
ლიბერალური ფემინიზმი

ფემინიზმის განვითარების ისტორიაში გამოყოფენ: პირველ, მეორე, მესამე და მეოთხე

ტალღას.

პირველი და მეორე ტალღის დროს განვითარებული იყო ლიბერალური ფემინიზმი,

მესამე ტალღის პერიოდში წარმოიშვა რადიკალური ფემინიზმი, თითოეულ ეტაპზე

მიმდინარეობდა ამ ორი ძირითადი მიმართულების დიფერენციაცია სხვადასხვა

ქვემიმდინარეობებად (მაგ. ლიბერალურ ფემინიზმში განვითარდა მარქსისტული,

სოციალისტური და ა.შ. ფემინიზმები).

ფემინიზმის პირველი ტალღის განვითარება იწყება XIX საუკუნის ბოლოდან და

გრძელდება მეორე მსოფლიო ომამდე, ამ დროს საფუძველი ჩაეყარა სქესთა შორის

იურიდიულ და პოლიტიკურ თანასწორობას, რომლის რეალიზაცია მოხდა შემდგომ

პერიოდში - XX საუკუნის პირველ ნახევარში. დიდი მიღწევები გაკეთდა არჩევნებში ხმის

მიღების თვალსაზრისით, თუმცა პოლიტიკურ-ძალაუფლებრივ სტრუქტურათა

საქმიანობაში ქვოტების შემოღება არ იყო პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე

პრაქტიკული გავლენის გარანტი. ფორმალური იურიდიული თანასწორობა

წინააღმდეგობაში მოდიოდა პოლიტიკური მოძრაობის მასშტაბებთან.

პირველი ტალღის აღზევების შემდეგ XX საუკუნის 40-იან წლებამდე დადგა აქტივობის

შენელების პერიოდი, ფემინისტებმა ყურადღება გადაიტანეს ქალის ტრადიციულ

როლებზე (დედა, დიასახლისი, ცოლი) და არა ფაქტიურად არსებულ უთანასწორობაზე.

ამიტომაც შემთხვევითი არ იყო, რომ ფემინიზმის მეორე ტალღა პროტესტის ფორმით

დაიწყო იმ პასიურობის და განუსაზღვრელობის წინააღმდეგ, რაც დომინირებდა წინა

პერიოდის ფემინისტურ მოძრაობაში. ძირითადი იდეები წარმოდგენილი იყო სიმონ დე

129
ბოვუარის წიგნში „მეორე სქესი” (1949 წ.) და ბეტი ფრიდანის „ქალურობის გამოცანაში”

(1963 წ.).

ამ ეტაპზე ქალთა მოძრაობის ძირითად მიზანს შეადგენდა პროტესტი ქალის

თვითრეალიზაციის წინააღმდეგ არსებული სოციალური ზღუდეებისადმი. ეს იყო

გადამწყვეტი „კომფორტული საკონცენტრაციო ბანაკის უფასო დიასახლისის ფუნქციის

ჩარჩოები”, ამიტომაც ლიბერალური ფემინიზმის აქტიურობა მიმართული იყო

განათლების მიღების უფლებებზე, კანონმდებლობაზე რეალურ გავლენაზე,

ხელისუფლების ორგანოებში სხვადასხვა დონეებზე არჩევის შესაძლებლობების

მიღებაზე. ამავე დროს ეძებდა შესაძლებლობებს, მამაკაცები საიჯახო საქმეების

გაძღოლაში, ბავშვთა აღზრდაში მონაწილეობის მიღებაში ჩაბმისათვის.

ლიბერალური ფემინიზმი ყოველთვის მოქმედებდა წარმომადგენლობითი

დემოკრატიის პრინციპებით, თავისი მასშტაბური მიზნებისათვის ის იყენებდა

საზოგადოების ტრადიციულ საშუალებებს: ქმნიდა ზეწოლის ჯგუფებს პოლიტიკურ

სტრუქტურებზე ზემოქმედებისთვის, იყენებდა ლობირების ტაქტიკას, მოითხოვდა

კორექტირებას სოციალურ პოლიტიკაში, განათლების პროგრამებში, მასობრივი

ინფორმაციის გამოხატულებებში და გენდერული თანასწორობისათვის აქტუალურ სხვა

სფეროებში.

1963 წელს ქალთა სტატუსის კომისიის მოხსენების საფუძველზე პირველად,

ოფიციალურ სამთავრობო დონეზე, ა.შ.შ. - ში აღიარეს ქალთა დისკრიმინაციის ფაქტი.

ამ პერიოდში გამოდის ბეტი ფრიდანის წიგნი „ქალურობის გამოცანა”, რომელმაც

გადატრიალება მოახდინა ამერიკელთა აზროვნებაში.

ბ. ფრიდანმა პირველად გამოააშკარავა და გაანალიზა ამერიკელი ქალის რეალური

ყოფა. მან სოციოლოგიური გამოკითხვით შეისწავლა 300 ქალი და გააკეთა

განზოგადებული დასკვნები, რომ საზოგადოების მიერ ქალისადმი მინიჭებული

130
„ჭეშმარიტი“ და „ბუნებრივი დანიშნულების“ (დედის, ცოლის, დიასახლისის) გამო

ამერიკელი ქალები ქვეცნობიერად უარს ამბობდნენ კარიერაზე და ქვეყნის სოციალურ

პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის მიღებაზე. ჭეშმარიტი ქალურობის მისტიკურ

სტერეოტიპზე ორიენტირების გამო ისინი გადაქცეულნი იყვნენ ინფანტილურ,

დამოკიდებულ არსებებად, რომელთაც წარმოდგენა არ ჰქონდათ თავიანთ

შესაძლებლობებზე.

ლიბერალი ფემინისტები: ელის როსი („ფემინისტური მოხსენებები: ადამსიდან

ბოვუარამდე“), ჯანეტ რიჩარდსი („სკეპტიკური ფემინიზმი”), სიუზან ოკინი („ქალები

დასავლეთის პოლიტიკურ აზროვნებაში”) ნატალი ბლიუსტოუნი („ქალები და

იდეალური საზოგადოება – პლატონის რესპუბლიკა და თანამედროვე მითები

გენდერზე”) მოითხოვდნენ ქალისა და მამაკაცის უფლებებისა და შესაძლებლობების

თანასწორობას. მათი აზრით, ამ პრობლემების გადასჭრელად საჭირო იყო მოცემულ

საზოგადოებაში სოციალურ-ეკონომიკური და იურიდიული რეფორმების გატარება.

1966 წელს შეიქმნა ა.შ.შ-ს ქალთა ნაციონალური ორგანიზაცია (NOW), რომლის

პირველი პრეზიდენტი ბეტი ფრიდანი იყო. დასაწყისში ეს ორგანიზაცია 300 წევრს

აერთიანებდა, ათი წლის შემდეგ კი 156 000 წევრს. ამ ორგანიზაციასთან ერთად შეიქმნა:

სამართლიანი მოქმედების ქალთა ლიგა, ქალთა ნაციონალური კრება, და სხვა

მრავალი ჯგუფი. ყოველივე ამან ქალთა მასობრივი მოძრაობის გაძლიერება

გამოიწვია, ოკეანის გადაღმიდან იმპულსი მალე გადმოეცა ევროპის განვითარებულ

ქვეყნებსაც, განსაკუთრებით, სკანდინავიის ქვეყნებს.

ნაციონალური ორგანიზაციების შექმნას თან სდევდა ფემინიზმის ფილოსოფიისა და

იდეოლოგიის ჩამოყალიბება. ეს ყოველივე კი შემდგომში გახდა ფემინიზმის

თეორიული ბაზა.

131
ფემინიზმის თეორიის ჩამოყალიბებამ გამოიწვია უნივერსიტეტებში ქალთა კვლევის

ინტერდისციპლინარული პროგრამების ინსტიტუციონალიზაცია, შეიქმნა ქალთა

კვლევის ცენტრები.

კითხვაზე, თუ როგორ დაესრულებინათ ქალთა დაქვემდებარება ფემინისტებმა ჯერ

დაიწყეს ბუნებრივი სუბორდინაციისა და ქალის დაქვემდებარებული სტატუსის თეორიის

კრიტიკა, შემდომში კი ხელისუფლების სტრუქტურების, პოლიტიკური, სოციალური და

კულტურული ინსტიტუტების და იდეოლოგიური ზემოქმედების მოდელების ანალიზისას

გენდერს დაუთმეს ცენტრალური ადგილი.

ლიბერალ-ფემინისტებს დიდი დამსახურება მიუძღვით სახელმწიფო პოლიტიკაში

პრაქტიკული ღონისძიებების გატარების საქმეში. მათ შექმნეს: პროფკავშირი, აქტივისტ

მეწარმეთა პროფესიონალ ქალთა კლუბები, აღმასრულებელ ხელისუფლებაში

სპეციალური სამსახურები. რამდენჯერმე შეიტანეს ცვლილებები ქვეყნის

კანონმდებლობაში, რითაც უზრუნველყვეს ქალთა დაშვება პროფესიონალურ და

ეკონომიკურ რესურსებთან.

გამოიყენეს რა ლობირების ტაქტიკა, ლიბერალმა ფემინისტებმა მიაღწიეს შთამბეჭდავ

შედეგებს; შეიქმნა მშენებლობის, განათლების, კრედიტების მიღების სფეროში

გენდერულ თანასწორობაზე დაფუძნებული საკანონმდებლო ბაზა. ათი წლის

განმავლობაში ქალთა პოლიტიკურმა აქტივობამ გამოიღო ის შედეგი, რომ გაიზარდა

იურისტების, ექიმების, მენეჯერების რაოდენობა ქალებს შორის. რეფორმირებულ

კანონმდებლობაში ნათლად იყო მითითებული, რომ სქესობრივი ნიშნის მიხედვით

ადამიანის უფლებების შეზღუდვა ეკონომიკური ან საგანმანათლებლო ან სხვა

საქმიანობის სფეროში უკანონოა და მას სასამართლო არეგულირებს.

აღმასრულებელ ხელისუფლებაში შეიქმნა სპეციალური სამსახურები ქალებთან

დაკაშირებით.

132
რადიკალური ფემინიზმი წარმოიშვა ა.შ.შ- სა და საფრანგეთში XX საუკუნის 60-იან

წლებში სტუდენტთა რევოლუციის საპასუხოდ. თუ ლიბერალური ფემინისტური

მოძრაობა მიმართული იყო ხელისუფლების საქმიანობისკენ და მოითხოვდა

რეფორმებს ზემოდან, რადიკალები წარმოიშვნენ აგილობრივ დონეზე (გრას-რუტს);

ანუ მოქმედება მიმართულია ქვემოდან ზემოთ. ისინი ხელმძღვანელობდნენ ლოზუნგით

„პირადული არის პოლიტიკური“ რითაც პირადული სახელმწიფო პოლიტიკის რანგში

აიყვანეს.

სიტყვა „თავისუფლების“ შემდეგ რადიკალი ფემინისტებისთვის მთავარ გამოთქმად

ცნობიერების ამაღლება“ იქცა, რაც ძირითადად გულისხმობდა სქესობრივი

ექსპლუატაციის საფუძველებში ჩაწვდომას.

რადიკალური ფემინიზმის პირველ თეორიულ ნაშრომად ფრანგი სიმონ დე ბოვუარის

ნაშრომი (1908-1986) „მეორე სქესი“ (1949 წ.) მიიჩნევა, რომლის პუბლიკაციამაც დიდი

ინტერესი გამოიწვია. იგი მრავალჯერ გამოიცა და დღესაც დიდი პოპულარობით

სარგებლობს, იქცა რა ფემინიზმის კვლასიკურ ნაშრომად.

ბოვუარი წიგნის დასაწყისშივე აცხადებს, რომ მამაკაცი თავის თავს „მეს“ უწოდებს. ქალს

კი „სხვას”. როგორ ხდება ქალი „სხვა“ ან „განსხვავებული“, ამის ანალიზს ბოვუარი

იძლევა წიგნის პირველი ნაწილის სამ თავში: „ბიოლოგია“, „ფსიქოანალიზი“.

„ისტორიული მატერიალურილიზმის თვალსაზრისი”. ბოვუარი აჩვენებს, რომ

ბიოლოგია აკეთებს ქალს და კაცს შორის საბაზისო განსხვავების იდენტიფიკაციას, ეს კი

საფუძველს უყრის კაცის და ქალის რეპროდუქციულ როლს. ავტორი არ უარყოფს

განსხვავების რეალურად არსებობას და მიიჩნევს, რომ ჩვენ, როგორც სოციალური

არსებები, ბიოლოგიურ ფაქტებს ვანიჭებთ ამა თუ იმ ღირებულებით მნიშვნელობას.

ბოვუარის აზრით, ბიოლოგია ვერ პასუხობს კითხვას თუ რატომ არის ქალი „,სხვა”,

„მეორე” ანუ „ის, რაც არის მისი სხეული”.

133
ბოვუარი უარყოფს ფროიდის ფსიქოანალიზს, რადგან ცივილიზაცია არ შეიძლება

აიხსნას, როგორც ჩაგვრის სუბლიმირებული სექსუალური იმპულსების პროდუქტი. ის

ფროიდისეულ ახსნას ქალთა განსხვავებულობის შესახებ არასრულყოფილს უწოდებს.

ბოვუარი არ იზიარებს ქალის სუბორდინაციის მარქსისტებისეულ ინტერპრეტაციას. ის

ეძებს ქალთა ყოფის ონთოლოგიურ ახსნას. ის ქალში ხედავს „,მეს” (,,თავის თავს”),

რომელსაც კაცი განსაზღვრავს, როგორც „სხვას”. კაცები თავიანთ თავს სუბიექტებად,

ქალებს კი ობიექტებად მიიჩნევენ.

ბოვუარი პირველად აყენებს საკითხს კულტურაში ფემინურის დათრგუნის შესახებ.

საერთოდ საზოგადოება განამტკიცებს მამაკაცურს, როგორც პოზიტიურ კულტურულ

ნორმას, ქალურს კი როგორც უარყოფითს და ნორმიდან გადახრას, როგორც

განსხვავებულს, „სხვას”. ამ ძალების მიერ კულტურული ნორმის ათვისება

სოციალიზაციის პროცესში ხდება. ბოვუარი ამას ამტკიცებს, აანალიზებს ბიოლოგიური -

ფილოსოფიური, ფსიქოანალიტიკური თეორიების და ლიტერატურული ნაწარმოებების

განხილვის მაგალითზე.

ძირითადი პრობლემები, რომლებსაც აანალიზებენ რადიკალი ფემინისტები, ქალის

სექსუალობას, დედობის და კვლავწარმოების (ბავშვთაყოლის) პრობლემებს ეხება. ეს

არჩევანი განპირობებულია გარკვეული მოსაზრებებით. ლიბერალურ ფემინიზმე მეტად

რადიკალი ფემინისტები ყურადღებას იმ ხერხებზე ამახველებენ, რომლის

საშუალებითაც მამაკაცები ცდილობენ ქალის სხეულის გაკონტროლებას. როგორი

ფორმითაც არ უნდა წარმოებდეს კონტროლი (კონტრაცეფციების შეზღუდვა,

სტერილიზაცია, აბორტების აკრძალვა, ძალადობა უშუალოდ ქალის მიმართ,

პორნოგრაფია, სექსუალური იძულება, გაუპატიურება, ცემა და სხვა), იგი

კონსტრუირებულია სპეციალური სახით. რადიკალებს მიაჩნიათ, რომ. რა ხარისხითაც

პიროვნება ვერ ფლობს ძალაუფლებას გააკონტროლოს საკუთარი სხეული, იმავე

ხარისხით იგი მოკლებულია. ადამიანურ უფლებებს.

134
რადიკალური ფემინიზმის წარმომადგენელთა პოლიტიკის და პრაქტიკული

საქმიანობის მთავარ მიზანს ქალის მიმართ ძალადობის აღკვეთა წარმოადგენს. ისინი

მიიჩნევენ, რომ ქალი ყოველთვის დამოკიდებული იქნება მამაკაცზე, სანამ არ იქნება

რეკონსტრუირებული და სახეშეცვლილი ქალთა ინტერესების სასარგებლოდ.

სექსუალობის თემა რადიკალური ფემინიზმი ცენტრალური თემაა. რამდენადაც,

სექსუალობაში მამაკაცის დომინირება და ძალთა დაქვემდებარება ნორმას

წარმოადგენს, იმდენად იქცევა ეს ნორმად ყველა დანარჩენ სოციალურ, ეკონომიკურ

თუ პოლიტიკური ცხოვრების სფეროებში.

1970 წელს გამოდის ქეით მილეთის წიგნი "სექსუალური პოლიტიკა“, სადაც

განვითარებულია თეზისი იმის შესახებ, რომ სქესებს შორის ურთიერთობა სექსუალურ-

პოლიტიკურია; მამაკაცების ძალაუფლება ქალებზე პოლიტიკურია.

1970 წელს გამოვიდა შულამის ფაიერსტოუნის წიგნი “სქესის დიალექტიკა”, სადაც

ავტორი ატარებს იდეას, რომ ბიოლოგიური განსხვავებანი აყალიბებენ ძალაუფლებრივ

ურთიერთობებს, ბატონობის და დაქვემდებარებულობის პრობლემებს.

რადიკალთა ამ ფრთის საქმიანობის შედეგად მოხდა ოჯახის დაგეგმვის მეთოდების

ოფიციალურად დანერგვა, კონტრაცეფციების და აბორტების ლეგალიზაცია.

რადიკალი ფემინისტი ადრიენა რიჩი („დაბადებული ქალად: დედობა როგორც

გამოცდილება და ინსტიტუტის“ ავტორი) ყურადღებას ამახველებს დედობის

პრობლემაზე. სხვადასხვა მონაცემების საფუძველზე მან აჩვენა, რომ თუ დედობამ

პიროვნების დონეზე შეიძლება მოიტანოს სიამოვნება და სიხარული, დედობის

ინსტიტუტი ქალს ასევე ანიჭებს დიდ პასუხისმგებლობას და მრავალნაირ შეზღუდვას.

ამის გამო მრავალი ქალი საზოგადოებისგან იზოლირებული ხდება, ეს კი მის

უფლებების შელახვაა.

135
ენ ოუკლი ნაშრომებში „საოჯახო საქმის სოციოლოგია” და „დიასახლისი” განიხილავს.

„მითს დედობის შესახებ”. ეს მითი მისი აზრით შედგება სამი იდეისაგან: ა) ბავშვებს

სჭირდება ბიოლოგიური და სოციალური დედა. ბ) პატარა ბავშვს სჭირდება სწორედ

დედის მზრუნველობა. გ) ბავშვს სჭირდება მხოლოდ ერთი მზრუნველი ადამიანი. ენ

ოუკლი სამივე იდეას უარყოფს და თავის მოსაზრებას ამტკიცებს პრაქტიკული

მაგალითებით.

ლიბერალი ფემინისტების ძალისხმევით რეფორმირებულ კანონმდებლობაში

გამოტოვებული იყო პრივატული სფერო, რის გამოც ქალის წინააღმდეგ ძალადობის

მრავალი ფორმა კონტროლის გარეშე დარჩა. რადგანაც რადიკალური ფემინისტები

კულტურის გავლენას სამართლებრივ სისტემაზე მიკროპოლიტიკის დონეზე ხსნიდნენ,

დიდ ყურადღებას უთმობდნენ ქალთა დისკრიმინაციის საკითხებს პიროვნების დონეზე:

ფსიქიურ და ფიზიკურ ძალადობას, სექსუალურ შეურაცხყოფას, გაუპატიურების,

პროსტიტუციის და პორნოგრაფიის საკითხებს.

1795 წელს გამოვიდა სიუზან ბრაუნმილერის წიგნი „ჩვენი ნების წინააღმდეგ“, სადაც მან

ყურადღება გაამახვილა გაუპატიურების პრობლემაზე და პურიტანულ ამერიკულ

საზოგადოებას პირადი შეურაცხყოფის მაგალითის სამსჯავროზე გამოტანა ასწავლა.

სასამართლოს წინაშე წარმდგარი შეურაცხყოფილი ქალი, სიძნელეებს აწყდება

იურიდიული პროცესის მხრიდან, რადგან პროცესს იგი ობიექტის როლში გამოჰყავს და

მის აზრს არავინ იზიარებს.

1979 წელს სამართლის პროფესორმა ქეთრინ მაკკინონმა გამოსცა წიგნი „მომუშავე

ქალთა სექსუალური შეურაცხყოფა“, სადაც ძალადობის პრობლემას განიხილავს

ძალაუფლებრივი სტრუქტურებისა და საზოგადოებრივი სფეროს გენდერული

იერარქიზაციის ფონზე.

136
1981 წელს, ანდრეა დვორკინმა წიგნში ,,პორნოგრაფია: მამაკაცები რომლებიც

ფლობენ ქალებს“, მოახდინა პორნოგრაფიის, როგორც სექსუალური დისკრიმინაციის

კულტურული პრაქტიკის კონცეპტუალიზაცია.

რადიკალურ ფემინიზმს გააჩნია უარყოფითი და დადებითი მხარეები. ძირითად

ნაკლოვანებად იმ სფეროს მკვლევარების ესენციალიზმი მიიჩნევა, რომელიც ხშირად

ბიოდეტერმინიზმში, სეპარატიზმში, ეგროცენტრიზმსა და უნივერსალიზმში გადადის.

მიუხედავად ამისა, რადიკალური ფემინიზმის დამსახურება დასავლეთის ქვეყნების

სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაში ძალზე დიდია; რადიკალურმა ფემინისტებმა

პირველებმა დაიწყეს ისეთ დახურულ თემებზე საუბარი როგორიცაა, კონტრაცეფცია,

სტერილიზაცია, აბორტები, სხვადასხვა რეპროდუქციული ტექნოლოგიები. აგრეთვე

ქალის წინააღმდეგ მიმართული ძალადობის პრობლემები, პროსტიტუცია, სექსუალური

შეურაცხყოფა, გაუპატიურება, ქალის ცემა და სხვა. მათ ქალის დისკრიმინაციის

აღნიშნული სახეები, როგორც პრობლემა სახელმწიფო პოლიტიკის დონეზე აიყვანეს.

ფემინიზმის ისტორიული შედეგები

ცალკეულ ქვეყნებში ფემინიზმის განვითარების საქმეში დიდი როლი შეასრულა ქვეყნის

სოციალურ ეკონომიკური განვითარების დონემ, ქვეყანაში არსებულმა პარტიულმა

სისტემებმა, პროფკავშირების სიძლიერემ, აღმასრულებელი ხელისუფლების,

საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების თავისებურებებმა, მოსახლეობის

განათლების დონემ და სხვა ფაქტორებმა. ფემინიზმს ქალთა მოძრაობის განვითარება

მოჰყვა. ქალთა მოძრაობამ კი თავის მხრივ მრავალ ქვეყანაში მოახდინა ფემინიზმის

პოლიტიზაცია. გამოყოფენ ფემინისტური მოძრაობის რამდენიმე მოდელს: ამერიკული,

ქალთა მოძრაობის ზეწოლის ჯგუფის, მემარცხენე იდეოლოგიის მქონე ბრიტანული

137
ფემინიზმის, შვედური - სახელმწიფო ფემინიზმის, გერმანული -– შერეული ტიპის და

პარტიებზე ორიენტირებულ ფრანგულ მოდელს.

ქალთა ფემინისტური მოძრაობის ამერიკული მოდელი ემყარება დეცენტრალიზებულ,

პლურალისტურ და ღია პოლიტიკურ სისტემას, სადაც სამართალი ორიენტირებულია

მოქალაქეთა ინდივიდუალური ნმუფლებების დაცვაზე. პარტიები და პროფკავშირები

შედარებით უფრო ნაკლებ როლს თამაშობენ, ვიდრე ევროპის ქვეყნებში.

ქალთა ზეწოლის ჯგუფის მოქმედების შემდეგი ფორმებია: ა) მიტინგების, მარშების,

დემონსტრაციების მოწყობა პროფესიონალ ქალთა მიერ. ბ) სამოქალაქო უფლებების

დასაცავად სასამართლოს სფეროში მუშაობა. გ) ლობირება: სპეციალიზირებული,

საკანონმდებლო პროექტების წარდგენა, არსებული კანონმდებლობის ექსპერტიზა. დ)

ლიდერების მომზადება და მათი განათლება (სემინარები, ლექციები, ტრენინგები და

სხვ.)

ბრიტანულმა ფემინიზმმა ვერ მიაღწია განვითარების ა.შ.შ-ს დონეს თავისი

მასშტაბურობით და პოლიტიკური შედეგებით. ამ მოდელს ახასიათებს ფრაგმენტაცია

და იდეოლოგიური ენთუზიაზმი. მათი მუშაობა აქტიურია პარტიის და პროფკავშირების

ფარგლებში. ბრიტანულ ფემინიზმს უფრო მეტი მიღწევები აქვს შემეცნების

განვითარებაში, ვიდრე პოლიტიკური სისტემის დონეზე. ამას თავისი ახსნა მოეძებნება.

ბრიტანული ფემინისტური დაჯგუფებების ყურადღების ფოკუსი ძირითადად

გადატანილი იყო ცხოვრების სტილის შეცვლაზე, რისთვისაც სამოციანი წლების

ბოლოდან წარმოიშვა მრავალრიცხოვანი კრიზისული ცენტრები, კლინიკები

ცალკეული პროფესიის ქალთა გაერთიანებანი. ბრიტანეთის პოლიტიკური სისტემები

უფრო მეტად დახურულია და ეს გარკვეულად ზღუდავს ლობირების შესაძლებლობებს,

მით უმეტეს, რომ ბრიტანეთში იგრძნობა რესურსების ნაკლებობა.

138
ბრიტანეთის პოლიტიკური სისტემა ცენტრალიზებული და მეტად ტრადიციულია.

პოლიტიკა მუშაობს ნეოკორპორატიულობის, ეკონომიკური ჯგუფების ზეწოლის

გავლენით. პოლიტიკური საკითხების გადაწყვეტაში პარტიებია მთავარი სუბიექტები.

სასამართლოები გამოხატავენ სახელმწიფოს ინტერესებს უფრო მეტად, ვიდრე

ინდივიდუალურ უფლებებს.

სახელმწიფო ფემინიზმის მოდელი განვითარდა შვედეთში, ამ ქვეყნის პოლიტიკური

სისტემა წარმოადგენს კონსენსუსის მოდელს, რომელიც ითვალისწინებს მოქალაქეთა

ინტერესებს. თვით სახელმწიფო პოლიტიკაში დევს ქალთა თანასწორუფლებიანობის

საკითხი, ამიტომ ორგანიზებული ქალთა მოძრაობა არ არსებობს, სამაგიეროდ,

სახელმწიფო ინსტიტუციაში მოქმედი კომისიები ფართოდ თანამშრომლობენ

სამოქალაქო საზოგადოებასთან, ტრადიციული ქალთა მოძრაობა ძირითადად

განვითარდა პარტიებში, პოლიტიკურ ინსტიტუტებში, ალტერნატიულ სტრუქტურებში,

პროფკავშირებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციებში. მთავრობა ქალთა საკითხებზე

რეაგირებას ზეწოლის გარეშე ახდენს.

ფრანგული ფემინიზმის მოდელი ორიენტირებულია პარტიებზე. აქცენტი გადატანილია

არჩევნებზე. ქალთა მოძრაობა სუსტი და დისპერსულია, ისინი ტენდენციურად

ეყრდნობიან მემარცხენეებს (სოციალისტურ პარტიას), მოძრაობა აქტიურ საქმიანობას

ეწევა პარტიულ სფეროში. ლობირებას არ მოაქვს შედეგები, თანაც ხელს უშლის

მოძრაობის განვითარებას, ხშირად რეპრესიული მეთოდებითაც. ამიტომ მოძრაობა

ვითარდება პარტიის შიგნით.

გერმანული ფემინიზმის მოდელი არის სამი, პარტიებზე ორიენტირებული,

არაფორმალური მოქმედების და ინტერესების ჯგუფების მოდელების შერწყმა.

გერმანიაში არსებობს ქალთა ძლიერი მოძრაობა განვითარებული ინფრასტრუქტურით.

დასაწყისში ჭარბობდნენ არასამთავრობო ორგანიზაციები, შემდეგ ჩამოყალიბდნენ

სტრუქტურული ორგანიზაციები, შემდეგ ეტაპზე გამოჩნდნენ ინტერესთა ჯგუფები,

139
რომლებიც ლობირებით დაკავდნენ. გერმანიის ქალთა მოძრაობას აქვს

დეცენტრალიზებული სტრუქტურა. პარტიებსა და პროფკავშირებში ქალთა

ორგანიზაციები არ არიან ინტეგრირებული ერთიან მოძრაობაში, მაგრამ

თანამშრომლობენ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან. გერმანიის სახელმწიფო

სტრუქტურების უნარი განახორციელონ ესა თუ ის პოლიტიკა შეგვიძლია შევაფასოთ,

როგორც საშუალო ხარისხის (საფრანგეთისგან განსხვავებით, სადაც მაღალი ხარისხია,

ა.შ.შ-ში კი დაბალი) . საზოგადოების მიღწევადობა გადაწყვეტილების მიღებაზე

ხასიათდება საშუალო დონით (ნაკლები ვიდრე აშშ-ში, მეტი ვიდრე საფრანგეთში).

ოპოზიციური მოძრაობები არის ძალიან სუსტი, ფუნქციონალურ სუბტიტულად გამოდიან

კონსერვატიული პარტიები. საზოგადოებრივ მოძრაობას შეუძლია იმუშაოს ყველა

სფეროში, ამიტომ ქმნის მრავალსტრუქტურულ მოდელს.

ქალთა მდგომარეობის გაუმჯობესებაში პოსტინდუსტრიული ქვეყნების გარდა დიდი

როლი მიუძღვის საერთაშორისო ორგანიზაციებს. თვით გაეროში არსებობს

სპეციალური სამსახურები, რომლებიც ამ მიმართულებით საქმიანობენ. თავისი

არსებობის პირველი ეტაპზე (პირველი სამი ათწლეულის განმავლობაში) გაეროს

საქმიანობა მიმართული იყო ოფიციალური დოკუმენტაციის შემუშავებაზე, რომელიც

ეხებოდა ქალთა იურიდიულ და სამოქალაქო უფლებებს და ამ დოკუმენტების

პრაქტიკულად განხორციელების შეფასებას. მეორე ეტაპი მიეძღვნა ქალთა

მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის ახალი სტრატეგიების ძიებას. ეს გამოიხატა

საერთაშორისო კონფერენციების ჩატარებასა და კონკრეტული მოქმედების გეგმების

შემუშავებაში.

კომისია ქალთა სტატუსის შესახებ შეიქმნა ეკონომიკურ და სოციალურ საბჭოსთან 1946

წლის 21 ივნისს მეთერთმეტე რეზოლუციის საფუძველზე, ქალთა უფლებების სფეროში

საბჭოსთვის მოხსენებებისა და რეკომენდაციების მომზადების მიზნით. მისი მანდატი

გაფართოვდა 1987 წელს უშიშროების საბჭოს მიერ 1987/22 რეზოლუციით. 1995 წლის

140
პეკინის კონფერენციის შემდეგ გენერალურმა ასამბლეამ დაივალა კომისიის

კონფერენციის პროგრამის განხორციელებაზე მონიტორინგი და გენდერის დანერგვა

გაეროს საქმიანობაში. 1996 წელს გაეროს ეკონომიკურმა და სოციალურმა საბჭომ

თავის რეზოლუციაში 1996/6 მოდიფიცირება გააკეთა ქალთა სტატუსის შესახებ კომისიის

მიერ მითითებების მიცემის პირობებში. კომისიის მუშაობა შეფასებული იქნა

გენერალური ასამბლეის სპეციალურ სესიაზე, რომელიც „,პეკინი +5“ სახელით არის

ცნობილი.

ქალთა სტატუსის კომისიისა და ქალების წინააღმდეგ ყველა ფორმის დისკრიმინაციის

აღმოფხვრის კომიტეტის (CEDAW) მომსახურებაზე პასუხისმგებელია ქალთა

დაწინაურების მოძრაობა ან ქალთა განვითარების განყოფილება (DAW). მას აკისრია

ფუნქციონალური როლი გაეროს სისტემაში გენდერული საკითხების კოორდინირებასა

და მათ ძირითად მიმართულებებში ჩართვაზე. იგი ასრულებს სამდივნოს ფუნქციას

გაეროს მსოფლიო კონფერენციებზე.

კომისია ქალთა სტატუსის შესახებ მუშაობის დაწყებისას შედგებოდა 15 წევრისგან.

ამჟამად შედგება 45 წევრისგან, რომლებიც 4 წლით ირჩევიან. წევრები ინიშნებიან

მთავროებების მიერ შემდეგი თანამიმდევრობით: 13 – აფრიკის, 11 – აზიის, 4 –

აღმოსავლეთ ევროპის, 9 - სამხრეთ ამერიკის და კარიბის ზღვის, 8 – დასავლეთ ეროპის

ქვეყნებიდან. კომისია ყოველწლიურად 10 დღის განმავლობაში იკრიბება სამუშაო

შეხვედრებზე.

მეხიკოს კონფერენცია ჩატარდა 1975 წელს. ეს წელი გაერომ ქალის საერთაშორისო

წლად გამოაცხადა. მიზანი მდგომარეობდა: ქალთა დისკრიმინაციის პრობლემისადმი

ყურადღების მიპყრობაში, რადგან ეს პრობლემა – ქალთა დისკრიმინაცია –

გადაუწყვეტელი რჩება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში. ამ კონფერენციის ინიციატივით

და მოთხოვნით გაერომ შემდგომი ათწლეული ქალებს მიუძღვნა.

141
კონფერენციაზე მიღებული იქნა გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ დამტკიცებული

დოკუმენტი – მოქმედების გეგმა. გეგმაში მოცემული იყო ქალთა პრობლემებთან

დაკავშირებული სამი მთავარი საკითხი:

• სრული გენდერული თანასწორობა და სქესის ნიშნის მიხედვით დისკრიმინაციის

ლიკვიდაცია;

• განვითარების პროცესში ქალთა ჩაბმა და მათი ამ პროცესში სრულუფლებიანი

მონაწილეობა;

• ქალთა წვლილის გაზრდა მსოფლიოში მშვიდობის განმტკიცებისათვის.

მოქმედების გეგმით განსაზღვრული იქნა პროგრამა-მინიმუმი 1980 წლამდე, მისი

მთავარი მიზანი იყო ქალთა განათლების, დასაქმების, პოლიტიკური საქმიანობის,

ჯანდაცვის, საცხოვრებლით უზრუნველყოფის, კვების და ოჯახის დაგეგმვის

პრობლემების გადაჭრა. კონფერენციის პარალელურად ჩატარდა არასამთავრობო

ორგანიზაციების ფორუმი, სადაც მონაწილეობა 4 000-მა მონაწილემ მიიღო.

ამ კონფერენციის უდიდეს მნიშვნელობა იმაში მდგომარეობს, რომ ათწლეულის

ბოლოს გაეროს წევრი 127-ზე მეტი ქვეყანა გამოეხმაურა მოწოდებას, შეექმნათ რაიმე

ფორმით, ქალთა მგომარეობის გაუმჯობესების ნაციონალური მექანიზმები და

ინსტიტუტები, პოლიტიკის შემუშავების და კვლევების ჩატარების პროგრამები.

1975 წლის მსოფლიოს კონფერენციას შედეგად მოჰყვა კონკრეტული ნაბიჯები. შეიქმნა

ორი ორგანო გაეროში: გაეროს განვითარების ფონდი ქალთათვის (UNIFEM) და

გაეროს ქალთა წინსვლის კვლევისა და ტრეინინგის საერთაშორისო ინსტიტუტი

(INSTRAW).

გაეროს ქალთა განვითარების ფონდი დაარსდა გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ

1976 წელს ქალთა პროგრამების განვითარების მხარდასაჭერად. ის დასაწყისში ქალთა

142
დეკადის ვოლუნტარისტული ფონდის სახელით წარმოიშვა, განვითარებად ქვეყნებში

ქალთა ცხოვრების დონის გაუმჯობესების მიზნით. გარდა ამისა, მის ძირითად მიზანს

შეადგენდა განვითარების პროგრამებში ქალთა დაწინაურების ტექნიკური და

ფინანსური მხარდაჭერა.

1985 წელს ფონდი გახდა ავტონომიური ერთეული გაეროს განვითარების

პროგრამებთან (UNDP) და დაერქვა გაეროს განვითარების ფონდი ქალთათვის

(UNIFEM)სახელი. მას ხშირად იხსენიებენ როგორც ხიდს საერთაშორისო

ორგანიზაციებს, პოლიტიკის შემქმნელებსა და უუფლებო ქალებს შორის. მისი მთავარი

მიზანია განვითარებადი მსოფლიოს ქალთა დაცვა.

ამჟამად ფონდი ათ რეგულარულ ოფისში მუშაობს და მისი პრიორიტეტული

სფეროებია: ვაჭრობა და მრეწველობა, კრედიტი, მეცნიერება და ტექნოლოგია,

სოფლის მეურნეობა და სურსათის უსაფრთხოება, პოლიტიკის შექმნა და ნაციონალური

დაგეგმვა.

გლობალური მასშტაბით ფონდი ყურადღებას ამახვილებს შემდეგ საკითხებზე:

საერთაშორისო პოლიტიკაში გენდერის ჩართვა, დევნილები და ადგილნაცვალი

პირები, ქალთა მიმართ ძალადობა, ადამიანური უფლებები, გლობალური

მართველობა და გარემო. ფონდმა უკანასკნელ ხანს დაარსა ადამიანის უფლებების

პროგრამა, რომლის მიზანია ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ქალთა ორგანიზაციების

გაძლიერება.

გაეროს ქალთა წინსვლის კვლევისა და ტრენინგის საერთაშორისო ინსტიტუტი

(INSTRAW) დაარსდა 1975 წელს გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ, ქალთა

პირველი მსოფლიო კონფერენციის რეკომენდაციით, როგორც ავტონომიური

ერთეული გაეროს სისტემის შიგნით. მას მიეცა მანდატი ჩაეტარებინა კვლევა,

ტრეინინგები და საინფორმაციო სამუშაოები ქალის, როგორც მდგრადი განგითარების

143
ცენტრალური აგენტის შესახებ. ეს ინსტიტიუტი განთავსდა დომინიკის რესპუბლიკაში

ქალაქ სანტა დომინგოში.

ინსტიტუტი თანამშრომლობს მთავრობებთან, გაეროს სააგენტოებთან, კვლევით

ინსტიტუტებთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან და სხვა ერთეულებთან.

ქალთა მდგომარეობის შესახებ მეორე მსოფლიო კონფერენცია კოპენჰაგენში 1980

წელს ჩატარდა, რომლის მთავარ მიზანს შეადგენდა 1975 წლის კონფერენციაზე

მიღებული მოქმედებების გეგმის შესრულების ანალიზი და შეფასება. გაეროს 145

მონაწილე ქვეყნის წარმომადგენლები მივიდნენ დასკვნამდე რომ მიღწეულია

უმნიშვნელოვანესი პროგრესი ქალთა მდგომარეობის გაუმჯობესების საკითხში.

კონფერენციაზე დიდი ყურადღება დაეთმო გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ 1979

წლის დეკემბერში მიღებული კონვენციას ,,ქალის მიმართ ყველა ფორმის

დისკრიმინაციის აღმოფხვრის შესახებ“. 2001 წლის 10 მაისის მონაცემებით ამ

კონვენციაზე ხელი აქვს მოწერილი 168 გაეროს წევრ ქვეყანას. კონვენცია რატიფიკაციის

შემდეგ წევრებს ავალდებულებს ერთი წლის განმავლობაში და შემდგომ ყოველ ოთხ

წელიწადში წარმოადგინონ მოხსენება კონვენციაში მოცემული პუნქტების შესრულების

მდგომარეობის შესახებ. კონვენციამ აღიარა ფაქტი, რომ იურიდიულ უფლებებსა და

ქალთა მიერ ამ უფლებების გამოყენების შესაძლებლობათა შორის შეუსაბამობა

არსებობს.კონფერენციაზე მოქმედების გეგმაში დასახელდა რიგი ფაქტორები,

რომლებიც იწვევდნენ ცდომილებას იურიდიულ და რეალურ უფლებებს შორის:

• მამაკაცთა არასაკმარისი მონაწილეობა საზოგადოებაში ქალთა როლის

ასამაღლებლად;

• პოლიტიკური ნების არარსებობა, ან არა საკმარისი პოლიტიკური ნება;

• საზოგადოების განვითარებაში ქალთა მიერ შესრულებული სამუშაოს

(წვლილის) დაუფასებლობა;

144
• დაგეგმვის დროს ქალთა იგნორირება;

• ქალთა არა საკმარისი რაოდენობა ხელმძღვანელ პოსტებზე;

• მომსახურეობის დაბალი დონე, რაც ხელს უწყობს ქალთა მონაწილეობას ქვეყნის

საზოგადოებრივ ცხოვრებაში: კოოპერატივები, საბავშვო ბაგები,ბაღები, საკრედიტო

სამსახურები;

• საფინანსო რესურსების საყოველთაო უკმარისობა;

• ქალთა მიერ თავიანთი შესაძლებლობების გაუთვითცნობიერება.

მესამე მსოფლიო კონფერენცია ქალთა მდგომარეობის შესახებ ჩატარდა 1985

წელსქალაქ ნაირობში ქალთა ათწლედის მიღწევების შესაფასელად. თხუთმეტი ათასმა

არასამთავრობო ორგანიზაციის წარმომადგენელმა მონაწილეობა მიიღო

პარალელურად გამართულ ფორუმში. ფორუმმა აღნიშნა, რომ კონფერენციამ სათავე

დაუდო მსოფლიო ფემინიზმის განვითარებას. ქალთა მოძრაობა, რომელიც მეხიკოს

კონფერენციის გაყოფილი იყო პოლიტიკური და ეკონომიკური რეალობებით,

ნაირობის დროს გაერთიანდა ლოზუნგით ,,თანასწორობა, განვითარება და მშვიდობა“.

კონფერენციაზე წარმოდგენილი მოხსენებებიდან გამოაშკარავდა, რომ ქალთა

მდგომარეობა ძალზე არასახარბიელოა განვითარებად ქვეყნებში. ამიტომ ამ

მიმართულებით შემუშავდა 2000 წლამდე განსახორციელებელი პერსპექტიული

სტრატეგიები, რაც კონფერენციის მონაწილე 157 გაეროს წევრი ქვეყნის

წარმომადგენელმა ერთხმად მიიღო. ამით დაიწყო ახალი ეტაპი გენდერული

თანასწორობისათვის ბრძოლაში. მიღებულ დოკუმენტში გათვალისწინებული იყო

გენდერული თანასწორობისათვის ბრძოლა ნაციონალურ დონეზე. მთავრობებს უნდა

განესაზღვრათ თავისი პრიორიტეტები, რომლებიც დაფუძნებული იქნებოდა

განვითარების სტრატეგიებსა და რესურსების არსებობაზე.

ყურადღება გამახვილდა შემდეგ საკითხებზე:

145
• კონსტიტუციისა და კანომდებლობის სრულყოფის საკითხი;

• სოციალურ პროგრამებში ორივე სქესის წარმომადგენლობის თანაბარი

მონაწილეობა;

• პოლიტიკურ ცხოვრებასა და გადაწყვეტილების მიღებაში თანაბარი

მონაწილეობის მიღება.

გარდა ამისა ნაციონალურ ღონისძიებებში განსაკუთრებით აღინიშნა მშვიდობის

განმტკიცების საქეში ქალთა მონაწილეობის მხარდაჭერა და მძიმე სიტუაციებში მყოფ

ქალთათვის დახმარების აღმოჩენა.

მიუხედავად იმისა, მეხიკოს და ნაირობის კონფერენციებმა მნიშვნელოვანი როლი

შეასრულა ქალთა დისკრიმინაციის წინააღმდეგ ბრძოლის საქმეში, მაინც

უყურადღებოდ რჩებოდა სქესობრივი უთანასწორობის სტრუქტურული საფუძვლები:

დადგა ქალთა უფლებების და შესაძლებლობების გაფართოების საჭიროება, რათა მათ

შესძლებოდათ თავიანთი პრიორიტეტებისა და ღირებულებების წინ წამოწევა

მამაკაცებთან თანაბარ-პარტნიორულ და გადაწყვეტილების მიღების ყველა დონეზე.

ქალთა დისკრიმინაციის აღმოფხვრის კომიტეტი ჩამოყალიბდა 1982 წელს

გენერალური ასამბლეის მიერ ქალთა დისკრიმინაციის ყველა ფორმის

აღმომფხვრელი კონვენციის (CEDAW, იგივე „ ქალთა კონვენციის“) მიღების შემდეგ.

კომიტეტის მიზანია ქალთა კონვენციის შესაბამისობაზე მონიტორინგის ჩატარება.

კომიტეტი შედგება 23 ექსპერტისაგან იმ სფეროებში, რომლებსაც კონვენცია ეხება.

ექსპერტებს ირჩევენ კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოები 4 წლის ვადით.

გადაწყვეტილების პროცესში ქალების მონაწილეობის აუცილებელობის აღიარებას

მიეძღვნა გაეროს რამდენიმე კონფერენცია, რომლებიც ჩატარდა განვითარების

სხვადასხვა ასპექტების მიხედვით: გეოგრაფიული გარემოს (1998), ადამიანის

146
უფლებების (ვენა 1999). ხალხთმოსახლეობის და სოციალური განვითარების (კაირო

1994) და სხვა.

გენდერული თანასწორობის ბრძოლის საქმეში დიდი როლი მიუძღვის 1995 წელს ქ.

პეკინში ჩატარებულ მსოფლიოს კონფერენციას. ამ კონფერენციაზე ქალების

ყურადღება მიეპყრო სქესის კონცეფციას, საზოგადოების სტრუქტურის და ქალებსა და

მამაკაცებს შორის ურთიერთობების გადაფასებას. მხოლოდ საზოგადოების და

ინსტიტუტების ფუნდამენტალური რესტრუქტურიზაციის საფუძველზე გახდა

შესაძლებელი, ყველა სფეროში მამაკაცებთან ერთად თანაბარი პარტნიორის რანგში

მუშაობა.

კონფერენციის მონაწილეებმა ერთხმად მიიღეს პეკინის დეკლარაცია და მოქმედების

გეგმა, რაც აფართოებდა ქალთა უფლბებსა და მოქმედების შესაძლებლობებს XXI

საუკუნის მიჯნაზე.

მოქმედების გეგმაში მოცემულია 12 უმნიშვნელოვანესი მიმართულება ქალთა

უფლებების გაუმჯობესებისთვის:

• ქალი და სიღარიბე

• განათლება და პროფესიული მომზადება

• ქალები და ჯანდაცვა

• ძალადობა ქალის მიმართ

• ქალები შეიარაღებულ კონფლიქტში

• ქალები და ეკონომიკა

• ქალთა მონაწილეობა დირექტიულ ორგანოებსა და გადაწყვეტილების მიღების

პროცესში

147
• ქალთა მდგომარეობის გაუმჯობესების ინსტიტუციონალური მექანიზმები

• ქალთა უფლებები

• ქალები და მას მედია

• ქალი და გარემო

• გოგონები

შეუერთდნენ რა პეკინის მოქმედების გეგმას, მთავრობებმა აიღეს ვალდებულება

ჩაერთოთ გენდერული ასპექტი ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტში, სტრატეგიებში,

დაგეგმვაში და გადაწყვეტილების მიღების სხვა პროცესებში.

გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ მოუწოდა სახელმწიფოებს, გაეროს სტრუქტურებს,

საერთაშორისო ორგანიზაციებს, არასამთავრობო ორგანიზაციებს და კერძო სექტორს

მიეღოთ სათანადო ზომები ამ რეკომენდაციების შესასრულებლად, თვითონ გაეროს

სტრუქტურებში ქალის სტატუსის გაძლიერებაზე კოორდინირებულ ორგანოებს მიეცათ

ახალი ფუნქცია: ყველა ინსტიტუტსა და პროგრამებში გენდერული კომპონენტების

დანერგვის შესახებ. გაეროს გენერალურმა მდივანმა დანიშნა სპეციალური მრჩეველი

გენდერულ საკითხებში, რომლის მოვალეობაში შედის გენდერული კომპონენტის

გათვალისწინება გაეროს მოღვაწეობის ყველა სფეროში. გაეროს დაევალა პეკინის

კონფერენციის მოქმედების გეგმის განხორციელების კონტროლი.

პეკინის კონფერენციას დიდი წარმატებები ხვდა წილად. ის იყო ყველაზე მასშტაბური,

კონფერენციის მუშაობაში მონაწილეობას იღებდა 17 000 დელეგატი 189 ქვეყნიდან და

ფორუმზე კი 47 000 მონაწილე არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან.

პეკინის კონფერენციის შემდეგ გაეროს კომისია ქალთა სტატუსის შესახებ

ახორციელებდა: კონტროლს ქვეყნების მიერ მოქმედების გეგმის უმნიშვნელოვანესი

პუნქტების შესრულების საკითზე. განხილული იქნა ნაციონალური პროგრამები,

148
რომლებიც მომზადდა გაეროს 116 წევრი და 2 დამკვირვებელი ქვეყნის მიერ, ჩატარდა

5 რეგიონული შეკრება ბანკოკში (1999 წლის სექტემბერი), ადის აბებაში (1999 წლის

ნოემბერი), ბეირუთში (1999 წლის დეკემბერი), ჟენევაში (2000 წლის იანვარი), ლიმაში

(2000 წლის თებერვალი).

გაეროს გენერალური ასამბლეის სპეციალური სესია ,,ქალები 2000 წელს“,

თანასწორობა ქალებს და მამაკაცებს შორის, განვითარება და მშვიდობა XXI საუკუნეში“,

ცნობილი სახელწოდებით „პეკინი+5“ ჩატარდა 2000 წლის 5-9 ივნისს ნიუ იორკში. სესიამ

განიხილა გენდერული თანასწორობის რეალიზაციის საკითხი და დასახა მომავალი

მუშაობის ამოცანები.

პეკინის მოქმედების გეგმის ან ,,პეკინის პლატფორმის“ ძირითადი მიმართულებების

განხორციელების შესახებ მასალების მოძიება შეიძლება ინტერნეტში გაეროს საიტზე

“women watch”; (http://www.un.org/women watch/Law).

კითხვები და დავალება

- ფემინიზმის რომელი სახეა თქვენთვის ყველაზე მისაღები? რომელი სახეა მიუღებელი?

რატომ?

- საქართველოს პირობებში ფემინიზმის რომელი სახეა პერსპექტიული? რატომ?

- რა უშლის ხელს ფემინიზმის განვითარებას საქართველოში?

- შეაფასეთ ფემინიზმის კონკრეტული შედეგები პოსტინდუსტრიულ, ინდუსტრიულ და

განვითარებადი ქვეყნების მაგალითზე.

- თქვენი აზრით საქართველოში ქალთა მოძრაობის გაძლიერებისათვის რომელი

სფეროს განვითარებაა საჭირო: სახელისუფლებო (აღმასრულებელი,

149
საკანონმდებლო, სასამართლო), სამოქალაქო საზოგადოება, აკადემიური სფერო, თუ

მასმედია? რატომ?

გენდერული კვლევა (გენდერის თეორია) - ინტერდისციპლინარული დარგი

გენდერის თეორიამ (გენდერულმა კვლევამ), როგორც მეცნიერულმა დარგმა

განვითარება დაიწყო XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან, მას შემდეგ რაც ფილოსოფიურმა

და ზოგად ჰუმანიტარულმა აზროვნებამ გამოხატა ახალი დამოკიდებულება ადამიანის

არსის, მნიშვნელობის, ადამიანის ყოფიერების სივრცითი და დროითი განზომილების,

სქესთა შორის ურთიერთობის, სექსუალობისა და საერთოდ ქალთა საკითხებთან

მიმართებაში.

განვითარებული (პოსტინდუსტრიული და ინდუსტრიული) საზოგადოების ყველაზე

აქტუალურმა პრობლემებმა (პიროვნების თავისუფლება, თვითშეგნება, ძალაუფლება,

ძალადობა) ინდივიდის სქესობრივ იდენტიფიკაციასა და, შესაბამისად, სოციალური

როლების პრობლემატიკაში ჰპოვეს ასახვა. ყოველივე ამან, პრაქტიკულად,

საზოგადოების სოციალურ ტრანსფორმაციას ჩაუყარა საფუძველი.

გენდერული თეორია მოხვდა თანამედროვე საზოგადოებათმცოდნეობის “ცხელ

წერტილში“, რადგან მასში აისახა შემეცნების თეორიის მრავალი მიმართულება.

ყოველივე ამის გამო, გენდერული კვლევა მეცნიერებათა სისტემაში

ინტერდისციპლინარულ თეორიულ მიმართულებად იქცა.

მეცნიერებათა ქსელი, რომელიც ჩართულია გენდერულ კვლევებში მეტად ფართოა:

ფილოსოფია, სოციოლოგია, ფსიქოლოგია, ანტროპოლოგია, გეოგრაფია, ისტორია,

ეკონომიკა, დემოგრაფია, პოლიტოლოგია, ფილოლოგია, სოციალური ლინგვისტიკა,

სემიოტიკა, ეთნოგრაფია, კულტურულოგია და სხვა.

150
გენდერის დეფინიციაში არ არსებობს ერთიანი მიდგომა, ამიტომ შევეცდებით

წარმოვადგინოთ სხვადასხვა მეცნიერის აზრი:

„გენდერი“ ინგლისური ენიდან გავრცელებული ტერმინია. ამ სიტყვას ორმაგი

დატვირთვა აქვს: გამოხატავს ბიოლოგიურ სქესს (გრამატიკაში) და აქვს სქესის

სოციალური მნიშვნიშვნელობაც. იგი ბიოლოგიური სქესისაგან განსხვავებით

განიხილება, როგორც საზოგადოების სოციალური სტრუქტურის საბაზისო

განზომილება.

„გენდერი სხვა მახასიათებლებთან (კლასი, ასაკობრივი, ეთნიკური და სხვა სტრუქტურა)

ერთად განსაზღვრავს საზოგადოებრივი სისტემის ორგანიზაციას.

კოლინზის მიხედვით, გენდერს აქვს ორი განსაზღვრება:

ა) (საერთო მნიშვნელობა) – განსხვავებანი ქალს და კაცს შორის (ბიოლოგიური)

ანატომიური სქესის მიხედვით;

ბ) (სოციოლოგიური მნიშვნელობა) – ადამიანთა სოციალური დაყოფა, ხშირად

დაფუძნებული ანატომიურ სქესზე, თუმცა მათი თანხვედრა არ არის აუცილებელი.

„გენდერი“ არის სოციალური რეპრეზენტაციების ერთობლიობა და არა ბუნებით

მინიჭებული თვისება.

„გენდერი“ სქესის კულტურული ნიღაბია. ის რასაც ვფიქრობთ სექსზე ჩვენი სოციო-

კულტურული წარმოდგენების ფარგლებში, ის რაც გახდა სქესი მისი სოციალიზაციის

პროცესში.

(სქემა, ნახაზი)

ჯ.ლორბერის აზრით „სხვა სოციალური ინსტიტუტების მსგავსად გენდერი გამოავლენს

უნივერსალურ თვისებებს, ქრონოლოგიურ და კროსკულტურულ ვარიაციებს,

რომლებიც მოქმედებენ ინდივიდთა ცხოვრებასა და სოციალურ აქტივობაზე. მე

151
გენდერს ვხედავ, როგორც ინსტიტუციას, რომელიც ინდივიდისთვის წარმოშობს

მოლოდინების ნიმუშებს, მართავს სოციალურ პროცესებს ყოველდღიურ ცხოვრებაში,

აშენებს საზოგადოების ძირითად ორგანიზაციებს, როგორიცაა ეკონომიკა,

იდეოლოგია, ოჯახი და პოლიტიკა და წარმართავს მათ”. (Lorber,1994).

(სქემა, ნახაზი)

ლორბერი მიიჩნევს, რომ გენდერი არის სოციალური სტატუსი, რომელიც განსაზღვრავს

ინდივიდის შესაძლებლობებს განათლებაში, პროფესიულ საქმიანობაში,

ძალაუფლების იერარქიზაციაში, სექსუალობაში, საოჯახო როლსა და რეპროდუქციულ

ქცევაში. სოციალური სტატუსი მოცემული საზოგადოებისთვის მოქმედებს განსაზღვრულ

კულტურულ სივრცეში. ეს ნიშნავს, რომ გენდერს როგორც სტატუსს, შეესაბამება

გენდერული კულტურა, ეს უკანასკნელი კი ვრცელდება გარკვეულ გეოგრაფიულ

გარემოში.

„გენდერი” არის სოციალური ურთიერთობების გაზომვა მოცემულ კულტურაში, მასში

არის მდგრადობის და ცვალებადობის ელემენტები. ყოველ საზოგადოებაში,

განსაკუთრებით მრავალკულტურულსა და მრავალ-ეროვნულში აუცილებელია

გენდერული მრავალფეროვნების კვლევა.

„გენდერის” ცნების არსი გამოიხატება, უპირველეს ყოვლისა, სქესის სოცილური

მოდელირებისა და კონსტრუირების იდეაში. სოციალური როლი კონსტრუირდება

სოციალური პრაქტიკით. საზოგადოებაში წარმოიშობა ქცევის ნორმები, რომელსაც

მიაწერენ განსაზღვრული სქესობრივი როლის შესრულებას. შესაბამისად წარმოიშობა

წარმოდგენების მკაცრი მწკრივი იმის თაობაზე თუ რა არის „ქალური“ და „კაცური“

მოცემულ საზოგადოებაში.

გენდერული კვლევის, როგორც ცოდნის დარგის, სპეციფიკა იმაში გამოიხატება, რომ

მისი კვლევის ობიექტად გამოდის არა ერთი და ორი (სუბიექტივაციის ტიპი - ქალი,

152
რასაც სწავლობს მეცნიერება ქალების შესახებ (Women’s Studies) და მამაკაცი - რასაც

სწავლობს მეცნიერება კაცების შესახებ (Men’s Studies), არამედ, როგორც მინიმუმი, ხუთი

სუბიექტივაციის ტიპი, რაც არსებობს თანამედროვე კულტურაში (ქალის,

მამაკაცის,ჰომოსექსუალის, ჰეტეროსექსუალის და ტრანსსექსუალის). თითოეული

მათგანი ითვლება გენდერული კვლევების ცალკეულ ობიექტად.

გენდრული კვლევების ძირითადი თეორიული აპარატი, ცნებები და ანალიზის

მეთოდოლოგია 80-იან წლებამდე ეყრდნობოდა ფემინიზმის თეორეტიკოსების,

შემდგომში მასკულინური მეცნიერების სპეციალისტების, ბოლო ხანებში

ჩამოყალიბებული ქვიერ, ანუ უცნაური, ექსცენტრიული სუბიექტურობის (“queer-

subjectivity”) თეორეტიკოსების ნაშრომებს.

გენდერულ კვლევებს, როგორც აკადემიურ დისციპლინას აქვს თავისი მიზანი:

შეისწავლოს ბიოლოგიური სქესის და სექსუალობის სხვადასხვა ფორმების სოციალური

და კულტურული რეალიზაცია.

მხოლოდ ერთი შეხედვით გვგონია, რომ მამაკაცების და ქალების აზროვნების ხერხები,

საქმიანობის სახეები და ქცევის ნორმები ბუნების მიერაა განსაზღვრული. თუ მათ უფრო

ღრმად გავაანალიზებთ, აღმოჩნდება, რომ სოციალური, კულტურული სფეროს გარეშე

ვერც ქალი და ვერც მამაკაცი ვერ იარსებებს. ქალურობის და მამაკაცულობის

კონსტრუირება ხდება სპეციალურ კულტურულ გარემოში, ეთნიკური, კლასობრივი,

ასაკობრივი, საოჯახო და სხვა ძირითადი ფაქტორების გავლენით. ის რაც გვეჩვენება,

რომ ბუნებრივია, ხშირად კულტურის მიერაა წარმოქმნილი. სექსუალობას ვერ

გამოვხატავთ მხოლოდ ბიოლოგიური ტერმინით, ის არაა ინსტიქტების სფერო,

კულტურამდელი ფიზიოლოგიური უნარი. სხვანაირად რომ ვთქვათ, სექსუალობა

კონსტრუირდება საზოგადოებაში, სქესს აქვს ისტორია და თავისი გეოგრაფია.

მართალია, ფიზიოლოგიური განსხვავება წინ უსწრებს ყველას, მაგალითად, სოციალურ

განსხვავებას, მაგრამ, მთავარია ის, თუ როგორ სარგებლობს კულტურა ამ საწყისი

153
ბიოლოგიური განსხვავებით, როგორ ახდენს მის ინტერპრეტაციას, როგორ რთავს მას

ძალაუფლებრივი ურთიერთობების თამაშებში.

როგორც წერდა გეილ რაბინი: „სექსუალობაც იმ ხარისხითაა ადამიანის პროდუქტი,

როგორც დიეტები, სატრანსპორტო საშუალება, ეტიკეტის სისტემები, შრომის ფორმები,

გართობის ტიპები, საწარმოო პროცესები ან ზეწოლის საშუალებები”.

გენდერულ კვლევას, როგორც აკადემიურ დისციპლინას, აქვს სოციალურად

გამოხატული მიზანი: ხელი შეუწყოს საზოგადოებაში არსებულ ყველა ტიპის

გენდერული უთანასწორობის აღმოფხვრას.

გენდერის გამოყენება დასავლეთის სოციალურ თუ პოლიტიკურ მეცნიერებათა

სფეროში გამოქვეყნებულ ნაშრომებში სხვადასხვა მეთოდებით ხდება, ამიტომ

გენდერის კვლევებში დღეს მრავალნაირი მიდგომა არსებობს.

ჯ. ლორბერი მიიჩნევს, რომ გენდერი არ არის მონოლითური ერთეული, არამედ ის

შედგება შემდეგი კომპონენტებისაგან:

გენდერის შემადგენელი ნაწილები (ჯ. ლორბერის მიხედვით)

„გენდერი არ არის ერთიანი, უნიტარული ცნება, იგი მრავალი კომპონენტისგან შედგება,

როგორც სოციალური ინსტიტუტი და როგორც ინდივიდუალური სტატუსი“ - აღნიშნავს

ლორბერი. მივყვეთ მის მჯელობას:

როგორც სოციალური ინსტიტუტი გენდერი შედგება:

გენდერული სტატუსი: საზოგადოების მიერ სოციალურად აღიარებული სქესები და მათი

წარმოჩენისთვის საჭირო ქცევა, მანერები (ჟესტიკულაცია), ენა, ემოციური და ფიზიკური

ნიშნები, რაც შეესატყვისება გავრცელებულ ნორმებს და მოლოდინებს. ნორმებისა და

მოლოდინების ჩამოყალიბება, შეფასება, თავის მხრივ დამოკიდებულია კონკრეტული

საზოგადოების პროცესთან.

154
შრომის გენდერული ნიშნით განაწილება: სხვადასხვა გენდერული სტატუსის მქონე

ადამიანები სხვადასხვა სამუშაოს ასრულებენ. სამუშაოს ხასიათის მიხედვით

საზოგადოება აფასებს ადამიანის გენდერულ სტატუსს. რაც უფრო მაღალია ეს სტატუსი,

მით უფრო პრესტიჟულად და ღირებულად ითვლება ამ ადამიანის მიერ შესრულებული

სამუშაოც.

გენდერული ვალდებულება: ადამიანის გენდერულ სტატუსს შეესაბამება გარკვეული

უფლებები და მოვალეობები ოჯახში. ვალდებულებების ხასიათი ასახავს და

განამტკიცებს ადამიანის პრესტიჟსა და ძალას.

სექსუალობის გენდერული მოაზრება: სექსუალური ქცევისა და სურვილის ნორმატიული

ჩარჩო განსხვავებულია სხვადასხვა გენდერის წარმომადგენლისათვის. გაბატონებული

გენდერის წარმომადგენლებს აქვთ მეტი სექსუალური პრეროგატივა. შეიძლება მოხდეს

დაქვემდებარებული გენდერის წარმომადგენელთა სექსუალური ექსპლუატაცია.

გენდერული პიროვნულობა: არის გენდერული სტერეოტიპების ვარიაციები; თუ როგორ

უნდა მოიქცეს ან რა და როგორ უნდა იგრძნოს სხვადასხვა გენდერის

წარმომადგენელმა.

გენდერის სოციალური კონტროლი: ერთის მხრივ, ფორმალური და არაფორმალური

გამართლება ისეთი საქციელის, რომელიც პასუხობს წარმოდგენებს გენდერული

როლის შესახებ, ხოლო მეორეს მხრივ იზოლაცია, დამცირება, დასჯა, სამედიცინო

მკურნალობა ისეთი საქციელის, რომელიც არ შეესატყვისება გაბატონებულ

წარმოდგენას ამა თუ იმ გენდერის გამოხატვის შესახებ.

გენდერული იდეოლოგია: გენდერული სტატუსების გამართლება, მათი განსხვავებების

შეფასება. გაბატონებული იდეოლოგია ცდილობს დათრგუნოს კრიტიკა, აჰყავს რა

განსხვავებების დაფიქსირება და შეფასებები ბუნების, ბუნებრიობის რანგში.

155
გენდერული განსახიერება: გენდერის წარმოდგენა კულტურაში, სომბოლოებში, ენაში,

ხელოვნების სხვადასხვა დარგებში, სადაც ხდება გავრცელებული გენდერული სტატუსის

გამეორება. კულტურა გაბატონებული გენდერული იდეოლოგიის ერთ-ერთი მთავარი

დამხმარე ძალაა.

ინდივიდის დონეზე გენდერი შედგება:

სქესის კატეგორია: ჩვილს დაბადებისთანავე მიაკუთვნებენ ერთ-ერთ სქესს სასქესო

ორგანოს მიხედვით. კატეგორიზაცია პრენატალურ ხასიათს ატარებს. სქესის

კატეგორიის შეცვლა შეიძლება სამედიცინო ჩარევით.

გენდერი და თვითშემეცნება: ინდივიდის მიერ თავის აღქმა ან ერთი რომელიმე

გენდერის წარმომადგენლად, რაც ვლინდება მის სოციალურ როლებში.

გენდერული ოჯახური და რეპროდუქციული სტატუსი: განაყოფიერების, ფეხმძიმობის,

შობის და ზრუნვის კატეგორიები, რომლებიც დაშვებულია ან დაუშვებელია ამა თუ იმ

გენდერული სტატუსის მატარებელი ადამიანისთვის.

გენდერული სექსუალური ორიენტაცია: სოციალურად და ინდივიდუალურად

ჩამოყალიბებული სექსუალური სურვილები, გრძნობები და პრაქტიკა.

გენდერული პიროვნულობა: ოჯახის და აღზრდის მიერ პოპულარიზებული

სოციალურად ნორმირებული, მისაღები ემოციების გამოხატვა.

გენდერული პროცესები: სოციალური გამოცდილებები სწავლის, სწავლების, ქცევის,

მანერების, ერთი სიტყვით, გენდერული როლის თამაში ან გადათამაშებa.

გენდერული რწმენები: გენდერული იდეოლოგიის მიღება გათავისება ან პროტესტი.

გენდერის წარმოჩენა: თავის აღქმა და წარმოჩენა გარკვეული გენდერის მქონე

ადამიანად ტანსაცმლის, აქსესუარების, სუნამოების, სხეულზე დატანილი სხვა

გარეგნული სიმბოლოების მიხედვით.

156
აღსანიშნავია, რომ გენდერული იდენტურობა და გენდერული როლები განსხვავებულ

ცნებებად ითვლება. გენდერული იდენტურობა დამყარებულია მამაკაცის ან ქალის

სუბიექტურ შეგრძნებაზე, გენდერული როლები კი შეითვისება სოციალიზაციის

საშუალებით, რის შედეგადაც ინდივიდი საზოგადოებაში მამაკაცის და ქალის სახით

მოცემულ ქცევას ნორმად იღებს. ტრადიციული თვალსაზრისით აუცილებელია, რომ

მამაკაცი იყოს მამაკაცური, ასევე როგორც ქალი იყოს ქალური.

სწორედ უფროსები თამაშობენ გადამწყვეტ როლს, რათა ბავშვებმა აითვისონ

საზოგადოებაში მიღებული გენდერული როლები. მშობლები ითვლებიან გენდერული

სოციალიზაციის პირველ და ყველაზე გავლენიან აგენტებად.

ანტროპოლოგმა მარგარიტ მიდმა დიდი დარტყმა მიაყენა იმ რწმენას, რომ ქალები და

კაცები „ბუნებით“ განსაზღვრული როლებისთვის არიან შექმნილნი. თავის წიგნში “სქესი

და ტემპერამენტი“ (1935) მან აღწერა ყოველი სქესის წარმომადგენლის ტრადიციული

ქცევა კუნძულ ახალი გვინეის სამ განსხვავებულ კულტურაში. კვლევის დასაწყისში მიდი

დარწმუნებული იყო სქესებს შორის საფუძვლიან განსხვავებაში. თვლიდა, რომ ეს

განსხვავებანი თანდაყოლია ამიტომ ყოველი სქესის წარმომადგენელი განკუთვნილი

არის განსაზღვრული როლისთვის. მიღებულმა შედეგმა გააოცა. სამი გამოკვლეული

გვარიდან ქალები და მამაკაცები აბსოლუტურად სხვადასხვა როლებს ასრულებდნენ,

ხშირად, ზოგადად მიღებული სტერეოტიპებისთვის პირდაპირ საწინააღმდეგოს, რაც

ყოველი სქესისათვის ბუნებრივად მიიჩნეოდა.

არაპეშები - ამ გვარში კაცებიც და ქალებიც ასრულებენ გენდერულ როლებს,

რომლებიც ტრადიციულია და ჩვენ ვაწერთ ქალებს. მშვიდობიან დროს ხალხი

დაკავებულია მებაღეობით, მონადირეობით და ბავშვთა აღზრდით. ისინი მოკლებულნი

არიან ეგოიზმს. მათი ცხოვრების ძირითადი არსი ახალი თაობის აღზრდაში

გამოიხატება. „ბავშვის ყოლა“ ეს ერთნაირად ეხება როგორც მამაკაცს, ასევე ქალს.

არაპეშებში ბავშვები იზრდებიან სითბოში, და გრძნობენ უფროსთა დიდ დაცვას.

157
მესამე ტომი - ჩამბულები - სულ არ ჰგვანან ზემოთ აღწერილს. ქალებს მოჰყავთ

ძირითადი საკვები: იჭერენ თევზს, ქსოვენ, ვაჭრობენ, მამაკაცები კი დაკავებულნი არიან

მორთვით, სადღესასწაულო ცერემონიების მოწყობაზე ფიქრობენ. საცხოვრებელს

ეძახიან „ქალთა სახლებს“, ქალები ერთად მუშაობენ, ამზადებენ საჭმელს, სიამოვნებით

ურთიერთობენ ერთმანეთთან, მამაკაცებს შორის კი არის დაძაბული ურთიერთობანი.

ქალები მათთან კეთილგანწყობით არიან, მაგრამ მათ უყურებენ, როგორც პატარა

ბიჭებს.

ამგვარად მიდის გამო კვლევაში გენდერული როლები არ შესაბამებოდა იმ როლებს,

რომლებიც მიღებულია დასავლეთის საზოგადოებაში. არაპეშები - ორივე სქესი

დაკავებული იყო საქმეებით, რომელსაც ჩვენ ტრადიციულად მივაწერთ ქალებს - ორივე

სქესი ფემინურია. მუნდჰოლერებს პირიქით ორივე სქესი - მასკულინურია. მესამე

საზოგადოებაში ჩვენი წარმოდგენების მიხედვით გენდერული როლები საპირისპიროა.

მიდმა გააკეთა დასკვნა: „ბევრი პირადული თვისება, რომელსაც ჩვენ ვუწოდებთ

მასკულინურს ან ფემინურს", ისევე ადვილად მიეწერება სქესებს, როგორც ჩაცმის მანერა

და ვარცხნილობის ფორმა.

თუ სქესებს შორის განსხვავება ბიოლოგიურად იქნება განპირობებული, მაშინ მ. მიდის

აღწერილი კროს-კულტურული განსხვავება არ იარსებებდა. ამგვარად, მისი კვლევა

ამტკიცებს კულტურის და სოციალიზაციის განმსაზღვრელ როლს გენდერულ როლებს

შორის განსხვავების არსებობაში. არ არსებობს დაბადებიდან თანდაყოლილი ან

ბიოლოგიური მიზეზები, რითაც სრულიად განსხვავებულ გენდერულ როლებს

მივაწერთ მამაკაცებს და ქალებს.

პოსტსაბჭოთა სივრცეში გენდერის თეორიაში სერიოზული ნაშრომებია შესრულებული

მოსკოვის გენდერული კვლევის ცენტრის და ხარკოვის გენდერული კვლევის

ლაბორატორიის თანამშრომლების მიერ.

158
ი. ჟერებკინა მიიჩნევს, რომ გენდერული კვლევები „,იყენებენ უპირველეს ყოვლისა

ფემინისტური თეორიის მეთოდოლოგიას და მისი საშუალებით სხვა თანამედროვე

კრიტიკულ დისკურსებს”; ო. კონის აზრით ფემინიზმის თეორიასთან ერთად გენდერული

კვლევების თეორია ფართოდ ემყარება სოციალური ანდროლოგიის მეცნიერულ

მიღწევებს.

მოსკოვის გენდერული კვლევის ცენტრის ხელმძღვანელი ო. ვორონინა გენდერის

კვლევაში გამოჰყოფს შემდეგ თეორიებს, რაც მის სტრუქტურულ ნაწილებს შეადგენს.

1. გენდერის სოციალური კონსტრუირების თეორია;

2. გენდერის, როგორც სტრატიფიკაციული კატეგორიის თეორია;

3. გენდერის, როგორც კულტურული მეტაფორის ინტერპრეტაციის თეორია.

განვიხილოთ თვითოეული მათგანი და შესაბამისად გამოვხატოთ ჩვენი

დამოკიდებულებაც.

იდეა: გენდერი, როგორც სოციალური კონსტრუქტი (წარმონაქმნი), ცნობილია კ.

ვესტისა და დ. ზიმერმანის“ ნაშრომიდან „გენდერის შექმნა“. ეს მოდელი ემყარება ორ

პოსტულატს:

ა) გენდერის აგება ინდივიდის დონეზე, სადაც განიხილება ინდივიდში ცნობიერების

კვლავწარმოება. თავიანთი გენდერული სტატუსებით ინდივიდები ახდენენ გენდერული

განსხვავებების კონსტრუირებას რითაც ქმნიან ერთის მხრივ, ბატონობის

(ძალაუფლების) და მეორე მხრივ, დაქვემდებარების სისტემას.

ბ) გენდერის აგება სოციალიზაციისა და შესაბამისი სოციალური ინსტიტუტების (ოჯახი,

განათლების სისტემა, შრომის დანაწილება, მასმედია) საშუალებით.

გენდერი, როგორც სტრატიციფიკაციული კატეგორია - ო. ვორონინას აზრით,

გენდერული სტრატიფიკაცია არის პროცესი, რომლის საფუძველზეც გენდერი ხდება

159
სოციალური სტრატიფიკაციის საფუძველი, გენდერებს შორის განსხვავების აღქმა კი

სისტემატურად შეფასებადი და შეფასებული. გენდერთან ერთად ასეთ კატეგორიებად

გამოდის: ეთნიკურობა, რასა, კლასი, სქესი, ასაკი.

ჯოან სკოტი გვთავაზობს გენდერი განვიხილოთ ამ კატეგორიების ქსელში; მისი აზრით,

სქესი, ასაკი, კლასი, რასა, ეთნიკურობა არის ფუნდამენტალური ცვლადები, რომლებიც

განსაზღვრავენ გენდერულ სისტემას.

გენდერულ სტრატიფიკაციას, როგორც პროცებს განიხილავს ტერეზა დე ლაურეტისი.

მისი აზრით, გენდერი არის კომპლექსური მექანიზმი - ტექნოლოგია, რომელიც ქალის

ან მამაკაცის სუბიექტს განსაზღვრავს ნარატიულობის პროცესში - ესე იგი რად უნდა

ჩამოყალიბდეს ადამიანი მოლოდინების (ექსპექტაციების) რეგულირების პროცესში.

მთავარი მის იდეაში ისაა, რომ გენდერი ახდენს სუბიექტის, ქალის და კაცის

კონსტრუირებას და წარმოშობს ისეთ ცნებებს, როგორიცაა ჰეტეროსექსუალური და

ჰომოსექსუალური.

სხვანაირად რომ ვთქვათ, ლაურეტისი გენდერს მიიჩნევს პროცესად (ტექნოლოგიად),

რომელიც ნორმატიული სუბიექტის კონსტრუირებას ახდენს განსხვავებულ ნორმატიულ

ცვლადებთან (სქესი, ასაკი, რასა, ეთნიკური ჯგუფი) კავშირში.

ესე იგი, გენდერი როგორც ტექნოლოგია და როგორც დისკურსი, პირველ რიგში აგებს

განსაზღვრულ სქესობრივ იდენტურობას, ყველა იდეურად მნიშვნელოვან –

კონტროლირებად სფეროში: რელიგია, ენა, განათლება, აღზრდა, ხელოვნება, მედია,

მოდა და ა.შ. განსაზღვრული გენდერული ხასიათის შექმნას და რეპრეზენტაციას ის

მიზანი აქვს, რომ მოახდინოს მათი როგორც სტერეოტიპის კოდირება შემდგომში,

პიროვნების სოციალიზაციის პროცესში მიაღწიოს მათ ათვისებას ჩვენებით, სწავლებით,

გამეორებით და კონტროლით.

160
ჩვენ არ ვიზიარებთ იმ აზრს, რომ გენდერი, როგორც სტრატიფიკაციული კატეგორია,

წარმოადგენს მხოლოდ პროცესს. ჩვენი აზრით, ის ქმნის ურთიერთობათა ერთობას

(ქსელს), რომელიც წარმოიშვება ამა თუ იმ კულტურაში და იძენს ტერიტორიულ-

სივრცით განზომილებასაც.

გენდერი, როგორც კულტურული მეტაფორა, სქესის ტრადიციული გაგება

გამოიყენებოდა ადამიანების მორფოლოგიური და ფიზიოლოგიური განსხვავების

გამოსახატავად. ბიოლოგიური განსხვავების გარდა არსებობს განსხვავება მათ

სოციალურ როლებში, საქმიანობის ფორმებში, ქცევაში, მენტალურ და ემოციონალურ

მახასიათებლებში.

ანთროპოლოგების მიერ შესწავლილია სოციალური ნორმების შეფარდებითობა. მათ

მიერ დადგენილია, რომ ეს ნორმები განსხვავებულია არა მარტო საზოგადოების

მიხედვით, არამედ თვით საზოგადოების შიგნით: წარმოდგენები „ქალურზე“ და

„მამაკაცურზე“ იცვლება როგორც დროის განმავლობაში, ისე ადგილის მიხედვით.

სქესის პრობლემების კვლევისას ანთროპოლოგებმა აღმოაჩინეს მესამე – კულტურულ

სიმბოლური ასპექტი.

ონთოლოგიურ და გნოსეოლოგიურ დონეებზე „მამაკაცური“ და „ქალური“ არსებობს

კულტურული სიმბოლოების სახით. წარმოიქმნება რიგები:

მამაკაცური – რაციონალური, სულიერი, ღვთიური და კულტურული;

ქალური – მგრძნობიარე, ხორციელი, მაცდური და ბუნებრივი.

სოციალური და კულტურული, სიმბოლური მწკრივი შეიცავს ფასეულ ორიენტაციებს და

განწყობებს, რომლებიც ფორმულირებულია შემდეგნაირად: ყველაფერი რაც

განისაზღვრება „მამაკაცურად“ ითვლება მნიშვნელოვნად, პოზიტიურად და

დომინირებს. „ქალური“ ფასდება უარყოფითად, მეორადად და სუბორდინირებულად,

ამგვარად, იქმნება იერარქია და დაქვემდებარება. ანთროპოლოგიაში, სოციოლოგიაში

161
და ფემინოლოგიაში „მამაკაცურის“ ნაცვლად შემოტანილია ტერმინი „მასკულინური“,

„ქალურის“ მაგიერ ტერმინი „ფემინური“.

სქესი, გენდერი და საზოგადოება

წარმოიდგინეთ ორი ადამიანი, ორივე დაიბად 1960 წელს, საშუალო ფენის ოჯახში და

ორივემ დაამთავრა კარგად ცნობილი სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ორივე მათგანი

დასაქმდა უნივერსიტეტის დამთავრებისთანავე,. ორივე დაქორწინდა 1984 წელს და

1988 წლამდე ეყოლათ ორი ბავშვი, ერთმანეთის ტოლები. ორივე განქორწინდა 1993 -

ში. საინტერესოა, რომ ორივე მათგანი დღემდე მუშაობს იმავე კომპანიისთვის

რომლისთვისაც მუშაობდნენ თავდაპირველად. როგორც ვხედავთ ამ ორი ადამიანის.

ცხოვრება ორი წვეთი წყალივით წააგავს ერთმანეთს, თუმღაცა არის მნიშვნელოვანი

ერთიშეხედვით შეუმჩნევი განსხვავებები. მიუხედავათ იმისა, რომ ორივეს აქვს იდენტური

განათლება და თანამდებობა ერთის წლიური ხელფასი 42000 დოლარია, ხოლო

მეორის მხოლოდ 31000 დოლარი. პიროვნება მაღალი ხელფასით სარგებლობს მეტი

ავტონომიით და შემოქმედებითი მუშაობის მეტი საშუალებით, მეორე კი მუშაობს უფრო

სტრუქტურულ სიტუაციაში და განიცდის მეტ კონტროლს.

განსხვავება არსებობს ასევე დროში, რომელსაც ეს ორი ადამიანი ატარებს სამსახურში,

უნივერსიტეტის დამთავრების დროიდან მოყოლებული მან ვისაც მეტი ხელფასი აქვს ,

უფრო მეტი დრო დაისვენა. მაღალი ხელფასის მიუხედავად ამ პიროვნების სამუშაო

კვირა (საშინაო საქმიანობების ჩათვლით) შეადგენს 63 საათს, ხოლო მეორის 67 საათს,

განქორწინების შემდეგ კი თავი იჩინა მათ შორის კიდევ ერთმა მნიშვნელოვანმა

განსხვავებამ: მაღალი ხელფასიანის ცხოვრების სტანდარტი გაიზარდა 10%–ით, ხოლო

დაბალხელფასიანის გაუარესდა 30%–ით.

162
როგორ მოხდა, რომ ერთნაირი მონაცემების ადამიანებს ამდენად სხვადასხვა

გამოცდილება ხვდა წილად? პასუხი მარტივია – ერთი მათგანი ქალია, მეორე კი

მამაკაცი. ყველა ზემოთაღწეროილი განსხვავებები ეყრდნობა ა.შ.შ.-ში არსებული

რეალობის საშუალო სტატისტიკურ მონაცემებს, მაშინაც კი როცა მათი განათლება და

სოციალური საფუძველი ერთნაირია, ქალებს საშუალოდ უხდიან უფრო ნაკლებს, ისინი

სარგებლობენ ნაკლები ავტონომიით სამსახურში, უფრო მეტს მუშაობენ, ვიდრე

ისვენებენ და ფინანსურად იტანჯებიან განქორწინების შემთხვევაში. თუ რატომ ხდება ასე

ამ თავში განვიხილავთ.

გენდერული და სქესთან დაკავშირებული როლები

იმისათვის, რომ დავიწყოთ განხილვა საჭიროა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ტერმინის

განმარტება. განვასხვაოთ ,,სქესი“ და „გენდერი”: „სქესი“ ისაზღვრება ბიოლოგიურად,

მაშინ როცა „გენდერს“ სოციალური ფაქტორები საზღვრავენ. ასე რომ სქესის ხსენებისას

ჩვენ ვგულისხმობთ ბიოლოგიურ ფაქტს იმის შესახებ ადამიანი ქალია თუ კაცი. გენდერი

კი ეხება სოციალურად ნასწავლ თვისებას, რომელიც ასოცირდება ან მოსალოდნელია

ქალის თუ მამაკაცისგან (გილი, 1988, გვ.294). აქედან გამომდინარე იყო მამრი ან

მდედრი – სქესის პრეროგატივაა, ხოლო იყო ქალური ან მამაკაცური - გენდერის,

მოკლედ რომ მოვჭრათ გენდერი შეეხება სოციალურად ნასწავლ ქცევებს და

დამოკიდებულებებს როგორებიცაა: მანერიზმი, ჩაცმის სტილი, ქცევითი უპირატესობები.

ეს სოციალურად ნასწავლი ქცევები გენდერული როლების სახელითაა ცნობილი.

გენედერული როლები შეიძლება განვსაზღვროთ როგორც: როლები, რომელთა

შესრულებასაც საზოგადოება ითხოვს ადამიანებისაგან მათი სქესისგან გამომდინარე.

გენდერული როლების ნათელ მაგალითად გამოგვადგება ის თუ საზოგადოება რა სახის

163
სამუშაოს შესრულებას მოელის სხვადასხვა სქესის წარმომადგენლებისაგან (სპენსი,

ლუქსი და ბელმრაიხი, 1985). ამიტომ კაცი ექთნები და ქალი მეხანძრეები ჯერ კიდევ

გამონაკლისს წარმოადგენენ. იმ ადამიანებს, ვისაც ასეთი სურვილები გაუჩნდებათ,

აღმოაჩენენ რომ ბევრის წარმოდგენების წინააღმდეგ მიდიან და შესაძლოა დაცინვის

ობიექტებიც კი გახდნენ.

გენდერული როლები ფესვგადგმულია პიროვნებათშორის ურთიერთობებში (უფრო

მიღებულია, როცა მამაკაცი პატიჟებს ქალს პაემანზე, ვიდრე პირიქით), ოჯახში (სადაც

ქალს და დედას უფრო მეტი ვალდებულება აქვს, მიუხედავად იმისა იგი დასაქმებულია

თუ არა) და რეკრეაციულ საქმიანობებში (რამდენი ქალი იცით გატაცებით თამაშობდეს

ფეხბურთს ან კაცი გატაცებით კერავდეს?).

სქესობრივი დისკრიმინაცია

გენდერული როლები არამარტო განსხვავდება, ისინი ხშირ შემთხვევაში

არათანასწორია. ფესვგადგმულ უთანასწორობას ქალს და მამაკაცს შორის, ასევე

ნორმებს და წარმოდგენებს, რომლებიც ამყარებენ ასეთ წარმოდგენებს, სექსიზმი ანუ

სქესობრივი დისკრიმინაცია ეწოდება. ამ მოვლენამ შეიძლება უამრავი ფორმა მიიღოს

სექსიზმის ერთ–ერთი ფორმაა იდეოლოგიური სექსიზმი, ანუ რწმენა იმისა რომ ერთი

სქესი მეორეზე დაბლა დგას. იდეოლოგიური სექსიზმი ხშირად გამოიყენება სქესობრივი

დისკრიმინაციის გასამართლებლად, როცა სქესი ხდება საფუძველი არათანასწორი

მოპყრობის, ზოგ მამაკაცს, მაგალითად, მიაჩნია, რომ ქალები „ძალიან ემოციურნი”

არიან ამათუ იმ ტიპის სამსახურისათვის, განსაკუთრებით ემოციური ტიპის

სამსახურისათვის - ესაა იდეოლოგიური სქესიზმის ტიპიური მაგალითი. თუმცა დღეს

ალბათ სქესიზმის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფორმა ინსტიტუციონალური სქესიზმია. ეს

164
ტერმინი ეხება სისტემატიურ ქცევებს ან ქცევის მოდელებს სოციალურ ინსტიტუტებში,

რომელსაც მივყავართ უთანასწორობამდე ქალსა და მამაკაცს შორის. ერთ ასეთ

მაგალითს წარმოადგენს ისეთი სამსახურების ტრადიციულად დაბალი ანაზღაურება,

სადაც ძირითადად დასაქმებული არიან ქალები, იგივე დონის განათლების მომუშავე

მამაკაცებს კი შედარებით მაღალი ხელფასები აქვთ.

ტრადიციული ამერიკული გენდერული როლები: კაცური როლი- ეს არათანაბარი

გენდერული როლები ნიშნავს, რომ ქალისა და მამაკაცისაგან მოითხოვენ და მოელიან

სხვადასხვაგვარ ქცევას მრავალ სიტუაციაში (ბროვერმანი 1972, დუქსი და ლუისი 1983,

1984). კაცისაგან მოელიან ლიდერობას, სიტუაციის კონტროლს, გადაწყვეტილებების

მიღებას, აქტიურობას, ნაკლებად ემოციურ ხასიათს, აგრესიულობას და მიწიერ

აზროვნებას. მიღებულია, რომ თავისი ქმედებებით კაცი განსაზღვრავს თავის სტატუსს.

ამ დროს კაცისგან არ მოელიან საუბარს ან თუნდაც გაგებას თავისი შინაგანი სამყაროსი.

მათ უფლება აქვთ იყვნენ მოუხერხებლები, ხმამაღალნი და ცოტათი მოშვებულნი.

ქალთან მიმართებაში კაცისაგან მოელიან ინიციატივის აღებას, ხოლო სექსუალური

სიამოვნება უფრო ხშირად უფრო პრიორიტეტულია ვიდრე პიროვნებათშორისი

ინტიმურობა.

თუმცაღა, ალბათ კაცური როლის მთავარი თავისებურება ამერიკაში არის

დისპროპორციული ძალაუფლება. სწორედ კაცური როლის ამ თავისებურების გამო

მათ უფრო მეტს უხდიან სამსახურში და მეტი თავისუფალი დროც აქვთ. ბარბარა

რესკინის (1988) სიტყვებით თუ ვიტყვით: „გაბატონებული ჯგუფები რჩებიან

პრივილეგირებულად, იმიტომ რომ ისინი თავადვე წერენ კანონებს“. მართალია

გარემოებები იცვლება, მაგრამ ძლიერი ჯგუფები პოულობენ ახალ მიზეზებს, რომ

გაამართლონ თავიანთი უპირატესობა, მამაკაცების უფრო მაღალ ხელფასებს

ამართლებენ იმ ფაქტით, რომ მამაკაცები ტიპიურად სხვა სფეროებში საქმიანობენ

(რესკინი 1988).

165
თავის მხრივ მამაკაცის მაღალი ანაზღაურება იწვევს იმას, რომ ქალები მათზე

ფინანსურად დამოკიდებულნი ხდებიან. ეს განსაკუთრებით მართალი იყო მაშინ, როცა

საშუალო ფენის ქალების უმეტესობა არ მუშაობდა ოჯახს გარეთ. ზოგიერთი

სოციოლოგის აზრით მამაკაცის ძალაუფლების წყაროდ გვევლინება მისი ემოციური

ექსპრესიულობა, რადგან ესაა მექანიზმი რომელსაც ისინი იყენებენ, რათა

მაქსიმალურად შეიკავონ ჭეშმარიტი გრძნობები პარტნიორისგან (სატელი 1989).

ძალაუფლების ამდაგვარი გამოყენება ისეთი დიდი ნაწილია მამაკაცური როლის და

მამაკაცური სუბკულტურის, რომ ისინი გრძნობების გამოხატვისაგან თავს იკავებენ

ერთმანეთისგანაც კი. ისინი ასე იმიტომ იქცევიან, რომ სხვაგვარი საქციელი მათ უმწეო

მდგომარეობაში ჩააგდებთ და სხვა მამაკაცებს უპირატესობას მიანიჭებს მათზე.

ქალური როლი: ტრადიციულად ქალისაგან მოელიან, რომ იყოს დამოკიდებული,

ემოციური, ლიდერობის, გადაწყვეტილების მიღების უნარს მოკლებული. აქედან

გამომდინარე ცხოვრებაში მათ სტატუსს განაპირობებდა არა მათივე ქმედებები, არამედ

ის თუ ვისზე იყვნენ გათხოვილნი. ქალები ამასთანავე უფრო თანმიმდევრულნი,

მოწესრიგებულნი უნდა იყვნენ ტრადიციული შეხედულებით, აგრეთვე უკეთესად

ერკვეოდნენ ხელოვნებაში, სხვების თუ თავის გრძნობებში, ლიტერატურასა და

რელიგიაში (ბიუტელი და მარინი, 1995). ურთიერთობებში ისინი ტრადიციულად უნდა

აფასებდნენ უფრო ინტიმურობას, ვიდრე სექსუალურ დაკმაყოფილებას. ქალები,

რომლებიც იღებენ ინიციატივას, ხშირად ინათლებიან როგორც „მიმწოლი“.

დღევანდელ დღეს ა.შ.შ–ში თეორიულად ქალები სარგებლობენ იგივე ამომრჩევლის

და მიწის მფლობელის უფლებებით, რითაც მამაკაცები, თუმცა პრაქტიკაში ორივე,

პოლიტიკაც და მატერიალური სიმდიდრეც კაცების მიერ კონტროლდება. მართალია

ბოლო ორი-სამი დეკადის განმავლობაში ქალის როლი წარმოუდგენლად გაიზარდა,

ჯერ კიდევ ბევრია ამ მიმართულებით გასაკეთებელი და მისაღწევი.

გენდერული როლის ცვლილება ამერიკის შეერთებულ შტატებში

166
ვინაიდან გენდერული როლები ყოველთვის იყო არათანასწორი, ა.შ.შ. - ში დროთა

განმავლობაში სხვადასხვა ჯგუფებში გენდერული როლის ცვლილებამ იჩინა თავი.

მაგალითად ადრეულ ამერიკაში ქალებიც და კაცებიც მონაწილეობდნენ გასაყიდი

პროდუქციის წარმოებაში (მუშაობდნენ ძირითადად ფერმაში). მიუხედავათ იმისა, რომ

ცოლიც და ქმარიც უვლიდნენ სახლს და ზრუნავდნენ ბავშვებზე, შრომის ძირითადი

ნაწილი მოდიოდა ქალზე, თუმცა უფლება სახლზეც და ბავშვებზეც კაცს ეკუთვნოდა.

მოგვიანებით დიასახლისის როლი გახდა წამყვანი საშუალო კლასის ყველა

ქალისათვის, ვინაიდან სამუშაომ სახლიდან გადაინაცვლა გარეთ, მამაკაცები

აღმოჩნდნენ ეკონომიკურად ბევრად უკეთეს მდგომარეობაში ვიდრე ქალები.

დიასახლისობას ამართლებდნენ თუნდაც იმიტომ, რომ ის იცავს ქალს უხეში სამუშაო

პირობებისაგან, ბევრი ქალისთვის ის ფაქტი, რომ მარტო ბავშვისთვის და

კარმიდამოსთვის უნდა მოეარა და გასაყიდი პროდუქცია აღარ ეწარმოებინა,

მდგომარეობის გაუმჯობესებასაც კი ნიშნავდა. რეალურად შექმნილი ვითარება

მხოლოდ ზღუდავდა ქალების შესაძლებლობებს, არ აძლევდა გასაქანს მათ შეექმნათ

კარიერა.

მომუშავე ფენისა და აფრო- ამერიკელი ქალების მდგომარეობა განსხვავდებოდა,

ეკონომიკური მდგომარეობა მათ აიძულებდა ემუშავათ ოჯახს გარეთ, ასე მათ

უმეტესობას არ განუცდია დიასახლისის განსაკუთრებული როლი (გლენი, 1980; ჯოუნსი,

1985; სეიფერი, 1973). ბევრი მათგანი ასრულებდა მძიმე, დაბალანაზღაურებად

სამუშაოს, ბევრი ალაგებდა სახლებს და უვლიდა უფრო პრივილეგირებულთა ბავშვებს.

დღეს სიტუაცია ძალიან შეცვლილია, გაცილებით შემცირდა იმ ქალთა რიცხვი, ვინც

დიასახლისობას ირჩევს. ეს ცვლილება განსაკუთრებით დაეტყო საშუალო ფენის

ქალებს, რომელთა უმრავლესობა იქმნის საკმაოდ მომგებიან და გამბედავ კარიერას,

167
თუმცაღა ქალების შრომის ანაზღაურება გაცილებით ჩამორჩება მამაკაცებისას

თანაბარი მონაცემების პირობებში. ქალი სამუშაოზე დაწინაურებისას აუცილებლად

აწყდება ე.წ. „მინის ჭერს“, რომელიც ზღუდავს მათი დაწინაურების შანსებს

ორგანიზაციაში. ასე რომ, უფრო მეტი სტატუსის და ძალაუფლების მომნიჭებელი

თანამდებობები უკავიათ მამაკაცებს (დე პრიტი და სოული, 1788). ნაკლებად შეიცვალა

იმ ქალების მდგომარეობა, ვისაც კოლეჯი არ დაუმთავრებია: ისინი განაგრძობენ

მუშაობას დაბალანაზღაურებად სამსახურებში. დაბოლოს ქალები ზრუნავენ სახლზე და

ბავშვებზე უფრო მეტად, ვიდრე კაცები, რაც ამ უკანასკნელთ მეტ თავისუფალ დროს

აძლევს.

გენდერული კვლევა, როგორც ინტერდისციპლინარული დარგი იყენებს კვლევის

მრავალ მეთოდს, რომელიც პირობითად ასე შეგვიძლიაკვლევის მრავალ მეთოდს,

რომელიც პირობითად ასე შეგვიძლია დავაჯგუფოთ: ზოგად თეორიული, სპეციალური

(კონკრეტული) ემპირიული მეთოდები.

გენდერის თეორიის მეცნიერულ მნიშვნელობაზე მრავალი აზრია გამოთქმული,

მკვლევარები მიიჩნევენ, რომ ესაა პრინციპულად ახალი თეორია, რომლის მიღება

ნიშნავს ადამიანთა ღირებულებითი ორიენტაციების ცვლილებებს, რაც გამოიწვევს

წარმოდგენების, შეხედულებების და ობიექტური რეალობის შეცვლას. გენდერის

გამოყენება სოციალურ და ჰუმანიტარულ მეციერებებში კულტურის გადაფასების

საშუალებას იძლევა. თანამედროვე კვლევებში გენდერი გამოიყენება არა როგორც

შეუცვლელი და უნივერსალური კონსტრუქცია, არამედ იგი გამოიყენება დინამიკაში და

საჭიროა მისი ანალიტიკური კატეგორიიდან შევაფასოთ კულტურის რეალობა,

როგორც წარსულში, ისე აწმყოში.

გენდერული კვლევების გამოჩენით სოციალურ და ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა

დარგებში გამოჩნდა სრულიაღ ახალი თეორია, რომლის პრაქტიკაში დანერგვა ნიშნავს

არსებული რეალობების, წარმოდგენების, საზოგადოების თითოეული წევრის

168
ფასეულობათა სისტემის და ორიენტაციების შეცვლას, რისთვისაც უმრავლესობა მზად

არ არის. ამიტომაც, წარმოშობიდან დღემდე, გენდერის თეორია მიმართულია

არამარტო სქესისადმი, არამედ იმ იდეოლოგიებისა და ინსტიტუტების წინააღმდეგ,

რომლებიც ცნობიერად თუ ქვეცნობიერად აგებულია გენდერული უთანაბრობის

პრინციპზე, უთანაბრო ურთიერთობებზე. დასავლეთის ქვეყნებში გენდერის თეორიების

მიმდევრები გამოდიან შემეცნების, განათლების პროცესის არასწორად წარმართვის

საწინააღმდეგოდ, აყენებენ მოთხოვნეებს, რომელთა ანალოგიური არ ყოფილა

მეცნიერების ისტორიაში: უარის თქმა იერარქიულობის პრინციპებზე, როგორც ქცევაში,

ისე მართვაში.

დღეს საყოველთაოდ აღიარებული ფაქტია, რომ ვერც ერთმა კვლევითმა და

განათლებითმა სტრატეგიამ ვერ შეძლო ისე სწრაფად აშშ-სა და ევროპის აკადემიური

სტრუქტურების ტრანსფორმაცია, როგორც ეს მოახდინა გენდერის თეორიის

პრაქტიკაში დანერგვამ.

კითხვები და დავალება

- რატომაა გენდერის თეორია ინტერდისციპლინარული დარგი.

- მოიტანეთ მაგალითები თქვენი ცხოვრებიდან, როდესაც ხართ ტრადიციული,

რაციონალურიან ირაციონალური.

- გავაანალიზოთ წყაროები, სოციალური უნარ-ჩვევები, ღირებულებები, რელიგიური,

ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური არგუმენტები, რომლებიც ამართლებენ

პატრიარქალური საზოგადოების სოციალურ ორგანიზაციას.

- ქალის სოციალური პოზიციის ანალიზისთვის თქვენს ირგვლივ არსებულ ნაცნობთა

წრეში ჩაატარეთ სოციოლოგიური გამოკვლევა. შეარჩიეთ თქვენთვის ცნობილი

169
პიროვნება ქალი, შეისწავლეთ მისი პოზიცია და ბიოგრაფია, სოციალური

წარმომავლობა, დამოკიდებულება ძალაუფლებასთან და ხელისუფლებასთან, მისი

განათლება და პროფესიული დონე, მისი მისწრაფებანი.

–შეარჩიეთ პიროვნება, ვინც ფემინიზმის წინააღმდეგაა განწყობილი და ჩაატარეთ

ანალოგიური გამოკვლევა.

წარმოდგენილი გენდერული კვლევის ასპექტები, გენდერული მეცნიერების

განვითარების ისტორიული, გეოგრაფიული და იდეოლოგიური წანამძღვრები თუ

ჩარჩოები, საშუალებას გვაძლევს ეს ახალი მეცნიერება ქართულ სინამდვილეს

მივუსადაგოთ და ჩვენი კულტურის ფარგლებშიც მოვიაზროთ. თუ გენდერული

უთანასწორობა სქესებს შორის კონფლიქტის წყაროა, ზოგადად ადამიანის უფლებების

უგულვებელყოფა, რომელშიც სქესთა შორის თანასწორობის უგულვებელყოფაც

იგულისხმება კონფლიქტის კიდეგ უფრო დიდ წყაროს წარმოადგენს. შემდეგი, მესამე

თავი სწორედ ადამიანის უფლებების დამცავ საერთაშორისო ნორმებსა და

ინსტრუმენტებს ეხება, კონფლიქტის დროს ადამიანების უფლებების მდგომარეობაზე

განსაკუთრებული აქცენტით.

ძირითადი ცნებები

აბორტი

ადაპტაცია

ანდროგენული საზოგადოებები

ანდროგენია

170
ანდროცენტრიზმი

ანთროპოლოგია

განწყობა

გენდერი

გეოგრაფიული გარემო

გენდერული დიფერენციაცია

გენდერული თანასწორობა

გენდერული იდენტურობა

გენდერული იდეოლოგია

გენდერული მიდგომა

გენდერული როლი

გენდერული როლები

გენდერული სტრატიფიკაცია

გენდერული სტერეოტიპები

გენდერული სოციალიზაცია

დროის ბიუჯეტი

ეგზოგამია

ენდოგამია

მიზოგინია

171
ნუკლეარული ოჯახი

პატრიარქატი

პოლიანდრია

პოლიგამია

პოლიგინია

პორნოგრაფია

რეპროდუქციული ქცევა

სქესიზმი

სოციობიოლოგია

სოციალიზაცია

სოციალური გარემო

სქესი

სქესობრივი დისკრიმინაცია

სტერეოტიპი

ფემინიზმი

ფერტილური პერიოდი

Joint – extended family

პამურაბის კანონები

172
გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები

 Aronoff G., Crano W. O.,“A Re - Examination of the Cross-Cultural Principles of Task

Segregation and Sex Role Differentiation in the Family”, American Social Review. vol. 40, 1975,
pp. 12-20.
 Bardie P., “Early Christianity and the Family”, Sociological Bulletin, #13, pp. 1-13
 EP, WRP. March, 2002, p. 23.
 Fielding W., “Stagnate Customs of Courtship and Marriage”, New York, 1942, p.67.
 Jary D. & Jary J. (ed.), “Collins Dictionary of Sociology”, 1999. pp.109-111
 Lauretis D. T., “Technologies of Gender”, London, 1986, p.119
 Lorber G. “Paradoxes of Gender”,Yale University Press, 1994, p. 9, pp. 30-31
 “The military Balance 1998/99”, International Institute for Strategic Studies, Oxford University
Press, 1998
 Oakley A. “The Sociology of Housework”, New York: Pantheon, 1974
 “Women’s Work: the Housewife, Past and Present”, New York: Vintage, 1976 “Becoming a
Mother”, New York: Schocken, 1980
 Parsons T., Bales R., “Family, Socialization and Interaction Process”, London, 1956
 Queen S., Habenstein R., Quadagno G., “The Family in Various Cultures”, New York, 1985,
p.45, p.335
 Skjelsbakk and Smith (eds). “Gender, Peace and Conflict”, London: Sage Publications, 2000, p.
18.
 Tiger L., Fox R., “The Imperial Animal”, New York, 1991
 Wallach J. S., “Gender and the Politics of History”, New York: Columbia University Press, p.91

o Аристотель, „Политик“ , соч. в 4 томах. Москва: Мысль, 1983. том 4. с.

383
o Вардиман Е., „Женщина в древнем мире“. Москва. 1990
o Воронина О. А. , „Теория и Методология Гендерных Исследований“:
Курс Лекций. Москва: Наука. 2001. с. 33
o Гендерние Исследования, “Размышляя о поле: заметки о
радикальной теории сексуальных политик”, #3. 1999. с. 15-16

173
 o Геодакян. В. А., “Мужчина и женщина. Эволюционно-биологическое
предназначение”. Женщина в аспекте физической антропологии. под
ред. Г. Аксянова. Москва, 1994
o Жеребкина И., „Введение в Гендерние Исследования“: Учебное
Пособие, Санкт Петербург: Алетейя, 2001. с. 60-79
o Карпенко Е. “Женский Вопрос В Эпоху Просвещениа”. Теория и
История Феминизма. Харьков, 1996. с. 348
o Конь И., „Введение в Гендерние Исследования“: Учебное Пособие.
ред. И. Жеребкина. Санкт Петербург: Алетейя. 2001. с. 563
o Луценко Е., “Образ женсщины в средневековой культуре”. Теория и
история Фемилизма. Харьков, 1996, с. 323
o Платон, „Государство“. соч. т 3. томах. 1971. том 3. с. 254
o Руссо Ж. Ж., избр. Соч. 1961. с. 556

სხვა რესურსები:

 ბიბლია, III თავი , XIV. მუხლი 7.8.9

 პეკინის კონფერენციის მოქმედების გეგმის ან პეკინის პლატფორმის ძირითადი
მიმართულებების განხორციელების შესახებ მასალების მოძიება შეიძლება
ინტერნეტში გაეროს ვებ-გვერდზე: “Women Watch”: <http://www.un.org/women
watch/Law>.

174
ნაწილი 3. ადამიანის უფლებები

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის შინაარსი და მნიშვნელობა

დღესდღეობით ყველაზე გავრცელებული განმარტება ადამიანის უფლეების შესახებ

გახლავთ ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია, რომელიც გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის მიერ 1948 წელს დამტკიცდა. ამ დოკუმენტის

შექმნის აუცილებლობა განპირობებული იყო მრავალი მიზეზით, პირველ რიგში კი

ადამიანის პოლიტიკური თუ სამოქალაქო უფლებების ნორმების განსაზღვრისა და

შემუშავების აუცილებლობით. შემუშავებული ნორმები კი წესით, უნდა ამოქმედებულიყო

მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში, რომელიც ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის

დოკუმენტს ხელს მოაწერდა.

აუცილებელია, გავმიჯნოთ დეკლარაციაში განსაზღვრული უფლებები ტრადიციებისა

და ნორმებისაგან. დღესდღეობით ნათელია, რომ რეალობაში შეუსაბამობას ვაწყდებით

ადამიანის უფლებათა დეკლარაციასა და სხვადასხვა ქვეყნების ტრადიციებს შორის,

რომლებიც ხშირად ეწინააღმდეგება დეკლარაციით განსაზღვრულ უფლებებს.

დეკლარაციაში ჩამოთვლილი უფლებები მეტ-ნაკლებად ილახება სხვადასხვა

ქვეყნებში. ეს განსაკუთრებით ვლინდება პოსტ- კონფლიქტურ ქვეყნებში, რომელთა

ინფრასტრუქტურა და პოლიტიკური სისტემა კონფლიქტების შედეგად საკმაოდ

დასუსტებულია, რის გამოც ობიექტურად ჭირს ადამიანის უფლებების დაცვა. ასეთ

ქვეყნებში ხშირად ირღვევა ადამიანთა სოციალური, ეკონომიკური, პოლიტიკური,

უსაფრთხოების, კულტურული, რელიგიური და სხვა მრავალი უფლება.

175
ადამიანის უფლებების ასეთი მასშტაბური დარღვევა ძალზე უარყოფით გავლენას

ახდენს ქვეყნის განვითარებაზე და მითუმეტეს დემოკრატიული ღირებულებების

დანერგვაზე გარდამავალ (ტრანზიტულ) საზოგადოებებში.

ასეთ შემთხვევაში შეიძლება ითქვას, რომ ადამიანის უფლებების დარღვევა არანაირ

საფუძველს არ ტოვებს იმისათვის, რომ მშვიდობა დამკვიდრდეს პოსტ-კონფლიქტურ

ქვეყანაში. ადამიანის უფლებების დარღვევა შეიძლება განვიხილოთ, როგორც,

კონფლიქტის ძირითადი გაომოწვევი მიზეზიც.

ერთის მხრივ, ადამიანის უფლებების დაცვა შეიძლება გარკვეულწილად გახდეს

კონფლიქტის აცილებისა და მოგვარების გარანტი, თუმცა, მეორეს მხრივ,

კონფლიქტების აცილება/ მოგვარება არ შეიძლება განიხილებოდეს, როგორც

სრულყოფილი მშვიდობისა და ადამიანის უფლებების დაცვის გარანტია. ამ შემთხვევაში

სასარგებლო იქნება, თუ განვიხილავთ „პოზიტიურ და ნეგატიურ მშვიდობას”, რომელიც

პირდაპირ უკავშირდება ადამიანის უფლებების საკითხს.

• „ნეგატიური მშვიდობა” განიხილება, როგორც მშვიდობა, რომლის დროსაც არ

არის პირდაპირი ძლადობა (კონფლიქტი, ომი), მაგრამ არის არაპირდაპირი

ძალადობა - სტრუქტურული, ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და სხვა, რაც

ადამიანის უფლებებს არღვევს იმის მიუხედავად რომ ქვეყანაში არც კონფლიქტია და

არც ომი.

• „პოზიტიური მშვიდობა“ განიხილება, როგორც მშვიდობა, რომლის დროსაც არ

არის არაპირდაპირი (სტრუქტურული, ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და

სხვა) და არც პირდაპირი ძალადობა . „პოზიტიური მშვიდობა” მოიცავს ქვეყნის ყველა

მოქალაქისათვის სხვადასხვა სფეროში თანასწორუფლებიანობას.

ამგვარი დოკუმენტის მიღებას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა მსოფლიოში

გაბატონებული მრავალი სახის დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად. პრინციპში

176
დოკუმენტში პირველად იქნა აღიარებული, რომ ყველა რასის, რელიგიის, ეთნიკური თუ

სხვა ნიშნების მქონე ადამიანებს თანასწორი უფლებები ექნებოდათ და რომ თითოეულ

ადამიანს მიეცემოდა შესაძლებლობა, ეცხოვრა მსოფლიოში, რომელიც დაემყარებოდა

მშვიდობას, სამართლიანობასა და თავისუფლეებას.

დეკლარაცია გადაიქცა უნივერსალურად, რადგან მასში გათვალისწინებული იყო

ყველა ადამიანის უფლება: ქალისა თუ კაცის, მდიდარისა და ღარიბის, შავკანიანისა და

თეთრკანიანის, სხვადასხვა რელიგიების წარმომადგენლების. და. ა.შ.

ამასთან ერთად, სისხლის სამართლის მძიმე დამნაშავეების უფლებები საკმაოდ

მკვეთრად იქნა განსაზღვრული იმის საფუძველზე, რომ ისინი პირველ რიგში ადამიანები

არიან და მძიმე დანაშაულის ჩადენის მიუხედავად, აუცილებელია მათი უფლებების

დაცვა.

ქვეყნებმა, რომლებიც შეუერთდნენ ამ დეკლარაციას, აიღეს ვალდებულება, დაეცვათ

თავიანთ სახელმწიფოებში დეკლარაციით განსაზღვრული ადამიანის უფლებები და

თავისუფლებები. ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის დოკუმენტში ჩადებული

თეორიის პრაქტიკაში გატარება მსოფლიოს ნებისმიერ ქვეყანაში მშვიდობისა და

სტაბილურობის მიღწევის საწინდარია. ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია ძირითადად

დემოკრატიულ პრინციპებზეა აგებული და მისი დაცვა დემოკრატიულ აზროვნებაზე

დამყარებული საზოგადოების ჩამოყალიბებას ემსახურება.

აქედან გამომდინარე, გაეროში შემავალი ყველა სახელმწიფოს ინტერესში უნდა იყოს

დეკლარაციით მიღებული ნორმების შესრულება, რათა მსოფლიოში შეიქმნას

მშვიდობის სტაბილურობისა და მდგრადი განვითარების გარანტია.

იმისათვის, რომ მივაღწიოთ გაეროს ამ დოკუმენტში მიღებული ნორმების შესრულებას

სხვადასხვა ქვეყანაში, აუცილებელია დღესდღეობით არსებული პრობლემების

გათვალისწინება და მათ მოსაგვარებლად ეფექტური მექანიზმების შექმნა.

177
დღეისათვის, რიგ სახელმწიფოებში შეიარაღებული შიდა და რეგიონული

კონფლიქტები და ლოკალური ომებია, რომლის დროსაც ადამიანთა მრავალი

უფლება ირღვევა. კონფლიქტების გარდა, მრავალი ქვეყანა, განსაკუთრებით კი პოსტ-

კონფლიქტური ქვეყნები, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კრიზისს განიცდიან, რაც

თავისთავად არღვევს ადამიანისათვის უმნიშვნელოვანეს სოციალურ, ეკონომიკურ თუ

პოლიტიკურ უფლებებს.

კონფლიქტები, ისევე როგორც პოლიტიკურ-ეკონომიკური პრობლემები სახელმწიფო

სისტემაში შეიძლება განვიხილოთ, როგორც პირდაპირი, სტრქტურული, ეკონომიკური,

კულტურული ძალადობა, რომლის მსხვერპლიც ხალხია. ეს ყოველივე კი ნაკლებად

ტოვებს სივრცეს ადამიანის უფლებების დასაცავად.

საინტერესოა სხვადასხვა კუთხით განვიხილოთ გაეროს მიერ შემუშავებული ადამიანის

უფლებათა დეკლარაცია. პირველ რიგში აღსანიშნავია, რომ ადამიანის უფლებათა

დეკლარაციაში მოცემული განმარტებები ადამიანის უფლებების შესახებ

სხვადასხვაგვარადაა ინტერპრეტირებული გაეროს წევრ სხვადასხვა ქვეყნებში.

იმისათვის, რომ მიღწეულ იქნას ადამიანის ყველა უფლების დაცვა, აუცილებელია

“პოზიტიური მშვიდობის” მიღწევა, რაც ნიშნავს პირდაპირი თუ არაპირდაპირი

ძალადობების არარსებობას და თანასწორობის მიღწევას.

მხოლოდ “ნეგატიური მშვიდობა” (როდესაც მიღწეულია კონფლიქტის, ომის შეჩერება

და ამ დროს მოსახლეობა ეკონომიკური, სოციალური და პოლიტიკური ძლადობის

ობიექტია), რა თქმა უნდა, ვერ გახდება ადამიანის უფლებების დაცვის საუკეთესო

მექანიზმი. ამ შემთხვევაში, შეიძლება ითქვას, რომ ჯერ აუცილებელია “ნეგატიური

მშვიდობის”, როგორც მინიმუმის და შემდეგ კი “პოზიტიური მშვიდობის” მიღწევა.

ყოველივე ამასთან ერთად გასათვალისწინებელია უმნიშვნელოვანესი მომენტიც:

“პოზიტიური მშვიდობა” ვერ იარსებებს, თუ თანასწორუფლებიანობასთან ერთად არ

178
მოხდა ყველა მოქალაქის სრული მონაწილეობის მიღწევა გადაწყვეტილების მიღების

პროცესში. სრული მონაწილეობა ამ შემთხვევაში ხდება იმის გარანტი, რომ ყველა

მოქალაქე (სქესის, ეროვნების, რელიგიისა თუ სხვა მრავალი განსხვავებების

მიუხედავად) ხდება თანასწორი, რის შედეგადაც ადგილი არა აქვს დისკრიმინაციას

ზემოაღნიშნული რომელიმე ნიშნის გამო.

აქედან გამომდინარე, ადამიანის უფლებების დაცვა მხოლოდ “პოზიტიური მშვიდობის”

პირობებშია შესაძლებელი და ამასთანავე, როცა გაეროში შემავალი ქვეყნები იცავენ იმ

პრინციპებს, რომლებიც ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაშია ასახული.

თუ შევეხებით თავად ადამიანის უფლებათა დეკლარაციას, მასში წავაწყდებით მრავალ

მოსაზრებას, რომელთა გადახედვა და ახლებური დამუშავებაა აუცილებელი ადამიანის

უფლებების დაცვის უფრო ეფექტური მექანიზმების შესაქმნელად.

საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ერთის მხრივ, ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია

უნივერსალური დოკუმენტია, რომელიც წესით უნდა მოქმედებდეს გერთიანებული

ერების ორგანიზაციაში შემავალ ყველა ქვეყანაში (189 ქვეყანა). მეორეს მხრივ,

რეალობა გვიჩვენებს, რომ არსებულ დეკლარაციაში არის გარკვეული შეუსაბამობები

გაეროში შემავალი ქვეყნების კულტურებს, ტრადიციებსა და ადამიანის უფლებათა

დეკლარაციით განსაზღვრულ ადამიანის უფლებებს, მოვალეობებსა და

ვალდებულებებს შორის.

ტრადიციებთან შეუსაბამობა ადამიანის უფლებების მრავალმხრივ ინტრეპრეტაციას

იწვევს სხვადასხვა ქვეყანაში. აქედან გამომდინარე, ადამიანის უფლებების სხვადასხვა

განსაზღვრას, ინტერპრეტაციას ვაწყდებით, რაც იწვევს ადამიანის იმ უფლებების

დარღვევას, რომლებიც დეკლარაციით არის განსაზღვრული.

ეს ერთერთი ძირითადი მომენტია, რომელზედაც აუცილებელია ყურადღების

გამახვილება. ამ შემთხვევაში საჭიროა ახალი მიდგომების გამონახვა, რათა

179
ადგილობრივი ტრადიციებისა და ადამიანის უფლებების დეკლარაციის პრინციპებს

შორის საერთო ნიადაგი გამოინახოს. სხვაგვარად, ჩვენ ვხედავთ, რომ ადამიანის

უფლებების დეკლარაცია ასეთ ქვეყნებში თეორიად რჩება, ხოლო პრაქტიკაში

ადამიანის უფლებების მრავალმხრივი დარღვევა ხდება ჩამოყალიბებული,

განსხვავებული მიდგომების გამო.

უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ პრობლემა არა მხოლოდ სხვადასხვა

ინტერპრეტაციაში, არამედ, სხვადასხვა პოლიტიკურ სისტემებშიც, რომლებიც

ნაკლებად უზრუნველყოფენ ადამიანის უფლებების დაცვას. ამის გამოსასწორებლად

აუცილებელია, რომ ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია შესაბამისობაში მოვიდეს

ქვეყნების კანონებს, მათ აღსრულებასა და კულტურ - ტრადიციულ მემკვიდრეობასთან.

მაგალითად, მრავალი ქვეყნის ტრადიცია ქალებს კაცებთან მიმართებაში განიხილავს,

როგორც არა თანასწორებს, როდესაც ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია არ

ანსხვავებს ქალთა და კაცთა უფლებებს. ამ შემთხვევაში ორმაგ სტანდარტთან გვაქვს

საქმე - ერთი მხრივ, ასეთი ქვეყნები გაეროს წევრები არიან, მეორეს მზრივ, ქალთა

უფლებები სხვადასხვანაირად არის დანახული და შელახულია ამ ქვეყნებში. ამ

შემთხვევაში სხვადასხვა ქვეყნის ტრადიციებსა და ადამიანის უფლებათა დეკლარაციას

შორის საკმაოდ დიდი უფსკრულია, რომელიც შეიძლება განვიხილოთ, როგორც

ტრადიციულ და თანამედროვე საზოგადოებებს შორის არსებული უფსკრული.

თანამედროვე საზოგადოება, რომელიც დამყარებულია ადამიანის უფლებათა

დეკლარაციაზე (მაგ. ქალებსა და კაცებს შორის თანაბარი უფლებების არსებობა)

გარკვეულ წილად გავლენას ახდენს ტრადიციულ საზოგადოებაზე, რომელშიც

პატრიარქალური ტენდენციები დომინირებს. თანამედროვე საზოგადოება

ცვლილებებს იწვევს ტრადიციულ საზოგადოებაში, რომელშიც ადამიანის უფლებათა

დეკლარაციის თავისებური ხედვა ყალიბდება. ეს კი, ტრადიციულ საზოგადოებას

180
ტრანზიტულ-გარდამავალი კულტურის საზოგადოებად აქცევს, სადაც ადამიანის

უფლებების ტრადიციული და თანამედროვე ხედვები არეულია ერთმანეთში.

იმ შემთხვევაში, თუ საუბარია თანაბარ უფლებებზე ქალებსა და კაცებს შორის,

აუცილებელია ამ მიმართულებით მუშაობა და ტრადიციულ საზოგადოებაში ქალთა

უფლებების დაცვისთვის სოციალურ-პოლიტიკური ბაზის შექმნა, ასევე საზოგადოებრივი

აზრის შეცვლა მათ უფლებებზე. აუცილებელია, მოინახოს საერთო ნიადაგი სხვადასხვა

ქვეყანაში არსებულ კულტურას, ტრადიციებს, ნორმებს და ადამიანის უფლებათა

დეკლარაციას შორის.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ თავად განმარტება - ადამიანის უფლებები - საკმაოდ ზოგადი

ცნებაა, რადგან ჩვენ ვაწყდებით ადამიანის ორგვარ უფლებას. პირველი, ეს არის

უფლებები, რომლებიც ადამიანებს აერთიანებს მთელს მსოფლიოში (ადამიანის

უფლებათა დეკლარაცია) და ამავე დროს არის მეორე ტიპის უფლებები, რომლებიც

განსაზღვრულია კონკრეტულ სახელმწიფოში და არის მხოლოდ ამ სახელმწიფოს

მოქალაქეებისათვის - ანუ ეს არის იმ უფლებების შესახებ მოთხოვნები, რომელებსაც ამ

კონკრეტული სახელმწიფოს მოქალაქეები ემოჩილებიან.

ასეთი უფლებები, რომლებიც განსაზღვრულია კონკრეტული სახელმწიფოს მიერ და

შემუშავებულია ამ ქვეყნის პოლიტიკური მმართველი ძალის მიერ, საკმაოდ

განსხვავდება იმ უფლებებისაგან, რომლებიც ადამიანის უფლებათა საყოველთაო

დეკლარაციით არის განსაზღვრული.

ამ შემთხვევაში ჩვენ ვხედავთ, რომ ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაცია

მოქმედებს იმის მიხედვით, თუ რომელ სახელმწიფოში რა უფლებები და მოვალეობები

აქვთ განსაზღვრული მოქალაქეებს.

აქაც საქმე გვაქვს გარკვეულ პრობლემასთან - ერთის მხრივ, დეკლარაცია ადამიანებს

აძლევს ყველა იმ უფლებას, რაც განსაზღვრულია ამ დოკუმენტში, ხოლო. მეორეს

181
მხრივ, ამავე დეკლარაციით განსაზღვრული უფლებები სრულიად განსხვავებულად

სრულდება სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობებისა და ტრადიციების შესაბამისად.

საჭიროა, რომ გამოვყოთ ადამიანის უფლებები სხვადასხვა ქვეყნის მოქალაქეების

უფლებებისაგან, რაც მკვეთრად განსხვავებულია გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციაში შემავალი თითოეული წევრი ქვეყნისთვის.

როდესაც ვსაუბრობთ ადამიანის უფლებათა დარღვევაზე და მაგალითად მოგვაქვს

ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია, აუცილებელია გავიხსენოთ, რომ დეკლარაციაში

აღწერილი უფლებები და სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული მოქალაქეთა უფლებები

ხშირად შეუსაბამობაში მოდის და რადიკალურად განსხვავდება ერთმანეთისაგან.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენ ვაწყდებით საკმაოდ ბევრ შეუსაბამობას

ადამიანის უფლებების დეკლარაციასა და სხვადასხვა ქვეყანაში არსებულ ადამიანის

უფლებებს შორის. ამასთან, გაეროს წევრ ქვეყნებში ადამიანის უფლებათა დამცველი

მექანიზმებიც იმის მიხედვით არის ამუშავებული, თუ რამდენად განვითარებულია

პოლიტიკურად ესა თუ ის ქვეყანა. ასეთ ქვეყნებში შექმნილი სხადასხვა პოლიტიკურ-

სოციალური სიტუაცია, არსებული ტრადიციები, რომლებიც ნაკლებად შეესაბამება

გაეროს ამ დეკლარაციას, არ იძლევა იმის საშუალებას, რომ ვისაუბროთ გაეროს

უნივერსალურ დოკუმენტზე, რომელიც შესაბამისობაშია სხვადასხვა ქვეყანაში არსებულ

ადამიანის უფლებებსა და მათ დაცვასთან.

ამ შემთხვევაში აუცილებელია, რომ გადავხედოთ ადამიანის უფლებებს კონკრეტული

პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური, ტრადიციული მდგომარეობის

გათვალისწინებით, როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო დონეზე.

ადამიანის უფლებათა დეკლარაციის თეორიის შედარება პრაქტიკასთან აუცილებელია

იმისათვის, რომ მივაღწიოთ ადამიანის უფლებების ეფექტური დაცვის მექანიზმების

ჩამოყალიბებას, როგორც ადგილობრივ, ასევე საერთაშორისო დონეებზე. ამის

182
გაკეთება აუცილებელია, რადგან ის დემოკრატიული პრინციპები, რომლებიც ადამიანის

უფლებათა დეკლარაციაშია გატარებული, უნდა ამუშავდეს გაეროში შემავალ ქვეყნებში

მშვიდობის, სტაბილურობისა და მდგრადი განვითარების უზრუნველსაყოფად.

შეიარაღებული კონფლიქტების დროს ადამიანის უფლებების საკითხებს სწავლობს

მეცნიერების დარგი, რომელსაც ჰუმანიტარული სამართალი ჰქვია.

კითხვები და დავალებები:

- როდის და რა ისტორიულ პირობებში გახდა აუცილებელი ადამიანის უფლებების

შესახებ საყოველთაო დოკუმენტის მიღება?

- რომელ დოკუმენტშია განმარტებული ადამიანის ძირითადი უფლებები?

- აღწერეთ, თუ რა ურთიერთდამოკიდებულებაშია სახელმწიფოში ადამიანის უფლებები

და მოვალეობანი.

საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი: ადამიანის უფლებები

შეიარაღებული კონფლიქტის დროს

საერთაშორისო უსაფრთხოების ახალი არქიტექტურა აიგო 1945 წ, რათა არ

განმეორებულიყო მეორე მსოფლიო ომის უსაშინლესი დანაშაულებანი -

კონცენტრაციული ბანაკები, მასიური დეპორტაციები, მასიური დაბომბვები, ადამიანების

ხოცვა ეროვნული და რასობრივი ნიშნით. უსაფრთხოების ახალი სისტემა საშუალებას

აძლევდა ომის შემდგომ მთავრობებს ევროპასა და ჩრდილოეთ ამერიკაში, თავისი

მოსახლეობა დაერწმუნებინათ იმაში, რომ ომის გაკვეთილები მხედველობაში

მიღებულია და შემუშავებულია სტანდარტები.

183
ომის წარმოების წესებს უნდა გაემიჯნათ ცივილიზაცია და ბარბაროსობა. 1945 წლის

ნიურნბერგის ტრიბუნალმა გამოიმუშავა პრინციპი, რომ ისეთი დანაშაულებანი

კაცობრიობის წინაშე, როგორიც არის სისტემატიური დანაშაულებანი სამოქალაქო

მოსახლეობის წინააღმდეგ, რომელიც იწყება რომელიმე ქვეყანაში, შეიძლება შემდეგ

გავრცელდეს სხვაგანაც. 1948 წლის კონვენციამ გენოციდის შესახებ სამართლებრივად

განსაზღვრა ყველაზე საშინელი დანაშაული, რაც კი არსებობს ლექსიკონში და

შეიმუშავა სასჯელის მექანიზმები. 1949 წლის ჟენევის კონვენციამ გამოიმუშავა და

ჩამოაყალიბა წესები ომის წარმოებისა სახელმწიფოებს შორის, დიფერენციაცია

მოახდინა ლეგალურ ქმედებებსა და არალეგალურ/ კრიმინალურ აქტებს შორის.

1977 წლის დამატებით ორ პროტოკოლთან ერთად ჟენევის კონვენცია არის ომის

წარმოების შეთანხმებული წესების ძირითადი კრებული.

მეცნიერები საერთაშორისო ჰუმანიტარულ სამართალს უწოდებენ იმ კანონთა

კრებულს, რომელიც სამოქალაქო პირებს, მშვიდობიან მოსახლეობას იცავს

შეიარაღებული კონფლიქტების დროს. სამხედროებს ურჩევნიათ, ილაპარაკონ ომის

კანონებზე და ამაში ჩართონ აგრეთვე ის საკითხები, რომლებიც დაკავშირებულია ომის

გამომწვევ მიზეზებთან.

დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში საერთაშორისო სამართლის კანონებმა იმუშავა -

კოლონიალური ომები დამთავრდა. ამის საპირისპიროდ, ამერიკის სამხედრო

ოპერაციის დროს ვიეტნამში საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის მრავალი

ნორმა დაირღვა.

როგორი ახალი წესრიგიც არ უნდა დამყარდეს ახალ საუკუნეში, ომის წესები ყველას

საკუთრებაა: ეს არის ცივილიზაციის ერთ-ერთი უდიდესი მიღწევა და ამ არეულობისა და

არამდგრადობის ერაში უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე სხვა დროს.

184
საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართალი ვერ იმუშავებს მთავრობების მხარდაჭერის

გარეშე. აუცილებელია, ფართო საზოგადოებამ იცოდეს ომის წარმოების პრინციპების

შესახებ. ხალხისათვის ნათელი უნდა იყოს საერთაშორისო ჰუმანიტარულის

სამართლის მორალური და სამართლებრივი საფუძვლები.

ყველაზე უკეთესი ინდიკატორი ომის უმნიშვნელოვანესი დანაშაულისა არის

მშვიდობიანი მოსახლეობის მასობრივი იძულებითი გადაადგილება. საერთაშორისო

ჰუმანიტარული სამართალი განსაზღვრავს ომის წესება და მეთოდებს და არა იმას, თუ

რომელი მხარე იყო მართალი ან მტყუანი. მთავარი არის ის, თუ ვინ ჩაიდინა დანაშაული

მშვიდობიანი მოსახლეობის (ქალები, ბავშვების, მოხუცების და სხვა) წინაშე, სულერთია,

აგრესორი იყო იგი თუ თავის დამცველი. ბუნებრივია, საერთაშორისო ჰუმანიტარული

სამართალი არ პასუხობს ყველა კითხვას მორალისა და ზოგადსაკაცობრიო

იდეალების შესახებ, მაგრამ იგი მიმართულია ბარბაროსობისა და დანაშაულებათა

წინააღმდეგ. იგი კრძალავს ბიოლოგიური და ქიმიური იარაღის გამოყენებას,

ბიოლოგიურ ექსპერიმენტებს, მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვას, წამებას,

საკონცენტრაციო ბანაკებს და სხვა.

დანაშაული კაცობრიობის წინაშე – მკვლელობა, ექსტერმინაცია, დამონება,

დეპორტაცია და სხვა არაჰუმანური აქტები, განხორციელებული მშვიდობიანი

მოსახლეობის წინააღმდეგ ომის დაწყებამდე ან ომის მსვლელობისას; დევნა

პოლიტიკური, რასობრივი ან რელიგიური ნიშნით - ყველა ეს ქმედება ექვემდებარება

საერთაშორისო ტრიბუნალის იურისდიქციას, მიუხედავად იმისა, მიიჩნევიან თუ არა

ისინი დანაშაულებებად იმ ქვეყნის კანონები მიხედვით, სადაც მოხდა.

ნიურნბერგის პროცესმა აჩვენა, რომ დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ დაისაჯა

საერთაშორისო სამართლით.

185
გარკვეული თვალსაზრისით დანაშაული კაცობრიობის წინაშე გადაიკვეთება

გენოციდთან და ომის დანაშაულებებთან, მაგრამ არის მნიშვნელოვანი განსხვავებებიც.

ამგვარად, არსებობს 1948 წ. გენოციდის კონვენცია, რომლის მიხედვითაც გენოციდი

ყველაზე მძიმე დანაშაულია. საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლით

განსაზღვრულია აგრეთვე დანაშაული კაცობრიობის წინაშე და ომის დანაშაულებები.

1948 წ. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ დააფუძნა საერთაშორისო

სასამართლო, ხოლო 1998 წ. რომში დაფუძნდა პერმანენტული სისხლის სამართლის

საერთაშორისო სასამართლო (Rome Statute of the International Criminal Court – ICC).

შევეხეთ რა გაეროს უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტს ადამიანის უფლებების უნივერსალურ

დეკლარაციას და იმ სირთულეებსა და წინააღმდეგობებს, რასაც დეკლარაციის

პირობების პრაქტიკული განხორციელება აწყდება ადგილობრივ ანუ

სახელმწიფოებრივ კონტექსტში, განსაკუთრებით კი კონფლიქტებისა და პოსტ-

კონფლიქტურ ეტაპებზე, გვსურს თქვენი ყურადღება გავამახვილოთ მშვიდობის

მშენებლობის პროცესზე, რაც აუცილებელია ადამიანის უფლებების დაცვისთვის

სტაბილური ნიადაგის შესაქმნელად. მეოთხე თავი სტრუქტურულად მიმოიხილავს

მშვიდობის მშენებლობის სხვადასხვა პირობებს, ფაქტორებსა თუ სხვა ხელშემწყობ

გარემოებებს.

ძირითადი ცნებები

ადამიანის უფლებების საყოველთაო

დეკლარაცია

ნეგატიური მშვიდობა

პოზიტიური (ანუ მდგრადი) მშვიდობა

186
პოსტრ-კონფლიქტური სიტუაცია

ჰუმანიტარული სამართალი

ნაწილი 4. მშვიდობის მშენებლობა

რატომ არის ასაშენებელი მშვიდობა?

მშვიდობის მშენებლობის მიმართულება მრავალ ასპექტს მოიცავს, მეცნიერების ეს

დარგი ეყრდნობა კონფლიქტების მოგვარების იმ პირითად პრინციპს, რომლის

მიხედვითაც ყოველთვის, ყველა ეტაპზე, ორ დაპირისპირებულ მხარეს შეუძლია

შეაჩეროს კონფლიქტის ესკალაცია და ეფექტური მოლაპარაკების საფუძველზე

კონფლიქტის მოგვარებას მიაღწიოს. მშვიდობის მშენებლობის დარგი ამტკიცებს, რომ

წარმატებული მოლაპარაკება შესაძლებელია. ამ გზით მივაღწევთ იმას, რომ

უსისხლოდ, ომის, შეიარაღებული კონფლიქტისა და ძალადობის გარეშე

მოლაპარაკებების გზით გადავწყვეტთ საჭირბოროტო საკითხებს.

ეფექტურ მოლაპარაკებასთან ერთად, ეს მიმართულება მრავალ ასპექტს მოიცავს,

რომელთა შესახებ ქვემოთ გვექნება საუბარი.

მშვიდობის მშენებლობა გვთავაზობს კონფლიქტის მოგვარებას იმ ზოგადი

მახასიათებელი ნიშნების გათვალისწინებით, რომელნიც გამოვლინდა სხვადასხვა

ქვეყანაში მომხდარი კონფლიქტის შესწავლისა და ანალიზის ჩატარებისას. საჭიროა,

რომ სხვადასხვა ქვეყანაში მომხდარი კონფლიქტების საფუძველზე გაკეთებული

დასკვნები კონკრეტული კონფლიქტის უკეთ გასაგებად, გასაანალიზებლად და მასში

მონაწილე ხალხის როლის დასადგენად გამოვიყენოთ. ეს ყველაფერი კი

აუცილებელია იმისთვის, რომ უკეთ შევძლოთ კონფლიქტების მოგვარება.

187
კონფლიქტების მოგვარების პროცესში აუცილებელია, გავითვალისწინოთ როგორც

მთავრობის, ასევე სამოქალაქო საზოგადოებისა და მოსახლეობის ყველა ფენის

აქტიური მონაწილეობა. ამ პროცესში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი საკითხია

უსაფრთხოების ახალი მექანიზმებისა და კრიტერიუმების შექმნა.

მშვიდობის მშენებლობა მოითხოვს კონკრეტული გეგმის შემუშავებას, რაც

კონფლიქტების მოგვარების თანამედროვე მიდგომების გათვალისწინებას,

უსაფრთხოების სტრატეგიების განსაზღვრასა და ადამიანის უფლებების დაცვის

ეფექტური მექანიზმების ამოქმედებას გულისხმობს. ზემოხსენებული კომპონენტების

ერთიანი ამუშავება შესაძლებელს ხდის წარმატებული შედეგის მიღებას ამ დარგში.

მშვიდობის მშენებლობის პროცესში გასათვალისწინებელია ისეთი მნიშვნელოვანი

ფაქტორი, როგორიცაა კონფლიქტების შედეგად მიღებული გახლეჩილი

საზოგადოებები. გახლეჩილ საზოგადოებებს შორის საერთო ენის გამონახვა და მათი

შეთანხმება თანაარსებობასა და თანამშრომლობაზე, ასევე მათ შორის ნდობის აღდგენა

სპეციალურ სამუშაოს მოითხოვს. ეს კომპონენტი მშვიდობის მშენებლობის ერთ-ერთი

უმნიშვნელოვანესი ნაწილია, რადგან დაპირისპირებულ მხარეებს შორის ნდობის

აღდგენისა და თანამშრომლობის გარეშე კონფლიქტის რეციდივის ან ახალი

კონფლიქტის აღმოცენების საშიშროების წინაშე შეიძლება აღმოვჩნდეთ.

იმისათვის, რომ მივაღწიოთ მშვიდობას, აუცილებელია არსებული კონფლიქტის

მშვიდობიანი შეჩერება, მათი წარმატებული მოგვარება და ასევე პოტენციური

კონფლიქტის თავიდან აცილება. არსებობს სხვადასხვა მექანიზმები, რომელთა

გამოყენება იძლევა კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით ადგილობრივი და

საერთაშორისო ძალების დახმარებით მოგვარების საშუალებას. ამ მიზნის მისაღწევად

აუცილებელია, რომ ქვეყანამ, რომელშიც გაყინული კონფლიქტებია, კონფლიქტების

აცილება/მოგვარება პრიორიტეტად გამოაცხადოს და შექმნას სპეციალური მექანიზმები

მათ უზრუნველსაყოფად. სხვაგვარად მშვიდობის მშენებლობა თეორიად დარჩება და

188
შეუძლებელი გახდება მისი მექანიზმების ამოქმედება. ამის მისაღწევად სახელმწიფოს

დაინტერესებაა აუცილებელი.

ომის პირობებში მშვიდობის მიღწევის აუცილებლობა ეჭვს არ იწვევს. გაყინული”

კონფლიქტების პირობებში (ანუ "არც ომის – არც მშვიდობის” მდგომარეობა) იქმნება

შთაბეჭდილება, რომ მშვიდობის მშენებლობა ნიშნავს არსებულ მდგომარეობასთან

შეგუებას, სადაო ტერიტორიებზე ცალმხრივად უარის თქმას, სეპარატიზმის

ლეგიტიმიზაციას და ა.შ. ზოგიერთი პოლიტიკოსი ცდილობს უფრო პოპულარული

გახდეს იმის ხარჯზე, რომ ომის გზით კონფლიქტის გადაჭრისკენ მოუწოდოს და

მშვიდობისმაძიებელნი საკუთარი ხალხის ინტერესების ღალატში ამხილოს. ხშირად

ისმის ტერმინი „პაციფიზმი”, რომელიც კონფლიქტური სიტუაციის მქონე საზოგადოებაში

ჩვეულებრივად უარყოფითი მნიშვნელობით იხმარება.

სწორედ პაციფიზმთან ხდება ხშირად მშვიდობიმოყვარეობისა და მშვიდობის ძიების

გაიგივება, ამიტომ აუცილებელია გავერკვეთ, თუ რას ნიშნავს პაციფიზმი. ესა არის

პიროვნების ან ჯგუფის პოზიცია, როგორც წესი, ცხოვრებისეული კრედო, რომელიც

ურთიერთობებში, მიზნის მიღწევაში, სადაო და პრობლემურ სიტუაციებში ყოველგვარ

ძალადობას გამორიცხავს, ქადაგებს მიმტევებლობას და სიყვარულს. პაციფისტები

მიიჩნევენ, რომ ძალადობას არ შეიძლება ძალადობითვე უპასუხო, ან შურისძიების აქტი

განახორციელო. ისტორიულად, პაციფისტურ მოძრაობებს ხშირად რელიგიური.

საფუძველი გააჩნდათ, ხოლო ევროპასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში (მაგ.

კვაკერები) პაციფიზმის მიმდევრები მის დასაბუთებას ქრისტეს მოძღვრებაში

პოულობდნენ. აღსანიშნავია. ისიც, რომ პაციფისტური მიდრეკილება უფრო მეტად

ქალებისთვისაა დამახასიათებელი, ვიდრე მამაკაცებისთვის.

მოსწონს ეს ვინმეს თუ არა, პიროვნებას აქვს უფლება იყოს ან არ იყოს პაციფისტი.

პიროვნებისგან განსხვავებით, სახელმწიფოს აკისრია კანონის აღსრულებისა და

თავდაცვის ფუნქციები, რომელთა განხორციელება ძალისმიერი მეთოდების გარეშე

189
შეუძლებელია. ამიტომ სახელმწიფო პაციფისტი ვერ იქნება, მაშინაც კი, როდესაც

მტკიცედ ატარებს მშვიდობისმოყვარე პოლიტიკას. მაგრამ ყველა შემთხვევაში,

არაძალადობა ის მიზანი და კრიტერიუმი უნდა იყოს, რომელიც განსაზღვრავს, თუ რა

არის მისაღები ან მიუღებელი როგორც პიროვნებისთვის, ასევ სახელმწიფოსთვის.

ამრიგად, არაძალადობა, პაციფიზმი და მშვიდობისმოყვარეობა არ არის ერთი და იგივე

ცნება. თუ პაციფიზმი ძალადობის ტოტალურ უარყოფაში გამოიხატება,

მშვიდობისმოყვარეობა და მშვიდობის მშენებლობა აქტიურ საზოგადოებრივ პოზიციას

გულისხმობს და პრობლემის სამართლიანი გზით მოგვარებისათვის იღწვის. მშვიდობის

მისაღწევად, მთელი საზოგადოების პოტენციალის ამოქმედებაა საჭირო. (ასეთივე

უარყოფითი დატვირთვის მატარებლად აღიქმება ხშირად კომპრომისის ცნება,

რომელიც არასწორადაა გაიგივებული საკუთარი, საზოგადოებრივი, ეროვნული

ინტერესების ცალმხრივ დათმობასთან. ქვემოთ ჩვენ ვნახავთ, რომ კომპრომისი

სწორედ რომ ორმხრივ დათმობას ნიშნავს და კონფლიქტური სიტუაციიდან გამოსვლის

ერთ-ერთ ცნობილ სტრატეგიას წარმოადგენს).

მშვიდობის მშენებლობისათვის მესამე ნეიტრალურ მხარესთან ერთად, ქვეყნის შიგნით

უნდა მოხდეს ყველა ძალის მობილიზაცია. ამ პროცესში საზოგადოების ყველა ფენამ

აქტიური მონაწილეობა უნდა მიიღოს: მთავრობამ, სამოქალაქო სექტორმა და

საზოგადოების ფართო ფენებმა. მშვიდობის მშენებლობის პროცესი დამოკიდებულია

იმაზეც, თუ რა ადგილი უკავია სამოქალაქო საზოგადოებასა და მოსახლეობის

წარმომადგენლობით ჯგუფებს ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

დასავლეთის ქვეყნებში სამოქალაქო საზოგადოებასა და ბიზნეს სექტორს საკმაოდ

დიდი როლი აქვს და მთავრობაზე გავლენასაც ახდენს. ხოლო აღმოსავლეთის

(ფართო გაგებით) ქვეყნებში, სადაც დემოკრატია საფუძველს იყრის, სამთავრობო

სტრუქტურები დომინირებს და სამოქალაქო და ბიზნეს სექტორებს შედარებით პატარა

ადგილი უკავიათ. სქემაზე ეს ყველაფერი ასე გამოიყურება.

190
(სქემა, ნაზახი)

ზემოთ მოყვანილი სქემა ასახავს დასავლურ და აღმოსავლურ საზოგადოებებს შორის

განსხვავებებს. ამ განსხვავებებზე კი ძალიან ბევრია დამოკიდებული მშვიდობის

მშენებლობის პროცესშიც. თუ კონფლიქტის შემდგომ ქვეყანაში სამოქალაქო

საზოგადოება და ბიზნეს სექტორი აქტიურად მონაწილეობს ქვეყნის პოლიტიკურ

ცხოვრებაში, მაშინ მშვიდობის მშენებლობა მეტ წარმატებას აღწევს. თუ მთავრობა

დომინირებს, მაშინ მხოლოდ მასზეა დამოკიდებული კონფლიქტის მოგვარებაც, რაც

ნაკლები წარმატებით მიმდინარეობს გახლეჩილი საზოგადოებების არსებობისას.

კონფლიქტის მოგვარებასა და უსაფრთხოების ახალი სტრატეგიების გამომუშავებასთან

ერთად, ზემოაღნიშნულ პროცესებში ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება

მოლაპარაკებების წარმატებულ წარმართვას. ამ შემთხვევაში ასეთი მოლაპარაკება

შესაძლებელი ხდება მედიაციის გამოყენებით. მედიაცია, როგორც სახელმძღვანელოს

პირველ თავში აღინიშნა, მშვიდობის მშენებლობის განუყოფელი ნაწილია და

ეყრდნობა შემდეგ იდეას: კონფლიქტის მიმდინარეობისას დაპირისპირებულ მხარეებში

შეიძლება გამოინახოს ის ჯანსაღი პოტენციალი და სურვილი, რომელიც ხელს შეუწყობს

კონსტრუქციული დიალოგის დაწყებას და მედიატორის დახმარებით შეთანხმებამდე

მისვლას. ამ შეთანხმებამდე მისვლა კი ობიექტურად არც თუ ისე ძნელია, რადგან

საზოგადოების რომელი ფენაც არ უნდა იყოს კონფლიქტში ჩართული, მასში შეიძლება

გამოინახოს ჯანსაღი ძალა და ქმედების უნარი, მიმართული დადებითი ცვლილებებისა

და განვითარებისაკენ. საზოგადოების ყველა ფენაში შეიძლება მოიძებნოს ის ჯანსაღი

ელემენტი, რომელიც კონფლიქტის მშვიდობიანი გზით მოგვარებას დაეხმარება

მედიატორის შუამდგომლობით. როგორც წესი, კრიტიკულ მომენტში,

დაპირისპირებული მხარეები მოლაპარაკებას წარმართავენ ხოლმე პოზიციების

დაფიქსირებით. ეს გახლავთ ჩვეულებრივი მოლაპარაკების პროცესი, რომელსაც

191
ნაკლები შედეგი მოაქვს მედიაციის საშუალებით წარმოებული მოლაპარაკებისაგან

განსხვავებით.

ჩვეულებრივი მოლაპარაკებისას მხარეები მხოლოდ პოზიციების დაფიქსირებას

ანდომებენ დროს და არ საუბრობენ თავიანთ საჭიროებებსა და ინტერესებზე, და

ნაკლებად მუშაობენ საერთო ინტერესების გამოძებნაზე. ეს ყოველივე კი ლოგიკურად,

უშედეგო მოლაპარაკებით სრულდება, რადგან მხოლოდ პოზიციების დაფიქსირებით

შეუძლებელია პრობლემის გადაწყვეტა.

მედიაციის (მესამე მხარის) გამოყენებით წარმართული მოლაპარაკებას ჩვენ ვხვდებით

მოლაპარაკების იმ სახეობას, რომელიც მხარეებს აძლევს საშუალებას ისაუბრონ

თავიანთ საჭიროებებზე, ინტერესებზე და იმუშავონ პრობლემის მოგვარებაზე

მედიატორის დახმარებით. ამ შემთხვევაში ნათელია, რომ მხარეების შეთანხმებამდე

მისვლა უფრო ადვილია და შესაძლებელი, რადგან ისინი არა მხოლოდ პოზიციებს

აფიქსირებენ, არამედ მუშაობენ პრობლემის მოგვარებაზე და ღიად საუბრობენ თავიანთ

ინტერესებსა თუ საჭიროებებზე. თუ მივადევნებთ თვალყურს მედიაციის ტექნიკით

შემდგარ მოლაპარაკების პროცესს და შევადარებთ მას ჩვეულებრივ მოლაპარაკებას,

რომელიც ასე ხშირია ჩვენს ცხოვრებაში, აღმოვაჩენთ, რომ ის სტრატეგია, რაც

მოლაპარაკებისათვის და პრობლემის გადაჭრისათვის სასარგებლოა, სრულად არის

გამოყენებული მედიაციაში; ხოლო ის სტრატეგიები, რომლებიც მოლაპარაკების

განვითარებისათვის დამღუპველია და პრობლემას არ ჭრი და ხელს უშლის შედეგის

მიღებას, მეტ-ნაკლებად იმ მოლაპარაკებებში გამოიყენება, რომელნიც მედიაციის

ტექნიკის გარეშე მიმდინარეობს.

წარმატებული მოლაპარაკების ტექნიკასთან ერთად, აუცილებელია, რომ

დაპირირისპირებული მხარეები მოტივირებულნი იყვნენ დადებითი შედეგის

მისაღწევად, რისთვისაც მხარეების პოლიტიკური ნების არსებობაა აუცილებელი.

192
ძალაუფლების პირამიდა

ომის შემდგომ საზოგადოებაში მშვიდობის მშენებლობის პროცესის უკეთ გასაგებად,

აუცილებელია განვიხილოთ ძალაუფლების პირამიდა, რომელიც პროფესორ ჯონ-

პოლ ლედერახის (ისთერნ მენონაით უნივერსიტეტი, ვირჯინია, ა.შ.შ.) მიერ არის

შემუშავბული. იგი გვთავაზობს ამ პროცესის განხილვას იმის მიხედვით, თუ

საზოგადოების რომელი ფენა რას აკეთებს მშვიდობის მშენებლობისათვის

კონფლიქტის შემდგომ პერიოდში.

(სქემა, ნაზახი)

პირამიდას თავში არის ხელისუფლება, ანუ უმაღლესი დონის ლიდერები,

ხელისუფლებისა და მთავრობის, ისევე როგორც ოპოზიციის უმაღლესი ჩინის

წარმომადგენლები. ეს ის ხალხია, რომლებიც ქვეყანაში მმართველ ლიდერებს

წარმოადგენენ. ამ ხალხის ცნობა არ არის ძნელი - ისინი ხშირად ჩანან ტელე-ეკრანებზე,

პრესის ფურცლებზე. ისინი ყურადღების დიდ ნაწილს უთმობენ თავიანთი პარტიული

მოძრაობების გაძლიერებას, პოზიციების დაფიქსირებას პარტიის სტრატეგიიდან

გამომდინარე. მათი მეორე დამახასიათებელი ნიშანია ჩაკეტილობა თავიანთ

პოზიციებში და კონფლიქტის პერსპექტივისა თუ მისი საბაბისა და მიზეზების გარკვევში.

და ბოლოს, ისინი ხასიათდებიან, როგორც მნიშვნელოვანი და ყველაზე გავლენიანი

ლიდერები, რომლებიც არ იშურებენ ძალისხმევას, რომ მეტი გავლენა და

ძალაუფლება მოიპოვონ.

პირამიდის შუა ნაწილში არის საშუალო დონის სხვადასხვა მიმართულების ლიდერები,

რომლებიც მოღვაწეობენ განათლების, ჯანმრთელობის, მრეწველობის, სხვადასხვა

ბიზნესის დარგებში.

193
ამ დონეში განიხილება არასამთავრობო ორგანიზაციები, ეთნიკური თუ რელიგიური,

ინტელექტუალური ლიდერები და სხვა ინსტიტუტების წარმომადგენლები. ეს დონე

ხასიათდება შემდეგი ნიშნებით: ეს ლიდერები დაკავშირებულნი არიან პირამიდის საწყის

და უმაღლეს საფეხურებთან. ისინი არ იმართებიან ზედა საფეხურიდან, მათი

მდგომარეობა არ არის დამოკიდებული პოლიტიკურ ან სამხედრო ძალაუფლებაზე,

მათი მუშაობა – ადგილობრივი თუ საერთაშორისო, არ არის მიმართული იმისკენ, რომ

მოიპოვონ პოპულარობა მოსახლეობაში - ჩანდნენ ტელევიზიასა თუ პრესაში. მათ

ახასიათებთ მოქმედების უმაღლესი დონის ელასტიურობა, შეუძლიათ ურთიერთობების

დამყარება, ისინი უფრო მრავალრიცხოვანნი არიან, ვიდრე ზედა საფეხურის ლიდერები

და თავისი მუშაობით მეტი ხალხის მოცვა შეუძლიათ კონფლიქტის დროს.

პირამიდის ფუძეში არიან საწყისი დონის, ადგილობრივი ლიდერები, ასევე

ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციები, დევნილთა და სხვადასხვა

არაფორმალური ჯგუფების ლიდერები და სხვა. ეს საფეხური წარმოადგენს

საზოგადოების ძირითად და ყველაზე მრავალრიცხოვან ფენას, რომელსაც საშუალება

აქვს, დაინახოს და დააფიქსიროს ომის შედეგად დაზარალებული ტანჯული ხალხის

მდგომარეობა. ამასთანავე, ამ ფენის ლიდერებს ადგილობრივი პოლიტიკოსებისათვის

საჭირო საწყისი განათლება აქვთ. თუ გვინდა, რეალურად დავინახოთ კონფლიქტში

მყოფი საზოგადოების მდგომარეობა, ეს სწორედ ამ ფენიდან არის შესაძლებელი.

ახლა, როდესაც ზოგადად აღვწერეთ სამივე დონის ლიდერები, შეგვიძლია გადავიდეთ

შემდეგ ეტაპზე და დავაფიქსიროთ, თუ რას აკეთებენ თითოეული დონის ლიდერები

კონფლიქტის მოგვარებისთვის და ქვეყანაში მშვიდობის მშენებლობისთვის.

დავიწყოთ ისევ პირამიდის ზედა ნაწილიდან. პირამიდის მაღალ საფეხურზე ვხვდებით

პოლიტიკას, რომელსაც ,,მწვერვალიდან ძირისაკენ“ მიმართული მშვიდობის

მშენებლობის გზა ეწოდება. ანუ, როდესაც ომის შემდგომი საზოგადოების სხვადასხვა

ფენების საჭიროებებისა და მოთხოვნილებების გაუთვალისწინებლად ხდება

194
გადაწყვეტილებების მიღება კონფლიქტის მოსაგვარებლად. ამ დონეზე ძირითადად

მთავრობის წარმომადგენლები ახორციელებენ აქტივობებს; ისინი მუშაობენ ცეცხლის

შეწყვეტასა და უმაღლესი დონის მოლაპარაკებების გამართვაზე; იწვევენ მესამე მხარეს

შუამავლის როლის შესასრულებლად და სხვა.

მესამე მხარის წარმომადგენლებს მხარს უჭერენ (ფინანსურად და სხვა მხრივ) მთავრობა

და საერთაშორისო ორგანიზაციები, ისეთები როგორიცაა, მაგალითად,

გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია, რომელიც იმ ურთიერთობების გარეთ იმყოფება,

რასაც კონფლიქტში ჩართულობა ჰქვია. ამ ორგანიზაციების ერთ-ერთი მიზანია,

მიაღწიონ უმაღლესი დონის ლიდერების მოლაპარაკებას. ამის შემდეგ უკვე ნათლად

ჩანს უმაღლეს დონეზე მოლაპარაკების პროცესი და იმ ლიდერების მონაწილეობა,

რომლებიც მიყვანილნი არიან მოლაპარაკებების მაგიდასთან. ხშირად ისე გამოდის,

რომ მხარეების მაგიდამდე მიყვანა და დღის წესრიგის შედგენა გადაიქცევა ხოლმე

მესამე მხარის მთავარ საქმედ. თუ როგორ მიდის მოლაპარაკება, რა შედეგებია მისი

გამართვის შემდეგ, ეს ნაკლებად არის ყურადრების ცენტრში. მშვიდობის მშენებლობა

უმაღლეს, სამთავრობო დონეზე, ფოკუსირებულია ძირითადად ცეცხლის შეწყვეტაზე

კონფლიქტის რეგიონში, უმაღლესი დონის მოლაპარაკების გამართვაზე და შუამავლად

მესამე მხარის მოწვევაზე. (მესამე მხარის მუშაობა საშუალო და საწყის ფენებთან უფრო

მრავლის მომცველია - ამის შესახებ ქვემოთ გვექნება საუბარი).

საშუალო დონის ლიდერების ქმედებები შემდეგში გამოიხატება - ეს დონე მოიცავს

ლიდერთა რიგს, რომელთაც დიდი ადგილი უკავიათ კონფლიქტურ სიტუაციებში. მათ

შეუძლიათ იპოვონ გასაღები იმ ინფრასტრუქტურის მოსამზადებლად, რომელიც ხელს

შეუწყობს მშვიდობის მშენებლობას მომავალში. იმის მიუხედავად, რომ საშუალო დონე

უფრო მეტი ქმედებებით ხასიათდება მშვიდობის მშენებლობაში, არც ამ დონის მიერ

არის ეს მიმართულება სათანადოდ განვითარებული, როგორც ამას მშვიდობის

მშენებლობის თეორიაში, ლიტერატურასა თუ პრაქტიკაში ვხვდებით. განვიხილოთ, თუ

195
რაში გამოიხატება საშუალო დონის მშვიდობის მშენებლობის გზები. სახალხო

დიპლომატიასთან ერთად ეს გახლავთ:

1. შეხვედრები პრობლემების გადაჭრისათვის;

2. კონფლიქტების მოგვარების ტრეინინგები, რომ ნათლად დავინახოთ, თ რას

წარმოადგენს ტრეინინგებისა და პრობლემების გადაჭრის შეხვედრების შინაარსი და

მიზანი.

განვიხილოთ დასახელებული გზები ცალ - ცალკე:

1. პრობლემების გადაჭრის შეხვედრები: ეს გახლავთ, უფრო ხშირად, ერთკვირიანი

შეხვედრა ორ მხარეს შორის (შეიძლება, მხოლოდ ერთმა მხარემ მოაწყოს

ადგილობრივი დონის შეხვედრის სახით). ამ შეხვედრაზე მიმდინარეობს კონფლიქტის

ანალიზი და მისი გარჩევა, ხდება ინფორმაციის გაზიარება, ალტერნატივების გამონახვა

ზოგადი გადაწყვეტილებების მისაღებად. მიმდინარეობს მუშაობა კონფლიქტის

მოგვარების მცდელობაზე, თუ რამდენად შესაძლებელია კონფლიქტის

მოსაგვარებლად წინადადებების შემუშავება შეხვედრის განმავლობაში. ამ

შეხვედრისთვის დამახასიათებელია შემდეგი:

1. მონაწილეები მოწვეულნი არიან მათი ცოდნის მიხედვით კონფლიქტების დარგში და

მათი სიახლოვის გამო „გადაწყვეტილების მიმღებებთან“. (ამ ხალხს, რომელიც

ახლოსაა გადაწყვეტილებების მიმღებებთან, „გავლენიანი აზრის“ ლიდერებს

უწოდებენ). „გადაწყვეტილების მიმღებებში“ იგულისხმება პოლიტიკური ლიდერები,

რომლებსაც აკისრიათ პასუხისმგებლობა და რეალურად შეუძლიათ გადაწყვეტილების

მიღება ამა თუ იმ პროცესში. საინტერესოა, რომ თავად პოლიტიკური ლიდერები, ანუ

უმაღლესი დონის ლიდერები ნაკლებად არიან მიწვეულნი ამგვარ შეხვედრაში

მონაწილეობის მისაღებად.

196
2. ეს არის არაფორმალური, დაცული პოლიტიკური შეხვედრა, სადაც მიმდინარეობს

იდეებსა და წინადადებებზე მუშაობა და მათი ტესტირება იმის დასადგენად თუ როგორ

იმოქმედებს ეს ყველაფერი ცხოვრებაში.

3. ეს არის გარკვეული არენა მესამე მხარისთვის, სწორედ აქ გამოიცდება კონფლიქტის

მოგვარების გზები.

2. კონფლიქტების მოგვარების ტრეინინგები: ეს სამუშაო საკმაოდ განსხვავდება

პრობლემების გადაჭრის შეხვედრებისგან. ტრეინინგს ორი მიზანი აქვს:

1. გაზარდოს კონფლიქტების დარგში მცოდნეების რაოდენობა;

2. მონაწილეებს გამოუმუშავოს კონფლიქტის მოსაგვარებლად საჭირო

სპეციალური უნარ - ჩვევები.

ტრენინგებზე ძირითადი ყურადღება სწორედ უნარ-ჩვევების გამომუშავებისკენ არის

მიმართული. ამასთანავე, მიმდინარეობს მუშაობა ანალიზზეც - კონკრეტული

კონფლიქტის სიტუაციის მოგვარებასა და გადაჭრაზე, მაგრამ მთავარი ყურადღება მაინც

მონაწილეებში უნარ - ჩვევების გამომუშავებას ეთმობა.

პირამიდის ქვედა საფეხური, სადაც ადგილობრივი დონის ლიდერები არიან,

ძირითადად შემდეგი ქმედებებით ხასიათდება: ადგილებზე შეხვედრების ჩატარება,

ადგილობრივი სამშვიდობო კომისიების შექმნა, ომის შემდგომ დაზარალებულ და

ტრავმირებულ ხალხთან ფსიქო - სოციალური რეაბილიტაციის და სხვა სამუშაოს

ჩატარება.

აღსანიშნავია, რომ ზემოთაღწერილი საზოგადოების დახასიათება და ქმედებები მეტ-

ნაკლებად ორივე დაპირისპირებულ მხარეს ახასიათებს. ამასთან, დაპირისპირებული

მხარეების ქმედებებიც მეტ-ნაკლებად ერთი და იგივეა ომის შემდგომ პერიოდში და

მათი ზედა, საშაულო და საწყისი ფენები მკვეთრადაა გამოყოფილი ერთმანეთისგან, ანუ

197
ომის შემდგომ პერიოდში მათ შორის არანაირი კონტაქტი და თანამშრომლობა არ არის

კონფლიქტის მოსაგვარებლად.

1. ზედა დონეს – მთავრობას, თავისი სტრატეგია აქვს და არ გააჩნია კონტაქტი საშუალო

და საწყისი დონეების წარმომადგენლებთან.

2. საშუალო დონეს – აქვს კონტაქტი ზედა და საწყის დონეებთან, მაგრამ არა აქვს იმდენი

ძალაუფლება, რომ რაიმე გავლენა მოახდინოს ზედა დონეზე, გადაწყვეტილების

მიღებაზე.

3. საწყისი დონის – ლიდერები მხოლოდ საშუალო დონის ლიდერებთან არიან

დაკავშირებულნი, მაგრამ არ აქვთ კონტაქტი ზედა დონესთან.

როგორც აღინიშნა, ზემოთაღწერილი ქმედებები დამახასიათებელია ორივე

დაპირიპირებული მხარისთვის. ე.ი. გნებავთ ერთი ან მეორე მხარე, რომელიც

კონფლიქტშია ჩართული, შიგნიდანაა დაქსაქსული. ამავე დროს, ჩვენ ვხედავთ, რომ

თითოეული დონე გარკვეულ სამუშაოს ასრულებს კონფლიქტის მოსაგვარებლად.

პრობლემა კი იმაშია, რომ ამ დონეებს შორის, უმეტეს შემთხვევაში, არ არის კონტაქტი

და თანამშრომლობა მშვიდობის მშენებლობისთვის, ხოლო თუ არის, იმდენად

უმნიშვნელო, რომ იგი ძალიან შორსაა კონფლიქტის მოსაგვარებლად საჭირო ერთიანი

მუშაობისა და გადაწყვეტილების მიღებისაგან, მყარი მშვიდობის დასამყარებლად.

აქედან გამომდინარე, დაპირისპირებულ მხარეთა ზედა ფენების ლიდერები ცალ-

ცალკე მუშაობენ კონფლიქტის მოგვარებაზე და ეს ძირითადად გამოიხატება შემდეგში:

1. ცეცხლის შეწყვეტა;

2. მოლაპარაკება უმაღლეს დონეზე;

3. მედიატორის ჩართვა მოლაპარაკებებში.

198
საშუალო დონის ლიდერები ორივე მხარეზე ახორციელებენ ნდობის აღდგენისკენ

მიმართულ პროგრამებს, რომლებიც მოიცავენ:

1. პრობლემის გადაწყვეტისკენ მიმართულ სამუშაო შეხვედრებს;

2. კონფლიქტის მოგვარების ტრეინინგებს;

3. სამშვიდობო კომისიებს.

საწყისი დონის ლიდერები ორივე მხარეზე შემდეგ აქტივობებს ახორციელებენ:

1. ადგილობივი სამშვიდობო კომისიების შექმნა;

2. ფსიქო-სოციალური სამუშაოები ომის შედეგად დაზარალებულებთან.

რამდენად მომგებიანია კონფლიქტის მოგვარება მაშინ, როდესაც თითოეული

დაპირისპირებული მხარე ასეა დაქსაქსული შიგნიდან და კონფლიქტის

მოსაგვარებლად ცალ-ცალკე შემუშავებული პროგრამით მოქმედებს?

აქვე მეორე პრობლემაც იჩენს თავს – საშუალო და საწყისი დონეები, გარკვეულწილად,

თუმცა მცირე მასშტაბით, მაინც თანამშრომლობენ და ხშირად ისინი ზედა დონისგან

მთლიანად იზოლირებულები აღმოჩნდებიან.

შემდეგი პრობლემა უკვე მოლაპარაკებების პროცესს ეხება: შეიძლება თუ არა ჩაკეტილი

პოზიციებით მოლაპარაკების გამართვა? უმაღლეს დონეზე გამართული

მოლაპარაკებები გამოხატავენ თუ არა ხალხის ინტერესებს, და რამდენად? არის თუ არა

გათვალისწინებული ხალხის სურვილი, საჭიროება და მდგომარეობა გადაწყვეტილების

მიღებისას? რამდენად გამართლებულია მოლაპარაკებაზე გადაწყვეტილებების მიღება

ხალხის ნების გაუთვალისწინებლად? - ამგვარი კითხვები მსოფლიოში მრავალი

მოლაპარაკების შედეგად დასმულა მაშინ, როდესაც მოლაპარაკებები გამართულა

დაპირისპირებული მხარეების უმაღლესი დონის ლიდერებს შორის. ამ კითხვებზე პასუხი

შესაძლებელს ხდის კონკრეტული სტრატეგიის გამომუშავებასაც, რომელიც იმის

199
საშუალებას მოგვცემს, რომ გავითვალისწინოთ ხალხის ინტერესები კონფლიქტის

მოგვარების პროცესში.

ყოველივე აქედან გამომდინარე, შეიძლება დავასკვნათ, რომ ზემოთჩამოთვლილი

სამუშაოები, ჩატარებული სამივე დონის მიერ, არ არის საკმარისი კონფლიქტის

წარმატებული მოგვარებისთვის და აუცილებელია ახალი სტრატეგიის შემუშავება,

რომელიც გააერთიანებს დაპირისპირებულ მხარეებში სამივე დონეს და შეაერთებს

გახლეჩილ საზოგადოებებს. სწორედ ამ გზით, თანამშრომლობის შედეგად გახდება

შესაძლებელი ერთიანი სამუშაოს დაწყება კონფლიქტის მოსაგვარებლად.

როგორია მესამე მხარის, მაგალითად, საერთაშორისო ორგანიზაციების როლი

მშვიდობის მშენებლობაში? მესამე მხარე გარკვეულ სამუშაოს ასრულებს უმაღლეს

დონეზე - იგი გამოდის მედიატორის როლში, შუამდგომლობს მოლაპარაკებების

წარმართვას დაპირიპირებულ მხარეთა შორის. საშუალო დონეზე მესამე მხარე ხელს

უწყობს სახალხო დიპლომატიის განვითარებასა და მასში შემავალი აქტივობების -

პრობლემების გადაჭრის შეხვედრებისა და კონფლიქტების მოგვარების ტრეინინგების,

ასევე სხვა სამუშაოების ჩატარებას დაპირისპირებულ მხარეთათვის. საწყის დონეზე კი

იგი ხელს უწყობს ომის შედეგად დაზარალებულთა ფსიქო-რეაბილიტაციას, მათ

ჰუმანიტარულ მომარაგებას. თუმცა აქაც საჭიროა კოორდინაციის შემუშავება და ახალი

სტრატეგიის გამომუშავება გახლეჩილი საზოგადოებების გაერთიანებისათვის.

მშვიდობის მშენებლობაში ჰუმანიტარული დახმარებასთან დაკავშირებით ხშირად

მრავალი პრობლემა იჩენს თავს. ჰუმანიტარული დახმარების ეფექტი დადებითიდან

ხშირად უარყოფითისაკენ გადაიზრდება. ამასთან დაკავშირებით ისმის შემდეგი

კითხვები: როგორ შეგვიძლია გადავცეთ მოშიმშილე მოსახლეობას საკვები და ამავე

დროს თავიდან ავიცილოთ ჰუმანიტარული დახმარების იმ ლიდერების ხელში

ჩავარდნა, რომლებიც ამას გამოიყენებენ მეტი იარაღის შესაძენად ან თავისი პირადი

200
საჭიროებისთვის? რამდენად შესაძლებელია ჰუმანიტარული დახმარების კონტროლი

და მისი დანიშნულებისამებრ გამოყენება?

ამ კითხვებზე აუცილებელია პასუხის გაცემა და ისეთი მექანიზმების გამომუშავება,

რომლებიც მოგვცემს იმის საშუალებას, რომ შევძლოთ ჰუმანიტარული დახმარების

დანიშნულებისამებრ გამოყენება ომის შემდგომ ქვეყანაში.

მშვიდობის ინფრასტრუქტურის შექმნის ფაქტორები

როგორც ვხედავთ, მშვიდობის მშენებლობა უამრავ ასპექტს მოიცავს, რომელთა

მხოლოდ ერთიანი და წარმატებული ამუშავება მოგვცემს იმის საშუალებას, რომ

განვავითაროთ მშვიდობის მშენებლობის პროცესი ერთდროულად ორივე

დაპირისპირებულ მხარესთან. მსოფლიოში, უძველესი დროიდან დღევანდელობის

ჩათვლით, ომების წარმოებისთვის გაღებული რესურსები გაცილებით მეტია, მშვიდობის

მშენებლობისთვის დახარჯულ რესურსებზე. ადექვატური რესურსების მოძიების გარეშე,

მშვიდობა შეიძლება წარმოგვიდგეს, როგორც შორეული იდეალი, ვიდრე პრაქტიკული

მიზანი. ამავე დროს, მხოლოდ ფინანსური უზრუნველყოფა პრობლემის მოგვარებაში

ვერ დაგვეხმარება.

აქვე უნდა შევეხოთ მშვიდობის მშენებლობისათვის რესურსების მოძიების საკითხს.

პირველ რიგში, უნდა მოხდეს მშვიდობის ინფრასტრუქტურის მდგრადობის

ხელშეწყობა, რომელიც თავიდანვე ხანგრძლივ პერიოდზე იქნება გათვლილი.

მშვიდობის მშენებლობის ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად საჭიროა გამოვიყენოთ:

სოციალურ - ეკონომიკური რესურსები;

სოციალურ -კულტურული რესურსები.

201
თუ განვიხილავთ სოციალურ-ეკონომიკურ რესურსებს მშვიდობის მშენებლობისთვის,

მიზნად არ უნდა დავისახოთ სპეციალური წინადადებების, რიცხვებისა და ბიუჯეტის

შედგენა, წარდგენა და დამტკიცება. უფრო სასარგებლო იქნება, რომ დეტალურად

ავწონ-დავწონოთ და ვიფიქროთ დღევანდელი კონფლიქტების ადგილებში მშვიდობის

მშენებლობისთვის ფულად დახმარებაზე. ეს გულისხმობს ქმედებების დაგეგმვისა და

მათი კატეგორიების განსაზღვრას, მოვალეობებისა და დამფინანსებელი ფონდების

შექმნის პროცესს და სხვ. ყოველივე ეს ხელს შეუწყობს კონფლიქტის ტრანსფორმაციას,

ერთის მხრივ, და მეორეს მხრივ, მყარი მშვიდობისაკენ სვლას.

მშვიდობის მშენებლობისათვის უნდა დაისახოს შემდეგი ამოცანა: სოციალურ-

ეკონომიკური რესურსები გამოვიყენოთ იმ ხალხის, ორგანიზაციების, ინსტიტუტების

დასახმარებლად, რომლებიც შექმნიან მშვიდობის მშენებლობისათვის აუცილებელ

ინფრასტრუქტურას. მშვიდობის მშენებლობის ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად

თეორიისა და პრაქტიკული კატეგორიების შექმნაა აუცილებელი, ამასთან, უნდა

შემოწმდეს, რამდენად სასარგებლო და ვარგისიანია ეს ყოველივე მოსახლეობისათვის,

კონფლიქტის მოგვარების ფაზებისა და ეტაპებისათვის.

მაგალითად, „აფრიკის კავშირის ორგანიზაციამ” შეიმუშავა სპეციალური მოქმედების

გეგმა მშვიდობის მშენებლობის მასშტაბების გასაძლიერებლად აფრიკის კონტინენტზე.

მსგავსი სამუშაოს განხორციელებაში სხვადასხვა ომისშემდგომ ქვეყნებს ეხმარებიან

ისეთი დიდი არასამთავრობო ორგანიზაციები, როგორებიცაა ,,მენონით ცენტრალ

ქომითი“ და სხვა.

მშვიდობის მშენებლობის ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად, აუცილებელია, ასევე

სოციალურ - კულტურული რესურსების გამოყენება. აქ იგულისხმება ტრადიციების

გამოყენება კონფლიქტის მშვიდობიანად მოსაგვარებლად.

202
რაც მეტად გავეცნობით სხვადასხვა ხალხების, ერების გამოცილებას, მით მეტი

შესაძლებლობა გვექნება, ნათლად დავინახოთ, თუ რა უნდა გამოვიყენოთ

კონკრეტულად ჩვენი კულტურული რესურსებიდან ადგილობრივი კონფლიქტების

მოსაგვარებლად; სოციალურ - ეკონომიკური და სოციალურ-კულტურული რესურსების

ერთად გამოყენება ძალიან დიდ როლს თამაშობს მშვიდობის მშენებლობის

ინფრასტრუქტურის შექმნის საქმეში.

შემდეგი ნაბიჯი მშვიდობის მშენებლობისთვის გახლავთ პასუხისმგებლობის გრძნობის

გაზრდა მოსახლეობაში. ეს იმას ნიშნავს, რომ ყველა ფენის წარმომდგენელმა

პრობლემის მოგვარებაზე პასუხისმგებლობა საკუთარ თავზე აიღოს, აქტიურად

ჩაერთოს საზოგადოებრივ მოღვაწეობაში მშვიდობის მშენებლობის მიმართულებით.

ამის მისაღწევად კი ქვეყანაში საყოველთაო მობილიზაციაა გამოსაცხადებელი.

განვიხილოთ ის ფაქტორები, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მშვიდობის

მშენებლობის ინფრასტრუქტურის შესაქმნელად. ესენია - კრიზისი, ხალხი, ინსტიტუტები

და ხედვები. როგორც წესი, ეს ფაქტორები იჩენენ ხოლმე თავს ომის შემდგომი

პერიოდის ქვეყანაში.

ძირითადი კითხვები კრიზისის დროს:

1. რა ბარიერი არსებობს კონსტრუქციული ცვლილებებისაკენ მიმავალ გზაზე?

2. რა არის ის ცენტრალური დილემა, რომელიც პრობლემად დგას მშვიდობის

მშენებლობისთვის?

3. რა არის ყველაზე აქტუალური საჭიროება?

4. როგორ არიან ერთმანეთთან დაკავშირებულნი საზოგადოების საწყისი, საშუალო და

უმაღლესი დონეები?

საშუალებები და მიდგომები კრიზისის დროს:

203
1. განვითარდეს ის ძალები, რომლებიც შეძლებენ ანალიზის გაკეთებას;

2. გამოინახოს მთავარი და ყველაზე მნიშვნელოვანი დილემები, რომლებიც

პრობლემის მოგვარებას უშლიან ხელს;

3. განვითარდეს ის ძალა, რომელიც გააერთიანებს არაოფიციალურ და ოფიციალურ

მიდგომებს (ხელისუფლება, ოპოზიცია, არასამთავრობო ორგანიზაციები და სხვ.) მყარი

მოლაპარაკებებისათვის და მშვიდობის მშენებლობისთვის;

4. მხარი დაეჭიროს მშვიდობის მშენებლობის ინიციატივებს.

ძირითადი კითხვები ხალხთან დაკავშირებით:

1. ვის აქვს პოტენციალი დაიწყოს ცვლილებები მთელ საზოგადოებაში?

2. როგორი მომზადებაა საჭირო ხალხისთვის, რომ მათ გავლენა მოახდინონ შექმნილ

სიტუაციაზე?

3. როგორი სამუშაო უნდა ჩატარდეს, ვინ მოამზადებს ხალხს, საზოგადოებას შერიგების

პროცესისათვის?

საშუალებები და პრობლემისადმი მიდგომები ამ შემთხვევაში:

1 განვითარდეს ტრენინგების ციკლი და ნდობის აღდგენის , შესაძლებლობათა

გაანალიზებისათვის ხელსაყრელი პროგრამები;

2. განვითარდეს ვერტიკალურ/ჰორიზონტალური ანალიზი ცვლილებების მოსახდენად.

(ვერტიკალურ/ჰორიზონტალურ ანალიზში იგულისხმება სახელმწიფო პოლიტიკა,

მაგალითად, როდესაც ზემოთ ვისაუბრეთ პოლიტიკაზე „ზემოდან ქვემოთ“, ეს ნიშნავდა

ვერტიკალურ პოლიტიკას, ჰორიზონტალური კი არის სამივე დონის მიერ

განვითარებული აქტივობები, რომლებიც სახელმწიფოს პოლიტიკურ/ეკონომიკურ

ცხოვრებაში წანყვან როლს შეასრულებენ).

204
3. განვითარდეს სტრატეგიული გუნდების მომზადების პროგრამები.

ძირითადი კითხვები ინსტიტუტებთან დაკავშირებით:

1 რა ძირითადი სამუშაოები უნდა ჩატარდეს კონფლიქტის მოგვარებისთვის და მყარი

მშვიდობის დასამყარებლად?

2. რა რესურსები არის იმისთვის, რომ წარუმატებელი მოლაპარაკებები წარმატებულად

იქცეს? :

3. რა რესურსებია ქვეყნის კულტურულ კონტექსტში, როგორ შეიძლება მათი გამოყენება

მშვიდობის მშენებლობისთვის?

4. როგორია მიზნები, რომლებიც 5-10 წლის შემდეგ რეალურად განხორციელდება?

საშუალებები და მიდგომები პრობლემისადმი ამ შემთხვევაში:

1. განვითარდეს დაფინანსებების წყაროების მოძიება ვერტიკალური/ჰორიზონტალური

პოლიტიკის ანალიზის განვითარებისთვის;

2. განვითარდეს მოლაპარაკებების სისტემისთვის ხელსაყრელი პირობები;

3. განვითარდეს კულტურული რესურსების გამოყენება მშვიდობის მშენებლობის

ეფექტურობისთვის. •

ძირითადი კითხვები ხედვებთან დაკავშირებით:

1. როგორია გრძელვადიანი განხორციელების პერსპექტივა მშვიდობის

მშენებლობისთვის კონკრეტულ გარემოცვაში, ეი. იქ, სადაც ვიმყოფებით?

2. ვინ არის მეოცნებე ამ შემთხვევაში (იგულისხმება არარეალური გეგმები მშვიდობის

მშენებლობისთვის);

205
3. როგორია ხელსაყრელი მექანიზმი, რომელიც დაავალდებულებს ხალხს და

ინსტიტუტებს, რომ გასწიონ კონკრეტული აქტივობა მშვიდობიანი მომავლისათვის?

4. როგორი სისტემური ცვლილებებია საჭირო შიდა, რეგიონალური და გლობალური

მასშტაბებით, რომ ხალხმა მიზანს მიაღწიოს? •

საშუალებები და მიდგომები პრობლემისადმი ამ შემთხვევაში:

1 შეიქმნას განსაკუთრებული გარემო მშვიდობის მშენებლობის იდეის

გავრცელებისთვის;

2. მოხდეს მას-მედიის ჩართვა და გამოყენება ამ პროცესში; '

3. განვითარდეს მუშაობა იმ სტრატეგიებზე, რომლებიც მშვიდობიანი მომავლის სურათს

შექმნიან.

აქედან გამომდინარე, მშვიდობის მშენებლობის პროცესის დაწყება და წარმართვა

დამოკიდებულია ზემოთჩამოთვლილი ფაქტორების წარმატებულ განხორციელებაზე.

მნიშვნელოვანია, რომ სამუშაოები არ შეიძლება წარიმართოს მხოლოდ ერთ დონეზე,

მიუხედავად იმისა, თუ რომელი იქნება ეს: უმაღლესი, საშუალო თუ საწყისი დონე.

მშვიდობის მშენებლობა უნდა წარიმართოს სამივე დონეზე და არა მხოლოდ

კონფლიქტში ჩართულ ერთ მხარეს, არამედ ერთდროულად ორივე მხარეს. რაც

მთავარია, ამ პროცესში დიდი მნიშვნელობა აქვს როგორც არასამთავრობო

ორგანიზაციების, ასევე თითოეული მოქალაქის აქტიურობას და მცდელობას, რომ

მოხდეს სამი დონის – საწყისი, საშუალო და უმაღლესი დონეების გაერთიანება

მშვიდობის მშენებლობისთვის.

რამდენიმე სიტყვით შევეხოთ იმ საკითხს, თუ დაახლოებით დროის რა მონაკვეთი

სჭირდება მშვიდობის მშენებლობის აქტივობების განვითარებას. თანამედროვე ომის

კრიზისი, რომელიც დაახლოვებით 2-6 თვემდე გრძელდება, შემდეგ ექვემდებარება

206
შეჩერებას, ხოლო გახლეჩილი საზოგადოებების მომზადება მშვიდობის მშენებლობის

პროცესის გასავლელად 10-20 წლამდე გრძელდება. ეს რა თქმა უნდა, დამოკიდებულია

იმაზე, თუ როგორი ინტენსივობით მიდის ომისშემდგომ ქვეყანაში ამ პროცესზე მუშაობა.

ასეთია ჯონ პოლ ლედერახის შეხედულება მშვიდობის მშენებლობის პროცესზე. აქვე

უნდა ვახსენოთ იოჰან გალტუნგის მიდგომაც, რომელიც შემდეგში გამიოხატება -

კონფლიქტის სამკუთხედი, გალტუნგის მიხედვით, გულისხმობს სამი ფაქტორის -

ატიტუდის, ქცევისა და დაპირისპირების ერთობლივ მონაწილეობას. გალტუნგის აზრით,

კონფლიქტის განხილვისას აუცილებელია მისი სამივე კომპონენტის გათვალისწინება,

წინააღმდეგ შემთხვევაში შეცდომა გარდაუვალია.

თუ ჩვენ ვითვალისწინებთ მხოლოდ ატიტუდს (სოციალურ განწყობას), შეიძლება

არასწორად დავასკვნათ, რომ ყველა პრობლემა დამახინჯებული, სიძულვილით

აღსავსე გონებიდან მოდის. შესაძლოა, შეცვალოთ დამოკიდებულება მონობისადმი,

მაგრამ ამით მონობა არ აღმოიფხვრება. ეს არის ლიბერალური შეცდომა, სწორი

გონების აღზრდის მცდელობა.

თუ გავითვალისწინებთ მხოლოდ ქცევით მხარეს, რაც ხშირად ხდება (რადგან ქცევაში

ყველაზე მეტად ვლინდება ძალადობა), ამით ჩვენ ვნიღბავთ ძალადობას, მაგრამ ვერ

აღმოვფხვრავთ პრობლემას. ეს არის კონსერვატული შეცდომა, აქცენტირება ხდება

დისციპლინირებულ ქცევაზე.

როდესაც ვითვალისწინებთ მხოლოდ დაპირისპირებას, რომელიც ეფუძნება

სოციალურ კონსტრუირებას, იზრდება სიძულვილისა და ძალადობის რისკი. ეს

მარქსისტული შეცდომაა. შეუძლებელია კაპიტალსა და სამუშაო ძალას შორის

წინააღმდეგობის მოხსნა ატიტუდისა და ქცევის გათვალისწინების გარეშე.

207
პრობლემური სიტუაციის პრაქტიკული დაძლევისათვის, გალტუნგის მიხედვით საჭიროა,

კიდევ ერთი, ემპათია-არაძალადობა-კრეატიულობის სამკუთხედის (ABC)

გათვალისწინება.

ძნელია ისეთი ადამიანის მონახვა, რომელსაც სპეციალური მომზადების გარეშე, სამივე

კომპონენტი თანაბრად აქვს განვითარებული. არსებობს იმის ალბათობა, რომ ემპათია

მეტად აქვთ განვითარებული ფსიქოლოგებს და რელიგიურ მოღვაწეებს; მაშინ, როცა

კრეატიულობა უფრო ხელოვანებს და მეცნიერებს ახასიათებთ; ხოლო, მათი რიცხვი,

ვინც არაძალადობის იდეებს იზიარებს ძალიან მცირეა და თანაც, ისინი გაბნეულები

არიან დედამიწის ზურგზე. ამ თვალსაზრისით, გენდერული განსხვავებაც არსებობს.

კერძოდ, ქალებში უფრო მეტადაა გამოხატული ემპათია და არაძალადობა, ხოლო

მამაკაცებში - კრეატიულობა. ყოველივე ამის გათვალისწინება მნიშვნელოვანია

კონფლიქტებზე მომუშავე გუნდის შექმნისას, რათა ერთის მხრივ, გუნდის წევრები

ავსებდნენ ერთმანეთს და მეორეს მხრივ, მათი მომზადების პროგრამა

ითვალისწინებდეს უნარ-ჩვევების განვითარებას სამივე მიმართულებით.

გალტუნგის მოდელის მიხედვით, კონფლიქტის ტრანსფორმაციას საფუძვლად უდევს

კრეატიულობისა და ტრანსცენდენციის პროცესები.

კრეატიულობა პროცესია, რომლის დროსაც ხდება დახშული სივრცის გარღვევა. მას არ

შემოაქვს არავითარი ახალი ელემენტი. იგი არსებულ სხვადასხვა ელემენტებს სივრცეში

და დროში ახლებურად ათავსებს.

ტრანსცენდენციაში იგულისხმება ახალი ტიპის რეალობის შექმნა არსებული

პრობლემისათვის ის, რაც პოტენციურად ყოველთვის არსებობდა ჩვენს გარშემო,

ემპირიულ რეალობად იქცევა. ტრანსცენდენცია, ფაქტიურად ახალ ნიადაგს ქმნის,

რომელზეც არსებული კონფლიქტის გადანერგვა ხდება. სწორედ ამ პროცესს ემყარება

კონფლიქტის ტრანსფორმაცია.

208
ტრანსფორმაციის დროს ხდება კონფლიქტში მყოფი მხარეების მიზნების

ტრანსცენდენცია. საჭიროა ახალი მიზნებისა და მხარეების განსაზღვრა, რომელზეც

მხარეები ადრე არ დაფიქრებულან. ამ დროს, არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება

პროცესის გამარტივება. მაგალითად, რომელიმე რეალურად არსებული მხარის

გაუთვალისწინებლობამ, შესაძლოა გამოუსწორებელ შეცდომამდე მიგვიყვანოს.

მნიშვნელოვანია, რომ ტრანსფორმაციის დროს შესაძლებელია:

• განიხილებოდეს ეკონომიკური და კულტურული თანამშრომლობა, სამხედრო–

პოლიტიკური პრობლემების ნაცვლად;

• ხდებოდეს ახალი მიზნების ჩამოყალიბება, სადაც გათვალისწინებული იქნება

დამატებითი მხარეები;

• ძალისხმევა მოხდეს კონფლიქტის ახალ ნიადაგზე (რთულ, მაგრამ არა უიმედო)

გადანერგვის მიმართულებით;

• არ ხდებოდეს განსაკუთრებული ცვლილებების შეტანა ურთიერთობებში

მხარეებს შორის (ნდობა, სიყვარული); მთავარია ისინი ამ ცვლილებებს საკუთარი

თავისთვის მოგებად მიიჩნევდნენ.

ჯონ ბარტონის მოსაზრებები გარკვეულწილად სხვა კუთხით გვანახებს მშვიდობის

მშენებლობის განვითარებას. მისი მოსაზრებები შემდეგში მდგომარეობს.

მისი აზრით, კონფლიქტების მოგვარება შედარებით ახალი ცნებაა, რომელიც

ჯერჯერობით არ არის რომელიმე საყოველთაოდ აღიარებული მსოფლმხედველობის

ნაწილი. მართლაც რომ, ტერმინები უთანხმოება და კონფლიქტი, ისევე როგორც

მოგვარება და გადაწყვეტა მონაცვლეობით იხმარება. ახალ ლიტერატურაში

კონფლიქტების მოგვარებაზე ამ ტერმინებს განსხვავებული შინაარსი აქვთ. უთანხმოება

მოიცავს მოლაპარაკებად ინტერესებს, მაშინ როდესაც კონფლიქტი ეხება ისეთ

საკითხებს, რომლებზეც მილაპარაკება არ ხერხდება, საკითხებს რომლებიც არ

209
ექვემდებარებიან კომპრომისს. შესაბამისად დარეგულირება იხმარება უთანხმოების

მოლაპარაკებადი შედეგების შემთხვევაში, მაშინ როდესაც მოგვარება ეხება

კონფლიქტური სიტუაციის შედეგებს, რომელმაც უნდა დააკმაყოფილოს ყველას

თანდაყოლილი მოთხოვნილებები- ამრიგად არსებობს უთანხმოების დარეგულირება

და კონფლიქტის მოგვარება.

ამ ტერმინების ზუსტ გამოყენებაზე კონცენტრირება აუცილებელია, რადგან ეს

უკავშირდება იმ საკითხს, რომელსაც ჩვენ განვიხილავთ უთანხმოებების და

კონფლიქტების განცალკევებულ, მაგრამ საერთო ბუნებას. რომ არ არსებობდეს

უთანხმოებებსა და კონფლიქტებს შორის განსხვავება, ანუ შესაძლებელი რომ იყოს

ნებისმიერი ურთიერთობის დარეგულირება და კონტროლი ავტორიტეტული მესამე

ძალის ჩარევით, მაშინ ამისათვის საჭირო სასამართლოებითა და დარეგულირების

ალტერნატიული საშუალებებით, ასევე მათი ძალისმიერი გატარების ხერხებით, ჩვენ

გვექნებოდა ჰარმონიული ურთიერთობები სახელმწიფოებს შიგნით და საერთაშორისო

არენაზე. თუმცა როგორც ისტორია მიუთითებს ეს ასე არ ხდება: არსებობს სიტუაციები

შიდასახელმწიფოებრივი და საერთაშორისო, რომლებიც არ ექვემდებარება

ძალისმიერ ან იძულებით დარეგულირებას.

მაგალითად არსებობს ეთნიკური და გაუცხოების კონფლიქტები, რომლებიც საფრთხეს

წარმოადგენენ ყველაზე განვითარებული საზოგადოებებისათვისაც. კი, მათ შორის

შეერთებული შტატებისათვის. ამით მტკიცდება, რომ ინდივიდები ან ჯგუფები, რომელთა

ძირითადი ადამიანური მოთხოვნილებები არ არის დაკმაყოფილებული, ვერ იქცევიან

სოციალური გარემოს ბუნებრივ ნაწილად და არ ექცევიან კანონით ნაკარნახევი ქცევის

წესების გავლენის სფეროში. მსოფლიო ისტორიაში ყველაზე ძლიერმა ძალაუფლებამ

სამოციან წლებში ვერ შესძლო დაექვემდებარებინა პოსტ-კოლონიალური აზიის

სახელმწიფო, რომელიც ავტონომიისათვის იღწვოდა. ამ ტიპის კონფლიქტები

არსებობს ყველა სოციალურ დონეზე, იგულისხმება სიტუაციები, როდესაც

210
იდენტურობისა და აღიარების ონთოლოგიური მოთხოვნილებები და მათთან

დაკავშირებული ადამიანის განვითარების მოთხოვნილებები ფრუსტრაციას განიცდიან.

ამგვარი კონფლიქტების გაკონტროლება, დათრგუნვა ან შეკავება შეუძლებებლია, უნდა

მოხდეს მათი მოგვარება ან პრევენცია მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებით.

ტერმინების გამოყენებისას და მათში შემემავალი კონცეპტუალური გაურკვევლობა

დაკავშირებულია იმ ფაქტთან, რომ ტრადიციულად საერთაშორისო და საშინაო

შეუთანხმებლობა და კონფლიქტები ცალკეულ ფენომენებად განიხილებოდა. მაშინ

როდესაც მიიჩნეოდა, რომ არ არსებობს განსხვავება კონფლიქტსა და

შეუთანხმებლობას შორის, გამართლებული იყო საერთაშორისო სიტუაციის განხილვა,

რომელიც ხშირად უფრო დამანგრეველი იყო ვიდრე საშინაო კონფლიქტური

სიტუაციები. ამ შემთხვევაში საერთაშორისო სიტუაციებს განვიხილავთ, როგორც უფრო

სერიოზულს და ვიყენებთ ტერმინს კონფლიქტი. მაგრამ ეს ორი ფენომენი საერთო

წარმომავლობისაა: არსებობს როგორც შიდა, ისე საერთაშორისო კონფლიქტები და

შეუთანხმებლობები.

წანამძღვარი, რომელიც იფარება ტერმინების არასწორი გამოყენების უკან, ხშირ

შემთხვევაში განაპირობებს სერიოზულ შეცდომებს პოლიტიკაში. ამ წანამძღვარს

ლაიტმოტივად გასდევს აზრი, რომ ყველა საშინაო კონფლიქტი შეიძლება მოგვარდეს

ცენტრალური ხელისუფლების მიერ (რომელსაც უნდა გააჩნდეს ძალაუფლების

მონოპოლია, რომლითაც მშვიდობიან ურთიერთობებს ძალოვანი მეთოდებით

დაამკვიდრებს). ამის უკან იმალება დაფარული ტენდენცია, რომ საშინაო კონფლიქტები

არ არსებობს ისე, როგორც ჩვენ ეს ტერმინი განვსაზღვრეთ, რომ არ არსებობს სიტუაცია

სახელმწიფოს შიგნით, რომელიც არ ექვემდებარება ამგვარ იძულებით კონტოლს.

ასეთმა აზროვნებამ მართებულად განაპირობასაერტაშორისო სისტემაში ცენტრალური

ზალაუფლების რაიმე ფორმით წარმოდგენის აუცილებლობა. ეს ძალაუფლება უნდა

დაფუძნებოდა საშინაო მოდელს. გაერთიანებული ერების წესდებამ ასახა ამგვარი

211
აზროვნება. ამის მიხედვით უნდა შექმნილიყო მდგრადი საერთაშორისო ძალა,

რომელიც დაექვემდებარებოდა უსაფრთხოების საბჭოს და ძალისმიერად

განახორციელებდა მის გადაწყვეტილებებს. საბედნიეროდ, წევრებმა არ მიიღეს

მონაწილეობა საკმარის დონეზე, მაგრამ ამავე დროს დიდმა ქვეყნებმა სცადეს

წარემართათ გაერო ამ გზაზე და ამის შედეგი და მაგალითი კორეის ომია.

მაგრამ დღეისათვის ჩვენ იმ რეალობის წინაშე ვდგავართ, რომ საშინაო მოდელი იყო

ფიქცია, მემკვიდრეობით შეძენილი მცდარი წანამძღვრებისა და უხეშ ძალაზე

დაყრდნობილი ცენტრალური ძალაუფლებების ისტორიიდან. დღემდე კონფლიქტის

თავიდან აცილება მისი დროის შეზღუდულ მონაკვეთში დათრგუნვით ხდებოდა.

მსოფლიოში კონფლიქტების უმრავლესობა შიდა ხასიათისაა, მაგრამ ხშირად ეს

კონფლიქტები გადადიან საერთაშორისო ურთიერთობებში. ამგვარად ჩვენ

იძულებულნი ვართ მივიდეთ დასკვნამდე, რომ კონფლიქტი არის საერთო ფენომენი,

რომელსაც არ გააჩნია სისტემური საზღვრები. არა აქვს მნიშვნელობა რა ტიპის

კონფლიქტს ვეხებით – ინტერპერსონალურს, სათემოს, ეთნიკურს თუ საერთაშორისოს,

ყველა შემთხვევაში საქმე გვაქვს ერთი და იგივე ონთოლოგიურ მოთხოვნილებებთან,

რომლებიც მოითხოვენ კონფლიქტის გადაწყვეტის ანალიტიკურ პროცესს. მართლაც

რომ, საერთაშორისო მოდელი ცალკეული საზოგადოებრივი ორგანიზმებისა,

რომლებიც თანამშრომლობენ ფუნქციონალურ საფუძველზე, შესაძლოა გახდეს

მოდელი მრავალი ისეთი სახელმწიფოსათვის, სადაც არსებობს ცალკეული ეთნიკური

ჯგუფები, რომლებიც მიისწრაფიან ავტონომიისაკენ, ურთიერთობების უფრო ფართო

სისტემაში.

განსხვავება კონფლიქტებსა და უთანხმოებებს შორის გვამარაგებს ორი

კონცეპტუალური ჩარჩოთი: ერთის მხრივ, სიტუაციები რომლებიც მოლაპარაკებადია,

და მეორეს მხრივ, სიტუაციები, სადაც კომპრომისი შეუძლებელია. ეს განსხვავებული

კონცეფციები გულისხმობენ უთანხმოებებისა და კონფლიქტების მოგვარების სრულიად

212
განსხვავებულ მიდგომებს. პირველი ექვემდებარება იურიდიულ და არბიტრირებად

პროცესებს, მაშინ როდესაც მეორე მოითხოვს პრობლემების ანალიტიკურ გადაწყვეტას.

ყოველდღიურად გამოყენებული მეტყველება და ტერმინოლოგია არ გვაძლევს იმის

საშუალებას, რომ მოვახდინოთ მსგავსი დიფერენციაცია. იმის გამო, რომ არ

გამოგვიკვეთია ეს განსხვავება, ვერ შევძლებთ პრობლემების მართებულად გადაჭრას

და იმ პოლიტიკის გატარებას, რომელიც გათვლილია პოტენციური კონფლიქტების

წინასწარ თავიდან ასაცილებლად.

კონფლიქტის მოგვარება პრობლემის გადაჭრის გზით

დღეს აკადემიური სამყარო სერიოზული წინააღმდგობის წინაშეა. ჩვენ უნდა

დავუბრუნდეთ ბაზისურ დაშვებებს და გადავამოწმოთ ისინი. კერძოდ, ყურადღება უნდა

გავამახვილოთ ინდივიდზე, როგორც ანალიზის ერთეულზე, და არა სოციალურ

ინსტიტუტზე, ხოლო პოლიტიკური თეორიაც ამის საფუძველზე ავაგოთ. ამგვარი

პოლიტი კური თეორიიდან უნდა გამოვყოთ პოლიტიკა და შემდეგ გადავინაცვლოთ მის

გამოყენებადობაზე. ამ საფეხურზე თუ შეგვექმნება პრობლემები, ეს იმას ნიშნავს, რომ

არსებობს ახალი მასალა, რომელიც უნდა დაემატოს უკვე არსებულ ჰიპოთეტიკურ

წინადადებას.

ამგვარია პრობლემის გადაწყვეტის გზით კონფლიქტის მოგვარების გეზი. ამის შედეგად

ჩვენ ვიწყებთ თეორიისა და პოლიტიკის ჩამოყალიბებას და პრაქტიკის შემოწმებას.

პროცედურები უკვე მზადაა. უპირველეს ყოვლისა, უნდა გაკეთდეს მხარეებისა და

საკითხების ზედმიწევნითი ანალიზი. შემდგომ აუცილებელია, ერთად მოეყაროს თავი იმ

ორ მხარეს, რომელთა ურთიერთობებიც გაფუჭებულია, ფასილიტაციის პროცესისას

ისეთ ინტერაქტიულ სიტუაციაში, სადაც მათი პრობლემები სიღრმისეულად იქნება

213
გაანალიზირებული. დამატებით მხარეებსა და საკითხებსაც შესაბამისად გამოეყოფათ

დროის მონაკვეთი განსაზღვრული პროცედურის მიხედვით. ამ ეტაპზე არ ხდება

წინადადებების შემოთავაზება ან რაიმე ვაჭრობა ან მოლაპარაკება. როდესაც,

მხარეების მიერ მოხდება შეთანხმება პრობლემის განსაზღვრაზე და აგრეთვე სრული

აღრიცხვა იმ პოლიტიკის დანაკარგებისა, რაც ადამიანური მოთხოვნილებების

დაუკმაყოფილებლობას მოჰყვა შედეგად, უკვე შეიძლება დაიწყოს პოზიტიური

ალტერნატივების წამოყენება.

კონფლიქტის პრევენცია ანუ თავიდან არიდება

აუცილებელია აღინიშნოს, რომ ერთი კონფლიქტის მოგვარება ავტომატურად არ

აგვარიდებს თავიდან მომდევნოს. უთანხმოების დარეგულირებისაგან განსხვავებით,

კონფლიქტის მოგვარების მთავარი მიზანი კონკრეტული შემთხვევით არ ამოიწურება.

კონფლიქტის მოგვარების პროცესი ანალიტიკურია და პრობლემის გადაწყვეტაზე

ორიენტირებული, და ეს მიდგომა ჯდება თეორიულ ჩარჩოებში. ამგვარად ამ მიდგომის

მთავარი აქცენტი მხოლოდ კონფლიქტის პრევენციაში (წინასწარ თავიდან აცილებაში)

არ მდგომარეობს – ანუ კონფლიქტის წყაროების იზოლირებასა და მოშორებაში - იგი

ასევე კონცენტრირდება კონფლიქტის პრევენციაზე: ისეთი პირობების განვითარებაზე,

რომლებიც ქმნიან თანამშრომლობით ურთიერთობებს. ამ მხრივ კონფლიქტის

მოგვარება რადიკალურად განსხვავდება ნებისმიერი დარეგულირების პროცესების

პრაქტიკისაგან: ეს დაინტერესებულია პოლიტიკურ ფილოსოფიაზე დაფუძნებული

წინასწარმეტყველებითა და პოლიტიკის ფორმაციით, რომელიც ხაზს უსვამს იმ ფაქტს,

რომ უნივერსალური ადამიანური მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება უნდა

წარმოადგენდეს საზოგადოებების ძირითად მიზანს.

214
ავიღოთ მაგალითი სამხრეთ აფრიკის, ფიჯის, შრილანკის, კვიპროსის, ჩრდილოეთ

ირლანდიის ან ყოფილი საბჭოთა კავშირის სიტუაციებიდან. სამხრეთ აფრიკაში

არსებობს თეთრკანიანთა უმცირესობა, რომელიც დაინტერესებულია საკუთარი

ავტონომიის შენარჩუნებით, ასევე სხვა ადგილებშიც უმცირესობები ცდილობენ,

მიაღწიონ საკუთარ განცალკევებულ იდენტურობას. სამხრეთ აფრიკაში საარჩევნო

ფორმულა – ერთი ხმა ერთ კაცზე - ჩააყენებდა უმცირესობებს იგივე მდგომარეობაში,

როგორშიც იმყოფებიან დანარჩენი უმცირესობები, რომლებიც ცდილობენ გამოყოფას.

მაშინ რატომ დავუჭიროთ მხარი ერთი ხმა - ერთ კაცზე საარჩევნო ფორმულას სამხრეთ

აფრიკაში შეცვლილი კონსტიტუციური ფორმის ნაცვლად, რომელიც უმცირესობათა

მოთხოვნებსაც დააკმაყოფილებდა?

იგიგე ტიპის დასკვნები შეიძლება მივუყენოთ ყველა საზოგადოებრივ დონეს.

ძველბიჭურ - ქუჩური ჯგუფების წევრების გამოკვლევა აჩვენებს, რომ ამ ჯგუფების

წევრები არიან ადამიანები, რომლებიც მოკლებულნი არიან ურთიერთოებებს და

გამწარებულნი ეძებენ ამ ურთიერთობებს ყველგან, სადაც შეუძლიათ. ისეთი

სოციოლოგების შრომა, როგორებიც არიან ბოქსი (1971) და საიტსი (1971), გვაჩვენებს,

რომ კანონსაწინააღმდეგო და დაუფარავად ანტი - სოციალური საქციელი ხშირად, თუ

არა ყოველთვის, გამოაშკარავდება ალტერნატივების არარსებობის შემთხვევაში.

კონფლიქტის მოგვარება, როგორც პოლიტიკური სისტემა

რა ხარისხით შეუძლიათ ანალიტიკური პრობლემების გადაწყვეტაზე ორიენტირებულ

პროცესებს ხელი შეუწყონ, რომ შექმნან განუწყვეტელი ცვლილება და ალტერნატიული

პოლიტიკური სისტემა?

215
კონფლიქტების მოგვარების კონტექსტში ეს შეკითხვა შეიძლება უცნაურადაც

მოგვეჩვენოს, მაგრამ ჩვენ უნდა შევხედოთ კონფლიქტისა და მისი მოგვარების

პრობლემის ბუნებას.

უთანხმოებანი მოლაპარაკებად ინტერესებზე ყოველთვის იარსებებს, ისევე როგორც

მენეჯმენტის პრობლემები იმ ადამიანებში, რომელთაც საერთო მიზნები აქვთ. მაგრამ

ორთავეს დარეგულირება შეიძლება კონსენსუსის ნორმებისა და მენეჯმენტის ტექნიკის

გამოყენებით. აქ რა თქმა უნდა (R)-ს შეუძლია მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა.

საკმაოდ მარტივ წვრთნას და მედიაციის შესაბამის ინსტიტუციონალურ ფორმებს

შეუძლია საგრძნობლად გააუმჯობესოს მენეჯმენტის ტექნიკა და დაარეგულიროს

ინტერესთა უთანხმოებანი თუ სხვა ძირეულ საკითხებთან არ გვაქვს შეხება.

მაგრამ, როდესაც ჩვენ კონფლიქტებთან გვაქვს საქმე, მაშინ სულაც არ არის საკმარისი

კონკრეტულ შემთხვევებთან მუშაობა და მათი გადაწყვეტის გზების

ინსტიტუციონალიზაცია. აქ საჭიროა პოლიტიკა, რომელიც ხელს შეუწყობს

კონფლიქტური სიტუაციის წარმოქმნის თავიდან აცილებას და რომელიც დაგვეხმარება

თანამშრომლობითი ურთიერთობების დამკვიდრებაში. პრევენცია ხდება ჩვენი მთავარი

მიზანი. კონფლიქტების მოგვარება კი, აქედან გამომდინარე, არის პოლიტიკური

ფილოსოფიის დარგის ნაწილი. ის მნიშვნელოვანია ყველა სახის სისტემისათვის -

კაპიტალისტური, კომუნისტური და ნებისმიერი სხვისათვის. პრობლემების გადაჭრის

პროცესები და კონფლიქტების პრევენციის პოლიტიკა არის ის ელემენტი, რომელიც

აკლია ჩვენს მიერ ნახსენებ არაადეკვატურ და კრიზისში მყოფ, ჩავარდნილ სისტემებს.

ასეთი პრობლემების გადაჭრა ყველა იდეოლოგიურ კონცეფციაზე ზემოთ დგას. ის არც

მემარჯვენეა და არც მემარცხენე. ის მიესადაგება ნებისმიერ სისტემას და წარმოადგენს

ყველა სისტემის გამაერთიანებელ პროცესს და ფილოსოფიას.

216
ყოველივე ზემოხსენებულიდან გამომდინარე, საჭიროა მრავალი კომპონენტის

გათვალისწინება იმისათვის, რომ ამოქმედდეს ის მექანიზმები, რომელიც აუცილებელია

მშვიდობის მშენებლობისთვის. ამ მექანიზმების შემუშავება საჭიროა ადგილობრივ

სოციალურ-პოლიტიკურ და კულტურულ რესურსებზე დაყრდნობით.

ძნელია მშვიდობის მშენებლობაზე საუბარი, თუ არ იქნება შემუშავებული კონკრეტული,

მიზანმიმართული გეგმა მშვიდობის მშენებლობისათვის. თუ ამგვარი გეგმის შემუშავება

არ იქნა დასახული როგორც სახელმწიფო მიზანი, მშვიდობის მშენებლობა თეორიად

დარჩება და ვერ მიაღწევს მიზანს.

პირველ რიგში, აუცილებელია საერთო სტრატეგიის და გეგმის გამომუშავება, რომელიც

ვერტიკალურ/ჰორიზონტალურ ანალიზს დაეყრდნობა. ამ პროცესში მნიშვნელოვანი

ადგილი უკავია ქვეყნის მოსახლეობის – უმაღლესი, საშუალო და საწყისი ფენების

აქტიურ მონაწილეობას, რადგან კონფლიქტის შედეგად გახლეჩილ საზოგადოებას ვერ

გააერთიანებს მხოლოდ ერთი ფენის მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების

პროცესში.

ასევე, უნდა გათვალისწინდეს ომის შემდგომი საზოგადოების სოციალურ - კულტურული

რესურსები, რომლებიც მნიშვნელოვან როლს შეასრულებენ ტრანსფორმაციის

პროცესში.

კონფლიქტების მოგვარებაში ერთ-ერთი მთავარი როლი მოლაპარაკებების

ეფექტურად წარმართვას უკავია, რისთვისაც აუცილებელია კონფლიქტების

ტრანსფორმაციის პროგრამების ამუშავება მთელ საზოგადოებაში, მაგრამ რა თქმა

უნდა, მხოლოდ მოლაპარაკებების წარმატებული წარმართვა ვერ მოახდენს

კონფლიქტის პრევენციასა და მოგვარებას.

იმისათვის რომ შევძლოთ კონფლიქტების პრევენცია და მოგვარება, საჭიროა

მშვიდობის მშენებლობისათვის აუცილებელი პოლიტიკური და სოციალურ-

217
ეკონომიკური სრტატეგიების გამომუშავება, რაც ქვეყნის მთავრობის პირდაპირი

დანიშნულება უნდა გახდეს. მთავრობასთან ერთად ამ პროცესში საკმაოდ დიდი როლი

უნდა შეასრულოს სამოქალაქო საზოგადოებამ თავისი აქტიური მონაწილეობით.

ამ შემთხვევაში სამოქალაქო საზოგადოების მონაწილეობა იმაზედაც არის

დამოკიდებული, თუ რამდენად დიდი როლი აქვს მას ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში

და როგორი ტიპის საზოგადოებასთან გვაქვს საქმე - დასავლურთან, რომელშიც

სამოქალაქო სექტორი დომინირებს, თუ აღმოსავლურთან, სადაც სამთავრობო

სექტორია გაბატონებული.

მშვიდობის მშენებლობის განვითარებისათვის აუცილებელია ზემოხსენებული

მიდგომების გათვალისწინება და ამ მიმართულებით კონკრეტული სტრატეგიის

გამომუშავება ომის შემდგომი ქვეყნის რესურსების გათვალისწინებით. ამგვარი

მიდგომა შესაძლებელს გახდის გახლეჩილი საზოგადოებების გამთლიანებას და

კონფლიქტების ეფექტურად მოგვარებას. ყოველივე ამისთვის კი მნიშვნელოვანია

კონკრეტული გეგმის შემუშავება, რაც განხორციელდება საზოგადოების საწყისი,

საშუალო და უმაღლესი ფენების წარმომადგენლების მიერ.

მრავალარხიანი დიპლომატია

დიპლომატების მიერ იქნა გაცნობიერებულ ის ჭეშმარიტება, რომ

სახელმწიფოთაშორისი ოფიციალური ურთიერთობა შეიძლება არ იყოს

საერთაშორისო თანამშრომლობის, ანუ დავათა გადაჭრის ყველაზე ეფექტური

მეთოდი. მსხვილი სოციალური პრობლემისა თუ საზოგადოების დიდი ჯგუფების

მონაწილეობით ჩამოყალიბებული კონფლიქტის მოგვარება, როგორც წესი, მოითხოვს

კომპლექსურ მიდგომას და ვერ ხერხდება მხოლოდ ერთი, თუნდაც ყველაზე მძლავრი

არხის გამოყენებით. ამიტომ პოლიტოლოგიასა და კონფლიქტოლოგიაში განვითარდა

218
ე. წ. მრავალარხიანი დიპლომატიის ცნება. მან მნიშვნელობა განსაკუთრებით მას შემდეგ

მოიპოვა, რაც გაიზარდა საზოგადოებრივი (არასამთავრობო) და ბიზნესის სექტორების

როლი საზოგადოებრივი პრობლემების გადაწყვეტის საქმეში. ითვლება, რომ

მრავალარხიანი დიპლომატია პრობლემების გადაწყვეტის ტრადიციულ მეთოდებთან

შედარებით უფრო მოქნილი იარაღია, ვინაიდან საშუალებას იძლევა თვისობრივად

განსხვავებული მხრიდან მივუდგეთ რთული პრობლემის გადაწყვეტის საკითხს.

პირველ არხად, ტრადიციულად, ოფიციალური დიპლომატია მიიჩნევა - ქვეყნის ან

ქვეყანათა თანამეგობრობის პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ წარმართული

პროცესი. მეორე არხი არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და საზოგადოებრივი

გაერთიანებების ინიციატივებია, რომელიც არ იმართება ოფიციალული დიპლომატიის

მხრიდან და რიგ შემთხვევებში შეიძლება არც შეესაბამებოდეს მის პოზიციას. მეორე

არხის დიპლომატიას ხშირად სახალხო დიპლომატიას უწოდებენ. მესამე არხს ხშირად

ეკონომიკური სტიმულებისა და ინიციატივების, მსხვილი ინვესტიციების გზით

პრობლემაზე ზემოქმედებასთან აიგივებენ, რომელიც საქმიანი წრეების მიერ იმართება.

(ეკონომიკური სტუმულები შეიძლება ოფიციალური ანუ პირველი არხის მიერაც

გამოიყენებოდეს, მაგრამ ასეთ შემთხვევაში ჩვენ საქმე მაინც პირველ არხთან

გვექნებოდა). შეიძლება ასევე ლაპარაკი შერეულ არხებზე, ანუ მაგალითად,

“ერთნახევარი” არხი ნიშნავს პოლიტიკურ გზას არაოფიციალური ელემენტების

ჩართვით (სამოქალაქო ან/და ბიზნეს სექტორის მონაწილეობით). სხვადასხვა არხების

ყველაზე სრული აღწერა იხილეთ ქვემოთ.

მრავალარხიანი სისტემის მხარდაჭერა

219
• ასახავს ინფორმირებულობის ზრდას, განსაკუთრებით გარემოს დაცვის

პრობლემებისა ჩვენი ინტერესების ზრდის თვალსაზრისით, რის წყალობითაც პლანეტა

აღიქმება, როგორც დამოუკიდებელი წარმონაქმნი;

• ადამიანები უკეთ აცნობიერებენ, რომ მსოფლიო არ შექმნილა საერთაშორისო

კონფლიქტებთან შესაგუებლად;

• ვინაიდან სასიკვდილო იარაღის გამოყენების მსურველები ყოველთვის

მოიძებნება, ჩვენ კი ვაცნობიერებთ შეიარაღებული კონფლიქტების გამანადგურებელ

შედეგებს, ამდენად სამშვიდობო ძალები ყველგან მუდმივ მზადყოფნაში უნდა

იმყოფებოდნენ;

მრავალარხიანი დიპლომატიის:

• ყველა არხი ერთნაირად მნიშვნელოვანია;

• ყველა არხი ურთიერთდაკაგშირებულია;

• ეს არხები ერთიანი სისტემის სახით მუშაობენ;

პირველი არხი: ოფიციალური დიპლომატია

ჩვენი სამყარო ოფიციალური დიპლომატიის, პოლიტიკის შემუშავებისა და მშვიდობის

მშენებლობის სამყაროა, თუ ვიმსჯელებთ სახელმწიფო პროცესების ასპექტების

მიხედვით.

ეს არხი ხელს უწყობს ერებს შორის რწმენის, ნდობის, ურთიერთგაგების მშენებლობას,

აგრეთვე შუამავლის როლს ასრულებს დაპირისპირებულ მხარეთა შორის

მოლაპარაკების პროცესში, კონფლიქტების შეწყვეტის საქმეში და მათი თავიდან

აცილების გზებს ეძებს.

220
მეორე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა კონფლიქტების გადაჭრის
არასამთავრობო პროფესიულ დონეზე

ეს არის იმ პროფესიული არასამთავრობო წრეების გარემო, რომლებიც ცდილობენ

გაანალიზონ, თავიდან აიცილონ, გადაწყვიტონ და აღმოფხვრან საერთაშორისო

კონფლიქტები.

ასეთი საქმიანობის უმთავრესი მიზანია კონფლიქტების მოწესრიგებაში დახმარების

აღმოჩენა, პრობლემის ერთობლივი გადაჭრისაკენ მიმართული კომუნიკაციის,

ურთიერთგაგების და თანამშრომლობის წახალისების გზით.

მეორე არხის სამი ძირითადი მიზანი:

• ჯგუფებს ან ერებს შორის კონფლიქტების შემცირება ან აღმოფხვრა კომუნიკაციის

ურთიერთგაგების და ურთიერთკავშირების დამყარების გზით;

• დაძაბულობის, შიშის, გაუგებრობის შემცირება „მტრის ხატის“ გაადამიანურებისა

და პირადი ცხოვრებისეული გამოცდილების უშუალო ურთიერთგაცვლის გზით;

• ზემოქმედება პირველი არხის შეხედულებებსა და ქმედებებზე,

მიუკერძოებლობის დიპლომატიის გამოყენება, რაც ნიადაგს ამზადებს უფრო

ფორმალური მილაპარაკებისა და პოლიტიკის ხელახალი დაგეგმვისათვის.

მეორე არხის დიპლომატიის წინაპირობები:

• კონფლიქტების წარმატებით გადაჭრა და მშვიდობის მშენებლობა არ არის

მხოლოდ სახელმწიფო მოხელეთა საქმე, ანუ მარტო ოფიციალურ პროცედურებს არ

ეკისრება;

• სხვადასხვა განათლების, წარმომავლობისა და ჩვევების მქონე ადამიანებს

მიმდინარე პროცესებში ცვლილებების შეტანის უნარი შესწევთ.

221
მესამე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა სავაჭრო საქმიანობის დონეზე

ამ არხის მიზანია ურთიერთობების დამყარება და გზის გაკვალვა ურთიერთკავშირებისა

და ერთობლივი მოქმედებებისათვის, რასაც შედეგად მოჰყვება ქვეყნების ეკონომიკის

გაჯანსაღება, რაც აღმოფხვრის სიღარიბისა და გაჭირვების ნეგატიურ ფაქტორებს,

რომლებიც ხშირად ხდება კონფლიქტის მიზეზი.

სავაჭრო საქმიანობის მეშვეობით ხერხდება ურთიერთხელსაყრელი საქმიანი

კავშირების დამყარება, რაც მსოფლიო თანამეგობრობას ერთიან ოჯახად აქცევს.

მეოთხე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა პირადი მონაწილეობის დონეზე -

მოქალაქეთა ჩართვა

• ყოველ ადამიანს შესწევს ვითარების შეცვლის უნარი;

• როცა ადამიანებს ცვლილებების მზადყოფნა აქვთ, ყოველთვის მოიძებნება

ლიდერი, რომელიც მათ გაუძღვება;

• ჩვენ ყველა მშვიდობისმყოფელნი ვართ;

• ყოველი ჩვენგანი პასუხისმგებელია სამყაროს შეცვლაზე;

• ძალის წყაროა არა ძალაუფლების კენწერო, არამედ ფესვები;

• ერთმანეთთან პირადი კონტაქტების დამყარების გზით უფრო ადვილია შეხების

წერტილების მოძებნა და მტრობის აღმოფხვრა. •

222
მეხუთე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა კვლევითი მუშაობის, ტრეინინგებისა
და განათლების დონეზე

• საუნივერსიტეტო პროგრამების შემუშავების, „გონითი ცენტრები“ (think tanks) და

საგანგებოდანიშნულების კვლევითი ცენტრების შექმნა;

• ისეთი ტრეინინგების პროგრამები, რომლებიც ხელს უწყობს მოლაპარაკების

წარმოების, შუამავლობის, კონფლიქტის მოგვარებაში მონაწილეობის პრაქტიკული

ჩვევების შეძენას;

• განათლება – სკოლამდელიდან დოქტორანტურის ჩათვლით – შეიცავს

კროსკულტურული განათლების მრავალმხრივ ასპექტებს, სამშვიდობო მისიასთან,

კონფლიქტების ანალიზთან, მათი მართვისა და გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებული

დისციპლინების შესწავლას.

მეექვსე არხი: აქტივიზმი, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა პროპაგანდის დონეზე

• მთავარი ამოცანაა შეხედულებებისა და პოლიტიკის შეცვლა პოლიტიკური

აქციების მეშვეობით;

• ეფუძნება ვარაუდს, რომ მშვიდობის შენარჩუნება შეუძლებელია სოციალური,

პოლიტიკური, ეკონომიკური, ეკოლოგიური და სამართლებრივი ინტეგრაციის გარეშე;

• მოქალაქემ უნდა იცოდეს, რომ მას მორალური უფლება აქვს გამოხატოს

პროტესტი სახელმწიფოს მიერ გაუაზრებელი, არასწორი პოლიტიკის გატარების

შემთხვევაში.

223
მეშვიდე არხი: რელიგია, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა რწმენის დონეზე

• სულიერი ჭეშმარიტება იმის შესახებ, რომ ყოველი ცოცხალი არსება

ურთიერთკავშირშია;

• საზოგადოებრივი ქმედებები, თანასწორობა და სამართლიანობა, მიტევება,

შერიგება;

• წინასწარმეტყველური ჭეშმარიტება: დააპურო მშიერი, განკურნო ავადმყოფი,

დაეხმარო ღატაკს;

• ადამიანის ცხოვრებაზე სულიერ ღირებულებათა კეთილი გავლენის

მაგალითები;

• იმედის გაღვივება;

• ღვთისმსახურება.

მერვე არხი: დაფინანსება, ანუ სამშვიდობო საქმიანობა ფულადი სახსრებით

უზრუნველყოფის დონეზე

• ამ არხს საფუძველს უქმნის ფინანსური წრეები – საქველმოქმედო ორგანიზაციები

და ფილანტროპები, რომლებიც სხვა არხების საქმიანობასთან ფინანსურ მხარდაჭერას

უზრუნველყოფენ.

მეცხრე არხი: სამშვიდობო საქმიანობა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა დონეზე

224
• განმსაზღვრელია საზოგადოებრივი აზრი: მასობრივი ინფორმაციის

საშუალებათა მიერ რა ფორმით ხდება (ბეჭდვითი სიტყვა, ფილმები, ვიდეო, რადიო,

ელექტრონული სისტემები, გამოყენებითი ხელოვნება) ინფორმაციის მიწოდება.

ცხრილი № 3: თანამეგობრობის მიერ მშვიდობის შენების 12 ელემენტი

თანამეგობრობის მიერ მშვიდობის შენების 12 ელემენტი - გახშირებული კონფლიქტების

სისტემათა ტრანსფორმაცია

• იმედი

• ნდობა

• განმტკიცება

• ძალა

• თანამეგობრობა

• შემეცნება

• ქველმოქმედება

• შემოქმედება

• ნება

• მრავალფეროვნება

• კომპლექსურობა

• „მითებისგან გათავისუფლება

225
კითხვები და დავალება

- რა განსხვავებაა მშვიდობის მშენებლობასა და მშვიდობის დამყარებას შორის?

- ვინ გვევლინება მშვიდობის მშენებლების როლში? -

- აღწერეთ ლედერახის პირამიდის ძირითადი დონეები

- რას ემსახურება მრავალარხიანი დი პლომატია და რატომ გახდა აუცილებელი

დიპლომატიის ტრადიციული ჩარჩოებიდან გამოსვლა?

მშვიდობის მშენებლობის სტრუქტურისა და ფუნქციონირების გაგებით შევეცადეთ,

მოგვემზადებინა საფუძველი, რომ უკეთ გავიგოთ ქალის როლი და მნიშვნელობა

მშვიდობის მშენებლობის პროცესში, რაც ბოლო, მეხუთე თავშია აღწერილი და

გარკვეულწილად მთელი სახელმძღვანელოს შეჯამებით მონაკვეთს წარმოადგენს.

კონფლიქტების, გენდერული საკითხების, ადამიანის უფლებებისა და მშვიდობის

მშენებლობის განხილვით, ჩვენ შევეცადეთ, წარმოგვედგინა საბაზისო, ძირეული

ინფორმაცია, რომალიც დაგვანახებდა ქალის მიმართებას ზოგადად კონფლიქტთან და

კერძოდ მშვიდობის მშენებლობის პროცესთან.

ძირითადი ცნებები

არაძალადობა

ატიტუდი, ქცევა, დაპირისბირება

(ანუ გალტუნგისსამკუთხედი)

„გაყინული კონფლიქტები

დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტი

226
დეპორტაცია

ემპათია-არაძალადობა-კრეატიულობა

ექსტრადირება

კონფლიქტის სამკუთხედი (გალტუნგის მიხედვით)

კონფლიქტების მოგვარების ტრენინგები

კონფლიქტის პრევენცია

ლედერახის პირამიდა

მაღალი ინტენსივობის კონფლიქტი

მილიტარიზმი

მრავალარხიანი დიპლომატია

მშვიდობის ინფრასტრუქტურა

ნეგატიური მშვიდობა

პრობლემების გადაჭრის შეხვედრები

საშუალო დონის ლიდერები

საწყისი დონის ლიდერები

სოციალურ-ეკონომიკური რესურსები

სოციალურ-კულტურული რესურსები

უმაღლესი დონის ლიდერები

შიდაპოლიტიკური კრიზისი

227
ძალაუფლების (ლედერახის) პირამიდა

ჰუმანიტარული კრიზისი

გამოყენებული ლიტერატურა და სხვა შენიშვნები

 ციხისთავი თამარ, „მშვიდობის დამყარება გახლეჩილ საზოგადოებაში”. სერიაში:

როგორ მოვაგვაროთ კონფლიქტები, გამოშვება III. თბილისი
 Barton John, “Conflict: Resolution and Prevention”. St. Martin’s Press. 1990
 Burton J. W. “Systems, States, Diplomacy and Rules”. Cambridge. 1968
 Galtung Johan, “Peace by Peaceful Means”. Oslo: PRIO and SAGE Publications. 1996
 Khutsishvili George, “Towards an Inclusive Interpretation of Conflict”, In George
Khutsishvili (ed) “Understanding Conflict”. Tbilisi: ICCN. 1998
 Lederach John-Paul, “Peacebuilding in Divided Societies — Sustainable Recommendation”.
Washington: EMU. 1997

ნაწილი 5. ქალი და მშვიდობა

წინასიტყვაობა

ქალებს თავისი თვისებებისა და სოციალური გამოცდილების გამო უნიკალური როლი

აქვთ კონფლიქტების გადაწყვეტას, მშვიდობის დამყარებასა და შენარჩუნებაში, მაგრამ

რამდენად ხდება ამ შესაძლებლობების გამოყენება დღეს, კონფლიქტებით და

დაპირისპირებებით სავსე სამყაროში?

წარმოდგენილი სახელმძღვანელო არის ერთერთი პირველი მცდელობა დაასაბუთოს

და უჩვენოს ქალის როლი კონფლიქტის გადაჭრას, პრევენციასა და მშვიდობის

დამყარებაში.

ქალებს ბევრი უპირატესობა აქვთ, როგორც კონფლიქტის მომგვარებელს და

მშვიდობის დესპანს.

228
მაშინ, როცა კაცები კონფლიქტის გადაჭრისთვის მოლაპარაკებების მაგიდასთან მიდიან

ბრძოლის ველიდან, ქალები მიდიან მოლაპარაკებებზე სამოქალაქო აქტივობიდან და

ოჯახური ზრუნვიდან და საკვირველი არ უნდა იყოს, რომ ქალს რეალურად უფრო

ძლიერი მოტივაცია და შესაფერისი უნარებიც გააჩნია მტკიცედ და ძალადობის გარეშე

შეეცადოს კონფლიქტის მოგვარებას.

ტრადიციული აზროვნება ომის და მშვიდობის შესახებ ქალს მოიაზრებს, მხოლოდ

როგორც მსხვერპლს. ასეთი ხედვა მსოფლიოს ძალზე ძვირი უჯდება. ბოლო წლების

საომარმა მოქმედებებმა უჩვენა. რომ სამოქალაქო მოსახლეობაში გაცილებით მეტი

მსხვერპლია, ვიდრე სამხედროებში. ასეთმა გარემოებებმა მოამწიფეს

საზოგადოებრივი ცნობიერება, რომ ძირითადი მიზანი არა იმდენად ომის თავიდან

აცილება, არამედ მყარი მშვიდობის შექმნაა, რისთვისაც აუცილებელია საზოგადოებაში

ფუნდამენტური ძვრების. ეს ხაზს უსვამს ქალის, როგორც მშვიდობის აგენტის როლს და

არა როგორც მხოლოდ დაზარალებულის.

გაეროს გენერალურმა მდივანმა კოფი ანამა აღნიშნა, რომ „თაობების განმავლობაში

ქალი ემსახურება მისიას ყოფილიყო განმანათლებელი მშვიდობისათვის, როგორც

თავის ოჯახში, ისე საზოგადოებაში. ისინი აგებენ ხიდებს, რომლებიც აერთიანებენ და

არა კედლებს, რომლებიც აცალკევებენ ადამიანებს“.(Annan,2000).

ქალებს შეუძლიათ ხიდი გადონ დაპირისპირებულ მხარეთა შორის ისეთ სიტუაციებშიც

კი, როცა ლიდერები თვლიან, რომ კონფლიქტის მოგვარებისთვის მცდელობებს აზრი

არა აქვს, განსაკუთრებით ისეთი ძნელად მოსაგვარებელი კონფლიქტებისას, რაც

ეთნიკურ უმცირესობებს უკავშირდებათ.

კონფლიქტების მოგვარების მოლაპარაკებების მიმდინარეობისას მამაკაცები ხშირად

წინააღმდეგი არიან ქალების მონაწილეობის, რადგან ქალებს მთლიანად შეუძლიათ

შეცვალონ შეხვედრის ტონალობა და ამაში მამაკაცები მართლები არიან. ჩრდილო

229
ირლანდიაში მოლაპარაკებების ერთ-ერთი ლიდერი აღნიშნავს: „ როცა მხარეები

მოლაპარაკებისას ჩიხში შედიოდნენ და არ ჩანდა არანაირი გზა, მოდიოდნენ ქალები

და ლაპარაკობდნენ სიყვარულზე, შვილებზე და მომავლის იმედზე. ეს ღრმად

პიროვნული კომენტარები შესაძლებლობას იძლეოდა გაგრძელებულიყო

მოლაპარაკება, ქალების ნაამბობი ახსენებდა მათ, რომ არსებოს ისეთი რამ, რაც

ყველასთვის მნიშვნელოვანია“. (Haley, 2003).

ქალი, როგორც მშვიდობის მქმნელი არაა მხოლოდ ხატოვანი გამოთქმა. სოციალური

მეცნიერებების კვლევები მხარს უჭერენ ქალის სტერეოტიპს, რომელიც უფრო

შემთანხმებელია და უფრო მიმართულია კონსენსუსის და კომპრომისისკენ, ვიდრე

მამაკაცი. ირონიაა, რომ ქალის შეფარული სტატუსი, როგორც მეორეხარისხოვანი

არსებისა არ აძლევს მას უფლებამოსილებას გამოთქვას და წამოაყენოს პრობლემების

გადაჭრის ინოვაციური გზები. იმის გამო, რომ ქალი როგორც წესი, იშვიათად

მონაწილეობს საომარ მოქმედებებში ანუ კონფლიქტის ძირითად დინებაში, ისინი, ვისაც

ძალაუფლება უპყრია ანუ მამაკაცები, ქალებს განიხილავენ ნაკლებად საშიშად და

აძლევენ უფლებას იმოქმედონ შეუფერხებლად კონფლიქტის ზონაში ე.წ. რადარის

ქვემოთ. ქალებს, რომლებიც მოქმედებენ იარაღის გარეშე, კაცებისგან განსხვავებით

უფრო ადვილად შეუძლიათ გადაკვეთონ კონფლიქტის ზონა. ამასთან, ისინი

გაცილებით უფრო მისაღებნი არიან კონფლიქტის მეორე მხარისათვის, რადგან არ

აქვთ ჩადენილი მკვლელობები. ქალი გაიგივებულია დედასთან, რის გამოც მას მეტად

შეუძლია გადალახოს საერთაშორისო საზღვრები და ეთნიკური ანკლავები. ის, რომ

ქალებს აქვთ ოჯახის გამომკვებლის როლი, აძლევს მათ უზარმაზარ კაპიტალს თავის

თემში სტაბილურობის დასამყარებლად და რადგანაც ქალებმა კარგად იციან თავისი

თემი, მათ უკეთ შეუძლიათ იწინასწარმეტყველონ თუ როგორ მიიღებს სამშვიდობო

ინიციატივებს მეორე მხარე, ასევე უფრო შეუძლიათ მიაღწიონ შეთანხმებას თავისივე

თემში. ფემინისტური ხედვა (თეორიები) კონფლიქტის გადაწყვეტის სფეროში არაა

230
მიმართული იმისკენ, რომ მხოლოდ რაიმე დაამატოს უკვე არსებულ ხედვას. იგი

გულისხმობს, რომ მთლიანად შეცვალოს კონფლიქტის ანალიზის, გადაჭრის და

მშვიდობის დამყარების პროცესის შინაარსი და მეთოდები.

დღევანდელი სამყარო მასკულინური სამყაროა და იგი მოიაზრება ძალაუფლების

განზომილებებში. საზოგადოების ეს მოდელი, რომელსაც კაცობრიობა (და

ქალობრიობაც) ემორჩილება, დამყარებულია „დომინაცია-სუბორდინციაზე“. იგი

დამყარებულია ძალის პრიმატზე, სადაც ჩაგვრა და მორჩილება აუცილებელი

ნაწილებია არსებული სისტემის და არაფერს კარგს არ უქადის ადამიანებს. მის მაგიერ

ფემინისტები გვთავაზობენ საზოგადოების მოდელს, სადაც თანასწორუფლებიანი

ურთიერთობებია, სადაც არც მამაკაცი, არც ქალი, არც მთავრობა და ა.შ. არ ბატონობენ

სხვაზე, სადაც ყველას აქვს საკუთარი თავის გამოვლენის შესაძლებლობა. ეს არაა

უტოპია, ეს არის სამყაროს განვითარების ერთადერთი რეალისტური გზა.

რას ნიშნავს მშვიდობის მშენებლობა ქალისათვის?

ეს არის მშვიდობის ძლიერი ინსტიტუტების და მომავალზე ორიენტირებული

სტრატეგიების შექმნა;

მშვიდობიანი და ურთიერთგამოსადეგი ურთიერთობების/კავშირების შექმნა;

ამასთან ერთად, ეს არის ქალის თანასწორობის კონცეფციის შექმნა და არჩევანი

ალტერნატიული განვითარებისთვის ჩვენი ინტერესების, სურვილების და მოთხოვნების

გათვალისწინებით.

გენდერული მეინსტრიმინგი კონფლიქტის გადაჭრასა და მშვიდობის

მშენებლობაში

231
დღევანდელ სამყაროში საკმაოდ მტკიცედაა შენარჩუნებული სტერეოტიპები, იმიტომ

რომ არსებობს ბუნდოვანება დისკრიმინაციის მიზეზებსა და შედეგებს შორის. ეს

სტერეოტიპები უფრო ამართლებს ქალთა დაუცველობას ბუნებრივი სისუსტეების

თვალსაზრისით, ვიდრე ხაზს უსვამს სოციოკულტურული ფაქტორებს, აზროვნების

სტრუქტურებს, იდეოლოგიებსა და პრაქტიკას. რომლებიც არიან პასუხისმგებელნი ამ

ვითარებისათვის

ამიტომ, მნიშვნელოვანი ხდება გავარჩიოთ სქესი,, როგორც ბიოლოგიური ფაქტი და

სქესი, როგორც სოციალური კონსტრუქტი. სქესი უნდა გვესმოდეს სექსზე დაფუძნებული

სოციალური ურთიერთობების პერსპექტივიდან. ის მოიცავს საზოგადოების მიერ

ჩამოყალიბებულ როლებს, პასუხისმგებლობებს, მიდრეკილებებს, ქცევებსა და აღქმებს,

რომლებიც კონკრეტულად ქალებსა და მამაკაცებს აქვთ მინიჭებული. ამ როლებსა და

პასუხისმგებლობებზე ხშირად გავლენას ახდენს მამაკაცური ურთიერთობების

ინტერპრეტაცია, რაც მიზნად ისახავს ქალების პროდუქტიული ფუნქციების დაბნელებასა

და შეფასებას.

მაშინ, როცა მამაკაცებს აღიქვამენ და აფასებენ თავიანთი პროდუქტიული როლით და,

ისინი მხოლოდ ასე არ არიან წარმოდგენილი საზოგადოებაში ქალები ხშირად არიან

დაფასებული მხოლოდ თავიანთ რეპროდუქციულ ფუნქციებში. როდესაც ქალები

დედისა და მეუღლის სტატუსამდე დაიყვანებიან, არსებობს ნამდვილი რისკი , რომ არ

ჩანს მათი როლი საზოგადოებაში, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ მოქმედებებში.

მნიშვნელოვანია გაითვალისწინოთ როგორ შეიძლება სერიოზული გავლენა იქონიოს

აღქმამ, რომელიც ზღუდავს ქალის როლებს. აღქმა, რომელიც უგულებელყოფს

ქალთა წვლილს მათი ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაში, ეს გავლენას

ახდენს პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე და განაგრძობს სისტემურ და სისტემატიკურ

დისკრიმინაციას. ეს დისკრიმინაცია გამოიხატება როგორც უთანასწორობა ქალებსა და

მამაკაცებს შორის ისეთ მნიშვნელოვან სფეროებში, როგორიცაა რესურსების

232
ხელმისაწვდომობა და პროდუქციის წარმოება, პოლიტიკური შესაძლებლობების

ხელმისაწვდომობა, მონაწილეობა და გადაწყვეტილების მიღება.

გენდერის, როგორც სოციოკულტურული კონსტრუქტის გაგება საშუალებას გვაძლევს

განვიხილოთ ეთიკური და მორალური საფუძვლები, რომლებიც გამოიყენება ქალთა

მიმართ დისკრიმინაციის არსებობაში. ამას მივყევართ იმ პატრიარქალური

იდეოლოგიამდე, რომელიც კულტურულ პრაქტიკაშია დაფუძნებული.

პატრიარქალური იდეოლოგია დაფუძნებულია ქალთა მიმართ მამაკაცის

უპირატესობის ცნებაზე. იგი აყალიბებს ღირებულების სისტემასა და სოციალურ წესრიგს

და მთავრდება მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობის, მათ შორის ქალების მიერ

შინაგანი ინტეგრაციით და მიღებით. გენდერის, როგორც სოციოკულტურული

კონსტრუქტის გაგება გვაფიქრებინებს, რომ კულტურულად შექმნილი სოციალური

ურთიერთობები არ არის დროში დაფიქსირებული. პირიქით, როცა არის

აღმშენებლობა, აქ არის აგრეთვე კაპიტალური შეკეთება განახლება , და

დემონტაჟიც, რომელიც ნაკარნახევია ცვლილებებით რომლებიც მომდინარეობს

კრიზისების, ცოდნის და განვითარებადი კანონების მეშვეოვბით, აგრეთვე

ტექნოლოგიური და ეკონომიკური მიღწევებით.

გენდერზე დაფუძნებული ანალიტიკური მიდგომა საჭიროებს ეფექტურ პასუხს

კონფლიქტსა და პოსტ კონფლიატის კონტექსტში გენდერული უთანასწორობის ბევრი

გამოწვევის მიმართ.

გენდერზე დაფუძნებული ანალიზი მოიცავს აქტივობის ოთხ მთავარ

დონეს:პოლიტიკური ეკონო0მიკური, კულტურული კონტექსტის ანალიზს, გენდერულ

თანასწორობაზე დაფუძნებული პოლიტიკური დ სტრატეგიული ჩარჩოს დიზაინს ,

გენდერული თანასწორობვის პროგეამების დიზაინს, დაგეგმვას და განხორციელებას.

გენდერული თანასწორობის პროგრამების მართვას და შეფასებას.ეს ოთხი დონე

ერთმანეთტან დაკავშირებულია. ისინი უნდა დაეყრდნონ სხვადასხვა ურთიერთობებს,

233
გამოცდილებას და გავლენას, რაც ქალებმა და მამაკაცებმა შექმნეს, კულტურული,

პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური პრობლემების კონტექსტში, რომელთა

წინაშეც ისინი ერთად დგანან. მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული ასევე სხვა

ფაქტორები, რომლებმაც შეიძლება გაამწვავონ გენდერული დისკრიმინაცია,

როგორიცაა ასაკი, ეროვნება, ეთნიკურობა, რელიგია, სოციალური კლასი და

უმცირესობათა ჯგუფის სტატუსი. როგორც ბეიჯინის კონფერენციამ განსაზღვრა,

გენდერზე დაფუძნებული მიდგომის ძირითადი მიზანი არის უზრუნველყოს შესაბამისი

საზომები.

პრობლემატურია გენდერული ურთიერთობების ასახვა გადაწყვეტილებებში .

რომელიც მიიღება თემის და საზოგადოების მიერ საერთაშორისო.. რეგიონალურ

ნაციონალურ თუ ადგილობრივ დონეზე.

ბეიჯინის კონფერენციის კვალდაკვალ გაეროს ეკონომიკური და სოციაური საკითხების

საბჭომ მხარი დაუჭირა „გენდერული მეინსტრიმინგის „ განსაზღვრებას.

გენდერული მეინსტრიმინგი არის შეფასების პროცესი ქალის და მამკაცის გავლენის

შესახებ, ნებისმიერ დაგეგმილ პროცესზე, კანონმდებლობაზე, , პოლიტიკისა ან

პროგრამების შეფასებზე, ყველა სფეროში და ყველა დონეზე.

ეს არის სტრატეგია ქალისა და მამაკაცის პრობლემებისა და გამოცდილების

განსახორციელებლად, პოლიტიკისა და პროგრამების შემუშავების, განხორციელების,

მონიტორინგისა და შეფასების ყველა პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და საზოგადოებრივ

სფეროში, ისე, რომ ქალმა და კაცმა თანაბრად ისარგებლონ და უთანასწორობა არ

გაგრძელდეს. საბოლოო მიზანი გენდერული თანასწორობის მიღწევაა

ამ განმარტებიდან ორი მჭიდროდ დაკავშირებული ინტერპრეტაცია გამოდის. პირველი,

გენდერული თანასწორობა არის ღირებულება, რომელიც გამოიყენება ტრანსვერსიულ

ი და პოლიტიკური ზომებისა და მენეჯმენტის საშუალებით. მეორეც, გენდერული

234
თანასწორობა არის ჰორიზონტალური მოქმედება იმ გაგებით,, რომ საჭიროა ქალთა

უფლებამოსილების ნებაყოფლობითი ზომები, რათა დაიძლიოს ქალებსა და

მამაკაცებს შორის არსებული უთანასწორობა და მიღწეული იქნას თანასწორობა.

შეუძლებელია დაკმაყოფილდე გენდერული ტრანსვერსიული ინტეგრაციით, როცა

უზარმაზარი უთანასწორობა არსებობს: გენდერული მეინსტრიმინგმა შეიძლება

იმუშაოს, თუკი ქალებსა და მამაკაცებს შორის რეალური სამართლიანობა და

თანასწორობა არსებობს. ასეთ შემთხვევაში გენდერული მეინსტრიმინგი ხდება ამ

თანასწორობის შენარჩუნების გზა. მაგრამ როდესაც უხეში უთანასწორობიდან იწყებ,

მეინსტრიმინგი უბრალოდ გზას უხსნის უთანასწორობას. ამ ორ

ინტერპრეტაციას,როგორცაა ტრანსვერსიულობა და ნებაყოფლობითი ზომები ქალების

გაძლიერების მიზნით, მივყევართ გენდერული თანასწორობის საბოლოო მიზნამდე.

იმ შემთხვევაში, როცა საქმე ეხება ქალების მშვიოდბას და უსაფრთხოებას, მოქმედების

გეგმაა საჭირო, რომელიც შთაგონებულია გაეროს 1325 რეზოლუციით.. სამოქმედო

გეგმა მკაფიოდ განსაზღვრავს მიზნებსა და ამოცანებს, მათი მიღწევის საშუალებებს,

გრაფიკს და შეფასების მექანიზმებს. სამოქმედო გეგმა ასევე ზომავს პოლიტიკისა და

პროგრამების ნამდვილ გავლენას ქალთა ცხოვრებაზე . სამოქმედო გეგმამ უნდა

უზრუნველყოს რომ შესრულების მიმოხილვა სცილდებოდეს სამშვიდობო პროცესის

ფარგლებში განხორციელებული ღონისძიებების ჩამოთვლას და ინვენტარიზაციას.

უნდა წარმოდგენილ იქნას მტკიცებულებები მიღებულ ზომებსა და სასურველ შედეგს

შორის დამაკავშირებელი მიზეზ-შედეგობრივი დამოკიდებულების შესახებ. კერძოდ,

ქალებისთვსი უნდა იყოს ხელმისაწვდომი დაცვა და პროფიალაქტიკა ყველა სახის

დისკრიმინაციისა და დანაშაულისგან, უნდა ჰქონდეთ თანაბარი შესაძლებლობა

მონაწილეობას და გადაწყვეტილების მიღებაში და თანაბარი ხელმისაწვდომობა იმ

შესაძლებლობებისადმი, რასაც იძლევა მშვიდობის მშენებლობისა და რეკონსტრუქციის

ღონისძიებები.

235
გენდერული განსხვავებები კონფლიქტის გადაჭრაში

გენდერი გავლენას ახდენს და უთუოდ წვდება კონფლიქტის დინამიკას სოციალურ და

პიროვნულ დონეზე. კონფლიქტში გენდერის როლის გაგება კარგადაა შესაძლებელი

ინდივიდუალურ, ინტერაქციულ და სოციალური დონის სქესთა ურთიერთქმედების

ანალიზის საშუალებით.

ანალიზის ამ სამი სახის ფარგლებში, არსებობს გენდერის რადიკალურად

განსხვავებული პარადიგმები, რომლებიც ამ სფეროში მომუშავე სოციალური

მეცნიერებების მუშაობის დღის წესრიგს წარმართავს.

ძირითადი პარადიგმა მიიჩნევს, რომ ქალებს გააჩნიათ განსხვავებული სამყარო,

რომლის მიხედვით ქალების ბუნება მამაკაცის ბუნებისგან განსხვავდება. ამ

თვალსაზრისით ქალები იმდენად განსხვავდებიან მამაკაცებისგან, რომ განსხვავებულ

რეალობას განიცდიან. მკვლევართა ამ ჯგუფის აზრით ეს განსხვავებები

კონცენტრირებულია ქალების მშვიდობიან თვისებებში. რომლებიც ეფუძნება იმ

მზრუნველობით და კოოპერაციულ უნარებზე, რაც ქალებს იმთავითვე გააჩნიათ. ამ

კვლევებიდან ზოგი ფოკუსირდება ქალის დედობრივ უნარებზე, რაც აყალიბებს

როლებს, როგორც მზრუნველის (სახლის ზედამხედველი) და მშვიდობის შემქმნელის

როლს.

მეორე პარადიგმა უარყოფს დაშვებას იმის შესახებ, რომ ქალებს და მამაკაცებს

ძირეულად განსხვავებული ბუნება აქვთ. ფაქტობრივად იგი ყოველგვარ ძირეულობას

უარყოფს. პოსტ-მოდერნისტული ფემინიზმი ყურადღებას ამახვილებს

ურთიერთმიმართებაზე ინდივიდის სოციალურ კონსტრუქციას და თავად ინდივიდის

კონსტიტუციას შორის. შესწავლის რა ენობრივ კონტექსტს, სიმბოლოებს,

ალტერნატიულ მსჯელობებსა და ცნებათა მნიშვნელობებს, პოსტ-მოდერნისტული

236
ფემინიზმი უჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება გავარჯიშდეს, გამოვლინდეს და

ტრანსფორმირდეს სოციალური ძალაუფლება და სქესის, კლასის და რასის

ურთიერთობა. რადგან პატრიარქატისას ქალებს აქვთ განსხვავებული მიდგომები

დისკურსიული სფეროსადმი, იგი არ გამორიცხავს ქალის გამოცდილების

სპეციფიკურობას და მამაკაცისგან მათ განსხვავებას.

სოციალურ დონეზე პატრიარქატი ხასიათდება ისტორიული დისკრიმინაციით და

უსამართლობით, რომელიც ჩამოყალიბებულია ინსტიტუტებსა და იდეოლოგიაში.

კაცების უპირატესობის დაშვება ჩანერგილია ჩვენს აზროვნებით პროცესებში.

ცხოვრებისეული გამოცდილება, რომელზედაც დაფუძნდა განცხადება დომინანტური

იდეოლოგიის შესახებ, იყო მამაკაცების გამოცდილება და არა ქალების. პატრიარქატი

სხვა დოქტრინების მსგავსად აკონტროლებს რეალობას.

ქალები და კაცები რიგიდულნი (მყარი და ძნელად შეცვლადი) გენდერული

მოლოდინებით სოციალიზირდებიან. ინსტიტუტები, როგორებიცაა ეკლესია, ოჯახი და

კანონი აყალიბებენ ამ საფუძვლებს ნორმებში, წესებსა და კანონებში. ქალები ისტორიის

მიხედვით დაქვემდებარებულები იყვნენ პოლიტიკურად, ეკონომიკურად და

კულტურულად. შევიწროებისა და უსამართლობის ეს ინსტიტუციონალური სისტემა

უშუალოდ ქმნის უთანხმოებებს და კონფლიქტებსა და ბრძოლებს აყენებს ყველა სხვა

ადამიანურ ურთიერთობაზე მაღლა.

გენდერის როლის გაგების შესახებ ურთიერთობების (ინტერაქციულ) დონეზე მრავალი

კვლევა არსებობს. გენდერი შეიძლება კონფლიქტებში იმგვარად გამოვლინდეს, რომ

მხარეებმა სხვადასხვა ინტერპრეტაცია გაუკეთონ და სხვადასხვა მნიშვნელობა მისცენ

კონფლიქტს. პატრიკა გვართნეი ჯიბსმა შეისწავლა, თუ როგორ მოქმედებს სქესი

სამუშაო ადგილას უთანხმოების წარმოშობაზე, ამ უთანხმოების განხილვასა და

შედეგებზე. მისმა კვლევამ დაადგინა, რომ უთანხმოების წარმოშობაში ქალებსა და

მამაკაცებს შორის განსხვავება არსებობს. სამუშაო ადგილის კონსტრუქცია

237
განაპირობებს თუ რა ფორმით ჩამოაყალიბებენ ქალები თავიანთ წუხილს; ისინი

გადმოსცემენ თავის მდგომარეობას როგორც დამკვირვებლები. მიუხედავად იმისა, რომ

ქალებსა და მამაკაცებს სამუშაო ადგილზე პრობლემები ჰქონდათ, რომელიც

ინტერპერსონალურ ურთიერთობებთან იყო დაკავშირებული, ქალები უფრო მეტ

ინფორმაციას იძლეოდნენ და მეტ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ პიროვნულ

კონფლიქტებს, ვიდრე კაცები და როგორც ჩანდა უფრო მგრძნობიარედაც განიცდიდნენ

ამას. ქალები ასევე უფრო მეტად განიცდიან კონფლიქტებს, რომლებიც ეფუძნებიან

სტერეოტიპებს. გენდერული სტერეოტიპების საფუძველზე ჩამოყალიბებული

გენდერული როლური სტერეოტიპები ქმნიან პრობლემებს, მაშინაც კი თუ მათ, ნაკლები

საერთო აქვთ სამსახურის მოთხოვნებთან. (Gibbs, 1992)

გენდერი გავლენას ახდენს უთანხმოების გაშუქებაზე. პროცესები, რომლებიც

კონფლიქტის გადასაჭრელად გამოიყენებოდა ქალებისთვის ნაკლებად ეფექტური იყო

ვიდრე კაცებისთვის. მაგალითად, ქალები უფრო ხშირად არიან მარგინალურნი,

(ზღვარზე მდგომნი), პრობლემის გადაჭრასთან მიმართებაში.

ქალებთან და მამაკაცებთან ასევე განსხვავებული შედეგები დაფიქსირდა გამომუშავების

(შრომის ანაზღაურების) შესახებ კონტრაქტებთან მიმართებაში. ქალების მსჯელობა

ნაკლებად ყალიბდებოდა კონტრაქტის ტერმინებში, ასეთ დროს წარმოქმნილ

უთანხმოებაში ისინი მეტ ინდივიდუალურ პასუხისმგებლობას იღებენ. რადგან ქალები

იძლევიან მარგინალურ გადახრას, აღინიშნებოდა ამის პირდაპირი გავლენა სამსახურში

ქალების გამომუშავებაზე. ასეთი კვლევები გვიჩვენებს, რომ ქალებს განსხვავებული

უთანხმოებები აქვთ სამსახურში, ვიდრე კაცებს. მათი უთანხმოებები განსხვავებულად

შუქდება კაცების მიერ და ამ ორი ჯგუფის შედეგებიც განსხვავებულია. კვლევა

მნიშვნელოვანია, რადგან პირდაპირ უკავშირდება გენდერულ განსხვავებებს სამუშაოზე

კამათის წარმოშობაში, გაშუქებასა და შედეგების განხილვაში, რომელიც დასაქმების

უთანასწორობაში გამოიხატება.

238
განვიხილოთ უთანხმოების გაშუქების ინსტიტუტები. ნორთრუფმა და სეგალმა

ერთმანეთს შეადარეს მამაკაცისა და ქალის განსხვავებები ადამიანებთან

მოლაპარაკებების დროს. ამ კვლევამ გაანალიზა და უჩვენა, რომ ქალებს და მამაკაცებს

საკმაოდ განსხვავებული გრძნობები აქვთ: კერძოდ ქალები უფრო მოწყვლადები არიან

სამსახურებრივ საქმიანობაში. მკვლევარები აყენებდნენ ჰიპოთეზას, რომ ქალები

გრძნობენ მოწყვლადობას ყოველდღიურ ურთიერთობებში, განსაკუთრებით კი

კაცებთან ურთიერთობაში. ქალების მოწყვლადობის განცდა განსაკუთრებით აშკარა

იქნებოდა კონფლიქტურ სიტუაციაში, რადგან აქ აგრესიისა და ძალაუფლების

პოტენციალი არსებობს. (Northrup & Segal, 1991)

მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ ქალები უფო ხშირად მიუთითებენ შიშზე და

მოწყვლადობის გრძნობაზე, ვიდრე მამაკაცები. ქალები მეტად გრძნობენ

მოწყვლადობას (ემოციონალურად უფრო მგრძნობიარენი არიან, უფრო ადვილად

განიცდიან წყენას) კაცებთან კონფლიქტში ვიდრე ქალებთან კონფლიქტში. ქალები

ასევე უფრო ხშირად საუბრობენ კონფლიქტის მოხდენის, აგრესიისა და ძალაუფლების

მსხვერპლად გახდომის შიშზე. ქალები აცხადებდნენ, რომ ბავშვებზე ზრუნვა,

იდენტურობა და სტატუსი გავლენას ახდენდა კონფლიქტში მათ მოწყვლადობაზე.

მნიშვნელოვანია სხვებისგან ნაკლები მხარდაჭერა და მეორე მხარის ნაკლები ნდობა,

რაც ასევე აძლიერებდა მოწყვლადობის განცდას.

კაცები და ქალები განსხვავებულად საუბრობენ კონფლიქტზე. ქალები უფრო ღრმად და

დაწვრილებით საუბრობდნენ უთანხმოების შინაარსზე და განსაკუთრებით ყურადღებას

აქცევდნენ მეორე მხარესთან ურთიერთობის დამყარებას. ქალები საუბრობდნენ იმ გზის

სამართლიანობის შესახებ, რომელიც კონფლიქტში გულისხმობდა, როგორც მათი

მატერიალური ინტერესების, ასევე ადამიანური ურთიერთობის ბადეს. კაცები

იყენებდნენ უფრო რაციონალურ, სწორხაზოვან და კანონის ენას თავიანთ

უთანხმოებებზე მსჯელობისას.

239
მკვლევართა მოლოდინების საპირისპიროდ, ქალებს შედარებით მეტი სტრატეგიები

ჰქონდათ და მეტი სახის სტრატეგიებსაც იყენებდნენ კონფლიქტის გადაჭრისას, ვიდრე

კაცები. ასევე მოულოდნელი შედეგი გამოვლინდა იმ თვალსაზრისით, რომ ქალები

კაცებზე მეტად ზრუნავდნენ მეორე მხარესთან დადებით ურთიერთობების შენარჩუნება-

დამყარებაზე. და ბოლოს ქალები ისევე ზრუნავდნენ გარკვეული საკითხების გადაჭრაზე,

როგორც მამაკაცები.

თუმცა ქალები მეტად განიცდიან მოწყვლადობას, მათი მოწყვლადობა როგორც ჩანს არ

აკნინებს მათ უნარს, აქტიურად განიხილონ კონფლიქტები. ქალები საკუტარი

კონფლიქტების განხილვისას მეტად დაწვრილებით საუბრობდნენ

არასრულფასოვნებისა და არაუპირატესობის გრძნობაზე. ნორთრუფი ძირითად

ყურადღებას აქცევს და განიხილავს საკითხს იმის შესახებ, თუ ქალებისა და კაცების

განმასხვავებელმა რეალობამ როგორ შეიძლება მიგვიყვანოს კონფლიქტის

განსხვავებულ გაგებამდე და კონფლიქტის განსხვავებულ გადაჭრამდე. (Northrup, 1991)

დებორა კოლბმა შეისწავლა ქალები, როგორც მშვიდობის შემქმნელები

ორგანიზაციაში/დაწესებულებაში. ქალები, რომლებსაც იგი შეისწავლიდა,

ორგანიზაციებში მოქმედებდნენ, როგორც მშვიდობის არაფორმალური შემქმნელები.

ქალები ერთვებოდნენ ხალხთან კონტაქტებში, უსმენდნენ თანამშრომლებს,

ლოიალურები იყვნენ ორგანიზაციისადმი, ასევე ზრუნავდნენ იმაზე, თუ ორგანიზაცია

როგორ ექცეოდა თანამშრომლებს. ისინი მხარს უჭერდნენ ადამიანებს, რომ

მოეთხროთ თავიანთი ისტორიები, ორგანიზებას უკეთებდნენ იმას, რომ კერძო

კონფლიქტები გამხდარიყო სახალხო (საჯარო). კვლევებში ქალებს ამბივალენტური

დამოკიდებულება ჰქონდათ ორგანიზაციაში მათი, როგორც მშვიდობის

დამმყარებელთა როლებისა და უნარების მიმართ. ისინი გრძნობდნენ, რომ როლები,

რომლებსაც ისინი ასრულებდნენ ორგანიზაციაში, არ იყო გაგებული და სათანადოდ

შეფასებული. კონფლიქტები, რომლებიც არიან მეტად სისტემურები და

240
სტრუქტურირებულნი, შეიძლება ინდივიდუალიზირებული და აპოლიტიკური იყოს

„მშვიდობის დამყარებისადმი“ მათი მიდგომით. (Kolb & Bartunek,1992)

დებორა კოლბის ადრინდელი კვლევა ეხებოდა საკითხს, თუ როგორ მოქმედებდა

მოლაპარაკების ქცევებზე ქალების მიერ სამყაროს აღქმის გზა, რომელიც ძირითად

განსხვავებებს ეფუძნება. კოლბმა განიხილა ოთხი თემა, რომელებიც განსაზღვრავდნენ

ქალთა ადგილს მოლაპარაკებაში: სხვებზე რელატიური შეხედულება, საკუთარი თავისა

და სიტუაციის კონტექსტუალური და დაკავშირებული განმარტება, კონტროლის გაგება

დასაქმებით, დიალოგით პრობლემის გადაჭრა. ქალთა მიდგომა ამ საკითხებისადმი

განსხვავებულია ადრეული სოციალური განვითარების გამო, მოლაპარაკებაში

განსხვავებულობა კი განპირობებულია მოლაპარაკებების დისკრიმინაციული

სტრუქტურული სისტემით.

კაროლ ვოტსონმა შეისწავლა ძალაუფლება და გენდერი რამდენად

წინასწარმეტყველებდა მენეჯერთა მოლაპარაკების ქცევებს; იგი ვარაუდობდა, რომ

მოლაპარაკების ქცევებში აღქმული გენდერული განსხვავებები არის ქალისა და

მამაკაცის სტატუსსა და ძალაუფლებას შორის განსხვავების არტეფაქტი. ეს კვლევა

ეხებოდა საკითხის გარკვევას იმის შესახებ, მოლაპარაკების ქცევაზე ძალაუფლებითი

სტატუსი უფრო გავლენიანია თუ გენდერული სტერეოტიპი.

ვოტსტონმა დაადგინა, რომ ძალაუფლება უკეთესი წინასწარმეტყველია იმისა, თუ

როგორი გრძნობები, ქცევები და მოლაპარაკების შედეგია მოსალოდნელი, ვიდრე

გენდერი. კვლევაში ქალები არც ნაკლებ კოოპერაციულობას და არც ნაკლებ

შეჯიბრებას აჩვენებდნენ ვიდრე კაცები. ქალები ნაკლებად იყვნენ ჩართულები

სუბორდინირებულ ქცევებში და მეტად სახიფათო ქცევებში. მონაწილეები, რომლებსაც

მეტი ძალაუფლება ჰქონდათ მოლაპარაკებამდე, მეტ კომპეტენტურობას გრძნობდნენ,

ოპონენტებთან მეტად ელოდნენ შეთანხმებას, უფრო ძლიერებად გრძნობდნენ თავს და

უფრო კმაყოფილები იყვნენ გადაწყვეტილებით, ვიდრე ნაკლები ძალაუფლების

241
როლის მქონენი. ვოტსონის კვლევამ აჩვენა, რომ მოლაპარაკებაში დაფიქსირებული

განსხვავებები არის აშშ-ში ქალებისა და მამაკაცების სტატუსისა და ძალაუფლების

განსხვავებულობის არტეფაქტი და ნაკლებადაა მიბმული გენდერზე.

აღსანიშნავია ისიც, რომ მენეჯერი ქალები გრძნობენ ნაკლებ კონფიდენციალობას

მოლაპარაკებისას, ვიდრე მენეჯერი კაცები და რომ ქალები განსაკუთრებით

არაკომფორტულად გრძნობენ თავს ქალებთან მოლაპარაკებისას. ქალები არ იღებენ

სიამოვნებას როლური თამაშებით და არაკომფორტულად გრძნობენ თავს როლების

მიკუთვნებულობისას. ქალებთან ასევე არ შენიშნებოდა საკუთარი მოქმედების

გადაფასება/ვერ შეფასება.

ამ კვლევებმა გამოააშკარავა გარკვეული სირთულეები გენდერული როლის და

კონფლიქტზე გენდერის გავლენის შესწავლაში. შემდგომი კვლევები უნდა დაემყაროს

მხარეების გენდერულ განსხვავებებსა და მესამე მხარის მონაწილეობას. კვლევებმა

უნდა შეისწავლოს, თუ რა გავლენას ახდენს გენდერი კონფლიქტის ხედვაზე, განცდასა

და გაგებაზე ინდივიდის და ჯგუფის მიერ. გენდერული კვლევები აფართოებს

კონფლიქტების, სამართლიანობის და სოციალური ცვლილებების გაგებას.

გენდერის კონფლიქტზე გავლენის კონტრასტული პერსპექტივები არსებობს.

ზოგი კვლევა ქალებს განიხილავს, როგორც „დაბადებით მშვიდობიანებს“ და ომს

განსაზღვრავენ როგორც ძირითადად მამაკაცურ ფენომენს.

სხვა კვლევების მიხედვით თუმცა ქალები ზოგადად ამოვარდნილები არიან ომის

წარმოების გადაწყვეტილებიდან, ისინი ომში გარკვეულწილად მაინც მონაწილეობენ.

მაგალითად, ერითრეაში, ნამიბიაში, აფრიკას და ნიგერიაში თავისუფლებისათვის

წარმოებულ ბრძოლებში ქალები პარტიზანთა რაზმებში მსახურობდნენ და იკავებდნენ

კიდეც სამხედრო პოზიციებს. ქალები ასევე მნიშვნელოვნად უჭერენ მხარს და

საბრძოლველად მოუწოდებენ მამაკაცებს. 1994 წელს ქალებმა მონაწილეობა მიიღეს

242
რუანდის გენოციდისას მოქალაქეთა მკვლელობებში. ამდენად, მოსაზრებამ

კონფლიქტურ სიტუაციაში ქალების პასიური როლი შესახებ შეიძლება მოუჭრას ქალებს

ის გზები, რის მეოხებითაც მათ შეუძლიათ მიიღონ სტატუსი, უნარები ან ძალაუფლება

კონფლიქტებიდან. იმის ნაცვლად, რომ ომი როგორც „კაცური ფენომენი“ განვიხილოთ,

უმჯობესია განვიხილოთ, თუ გენდერული ურთიერთობები რა გავლენას განიცდიან და

გენდერული იდენტურობა როგორ პოლარიზდება კონფლიქტებში. ქალები,

ტრადიციული გენდერული როლების განმტკიცების ნაცვლად იძულებულები არიან

ახალი პასუხისმგებლობები აიღონ. ზოგი ქალი კონფლიქტურ და პოსტ კონფლიქტურ

სიტუაციაში აიმაღლებს თავის სტატუსს, როცა ის გარკვეულ წილად არღვევს დადგენილ

ნორმებს, როგორც კულტურის დამცველი ან დედა, თუ ეს ნაციონალურ მიზნებს

ემსახურება. სხვები კი იმსახურებენ მკაცრ სოციალურ სანქციებს და სიკვდილსაც კი

დადგენილი ნორმების უარყოფისათვის. მაგალითად: ჩადრის ტარებაზე უარის თქმის

შემთხვევაში. მსგავსად, მამაკაცები შეიძლება განდევნილნი იყვნენ, თუ ვერ შეძლებენ

ფიზიკური სიძლიერისა და სიმამაცის მამაკაცური იდეალების დაცვას. ახალწვეულები,

ჩვეულებრივ ჩაყენებულები არიან ისეთ მდგომარეობაში, სადაც მოსალოდნელია, რომ

დაექვემდებარებიან მამაკაცურ მილიტარულ კულტურას, რომელიც წამოსწევს

ქალებისადმი აგრესიას და არაკეთილგანწყობილ დამოკიდებულებას.

შეიარაღებულ კონფლიქტებს თან მოაქვთ ქალების წინააღმდეგ ძალადობის უხეში

ფორმები. კანონის და წესრიგის დარღვევა, რომელიც ჩვეულებრივ კონფლიქტებისას

ხდება ხოლმე, იწვევს ძალადობის ყოველნაირი ფორმების გაძლიერებას. კონფლიქტის

დაძაბულობა და ფრუსტრაცია, კონფლიქტის შედეგად წარუმატებლობა,

ძალაუფლების არქონა და ტრადიციული მამაკაცური როლების დაკარგვა, რომელიც

ადგილის შეცვლასთანაა დაკავშირებული, შეიძლება ქალების მიმართ ოჯახური

ძალადობის გაზრდაში გამოიხატოს. ქალების მიმართ ძალადობისადმი მიმღებლობა,

რომელიც ბევრ საზოგადოებაში არსებობს, გარეგნულად მეტად შესამჩნევი

243
კონფლიქტურ სიტუაციაში ხდება. იგი ამდენად შეიძლება განვიხილოთ როგორც

ძალაუფლების კონტინიუმი, რომელზედაც ქალები მშვიდობის დროსაც კი არიან

მოცემულნი. კონფლიქტური სიტუაცია აძლიერებს გენდერული როლების

პოლარიზაციის ტენდენციას, რომელიც ხშირია შეიარაღებულ კონფლიქტებში. ზოგჯერ

ჩამოყალიბებულია „მამაკაცურობის“ იმიჯი, სახე, რომელიც ხელს უწყობს აგრესიას და

ქალთმოძულეობას. სხვა მხრივ ქალები შეიძლება იდეალიზირებულები იყვნენ,

როგორც კულტურული იდენტურობის მატარებლები და მათი სხეული აღქმული,

როგორც დასაპყრობი „ტერიტორია“.

ქალები ომის უბრალო მსხვერპლი კი არ არიან, ანდა შეურაცხყოფის პასიური

ობიექტები, არამედ, შესაძლებელია მშვიდობის მნიშვნელოვანი ფაქტორებიც გახდნენ.

ქალების გამოცდილება, რომელიც მიღებულ იქნა ქალთა მოძრაობაში და დაიწყო

კიდეც ისეთი მოქმედებებით, რაც წარმოადგენს კონფლიქტების მშვიდობიანი და

დემოკრატიული გზით გადაჭრის წყაროს. ეს ბოლოდროინდელი ცოდნა პოტენციალი,

რომელიც ყურადღებას იქცევს საერთაშორისო არენაზე, ითხოვს ქალებმა მიიღონ

უფრო აქტიური მონაწილეობა კონფლიქტების პრევენციასა და გადაჭრაში, რადგან

ქალებს მოაქვთ განსხვავებული პერსპექტივები და ინოვაციური მიდგომები

პრევენციული დიპლომატიისა და მშვიდობის შენარჩუნებისათვის. ეს მიდგომა ასევე

ითხოვს ქალებმა მონაწილეობა მიიღონ გადაწყვეტილების მიღების ყოველ დონეზე და

ძალოვან სტრუქტურებში.

წლების მანძილზე ქალთა როლი კონფლიქტებსა და ომებში აღქმული იყო როგორც

მარგინალური. ომის მონაცემები გადმოცემული ახალი ამბებით, სახელმწიფო

პროპაგანდით, ფილმებით, რომანებითა და სხვა, კაცებს აფასებენ როგორც

„შემოქმედებს“, ქალებს კი როგორც უმანკო მსხვერპლს. უფრო ღარიბ ქვეყნებში ომები

განსხვავებულად მიმდინარეობდა, მაგრამ მამაცი მამაკაცების ისტორიები მაინც

ჩრდილავს ქალების აქტიურ როლს. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ დროის გასვლის

244
შემდეგ და ქალების გამოცდილებით აშკარა გახდა, რომ ქალები, რომლებიც ომის

პირობებში ცხოვრობენ, ხდებიან მებრძოლები, ხალხის ლიდერები, სოციალური

ორგანიზატორები, მუშები, ფერმერები და სხვა.

როგორც ვიცით, კონფლიქტი განსხვავებულად მოქმედებს კაცებსა და ქალებზე, თუმცა

ქალები მეტად იტანჯებიან. ამიტომაც, რადგან ქალები უშუალოდ განიცდიან ომის

შედეგებს, ისინი პირველნი არიან ვინც იბრძვიან მშვიდობისა და წესრიგისათვის.

ცნობილია გარკვეული სტრატეგიები, რომლებიც ქალებმა შეიმუშავეს მშვიდობის

ხელშეწყობისათვის თავიანთ საზოგადოებაში.

„ხანგრძლივი მშვიდობის მიღწევის ერთ-ერთი წინაპირობაა სამშვიდობო პროცესებში

თავიდანვე სამოქალაქო მოსახლეობის ჩართვა. ქალები, რომლებიც კონფლიქტისას

შეადგენენ სამიზნე სოციალური საზოგადოების უმრავლესობას, ომის უბრალო

მსხვერპლნი არ არიან. მათ მნიშვნელოვანი წვლილი შეაქვთ მშვიდობის დამყარებაში

და საჭიროა მათი მშვიდობისთვის მოქმედება გაცნობიერდეს. ქალი კაცის კომპანიონია,

რომელიც მსგავსი მენტალური შესაძლებლობებითაა დაჯილდოებული; მას უფლება
აქვს მონაწილეობა მიიღოს მამაკაცების აქტივობაში და თანაბარი უფლება აქვს მასთან

ერთად გათავისუფლდეს“ (Gandhi, 2008)

კითხვები და დავალებები:

• ჩამოთვალეთ გენდერული განსხვავებების პარამეტრები კონფლიქტურ

სიტუაციებში.

• რა პოზიტიური და ნეგატიური შედეგები მოაქვს კონფლიქტებს გენდერული

სტერეოტიპების შეცვლაში?

245
• გაანალიზეთ საქართველოსა და მსოფლიო ისტორიიდან და ლიტერატურიდან

კონფლიქტური სიტუაციების შექმნასა და მოგვარებაში გენდერული

განსხვავებულობების გამოვლენის შემთხვევები.

ძალადობის გენდერული განზომილებები

2001-2002 წლებში ორმა დამოუკიდებელმა ექსპერტმა - ელიზაბეთ რენმა და ელენ

ჯონსონ სირლიფმა UNIFEM-ის ინიციატივით შესწავლა მსოფლიოს 14 კონფლიქტური

რეგიონი და შეაფასა შეარაღებული კონფლიქტების გავლენა ქალებზე, რომელიც

მოცემული მათ ნაშრომში „ქალები, ომი და მშვიდობა“. (Rehn, Sirleaf, 2002).

ამ ნაშრომში ისინი ასევე საინტერესოდ აშუქებენ ძალადობის გენდერულ ასპექტს.

როგორც ავტორები აღნიშნავენ, ძალადობა ქალთა წინააღმდეგ კონფლიქტის

მსვლელობისას, ერთ-ერთ ყველაზე მიჩუმათებული საკითხია. რა თქმა უნდა,

კონფლიქტის მსვლელობისას ქალთა წინააღმდეგ ძალადობის სურათი

მონოქრომატული არ არის. ქალები ყოველთვის მსხვერპლნი არ არიან. ისინი

აქტიურად იღწვიან, რომ გამოასწორონ თავისი მდგომარეობა. ისინი კონფლიქტში

ეკონომიკური, თუ სოციალური არათანასწორუფლებიანობის გამო აღმოცენდება,

გასაკვირი არ არის, რომ ქალები ემხრობიან რომელიმე მხარეს ცხოვრების

გასაუმჯობესებლად, ან საკუთარი სიცოცხლისა და ოჯახების დასაცავად. ქალები

იბრძვიან, უწევენ სამედიცინო დახმარებას, იცავენ და კვებავენ შეიარაღებულ ჯგუფებს.

მაგრამ ეს უფრო დიდი რისკია მათთვის თუ ისინი მოწინააღმდეგე მხარეს ჩაუვარდებიან

ხელთ. უკიდურესი ძალადობა, რომელსაც ქალები განიცდიან კონფლიქტის

მსვლელობისას, არ აღმოცენდება მხოლოდ ომის პირობების გამო; ის პირდაპირ

კავშირშია იმ ძალადობასთან, რომელიც არსებობს ქალთა ცხოვრებაში

246
მშვიდობიანობის დროსაც. მთელს მსოფლიოში, ქალები განიცდიან ძალადობას

იმიტომ, რომ ისინი ქალები არიან, და იმიტომ რომ ხშირად მათ არ აქვთ იგივე უფლებები

და დამოუკიდებლობა, რაც კაცებს. ისინი გენდერული დევნის, დისკრიმინაციის და

შევიწროვების, სექსუალური ძალადობის და მონობის ობიექტები არიან. პოლიტიკური

უფლებებისა და ძალაუფლების გარეშე დარჩენილებს, მათ არ აქვთ თავშესაფარი.

გაერთიანებული ერების დეკლარაცია ქალთა წინააღმდეგ ძალადობის აღმოფხვრის

შესახებ ასე განსაზღვრავს ამ ძალადობას: „ გენდერული ძალადობის ნებისმიერი

ქმედება, რომლის შედეგია ქალის ფიზიკური, სექსუალური, თუ ფსიქოლოგიური

დაზიანება ან ტანჯვა, ასევე ასეთი ქმედების მუქარა, იძულებითი ან თვითნებური

თავისუფლების შეზღუდვა, რომელიც აღმოცენდება საზოგადოებრივ ან პირადულ

სფეროში“.

რადგან ასეთი დევნა როგორც წესი დაუსჯელი რჩება, ძალადობა ქალთა წინააღმდეგ

მიღებული ნორმა ხდება, რომელიც ესკალაციას განიცდის კონფლიქტის დროს მაშინ,

როცა ზოგადად ძალადობა იმატებს. შინა ძალადობა და სექსუალური შეურაცხყოფის

დონე მკვეთრად იზრდება. მილიტარიზაცია და იარაღის არსებობა აკანონებს უხეშობას

და ზრდის დაუსჯელობის დონეს. ხშირად ეს ძალადობა ხდება ახალი ნორმა, რომელიც

განაგრძობს არსებობას პოსტ-კონფლიქტურ პერიოდში, როდესაც ქაოსი ემატება ომით

გადაუწყვეტელ უამრავ პრობლემას. კონფლიქტის მსვლელობაში ქალები ძალადობას

არა მარტო შეიარაღებული ჯგუფებისგან განიცდიან. ქალებს ეკონომიკურად ან

ფიზიკურად აიძულებენ ან სხვა არჩევანს არ უტოვებენ თუ არა გახდნენ სექს-მუშაკები ან

გაცვალონ სექსი საკვებში, თავშესაფარში, უსაფრთხო კორიდორში, და ა.შ. მათი

სხეულები გაცვლითი სისტემის ნაწილად გადაიქცა, გაცვლის ფორმა, რომლითაც

სასიცოცხლო საჭიროებათა ყიდვა შეიძლება. ქალთა ასე გამოყენებაში თანაბრად

პასუხისმგებელნი არიან სახელმწიფო მოხელეები, დახმარების მუშაკები, სამოქალაქო

ავტორიტეტები და მათ ოჯახები. პოლიცია და სხვა სამოქალაქო მოხელეები იყენებენ

247
ქალის უძლურებას მაშინაც კი, როდესაც ეს ქალები დაცვის ქვეშ იმყოფებიან. ქალების

გაუპატიურება და წამება მათი დაკითხვის ფირმად გამოიყენება. ბევრ შემთხვევაში სექს-

მუშაკებს დრო და დრო აპატიმრებენ და აიძულებენ მოემსახურონ პოლიციის

ოფიცრებს.

ფრიტაუნში გოგონებმა გვითხრეს, რომ პოლიცია რეგულარულად აკითხავდა მათ:

„ისინი გვიჭერენ, გვართმევენ ფულს და ციხეში გვსვამენ, იმისათვის, რომ იქიდან

გამოხვიდე, ან მეტი ფული უნდა გადაიხადო, ან მათ ემსახურო იქვე, ციხეში. როცა

პოლიცია დაგიჭერს, ეს დაკარგული ღამეა და მეორე დღისთვის საჭმლის ფული აღარ

გვრჩება“. (Rehn & Sirleaf, 2002).

ტრეფიკინგი და სექს-მონობა მჭიდროდაა დაკავშირებული კონფლიქტთან. ქალები

ტრეფიკინგირებულნი არიან ერთი ქვეყნიდან მეორეში რათა აიძულონ მუშაობა,

აიძულონ პროსტიტუცია. მოტაცებით თუ ოჯახების დასაცავად ისინი იძულებულები არიან

ცოლად გაყვნენ მოწინააღმდეგე ჯგუფის წარმომადგენლებს. მათ იტაცებენ

შეიარაღებული ჯგუფები და აიძულებენ მათ გაჰყვნენ რეიდებში რათა მოამზადონ

საკვები და სექსუალურადაც მოემსახურონ მათ. ასეთი ქალები ხშირად გამოიყენება

სავარაუდოდ შემინული ტერიტორიების განსამინავად. მათ აიძულებენ გარისკონ თავისი

სიცოცხლე, რომ უსაფრთხო გახადონ მინდორი ან ბორცვი ჯარისკაცებისთვის.

ტრეფიკინგის ფაქტები ასევე ხშირია. კანონისა და წესრიგის დარღვევამ, კონფლიქტის

მსვლელობისას საზღვარზე პოლიციის კონტროლის დაწესებამ შექმნა ხელსაყრელი

პირობები ტრეფიკინგის ასაყვავებლად გლობალიზაციის თავისუფალი ბაზრისა და ღია

საზღვრების პირობებში. თუმცა ამის დოკუმენტირება ძნელია, ექსპერტების

უმრავლესობა თვლის, რომ ტრეფიკირებულ ადამიანთა ნახევარზე მეტი ქალია. მთელს

მსოფლიოში ტრეფიკინგის ფაქტებმა 50% - ით მოიმატა 1995-2000 წლებში. მიგრაციის

საერთაშორისო ორგანიზაციის (მსო) შეფასებით ყოველწლიურად საზღვრებს გარეთ

ტრეფიკირებული ქალების რაოდენობა 2 მილიონზე მეტია. ყოველწლიური

248
შემოსავალი ამ ვაჭრობიდან შეფასებულია, როგორც 5-7 ბილიონი აშშ დოლარი.

გამტაცებლები როგორც წესი იყენებენ მარშრუტებს, რომლებიც კონფლიქტით მოცულ

ქვეყნებზე გადის, რადგან საზღვრების კონტროლი და შემოწმება აქ შესუსტებულია ან

საერთოდ არ არსებობს. ასეთი ქვეყნები ასევე ქალთა მიმწოდებელია, მათ იტაცებენ ან

გაღატაკებულები ნებით თანხმდებიან სამუშაოსთვის ნებისმიერ საფასურზე.

შეიარაღებულ კონფლიქტსა და ქალთა ტრეფიკინგს შორის კავშირი უფრო და უფრო

იკვეთება - ნარკოტიკებითა და იარაღით მოვაჭრე კრიმინალური ორგანიზაციები

ფართოვდება რომ მოიცვან ადამიანების ტრეფიკინგიც. ტრეფიკირებული ქალები

შეიძლება გახდნენ არალეგალური ფაბრიკის მუშები, ან იმ ქვეყნის მდიდარი ოჯახების

ფაქტობრივად მონა მსახურები. ტრეფიკირებულ ქალთა დიდი ნაწილი ებმება

პროსტიტუციაში.

ძალადობა ოჯახში მშვიდობიან პერიოდშიც არსებობს და ის ფაქტი, რომ მისი დონე

იზრდება კონფლიქტის მსვლელობისას და მის შემდეგ, აქამდე უგულვებელყოფილი

იყო. ბევრი რამ უწყობს ხელს ძალადობას ოჯახში - იარაღის ხელმისაწვდომობა, ის

ძალადობაა, რომელიც ოჯახის მამაკაცმა წევრებმა გამოსცადეს, სამუშაოს,

თავშესაფრისა და ელემენტარული სასიცოცხლო პირობების არარსებობა. მამაკაცები,

რომელთაც ჩაიდინეს ან ნახეს ძალადობა ომის პერიოდში, აგრძელებენ ძალადობრივ

ქცევას ოჯახში.

ერთ-ერთი კამბოჯელი ქალი ამბობს: „ჩემი ქმარი ჯარისკაცი იყო, მე ვფიქრობ ამან

ძლიერად იმოქმედა მის პიროვნებაზე, მის ადამიანურობაზე“. იგივე დასკვნას აკეთებს

ბელგრადის ინცესტის ტრავმატული ცენტრის ფსიქოთერაპევტი: „ჯერ ადრეა დასკვნების

გაკეთება, მაგრამ მე ნამდვილად ვიცი, რომ ომის პერიოდში ყველა სახის

დაუსრულებელ ძალადობასთან პირისპირ შეხვედრა აზიანებს და ცვლის რაღაცას

ადამიანების მიერ საკუთარი თავის აღქმაში“. (Rehn & Sirleaf, 2002).

249
უკანასკნელმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ სამხედროებს პრობლემები ექმნებათ

მშვიდობიან პერიოდში არაძალადობრივ ქცევაზე გადასვლისას სახლში დაბრუნების

შემდეგ. აშშ-ში 2002 წელს სამხრეთ კაროლინაში, ფორტ ბრაგში ოთხმა სპეც. რაზმის

ჯარისკაცმა 6 კვირის პერიოდში მოკლა თავისი ცოლი. ოთხიდან სამი ახალი

დაბრუნებული იყო ავღანეთიდან. თუმცა ზოგი კომენტატორი თვლის, რომ ეს

კონფლიქტის გამოცდილება არ არის, მაგრამ სამხედრო ძალების მიერ შექმნილი

ძალადობა და მასკულინობის გარემო ჯარიკაცებს უბიძგებს ძალადობრივი ქცევა

განახორციელონ სამოქალაქო სიტუაციაშიც. ისრაელში ჩატარებულმა კვლევებმა

გამოავლინა, რომ ოჯახში ძალადობის დონის მომატება შესაძლოა მილიტარიზაციის

დონის ზრდასთანაა დაკავშირებული. ძალადობის მსხვერპლ ქალთა სამართლებრივ

დაცვაზე დახარჯული ფულის დიდი ნაწილი ქალთა ადვოკატებზეა გამოყოფილი. 45

ქვეყანაში ქალები დაცულნი არიან ოჯახური ძალადობისგან კანონმდებლობით, მაგრამ

ხშირად ეს კანონები არ სრულდება, განსაკუთრებით ომის პერიოდში.

თუმცა არსებობს საერთაშორისო კანონმდებლობა, რომელიც კრძალავს და სისხლის

სამართლის დანაშაულად აღიარებს ძალადობას ქალთა წინააღმდეგ, მონობის

თანამედროვე ფორმის შესახებ. ყოფილი სპეციალური მომხსენებელი გეროში ჯ.

მაკდაუგოლი აღნიშნავს, რომ „საჭიროა უკეთესად აისახოს ქალების გამოცდილება და

მათთვის მიყენებული ზიანის ნამდვილი ბუნება, განსაკუთრებით კონფლიქტის

მსვლელობაში“. (Rehn & Sirleaf, 2002). იგი მოუწოდებს, რომ საჭიროა კანონმდებლობის

შემდგომი დამუშავება. ადამიანთა უფლებების გაეროს-ს კომისიამ მხარი დაუჭირა ამ

მოთხოვნას იმით, რომ დაამტკიცა დებულება იმის შესახებ, რომ გენდერული

თანასწორობის უფლება არ არის მხოლოდ დისკრიმინაციის არ არსებობა, არამედ

მოითხოვს დამამტკიცებელ ქმედებებს. 2000 წლის მარტში კომისიამ მოითხოვა

სპეციალური ზომების შემოღება ქალების გაუპატიურების, მოტაცებისა და სხვა

გენდერული ძალადობის წინააღმდეგ.

250
და მაინც რეალობაა ის, რომ ძალადობის მსხვერპლი ქალების დაცვა და მხარდაჭერა

მიზერული და არაადეკვატურია. მათი დაცვა, მომსახურება და მკურნალობა

შეზღუდულია. თვით ომის ფაქტი შეუძლებელს ხდის ქალებისთვის მთავრობის მიერ

ანაზღაურების გადახდა. მაგრამ კულტურული და სოციალური სისტემები, ისევე

როგორც ქალების სტატუსი საზოგადოებაში, ზეგავლენას ახდენს მათ შესაძლებლობაზე

დაიცვან და ეძიონ დაცვა.

მაგალითად, როდესაც ქალის ღირსება დამოკიდებულია მის ქალწულებრიობაზე,

გაუპატიურებისა და სხვა სექსუალური ძალადობის მსხვერპლნი რჩებიან გაუთხოვრად,

ან უარყოფილნი ქმრების მიერ. ისინი ფინანსურ ტვირთად და სირცხვილის წყაროდ

იქცევიან თავისი ოჯახებისთვის.

ძალადობა გადატანილი ქალები საჭიროებენ უსაფრთხო ადგილ და დახმარებას. მათ

სჭირდებათ სამედიცინო მხარდაჭერა, დაცვა და უსაფრთხოება. გარკვეული სამუშაოები

სრულდება, მაგრამ საჭიროა უფრო მეტი.

მთელს მსოფლიოში ეს და სხვა მსგავსი პროექტები ფინანსდება UNFEM-ის ქალთა

წინააღმდეგ ძალადობის აღმოფხვრის მხარდამჭერი ფონდის მიერ. მაგრამ შემდგომი

ქმედებები მოითხოვს საერთაშორისო და ეროვნული ძალისხმევის გაერთიანებას.

განსხვავებულ სპეციფიკას მოითხოვს ქალთა წინააღმდეგ ომის დანაშაულებათა

აღნუსხვა და იმ ზიანის აღწერა, რაც ძალადობას, მაგალითად იძულებით ფეხმძიმობას

მოჰყვა. კვლევის, მოხსენებისა და აღკვეთის პროცედურები და მექანიზმები უნდა

გაძლიერდეს. შეიარაღებული კონფლიქტი, პოლიტიკური ძალადობა და

არასტაბილურობა ყოველწლიურად ათასობით ადამიანს აიძულებს გადაადგილდეს.

დაშინება, ტერორი, მკვლელობა, სექსუალური ძალადობა და შეიარაღებული რაზმები

აიძულებს ადამიანებს სახლები, დარჩნენ საკვების, თავშესაფრის და სამედიცინო

დახმარების გარეშე. ეს ომის გვერდითი მოვლენა აღარ არის, ხშირად ეს სამხედროების

გამიზნული ტაქტიკაა. გაეროს გენერალური მდივანი კოფი ანანი ამბობს თავის

251
მოხსენებაში: „მოსახლეობის იძულებითი გადაადგილება ახლა ომის პირდაპირი მიზანი

უფროა, ვიდრე მისი დამატებითი შედეგი“.

ლტოლვილი არის პიროვნება, რომელიც რასობრივ, რელიგიურ თუ ეროვნულ

ნიადაგზე, პოლიტიკურ თუ სოციალურ ჯგუფში გაერთიანების გამო იდევნება თავისი

ქვეყნიდან და არ შეუძლია ან აღარ უნდა მიიღოს ამ ქვეყნისგან დახმარება.

1951წ. ჟენევის კონვენცია ლტოლვილთა სტატუსზე

გადაადგილებულად ითვლება პირი ან პირთა ჯგუფი, იძულებული მიატოვოს თავისი

საცხოვრებელი, განსაკუთრებით იმის გამო, რომ, თავი აარიდოს შეიარაღებული

კონფლიქტის შედეგებს, ძალადობას, უფლებების ხელყოფას, ბუნებრივ კატასტროფებს

და რომელსაც არ გადაუკვეთავს ქვეყნის საზღვრები.

სახელმძღვანელო პრინციპები იძულებით გადაადგილებულთა შესახებ

ბოლო თხუთმეტი წლის განმავლობაში შევიწროების ხასიათი დრამატულად შეიცვალა.

ქვეყნის შიგნით გადაადგილებულ ადამიანთა გაზრდილი რაოდენობა, რომელთაც არ

მიუწვდებათ ხელი საერთაშორისო დახმარებისადმი ქმნიან ე.წ. „უადგილობის კრიზისს“.

ბევრი მიზეზის გამო ღირს ამაზე ნერვიულობა. საზღვრების დახურვის გამო, ბევრი

ლტოლვილი ადამიანი ომით მოცული ქვეყნის ხაფანგში ებმება. კანონისა და

დემოკრატიული მართვის პრინციპების დარღვევამ გამოიწვია ნაციონალური და

რეგიონალური კონფლიქტები და ეკონომიკური ქაოსი. მოსახლეობის ძირითადი

მომსახურების სფეროები, ისეთი როგორიცაა წყლითა და ელექტროენერგიით

მომარაგება, შეწყვეტილია და საკვების მარაგი ამოწურულია. ხალხს ეშინია, რომ

დაირღვევა საერთაშორისო ადამიანთა უფლებები და ჰუმანურობის კანონები, რაც

ენდემურია ბევრი ასეთი კონფლიქტისთვის.

252
ასეთ მგომარეობაში ადამიანები გარბიან სადაც კი შესაძლებელია. უფრო ხშირად ისინი

რჩებიან თავისივე ქვეყანაში, თუმცა შესაძლებელია ერთ ეტაპზე დევნილები ქვეყნის

შიგნით გადაადგილდნენ, შემდეგ გახდნენ ლტოლვილები, ანუ გასცდნენ ქვეყნის

საზღვრებს და შემდეგ ისევ დაბრუნდნენ სამშობლოში. ხშირ შემთხვევაში ერთი და იგივე

შეიარაღებული კონფლიქტი ერთდროულად ქმნის როგორც ქვეყნის შიგნით

გადაადგილებულთა პრობლემას, ისე ლტოლვილთა პრობლემას.

განვლილ წელიწადში ჰუმანიტარულმა სააგენტოებმა განავითარეს სახელმძღვანელო

პრინციპები და იყენებენ მათ, როგორც ჩარჩო სამუშაო ხელშეკრულებას

გადაადგილებულთათვის დახმარების აღმოსაჩენად. ქვეყნებმა, სადაც არის

გადაადგილებულთა პოპულაციები, ბურუნდის, კოლუმბიის და საქართველოს

ჩათვლით მოინდომეს გამოიყენონ ეს პრინციპები და მიუსადაგონ მათ ეროვნული

კანონები. მაგრამ, როდესაც საქმე ეხება გადაადგილებულთა დიდ უმრავლესობას, ეს

პრინციპები არ სრულდება. რადგან საერთაშორისო დახმარება მხოლოდ

ადგილობრივი მთავრობის თანხმობით შეიძლება მიეწოდოს მოსახლეობას, რაზეც

სხვადასხვა მიზეზების გამო ზოგი მთავრობა უარს აცხადებს. ჩვენი აზრით ეს პრინციპები

სასარგებლო იარაღია, რომლის დაცვა და გათვალისწინება ინდა მოხდეს ყველა

სახელმწიფოს მიერ. გარდა ამისა, ეს სახელმძღვანელო პრინციპები გამოყენებულ უნდა

იქნეს როგორც შემაკავებელი საერთაშორისო ინსტრუმენტები, თუმცა მათი მრავალი

ელემენტი უკვე შეტანილია საერთაშორისო ჰუმანიტარულ და ადამიანის უფლებების

დამცავ კანონებში. UNHUM-მა ამას წინათ განავითარა „ქალები რისკის ქვეშ“ პროგრამა,

რომლის მიზანია ლტოლვილ ქალთა განსახლების შესაძლებლობების შექმნა.

გაერო სერიოზულად უნდა მოეკიდოს გადაადგილებულ პირთა დაცვის მანდატს. მან

უნდა ცნოს გენდერული განზომილება იმ დიდი ტრაგედიისა, რომელიც გარს აკრავს

ძალადობრივ კონფლიქტში მოხვედრილსა და სახლებიდან გამოქცეულ ხალხს. იგი

უნდა დაეხმაროს ქალებს ააშენონ თავისი ცხოვრება, დაიცვას ისინი და მათი შვილები,

253
აღკვეთოს მათი და მათი ქალიშვილების სექსუალური ექსპლუატაცია. მან უნდა

გაზარდოს დახმარება და მხარდაჭერა ქვეყნის შიგნით გადაადგილებულ პირთა

ზრდადი რაოდენობისთვის.

კითხვები და დავალებები:

• რა ტიპის ძალადობებია აღნუსხული ქალთა მიმართ კონფლიქტების და საომარი

მოქმედებების დროს.

• ვინ ითვლება ლტოლვილად და ვინ იძულებით გადაადგილებულ პირად.

• როგორ რეგულირდება საერთაშორისო სამართლით და რა განსხვავებებია

ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა დაცვაში.

• გაანალიზეთ მტრობისა და კონფლიქტის დაძლევის რა კომპონენტებია

აღწერილი ლიტერატურაში, მათ შორის ქართულ ლიტერატურაში, არის თუ არა და

როგორ არის ეს მექანიზმები ამუშავებული დღეს საქართველოში და მთელს

მსოფლიოში.

გენდერი და უსაფრთხოება

ცივი ომის დასრულებამ მოახდინა სახელმწიფოებისა და საერთაშორისო

საზოგადოების ურთიერთობების კონფიგურაციის შეცვლა უსაფრთხოების

კონცეფციასთან. ტრადიციული კონცეფცია მიზნად ისახავდა ეროვნული ტერიტორიის

დაცვას გარე აგრესიისგან; ახლა უსაფრთხოების ანალიზი ხდება ადამიანის

პერსპექტივიდან და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაცვის თვალსაზრისით.

უსაფრთხოების ახალი კონცეფცია, შთაგონებული იმით, რომ ომისა და კონფლიქტის

254
მსხვერპლთა 90 პროცენტი მშვიდობიანი მოსახლეობაა, სცილდება სახელმწიფო

უსაფრთხოების ცნებას, რამდენადაც იგი იღებს ჰოლისტურ პერსპექტივას, რომელიც

ორიენტირებულია ადამიანის უფლებათა დარღვევების პრევენციაზე, მშვიდობიანი

მოსახლეობის დაცვაზე ორგანიზებული ძალადობისგან და კონფლიქტების დროს

მიღებულ სამოქალაქო გამოცდილებაზე. . უსაფრთხოების ეს კონცეფცია, რომელიც

საფუძვლად დაედო მშვიდობიანი მოსახლეობის ძირითად საჭიროებებს, ემყარება ხუთ

დაშვებას: 1. სახელმწიფო უსაფრთხოებას არ შეიძლება უპირატესობა ჰქონდეს

მშვიდობიანი მოსახლეობის, თემებისა და მოქალაქეების უსაფრთხოებაზე. 2.

უსაფრთხოებისთვის საშიშროება არ არის მხოლოდ შეიარაღება და სამხედრო

ოპერაციები. 3. უსაფრთხოება ასევე უკავშირდებიან სიღარიბეს, გარემოს ქაოსს,

ჩაგვრას და უფლებების (Lewis, 2005), 4. სახელმწიფო არის მისი მოქალაქეების

უსაფრთხოების გარანტი, გამონაკლისის გარეშე. უსაფრთხოება არის კოლექტიური

საზრუნავი, რადგან მისი გამოწვევები - მსუბუქი იარაღის ბრუნვა, საზღვრების

გამტარიანობა, ბუნებრივი რესურსების კონტრაბანდა, ბავშვების გამოყენება საბრძოლო

მოქმედებებში, მშვიდობიანი მოქალაქეების მიმართ ძალადობა, ადამიანის უფლებების

დარღვევები, სამხედრო დანაშაულები და ა.შ. - გაცდა ეროვნულ საზღვრებს და

საჭიროებს კოლექტიურ გადაწყვეტილებებს. 5. ჩარევის უფლება შეიძლება

გამართლდეს უსაფრთხოების საბჭოს მიერ, როდესაც სახელმწიფო ვერ ასრულებს

თავის პასუხისმგებლობას, დაიცვას თავისი მოქალაქეები .

გაეროს განვითარების პროგრამამ დაადგინა არსებითი მიზეზ – შედეგობრივი კავშირი

ადამიანის უსაფრთხოებასა და ადამიანის განვითარებას შორის. ვაღიარებთ ადამიანთა

ორი ძირითადი საჭიროების - სოციალურ-ეკონომიკური საფრთხეებისა და

პოლიტიკური საფრთხეებისგან დაცული ურთიერთდამოკიდებულების აღიარებას -

გაეროს ანგარიშში მოცემულია შვიდი მიმართულება, რომლებიც მოქმედებს ადამიანის

უსაფრთხოების განსაზღვრისას: ეკონომიკური უსაფრთხოება, სურსათის უსაფრთხოება,

255
ჯანმრთელობის დაცვა, გარემოს დაცვა, პირადი უსაფრთხოება, საზოგადოების

უსაფრთხოება და პოლიტიკური უსაფრთხოება.

გაეროს გენერალური მდივნის მოხსენება ათასწლეულის მიზნების შესახებ მიჰყვება იმ

აზრს, რომ არსებობს ორი ძირითადი თავისუფლება : თავისუფლება სურვილისგან და

თავისუფლება შიშისგან. იგი მოუწოდებს, რომ ადამიანია ძირითადი საერთაშორისო

დღის წესრიგში უპირატესად, ვიდრე სახელმწიფო. ხდება ადამიანის საერთაშორისო

დღის წესრიგში განთავსება. გაერო ანვითარებს უსაფრთხოების კონცეფციას,

რომელიც ერთდროულად აგებულია განვითარების უფლებაზე და უსაფრთხო

გარემოში ცხოვრების უფლებაზე. ათასწლეულის მიზნების მოხსენების შემდეგ,

ადამიანის უსაფრთხოების კომისიამ მოამზადა 2003 წლის ანგარიში, სახელწოდებით

„ადამიანის უსაფრთხოება ახლა“. ეს ანგარიში ხაზს უსვამს ეკონომიკურ უსაფრთხოებას

და სოციალურ-ეკონომიკურ უფლებებზე საყოველთაო ხელმისაწვდომობას,

გარანტირებულ სამოქალაქო თავისუფლებებსა და პოლიტიკურ თავისუფლებებს და

მოქალაქეთა დაცვას საფრთხეებისა და ძალადობისგან, განსაკუთრებით მცირე

იარაღით ძალადობისგან. მოხსენებაში წარმოდგენილია ადამიანის ღირსება, როგორც

მთავარი ღირებულება, რომელიც მოითხოვს საერთაშორისო საზოგადოებისგან

მოძებნონ გადაწყვეტილებები, რომლებიც მიზნად ისახავს ჭეშმარიტი ავტონომიის

მიღწევას და არა უბრალოდ ინდივიდუალური დახმარების აღმოჩენას. გაეროს 2005

წლის მსოფლიო სამიტის შედეგების საბოლოო დოკუმენტი იგივე ხაზით გაგრძელდა.

სამიტის დასასრულს, ქვეყნების მეთაურებმა დაადასტურეს მათი განზრახვა, შეადგინონ

კოლექტიური უსაფრთხოების სისტემა, იმის საფუძველზე, რომ მრავალი საფრთხე

მჭიდრო კავშირშია, რომ განვითარება, მშვიდობა, უსაფრთხოება და ადამიანის

უფლებები ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირშია. (UN Report of the International

Commission on Intervention and the Sovereignty of States, 2001)

256
იმის გამო რომ მოქალაქეები არიან ცენტრალურ ადგილზე, ახალი პარადიგმა კარს

უღებს ადამიანის უსაფრთხოების გენდერულ მიდგომას, განსაკუთრებით ჰუმანიტარულ

საგანგებო სიტუაციებში, სამშვიდობო ძალებში, მშვიდობის მშენებლობასა და

რეკონსტრუქციაში. (აფრიკის კავშირი, არა აგრესიისა და საერთო თავდაცვის პაქტი,

მიღებულია 2005 წლის 31 იანვარს აბუჯაში, ნიგერია. აფრიკაში მშვიდობისა და

უსაფრთხოების ერთგულების განცხადება, გაცემული აფრიკის კავშირის მშვიდობისა და

უსაფრთხოების საბჭოს წევრი ქვეყნების სახელმწიფოთა და მთავრობების მეთაურების

მიერ, 2004 წლის 25 მაისს ადის აბაბაში. (Non-Aggression and Common Defense Pact, 2004)

ნაციონალურ დონეზე გადაწყვეტილების მიმღებთათვის, ჰუმანიტარული სააგენტოებისა

და ყველა მათთვის, ვინც ჩარეულია კონფლიქტურ და საგანგებო სიტუაციებში,

გენდერული მიდგომა ხელს უწყობს გენდერული უთანასწორობის შემცირებას ქალთა

და მამაკაცთა კრიზისზე სხვადასხვაგვარი გავლენის შესწავლით. ამავე დროს, იგი

ნათელს ხდის ჰუმანიტარული საქმიანობის შედეგებს გენდერულ ურთიერთობებზე.

ჰუმანიტარულ სიტუაციებში გენდერული პერსპექტივის მიღება საშუალებას გვაძლევს

ხაზი გავუსვათ ქალისა და მამაკაცის უნარ-ჩვევებს და გამოვყოთ ჰუმანიტარული

საქმიანობის ქალთა უნარების განმტკიცების გამოტოვებული შესაძლებლობები. რაც

მთავარია, ის მიუთითებს სოციოკულტურული ბარიერების მოხსნის შესაძლებლობებზე,

რომლებიც აღადგენს და ამძაფრებს ქალთა დისკრიმინაციას. კაცები და ქალები არიან

ჰუმანიტარული კრიზისების გავლენის ქვეშ, მაგრამ არა ერთნაირად და არც

ერთდაიგივე პროპორციებით. გადაადგილების მიზეზები, დაცვისა და დახმარების

საჭიროებები გადაადგილების დროს და რეპატრიაციასა და რეინტეგრაციასთან

დაკავშირებული გამოწვევები იდენტური არ არის მამაკაცებისა და ქალებისათვის. ამ

განსხვავებული საჭიროებების გათვალისწინება გენდერული თვალსაზრისით, ნიშნავს

ადაპტირებული სერვისების და იგივე უფლებებისა და შესაძლებლობების შეთავაზებას

მამაკაცების და ქალებისთვის.

257
კონფლიქტების დროს ხდება მამაკაცისა და ბიჭების მასიური გაწვევა სამხედრო და

შეიარაღებულ ჯგუფებში. მამაკაცი ჯარისკაცები და სამოქალაქო მებრძოლები

განსაკუთრებით ხშირად ექვემდებარებიან სიკვდილს, დასახიჩრებას და მძიმე

დაზიანებებს, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდება საომარ მოქმედებებს. ამასთან,

რადგან თანამედროვე ომები ქვეყნის შიგა ომებად ითვლება, ნაციონალისტური ან

ეთნიკური გრძნობების გამოყენება ასევე იწვევს სამოქალაქო ქალებისა და გოგონების

გაწვევას და მათ მონაწილეობას "კოლექტიურ ძალისხმევაში". სამოქალაქო ომი

ახდენს საზოგადოებრივ სივრცის მილიტარიზაციას ფრონტის გადაადგილებით

სახელმწიფოთაშორისი საზღვრებიდან უბნებსა და სოფლებში. ზოგადად, სამოქალაქო

მოსახლეობა და, განსაკუთრებით, ქალები, ბავშვები და მოხუცები, აღმოჩნდებიან

ხოლმე ორგანიზებული ძალადობის ხელში. კრიზისის დროს, მამრობითი და

მდედრობითი იდენტურობის სტერეოტიპები და მითები მრავლდება და მტკიცდება.

მასკულინობა რადიკალურად ამტკიცებს თავს ძალადობის, კონტროლისა და

დომინირების სახით. ქალები ექვემდებარებიან იგივე შეზღუდვებს, რაც შეეხება მათ

დაბალ სტატუსს. ხოლო მათ მდგომარეობას, როგორც დევნილების ან

ლტოლვილებისა მოაქვს სხვა გამოწვევები და აიძულებს მათ თავის თავზე აიღონ

კრიზისის ძირითადი სოციალურ-ეკონომიკური ტვირთი. ამ კონტექსტში ხორციელდება

ქალებისა და გოგონების მიმართ ფიზიკური და სექსუალური ძალადობის ყველაზე ცუდი

ფორმები. ეს ძალადობა არის როგორც საყოფაცხოვრებო, ასევე დაკავშირებული

კონფლიქტთან. (UN, A Handbook for Gender Equality in Humanitarian Action , 2006)

გარდა ამისა, ქალებსა და გოგონებს განსაკუთრებით აწუხებთ სოციალურ-ეკონომიკური

ინფრასტრუქტურის განადგურება, როგორიცაა საავადმყოფოები, ჯანმრთელობის

ცენტრები, სკოლები, წყალმომარაგების სისტემები, გზები და ტრანსპორტი. ეს ნიშნავს,

რომ მათ კიდევ უფრო ნაკლები წვდომა აქვთ საბაზისო სოციალურ სერვისებზე, რაც

ამძიმებს პირველადი და რეპროდუქციული ჯანმრთელობის პრობლემებს. ეს ასევე

258
ხსნის ახალშობილთა და დედათა სიკვდილიანობის გაზრდას, ძალადობას და

სექსუალური ექსპლუატაციის გაზრდას და აივ ინფექციის რისკებს, ისე რომ არავინ არაა

პასუხისმგებელი ამ საკითხებზე რეაგირებისათვის. ქალთა მიმართ ჩადენილი

დანაშაულები, როგორიცაა ფიზიკური და სექსუალური ძალადობა, ფსიქოლოგიური

შევიწროება და ტრავმა, წამება და მკვლელობა ჩვეულებრივი მოვლენაა, რომელსაც არ

ექცევა სათანადო ყურადღება. ქალებისა და გოგონებისთვის ადამიანის უსაფრთხოების

უზრუნველსაყოფად აუცილებელი პირობებია შემდეგი: უსაფრთხო გახდეს

საცხოვრებელი გარემო, როგორიცაა დევნილთა და ლტოლვილთა ბანაკები;

წყალმომარაგების უსაფრთხო წერტილების უზრუნველყოფა; საპირფარეშოების

ზედამხედველობა და მათი საცხოვრებელი ფართებთან სიახლოვე; უსაფრთხოება

სურსათის განაწილების დროს და ხელმისაწვდომი სოციალური და ჯანმრთელობის

სერვისები. ამ პირობების შესრულება შესაძლებელია მხოლოდ იარაღის მკაცრი

კონტროლით. ისინი ასევე დამოკიდებულია ჰუმანიტარული პერსონალისა და

სამოქალაქო პოლიციის შემადგენლობაზე და ქალთა საჭიროებების მიმართ

ადეკვატურად რეაგირების შესაძლებლობაზე. გენდერული ბალანსმა ჰუმანიტარულ

პერსონალსა და პოლიციაში, სასწავლო და საგანმანათლებლო პროგრამებმა და

საზედამხედველო ზომებმა შეიძლება მნიშვნელოვანი ცვლილება შეიტანოს.

გენდერული და ჰუმანიტარული დახმარების უწყებათაშორისი კომიტეტი გვთავაზობს

გზებს, რათა ჰუმანიტარული დახმარება უფრო მეტად ითვალისწინებდეს გენდერულ

თანასწორობას

აუცილებელია იმის აღიარება, რომ ქალები და გოგონები განიცდიან სპეციფიკურ

დაუცველობას,მაგრამ ამავე დროს ისინი ხელს უწყობენ ოჯახებისა და თემების

კეთილდღეობას. ქალები და გოგონები ასრულებენ თითქმის ყველა საშინაო საქმეს ,

აგრეთვე საკვების წარმოებასთან და სურსათის უსაფრთხოებასთან დაკავშირებულ

სამუშაოებს . ისინი ზრუნავენ იძულებით გადაადგილებულ პირთა და ლტოლვილთა

259
სისუფთავესა და სიცოცხლისუნარიანობაზე; მაგრამ ისინი, როგორც წესი,

გამორიცხულები არიან გადაწყვეტილების მიღების სტრუქტურებისგან. ქალები უფრო

მეტ დროს და ენერგიას ხარჯავენ ოჯახის გადარჩენის საქმიანობაზე, მაგრამ მათ არ აქვთ

რესურსები და წარმოება.

ამიტომ, ქალის დაუყოვნებლივ და პრაქტიკულ საჭიროებებზე ეფექტური რეაგირება

ისევე აუცილებელია, როგორც გრძელვადიანი პროფილაქტიკური ზომები, რომლებიც

ზრდის მათ სტატუსს და უზრუნველყოფს მათ ავტონომიურობას, გადაწყვეტილების

მიღების ძალასა და მოქმედების ძალას . უსაფრთხოება ამ გზით ნიშნავს სამ დონეზე

გადაწყვეტის ძიებას. პირველი, გადაუდებელი და ეფექტური რეაგირება ქალების

დაუყოვნებლივ საჭიროებებზე; მეორე, დისკრიმინაციისა და ძალადობის გამომწვევი

მიზეზების პრევენცია, რომლებიც პირდაპირ ქალებს ეხებათ; და მესამე, რომ ქალები

აღარ შემოიფარგლონ პასიური როლით, არამედ პირიქით, იყვნენ აქტიურები

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში.

არსებობს მრავალი სახის კონფლიქტი, მაგრამ რაც არ უნდა რთული იყოს, მათი

ანალიზი შეიძლება: მისი მიზეზების, პროფილის, მოქმედი პირების და მათ მიერ

შექმნილ დინამიკის თვალსაზრისით. კონფლიქტების ანალიზი საშუალებას გვაძლევს

გავიგოთ როგორც პოლიტიკური კრიზისის სტრუქტურული საფუძვლები, ასევე

დამამძიმებელი ფაქტორები, მოვლენების გამომწვევი შედეგები და გავლენები

სოციალურ და ეკონომიკურ სტრუქტურაზე. ანალიზი ასევე გვეხმარება გავაცნობიეროთ

ის საკითხები, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნას კრიზისის მდგრადი

გადაწყვეტის შესაქმნელად, რომელიც ეფუძნება სოციალურ სამართლიანობას,

ინკლუზიას, თანასწორობასა და პარიტეტს.

ორმა დაკვირვებამ შეიძლება ნათელყო კონფლიქტის ანალიზის ციკლის გენდერული

ასპექტები: • კონფლიქტის პროფილი და მიზეზები ეხება სოციალურ, კულტურულ,

პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კონტექსტს, ასევე რეალურ შედეგებს, მათ შორისაა

260
მოსახლეობის იძულებითი გადაადგილება, საზოგადოებრივი სივრცის მილიტარიზაცია,

ძლიერი სამხედრო დანაყოფების ყოფნა ბუნებრივი და მინერალური რესურსების

მქონე ადგილებში, მსუბუქი იარაღის გავრცელება, ადამიანის უფლებათა დარღვევები,

სექსუალური დანაშაულები, აივ ინფექციები და ა.შ. სქესის მიხედვით გაყოფილი

სტატისტიკური მონაცემებით ქალი მოსახლეობა ბევრად უფრო დაუცველია, ვიდრე

მამრობითი სქესის მოსახლეობა და ქალი მოსახლეობის საჭიროებები ნაკლებად არის

შეფასებული. ეს ამართლებს გენდერული მიდგომის ინტეგრირებას კონფლიქტის

ანალიზში, რათა შემცირდეს კონფლიქტის გავლენა ორივე სქესზე. • კონფლიქტის

მოგვარების მიზნით, აქტორების და დინამიკის ანალიზი ხაზს უსვამს არა მხოლოდ

უარყოფით მომქმედ აქტორებს და სცენარებს, არამედ ასევე გენდერულ მიდგომას

კონფლიქტურ და პოსტ კონფლიქტურ სიტუაციებში { ბეთ ვორნიუკმა, ქალთა

გაძლიერება ადამიანის უსაფრთხოების კონტექსტში: სადისკუსიო ნაშრომი

წარმოადგინა 1999 წლის დეკემბერში სემინარის დროს, რომელიც ორგანიზებული იყო

გაეროს ACC ქალთა და გენდერული თანასწორობის უწყებათაშორისი კომიტეტის

სამუშაო ჯგუფის მიერ, OECD / DAC, გენდერული თანასწორობის საკითხებში და

გენდერულ საკითხებში სპეციალური მრჩევლის ოფისში. ვორნიუკმა წარმოადგინა

კონფლიქტის მიმართ მგრძნობიარე მიდგომები განვითარების, ჰუმანიტარული

დახმარებისა და მშვიდობის მშენებლობის საკითხებში , ასევე, კონფლიქტის შედეგად

დაზარალებული ადამიანის, ადგილობრივი ინიციატივების, სამოქალაქო

საზოგადოების ორგანიზაციების, ქალთა ჯგუფების, ლტოლვილებისა და დევნილების

შესახებ.} (UNDP, 2002) მიუხედავად იმისა, რომ ეს ინიციატივები ხშირად უხილავია, ისინი

მაინც სოციალური ერთიანობის შექმნის საფუძველია.

შვიდი კითხვა, რომლებიც გენდერული მიდგომით არის ინსპირებული, ფუნდამენტურია

ქალისა და ქალის კონფლიქტის დიფერენცირებული გავლენის გასაგებად და

მაკორექტირებელი ზომების მისაღებად: 1. რა ფორმებით და რა პროპორციებით არის

261
გამოხატული დაუცველობა და ძალადობა? 2. რა არის მათი მრავალობითი შედეგი? 3.

რომელი პირდაპირი და არაპირდაპირი ფაქტორები ზრდის ქალთა და ქალთა

დაუცველობას? 4. რა მექანიზმები არსებობს ქალთა პრაქტიკულ და უსაფრთხოების

საჭიროებებთან ადაპტირებისთვის? 5. რა კეთდება ქალთა პრაქტიკული საჭიროებების,

როგორიცაა უსაფრთხო საცხოვრებლის, ასევე მათი სოციალური, ჯანმრთელობის,

ჰიგიენისა და კვების საჭიროებების ეფექტურად დასაკმაყოფილებლად? 6. რა ზომები

იქნა მიღებული ქალთა მიმართ დისკრიმინაციისა და ძალადობის თავიდან

ასაცილებლად? 7. რა ზომები იქნა მიღებული, რათა ქალებმა მონაწილეობა მიიღონ

გადაწყვეტილების მიღებაში?

კონფლიქტები გავლენას ახდენს ქალისა და მამაკაცის ტრადიციულ როლებზე.

პირველი, კონფლიქტები მწვავედ ავლენს ქალთა და გოგონების მიმართ

დისკრიმინაციას მშვიდობიან პერიოდში, რადგან კონფლიქტურ სიტუაციებში ქალთა

მიმართ სხვადასხვა სახის ძალადობაა და ძალადობა უბრალოდ აწარმოებს და

აძლიერებს იმას, რასაც ისინი განიცდიან თავიანთ თემებში. მეორეც, კონფლიქტები

ანადგურებს სოციალურ სტრუქტურას, ახდენს ოჯახებისა და თემების დისლოცირებას,

მატერიალური სიღარიბის ზრდას, ძალადობის მიმართ მოწყვლადობის გაზრდას და იმ

სოციალური კოდექსებისა და ნორმების დემონტაჟს, რომლითაც უნდა

ხორციელდებოდეს თანაცხოვრება. ამასთან, არსებობს მესამე გზა, რომ განვიხილოთ

კონფლიქტის გავლენა ქალის როლებზე და ის შთაგონებულია ქალთა წვლილით

მშვიდობისა და უსაფრთხოების ინიციატივებში. ამ მიდგომის სათავეში დგას ზოგადად

მიღებული იდეები მამაკაცისა და ქალის როლების შესახებ. ეს მესამე მიდგომა

ითვალისწინებს მრავალ გზას, რომლითაც ქალები ინარჩუნებენ ლტოლვილთა და

დევნილთა ბანაკებში სიცოცხლისუნარიანობას, უზრუნველყოფენ მშვიდობიან

კოჰაბიტაციას, იცავენ თავიანთ ოჯახები, ცდილობენ აღადგინონ ოჯახური და

საზოგადოებრივი კავშირები და როგორღაც დააკავშირონ თავიანთი თემები, სანამ

262
მამაკაცი იმყოფება ფრონტზე, ან დევნილობაში ან როცა მამაკაცი ვეღარ ეწევა

ტრადიციულ ეკონომიკურ საქმიანობას.

ქალები და ბავშვები შეადგენენ იმ ადამიანების 80 პროცენტს, რომლებიც ზარალდებიან

კონფლიქტების შედეგად. ეს რეალობა გვაიძულებს გავაანალიზოთ ის ცვლილებები,

რაც ხდება ქალებთან, ახალ სიტუაციაში, როგორც შინამეურნეობების

ხელმძღვანელებთან, მარტოხელა დედებთან ან ქვრივებთან. ქალები იღებენ

დამატებით პასუხისმგებლობას, ყოველგვარი დამატებითი დახმარების გარეშე. ქალთა

გაძლიერება აყალიბებს მათ იმიჯს ფოკუსირებით მათ როლებზე და წვლილზე

მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვაში. ამ თვალსაზრისით, ქალს აღარ აქვს

მხოლოდ საკუთარი თავის მსხვერპლისა და სოციალური დახმარების ბენეფიციარის

იმიჯი. ისინი ხდებიან მოქალაქეები, რომლებსაც სარგებლობენ შემდეგი უფლებებით:

მონაწილეობა, წარმომადგენლობა და გადაწყვეტილების მიღება • რესურსების

თანაბარი ხელმისაწვდომობა და წარმოების საშუალებები • ავტონომია • საკუთარი

სხეულის კონტროლი და დაცვა ძალადობისგან.

კონფლიქტის გენდერზე დაფუძნებულმა ანალიზმა შეიძლება უპასუხოს ქალთა

სპეციფიკური საჭიროებებს მათი დაცვისა და დახმარების მიზნით, და თავიდან აიცილონ

დისკრიმინაცია, ამავე დროს მოხდეს ქალთა ოფიციალური და არაფორმალური

ინიციატივების პარალელურად პოლიტიზირება, მათი მეტი ხილვადობა,

საზოგადოებრივ დებატებში ჩართვა, მხარდაჭერა და ოფიციალურად ინტეგრირება

სამშვიდობო პროცესში.

„დროდადრო, ქალებმა კონსტრუქციული და მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს

სამშვიდობო პროცესებში. ისინი თანდათან ადგილს პოულობენ მოლაპარაკებების

მაგიდასთან სამშვიდობო შეთანხმებების განხორციელებაში, კონფლიქტის შემდგომი

რეაბილიტაციის, რეკონსტრუქციისა და განიარაღების პროცესში. დროა, რომ ისინი

263
უფრო ოფიციალურად ჩაერთონ ამ პროცესებში, ყველა დონეზე და ყველა
ეტაპზე.“(Annan,2004).

მშვიდობის მშენებლობა გადამწყვეტი პერიოდია სამშვიდობო პროცესში. იგი

სთავაზობს ერთიან და თანმიმდევრულ ჩარჩოს, რომელშიც მშვიდობის ხელშეწყობით

და მდგრადობის მიღებული ზომებით უნდა დამთავრდეს კრიზისი და პოლიტიკური

მოლაპარაკებების დადებითი შედეგების შენარჩუნება წარმოადგენს კომპლექტს

ურთიერთდამოკიდებული მიზნების მისაღწევად. ამ თვალსაზრისით, მშვიდობის

მშენებლობა კონფლიქტის მოგვარებას და თავიდან აცილებას გულისხმობს. მშვიდობის

მშენებლობა ხორციელდება მრავალი ინიციატივით, როგორც პოლიტიკური

მოლაპარაკებების გზით, ასევე კანონის უზენაესობაზე დაფუძნებული დემოკრატიის

შესაქმნელად განხორციელებული რეფორმებით. ამასთან, დემოკრატიას და კანონის

უზენაესობას აზრი არ აქვს, როდესაც მოსახლეობის ნახევრის უფლებები არც არის წინ

წამოწეული და აღიარებული. სამშვიდობო მოლაპარაკებებს კარგავს ნდობას,

როდესაც სამშვიდობო პროცესი ვერ ახორციელებს ინკლუზიურ და

თანამონაწილეობით მიდგომას, რომელიც პატივს სცემს მოსახლეობის ყველა

ნაწილის, განსაკუთრებით კი მათ წუხილს ვინც ამ კონფლიქტის შედეგად არიან

დაზარალებულნი.

მშვიდობის მშენებლობისადმი გენდერული მიდგომა ძირითადად ემყარება ორ

აქსიომას. პირველ რიგში, ქალთა არასრულფასოვანი სტატუსი არის დარღვევების

მიზეზი და შედეგი, რომლებიც მათ კონკრეტულ მიზნად აქცევს კონფლიქტის დროს.

ქალთა სტატუსის შეცვლა მშვიდობის მშენებლობის რეფორმების საშუალებით ეს არის

სამართლიანობა ქალებისათვის და გენდერული დისკრიმინაციის პრევენციის გზა.

მეორეც, ქალები არ არიან მხოლოდ მსხვერპლები. ისინი ასევე მონაწილეობენ ხოლმე

კონფლიქტში, როგორც მებრძოლები და თანაშემწეები . თუმცა რა თქმა უნდა, ისინი

264
მამაკაცებზე ნაკლებად მონაწილეობენ, ”აფრიკა ვერ განვითარდება, თუ აფრიკელი

ქალებს არ ექნებათ რეალური ძალას”, (Annan, 2004)

მიუხედავად იმისა, რომ ქალები დგანან ავადმყოფობისგან განკურნების. ,

რეაბილიტაციისა და რეინტეგრაციის გამოწვევების წინაშე, ეს ხშირად

უგულებელყოფილია რეკონსტრუქციის პროგრამებით . მეორეს მხრივ, სოციალური

ფრაგმენტაცია და კონფლიქტის შედეგად გამოწვეული ეკონომიკური საშიშროება ხაზს

უსვამს ქალთა როლს, როგორც არაფორმალურ მომვლელს. მათი მნიშვნელოვანი

წვლილი მშვიდობაში, სოციალურ ერთიანობაში და ოჯახისა და საზოგადოების

გადარჩენაში სულაც არ არის აღიარებული პოლიტიკურ დონეზე.

ქალთა როლების აღიარება შემდგომში ხდება პოლიტიკური აქტი, რომელსაც შეუძლია

გავლენა მოახდინოს მთავრობის გადაწყვეტილებებსა და პრაქტიკაზე. ეს აღიარება

უნდა ემყარებოდეს ქალთა ყველა ინიციატივას, როგორც პოლიტიკოსებისა,

აქტივისტებისა, სამოქალაქო საზოგადოების წევრებისა და მსხვერპლთა უფლებების

ჯგუფებისა, საზოგადოებრივი მომსახურების მიმწოდებლებისა, პროფესიული

ასოციაციების წევრებისა და საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წარმომადგენლების და

ა.შ.

მშვიდობის მშენებლობის გენდერული მიდგომა ორ პირობას წარმოადგენს. : ქალთა

სტატუსი უნდა განისაზღვროს მათთვის იგივე კანონიერი უფლებებით, როგორც

მამაკაცების, და ქალთა წვლილი უნდა გადაკეთდეს პოლიტიკურ აქტივებად. ეს

გენდერული მიდგომა ეძებს საზომებს, რომლებსაც აქვთ ტრანსფორმაციული ძალა.

საზომები წარმოიშობა მიზეზებისა და ფაქტორებისგან, როგორიცაა დაბალი სტატუსი და

უფლებების არარსებობა, რაც ზრდის ქალთა დაუცველობას კონფლიქტურ და

საგანგებო სიტუაციებში. მშვიდობის მშენებლობის გენდერული მიდგომას გავლენა აქვს

ქალთა მიმართ დისკრიმინაციის პრევენციაზე იმით რომ იგი მიიჩნევს არსებულ

უთანასწორობას როგორც დისკრიმინაციის წყაროს. გადაწყვეტილების მიმღებთათვის

265
ეს ნიშნავს, რომ პროგრამებმა, რომლებიც დაკავშირებულია კრიზისის მოგვარებასთან,

ნათლად უნდა შეუწყოს ხელი და ასახოს გენდერული თანასწორობა ყველა

პროგრამაში, პროექტში და პოლიტიკაში. მათ ასევე უნდა მიიღონ ზომები ქალთა

სტატუსის და საქმიანობის განმტკიცებისა და კონსოლიდაციისთვის.

უსაფრთხოების საბჭოს რეზოლუციის 1325 (2000) 71. რეზოლუციის კონცეპტუალური

ჩარჩო არის SCR 1325 (2000) პრინციპების მოკლე შინაარსი, რომელიც იცავს ქალთა

ძირითად უფლებებს საერთაშორისო ჰუმანიტარული სამართლის, ადამიანის

უფლებათა საერთაშორისო სამართლისა და საერთაშორისო სისხლის სამართლის

გამოყენებით. კერძოდ, ეს ეხება ქალთა უფლებების დაცვას გარდამავალი

სამართლიანობისა და სისხლის სამართლის მექანიზმებით. SCR 1325 (2000) -ის

განხორციელების ეფექტურობა დამოკიდებულია ანალიზისა და მოქმედების ჩარჩოს

შექმნის შესაძლებლობაზე. ამან არ უნდა ჩაანაცვლოს იმავე საერთაშორისო

პრინციპებზე დაფუძნებულ სხვა საერთაშორისო მექანიზმები, არამედ უნდა

უზრუნველყოს მათი ინტეგრაცია.

ეძებენ რა SCR 1325 (2000) ეფექტურ გზას, ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების

სამუშაო ჯგუფმა, რომელიც შედგება საერთაშორისო არასამთავრობო

ორგანიზაციებისგან, შემოგვთავაზა 3P მიდგომა: დაცვა, მონაწილეობა და პრევენცია.

სამუშაო ჯგუფმა გამოიყენა გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს ოთხი რეზოლუცია, მათ

შორის SCR 1325 (2000), საერთო თანმიმდევრული პლატფორმის შესათავაზებლად.

რეზოლუციებია: SCR 1265 (1999), 1296 (2000), 1366 (2000) და 1460 (2000). ეს

რეზოლუციები ეხება კონფლიქტის პრევენციას, მშვიდობიანი მოსახლეობის დაცვას და

სამოქალაქო მონაწილეობას, განსაკუთრებით ქალებისა და ბავშვების მონაწილეობას.

შეიძლება დაემატოს კიდევ ორი: 1539 SCR ბავშვებსა და შეიარაღებულ კონფლიქტებზე

(2004) და SCR 1612 შეიარაღებული კონფლიქტით დაზარალებული ბავშვების დაცვის

შესახებ (2005).

266
ზემოთ ხსენებული რეზოლუციები წარმოადგენს უსაფრთხოების საბჭოს ვალდებულებას

აღკვეთონ ძალადობრივი კონფლიქტი, დაიცვან მშვიდობიანი მოსახლეობა და

უზრუნველყონ ქალთა მონაწილეობა პრევენციაში, კონფლიქტების მოგვარებასა და

მშვიდობის მშენებლობაში. • ამ რეზოლუციების თემები ურთიერთდამოკიდებული და

მჭიდრო კავშირშია. გამოცდილებამ აჩვენა, რომ მათი ცალკე განხორციელების

მცდელობა აუცილებლად იწვევს ქმედებების დაშლას. • მიუხედავად იმისა, რომ

თითოეული რეაგირებს კონკრეტულ პრობლემებზე, რეზოლუციებში მნიშვნელოვანი

ყურადღება ექცევა ძალადობრივი კონფლიქტის პრევენციას, ქალთა მონაწილეობას და

ყველა მშვიდობიანი მოქალაქის დაცვას. 3P მიდგომის გამოყენება SCR 1325 (2000)

სამოქმედო გეგმის გასაგებად და გამოყენებისათვის იწვევს უფრო თანმიმდევრულ და

ეფექტურ კოლექტიურ მოქმედებას, რადგან ის ემყარება გენერალური მდივნის მიერ

გათვალისწინებული როლების, პროცესებისა და მეთოდების იდენტიფიკაციას. ყველა

ტრენინგი და შესაძლებლობების განვითარება, ისევე როგორც გენდერული მიდგომისა

და შეფასების ინსტრუმენტების ინტეგრირება, ყურადღებით უნდა იქნეს განხილული

თითოეული პირის ანგარიშვალდებულება.

SCR 1325 (2000) წარმოადგენს ყველა მრავალმხრივი, რეგიონალური, ორმხრივი და

ეროვნული დაინტერესებული მხარეების მხრიდან სამოქალაქო საზოგადოების

ჩათვლით მოწოდებას მოქმედებისკენ, რომელიც მონაწილეობს კონფლიქტების

მოგვარებაში. მისი განხორციელება დამოკიდებულია, ერთი მხრივ, გაზომვადი მიზნების

განსაზღვრაზე, ხოლო მეორეს მხრივ, შესაბამისი სტრატეგიების შექმნაზე და საკმარისი

რესურსების გამოყოფაზე. ადამიანის უფლებების მოგვარების სხვა საერთაშორისო

ინსტრუმენტების მსგავსად, SCR 1325 (2000) ს განცალკევებით გამოყენება არ შეიძლება

შეფასდეს მხოლოდ მისი შესაბამისობის საფუძველზე. მისი სარგებლიანობა ეყრდნობა

მნიშვნელოვან ცვლილებებს, რომლებიც ნავარაუდევია მისი განხორციელების

267
შედეგად. 1325 20 (2000) არ ექნება აზრი, სანამ იგი მოძრაობს ვალდებულების

დეკლარირებიდან განხორციელებულ აქტივობამდე.

ამასთან, მიუხედავად იმისა, რომ გენერალური მდივნის თანმიმდევრული მოხსენებები

აღნიშნავს მნიშვნელოვან პროგრესს, ისინი ასევე გამოთქვამენ წუხილს

თანმიმდევრული პროგრამირების შემუშავების სირთულეებს და მონიტორინგისა და

შეფასების სისტემების არარსებობის გამო, , რამაც შეიძლება შეაფასოს მისი

ეფექტურობა. ამრიგად, შემოთავაზებულია მთელი რიგი რეკომენდაციები ეფექტური

სისტემის შესაქმნელად . ამ რეკომენდაციების მიზანია გაუმჯობესებული პროგრამირება,

შედეგებზე დაფუძნებული მენეჯმენტის ჩარჩო, კოორდინირებული საქმიანობა,

პასუხისმგებლობა და ანგარიშვალდებულება. უსაფრთხოების საბჭომ მოუწოდა SCR

1325 (2000) განხორციელდეს ეროვნულ დონეზე, განსაკუთრებით ეროვნული

სამოქმედო გეგმების საშუალებით. ეროვნული სამოქმედო გეგმები პანაცეა არ არის.

ამის მიუხედავად, მათ აქვთ უპირატესობა უზრუნველყონ ხელშესახები მიზნები შიდა

შეფასების შემდეგ, სამოქმედო სტრატეგიის შემუშავება, გონივრული გრაფიკის შექმნა,

საჭირო რესურსების შეფასება და მობილიზება და მონიტორინგისა და შეფასების ჩარჩო,

გააცნობიერონ და მოახდინონ მათი პოლიტიზირება მშვიდობისა და უსაფრთხოების

დაცვაში. ადამიანის უსაფრთხოების გადახედვის ეს მეთოდი მოითხოვს

ტრანსფორმაციულ ზომებს, რომლებიც გამოწვევას უქმნის სტრუქტურებს, სისტემებსა და

ცნობიერებას, რაც საფუძვლად უდევს გენდერულ უთანასწორობას და გამოიყენება

მათი გამართლებისათვის.

ქალი და შეარაღებული კონფლიქტები

ფაქტები და რიცხვები

 მეორე მსოფლიო ომიდან მოყოლებული, მსოფლიოში სულ 150 ომი იყო,

რომლებმაც 20 მილიონზე მეტი ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა.

268
  მსოფლიოში ყოველი 200 ადამიანიდან ერთი ლტოლვილია; ლტოლვილთა

80%-ს შეადგენენ ქალები და ბავშვები.

 მსოფლიოში წუთში იხარჯება 5,5 მილიონი დოლარი იარაღის წარმოებასა და

ომისთვის მზადებაზე.

 1995 წელს დაახლოებით 65 ქვეყანაში აღმოჩენილ იქნა 110 მილიონი

ქვეითსაწინააღმდეგო ნაღმი (4 მილიონი მხოლოდ ბოსნიაში).

 საომარი კონფლიქტების დროს უბედურ შემთხვევათა 95% ხდება მშვიდობიან

მოსახლეობას შორის.

 მთიანი ყარაბახის კონფლიქტის შედეგად აზერბაიჯანში 1 მილიონზე მეტი

ლტოლვილი, ხოლო სომხეთში 408 000 ლტოლვილი და 72 000 იძულებით

გადაადგილებული პირი გაჩნდა.

 საქართველოში მეოცე საუკუნის 1990-იანი წლების კონფლიქტების შედეგად,

გაეროს შეფასებით, 400 000 ადამიანი იქცა დევნილად. აფხაზეთის

ტერიტორიიდან გაიქცა 250 000 ქართველი და 30 000 აფხაზი, სამხრეთ

ოსეთის ტერიტორია 13 000-ზე მეტმა ქართველმა და 30 000-მა ოსმა დატოვა.

1998 წლის მონაცემებით საქართველოში 282 827 დევნილია

რეგისტრირებული.

დღესაც ეს კონფლიქტები გადაუჭრელია. დსთ-ს სხვა ქვეყნებშიც ზოგან უკვე

გაჩაღებულია შიდა კონფლიქტები, ზოგან კი მათ თავიდან ასაცილებლად

იბრძვიან.

ქალებს აქვთ თავიანთი გარემო - ეს არის მათი ოჯახი, ბავშვები, ნათესაობა, მეგობრები,

კოლეგები, სამუშაო, ადგილი საზოგადოებაში.

შეიარაღებული კონფლიქტების მომზადებისას, დაწყებისას და შემდეგ

მიმდინარეობისას გადაწყვეტილების მიმღები პოლიტიკური ძალები საერთოდ არ

ფიქრობენ იმაზე, რომ შეიარაღებული კონფლიქტის თანმდევი მოვლენები,

269
კომუნიკაციის მოშლა, ეკონომიკის კოლაფსი, პოლიტიკური კრიზისი, ყველა ეს

ფაქტორი უშუალოდ მოქმედებს ქალებზე და მათ გარემოცვაზე. ანგრევს მათ და

შეუძლებელს ხდის შემდგომ განვითარებას; შლის განათლებისა და ჯანდაცვის

სისტემებს, ანადგურებს სოციალურ დაცვას. ასეთ გარემოში ქალებს ცხოვრება არ

შეუძლიათ.

ქალების ბუნებრივი საცხოვრებელი გარემო აუცილებლად გულისხმობს მშვიდობის,

განათლებისა და კულტურის განვითარებას, ჯანდაცვისა და სოციალური დაცვის

უზრუნველყოფას. ქალების არსებობის აუცილებელი პირობაა სიყვარული და

მშვიდობა.

ყოველივე ეს შეუძლებელია ომის დროს. აუცილებელია კონფლიქტის თავიდან

აცილება.

თუ კონფლიქტის აცილება თავიდან შეუძლებელია, აუცილებელია ისეთი ეფექტური

კანონებისა და კონფლიქტის წარმოების კულტურის ამოქმედება, რომელიც თავიდან

აგვაცილებს ქალთა და ბავშვთა სიკვდილს კონფლიქტის პირობებში. სამოქალაქო

საზოგადოებამ, განსაკუთრებით ქალებმა, ხმა უნდა აიმაღლონ ქალებისა და ბავშვების

კონფლიქტის ინსტრუმენტებად ქცევის მანკიერი პრაქტიკის აღმოსაფხვრელად.

როგორც წესი, კონფლიქტის დროს სამოქალაქო საზოგადოება აქედან გამომდინარე,

ქალებიც, არ არიან საკამოდ ინფორმირებული და შესაბამისად არ იღებენ არსებით

მონაწილეობას გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში. ომის დროს თავად

სამოქალაქო საზოგადოება, განსაკუთრებით კი ქალები და ბავშვები, ხდებიან

კონფლიქტის პასიური მსხვერპლნი.

რატომ ეხება მშვიდობის მშენებლობა ქალებს?

 ქალები და ბავშვები ხდებიან ომის/კონფლიქტის მთავარი მსხვერპლი;

 მათ ეხებათ საკვებით უზრუნველყოფის საკითხი;

270
  ისინი ზრუნავენ ბავშვებზე და მათ მომავალზე;

 ომის შედეგად ისინი გადაიქცევიან ღატაკ ფენად;

 ომის/კონფლიქტის შედეგად იმატებს ძალადობა ქალთა მიმართ.

ყველა კონფლიქტის პასიური მსხვერპლი, როგორც წესი, ქალები და ბავშვებია.

ქალებისა და ბავშვების სამიზნეებად გამოყენება ომის წარმოების ერთ-ერთი ხერხია,

რომელსაც ფასეულობათა კრიზისი მოსდევს.

თანამედროვე საზოგადოება, რომელიც დღესაც პოსტ-კონფლიქტური სტრესის ქვეშ

იმყოფება, განიცდის იმ ფუნდამენტური ფასეულობების დევალვირებას, რომლებითაც

საუკუნეების მანძილზე ხელმძღვანელობდა, როგორც მშვიდობიანობის, ისევე ომის

პერიოდში.

ამ ფასეულობების გაქრობა განსაკუთრებით მწვავედ შეიმჩნევა კონფლიქტის დროს,

რაც აისახება ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებზე კონტროლის მექანიზმების

დასუსტებაში, მშვიდობიანი მოსახლეობის ფიზიკურ განადგურებაში (იგულისხმება

ქალების, ბავშვების და მოხუცების მკვლელობები).

ადრეულ წლებში ასეთ ფაქტები შეიარაღებული კონფლიქტების დროს თითქმის არ

ხდებოდა, რადგანაც ეს ეწინააღმდეგებოდა კავკასიურ ტრადიციებს.

ტრადიციულად ქალები და გოგონები - მომავალი დედები, იმ წმინდა ფასეულობებს

წარმოადგენდნენ, რომლებიც ხელშეუხებელი იყო ომიანობის ჟამს.

დღესდღეობით ეს ასე არ არის, კონფლიქტის მოგვარებისას ჯგუფებს ან ეროვნებებს

შორის განხეთქილება იღებს ძალადობის ფორმას სწორედ ქალებისა და ბავშვების

მიმართ, უფრო ზოგადად კი მთელი მშვიდობიანი მოსახლეობის მიმართ.

ომის და შეიარაღებული კონფლიქტის გავლენა ქალზე და ქალების ჩართულობა

სხვადასხვა სახეს იღებს:

271
  ქალები ხდებიან ძალადობის ობიექტები, ძალადობის მსხვერპლნი

(გაუპატიურება, წამება, მკვლელობა და სხვა). ეს მეთოდები გამოიყენება,

როგორც ომის მეთოდები მოსახლეობის დატერორების მიზნით, რათა

მოსახლეობამ დატოვოს ესა თუ ის ტერიტორია;

 ქალები ხდებიან ლტოლვილები, აქედან გამომდინარე ყველა შედეგით;

 ქალები წარმოადგენენ ძალას ჰუმანიტარული დახმარების აღმოჩენაში

ლტოლვილებისთვის, დაინვალიდებულთათვის, ქვრივებისა და ობლებისთვის;

 ქალები კარგავენ შვილებს, მეუღლეებს, და უწევთ თავიანთ ობოლ ბავშვებზე

ზრუნვა.

კონფლიქტის პროცესში იცვლება ქალთა პრობლემები, რომლებიც შემდეგნაირ სახეს

იღებს:

1. იცვლება ქალის სტატუსი ოჯახში. იგი ხდება ოჯახის უფროსი:

 დროებით, სანამ არ შეუერთდება მეუღლეს ადრინდელი საცხოვრებელია

ადგილის მიხედვით;

 ან მუდმივად, მეუღლის გარდაცვალების ან მეუღლის გარეშე საცხოვრებელი

ადგილის შეცვლის გამო, როცა მეუღლე რჩება კონფლიქტის რეგიონში

საბრძოლველად.

2.გამოიკვეთება სპეციფიკური პრობლემები:

 გაზრდილი დატვირთვა, ვინაიდან ქალი მარტო ზრუნავს შვილებსა და

ხანდაზმულებზე;

 გადარჩენის/მზარდი მარგინალიზაციის საკითხი, სადაც შრომის განაწილება

სქესის მიხედვით განსაზღვრავს რესურსების, უფლებებისა და შესაძლებლობების

განლაგებას (მესამე მსოფლიოს სტატისტიკა ნათლად ავლენს ამ ტენდენციას,

რომ ოჯახი, რომლის უფროსი არის ქალი, უღარიბესთა რიცხვს მიეკუთვნება);

272
  დაუცველობა სექსუალური ძალადობის მიმართ;

 ფსიქიკური სტრესი, ომისა და მისის შედეგების სხვა ფსიქოლოგიური

ზემოქმედება; ქალი ყურადღებით უნდა მოეპყროს ოჯახის წევრთა პრობლემებსა

და მოთხოვნილებას მაშინაც კი, როცა თავად განიცადა უმძიმესი სტრესი და

დანაკარგი;

 სექსუალური ძალადობა შემდეგი კონტექსტით:

ა) რეგიონში ან საზოგადოებაში, სადაც მიმდინარეობას კონფლიქტი, საომარი

მოქმედებების დროს; დაკითხვის (ტყვეობის) დროს;

ბ) დახმარებისა და პირველი საჭიროების საგნებისთვის (ევაკუაცია, საკვები,

წყალი, სამედიცინო მომსახურება და სხვა) მიმართვისას;

ქალთა საჭიროების განსაზღვრა კონფლიქტის სიტუაციაში

1. ქალთა როლი ოჯახებისა და მთელი საზოგადოების გადარჩენაში გადამწყვეტია.

ქალთა მხარდაჭერისაკენ მიმართული ძალისხმევა ყოველთვის სასიკეთოა,

მაგრამ კონფლიქტის სიტუაციაში მისი მნიშვნელობა განსაკუთრებით მაღალია.

2. ქალის უნარი გადარჩეს და დახმარება აღმოუჩინოს სხვას უნდა განვიხილოთ

მთლიანობაში, პირადი ფსიქოლოგიის, ქალთა დაცვისა და ქალთა მიერ დაცვის,

აგრეთვე მთელი საზოგადოების მხარდაჭერის თვალსაზრისით, მართვის

ეროვნული და საერთაშორისო პრობლემების, წარმომადგენლობისა და

ადმიანის უფლებების გათვალისწინებით.

3. ქალთა უნარი გააფართოვოს თავისი ეკონომიკური საქმიანობა დამოკიდებულია

არამარტო წარმოების საშუალებათა ხელმისაწვდომობაზე, არამედ იმაზეც,

არსებოს თუ არა საზოგადოებაში ისეთი სივრცე, სადაც ქალებს, როგორც

273
 საზოგადოების სრულუფლებიან და აქტიურ წევრებს შეუძლიათ გამოხატონ და

შესაბამისად გადაწყვიტონ საკუთარი პრობლემები.

4. ქალთა ჯანმრთელობის უნდა განვიხილოთ სამედიცინო მომსახურებისა და

სოციალური დაცვის სისტემის მოშლის საერთო კონტექსტში; ამასთანავე,

უცილობლად გასათავლისწინებელია კონფლიქტის პირობებში ქალთა ღრმა

ტრამვირების ფაქტორიც. კონფლიქტი სიტუაციაში ქალთა ჯანმრთელობის

პრობლემები მოიცავს ფსიქოლოგიური და სოციალური ადაპტაციის, პიროვნების

მთლიანობის, ინვალიდობის, აგრეთვე ფსიქიკური და რეპროდუქციული

ჯანმრთელობის საკითხებს.

5. კონფლიქტი მკვეთრად ზრდის ქალის მიმართ ძალადობის შემთხვევებს,

ამასთანავე, მნიშვნელობა არა აქვს მიმდინარეობს თუ არა უშუალო სამხედრო

მოქმედებები. ქალის მიმართ ძალადობა კი ნიშნავს, ფაქტობრივად,

საზოგადოების მიმართ ძალადობას. ამის წინააღმდეგ ბრძოლა უნდა

მიმდინარეობდეს ყველა დონეზე - ადგილობრივზე, ეროვნულსა და

საერთაშორისოზე. საჭიროა ისეთი კვლევების წახალისება, რომლებიც ეძღვნება

ძალადობის დონის შემამცირებელ ფაქტორთა შესწავლას.

კითხვები და დავალება:

პეკინის კონფერენციის მასალებზე დაყრდნობით, კონფლიქტების მოგვარებასთან

დაკავშირებით, ჩამოაყალიბეთ თქვენი აზრი შემდეგ საკითხებზე:

ა) რითია განპირობებული პეკინის კონფერენციის გადაწყვეტილებათა

არაქმედითუნარიანობა კონფლიქტების მოგვარების პროცესში ქალთა ჩართვის

თაობაზე.

274
ბ) თქვენი აზრით, რა ღონისძიებები უნდა გაატაროს გაერომ, რათა მთავრობებმა

შეასრულონ პეკინის კონფერენციის რეკომენდაციები?

- რა სტრატეგიებს იყენებენ ქალები კონფლიქტის გადაწყვეტას და მშვიდობის

მშენებლობაში?

ფაქტები: ქალი, მშვიდობა, უსაფრთხოება

ქალები უწინდებურად დიდწილად გარიყულნი არიან სამშვიდობo

მოლაპარაკებებისაგან. სამშვიდობო პროცესებში, რომელთა მხარდაჭერას და

მონიტორინგს ანხორციელებს გაერო, ბოლო წლებში არ გაუმჯობესებულა ქალთა

მონაწილეობა მოლაპარაკებების დელეგაციებში. 2018 წელს გაეროს მიერ ინიცირებულ

ან მის მიერ თანადაფინანსებულ 6 პროცესში, 19 დელეგაციიდან 14 ში ქალებიც

მონაწილეობდნენ (UN Security Council report, 2019). ასევე, მცირე პროგრესი ჩანს

მონაცემთა გლობალურ ტენდენციებში. საგარეო ურთიერთობათა საბჭოს მიხედვით

1992 წლიდან 2018 წლამდე ქალები წარმოადგენილნი იყვნენ მოლაპარაკებათა 13

პროცენტში, ისინი შეადგენდნენ მედიატორთა 3 პროცენტს და ხელმომწერთა 4

პროცენტს .(UN, Council on Foreign Relations report, 2019)

• ქალთა უშუალო მონაწილეობა სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ზრდის

მდგრადობას და მშვიდობის ხარისხს. 1989–2011 წლების განმავლობაში 42

შეიარაღებულ კონფლიქტში 82 სამშვიდობო შეთანხმების გამოკვლევის შედეგად

დადგინდა, რომ სამშვიდობო შეთანხმებები, სადაც მონაწილეობენ ქალები,

ასოცირდება გრძელვადიან მშვიდობასთან. იმავე კვლევამ ასევე დაადგინა, რომ

ქალთა მიერ ხელმოწერილი სამშვიდობო ხელშეკრულებები აჩვენებს უფრო მეტ

რაოდენობას პოლიტიკური რეფორმების და ამ დებულებების შესრულების უფრო

მაღალ მაჩვენებელებისა (Krause, J, Krause, W & Bränfors, 2018). 2000 – დან 2016 წლამდე

275
55 ქვეყნის 98 სამშვიდობო შეთანხმების ანალიზის საფუძველზე ჩატარებულმა სხვა

კვლევამ აჩვენა, რომ სამშვიდობო შეთანხმებებში არის გენდერული დებულებები,

როდესაც ქალები მონაწილეობენ სამშვიდობო პროცესში. (True & Riveros-Morales ,

2018).

• სამოქალაქო საზოგადოების ქალთა ჯგუფები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ

სამშვიდობო პროცესებში. განსაკუთრებით, მჭიდრო კავშირები და თანამშრომლობაა

მრავალფეროვან ქალთა ჯგუფებს შორის (მაგალითად, ქალი დელეგატები, ქალთა

სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფები, ადგილობრივი ქალთა სამოქალაქო

საზოგადოების აქტივისტები). ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმ დებულებებში,

რომლებიც ეხება სოციალურ უთანასწორობას, განსაკუთრებით გენდერულ

უთანასწორობას. (Krause, J. Krause, W & Bränfors, 2018).

• გენდერულად მგრძნობიარე ენას სამშვიდობო შეთანხმებებში გადამწყვეტი

მნიშვნელობა აქვს, როგორც მშვიდობის მშენებლობის ეტაპზე გენდერული

ინტეგრაციის საფუძველს. ამასთან, შეთანხმებების აბსოლუტური უმრავლესობა

პირდაპირ არ ეხება გენდერულ თანასწორობას ან ქალთა უფლებებს. 1990 წლიდან

2018 წლის ბოლომდე, 1507 – ზე მეტ სამშვიდობო პროცესთან დაკავშირებული 1,789

ხელშეკრულებიდან მხოლოდ 353 (19,7 პროცენტი) მოიცავდა დებულებებს, რომლებიც

ეხებოდა ქალებს, გოგონებს ან გენდერს. 2018 წელს, მთელ რიგ საკითხებზე 52

შეთანხმებიდან მხოლოდ 4 (7.7 პროცენტი) შეიცავდა გენდერულ დებულებებს, 2015

წელს 39 პროცენტს , (UN Security Council report , 2019).

• მაშინაც კი, როდესაც ხელშეკრულებებში შეტანილი იყო კონკრეტული

გენდერული დებულებები, მისი შესრულება რთული აღმოჩნდა. მაგალითად

კოლუმბიაში 2016 წელს ხელმოწერილი საბოლოო შეთანხმება კონფლიქტის

დასრულებისა და სტაბილური და მდგრადი მშვიდობის დამყარების შესახებ, რომელიც

მთავრობასა და კოლუმბიის ხალხური არმიის რევოლუციურ შეიარაღებულ ძალებს

276
(FARC-EP) შორის შეიარაღებული კონფლიქტის დასრულების მიზნით გაჟღერდა,

ცნობილია როგორც ინკლუზიური და გენდერული რეაგირების მოდელი. ამასთან,

ხელშეკრულების 130 გენდერული დებულების, მათ შორის გენდერული

თანასწორობისა და ქალთა უფლებების შესახებ, ჩატარებულმა ანალიზებმა აჩვენა, რომ

2018 წლის ივნისისთვის ამ დებულებების 51 პროცენტი ჯერ არ იყო ინიცირებული. უფრო

მეტიც, ამგვარი დებულებები ხორციელდება უფრო ნელა ტემპით, ვიდრე სხვა

დებულებები შეთანხმებაში. (UN Security Council report, 2019).

• ”გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს 1325 რეზოლუციის შესრულების გლობალურმა

კვლევამ წარმოადგინა რეკომენდაციები, რომლებიც მიზნად ისახავს ქალთა

მნიშვნელოვანი მონაწილეობის მიღებას სამშვიდობო მოლაპარაკებებისა და

სამშვიდობო პროცესების ყველა ასპექტში. (UN woman report , 2000).

• 2018 წელს გაეროს ქალთა ორგანიზაციამ ჩაატარა ექსპერტთა ჯგუფის შეხვედრა

ქალთა მნიშვნელოვანი მონაწილეობის შესახებ მშვიდობის მოლაპარაკებებში და

სამშვიდობო შეთანხმებების განხორციელებაში. ანგარიში შეისწავლის მნიშვნელოვანი

მონაწილეობის კონცეფციას და მოიცავს მოქმედებების მენიუს შესაბამისი

აქტორებისთვის და რეკომენდაციებს, რომლებიც ასახავს ქალთა, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების დღის წესრიგის თითქმის 20 წლის განმავლობაში განხორციელებას.

(UN Women report, 2018).

• 2018 წლის მდგომარეობით, უსაფრთხოების საბჭოს დღის წესრიგში მყოფ

სიტუაციებში, კონფლიქტის 50%-ზე მეტი მხარე ეჭვმიტანილია გაუპატიურების ან

სექსუალური ძალადობის სხვა ფორმების ჩადენაში. (UN Security Council report , 2019).

• 2014 წელს ჩატარებული ადრეული კვლევის თანახმად, კომპლექსურ

ჰუმანიტარულ გარემოში მყოფი ლტოლვილიდან ყოველ მეხუთე ქალს მაინც აქვს

გამოცდილი სექსუალური ძალადობა. (UN Security Council report , 2019).

277
• 2017 წელს კოსოვოს მთავრობამ (გაეროს1244 რეზოლუციის შესაბამისად)

დაადგინა რეპარაციის პროგრამა კონფლიქტთან დაკავშირებული სექსუალური

ძალადობისგან გადარჩენილთა სასარგებლოდ. სამთავრობო კომისიამ რეპარაციის

ანაზღაურებაზე განაცხადების მიღება დაიწყო 2018 წლის 5 თებერვალს, ხოლო 2019

წლის ოქტომბრის მონაცემებით, 1000-ზე მეტმა გადარჩენილმა შეავსო განაცხადი-

რომლის ანაზღაურებაც შეადგენს ყოველთვიურად 230 ევროს; 500-ზე მეტი უკვე იღებს

ამ სარგებელს მიყენებული ზიანის აღიარებიდან გამომდინარე . (UN Women office in

Kosovo report, 2017).

• კოლუმბიაში ქალები ლიდერობენ ქვეყნის გარდამავალი მართლმსაჯულების

პროცესში, ხელმძღვანელები არიან უმაღლეს თანამდებობებზე რამდენიმე

დაწესებულებაში, მათ შორის მშვიდობის სპეციალური იურისდიქციის პრეზიდიუმში და

უგზოუკვლოდ დაკარგულთა სამძებრო განყოფილებაში.. ქალები ასევე წარმოადგენენ

სპეციალური იურისდიქციის მშვიდობისათვის წევრების 54.9 პროცენტს და სიმართლის,

თანაარსებობისა და არა განმეორების კომისიის წევრთა 45.45 პროცენტს (UN Women

office in Colombia report, 2017)

• 2019 წლის ივლისში, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლომ

ბრალი დასდო ბოსკო ნტაგანდას 18 ბრალდებით ომის დანაშაულებსა და კაცობრიობის

წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებზე, რომლებიც ჩაიდინა კონგოს დემოკრატიულ

რესპუბლიკაში 2002 და 2003 წლებში, გაუპატიურების და სექსუალური მონობის

ჩათვლით. თუ ეს განაჩენი ძალაში შევა სააპელაციო წესით, ეს იქნება პირველი

საბოლოო განაჩენი სექსუალური ძალადობის დანაშაულებისათვის საერთაშორისო

სისხლის სამართლის სასამართლოში. (International Criminal Court, 2019).

• გაეროს მიერ დადანაშაულებული ტერორისტული ჯგუფების მიერ ჩადენილ

ძალადობას კვლავ აქვს დამანგრეველი გავლენა, მათ შორისაა განურჩეველი

ძალადობა მშვიდობიანი მოსახლეობის მიმართ, სამოქალაქო ობიექტების

278
მიზანმიმართული განადგურება, ქალთა და გოგონების მიმართ ძალადობა და

დისკრიმინაცია, აგრეთვე გენდერული ნორმებისა და სტერეოტიპების სტრატეგიული

გამოყენება და მანიპულირება, დაკომპლექტებისა და შეკავების ტაქტიკისა და

ძალადობრივი ექსტრემისტული მონათხრობების ნაწილად, რაც უარყოფითად

მოქმედებს ქალთა და ქალთა უფლებებზე და თემების საერთო გამძლეობაზე. (UN

Security Council report, 2019).

• ბოლოდროინდელი მოხსენებები ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ ანტიტერორისტული

ეროვნული კანონმდებლობა გამოიყენებოდა და კვლავ გამოყენებს სამოქალაქო

საზოგადოებისა და ადამიანის უფლებათა დამცველების წინააღმდეგ, და ამან შეიძლება

არაპროპორციულად იმოქმედოს ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების

ორგანიზაციებზე, რომლებიც ხშირად ასრულებენ მშვიდობისმყოფელთა და ადამიანის

უფლებათა დამცველების როლს. (UN Security Council report, 2019).

• 2019 წლის მაისში გამოქვეყნებული ახალი მონაცემები აჩვენებს ბოლო 12 თვის

განმავლობაში ქალთა მიმართ პოლიტიკური ძალადობის რეკორდულ დონეს, მათ

შორის მკვლელობებს, სექსუალურ ძალადობას, გაუჩინარებას, ინტერნეტით დევნას,

ფიზიკურ შეურაცხყოფას და ბრბოს მიერ ჩადენილ ძალადობას. (UN Security Council

report, 2019).

• სპეციალური მომხსენებლის დასკვნები ადამიანის უფლებათა დამცველების

მდგომარეობაზე აჩვენებს, რომ ბოლო წლებში პოლიტიკური ლიდერების მიერ

ქალთმოძულე, სექსისტური და ჰომოფობიური გამოსვლის ზრდა ხელს უწყობდა

ქალთა, ლგბტქი ადამიანის უფლებების დამცველებისა და ქალთა უფლებების

დამცველების მიმართ ძალადობის ზრდას. (UN Security Council report, 2019).

• გაეროს გენერალურმა მდივანმა სთხოვა სამშვიდობო და სპეციალურ

პოლიტიკურ მისიებს გააუმჯობესონ მონიტორინგი და მოახსენონ აქტივისტების მიმართ

279
განხორციელებული მუქარისა და ძალადობის შესახებ, მათ შორის ქალთა უფლებების

დამცველების შესახებ, მონაცემებით, რომელიც დაყოფილი უნდა იყოს რასის,

ეთნიკური, სექსუალური ორიენტაციის, გენდერული იდენტურობის, ინვალიდობის

მიხედვით და ეს უნდა იყოს ჩადებული კონფლიქტის ან არასტაბილურობის ესკალაციის

ადრეულ გამაფრთხილებელ ნიშნებში. იყო მცდელობები სამოქალაქო სივრცის

ასამაღლებლად და ქვეყნის მასშტაბით ადამიანის უფლებების დარღვევის ადრეული

გაფრთხილების სისტემის შექმნისკენ, მაგალითად, გვინეა-ბისაუში გაერთიანებული

ერების ორგანიზაციის მშვიდობის მშენებლობის ინტეგრირებული ოფისისთვის

(UNIOGBIS), რომელმაც შექმნა 900-მდე ადამიანისგან შემდგარი ქსელი ადამიანის

უფლებათა დამცველების, მათ შორის კი იყო 343 ქალი. (UN Security Council report,

2019).

• 2019 წელს თითქმის 132 მილიონ ადამიანს სჭირდებოდა / ეძებდა ჰუმანიტარულ

დახმარებას და დაცვას,/ მათ შორის 35 მილიონი ქალი და გოგონა, რომლებსაც

სჭირდებოდათ სიცოცხლის გადარჩენა, სექსუალური და რეპროდუქციული

ჯანმრთელობის სერვისები და ინტერვენციები გენდერული ძალადობის თავიდან

ასაცილებლად და საჭიროებების შესაბამისად გადარჩენილთა დახმარების სხვადასხვა

მექანიზმები. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს, უწყებათაშორისმა მუდმივმა კომიტეტმა (IASC) მხარი დაუჭირა თავის

ახალ პოლიტიკას გენდერული თანასწორობისა და ქალთა და გოგონათა გაძლიერების

შესახებ, რამაც ხელი შეუწყო ჰუმანიტარულ მოქმედებებში გენდერული თანასწორობის

განვითარების პროგრესს. 2018 წლამდე ჰუმანიტარული დახმარებების ნახევარზე

ნაკლები მოიცავდა გენდერულ ანალიზს და მასთან დაკავშირებულ მონაცემებს. 2018

წელს ჰუმანიტარულ საქმეთა კოორდინაციის ოფისმა მიუთითა, რომ ჰუმანიტარული

საჭიროებების მიმოხილვის 95 პროცენტი აღნიშნავდა გენდერულ ძალადობას ან

მოიცავდა გენდერული ანალიზის გარკვეულ ფორმას. ამასთან, მაინც მხოლოდ 28

280
პროცენტმა გამოხატა დიფერენციალური გავლენა კრიზისის დროს ქალების,

მამაკაცების, გოგონების და ბიჭების მიმართ, აგრეთვე დაუცველობაზე მოქმედი

ძირითადი ფაქტორების მიხედვით. (UN Security Council report, 2019).

• კონფლიქტები და საგანგებო სიტუაციები ზღუდავს ბავშვებისა და

ახალგაზრდების განათლების მიღებას. 2016 წელს, ლტოლვილ ბავშვთა მხოლოდ 61

პროცენტს ჰქონდა წვდომა დაწყებით განათლებაზე, მაშინ როდესაც მსოფლიოში 91

პროცენტი იყო. საშუალო საფეხურზე ეს 23 პროცენტამდე ეცემა, როცა გლობალური

მასშტაბით 84 პროცენტია. საშუალო საფეხურზე მყოფი ლტოლვილი გოგონები

მხოლოდ ნახევარია ბიჭების რაოდენობის. (UN Security Council report, 2019).

• ადრეული, იძულებითი და ბავშვთა ქორწინების მაჩვენებლები იზრდება

კონფლიქტურ გარემოში. კვლევის თანახმად, 10 ქვეყნიდან 9, რომლებშიც კონფლიქტი

არის მყიფე კონტექსტის გამოხატულება, ბავშვთა ქორწინებების ყველაზე მაღალი

მაჩვენებელია . (UN Security Council report, 2019).

• 187 ქვეყნისა და ტერიტორიის ახალი მონაცემების თანახმად, თითქმის 40

პროცენტი ზღუდავს ქალთა საკუთრების უფლებებს და თითქმის 30 პროცენტი ზღუდავს

ქალთა თავისუფალ გადაადგილებას, რაც ზრდის ქალთა დაუცველობას ზოგადად,

განსაკუთრებით კონფლიქტით დაზარალებულ გარემოში. (UN Security Council report,

2019).

• 2019 წლის იანვრის მდგომარეობით, ქალები მუშაობდნენ როგორც

სახელმწიფოს მეთაურები ან იყვნენ მთავრობის წევრები 19 ქვეყანაში, მათ შორის ორ

პოსტკონფლიქტურ ქვეყანაში (ეთიოპია და სერბეთი). ქალი მინისტრების გლობალური

საშუალო მაჩვენებელი 20,7 პროცენტია, კონფლიქტურსა და პოსტკონფლიქტურ

ქვეყნებში კი 18,3 პროცენტი. (Inter-Parliamentary Union and UN Women Map, 2019)

281
• 2019 წლის იანვრისთვის, გლობალური მასშტაბით საპარლამენტო ადგილების

მხოლოდ 24.3 პროცენტს ქალები იკავებენ. კონფლიქტისა და პოსტკონფლიქტური

ქვეყნებისათვის ეს მაჩვენებელი კიდევ უფრო დაბალი, მხოლოდ 19 პროცენტია. (Inter-

Parliamentary Union and UN Women, 2019)

• გენდერული კვოტები და სხვა დროებითი სპეციალური ზომები ეფექტური

იარაღია ამ გამოწვევის გამოსასწორებლად. კონფლიქტურ და პოსტკონფლიქტურ

ქვეყნებში, რომლებსაც აქვთ გენდერული კვოტირება, პარლამენტში ქალთა წილი

ორჯერ მეტია, ვიდრე იმ ქვეყნებში სადაც არაა (24.3 პროცენტი 10.6 პროცენტთან

შედარებით). (UN Security Council, 2019).

• 2019 წლის მაისის მონაცემებით, 103 ქვეყანაში/მონაცემებში, ქალთა

წარმომადგენლობა არჩეულ ორგანოებში იცვლებოდა 1 პროცენტზე ნაკლები

გენდერული ბალანსის 50 პროცენტამდე, ხოლო მედიანა იყო 26 პროცენტი.

შედარებისთვის, მედიანური მონაცემები 21 კონფლიქტის შემდგომი და

პოსტკონფლიქტური ქვეყნებისათვის 19 პროცენტით დაბალია. (United Nations Statistical

Division, 2019)

• ორმხრივმა დახმარებამ გენდერული თანასწორობისა და ქალთა ადამიანის

უფლებების დასაცავად მყიფე და კონფლიქტით დაზარალებულ კონტექსტებში 2016-17

წლების განმავლობაში საშუალოდ 19.5 მილიარდ აშშ დოლარს მიაღწია.. დახმარების

საერთო წილი გარკვეულწილად გენდერული თანასწორობის დამყარებაში მყიფე

ქვეყნებში 42.6 პროცენტამდე გაიზარდა - უფრო მეტით ვიდრე ოდესმე. ამასთან, ამ

დახმარების მხოლოდ 4.9 პროცენტმა დაუჭირა მხარი პროგრამებსა და პროექტებს,

რომელთა ძირითადი მიზანი იყო გენდერული თანასწორობისა და ქალთა უფლებების

გაუმჯობესება - ეს მსგავსია წინა წლების მაჩვენებლის . (UN Security Council report, 2019).

282
• 2016–2017 წლებში ორმხრივი დახმარებიდან 82 მილიონი აშშ დოლარი

პირდაპირ ქალთა ორგანიზაციებს გადაეცა, რაც მთლიანი ორმხრივი დახმარების

მხოლოდ 0.2 პროცენტს შეადგენს მყიფე და კონფლიქტით დაზარალებულ სიტუაციების.

(UN Security Council report, 2019).

• გაეროს გარკვეული სუბიექტები რეგულარულად ადევნებენ თვალყურს მათ

გენდერულ ინვესტიციებსა და ხარჯებს. მაგალითად, გაეროს განვითარების პროგრამამ

გაზარდა გენდერული თანასწორობის დაფინანსება განვითარებად ქვეყნებში 2017 წლის

48 პროცენტიდან 2018 წელს 56 პროცენტამდე. 2018 წლის 56 პროცენტიდან 7 პროცენტს

ჰქონდა გენდერული თანასწორობა, როგორც ძირითადი მიზანი და 49 პროცენტს,

როგორც მნიშვნელოვანი მიზანი. (UN Security Council report, 2019).

• მოთხოვნები გაეროს ქალთა ორგანიზაციიდან პროგრამირების შესახებ კვლავ

იზრდებოდა. 2018 წელს გაეროს ქალთა მთლიანი დანახარჯები მშვიდობისა და

უსაფრთხოების პროგრამირებისა და ჰუმანიტარული ინტერვენციისთვის 89,44 მილიონ

აშშ დოლარამდე გაიზარდა. (UN Security Council report, 2019).

• 2004 წლის შემდეგ, მრავალპარტნიორულმა ნდობის ფონდის ოფისმა მოახერხა

108 მილიარდი აშშ დოლარის დაფინანსება 148 ფონდის საშუალებით, 110-ზე მეტ

ქვეყანაში საქმიანობის მხარდაჭერით, გაეროს 52 მონაწილე ორგანიზაციითა და 98

დონორით. გაანალიზებული 90 დაფინანსებიდან 57-ს აქვს აშკარა ვალდებულება

გენდერული თანასწორობის დაცვის (63%) ((UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს, მშვიდობის მშენებლობის ფონდმა გამოყო 183 მილიონი აშშ

დოლარის 40 პროცენტი, რომელიც დამტკიცდა გენდერული თანასწორობისა და

ქალთა გაძლიერებისათვის, ეს არის გაეროს მინიმალური მიზნის 15 პროცენტზე მეტი და

ასეცე ფონდის მიერ დასახულ 30 პროცენტზე. (UN Security Council report, 2019).

283
• ქალთა მშვიდობისა და ჰუმანიტარულმა ფონდმა დაამყარა თავისი როლი,

როგორც ინოვაციური მექანიზმი, რომელიც მხარს უჭერს გავლენის მშვიდობიანი

მშენებლობისა და ჰუმანიტარული ინიციატივების მხარდაჭერას ადგილობრივი

სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების მიერ. დაარსების დღიდან( 2016 წელს),

WPHF– მა დააფინანსა 56 სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაცია ბურუნდიში,

კოლუმბიაში, ერაყში, იორდანიაში, ფიჯის, პალაუში, სამოას, სოლომონის კუნძულებზე,

ტონგასა და ვანუატუში. თავისი სამწლიანი საქმიანობის განმავლობაში, ფონდმა

გავლენა მოახდინა 76,000-ზე მეტი ქალისა და გოგონას, და სულ 3 მილიონზე მეტი

ადამიანის სიცოცხლეზე. (UN Security Council report, 2019).

• წევრ სახელმწიფოებს ეკისრებათ მთავარი პასუხისმგებლობა ქალთა,

მშვიდობისა და უსაფრთხოების დღის წესრიგის წინსვლაზე. როგორც ასეთი, ქალთა და

მშვიდობისა და უსაფრთხოების ფოკუსური წერტილების ქსელი, რომელიც მოიცავს 80-

ზე მეტ წევრ სახელმწიფოს და რეგიონალურ ორგანიზაციებს, წარმოადგენს ფორუმს

განსახორციელებელი მიდგომებისა და სტრატეგიების გასაძლიერებლად. (UN General

Assembly and UN Security Council, 2018).

• 2019 წლის აგვისტოს მონაცემებით, 81 ქვეყანას ან ტერიტორიას ჰქონდა

სამოქმედო გეგმა ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესახებ. წევრი ქვეყნების

მხოლოდ 41 პროცენტს აქვს მიღებული სამოქმედო გეგმები ქალთა, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების შესახებ, ხოლო ყველა გეგმის მხოლოდ 22 პროცენტს აქვს ბიუჯეტი მის

განსახორცილებლად. (UN Security Council report, 2019).

• რამდენიმე ქვეყანამ, მათ შორის ბოსნია და ჰერცოგოვინამ, ერაყმა, ლიბერიამ,

სერბეთმა და უგანდამ, მიიღეს სახელმწიფო, ზონალური, ადგილობრივი და ქვეყნის

სამოქმედო გეგმები ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესახებ, ნიგერიაში

მიღებულია 19 ასეთი გეგმა, უკრაინაში 18 და ლიბერიაში 11. ზოგიერთ ქვეყანაში

ინტეგრირებულია ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების დღის წესრიგი

284
ადგილობრივი და საზოგადოების განვითარების გეგმებსა და პოლიტიკაში. (UN Security

Council report, 2019).

• ადამიანის უფლებათა ეროვნული ინსტიტუტები მნიშვნელოვან როლს

ასრულებენ ქალთა საერთაშორისო ადამიანის უფლებების ეროვნულ დონეზე

ინტეგრირებასა და პატივისცემაში. ამასთან, 2019 წლის ივნისის მდგომარეობით,

კონფლიქტით დაზარალებული ქვეყნების ნახევარზე ნაკლებმა (43 – დან 20 – მა)

განიხილა 2019 წლის გენერალური მდივნის მოხსენება ქალთა, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების შესახებ, და მოახდინეს აკრედიტაცია ადამიანის უფლებათა ეროვნული

ინსტიტუტების. (UN Security Council report, 2019).

• 2019 წლის აპრილში გაერთიანებულმა სამეფომ და გერმანიამ მოიწვიეს წევრი

სახელმწიფოების რეგიონალურ ორგანიზაციებისა და გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციები, რომ აიღონ კონკრეტული ქმედებები ქალების, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების მიმართულებით, რომლებიც განხორციელდება 2020 წლის

ოქტომბრამდე. საერთო ჯამში, 64 წევრმა ქვეყანამ, გაეროს 8 სუბიექტმა და 3

რეგიონალურმა ორგანიზაციამ აიღეს ვალდებულებები: დაწყებული ახალი სამოქმედო

გეგმების მიღებიდან დამთავრებული დაპირებებისა და ინსტიტუციური შეთანხმებების

დაფინანსებით. (UN Security Council report, 2019).

• 2015 წლიდან გაეროს სამშვიდობო ოპერაციების წამყვანი ქალების წილი

აგრძელებს ზრდის ტენდენციას. 2018 წლის დეკემბრის მონაცემებით, ქალები

შეადგენდნენ გაეროს სამშვიდობო და სპეციალური პოლიტიკური მისიების

ხელმძღვანელების 35 პროცენტს და 48 პროცენტს მოადგილეების, 2017 წლის

მონაცემების 26 და 35 პროცენტთან შედარებით მეტს. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წლის დეკემბრის მონაცემებით, გლობალური პარიტეტი მიღწეულია გაეროს

მუდმივ კოორდინატორებს შორის გლობალურად. (UN Security Council report, 2019).

285
• გაეროს სამშვიდობო ოპერაციებში, პოლიციელ ქალთა წარმომადგენლობა 12,8

პროცენტამდე გაიზარდა, ხოლო ქალთა წილი სამხედრო ჯარებსა და პერსონალს

შორის კვლავ დაბალია და 4,2 პროცენტია 2018 წლის დეკემბრისთვის. (UN Security

Council report, 2019).

• რაც შეეხება გაეროს წევრი ქვეყნების წარმომადგენლებს ნიუ იორკში, 2019 წლის

ივნისში, 193 მუდმივი წარმომადგენელიდან 49 (25 პროცენტი) ქალი იყო, ოდნავ მეტი

ვიდრე 2018 წელს. უსაფრთხოების საბჭოს 15 ადგილიდან სამი (პოლონეთი,

გაერთიანებული სამეფო და შეერთებული შტატები) ელჩმა ქალებმა შეავსეს 2018 და

2019 წლებში. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს პოლიტიკურ საქმეთა დეპარტამენტს (ამჟამად DPPA– ს ნაწილი)

ჰყავდა 19 სრულუფლებიანი ქალი მრჩეველი, რომლებიც 16 დარგობრივ მისიაში ან

სპეციალური წარმომადგენლების ოფისებში იყვნენ განლაგებულნი. მიმოხილვების

თანახმად, მხოლოდ ოთხი (21 პროცენტი) იყო უფროსების დონეზე (P-5 და ზემოთ).

ექვსი იყო P-4 დონეზე (32 პროცენტი) და ცხრა (47 პროცენტი) იყო P-3 დონეზე ან ქვემოთ.

სპეციალური გენდერისა და ინკლუზიის ექსპერტი ასევე ხელმისაწვდომი იყო

შუამავლობის ექსპერტთა ლოდინის ჯგუფის მოთხოვნით და 2018 წელს 11-ჯერ იქნა

გამოყენებული. დამატებით 94 პერსონალს დაეკისრა გენდერული ფოკუსური

წერტილების მოვალეობები, თუმცა მხოლოდ 28 (30 პროცენტი) იყო P4 დონეზე ან

ზემოთ. (UN Security Council report, 2019).

• სამშვიდობო ოპერაციების დეპარტამენტისთვის, 2018 წელს მოქმედი 15

სამშვიდობო მისიიდან 10 – ს ჰქონდათ გენდერული განყოფილებები, რომელთაც

ჰყავდათ სპეციალური პერსონალი, მისიის დონეზე უფროსი ხელმძღვანელობის

პირდაპირი სტრატეგიული და ტექნიკური მხარდაჭერის უზრუნველსაყოფად. ამასთან,

ამ მისიებიდან მხოლოდ რვამ გადაადგილა მათი გენდერული განყოფილებები მისიის

ხელმძღვანელის ოფისში და 61 მრჩეველიდან, რომლებიც მუშაობდნენ 10 მისიაში,

286
მხოლოდ სამ მისიაში (5 პროცენტი) იყვნენ უფროსის დონის მრჩეველები. პოლიციის

კომპონენტებში იყო 12 მრჩეველი, რომლებსაც ჰყავდათ ექსპერტი გენდერულ,

სექსუალურ და გენდერულ ძალადობასთან ბრძოლის საკითხებში, 19 იყო სამხედრო

გენდერული და დაცვის მრჩეველი ასევე გაეროს პოლიციის ორი სპეციალური ჯგუფი,

რომლებიც ფოკუსირებულნი იყვნენ სექსუალურ და გენდერულ ძალადობასთან

ბრძოლის საკითხებზე, ჰაიტიში და სამხრეთ სუდანი. ასევე იყო გაეროს შვიდ საველე

მისიაში 21 ქალთა დაცვის მრჩეველი. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს, გაეროს ქალთა ორგანიზაციამ შეინარჩუნა წარმომადგენლობა 82

ქვეყანაში, მათ შორის 39 კონფლიქტისა და პოსტკონფლიქტური ქვეყანაში და განაგრძო

მთელი რიგი მშვიდობის, უსაფრთხოების და ჰუმანიტარული ინიციატივების

განხორციელება 55 ქვეყანაში. (UN Security Council report, 2019).

• 2019 წლის 24 ოქტომბრის მდგომარეობით, გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს ცხრა

რეზოლუცია არსებობს, რომლებიც ქმნის ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების დღის

წესრიგის საფუძველს (UN Women, 2019)

• 2018 წელს, უსაფრთხოების საბჭოს მიერ მიღებული ყველა გადაწყვეტილების 72

პროცენტი შეიცავს აშკარა მითითებებს ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოების

საკითხებზე, რაც უფრო მაღალი პროცენტული მაჩვენებელია ვიდრე სხვა ნებისმიერ

წელს, გარდა 2013 წლისა. იმავე წელს, უსაფრთხოების საბჭოს ოთხივე მისიამ

განახორციელა ავღანეთში, სამხრეთ სუდანში, კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა და

ბანგლადეშსა და მიანმარში ინტეგრირებული ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების

ელემენტებით ვიზიტი და ასევე მოიცავდა შეხვედრებს ადგილობრივ ქალთა

ჯგუფებთან. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წლის უშიშროების საბჭოს რეზოლუციების 20 პროცენტზე ნაკლები შეიცავს

მითითებებს სამოქალაქო საზოგადოების, ქალთა ჯგუფებისა და ქალთა უფლებების

287
დამცველების ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების მნიშვნელობის და

საჭიროების შესახებ. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს, უსაფრთხოების საბჭომ 39-ე წესის თანახმად მოიწვია 350 სპიკერი,

რომელთაგან 30 პროცენტი ქალი იყო, რაც 2017 წლის რეკორდთან (24 პროცენტი)

შედარებით მეტია. გარდა ამისა, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელი

ქალბატონები მიწვეულნი იწყვნენ საინფორმაციო სპეციალურ 13 შეხვედრაზე, ასევე 13

თემატურ შეხვედრაზე. (UN Security Council report, 2019).

• არაფორმალური ექსპერტთა ჯგუფი (IEG) ქალთა და მშვიდობისა და

უსაფრთხოების საკითხებზე შეიქმნა 2016 წელს, ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების

ერთწლიანი შეთანხმებული მოწოდების შემდეგ. იგი ადასტურებს საბჭოს 2015 წლის

ვალდებულებას უსაფრთხოების საბჭოს 2242 რეზოლუციაში (2015), რათა უფრო

სისტემურად განმტკიცდეს ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების დღის წესრიგის

კონტროლი და კოორდინაცია. IEG გახდა ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების

გაძლიერებული ანალიზის და განხილული დისკუსიების განხორციელების საშუალება

მისიის ხელმძღვანელობასა და უსაფრთხოების საბჭოს წევრებს შორის. (UN Security

Council report, 2016).

• არაფორმალური ექსპერტთა ჯგუფის რეკომენდაციების ეფექტური თვალყური

უნდა შეიცავდეს დამხმარე ორგანოებს, მათ შორის სანქციების კომიტეტებს. არსებული

14 სანქციური რეჟიმიდან ცხრა მოიცავს პირდაპირ ან არაპირდაპირი მითითებებს

სექსუალურ და გენდერულ ძალადობაზე. (UN Security Council report, 2019).

• 2018 წელს მსოფლიო სამხედრო ხარჯებმა 1.8 ტრილიონ აშშ დოლარს მიაღწია.

1995 წლის პეკინის სამოქმედო პლატფორმა შეიცავს სტრატეგიულ მიზანს:

”გადაჭარბებული სამხედრო ხარჯების შემცირება და არსებული შეიარაღების

კონტროლი”. (UN Security Council report, 2019).

288
• ეროვნული მიმოხილვებიდან გამომდინარე მსუბუქი იარაღით უკანონო

ვაჭრობის აღკვეთის, ბრძოლისა და აღმოფხვრის სამოქმედო პროგრამის

განხორციელების ყველა ის ასპექტი (PoA) და საერთაშორისო საგამოძიებო

ინსტრუმენტი, რომელიც 2018 წელს იქნა წარმოდგენილი, აჩვენებს, რომ ქვეყნების

უმეტესობას (117 ქვეყნას 120 ქვეყნიდან) აქვთ სამართლებრივი ჩარჩოები უკანონო

მცირე და მსუბუქი იარაღის კონტროლისთვის. მათ შორის, 54 ქვეყანამ განიხილა სქესი

პოლიტიკის შემუშავების, დაგეგმვისა და განხორციელების პროცესში, ხოლო 16

ქვეყანამ შეაგროვა გენდერულად დაყოფილი მონაცემები, რათა აღიარონ და

გამოეხმაურონ გენდერულ სპეციფიკურ რისკებს, რომლებიც უკავშირდება უკანონო

ვაჭრობას. (UN Security Council report, 2019).

გენდერული ჩართულობა ნდობის შენებისა და კონფლიქტების გადაჭრის

პროცესებში

მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მაღალი დონის სამშვიდობო პროცესები უმეტესად

გაჭიანურებულია. ვერ ხერხდება პოლიტიკური შეთანხმებების საფუძველზე მდგრადი

მშვიდობის ჩამოყალიბება, რის შედეგადაც არსებობას განაგრძობენ ძალადობრივი

კონფლიქტები, რომელთაც ადამიანთა ტანჯვა სდევს თან. ხშირად, ის თავდაპირველი

აქტორები და პრობლემები, რომლებიც მედიაციის პროცესის ფორმალურ მხარეს

განსაზღვრავენ, დროის სვლასთან ერთად კონფლიქტის პროცესში ახალი აქტორებისა

და თაობების ჩართვის შედეგად, ხასიათდებიან ევოლუციის სხვადასხვა მოდელით,

უფრო მეტად გართულებული ფორმებით, ფრაგმენტაციითა და ტრანსფორმაციით.

ასეთი კონფლიქტების დროს, როგორც წესი, ქალები მნიშვნელოვანწილად

ზარალდებიან ხოლმე. მაგრამ, ისინი, ამასთანავე, ხშირად წამყვან როლს ასრულებენ

ადგილზე მშვიდობის მშენებლობის პროცესში. მიუხედავად ამ სფეროში ქალების მიერ

289
შეტანილი დიდი წვლილისა და მათი დიდი გამოცდილებისა, მათ დამსახურებას,

როგორც წესი, არ აღიარებენ და მათი თანამონაწილეობა ფორმალურ სამშვიდობო

პროცესებში საკმაოდ შეზღუდულია. კონფლიქტების გადაჭრის სფეროში მოქმედი

აქტორები, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გამოდიან ისეთი წინადადებებით,

როგორებიცაა სამშვიდობო პროცესებში, საზოგადოდ, მეტი ჩართულობის

უზრუნველყოფა და კონფლიქტების გადაჭრისა და ეფექტური პრევენციისადმი ახალი

მიდგომების დანერგვა. ამ მიზნების მისაღწევად აუცილებელია პრობლემური

საკითხების ახლებური გააზრება და სამშვიდობო პროცესებში იმ ჯგუფების ჩართვა,

რომლებიც ამ მხრივ ტრადიციულად მარგინალიზებულნი იყვნენ (ახალგაზრდები,

ქალები და სხვ.).

დაპირისპირებულ მხარეთა შორის ნდობის აღდგენა არის ერთი იმ საკითხთაგანი,

რომელიც სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს ინკლუზიური მშვიდობის მშენებლობის

საქმეში. ეს უკანასკნელი გულისხმობს ქალთა თანამონაწილეობას ნდობის

აღდგენისაკენ მიმართული ინიციატივების განხორციელებისას. ამასთანავე,

შესწავლილი უნდა იქნეს ის გავლენები, რომელთაც მშვენიერი სქესის

წარმომადგენლები უკვე ახდენენ პირველი და მეორე არხის ფარგლებში მიმდინარე

შესაბამის პროცესებზე.

გაეროს უშიშროების საბჭომ პირველი რეზოლუცია ქალთა, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების შესახებ (WPS) ოცი წლის წინათ მიიღო, თუმცა ამ გადაწყვეტილებების

დანერგვა მათი არსებითი თუ სახეცვლილი ფორმით, დღესაც დიდი გამოწვევების

წინაშე დგას. სამშვიდობო პროცესებში ქალთა მნიშვნელოვანი თანამონაწილეობის

უზრუნველყოფა ჯერ კიდევ პრობლემურ საკითხად რჩება და პირველი არხის

ფარგლებში მიმდინარე მაღალი რანგის ფორმალური მოლაპარაკებების დროს იგი

უფრო მეტად გამონაკლისების სახით გვხვდება, ვიდრე მოლაპარაკებების გეგმის

290
ინტეგრირებული ნაწილის სახით. ამიტომაც შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ

სასწრაფო ცვლილებების დრო უკვე კარს მოგვადგა!

ნდობის აღდგენა - ცნებები და ხედვები

მოკლედ რომ ვთქვათ, ნდობის აღდგენისაკენ მიმართული ღონისძიებების მიზანს

კონფლიქტის მხარეთა შორის კავშირებისა და თანხმობის დამყარება წარმოადგენს.

გამომდინარე იქიდან, რომ შუა აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთი აფრიკის რეგიონებში

(MENA Regions) პირველი, სამთავრობო არხის ფარგლებში მიმდინარე სამშვიდობო

პროცესები უმეტესად გაჭიანურებულია, როდესაც აღარ ხდება პირდაპირი

მოლაპარაკებები მხარეთა შორის, მხარეთა შორის ნდობის აღდგენის ეფექტური

ღონისძიებების გატარება სულ უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს როგორც პირველი,

ასევე მეორე და მესამე არხის წარმომადგენლებისათვის. ცნება ‘ნდობის აღდგენა’, ჩვენს

შემთხვევაში, გულისხმობს როგორც ნდობის აღდგენისაკენ მიმართულ ‘ღონისძიებებს’,

ასევე შესაბამის ‘ჟესტებს’. ამ უკანასკნელთ, როგორც წესი, რამოდენიმე,

ერთმანეთისაგან განსხვავებული განზომილება გააჩნიათ.

ზოგადად, არ არსებობს უნივერსალური განმარტება იმისა, თუ რას წარმოადგენენ

ნდობის აღდგენის ღონისძიებები (CBMs), თუმცა ჩვენ იგი შეგვიძლია შემდეგნაირად

ჩამოვაყალიბოთ:

„ესაა კონფლიქტის მიმდინარეობის ნებისმიერ ფაზაში განხორციელებული

მოქმედებები, თუ პროცესები, რომელთა მიზანს კონფლიქტის ორ ან მეტ მხარეს შორის

ნდობის და ურთიერთობათა გამჭვირვალობის ზრდა წარმოადგენს“.

ამ პროცესში ძირითადი ფოკუსი, რომელიც ხშირად ექსკლუზიური ხასიათისაა,

კონფლიქტის ოფიციალურ მხარეთა შორის განხილულ მოქმედებებზე კეთდება.

მაშასადამე, ნდობის შენების ღონისძიებები (CBMs) არ არიან მიმართული

დაპირისპირების გამომწვევი ძირეული მიზეზების აღმოფხვრისაკენ. ისინი, უფრო

291
მეტად, მოკლე- და საშუალო ვადის მქონე ძალისხმევებს წარმოადგნენ. ასეთებია,

მაგალითად, შეთანხმებები ცეცხლის შეწყვეტის, ადგილზე ძალადობის შემცირების თუ

ჰუმანიტარული საჭიროებების დაკმაყოფილების შესახებ. ასეთი შეთანხმებები

ძირითადად ფორმალური ხასიათისაა. ისინი შეიძლება მოიცავდნენ პოლიტიკურ,

კულტურულ, სამხედრო, ეკონომიკურ თუ დიპლომატიურ ინიციატივებს. მაგ.:

ინფრასტრუქტურის ერთობლივი აღდგენის პროგრამები, დემილიტარიზაციის

ფორმები, განაღმვა, ტყვეთა გაცვლა, კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლთა დაცვა და

სხვა. არსებობს, ასევე, ნდობის აღდგენის არაფორმალური ღონისძიებები,

როგორებიცაა სემინარები, სასწავლო ტურები და სხვა პროგრამები, რომელთა მიზანი

არის ადამიანთა შორის ურთიერთობისა და თანხმობის ჩამოყალიბება. ნდობის

აღდგენის ღონისძიებები შეიძლება გამოვიყენოთ გაჭიანურებული სამშვიდობო

პროცესების დროს. აქ მოიაზრება ისეთი შემთხვევები, სადაც მხარეთა შორის ნდობა ან

თავიდანვე არ ფიგურირებდა, ან იგი შემცირებული იქნა დროთა განმავლობაში

ნეგატიური ურთიერთობების შედეგად.

ჟესტები, მეორე მხრივ, წარმოადგენენ არამატერიალური ბუნების, სიმბოლური და

დადებითი შინაარსის მქონე სიგნალებს, რომელთაც კონფლიქტში მონაწილე მხარეები

და თემები ერთმანეთს უგზავნიან. ამისი მაგალითებია: საჯაროდ ხელის ჩამორთმევა /

მისალმება, მეორე მხარის სამახსოვრო დღეებისა და ღონისძიებების პატივისცემა და

სხვა. ნდობის აღდგენისაკენ მიმართული ჟესტები არსებითად არაფორმალური

ხასიათისაა. ამ სფეროში გააჩნიათ ქალებს მნიშვნელოვანი გავლენა და ცოდნა სწორედ

იმიტომ, რომ ისინი, როგორც წესი, ფორმალური პროცესებიდან გარიყულნი რჩებიან

და სამოქმედო ასპარეზად უფრო მეტად არაფორმალური არხები რჩებათ.

საზოგადოდ მიუღებელია, რომ ნდობის აღდგენის ინიციატივები, განსაკუთრებით მისი

ფორმალური ვარიანტები, სამშვიდობო მოლაპარაკებების ნაცვლად გამოიყენებოდეს.

მათი მიზანი არ არის ძალადობრივი კონფლიქტის ძირეული მიზეზების აღმოფხრვა, ამ

292
უკანასკნელის გარეშე კი ხანგრძლივი მშვიდობა წარმოუდგენელია. ნდობის აღდგენის

ღონისძიებების მიზანს, უფრო მეტად, ურთიერთობების გაუმჯობესება, დეჰუმანიზებულ

მეორე მხარეში კვლავ ადამიანის დანახვა - მისი რეჰუმანიზება, დადებითი განწყობებისა

და განზრახვების გამომჟღავნება და ესკალაციის თავიდან არიდება წარმოადგენს.

იდეალურ შემთხვევაში ამ ღონისძიებებს შეუძლიათ ახალი დინამიკა შეიტანონ

ურთიერთობებში, გადაახალისონ მხარეთა ხედვები და საერთო მიზნები გაუჩინონ მათ.

ამ მიზნების მიღწევა ხდება მაშინ, როდესაც ღონისძიებები კარგად არის დაგეგმილი და

გააზრებული.

ნდობის აღდგენის ინიციატივებს ნაკლოვანებებიც ახასიათებთ ხოლმე. ისინი შესაძლოა

იყონ რთულად შეთანხმებადი ან განხორციელებადი. ასევე შესაძლოა, რომ რომელიმე

მხარემ ისინი ბოროტად გამოიყენოს დროის მოგების, სტატუს კვოს შენარჩუნების ან

ნაყოფიერი მოლაპარაკებების ჩაშლის მიზნით.

ნდობის აღდგენის ხელახალი განსაზღვრა

ნდობის ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებული განხილვები კრიტიკული გამოკითხვით

იწყება. პირველ რიგში პროცესის მონაწილეებმა გამოხატავენ ხოლმე მოსაზრებებს

ოფიციალური სამშვიდობო პროცესების მიმართ არსებული ნდობის სიმცირესთან

დაკავშირებით. ნდობის ჩამოყალიბება, როგორც წესი, კონფლიქტის მხარეებსა და

თემებს შორის ურთიერთობებს ეხება, თუმცაღა ფორმალური პროცესების მიმართ დიდი

საზოგადოებრივი ნდობა მომცველი ზესისტემის მნიშვნელოვან ნაწილს წარმოადგენს.

ნებისმიერი სამშვიდობო ღონისძიების დროს მოითხოვება მხარეებს შორის გარკვეული

მინიმალური ნდობის არსებობა, იმისათვის, რომ მხარეებმა პროცესში საჭირო

ყურადღება და მონდომება გამოიჩინონ. ეს ქალებსაც ეხება - მათ უნდა სჯეროდეთ, რომ

მათი უფლებები, ინტერესები და საჭიროებები მხედველობაში იქნება მიღებული.

293
მხოლოდ ასე შეიძლება ველოდოთ მათი მხრიდან სამშვიდობო პროცესით სრულ

დაინტერესებასა და ამ პროცესში მათ სრულ ჩართულობას.

კონფლიქტების გადაჭრისა და მშვიდობის მშენებლობის საქმეში საჭიროა ტრადიციული

წრფივი მოდელების ხელახალი გააზრება. ამ დარგში მოღვაწე ექსპერტებიცა და

მოყვარულებიც კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებენ აზრს იმის შესახებ, რომ მშვიდობის

მშენებლობის პროცესს, ზოგადად, შესაძლოა გააჩნდეს დასაწყისი და დასასრული.

სამშვიდობო პროცესი, უფრო მეტად, მუდმივი, დაუსრულებელი საქმეა, რომელიც

შეიძლება მოიცავდეს მრავალ დასაწყისსა და შეჩერებას, უკუსვლას, თუ ‘წრეში ბრუნვას’..

საკითხის სწორედ ასეთნაირად დასმით, ნდობის ჩამოყალიბების ინიციატივების

მნიშვნელობა იზრდება და ისინი არამხოლოდ შეჩერებული პროცესების

კატალიზატორებად შეიძლება განვიხილოთ მშვიდობის მშენებლობის ე.წ. ‘ადრეულ’

ფაზებში, არამედ გამოვყოთ ასევე მათი როლი ნდობის ჩამოყალიბებისა და

კონფლიქტების პრევენციის განგრძობითი ბუნების მქონე ძალისხმევების დროს.

ნდობის წარმატებული ჩამოყალიბება მოიცავს არა მხოლოდ ნდობის შენების მუდმივ

პროცესს, არამედ ასევე ამ ნდობის შემოწმებასა და აღიარებას. ჩვენ უნდა აღვნიშნოთ და

დავუდასტუროთ მხარეებს ის წვლილი, რომელიც მათ მშვიდობის შენების პროცესში

მიუძღვით. ნდობის ასამაღლებლად საჭიროა, რომ მხარეთა შორის დადებულმა

შეთანხმებებმა მათი მოლოდინები გაამართლონ.

მიღებულია მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ კონფლიქტის გადაჭრის

პროგრამების იმპლემენტაციის პროცესში ქალთა მოძრაობებთან რეგულარული

კონსულტაციები გაზრდის შედეგის მიმართ ნდობისა და პასუხისმგებლობის გრძნობებს.

კონფლიქტებს, ზოგადად, ცვალებადი ბუნება ახასიათებთ. მრავალფეროვანია მათი

გამომწვევი მიზეზები (კონფლიქტის კატალიზატორის თანამედროვე მაგალითია

კლიმატის ცვლილება). ამიტომაც საჭიროა მშვიდობის ყოფის პროცესებთან

დაკავშირებული ტრადიციული შეხედულებებისათვის კრიტიკული თვალით შეხედვა და

294
სამშვიდობო პროცესებისათვის დამახასიათებელი ტექნიკებისა თუ ელემენტების

ხელახლა გააზრება. ასეთი კონცეპტუალური საკითხების დამუშავება მეტად

მნიშვნელოვანია, რადგან ისინი საბოლოო ჯამში ნდობის ჩამოყალიბების პროცესის

პრაქტიკულ ნაწილს განსაზღვრავენ. ამ საკითხებზე მსჯელობისას, ამ საკითხების

გარშემო ბევრ გამოკითხვაში ქალბატონები ისევ და ისევ ხაზგასმით აღნიშნავდნენ იმას,

რომ მათ უნდა ჰქონდეთ უფლება, მონაწილეობა მიიღონ ფორმალურ სამშვიდობო

პროცესებშიც, მათ შორის მათში, რომლებიც ნდობის ჩამოყალიბების საკითხებს ეხება.

ქალბატონების მხრიდან ამ შინაარსის განცხადებები უკვე მრავალჯერ გაკეთებულა და

რაც დრო გადის, მათში სულ უფრო მეტად გამოსჭვივის ქალთა მიერ ამ საკითხთან

დაკავშირებით განცდილი იმედგაცრუება. უკვე 20 წელზე მეტია, რაც გენდერული

ჩართულობის მიმართულებით სამეცნიერო კვლევები მიმდინარეობს, ჩნდება ამ

საკითხის მხარდასაჭერი პროგრამული ინიციატივები, მაგრამ მიუხედავად ამისა, უნდა

აღვნიშნოთ ის, რომ ფორმალურ სამშვიდობო პროცესებში ქალთა ჩართულობა

ძალზედ მცირე მასშტაბით და არასისტემატური სახით გვხვდება. ასე მაგალითად, 1992 –

2018 წლების მონაცემები ფორმალურ სამშვიდობო პროცესებში ქალთა ჩართულობის

შესახებ შემდეგ პროცენტულ მაჩვენებლებს იძლევა: (UN Women, Council on Foreign

Relations, 2020).

ქალები შეადგენენ:

• მედიატორთა შორის - 3%-ს.

• ხელისმომწერთა შორის - 4%-ს.

• მომლაპარაკებელთა შორის - 13%-ს.

რაც შეეხება პირველი არხის ფარგლებში მიმდინარე ნდობის მშენებლობის პროცესებს,

აქ საერთოდ არ არსებობს ზუსტი მონაცემები ქალთა ჩართულობის შესახებ. თუმცა, იმ

295
ცნობებზე დაყრდნობით, რაც გაგვაჩნია, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ აქაც საკმაოდ

მძიმე სურათი გვექნება. გაეროს ქალთა ორგანიზაციის შეკვეთით ჩატარებული კვლევა

აჩვენებს, რომ ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ დადებული შეთანხმებების მხოლოდ 11%-ში

არის გათვალისწინებული გენდერული ჩართულობის პრინციპი, ეს კი მხოლოდ

ნახევარია იმ მაჩვენებლებისა, რაც სხვა ტიპის სამშვიდობო შეთანხმებების დროს

გვხვდება. (მონაცემები აღებულია 1990 – 2016 წლებში მსოფლიო მასშტაბით დადებული

სამშვიდობო შეთანხმებებიდან (Forster and Bell, 2019). მიუხედავად ამისა, მაშინაც კი,

როდესაც ქალები პირდაპირ არ მონაწილეობენ პროცესებში მედიატორის, რომელიმე

მხარის დელეგატის თუ შეთანხმებაზე ხელისმომწერის სახით, ისინი მაინც აქტიურ

მონაწილეობას იღებენ მშვიდობის მშენებლობის პროცესში. ეს თანამონაწილეობა

სხვადასხვა სახით ხორციელდება. მაგ.: კონფლიქტის მხარეებზე საჭირო ზეწოლის

მოსახდენად ძალების მობილიზება, შეთანხმების მისაღწევად აუცილებელი საკითხების

პოლიტიკური ‘მომწიფების’ ხელშეწყობა და სხვა.

2003 წელს ლიბერიაში ქალებმა მოლაპარაკების ოთახის კარები ჩახერგეს მანამ, სანამ

კაცებმა საკმარისი ზეწოლა არ იგრძნეს იმისათვის, რომ შეთანხმებისათვის მიეღწიათ

(Paffenholz, 2015). ქალთა ჩართულობა ნაკლებად შესამჩნევი გზითაც შეიძლება

განხორციელდეს. მაგ. სირიაში ქალები ორგანიზაცია ‘Damma’-დან აწარმოებდნენ

მოლაპარაკებებს შეიარაღებულ პირებთან ზაბადანში პატიმართა გათავისუფლების,

სამოქალაქო პირთა უსაფრთხოების და ცეცხლის შეწყვეტის მიზნით. სწორედ მათმა

აქტიურობამ განაპირობა მთავრობის მხრიდან მოლაპარაკებების ახალი ეტაპის

დაწყება, თუმცა საბოლოოდ ქალები ამ პროცესიდან მაინც განზე დარჩნენ, რადგან

ადგილობრივთა საბჭოს მიერ შექმნილი გუნდი, რომელსაც მოლაპარაკებების

წარმოება დაევალა, მხოლოდ მამრობითი სქესის წევრებისაგან შედგებოდა. (Tabbara &

Rubin, 2018). ნდობის ჩამოყალიბების პროცესებში ქალთა პირდაპირი, თუმცა ნაკლებად

შესამჩნევი ჩართულობა დასტურდება მრავალი შემთხვევით, რომლებშიც სამოქმედო

296
პოლიტიკური სივრცის შეზღუდულობის გამო, ქალები აყალიბებენ და უძღვებიან

საკუთარ კოალიციებს, რომელთა მიზანს პოლიტიკური გახლეჩილობის აღმოფხვრის

გზით სამშვიდობო პროცესებზე გავლენის მოხდენა წარმოადგენს. ამის მაგალითია

სირიის ქალ მრჩეველთა საბჭო. იგი შემადგენლობით საკმაოდ მრავაფეროვანია და მის

მიზანია რჩევების მიცემა გაეროს გენერალური მდივნის განსაკუთრებული

წარმომადგენლისათვის. ეს საბჭო არის ნდობის ჩამოყალიბებისაკენ მიმართულ

ღონისძებებში მნიშვნელოვანი წინადადებების ავტორი. საბჭოს იდეებს განეკუთვნება,

მაგალითად, პატიმართა გაცვლა და გათავისუფლება. კიდევ ერთი მაგალითი კენიის

პროვინცია ვაჯირის ქალთა სამშვიდობო აქტივობებს უკავშირდება, სადაც ქალებმა

დაპირისპირებული ჯგუფებიდან შეძლეს, გაერთიანებულიყვნენ მშვიდობის შენების

იდეის გარშემო და გავლენა მოეხდინათ დაპირისპირებულ კლანთა თავ-თავიანთ

ლიდერებზე, რასაც შედეგად კლანებს შორის ფორმალური შეხვედრა და 1993 წლის

ალ-ფატაჰის დეკლარაცია მოჰყვა (Khalif, 2014).

გამოკითხვების მიმდინარეობისას ერთ-ერთმა ქალბატონმა ქალთა ჯგუფებისა და

კოალიციების მიერ განხილულ კონფლიქტების მოგვარების საკითხებთან

დაკავშირებით ასეთი საგულისხმო კითხვა დასვა: „როგორ უნდა გავაჩინოთ

ერთმანეთში ურთიერთნდობა, როდესაც მოლაპარაკების მაგიდასთან ჩვენ, ქალები,

ურთიერთსაპირისპირო მხარეს ვსხედვართ?“..

კონფლიქტის მხარეებს შორის ნდობის ჩამოყალიბების პროცესი ხშირად სწორედ

ქალთა თანამშრომლობით, მათ შორის კოალიციების შექმნით იწყება, რომელთა მიზანი

პროცესში ცვლილებების შეტანაა. ქალთა საქმიანობა ნდობის აღდგენის სფეროში

ხშირად არასათანადოდ არის დაფასებული და აღრიცხული, მიუხედავად იმისა, რომ

მშვენიერი სქესის წარმომადგენლებს ამ საქმეში მრავალმხრივი და სამაგალითო

წარმატებების მიღწევა შეუძლიათ და არა მხოლოდ შეუძლიათ, არამედ აღწევენ კიდეც

ასეთ წარმატებებს:

297
ქალები უშუალოდ ხელმძღვანელობენ არაფორმალურ სივრცეებში მიმდინარე ნდობის

ჩამოყალიბების პროცესებს. ამ მხრივ აღსანიშნავია იემენის გატაცებულ და

დაპატიმრებულ პირთა დედების ასოციაციის საქმიანობა, რომლის მიზანს პოლიტ-

პატიმრების ადგილსამყოფელის დადგენა და მათი გათავისუფლება წარმოადგენს.

ასოციაციის წევრები ხშირად გამოდიან ოჯახებსა და მათ დაპატიმრებულ წევრთა

შორის, ასევე ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებსა და სამთავრობო სტრუქტურებს შორის

შუამავლის როლში. სოციალური მედიის საშუალებით ისინი ასაჯაროვებენ

ინფორმაციას გატაცებულ პირთა შესახებ. თუმცა, მიუხედავად მსგავსი შემთხვევების

არსებობისა, ქალთა აქტიურობით განხორციელებული ცვლილებები, როგორც წესი,

ყურადღების მიღმა რჩებიან ხოლმე.

არა ერთი შეხვედრის თუ კონფერენციების მონაწილეებმა მოითხოვენ, რომ ნდობის

ჩამოყალიბების პროცესებში ქალთა მონაწილოება ყოფილიყო უზრუნველყოფილი.

მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებაში მონაწილეობის გარდა ქალებს

შეუძლიათ განსაზღვრონ და წინ წამოწიონ ის პრობლემები, რომლებიც

დაპირისპირებულ მხარეებს საერთო აქვთ. მაგალითად, ასეთ პრობლემას შეიძლება

წარმოადგენდეს არასაკმარისი მომარაგება სასმელი წყლით გამყოფი ხაზის ორივე

მხარეს. სწორედ ასეთი სირთულეების გადალახვისათვის განხორციელებული

ერთობლივი, შეთანხმებული მოქმედება ქმნის მხარეთა შორის ურთიერთნდობის

ჩამოყალიბების მყარ საფუძველს. არაერთი გამოკითხვის და კონფერენციის

მონაწილეებმა ასევე გამოთქვეს აზრი იმასთან დაკავშირებით, რომ ნდობის

ჩამოყალიბების პროცესებში საჭიროა ინფორმაციის მოგროვება სქესთა თანასწორობის

საკითხებზე. ქალებს სრულიად საკმარისად გააჩნიათ საჭირო უნარ-ჩვევებიცა და

სიმამაცეც იმისათვის, რომ ღირსეულად შეასრულონ კონფლიქტებით დახლეჩილი

მხარეების გამაერთიანებელი რგოლის როლი.

298
2000 წლის 31 ოქტომბერს გაეროს უშიშროების საბჭომ მიიღო რეზოლუცია № 1325,

რომელშიც ხაზგასმულია ქალთა მონაწილეობის მნიშვნელობა კონფლიქტების

პრევენციისა და გადაჭრის საქმეში. რეზოლუცია მოუწოდებს ყველა მხარეს, გაზარდონ

ქალთა მონაწილეობა გაეროს ეგიდით მიმდინარე ყველა სამშვიდობო პროცესში და

ასევე მიიღონ განსაკუთრებული ზომები შეიარაღებული კონფლიქტის ზონებში

ქალებისა და გოგონების დასაცავად ძალადობისაგან. ამ რეზოლუციის მიღებიდან 20

წლის შემდგომ საინტერესოა კრიტიკული შეფასება იმ გამოცდილებისა, რაც ამ ხნის

განმავლობაში საკითხის ირგვლივ დაგროვდა. განვლილმა წლებმა გვიჩვენა, რომ

ხშირად ჯერ კიდევ არასაკმარისად არის ხოლმე გამოხატული მხარეთა პოლიტიკური

ნება, მოახდინონ ქალების ჩართვა სამშვიდობო პროცესებში და ხელი შეუწყონ ქალთა

სამოქალაქო აქტივობებს. მხარეები უფრო ფართო ხედვით, ურთიერთობის ყველა

დონეზე უნდა ეცადონ, ხელი შეუწყონ ნდობის ჩამოყალიბების პროგრამების

განვითარებას. სამშვიდობო პროცესებში მარგინალიზებული ჯგუფების ჩასართავად

საჭიროა პოლიტიკის გამჭვირვალობის, საჯარო კომუნიკაციის, კრიტიკული

შეფასებებისა და პროცესებში ეფექტური ჩარევის მექანიზმების უზრუნველყოფა. ასევე

მნიშვნელოვანია არსებობდეს არაერთი, არამედ მრავალი მექანიზმი, რომელთა

გამოყენებითაც საზოგადოების წევრებს, მათ შორის ქალებს, მშვიდობის მშენებლობის

საქმეში წვლილის შეტანა შეეძლებათ.

ბოლო ოცი წლის გამოცდილებამ აჩვენა, რომ საჭიროა სტრატეგიული, მრავალარხიანი

მიდგომის გამოყენება, რომელშიც ქალთა მონაწილეობა უპირობოდ აუცილებელია:

ქალები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ სამშვიდობო პროცესებში სამოქალაქო

საზოგადოების ხელთ არსებული ბერკეტების და არაფორმალურ სივრცეებში

მიმდინარე აქტივობების მეშვეობით. ამ განაცხადს ემპირიული მონაცემებიც ამყარებენ:

შესწავლილი იქნა სამოცდასამი ფორმალური სამშვიდობო პროცესი, რომლებიც

სამშვიდობო შეთანხმებებით დაგვირგვინდა. კვლევამ აჩვენა, რომ შემთხვევათა 60%-ში

299
ფორმალური სამშვიდობო მოლაპარაკებების პარალელურად პროცესში აქტიურად

იყვნენ ჩართული არაფორმალური არხებიც, რომელთაგან 71% სწორედ ქალთა

ჯგუფების მხრიდან შეტანილი წვლილით გამოირჩეოდა.

ბოლო წლების განმავლობაში მედიაციის საზოგადოებაში გაჩნდა მრავალარხიანი

სამშვიდობო პროცესების ტენდენცია, თუმცა ჯერ მაინც ფართო კვლევის საგანს

წარმოადგენს ის, თუ როგორ უნდა განხორციელდეს პრაქტიკაში ნდობის

ჩამოყალიბებისადმი მრავალარხიანი მიდგომა, რომელიც ნაკლებ ფორმალურ,

ლოკალურ დონეზე მიმდინარე პროცესებში უშუალო ჩარევას გულისხმობს. სწორედ

ადგილობრივ დონეზე ძალადობის შემცირების ინიციატივები იქნება ალბათ

სამომავლოდ პრიორიტეტული, მითუმეტეს თანამედროვე პანდემიის პირობებში,

როდესაც ეპიდემიოლოგიური ვითარების გაუარესებამ კონფლიქტების გამწვავება

შეიძლება გამოიწვიოს და პირიქით.

ნდობის მშენებლობის პროცესების ხელშეწყობისათვის აუცილებელია კონფლიქტის

ანალიზის დროს ქალთა ჩართულობის უზრუნველყოფა. იმისათვის, რომ სამშვიდობო

ინიციატივები შედეგიანობითა და შედეგების დროში მდგრადობით გამოირჩეოდეს,

უნდა გავითვალისწინოთ ქალების საჭიროებები, მათი უფლებები და ხედვები. ქალების

აზრი, რომელიც მთელი მოსახლეობის დაახლ. 50%-ის პოზიციას გამოხატავს, უდავოდ

ძალიან მნიშვნელოვანია ნდობის ჩამოყალიბების ინიციატივების შესაფასებლად, იქნება

ეს მოკლე, საშუალო თუ გრძელვადიან პერსპექტივაში შეფასებისას. გენდერულ

განსხვავებებზე მორგებული კონფლიქტის ანალიზი არა ერთჯერადი, არამედ

რეგულარული ხასიათის საქმიანობა უნდა იყოს, რის შედეგადაც შესაძლებელი გახდება

მნიშვნელოვანი შესწორებებისა და დამატებების შეტანა სამშვიდობო ინიციატივების

დაგეგმვასა და დიზაინში. ანალიზის დროს ქალთა ჯგუფების ინტერესების უბრალოდ

დაფიქსირება კი არ უნდა მოხდეს, არამედ ასევე უნდა შემუშავდეს ამ ინტერსების

300
გათვალისწინების სხვადასხვა კრეატიული სცენარი. თავად ანალიზის პროცესში

აუცილებლად უნდა იყონ ჩართული ქალები და სამოქალაქო საზოგადოება.

ქალთა თანამონაწილეობა ეხმარება კონფლიქტების პრევენციის, სამშვიდობო

შეთანხმებების იმპლემენტაციის და მშვიდობის შენარჩუნების საქმეს. ნდობის შენების

პროცესი არ შემოიფარგლება დაპირისპირებულ აქტორთა შორის მხოლოდ საერთო

ინტერესების პოვნითა და მათზე დაყრდნობით თანამშრომლობისა და ნდობის

ჩამოყალიბებით. ნდობის შენება წარმოადგენს კონფლიქტების პრევენციის,

სამშვიდობო შეთანხმებების განხორციელების თუ გრძელვადიანი მშვიდობის

უზრუნველყოფის მიმართულებით წარმოებული განგრძობითი საქმიანობის არსებით

შემადგენელ ნაწილს. ნდობის შენებისაკენ მიმართული ფორმალური ღონისძიებები,

როგორიცაა მაგ. შეთანხმებები ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ, მუდმივ მონიტორინგს

საჭიროებენ, იმისათვის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული კონფლიქტის ხელახალი

გამწვავება, უზრუნველყოფილ იყოს მხარეთა ქმედებების გამჭვირვალობა და მხარეთა

ანგარიშვალდებულება და საბოლოო ჯამში შენარჩუნებულ იქნეს ნდობა

დაპირისპირებულ მხარეებს შორის.

მოვიდა დრო იმისათვის, რომ ქალთა სრული, თანაბარი და გააზრებული

თანამონაწილეობა უზრუნველყოფილ იყოს მშვიდობის შენების პროცესის ყველა

დონეზე.

ქალთა სამშვიდობო ინიციატივები

„მშვიდობის დამყარების საუკეთესო გზა საერთო აქტივობებზე, საერთო ცხოვრებაზე

ფოკუსირება. მშვიდობაზე საუბრისას, არავინ იტყვის, რომ უნდა ომი. მთავარია ვინ რას

აკეთებს მშვიდობისათვის.“ (ნანი ჭანიშვილი)

301
ამ მხრივ მნიშვნელოვანი როლი ენიჭებათ არასამთავრობო ორგანიზაციებს.

შესამჩნევია ქალთა ბოლოდროინდელი სამშვიდობო ინიციატივების წარმატებული

შემთხვევები არასამათავრობო მოღვაწეთა და სამოქალაქო ორგანიზაციების,

განსაკუთრებით კი იმ ქალთა ორგანიზაციების მონაწილეობასას კონფლიქტების

შესახებ მოლაპარაკებისა და შეთანხმების პროცესებში, როგორც წინაკონფლიქტურ, ისე

პოსტ-კონფლიქტურ ეტაპებზე.

წინაკონფლიქტური სიტუაციები საჭიროებს გარკვეულ პრევენციულ ზომებს,

როგორიცაა წინასწარი გამაფრთხილებელი სისტემები, პრევენციული დიპლომატია,

მშვიდობისათვის განათლება. გენდერზე დაფუძნებული ისეთი ინდიკატორების

გამოყენება, როგორიცაა ქალთა უფლებების ხშირი დარღვევა გარკვეულ

საზოგადოებაში გარკვეული დროის განმავლობაში, მხოლოდ ეფექტურ წინა

გამაფრთხილებელ სისტემას კი არა უზრუნვლყოფს, არამედ წინ წამოსწევს ქალებს,

როგორც მშვიდობის აგენტებს. გაეროს მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, რომელიც

შეეხებოდა სამხრეთ აფრიკაში სამშვიდობო პროცესებში ქალების როლის

დაწინაურებას, აჩვენა, რომ ქალები პრევენციულ დიპლომატიაში მოქმედებდნენ,

როგორც აქტიური წევრები, რადგან ისინი მოქმედებაზე ორიენტირებულები არიან და

წინ სწევენ დიალოგს; ასევე მათ წარმატებით შეუძლიათ მუშაობა სახიფათო და

იზოლირებულ ადგილებში.

მშვიდობის დამყარებისათვის წარმატებული საერთაშორისო ძალისხმევის

ბოლოდროინდელი მაგალითია ქალთა მშვიდობისათვის შუამდგომლობა, რომელიც

ითხოვს, რომ ეროვნული სამხედრო შემოსავლების 5% მოხმარდეს ჯანმრთელობას,

განათლებას და დასაქმების პროგრამებს. 1997 წლის 24 ოქტომბერს შუამდგომლობა

შეთავაზებულ იქნა გაერთიანებული გენერალური ასამბლეის პრეზიდენტისთვის.

დაახლოებით ასი ქვეყანის დაახლოებით ათასი ქალი, აწერრდა ხელს შუამდგომლობას

და მათ 150 ორგანიზაცია ერთობლივად უწევდა დახმარებას. ორგანიზაცია ქალები

302
ქალთა უფლებებისათვის (WWHP) დაეხმარა შუამდგომლობას თურქეთში, სადაც მის

მიმართ გამოვლენილი იქნა უმაღლესი ყურადღება.

ქალები ქალთა უფლებებისათვის (WWHP) და ქალთა დამოუკიდებელი

არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე

აქტიურად იცავდა ქალთა უფლებებს, თურქეთში მისი დაარსებიდან (1993), თავის

მანდატს ამყარებს დემოკრატიზაციის პროცესის უფრო ფართე კონტექსტის და

არაძალადობითი კულტურის შექმნის ფარგლებში.

ამერიკაში 11 სექტემბრის ცნობილი მოვლენების შემდგომ WWHP-მ წამოიწყო

ინიციატივა ქალები იწყებენ მოქმედებას რეალური უსაფრთხოებისათვის. მოქმედების

გეგმები, რომელიც მიღებულ იქნა ორგანიზაციის ეროვნულ კონფერენციაზე, რომელიც

2001 წელს ჩატარდა გაშინგტონში, დამყარებულია 5 პრინციპზე, რომელსაც 5 R

ეწოდება: 1. თავშეკავება (Restraint), 2. პასუხისმგებლბა (Responsibility), 3. რესურსები

რეალური უსაფრთხოებისათვის (Ressources for real security), 4. სხვებისადმი პატივისცემა

(Respect for others), 5. რისკის შემცირება (Reduction of risks).

ეს დინამიური კამპანია მოიცავს დისკუსიების წარმართვას, სამოქმედო იდეების

ჩამოყალიბებას, საინფორმაციო კავშირის დამყარებას და სხვა. მოძრაობა - ქალები

იწყებენ მოქმედებას რეალური უსაფრთხოებისათვის - იძლევა საშუალებას, რომ

ქალები დაუკავშირდნენ თანამოაზრეებს სხვა ქვეყნებში, რათა იბრძოლონ რეალური

ეროვნული და გლობალური უსაფრთხოებისთვის, მაშინ როდესაც მათი აქტიურობა

უკიდურესად საჭიროა.

WWHP - ის კამპანიას აქვს მოქმედების 4 არე:

1. მედიის ჩართვა

303
• ჩვენ გავავრცელებთ გაზეთებს გამომცემლებისდმი მიწერილ წერილებთან

ერთად. WWHP - ის ვებგვერდი უწყვეტად შემოგთავაზებთ თქვენთვის სასარგებლო

წერილებს; შემოგთავაზებთ თქვენთვის სასარგებლო წერილებს;

• ჩვენ შევხედებით გაზეთების სარედაქციო გამგეობებს;

• ინფორმაციის გავრცელების მიზნით ჩვენ გამოვიყენებთ რადიოსა და

ტელევიზიას, ქალთა აზრს გავაჟღერებთ ტელევიზიასა და რადიოში;

• ჩვენ გავუშვებთ სოციალურ რეკლამებს ადგილორივ გაზეთებში.

2. ავიმაღლებთ ხმას

• ჩვენ მოვაწყობთ სემინარებს, რათა დავეხმაროთ ქალებს გაიგონ ფედერალური

ბიუჯეტის მონაცემები და ეფექტურად გამოიყენონ ეს ინფორმაცია;

• ჩვენ გავხსნით და განვავითარებთ WAND/WILL/WAND მოსაუბრეთა ბიუროს;

ქალებს ჩაუტარდებათ ტრენინგი, რათა ისაუბრონ ბიუჯეეტის პრიორიტეტებზე 11

სექტემბრამდე და 11 სექტემბრის შემდეგ;

• შევაგროვებთ ინფორმაციას და მივმართავთ ეროვნულ და საერთაშორისო

ექსპერტებს, რომელთაც შეეძლებათ მოსახლეობასთან საუბარი.

3. მოვაწყობთ მაღალი დონის ბრიფინგებს და შეხეედრებს:

• ჩვენ შევხედებით კონგრესის წევრებს, კანდიდატებს და ოფიციალური პირებს.

• ჩვენ ვიმუშავებთ კანონმდებლობასთან, რათა გავარკვიოთ ქვეყნის

უსაფრთხოების რეალური ღირებულება ფედერალურ და შტატის ბიუჯტებში.

304
4. ექსპერტების / კროორდინირების უზრუნველყოფა

• ჩვენ მოგაწვდით მასალებს, რათა გამოიყენოთ ადგილობრივი პრესისთვის,

საზოგადოებრივი ბრიფინგებისთვის, „შინაური საუბრებისათვის“ და საბიბლიოთეკო

ჯგუფებისათვის სხვადასხვა ქვეყნებში.

მშვიდობისაკენ მიმართული პროცესი ხშირად ორ პარალელურ ბილიკს მიჰყვება. ერთი

მოიცავს სამშვიდობო მოლაპარაკებებს, რომელსაც აწყობენ პოლიტიკური ლიდერები

და რომელსაც სამშვიდობო შეთანხმების მისაღწევად გარე მხარეები უწევენ მედიაციას.

მეორე, მოიცავს ფართე დიაპაზონის არაფორმალურ მოქმედებებს, რომელიც

ჩვეულებრივ ეწყობა მოხალისე ჩვეულებრივი ხალხის ძლიერი ჰეტეროგენული

(არაერთგვაროვანი) ჯგუფებისგან. მიმართულება ცდილობს მშვიდობის დამყარებაში

ყურადღება მიაქციოს გარკვეულ საკითხებს და ამდენად გავლენა იქონიოს ფორმალურ

პროცესებზე.

დაპირისპირებული მხარეების წარმომადგენლებს შორის ფორმალური სამშვიდობო

მოლაპარაკებები წარმოადგენს მნიშვნელოვან ელემენტს პოლიტიკური ხელახლა

შენების პროცესში, რადგან ისინი მუშაობენ, რომ განსაზღვრონ ბაზისური ძალოვანი

ურთიერთობები და ხშირად იძლევიან პრიორიტეტებს ომისშემდგომი დაუყონებლივი

პოლიტიკური აქტივობისათვის. რამდენადაც ქალ მოქალაქეებს კაცი კოლეგებისაგან

განსხვავებული მოთხოვნილებები და პრიორიტეტები აქვთ, ისინი დაინტერესებულნი

უნდა იყვნენ ისეთ მოლაპარაკებებში მონაწილეობით, სადაც შესაბამისი ყურადღება

დაეთმობა მათ შეხედულებებს. თუმცა, როგორც, ფორმალური სამშვიდობო

მოლაპარაკების დამკვირვებელთა უმეტესობა მიუთითებს, მოლაპარაკებები უფრო

მეტად „მამაკაცურია“, ძლიერ აქტიური და ქალები ჩვეულებრივ

305
არადამაკმაყოფილებლად არიან წარმოდგენილნი საერთაშორისო დამკვირვებლებში,

როგორც დაპირისპირებული მხარეების წარმომადგენელ ჯგუფებში, ასევე სხვა

ნებისმიერ ინსტიტუტებში, რომლებიც მოლაპარაკების მაგიდასთან არიან მოწვეულნი.

ისრაელში სამშვიდობო მოლაპარაკებაზე კომენტარის გაკეთებისას ისრაელის პრემიერ

- მინისტრი არიელ შარონი წერდა; „ყველაზე ძირითად პრობლემებს შორის მე

მივუთითებ იმაზე, რომ ქალები გამორიცხულნი იქნენ მოლაპარაკების მაგიდიდან და რა

ირონიაა, რომ მაღალი რანგის ეს გენერლები, რომლებმაც თავიანთი ცხოვრების დიდი

ნაწილი გაატარეს ომების წარმოებაში, ახლა გახდნენ მხურვალე მომხრენი მშვიდობის

დამცველების, მაშინ როცა ქალების პერსპექტივა და გამოცდილება სამშვიდობო

მოქმედებებში გვერდზე გადადებული აღმოჩნდა“.

სხვადასხვა საბრძოლო ზონებიდან მიღებული ქალთა გამოცდილების შეჯამებით,

ორგანიზაცია: იარაღი ბრძოლისა და დაცვისათვის (“Arms to fight, Arms for protect)

გამომცემლები აღნიშნავენ, რომ

„ბევრი ქალი აღიქვამდა კონფლიქტს, როგორც აბსოლუტურად მათ კონტროლს მიღმა,

მათთვის მიუღწეველ დონეზე არსებულ ძალაუფლებისთვის ბრძოლას; მაგრამ მათ

გააცნობიერეს ზეგავლენა, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს ყველა ინდივიდის

მიერ რომ კონფლიქტის შემდეგ ხელახლა აშენდეს საზოგადოება. როდესაც ქალები არ

იდენტიფიცირდებიან ომის მიზნებთან ან გრძნობენ ზიზღს ომის მექანიზმის მიმართ, ეს

აშკარად ირაციონალურია და ადვილად ჩრდილავს მათ უნარებს“.

ქალთა ორგანიზაციები უკვე მრავლად აღმოცენდა კონფლიქტების განმავლობაში და

ბევრს ჰქონდა განზრახვა რომ ჩაბმულიყვნენ სამშვიდობო პროცესებსა და მომავალი

საზოგადოების ჩამოყალიბებაში. კროს-კულტურული კომიტეტი წარმოიშვა მასების

ორგანიზაციებისგან, რათა ასეთ საკითხებზე მსჯელობისას წარმოადგინოს ქალთა

306
ინსტიტუტები. საკითხებს შორის ყველაზე მეტად ხაზგასმული იყო საკითხები

სამოქალაქო ძალაუფლებისა და დემოლრატიული საზოგადოების დამყარების შესახებ.

როდესაც ქალებს ფოკუსი გადააქვთ მშვიდობის დამყარების არაფორმალურ

აქტივობებზე, ხშირად ძალიან განსხვავებულ სურათს ვიღებთ პიკის მდგომარეობაში

მყოფ საშინელებასა და არასტაბილურობაზე. აქ ქალები საზოგადოების ყველაზე

„ცხელ“ მონაწილეებს შორის არიან, რომლებიც ფართი დიაპაზონის მოძრაობაში

მონაწილეობენ.

მაინც, როგორც ფერრი მიუთითებს, ამ აქტივობების ღირებულება ყოველთვის არაა

სრულად გაცნობიერებული. ერთ-ერთი პრობლემა ქალების პოლიტიკური აქტივობისა

არის ის, რომ ტერმინი პოლიტიკა ძირითადად კაცების მიერ განისაზღვრება. ქალების

აქტიურობას საზოგადოებაში ან ეკლესიურ ჯგუფებში ედება იარლიყი როგორც

„მოხალისეობა - ნებაყოფლობა“, „მოწყალება“, ან „სოციალური”, იმისდა მიუხედავად,

რომ მათ პოლიტიკური ზეგავლენა აქვთ.

ქალების მშვიდობის შენებაში მონაწილეობის მიღებაზე მსჯელობისას რეკომენდაციები

ძირითადად კეთდება მათ აღმზრდელობით და მზრუნველობით როლებზე, რომლებიც

უნდა წარმოადგენდეს მათ სამშვიდობო აქტივობებს, მაგრამ ბუნებრივად მიუთითებენ

საშინაო როლებს (როგორც ცოლების და დედების); თუმცა შიდა ომების ისტორია

გვაწვდის საბუთებს ქალების, როგორც მებრძოლების აქტივობაზე. ანგოლაში, ელ

სალვადორში, ერითრეაში, კენიაში, ლიბანში, ლიბიაში, ნიკარაგუაში, შრი-ლანკაში,

უგანდაში, ვიეტნამში ყველგან იყვნენე ქალები ჩართულნი ბრძოლებში, ზოგ

შემთხვევაში მათ მაღალი პოზიციებიც ეკავათ (კანოგო, 1987; Bennet et al. 1995).

რუანდაში ქალებმა შოკში ჩააგდეს სამყარო გენოციდის აქტიური მხარდაჭერით და

მონაწილეობით; სხვა კონფლიქტებში ქალები ასრულებდნენ მობილიზატორების

როლებს და ჯარისკაცებს ეხმარებოდნენ საკვებით, უწევდნენ პირველად სამედიცინო

307
დახმარებას და სხვა. როგორც ფერრი მიუთითებს „ომების უმეტესობა მიმდინარეობდა

ქალთა დამთმობლობითა და მხარდაჭერით”.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შემხვედრი მაგალითია სომალი, სადაც მოგადიშუში

მონაწილეები სომალელმა ქალებმა მოიწვიეს,ს შეხვედრას რეკომენდაცია გაუწიეს

ეთიოპიის პრეზიდენტმა, შვედეთის სიცოცხლისა და მშვიდობის ინსტიტუტმა, აქ ქალები

კონფლიქტის ძირითადი ფასილიტატორები იყვნენ. ქალები ასევე მონაწილეობდნენ

მოგვიანებით ფასილიტატორებად სამშვიდობო კონფერენციაში სომალსა და

ეთიოპიაში, მაგრამ მათი მონაწილეობა შეზღუდეს დამკვირვებლებმა, რომლებმაც არ

მისცეს მათ უფლება პირდაპირ მოეხდინათ გავლენა დებატების მიმდინარეობაზე. ერთი

რამ ცხადია, რომ სომალური კულტურა ხშირად არ აძლევს ქალებს უფლებას

მონაწილეობა მიიღონ გადაწყვეტილებების მიღებაში. გააცნობიერეს რა პირდაპირი

კავშირი ბავშვის სოციალიზაციასა და ადამიანთა პასუხისმგებლობას შორის –

გამოიწვიონ კონფლიქტები, სომალელმა ქალებმა მოგადიშუში დაარსეს

არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც სხვა ინიციატივებს შორის ორგანიზაციას

უკეთებენ ქალთა განათლებას. პროგრამაში ქალები უპირველესად აცნობიერებენ იმ

კულტურულ ნორმებსა და ღირებულებებს, რომლებსაც ყოველდღიურ ურთიერთობაში

გადასცემენ ბავშვებს ასევე იმას, თუ როგორ შეიძლება ამან მოახდინონ გავლენა

დისკრიმინაციასა და ძალადობრივ ქცევაზე. ისინი სწავლობენ სოციალიზაციის

ალტერნატიულ ფორმებს, სოციალურ სამართალს და დაძაბულობის ან კონფლიქტის

გადაჭრის არაძალადობრივ საშუალებებს. სომალელი ქალები მნიშვნელოვან როლს

ასრულებენ გარკვეული მტრული დამოკიდებულებების განტვირთვაში.

ის, რომ ქალები აცნობიერებენ კავშირს საშინაო და საზოგადო სფეროებს შორის ან

„სახლის ფრონტსა” და „ომის ფრონტს” შორის, აღნიშნულ იქნა კონფლიქტსა და

გენდერზე მომუშავე არაერთი სპეციალისტის მიერ. ეს შინაგანი კავშირი შესაძლოა არა

308
მხოლოდ აძლიერებს სტრესს, არამედ შეიძლება ეს ასევე წარმატებით და აქტიურად

იქნეს გამოყენებული ქალების მხრიდან მშვიდობისა და ტრანსფორმაციის მიღწევაში.

„სულ უფრო და უფრო მეტად აცნობიერებენ ქალები, რომ საზოგადოების შეცვლა უნდა

დაიწყოს ოჯახიდან და ხალხიდან; ქალების უნარი შეეცილონ კაცებს თავიანთ ოჯახებში,

თუნდაც საზოგადოებაში ან პოლიტიკურ მოძრაობაში, იქნება გასაღები სამყაროს

გარდაქმნისათვის”. (Enloe, quoted in Ferris, 1993:47).

აცნობიერებს რა ქალების როლს მშვიდობის დამყარებაში, გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციის მოხსენება ასკვნის რომ ქალები თავიანთ ოჯახებში, ასევე

საზოგადოებაში, ხშირად გაუცნობიერებელადაც კი მშვიდობის პედაგოგების

მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ.

მოსაზრებას, რომ მშვიდობა უნდა ავიდეს ოჯახისა და ხალხის დონეზე, ბევრი ქალითა

სამშვიდობო ორგანიზაცია იზიარებს, რომლებიც შემოქმედებითად იყენებენ თავიანთ

არსებით პოზიციებს და ექსტენსიურ სოციალურ ქსელს რათა მოახდინონ ზეწოლა

ქმრებსა და სხვა მამაკაცებზე ომის შეწყვეტისა და კონფლიქტების მშვიდობიანად,

პოლიტიკურად გადაჭრის მიზნით. ფაქტი, რომ ქალებს ბევრ შემთხვევაში აქვთ

ლოიალური დამოკიდებულება განსხვავებული ჯგუფებისადმი, რომელიც არის შედეგი

ლოკალური საქორწინო მოდელებისა (შერეული ქორწინებები), ზრდის მათ უნარს

შეახვედრონ და ერთად მოიყვანონ დაპირისპირებული მხარეები. მაგალითად,

დადგინდა რომ სომალიში, ამის საფუძველზე ქალები მნიშვნელოვან როლს

ასრულებდნენ დაძაბულობის განტვირთვაში.

ასევე, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ მომზადებულ ანგარიშში ქალებსა და

სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე, მოცემულია, რომ ქალები ხშირ შემთხვევაში

მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაში,

მაგალითად, თუნდაც დემონსტრაციების ორგანიზებით. სომალილენდის მაგალითზე

309
მოთხრობით უარმესი შენიშნავს, რომ ქალაქის ქალები ,,ორგანიზაციას უკეთებენ

სამშვიდობო დემონსტრაციებს, როდესაც არის საფრთხე ან ორ მხარეს შორის მტრობის

აქტიური გამოვლინება”. მსგავსად, პოვერ სტივენსი ხაზზს უსვამს ქალების აქტიურ

როლს; იგი აღნიშნავს, რომ სომალელმა ქალება მოაწყვეს სამშვიდობო დემონსტრაცია

ქალების საერთაშორისო დღეს 1995 წლის 8 მარტს; ისინი მღეროდნენ ასეთ

ლოზუნგებს: ,,სომალელ ქალებს მშვიდობა უნდათ და არა ომი”. ვიერისომის მიხედვით

ქალები ზოგჯერ ფიზიკურად ეკვეთებოდნენ შეიარაღებულ სამოქალაქო პირ

მამაკაცებს.

Ruta Pacifika de las Mujeres (რუტა პასიფიკა დელა მუხერეს)არის ქალთა ორგანიზაციების

კოალიცია, რომელიც მუშაობს კონფლიქტების გადასაჭრელად კოლუმბიაში.

კოლუმბიაში ძალადობა განსაკუთრებით უსამართლოა ქალების მიმართ, რომელიც

უკრძალავს და ხელს უშლის მათ სრულფასოვან მონაწილეობას სოციალურ,

კულტურულ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.

Ruta Pacifika de las Mujeres კონფლიქტის ამ ზონაში მოქმედებს, როგორც

მნიშვნელოვანი ეროვნული არბიტრი, იმ იმედით, რომ ქალთა ალტერნატიული გეგმები

მშვიდობასა და თანამშრომლობაზე მიაღწევს ეროვნული და საერთაშორისო

პოლიტიკის, ეკონომიკის და სოციალური პოლიტიკის შემქმნელთა ყურამდე. Ruta

Pacifika de las Mujeres შეიქმნა კოლუმბიაში უკიდურესი ძალადობის საპასუხოდ და

სოლიდარობის განმტკიცების და მშვიდობიანი ქვეყნის შექმნის მოთხოვნილების

საფუძველზე.

სამდღიანი დემონსტრაცია და სახალხო ფორუმები ჩატარდა 2001 წელს ქალაქ

კოლუმბიის ერთ-ერთ ყველაზე საშიშ რაიონში, რათა ადგილობრივი ქალებისათვის

გამოეცხადებინათ სოლიდარობა და შეიარაღებული კონფლიქტების მშვიდობიანი გზით

გადაჭრა შეეთავაზებინათ. 2001 წლის თებერვლის ბოლოს ქალაქში კვლავ იჩინა თავი

ძალადობამ, რომლის დროსაც შეიარაღებული მამაკაცები დაემუქრნენ ქალთა ჯგუფებს

310
და ადამიანთა უფლებების დამცველებს; ისინი აიძულებდნენ დემონსტრანტებს, რომ

დაეტოვებინათ მიტინგი. Ruta Pacifika de las Mujeres უმალ იქ გამოცხადდა.

ჯგუფი ორგანიზებას უკეთებს ქალთა ფორუმებს, ადგილობრივ და საერთაშორისო

კონფერენციებს, სატრეინინგო სესიებს გლეხებთან ან და პროფესიონალ ქალებთან,

რათა შექმნან თანამშრომლობითი სტრატეგიები ქალაქებსა და მის გარეთ ომისა და

მშვიდობის დროს. გარანტიისთვის, რომ ქალთა ხმები მოისმინება და მხედველობაში

მიიღება, როგორც კოლუმბიაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ, იგი ავრცელებს

ინფორმაციას ქალთა უფლებების დარღვევის და დაცვის შესახებ მთავრობაში, მედიასა

და საერთაშორისო აზოგადოებაში.

ორგანიზაციის პირველი საზოგადო აქტიურობა 1996 წლის 25 ნოემბერს დაფიქსირდა.

როდესაც 2000 ქალი მარშით გაეშურა ურაბასაკენ, რათა აღენიშნათ ქალთა ძალადობის

საწინააღმდეგო საერთაშორისო დღე.

გაერთიანებულმა ერებმა ქალთა ორგანიზაციების კოალიცია, რომელიც კოლუმბიაში

კონფლიქტების წინააღმდეგ იბრძვის ქალებისთვის ათასწლეულის მშვიდობის პრიზი

(Millenium Peace Prize for Women) პირველ გამარჯვებულად აღიარა.

9 მარტის განაცხადში გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ Ruta Pacifika de las Mujeres

შეარჩია გამარჯვებულად, რომელიც აღიარებს ქალთა წვლილს ომის პრევენციასა და

მშვიდობის შენებაში. გაეროს განცხადებით კოლუმბიის ჯგუფი მოქმედებს როგორც

„მნიშვნელოვანი ეროვნული არბიტრი” კოლუმბიაში მიმდინარე კონფლიქტში.

გაერთიანებული ერები აღნიშნავს, რომ კოლუმბიური ჯგუფი საუკეთესოა ძალადობის

საწინააღმდეგო მსვლელობების ორგანიზებაში, რომელის მთელს ქვეყანაში

ვრცელდება. ასობით და ზოგჯერ ათასობით ქალი მარშით მიემართება ქვეყნის ყველაზე

დაძაბული რეგიონებისკენ, რათა ხალხის სამშვიდობო მობილიზაცია მოახდინოს.

311
ასევე შთამბეჭდავია ბეტ შალომის, მშვიდობის და სოციალური სამართლიანობის

ფემინისტური ცენტრის და მათი პალესტინელი კოლეგების საქმიანობა. ქალთა

სამშვიდობო მოძრაობების, პედაგოგთა და საზოგადოების ლიდერთა გაერთიანებით

ისინი ცდილობენ პალესტინასა და ისრაელში ერთად შექმნან მშვიდობისა და

სოციალური სამართლიანობის კულტურა. 1997 წელს მათ ორგანიზება გაუკეთეს

ძალიან წარმატებულ დემონსტრაციას, სადაც 5000 ისრაელელი და პალესტინელი

მოიყვანეს გასაერთიანებლად, რათა ყველას გასაგონად ხმამაღლა ეთქვათ, რომ

ისრაელის გაერთიანების დრო მოვიდა.

პალესტინელთა დელეგაცია მოიცავდა რამდენიმე ქალ წევრს, მათ შორის იყო

დელეგატი, დოცენტი ჰანან მიხაილ-ასროვი. შარონის მიხედვით, ქალთა აქტიურობა

შედეგი იყო ქალთა საერთო პოლიტიკური მობილიზების, მათი იმ პროცესებში ჩართვის

მოთხოვნით, რომელიც მომავალი სოციალური და პოლიტიკური ინსტიტუტების

სტრუქტურას განსაზღვრავს.

აცნობიერებს რა ომის ძლიერ დესტრუქციულ ბუნებას, რუსეთში ჯარისკაცების დედების

ორგანიზაცია დემონსტრაციებს ატარებს ქუჩებში, ლობირებს სახელმწიფო

ინსტიტუტების ოფიციალურ პირებს შორის და სხვა მშვიდობიან საშუალებებს იყენებს,

რათა მანამ დააბრუნოს ახალგაზრდები რუსეთის ჯარიდან, სანამ ისინი ჯარის

ძალმომრეობით კულტურაში მოახდენენ სოციალიზაციას. 1930 წლის განმავლობაში

Greenham common-ის ქალებმა შთააგონეს მთელი მსოფლიო დაეწყოთ ბირთვული

ბაზებისა და იარაღის საწინააღმდეგო მოძრაობა. მათ მშვიდობისათვის ისევე დატოვეს

სახლები, როგორც საუკუნეების განმავლობაში კაცები ტოვებდნენ ომში

საბრძოლველად. 1990 წ ქალებმა გააგრძელეს ომის საწინააღმდეგო მოქმედება;

მაგალითად მაკედონიაში დედებმა უკან წაიყვანეს სერბიის არმიიდან შვილები. რუსეთის

ჯარისკაცების დედების კომიტეტემა იგივე მაგალითი გაიმეორა და ყველა ქალთა

ორგანიზაციას მსგავსი მაგალითი მისცა.

312
რუსეთში ჯარისკაცების დედების ორგანიზაცია 1989 წელს 300 სტუდენტის დედამ დაარსა,

როცა სტუდენტებს სამხედრო სამსახურისათვის სწავლა შეაწყვეტინეს. წევრების

წარმატებებს შორისაა: 180 000 სტუდენტის ნაადრევად დაბრუნება ჯარიდან სწავლის

დაწყების მიზნით; მათ მოახდინეს მნიშვნელოვანი ცვლილებები რუსი

ჯარისკაცებისათვის: როგორიცაა ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის დაზღვევის

გადასახადის ზრდა და სამოქალაქო სამსახურის უფლება.

დედები დაეხმარნენ დაახლოებით 7 000 დეზერტირს და მათ მშობლებს; რუსეთის ბევრ

ქალაქში ჩატარდა დემონსტრაცია საზოგადოების მილიტარიზაციის და ჯარში

ადამიანთა უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ.

1994 წლის ნოემბერში რუსეთის მთავრობასა და ჩეჩენ სეპარატისტებს შორის

კონფლიქტის დაწყების შემდეგ სულ მცირე 40 000 მოქალაქე და 10 000 რუსი ჯარისკაცი

იქნა მოკლული. ამას ემატება სხვა მრავალი ზარალი, სახლების განადგურება და

ოჯახების დანგრევა.

ფართო მასშტაბის სამზედრო ჩარევის დაწყებამდე და შემდეგაც ქალთა

ორგანიზაციებმა შესთვაზეს ჩეჩნეთის პრობლემის პოლიტიკური გადაჭრის გეგმა და

რუსეთის ფედერალური ავტორიტეტებისაგან საომარი მოქმედების შეჩერება

მოითხოვეს. მათ განმეორებით მოითხოვეს, რომ ჩეჩნეთის ომი არის გამოუცხადებელი

და უკანონო, რომელიც მიმართული იყო არა მხოლოდ ჩეჩენთა წინააღმდეგ, არამედ

რუსეთში დემოკრატიის წინააღმდეგ.

კომიტეტმა ორგანიზება გაუკეთა იმას, რომ მათთან 1994 წლის დეკემბრის შემდეგ ბევრი

ჯარისკაცის დედა მოსულიყო რათა შვილების დასაბრუნებლად ჩეჩნეთში ჩასულიყვნენ.

პირველი ჯგუფი 1990 წლის იანვარში ჩავიდა გროზნოში ჩეჩენთა მხარის მიერ

გატაცებული შვილების დასაბრუნებლად. ორგანიზაციის წარმომადგენლები

313
დაახლოებით 2 თვეს დარჩნენ საბრძოლო მოქმედებების ცენტრში და ჩეჩნების

დახმარებით დაახლოებით 100 ჯარისკაცი დააბრუნეს სახლებში.

რუსეთის სამხედრო პირების აქტიური წინააღმდეგობის მიუხედავად, დედების მარში

თანაგრძნობის გამოსახატად დაიწყო 1995 წლის 8 მარტს ქალთა საერთაშორისო დღეს,

ჩეჩნეთს თვის ბოლოს მიაღწიეს, სადაც პროცესიამ მხარდაჭერა ჰპოვა ომით

დაზარალებულ ქალაქებსა და სოფლებში.

მსოფლიოში მრავალი ქალთა ორგანიზაცია მუშაობს, რომლებსაც თავიანთი აქტიური

საქმიანობით მნიშვნელოვანი როლი შეაქვთ მშვიდობის მშენებლობაში.

გვატემალაში, გვატემალის ქვრივთა ეროვნული კოორდინაციის წევრებმა

(CONAVIGUA) მოაწყვეს აქცია ახალგაზრდების ომში გაწვევის წინააღმდეგ, არა

მხოლოდ იმისათვის, რომ ისინი სამხედრო კულტურაში სოციალიზაციისგან დაეცვათ,

არამედ იმიტომაც, რომ დედები შვილებზე ეკონომიურად არიან დამოკიდებულები (in

Brief, True 1996, Marcus, 1996 c)

გვატემალელი ქალები მოითხოვდნენ სამართლის კომისიის (Truth Commission) შექმნას

და მილიტარიზმის დასრულებას.

ქალთა სამშვიდობო ცენტრი ბურუნდში მუშაობს ეთნიკური კონფლიქტების

შესასუსტებლად და შერიგების ხელშესაწყობად. შედეგები ძალიან დამაიმედებელია.

ყოველ კვირას დაახლოებით 200 ქალი მიდის ცენტრში. ეს იმ იშვიათ ადგილთაგანია,

სადაც უტუ და თუტსი ეთნიკური ჯგუფების ქალებს თავისუფლად შეუძლიათ შეხვედრა;

ბურუნდის ქალები კი ცენტრის შეხვედრების დასწრების გარდა მას როგორც შეხვედრის

ადგილსაც იყენებენ.

მოზამბიკში ქალებმა მოაწყვეს დემონსტრაცია, რომელიც აპროტესტებდა მთავრობის

მიერ ომის დამთავრების უუნარობას. ომისა და მშვიდობის საკითხები აშკარად

დაუკავშირდა განვითარებასა და ხალხის სასიცოცხლო საშუალებებზე ომის

314
ზეგავლენას: დემონსტრანტები მიუთითებდნენ ქალთა დაუცველობასა და სამსახურების

ნაკლებობაზე.

ბირმიდან, სიერა ლეონედან, შრილანკიდან და ომის „მსხვერპლი“ სხვა ადგილებიდან

მონაცემები იგივეს ადასტურებენ, რაც გვახსენებს თუ რამდენად ღირებულია მშვიდობა

ქალებისათვის.

ქალთა მობილიზაციის სხვა შემთხვევები მომდინარეობს ყოფილ იუგოსლავიაში

შაოსანთა მოძრაობის ადგილობრივი ოფისებიდან, რომლებიც მუდმივად

ეწინააღმდეგებოდნენ ომს. თავდაპირველად ორგანიზაცია იყო დიდი და ეთნიკურად

შერეული ჯგუფი, მაგრამ როდესაც ინტერ-ეთნიკური კოოპერაცია ნაციონალისტების

ქადაგებას ემსხვერპლა, იგი ცალკეულ ჯგუფებად დაიყო.

ქალის ჯანმრთელობაზე, უსაფრთხოებაზე და უფლებებზე ომის ტრაგიკული გავლენის

ფოკუსირების მეშვეობით, ასოციაცია „დედები მშვიდობისათვის“ ადრინდელ

იუგოსლავიაში წარმატებით ახერხებდა ათასობით ახალგაზრდის დემობილიზაციას და

ხალხის გათვითცნობიერებას ადამიანთა უფლებების შესახებ. ჯგუფმა, რომელსაც

ეწოდებოდა „შაოსანი ქალები - ბელგრადი“ და ქალთა სამშვიდობო ქსელმა, რომელიც

მოიცავდა აქტივისტ ქალებს ყოფილ იუგოსლავიის ყოველი ეთნიკური კონფლიქტის

კუთხიდან, დაუღალავად შეაგროვა ხმები მილიტარიზმის და ნაციონალიზმის

დესტრუქციული შედეგების საწინააღმდეგოდ. ამისათვის ისინი ყოველკვირეულ

მდუმარე აქციებს აწყობდნენ. მათ ასევე ეხმარებოდნენ ემიგრანტები საემიგრაციო

ბანაკებიდან.

2001 წლის 2 ივნისს მოძრაობა შაოსანი ქალები - ქალების საეთაშორისო ქსელი ომისა

და მილიტარიზმის წინააღმდეგ (ქალები შავებში) ნობელის სამშვიდობო პრემიის

ნომინაციაზე წარსდგა.

315
11 სექტემბრის საშინელი თავდასხმის შემდეგ ნიუ-იორკსა და ვაშინგტონზე, ქალთა

ორგანიზაციებმა დაუყოვნებლივ მიმართეს ყველას, ვისაც ჰქონდა პასუხისმგებლობა და

ძალაუფლება ეროვნულ მთავრობასა და საერთაშორისო ინსტიტუტებში, რომ

უკუეგდოთ ომი. ისინი აცხადებდნენ:

„ჩვენ ვგლოვობთ დაღუპულებს და ღრმა მწუხარებას ვუცხადებთ დაშავებულებსა და

მსხვერპლებს. ისინი, ვინც ეს ძალადობა ჩაიდინა უნდა გადაეცნენ მართლმსაჯულებას

საერთაშორისო კანონის თანახმად. აშშ და მისი მოკავშირეების ომი ბევრი უდანაშაულო

ადამიანის დაღუპვას გამოიწვევს. ასევე გამოიწვევს მთავრობის, საზოგადოების

დესტაბილიზაციას და მისი ხანგრძლივი ზეგავლენა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანასა

და რეგიონებს შორის უბედურების მომტანი იქნება. ტერორიზმზე ამ საშუალებებით

გამარჯვება არ შეიძლება. ჩვენ გვიწევს კითხვის დასმა, თუ რატომ განიცდიან შერეულ

გრძნობებს მსოფლიოს ხალხები ამერიკელთა ტანჯვის საპასუხოდ. რადგან ამდენი

განიცდის გაჭირვებას და შიმშილს, ექსპლუატაციასა და უსამართლობას და რადგან

ზეძალის მქონე სახელმწიფოთა პოლიტიკა აღიქმება, როგორც ამისთვის ხელშემწყობი,

ჭეშმარიტი სასოწარკვეთილება ზოგჯერ უგუნურობასა და თავზეხელაღებულობაში

გადადის და იქმნება ცხელი ტერორიზმი.

ჩვენ ვურჩევთ პოლიტიკურ და სამხედრო ავტორიტეტებს, როგორც ეროვნულს, ასევე

საერთაშორისოს უკუაგდონ ომის სტრატეგიები და ერთიანი ძალებით იმოქმედონ

აზრთა გაერთიანებისა და მხოლოდ თანასწორი გლობალური საზოგადოებისათვის.

ამის გარეშე ვერასოდეს ვერ იქნება მშვიდობა“.

ამ მოწოდებას ხელს აწერდა 14 ქალთა ორგანიზაციის წარმომადგენლები მსოფლიოს

სხვადასხვა მხრიდან.

ნიუ-იორკის შაოსანმა ქალებმა მდუმარე აქციით მთელს მსოფლიოში გამოხატეს

პროტესტი ომისა და ძალადობის, როგორც ომის იარაღის წინააღმდეგ, ეთნიკური

316
წმენდის და ადამიანთა უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ. ისინი აცხადებენ: „ჩვენ

მდუმარენი ვართ, რადგან არ არსებობს სიტყვები იმ ტრაგედიის გამოსახატავად,

რომელიც ომსა და სიძულვილს მოაქვს. ჩვენ არ გვსურს, რომ დავამატოთ განცხადებებს

კეთილხმოვანება, რომლებიც ნათქვამია საუკეთესო განზრახვებით, რადგან ისინი მაინც

შეიძლება ჩახშობილ იქნას ახლო-მახლო ჩამოვარდნილი ან აფეთქებული ბომბის

გამო. ჩვენი დუმილი ხილვადია, ჩვენ ვიწვევთ ქალებს დადგნენ ჩვენს გვერდით, რათა

გამოხატონ საკუთარი თავი და იმ ქალების სახეებიც, რომლებმაც განიცადეს ძალადობა,

წამება და მოკლულ იქნენ საკონცენტრაციო ბანაკებში. ქალები-რომლებიც

გაუჩინარდნენ, რომელთა სიყვარული გაქრა ან ჩაიკლა, რომელთა სახლებიც

განადგურდა. ჩვენ ვატარებთ შავებს ომის ყველა მსხვერპლის გლოვის სიმბოლოდ,

რათა გამოვხატოთ მწუხარება ხალხის, ბუნების, სიცოცხლის განადგურების გამო“.

შაოსანი ქალები არის საერთაშორისო სამშვიდობო ქსელი. „ქალები შავებში“

ორგანიზაცია კი არ არის, არამედ მობილიზების საშუალება და მოქმედების ფორმულაა;

შაოსანი ქალების აქცია დაიწყო 1988 წელს ისრაელში, იმ ქალების მიერ, რომლებიც

გამოხატავდნენ პროტესტს დასავლეთ ნაპირის და ღაზას სექტორის, ისრაელის მიერ

ოკუპაციის წინააღმდეგ. ორგანიზაცია შაოსანი ქალები განვითარდა იტალიაში,

ესპანეთში, აშშ-ში, ინგლისში, აზერბაიჯანში, იუგოსლავიაში, სადაც ქალები 1991 წლის

შემდეგ ყოველკვირეულ მდუმარე აქციას აწყობდნენ ბელგრადში, ომის და სერბეთის

პოლიტიკური რეჟიმის ნაციონალური აგრესიის წინააღმდეგ. 1993 წლის შემდეგ ნიუ-

იორკის შაოსანი ქალები სისტემატურ სოლიდარობას უცხადებდნენ ბელგრადელ

ქალებს.

მსოფლიო სხვა ქვეყნების გამოცდილების საფუძველზე, ფილიპინებზე სამშვიდობო

კოალიცია ნიუ ფილიპინას (New Filipinas) ასოციაციაში გაერთიანებულმა სოფლის

ქალებმა გამოიყენეს ჯანმრთელობა, როგორც მშვიდობის სტიმული, როდესაც ისინი

სთხოვდნენ დაპირისპირებულ მხარეებს დაედოთ იარაღი, სანამ რეგიონში

317
მიმდინარეობდა ბავშვების ვაქცინაცია. ჯანმრთელობის მშვიდობის მიღწევისთვის

გამოყენების სტრატეგია მიღებულ იქნა ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა ავღანეთი,

ლიბანი, სუდანი და უგანდა, მაგრამ მონაცემები არ გვაძლევს საშუალებას გავაკეთოთ

გენდერზე დაფუძნებული ქალთა მოძრაობის და როლების ანალიზი.

ინდოეთი და პაკისტანი 1921 წლიდან კამათობს ქაშმირის და ტამის-ს ველების შესახებ.

ამ დაძაბულობას აქვს საერთაშორისო რეზონანსი, რადგან ორივე ქვეყანას გააჩნია

ატომური შესაძლებლობები. ინდოეთში ქალთა აქტივობის ქსელი წლების მანძილზე

ეძიებდა ძალადობის შემცირების გზებს. ინდოეთში ქალებმა გამოაქვეყნეს 68 გვერდიანი

მონაცემები სახელწოდებით „ქალების მიერ მოპოვებული დამამტკიცებელი საბუთები

ქაშმირიდან: ველის სიმწვანე არის ხაკისფერი (საბრძოლო ფორმის ფერი)“. ისინი

წერენ:

„ჩვენ ქალთა ინიციატივა მოგმართავთ, რათა ყურადღება მიაქციოთ ჩვეულებრივი

ადამიანების, განსაკუთრებით კი ქალების მიერ მოწოდებულ დამამტკიცებელ საბუთებს,

ჩვენ ვიმედოვნებთ, რომ ავაგებთ ხიდებს ჩვენს ქაშმირთან. სოლიდარობას ვუცხადებთ

ტანჯვაში მყოფთ და მიგვაჩნია, რომ ინდოეთის მთავრობის მოქმედებები და პოლიტიკა

არ გამოხატავს ინდოელი ხალხის გრძნობებს.

შრი-ლანკაში ქალებმა დაიწყეს დაპირისპირებული მხარის ქალებთან გაერთიანება.

სუნილა აბაისკერა მოგვითხრობს თავიანთი გამოცდილების შესახებ:

„თქვენ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ იმ დედის უძნელესი მგომარეობა, რომლის შვილი

მოკლა პოლიტიკურმა ჯგუფმა, როცა ის ზის და უყურებს იმ ადამიანის ქვრივს, რომელიც

იმავე პოლიტიკური ჯგუფის წევრი იყო, შენი შვილი რომ იმსხვერპლა და რომელიც

თავის მხრივ უსაფრთხოების ძალებმა მოკლეს. ხანდახან დაპირისპირება

კატასტროფული იყო. ბრაზი და ტკივილი ძალიან დიდი, უეცარი და წარმოუდგენელი

ნებისმიერი ქალისთვის. ამ ქალებს მსგავსი გამოცდილება ჰქონდათ. ისინი იყვნენ

318
მარტონი, მარჩენალის გარეშე, ისინი იყვნენ სამართლიანობისგან უარყოფილნი, მათ

ყოველდღიური ცხოვრების პრობლემები აწუხებდათ, ისინი თემის მიერ გარიყული

იყვნენ. ჰყავდათ ტრავმირებული ბავშვები და ცხოვრობდნენ თავის მწუხარებასა და

სიბრაზეში. ამ ქალებმა ერთნაირი გაჭირვება გადაიტანეს. იყო მომენტები, როდესაც ჩვენ

შეცდომებს ვუშვებდით, მაგრამ ჩვენ ვისწავლეთ, როდის ჩავიქნიოთ ხელი და როდის

გავაგრძელოთ მცდელობები“.

სხვა პოლიტიკური მოძრაობა, რომელიც აშკარად დაიწყო გენდერული თანასწორობის

მქონე დემოკრატიული საზოგადოებისათვის ბრძოლიდან, იყო ერითრიის ხალხის

განთავისუფლების ფრონტი (EPLE); ერითრიერლთა დამოუკიდებლობისათვის

ბრძოლის მონაცემები ირწმუნებიან, რომ ქალები ასრულებდნენ მნიშვნელოვან როლს

ყველა დონეზე. მხოლოდ გენდერულ პრობლემებს კი არ მოიცავდა, არამედ

საინიციატივო უნარების ტრენინგს, საგანმანათლებლო მოქმედებებს, რომელიც

წარმოდგენილი იყო შესატყვისი ტექნოლოგიებით, ფართოდ დანერგილი პირველადი

სამედიცინო დახმარების პროგრამებს, ახალი საქორწინო და შრომის კანონების

შეთვისებას, რათა შესაძლებელი გამხდარიყო ტრადიციული გენდერული უთანხმოების

გადალახვა. ერითრიელი ქალების ეროვნული ერთიანობა დაარსდა 1979 წელს, რათა

ორგანიზება გაეწია ქალების მიმართვის მხარდასაჭერად და საბრძოლველად.

ორგანიზაცია ისევ არსებობს რესტრუქტურირებული ფორმით და ცდილობს შემოინახოს

ადრინდელი წარმატებები და განსაკუთრებით გააუმჯობესოს ქალთა ეკონომიკური

მდგომარეობა, მაგრამ როგორც ზოგი დამკვირვებელი აღნიშნავს, ეს შეიძლება არც

იყოს ადვილი; რადგანაც, როგორც ბევრ სხვა შემთხვევაში სოციალური ნორმები და

კულტურული ღირებულებები მოქმედებენ ქალთა თანასწორობის წინააღმდეგ. ასევე,

ბევრი განსხვავებული სოციალური ჯგუფი ეჯიბრება ახლა ერთმანეთს რესურსების

განაწილებაში და არის ტენდენცია, ნაკლებად დაუთმონ ადგილი ქალებს. ბევრი

დამკვირვებელი განიხილავს ქალებს, როგორც ეკონომიკურად სერიოზული რისკის

319
ქვეშ მყოფებს (Khingebiel et al 1995, Marcus, 1996b; Rentmelsters 1989, Selossie 1992, Wilso,

1991).

ომის იარაღი, რომელიც ეთიოპიამ ახლა გამოიყენა ერთნახევარი წლის კონფლიქტში,

არის ეთიოპიიდან ერითრეაში მოსახლეობის სისტემური დეპორტირება. დაახლოებით

66 000 ეთიოპიაში მცხოვრები ერითრიელი და ეთიოპიელი, რომლის წინაპარი

ერითრეელი იყო, საპყრობილეებიდან ავტობუსებში ჩასვეს და საზღვართან გადმოსხეს;

ავადმყოფები, ქალები და ბავშვები იძულებულები იყვნენ ფეხით გადაევლოთ

სახიფათო ველები და მგზავრობის დანარჩენ დროს ორ მძინარე არმიას შორის

მოქცეულიყვნენ. ამ საომარმა პოლიტიკამ განაცალკევა ოჯახები, ბევრი ბავშვი

მზრუნველის გარეშე დატოვა, რადგან ერთ-ერთი ან ორივე მშობელი დეპორტირებული

იქნა. მათ ქონება მთავრობამ ჩამოართვა, ასე რომ განდევნილებმა დაკარგეს სახლი,

სამსახურები, პენსიები და ყოველგვარი პირადი კუთვნილება და მათი დანაშაული

მხოლოდ ის იყო, რომ ისინი არიან ერითრიელები ან ეთიოპიელები ერითრიული

შთამომავლობით და მეტი არაფერი.

მთავრობასა და ორგანიზაციებს შორის მოლაპარაკების მიუხედავად მოსახლეობის

განდევნა დღესაც გრძელდება. ერთადერთ იმედად საერთაშორისო საზოგადოება

რჩება, რომელსაც შეუძლია დაარწმუნოს ეთიოპია ხელი მოაწეროს სამშვიდობო გეგმას,

რომელიც შემუშავებულია აშშ-ის მიერ.

ისმის კითხვა:

რა კეთდება იმის საგარანტიოთ, რომ ერითრიელმა ქალებმა მიიღონ მონაწილეობა

მოლაპარაკებებში?

ერითრიელ ქალებს აქვთ უნარი წარმატებით იმუშაონ მასების, უბრალო ხალხის

დონეზე; ქალთა მოქმედების გაზრდის მიზნით, აშშ-ის სხვადასხვა ქალთა ორგანიზაცია

აწყობს სემინარებს, რომლებიც მოიცავს ყველა ასაკის ქალს; როგორც

320
პროფესიონალებს, ასევე არაპროფესიონალებს. მიმდინარეობს თანამშრომლობა,

რომ ერითრიელმა ქალებმა მოახდინონ ორგანიზება სხვადასხვა მიზნების

შესასრულებლად, იქნება ეს განდევნილთათვის ფულადი დახმარება თუ თავიანთი

ქვეყნის ფინანასური მხარდაჭერა. სხვადასხვა ფორუმების ერთმანეთთან

დაკავშირებით, ისინი ინფორმირებულები არიან სხვადასხვა ამოცანების შესახებ;

მაგალითად, სემინარი, რომელიც მიზნად ისახავდა ქალი ლიდერების ტრენინგ

პროპაგანდასა და მიტინგის ჩატარებაში, გაიმართა ერითრეას დედაქალაქ ასმარაში.

მონაწილეებმა დაასკვნეს, რომ მთავრობას ჰქონდა კანონები და პოლიტიკა, რომელიც

სამართლიანია ქალებისთვის, მაგრამ საჭიროა დასაქმების ხელშეწყობა

ინდივიდუალურ დონეზე.

რა განსხვავებებს გამოიწვევს ქალების სამშვიდობო პროცესში ჩართვა?

ქალების მონაწილეობის გარეშე, ბევრი რამ ვერ გაკეთდებოდა ერითრეაში. ომის 30

წლის განმავლობაში ერითრეის განთავისუფლების ფრონტი თავისუფლებისათვის

მებრძოლთა 35% ქალი იყო, და დღესაც ერითრეაში ოთხიდან ერთი ჯარისკაცი

ფრონტის ხაზზე ქალია. ნაწილობრივ მათი როლების გამო, რომელიც 30 წ. ომში

ეკავათ, ამ ქალებს მეტი შესაძლებლობები აქვთ, ვიდრე სხვებს აფრიკაში. თუმცა, ჩვენ

ვხედავთ მეტად თანაბარ საზოგადოებას, ქალთა მონაწილეობა ხელისუფლების ყველა

დონეზე გადამწყვეტია ქალისთვის, რათა ჰქონდეს ძლიერი (მნიშვნელოვანი) ხმა

გადაწყვეტილების მიღებასა და სამშვიდობო პროცესებში. საჭიროა მეტი ქალი იყოს

ჩართული პოლიტიკაში და მთავრობის სხვა გამორჩეულ პოზიციებზე.

ძირითადი სტრატეგია, რომელსაც ქალები იყენებენ არის მშვიდობისათვის

პროპაგანდა.

ერითრეელი ქალები მონაწილეობენ საერთაშორისო დემონსტრაციებში ომის

დამთავრების მიზნით. ერითრეას დედაქალაქ ასმარაში ჩატარდა ყველა ასაკის

321
ადამიანთა დემონსტრაცია. 70 წლის ბებიები, შვილიშვილებთან ერთად აცხადებდნენ

სოლიდარობას. ქალებმა გამოიყენეს თავიანთი ერთიანობა, რათა კონფლიქტის მეორე

მხარეს მყოფი ხალხისთვის მიეწოდებინათ ხმა. ასე, რომ დემონსტრაციისას ქალებმა

მონაწილეობა მიიღეს ხმების მოგროვებაში, როგორც ეთიოპიიდან, ისე ერითრეადან და

გახდნენ მშვიდობის ხმები.

განსხვავებულ შემთხვევას წარმოადგენს უგანდაში ეროვნული წინააღმდეგობის ომი,

სადაც, ცხადია ქალები არ იყვნენ მიწვეულნი ან წახალისებულნი, რომ ომში მიეღოთ

მონაწილეობა. ნაცვლად ამისა, ერთ-ერთი დამკვირვებლის მიხედვით მნიშვნელოვანი

იყო ომის ძირითად საკითხთან დაკავშირებით მათი იდენტიფიკაცია - ადამიანის

უფლებები, დემოკრატია, ნაციონალიზმი. უგანდაში ქალები ერთობლივად მივიდნენ

პრეზიდენტთან და მოითხოვეს ომის შეწყვეტა. „თქვენ, კაცებმა დაიწყეთ ომი“, მიმართა

მას ერთ-ერთმა ქალმა „და ჩვენ ქალებს გვინდა მშვიდობა“.

კვიპროსზე საბერძნეთსა და თურქეთს შორის გამყოფ კუნძულზე ორი საზოგადოება არ

ურთიერთობდა ერთმანეთთან. ამდენად, ქალთა ჯგუფებს სურდათ დაემყარებინათ

კონტაქტები მხარეებს შორის. მათ მოაწყვეს სიმპოზიუმი და ტრენინგი კონფლიქტის

გადაჭრაში და მონაწილეები ორივე მხრიდან ჩართეს.

შემთხვევები ალჟირსა და ავღანეთში ძალიან განსხვავებულია, რომელიც ერთის მხრივ

გამოწვეულია საერო და ისლამურ მსოფლმხედველობას შორის წინააღმდეგობით და

პატრიარქალური სოციალური სტრუქტურით. მაშინ, როცა გენდერული თანასწორობა

მიჩნეულია არსებითი მნიშვნელობის მქონედ სხვა მოძრაობების წარმართვაში, ვალი

აღნიშნავს, რომ ავღანეთში „ქალთა პრობლემებზე“ ნებისმიერი კონცენტრირება ორივე

მხარის მუჰაჯედინების ოპოზიციური მოძრაობის და კომუნისტი ჯარისკაცების მიერ

აღიქმებოდა როგორც ომის ძირითადი პრობლემებიდან ყურადღების გადატანა.

გენდერი საკმაოდ მარგინალურად მოქმედებდა პოლიტიკურ დღის წესრიგზე ალჟირში.

არცერთ შემთხვევაში ქალები არ იყვნენ ომში ჩართულნი მებრძოლთა მხარის დაჭერის

322
გარდა. მაგრამ ორივე შემთხვევაში, ისევე როგორც იუგოსლავიაში, ქალები

ასრულებდნენ კრიტიკულ პოლიტიკურ როლს, როგორც თავიანთი კულტურული

მემკვიდრეობის და ოჯახის სოციალური სტატუსის მატარებლები/გამაერთიანებლები.

ზოგის მიხედვით მათი გენდერული იდენტურობის ძლიერი პოლარიზაცია

გამოიხატებოდა ქალთა უფლებების მეტად დარღვევაში და მათი სოციალური

თავისუფლებისა და მობილურობის შევიწროებაში. (Wali 1995, Rashid 96, Wali 95).

ამ სამ შემთხვევაში, ბევრი ქალი განიცდიდა გავლენის მნიშვნელოვან შემცირებას და

ზრუნავდა თავიანთი ომამდელი, სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსისა და ნდობის

აღდგენაზე.

არგენტინაში, ელ სალვადორში, გვატემალასა და შრი-ლანკაში შეიქმნა ფართო-

ეროვნული არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც სახელმწიფოს ავტორიტეტებს

სთხოვდნენ გამოეკვლიათ ადამიანთა უფლებების დარღვევა, როგორც მშვიდობისა და

შერიგების პროცესის ნაწილი. მეტიც, მათ წამოსწიეს დაუსჯელობის საკითხი და

მსხვერპლებს კომპენსაციის მოთხოვნით დაეხმარნენ (Burne, 1996 b; in brief, Tune 1996;

Ferris 1993; Mafuin 1954; Schirmer 1993; Slephen 1995). ასეთი დახმარებების მნიშვნელობა

პიროვნული ჭრილობების განკურნებას აცილდება. მათ შეიძლება ხელი შეუწყონ

ავტორიტეტებში ნდობის აღდგენას საზოგადოების, სოლიდარობისა და ნდობის

გრძნობის შექმნით (Dirasse, Sr).

ზემოთ მოყვანილი სამშვიდობო მოქმედების მაგალითებზე შეიძლება ითქვას, რომ მათ

ხანგრძლივ მოქმედებას შედეგები აქვს, ზოგი მათგანი უშუალოდ ქალთა მომავალი

სტატუსის გაუმჯობესებაზე ზრუნავს; ამ მხრივ საინტერესოა განდევნილ გვატემალელ

ქალთა მაგალითი მექსიკასთან ახლოს; მათ მხოლოდ ის კი არ შესძლეს, რომ

წარმატებით მოეხდინათ გავლენა უკან დაბრუნების პირობებზე, მის შემდეგადაც მუდმივი

კომისიის წარმომადგენლები გახდნენ და მოითხოვდნენ მოკლულთა და

გაუჩინარებულთა გამოსავლენად სამართლიანი კომისიის შექმნას, ისინი ასევე

323
ზრუნავდნენ გვატემალაში მომავალ პოლიტიკურ ინსტიტუტებში მუშაობის

უსაფრთხოებისთვის (In brief, Tune 1996, Burne, 1996 b, Marcus, 1996).

მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური აქტივობები დაუყოვნებლივ ვერ აუმჯობესებენ

ხოლმე ქალთა მდგომარეობას, ისინი ეხმარებიან ქალებს გააცნობიერონ ან

გააუმჯობესონ ცოდნა კონფლიქტის პოლიტიკურ განზომილებასა და საკუთარი

პოლიტიკური მდგომარეობის შესახებ - იქნებიან ისინი ძლადობის მსხვერპლნი თუ

„უხმო“ პოლიტიკური ჯგუფი. სამშვიდობო მოქმედება ბევრი ქალისთვის აღიქმება,

როგორც ორგანიზების საშუალება და იმ გამოცდილების მიღების საშუალება, რომელიც

შეიძლება წარმატებით იქნეს გამოყენებული ომის შემდგომი შენების სხვა ასპექტებში.

მიუხედავად იმისა, რომ როგორც ქალებისთვის, ასევე მთლიანად საზოგადოებისათვის

ბევრი დადებითი მოაქვს ქალთა ეროვნულ და ადგილობრივ სამშვიდობო მოქმედებას,

მაინც საჭიროა აღვნიშნოთ მისი შეზღუდულობა. უპირველესად ის, რომ ქალების

აქტიური სამშვიდობო მოქმედების მიუხედავად, ისინი იშვიათად არიან ჩართულნი

ფორმალურ სამშვიდობო მოლაპარაკებებში. ოფიციალურ სამშვიდობო პროცესები

მათი არამონაწილეობის ყველაზე სარიოზული შედეგია ის, რომ მათ ერთმევათ

საშუალება საკუთარი შეხედულებები და დამოკიდებულებები შეიტანონ ნაციონალურ

პოლიტიკურ დღის წესრიგში. ჯერჯერობით არ არსებობოს ღრმა გამოკვლევები,

რომლებიც უჩვენებდნენ, რა სპეციფიკური შედეგები ექნებოდა ქალების ჩართვა -

არჩართვას ამ პროცესებში.

სამშვიდობო მოლაპარაკების პროცესში ქალთა მონაწილეობის სურვილი არ არის

მხოლოდ საზოგადოებაში გარკვეული პროპორციებით ქალთა წარმომადგენლობის

მოთხოვნა. იგი არის მოთხოვნა, რომელიც ეფუძნება რწმენას, რომ მამაკაცების მიერ

მართულ ინტიტუტებში ნაკლებადაა მოსალოდნელი რომ აისახოს ქალთა პოპულაციის

სპეციფიკური ინტერესები და შეხედულებები. პირიქით, ამ ინსტიტუტებმა შეიძლება

ჩამოაყალიბონ და განამტკიცონ კიდევაც საზოგადოებაში ქალის მარგინალური

324
პოზიცია. მეორეც, ესაა მოთხოვნა, რომელიც ასახავს ქალების გაზრდილ ცოდნას

თავიანთი პოტენციალის შესახებ მშვიდობამდე და მშვიდობის შემდეგ რეფორმასა და

ტრანსფორმაციაში. თუმცა, ფორმალური სამშვიდობო პროცესში ეჭვგარეშეა

სასარგებლო იქნება ქალების მონაწილეობის გამო, ქალებმა არანაირ შემთხვევაში არ

უნდა გადაიტანონ ყურადღება პირველადი ორგანიზაციების დენეებზე მუშაობიდან

მხოლოდ სამშვიდობო პროცესზე მუშაობაზე. ნაცვლად ამისა უნდა განხორციელდეს

მცდელობები, რომ მოიძებნოს ახალი გზები, რათა მოხდეს ძირეულ ორგანიზაციებში

განხორციელებული საქმიანობების და მუშაობის გამოცდილების ინტეგრაცია,

მშვიდობის მშენებლობის ძირითად საქმიანობაში.

ჩრდილოეთ ირლანდიაში ქალთა კოალიციამ მიიქცია ხალხის ყურადღება, როდესაც

ჩამოყალიბდა 1996 წლის აპრილში. იგი შეიქმნა ჩრდილოეთ ირლანდიის პოლიტიკურ

პარტიებში ქალების ნაკლები წარმომადგენლობის და ამ პარტიების უუნარობის

საპასუხოდ, მიეღწიათ პოლიტიკური შეთანხმებისთვის ყველას ინტერესების

გათვალისწინებით. 1996 წლის კანონის მიღებისას პოლიტიკური დიალოგის

ფორუმისთვის არჩევნების შესახებ, რომელსაც უნდა წარედგინა დეპუტატები

სამშვიდობო მოლაპარაკებისათვის, მთავრობა გახდა იძულებული ჩრდ. ირლანდიის

ქალთა ევროპული პლატფორმის მოთხოვნის გამო, ჩაერთო პარტიათა სიაში

საარჩევნო ადგილი ქალთა ქსელისთვის.

ჩრდ. ირლანდიის ქალთა კოალიციის შექმნიდან 7 კვირის შემდეგ, კოალიციამ შექმნა

ისტორია იმისა, რომ 70 ქალი მთელი ჩრდ. ირლანდიიდან იბრძოდა არჩევნებში

ინკლუზიურობის, აკომოდაციის, ადამიანურ უფლებების და თანასწორობის და

შეერთების პრინციპებისთვის; პარტიამ მოიგო 2 ადგილი; წარმოდგენილი კანდიდატები

იყვენენ მონიკა მაკულიანსი ნაციონალისტებიდან და პერლ საგერი ლოიალისტური

კომუნიდან. ქალთა კოალიციის შექმნამდე პარტიები იცავდნენ ქალთა დაბალ

325
წარმომადგენლობას იმ საფუძველზე, რომ თითქოს ქალები არ იყვნენ

დაინტერესებული პარტიული პოლიტიკით.

ფორუმის არსებობის ორი წლის მანძილზე, კორპორაციის წარმომადგენლები ხშირად

ხდებოდნენ პროფკავშირის წევრი პოლიტიკოსებიდან წამოსული სექსისტური

შეურაცხყოფის ობიექტები და უხდებოდათ ხმის ამაღლება რათა ხმაურში შესაძლებელი

ყოფილიყო მათი მოსმენა. როდესაც ფორუმი პირველ საზაფხულო შეხვედრაზე წავიდა,

ადგილობრივი გაზეთები ბევრს წერდნენ ჩრდილო ირლანდიის ქალთა კოალიციის

წინააღმდეგ გამოყენებულ ხულიგნურ, დამანგრეველ (“bully-boy”) ტაქტიკაზე.

ირლანდიური ახალი ამბების სააგენტო ირწმუნებოდა, რომ პარტიების მოქმედება

„საკმაოდ საშინელი“ იყო.

ქალთა კოალიცია მონაწილეობდა მრავალპარტიულ მოლაპარაკებებში, რომლებსაც

ბელფასტის შეთანხმება გამოიწვია. მან ასევე მონაწილეობა მიიღო სამოქალაქო

ფორუმის (Civil Forum) დაარსებაში.

1997 წელს პარტია წარსდგა ვესტმინისტერის საერთო არჩევნებში, მაგრამ ვერ მოიპოვა

ადგილი.

დამოუკიდებლობის შემდგომ სიერა ლეონეში ძალის ცენტრალიზება, ძალაუფლება და

პატრიარქალური ატიტუდები ქალებს პოლიტიკიდან და გადაწყვეტილების მიღებიდან

გამორიცხავდა; შედეგად პოლიტიკა და პოლიტიკოსები დისკრედიტირებულნი იყვნენ

პარტიული ხელისუფლების წარუმატებლობით, რომელიც ვერ პასუხობდა

მოსახლეობის ყველაზე ძირეულ მოთხოვნებსაც კი. საპასუხოდ ქალები აყალიბებდნენ

არაპოლიტიკურ ნებაყოფლობით ჯგუფებს, რომლებიც ფოკუსირებულნი იყვნენ

ქალების სტატუსის ამაღლებაზე, ქალების კეთილდღეობაზე და მუშაობდნენ ხალხის

დონეზე, რათა მატერიალური სარგებელი მოეტანათ. პოლიტიკის მომხრეობა

326
მიიჩნეოდა ძირითად საშუალებად, რათა თავი დაეცვათ ორგანიზებულ და პიროვნულ

დონეზე არსებული რეჟიმის ქვეშ და მისი მემკვიდრის ხუნტის ზეგავლენისაგან.

1994 წლის შუა პერიოდში უნივერსიტეტის ქალთა სიერა-ლეონეს ასოციაციამ (SIAUW)

შემოთავაზება წამოაყენა, რომ ქალთა ჯგუფები რეგულარულად შეხვედროდნენ

ქსელის შემუშავებისათვის, ინფორმაციის გავრცელების და საზოგადო საკითხებზე

ზრუნვისთვის მოქმედებების გასაერთიანებლად. ახალგაზრდა ქალთა ქრისტიანულმა

ასოციაციამ (YWCL), ეროვნული განვითარებისათვის ქალთა ასოციაციამ (WNND),

SLUW, ქალთა ეროვნულმა ორგანიზაციამ (NOW) და ხანგრძლივი დროის

საზოგადოებრივმა აქტივისტებმა, როგორიცაა ჰაჯა იშა სასო (Haja Isha Sasso) ახალი

სტრატეგიის ხერხემალი (საფუძველი) ჩამოაყალიბეს. მუსლიმ ქალთა ასოციაციამ და

ქრისტიან ქალთა ჯგუფების წევრებმა, ასევე აქტიური მონაწილეობა მიიღეს ქალთა

ფორუმში (ასე რომ თავდაპირველი სადისკუსიო ჯგუფი საკმაოდ ცნობილი გახდა).

1994 წლის ბოლოს ქალთა სემინარზე, რომელიც გაიმართა აშშ-ს საელჩოს

მხარდაჭერით, მიღებული იქნა რეზოლუცია დაეწყოთ მოძრაობა მშვიდობისთვის.

როგორც პირველი ეტაპი სიერა ლეონეს ქალთა მშვიდობისათვის მოძრაობა (SLWMP)

დაარსდა და ფორუმს შეუერთდა. SLWMP-ის საწყისი მიზნები იყო ქვეყანაში უბრალოდ

მშვიდობის აღდგენა; პოლიტიკაში პირდაპირი ჩარევის სტრატეგიას ეს ორგანიზაცია

იმით ამართლებდა, რომ მილიტარული მთავრობის ხელისუფლებაში დატოვება

ძალზედ ამწვავებდა ეროვნული კრიზისს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ქალები ბუნებით

იყვნენ მშვიდობის შემქმნელნი-დამყარებელნი, რომელთაც შეეძლოთ კონფლიქტის

გადაჭრის უნიკალური უნარების შემოტანა. SLWMP მიაღწია ფორუმის აქტიურ

მხარდაჭერას, რათა წარემართა მთავრობის საწინაღმდეგოდ აჯანყებისათვის

მოწოდების კამპანია და მოეწყო საერთაშორისო საზოგადოების წევრების შეხვედრა,

რათა ზეწოლა მოეხდინა მშვიდობიანი რეგულაციისათვის.

327
არუშა, ტანზანია – ომსა და მშვიდობაში ქალების და მამაკაცების როლები

განსხვავებული იყო გენდერული მიმართულებით; კაცები ხელმძღვანელობდნენ

სამშვიდობო და საომარ მანევრებს, ქალებს კი შედეგების ატანა უხდებოდათ;

დღეისათვის ქალები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და ისეთი საერთაშორისო

ორგანიზაცია, როგორიცაა გაერთიანებული ერების განვითარების ფონდი

ქალებისათვის (UNIFEM) ერთობლივად მუშაობენ, რომ განავითარონ და გაზარდონ

ქალთა მონაწილეობა სამშვიდობო პროცესებში მთელს მსოფლიოში. ქალთა

მონაწილეობა ბურუნდის სამშვიდობო პროცესში (არუშა, ტანზანია) წარმოადგენს

მშვენიერ მაგალითს იმისა, თუ როგორ მოიპოვებენ ქალები დიდ წარმატებას

სამშვიდობო მოლაპარაკების მაგიდასთან. 28

ქალების რეკომენდაციათა უმეტესი ნაწილი იქნა მიღებული სამშვიდობო

ხელშეკრულებაში. დამატებით, გაეროს უშიშროების საბჭო მიესალმა ქალთა

რეკომენდაციებს და გამოთქვა მადლობა. იმ როლისა და წვლილისთვის, რაც ქალებმა

შეიტანეს ბურუნდის სამშვიდობო პროცესში, მოლაპარაკებასა და ფასილიტაციაში

უშუალო მონაწილეობით.

ადამიანთა უფლებების აქტივისტები მთელს მსოფლიოში აღნიშნავენ, რომ ქალთა

მონაწილეობა ომის შემდგომ საზოგადების აღმშენებლობაში არის კრიტიკული

საფეხური სქესთა შორის თანასწორობის შექმნაში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა

კამბოჯა, გვატემალა, სამხრეთ აფრიკა, სუდანი, ტაჯიკეთი და ახლო აღმოსავლეთი,

ქალები აქტიურად აყლიბებენ და ხელს უწყობენ ახლად შექმნილი დემოკრატიის

დაცვას.

იუნესკოს მიერ ორგანიზებულ პან აფრიკის ქალთა კონფერენციაზე მშვიდობის

კულტურის შესახებ მიღებული იქნა „ზანზიბარის დეკლარაცია ქალების და მშვიდობის

კულტურის შესახებ.“

328
ალ სალმა სალიმ ამოუარმა, ტანზანიის პრეზიდენტის მეუღლემ და სხვა ქალებმა

დაარწმუნეს თავიანთი ქმრები, რომ აღარ ეომათ ერთმანეთთან.

ზანზიბარის დეკლარაციამ წამოიწყო „პან აფრიკის ქალთა სამშვიდობო მოძრაობა

ძალადობრივი კონფლიქტების და ომების წინააღმდეგ.“ მან აგრეთვე მიმართ სხვა

ქვეყნების ქალებს შეერთებოდნენ მათ მცდელობებს. დეკლარაციაში აღნიშნულია, რომ

აფრიკელი ქალები მოითხოვენ მთავრობებისგან, გაეროსგან მიიღონ სასწრაფო და

ეფექტური ზომები სამშვიდობო მოლაპარაკებებში, კონფლიქტების პრევენციასა და

გადაწყვეტაში ქალების თანაბარი მონაწილეობისთვის.

ქალთა მოძრაობამ მშვიდობის კულტურისათვის აფრიკაში დაიწყო ისტორიული

პროცესი, რასაც მოჰყვა კამპალას მოქმედების გეგმა მშვიდობისათვის (1993), პეკინის

კონფერენცია (1995), პან აფრიკის კონფერენცია მშვიდობის, გენდერის და

განვითარებისთვის კიგანში (1997), ამ შეხვედრების შედეგები შეჯამდა ზანზიბარის

კონფერენციის დებატებში შემდეგი საკითხების შესაებ; ძალადობრივი კონფლიქტის

გავლენა აფრიკაში; ქალების როლი კონფლიქტის პრევენციას, კონფლიქტის

გადაწყვეტას და მშვიდობის მშენებლობაში; შესაძლებლობების განვითარება და

ქსელების შექმნა მშვიდობის კულტურისათვის აფრიკაში; ინოვაციები და პრაქტიკული

შედეგები.

შემუშავდა რეკომენდაციები იმ ინიციატივების შესახებ, რომლებმაც უნდა უზრუნველყოს

ქალების როლის ხელშეწყობა კონფლიქტის პრევენციასა და გადაწყვეტაში.

განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა ქალთა საბაზისო ორგანიზაციების

საფუძველმდებარე როლს მშვიდობის კულტურის შექმნაში.

ჭეშმარიტება, სამართლიანობა და შერიგება კონფლიქტის შემდგომ მდგომარეობიდან

გამოსვლის პროცესის ძირითადი საკითხებია. სხვადასხვა ქვეყნებიდან ქალები პოსტ-

კონფლიქტურ სიტუაციაში იყვნენ მთავარი მოქმედნი სიმართლის ძირის ძიებაში.

329
კორეასა და სხვა აზიის ქვეყნებში ცოცხლად გადარჩენილმა ქალებმა, რომელნიც

ძალადობის გამო გახდნენ სექსუალური მონები (comfort women), იაპონიასთნ ომიდან 5

წლის შემდეგ დაარღვიეს დუმილი ამის შესახებ. პასუხად, ქალებმა იაპონიაში წამოიწყეს

კამპანია მოთხოვნით, რომ იაპონიის ხელისუფალთ ეთხოვათ ოფიციალური პატიება

ცოცხლად დარჩენილთათვის და გადაეხადათ კომპენსაცია.

მამა მაქუინ (Mama Maquin) არის ორგანიზაცია, რომელიც გვატემალელმა ქალებმა

მექსიკაში დევნილთა ბანაკებში ჩამოაყალიბეს. იგი ახდენდა ქალთა მოთხოვნების

განხილვას და იმ კომიტეტში ქალების წარმომადგენლობის შექმნას, რომელიც

დევნილთა დაბრუნებას უკეთებდა ორგანიზებას. მათ ასევე შეადგინეს პროექტები

დევნილთა ბანაკებში, რომელიც მიმართული იყო ეკონომიკური მოთხოვნილებების

დაკმაყოფილებასა და განათლებაზე.

ბოლოს პოსტ-კონფლიქტური გამოჯანმრთელების პროცესები სააჭიროა მიიმართონ

უნდობლობის და ღალატის წინააღმდეგ და ეს კარგად იქნება შესაძლებელი ეთნიკური

დისკურსების კრიტიკული ანალიზით. ქალთა საერთაშორისო მოძრაობას წამყვანი

როლი უკავია ნაციონალურ/ეთნიკური და რელიგიური დებულებების კრიტიკულ

ანალიზში და ეს ცოდნა შეიძლება ეფექტურად იქნებს გამოყენებული იმისთვის, რომ

მოევლოს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა უნდობლობა, გამცემობა, პოსტ-კონფლიქტურ

სიტუაციაში ნდობის შექმნა. იგი მნიშვნელოვანია აგრეთვე მშვიდობის ახალი

კულტურისადმი კრიტიკული და ინოვაციური მიდგომის განვითარებისათვის.

კითხვები და დავალება:

- რა შინაარსს მოიცავს სამშვიდობო ინიციატივები;

- რა ძირითად სტრატეგიებს ფლობენ მშვიდობის შენების ინიციატივებში ქალები?

330
- ქალ მშვიდობის დამმყარებლებს აქვთ თუ არა განსხვავებული მიდგომები სამშვიდობო

პროცესებისადმი?

- გაანალიზეთ WWHP ორგანიზაციის სამოქმედო კამპანიის კომპონენტები.

სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ქალთა წარმატების ფაქტორები

ზრდის თუ არა ქალების პირდაპირი ჩართვა თავისთავად სამშვიდობო შეთანხმებების

ხელმოწერისა და განხორციელების ალბათობას. სამშვიდობო პროცესების პრაქტიკა

მოწმობს, რომ ქალთა მონაწილეობის წონადობის და მნიშვნელობის გაზრდა უფრო

მნიშვნელოვანია, ვიდრე მხოლოდ სამშვიდობო პროცესებში ჩართული ქალების

რიცხვის დათვლა. ქვემოთ მოცემულია ექვსი ძირითადი დასკვნა, რომელიც ამ ზოგად

იდეებს განამტკიცებს:

• პირველი, ქალებმა შესაძლოა რომ, მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანონ

სამშვიდობო სტრუქტურებისა და პირობების შემუშავებაში მოლაპარაკებებსა და

საბოლოო შეთანხმებების განხორციელებაში, მაშინაც კი, თუ მათ ჩართულობას

გულგრილად ხვდება მოლაპარაკებების მრავალი მხარე და მედიატორთა ჯგუფი.

• მეორე, ქალთა გავლენის სიძლიერე დადებით კორელაციაშია მიღწეულ და

განხორციელებულ შეთანხმებებთან. იმ შემთხვევებში, როდესაც ქალთა ჯგუფებს

ჰქონდათ ძლიერი გავლენის მოხდენის საშუალება მოლაპარაკებების პროცესზე,

საბოლოო შეთანხმების მიღწევის შანსი გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე იმ შემთხვევებში,

როდესაც ქალების გავლენა იყო ზომიერი, სუსტი ან პრაქტიკულად არ არსებობდა.

სამშვიდობო შეთანხმებების განხორციელების შანსი -რასაც მოსდევდა შედეგად

მშვიდობა შენარჩუნება - ასევე გაცილებით მეტი იყო, როდესაც ქალთა ჯგუფებმა უფრო

ძლიერი გავლენა მოახდინეს პროცესზე.

331
• მესამე, ქალების ჩართულობა არ ასუსტებს სამშვიდობო პროცესებს. ამის

საწინააღმდეგოდ, ქალთა ჩართულობამ გააძლიერა გავლენა სხვა დამატებით

მონაწილე აქტორებზე (გარდა ძირითადი კონფლიქტის მხარეებისა). ეს იმიტომ ხდება,

რომ გაანალიზებულ შემთხვევებში ორგანიზებული ქალთა ჯგუფები, რომლებიც

ზეწოლას ახდენენ სამშვიდობო გარიგებების ხელმოსაწერად, უფრო ხშირად, ვიდრე

სამშვიდობო პროცესში მონაწილე ნებისმიერი სხვა ჯგუფები, ყურადღებას უთმობენ

კონფლიქტის სრული სურათის წარმოდგენას და არ უჭირთ კოლაბორაცია სხვა

აქტორებთან. რა თქმა უნდა, ქალთა ჩართულობა არასდროს არის ერთადერთი

ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს შეთანხმების მიღწევაზე - ასევე მიღწეული

ზოგიერთი შეთანხმება ქალების მხრიდან ყოველგვარი მონაწილეობის გარეშეც

მიიღწევა.

• მეოთხე, ქალთა ჩართულობა არ შემოიფარგლება მხოლოდ უშუალო

მონაწილეობით მოლაპარაკებების მაგიდასთან. ქალთა ჩართულობა ფიქსირდება

სხვადასხვა სამშვიდობო პროცესის განსხვავებული ფაზების განმავლობაში (აქ

იგულისხმება წინასწარი მოლაპარაკება, მოლაპარაკება და შეთანხმების შემდგომი

განხორციელების ეტაპები). მოცემულ სამშვიდობო პროცესში ჩართვის რამდენიმე

ფორმა შეიძლება იყოს ცალკე ან, უფრო ხშირად, ერთმანეთის პარალელურად,

პროცესის ყველა ფაზის განმავლობაში. გამოვლენილია შვიდი მოდიფიკაცია:

• პირდაპირი წარმომადგენლობა მოლაპარაკებების მაგიდასთან: ქალთა კვოტები,

როგორც მოლაპარაკების დელეგაციების შერჩევის კრიტერიუმების ნაწილი, ხშირად

ეფექტურია ქალთა წარმომადგენლობის გასაზრდელად. ამასთან, მხოლოდ კვოტები

ავტომატურად არ იწვევს ქალების მეტ გავლენას, რადგან კვლევის თანახმად,

პოლიტიკური პარტიების ერთგულება ხშირად ჭეშმარიტად ქალთა ინტერესების

წარმოჩენას უშლის ხელს. ქალებს ჰქონდათ მოლაპარაკებების მაგიდაზე გავლენის

განხორციელების ბევრად მეტი შანსი, როდესაც მათ ჰყავდათ დამოუკიდებელი

332
მხოლოდ ქალთა დელეგაცია და / ან როდესაც მათ შეეძლოთ სტრატეგიულად

კოორდინაცია გაეწიათ დელეგაციებს შორის საერთო ინტერესების გადასაჭრელად,

საერთო აზრზე შეჯერებისათვის.

• დამკვირვებლის სტატუსი: როდესაც ქალებს მიენიჭათ დამკვირვებლის სტატუსი, მათ

იშვიათად შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ პროცესზე.

• კონსულტაციები: აღმოჩნდა, რომ ფორმალური (ე.წ. ოფიციალურად მოწონებულია

მედიაციის ჯგუფისა და მოლაპარაკებების მხარეების მიერ) ან არაფორმალური

საკონსულტაციო ფორუმების დადგენა ქალთა ძირითადი საკითხების, მოთხოვნებისა

და წინადადებების დასადგენად - მიმდინარე სამშვიდობო მოლაპარაკებების

პარალელურად - მშვიდობისა და გარდამავალ პროცესებში ქალთა ჩართვის ყველაზე

გავრცელებული მოდალობა. ამასთან, იმისათვის, რომ ასეთი კონსულტაციები

პრაქტიკაში გავლენიანი იყოს, აუცილებელია მკაფიო და ეფექტური გადაცემის

სტრატეგიების შემუშავება, რომლებიც კონსულტაციების შედეგებს სისტემატურად

გადასცემს ინფორმაციას მომლაპარაკებლებსა და შუამავლებს. საერთო ჯამში, ქალები

ყველაზე მეტ გავლენას ახდენდნენ კონსულტაციების დროს, როდესაც მათ შეუძლიათ

ერთობლივი ქალთა პოზიციების ჩამოყალიბება საკვანძო საკითხებზე. შემდეგ ამ

პოზიციებს წარმოადგენენ მოკლე დოკუმენტებში, ქალთა მოთხოვნების ასახსნელად

მოლაპარაკებების ძირითადი მხარეების წინაშე, რომლებსაც შემდეგ ან ოფიციალურად

ავალდებულებდნენ ან არაფორმალურ ზეწოლას ახორციელებენ საბოლოო

სამშვიდობო შეთანხმების შემუშავების პროცესში ქალთა მოთხოვნების

გასათვალისწინებლად.

• ინკლუზიური კომისიები: აღმოჩნდა, რომ ეს იყო ქალთა მონაწილეობის საერთო

მექანიზმი სამშვიდობო პროცესის ყველა ფაზაში. ზოგადად, არსებობს სამი სახის

კომისია: სამშვიდობო და გარდამავალი პროცესების მოსამზადებლად და

წარმართვისთვის შექმნილი პოსტ-შეთანხმებათა კომისიები (მაგ. გარდამავალი

333
მართლმსაჯულების მექანიზმები, ცეცხლის შეწყვეტის მონიტორინგი, კონსტიტუციის

შემუშავება) და მუდმივი კომისიები, რომლებიც გრძელდება გრძელვადიან პერიოდში.

განსაკუთრებით პოსტ-შეთანხმების კომისიებში, ქალთა ჩართვა ძირითადად

სამშვიდობო ხელშეკრულებაში უკვე დაწერილი გენდერულად მგრძნობიარე

დებულებების შედეგი იყო. ქალთა მონაწილეობის უზრუნველყოფა სამშვიდობო

პროცესის ყველა ფაზის ყველა კომისიაში მოითხოვს გენდერული თანასწორობის

მკაფიო დებულებების (მაგალითად, კონკრეტული კვოტების) შემოღებას.

• პრობლემების გადაჭრის სემინარები: აღმოჩნდა, რომ ქალები ამ პროცესებში

ნაკლებად არიან წარმოდგენილი. ამ ზოგადი დასკვნის გამონაკლისები მოხდა,

როდესაც სემინარები სპეციალურად შეიქმნა ქალებისთვის, როგორც პოლიტიკური

დაძაბულობის და საჩივრების დაძლევის საშუალება. ასეთ შემთხვევებში ხშირად

ხდებოდა ერთობლივი პოზიციების ფორმულირება, რამაც შემდეგ გაზარდა ქალების

საერთო გავლენა.

• საზოგადოებრივი გადაწყვეტილების მიღება: ზოგიერთ შემთხვევაში,

მოლაპარაკებული სამშვიდობო შეთანხმებები ან ახალი კონსტიტუციები ხვდება

საზოგადოების კენჭისყრაზე (მაგალითად, ეროვნული რეფერენდუმის სახით). ხმის

მიცემის ფორმების შესახებ გენდერულად დაშლილი სანდო მონაცემები ხშირად არ

არსებობს. როდესაც ასეთი მონაცემები იყო ხელმისაწვდომი, აღმოჩნდა, რომ ქალთა

ხმის მიცემის სქემები არ განსხვავდებოდა მამაკაცებისგან. ამასთან, ქალთა ჯგუფებმა

წარმატებით დაიწყეს ქვეყნის მასშტაბით საარჩევნო მობილიზაციის კამპანიები

სამშვიდობო გარიგების დამტკიცების კენჭისყრის სასარგებლოდ, როგორც ეს მოხდა

მაგალითად ჩრდილოეთ ირლანდიაში.

• მასობრივი მოქმედება: სხვა ჯგუფებზე მეტად, ქალებმა მოაწყვეს მეტი მასობრივი

სამოქმედო კამპანიები სამშვიდობო გარიგების სასარგებლოდ. მათ ზეწოლა მოახდინეს

კონფლიქტის მხარეებზე მოლაპარაკებების დაწყებისა და საბოლოოდ სამშვიდობო

334
შეთანხმებების ხელმოსაწერად. ქალებმა ასევე ჩაატარეს მასობრივი სამოქმედო

კამპანიები ოფიციალური პროცესებისკენ, რომელიც მათ გამორიცხავს.

• მეხუთე, პროცესისა და კონტექსტური ფაქტორების გარკვეული ნაკრები

გუნდურად მუშაობს, რათა ქალთა მონაწილეობა და გავლენა მოხდეს ან შეიზღუდოს.

ქვემოთ მოცემულია ცხრა ძირითადი ფაქტორი, რომლებიც გავლენას ახდენს ქალთა

მონაწილეობაზე და გავლენას ახდენს სამშვიდობო პროცესებში:

• შერჩევის კრიტერიუმები და პროცედურები განსაზღვრავს ჯგუფებს, რომლებიც

ჩართული იქნებიან პროცესში, და განსაზღვრავს ჯგუფის წევრებს, რომელთაც

შეეძლებათ გავლენა მოახდინონ მოლაპარაკებების შედეგებზე. ქალებს

მნიშვნელოვანი გავლენის მოხდენა მხოლოდ მაშინ შეეძლოთ, როდესაც მონაწილეთა

შერჩევისთვის უკვე არსებობდნენ გენდერულად მგრძნობიარე პროცედურები.

• გადაწყვეტილების მიღების პროცედურები ადგენს სამშვიდობო პროცესში სხვადასხვა

მოქმედი პირების უპირატესობების დამტკიცების საშუალებებს. გადაწყვეტილების

მიღების პროცედურებმა შეიძლება მნიშვნელოვანი განსხვავება გააკეთოს ნომინალურ

და მნიშვნელოვან მონაწილეობას შორის და მნიშვნელოვანია მრავალი მოდელის

მიხედვით.

• კოალიციის შექმნა საშუალებას აძლევს ქალებს, კოლექტიური ქოლგის ქვეშ,

მობილიზდნენ საერთო საკითხების გარშემო და ილაპარაკონ, როგორც ერთიანი

წარმომადგენლობითმა კლასტერმა, რაც ზრდის მოსმენის შანსს. განსხვავებების

გადალახვა და საჩივრების გაზიარება ხშირად ამ კოალიციების ფუნქციონირების

წინაპირობა იყო.

• გადარიცხვის სტრატეგიები უზრუნველყოფს, რომ მოლაპარაკებების მაგიდის გარეთ

მყოფი აქტორებმა/მონაწილეებმა მიიღონ მონაწილეობა შეთანხმებაში და

მთლიანობაში სამშვიდობო პროცესში. ეს მექანიზმები განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია

335
მოლაპარაკებების მაგიდის გარეთ ჩართვის მოდალობისთვის. ქალებისათვის,

ერთობლივი პოზიციის დოკუმენტის ან საერთო პოლიტიკის დოკუმენტის შექმნა

განსაკუთრებით სასარგებლო აღმოჩნდა გავლენის მოსაპოვებლად.

• ინკლუზიური მეგობრული შუამავლები წარმოადგენს მნიშვნელოვან ხელშემწყობ

ფაქტორს, რაც უზრუნველყოფს ქალთა მნიშვნელოვანი ჩართულობას.

• სამშვიდობო პროცესში ადრეულმა ჩართვამ შეიძლება შექმნას პრეცედენტი, რომელიც

შემდეგ უზრუნველყოფს ქალთა ჯგუფების უწყვეტ მონაწილეობას და ზრდის მათ

მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანის შესაძლებლობას. ქალების ადრეულმა

მონაწილეობამ - სასურველია წინასწარი მოლაპარაკებების ფაზაში - ხშირად გაუხსნა

გზა ქალების ჩართულობას შემდგომი მოლაპარაკებებისა და შეთანხმების

განხორციელების პროცესებში.

• მოლაპარაკებებამდე, მის დროს და მის შემდეგ სტრუქტურების მხარდაჭერა ქალებს

საშუალებას აძლევს უფრო ეფექტური და უფრო დიდი წვლილი შეიტანონ პროცესში.

წარსულ შემთხვევებში, დამხმარე სტრუქტურებმა გააძლიერა ქალთა როლები და

გავლენა სამშვიდობო მოლაპარაკებების დროს და საბოლოო შეთანხმებების შემდგომი

განხორციელებისას.

• მონიტორინგი ძირითადი საქმიანობაა სამშვიდობო შეთანხმების განხორციელების

დროს. ამასთან, ქალთა როლი მონიტორინგში ზოგადად სუსტი აღმოჩნდა. ზოგ

შემთხვევებში კი - ე.ი. როდესაც ქალებს ძლიერი გავლენა ჰქონდათ მოლაპარაკებებზე

და მათ შეეძლოთ საბოლოო შეთანხმებაში მრავალი დებულების შეტანა და ძირითადი

გენდერული კვოტის უზრუნველყოფა ძირითადი აღმასრულებელი ორგანოებისთვის -

ამ მიღწევების განხორციელების მონიტორინგი იშვიათად ტარდებოდა.

• დაფინანსება არის ღონისძიება, რომელიც ხელს შეუწყობს მოქმედებას და ის

განსაკუთრებით აქტუალური ხდება არაფორმალური ჩართვის მოდელის

336
გათვალისწინებით. დაფინანსებას შეუძლია მხარი დაუჭიროს ქალთა მზადყოფნას,

უზრუნველყოს სასარგებლო სტრუქტურების მხარდაჭერა და მათ საშუალება მისცეს

იმოქმედონ მოქნილად და დამოუკიდებლად. მას განსაკუთრებით შეუძლია გაზარდოს

ქალთა მონაწილეობა მონაწილეობის ძირითადი წინაპირობების გათვალისწინებით.

შესაბამისი ფაქტორების სხვა ნაკრები არის კონტექსტური ფაქტორები, რომლებმაც

შეიძლება არა მხოლოდ ხელი შეუწყონ ან შეზღუდონ ქალების ჩართვა, არამედ ასევე

შექმნან სამშვიდობო პროცესების ტრაექტორიები, როგორც ასეთი. ეს ფაქტორებია:

ელიტის მხარდაჭერა ან წინააღმდეგობა; საჯარო შესყიდვა; რეგიონული და

საერთაშორისო აქტორის გავლენა სამშვიდობო პროცესზე; ძლიერი ქალთა ჯგუფების

არსებობა; ქალთა მზადყოფნა; ქალის იდენტურობის ჰეტეროგენულობა;

საზოგადოებრივი და პოლიტიკური დამოკიდებულებები და მოლოდინები გენდერული

როლების შესახებ; რეგიონული და საერთაშორისო ქალთა ქსელები და გენდერული

მგრძნობელობისა და ქალთა ჩართულობის წინა ვალდებულებების არსებობა.

აღმოჩნდა, რომ ქალები გავლენას ახდენენ კონკრეტულ მრავალ დაინტერესებულ

მხარეებთან მოლაპარაკებების პროცესში, ეს ხშირად იმიტომ ხდებოდა, რომ ისინი

უფრო კონკრეტულ და ფუნდამენტურ რეფორმებს ითხოვდნენ. ქალთა ორგანიზაციებმა

განიხილეს ოთხი საკითხი სხვადასხვა სამშვიდობო პროცესში: 1) საომარი

მოქმედებების შეწყვეტა და შეთანხმებები გრძელვადიანი ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ და

/ ან ზეწოლა ახალი (ან შეჩერებული) სამშვიდობო მოლაპარაკებების დასაწყებად; 2)

სამშვიდობო შეთანხმებების ხელმოწერა - აქ ქალები ახორციელებდნენ ზეწოლას

როგორც ოფიციალური მოლაპარაკებების შიგნიდან, ასევე გარეთ; 3) ქალთა

წარმომადგენლობის გაძლიერება მიმდინარე სამშვიდობო პროცესში, აგრეთვე

პოსტკონფლიქტური სახელმწიფოს პოლიტიკურ სტრუქტურაში; და 4) გენდერულად

მგრძნობიარე პოლიტიკური და სამართლებრივი რეფორმები (მაგ. მიწის საკუთრების,

მემკვიდრეობის ან ჯანმრთელობის დაცვის მარეგულირებელი კანონების ცვლილების

337
მოთხოვნა), გარდამავალი მართლმსაჯულების საკითხები (მაგ. გენდერული ნიშნით

ძალადობისა და კონფლიქტის დროს ადამიანის უფლებების დარღვევების მოგვარება,

ან მოთხოვნა სიმართლისა და შერიგების კომისიები) და კონფლიქტის შემდგომი

რეკონსტრუქციის საკითხები (მაგ., განიარაღების თანაბარი წვდომა, დემობილიზაცია და

რეინტეგრაციის პროგრამები ქალებისთვის, ან / და ჯარისკაცებისთვის, სადაც ეს

აუცილებელია).

გავლენა

ქალთა ჯგუფებსა და ქსელებზე გავლენა განისაზღვრება, როგორც მათ შესაძლებლობა,

მოითხოვონ თავიანთი უპირატესობები მოლაპარაკებების პროცესის დაწყებამდე,

პროცესის განმავლობაში და შემდეგ. პარამეტრები შეიძლება ეხებოდეს

 მოლაპარაკებების და განხორციელების დღის წესრიგში საკითხების შეტანას;

 საკითხების შეთანხმების არსში განხილვას;

 ხელშეკრულების განხორციელებაში მონაწილეობის მიღებას;

 მოლაპარაკებების დაწყების, მოლაპარაკებების განახლების ან ხელშეკრულების

ხელმოწერის მოთხოვნას. პრეფერენციები შეიძლება იყოს როგორც დადებითი,

ასევე ნეგატიური, სადაც ნეგატიური პრეფერენციები მოიცავს მოლაპარაკებების

წინააღმდეგობას და შეთანხმების ან მისი განხორციელების წინააღმდეგი.

ქალთა გავლენა არ შეფასებულა მათი გავლენის თვალსაზრისით ხელშეკრულების

ტექსტზე, არამედ მოლაპარაკებების დღის წესრიგში ან მოლაპარაკებების დროს

მიღებულ კონკრეტულ წინადადებებზე. ეს ნიშნავს, რომ ქალების გავლენა ეფუძნებოდა

მათ საქმიანობას, რომ გავლენა მოახდინონ ხელშეკრულებაზე და მის შესრულებაზე და

არ შეფასდა საბოლოოდ მიღწეული თუ განხორციელებული შეთანხმება.

338
ქალთა მონაწილეობა სამშვიდობო პროცესებში ხშირად იყო სადავო საქმე, იშვიათად

აღიქმებოდა როგორც სამართალწარმოების ბუნებრივი და აშკარა ელემენტი. ქალთა

ჩართვა თითქმის ყოველთვის იწყებოდა ნორმატიული მიზეზების გამო და შესწავლილ

შემთხვევებში გულგრილობასა და წინააღმდეგობას ხვდებოდა. კონფლიქტის მთავარმა

მხარეებმა ან მოლაპარაკებების მხარეებმა ძნელად თუ გადადგეს აქტიური ნაბიჯები

სამშვიდობო პროცესში ქალების ჩართვის მიზნით.

საზოგადოებებში, სადაც ქალები საერთოდ არ თამაშობენ მნიშვნელოვან როლს და

სადაც გენდერულად მგრძნობიარე დებულებები და ქალთა უფლებები კვლავ სადავო

საკითხებად რჩება, ქალთა მონაწილეობას ხშირად წინააღმდეგობებს ხვდება.

კონფლიქტის მხარეები წინააღმდეგობას უწევენ ქალთა მონაწილეობას სხვადასხვა

გზით, დაწყებული კითხვის ნიშნის ქვეშ მათი მონაწილეობის დამოუკიდებლობისა და

ლეგიტიმურობით, პირდაპირი შევიწროებებით და სერიოზული მუქარებით ზოგიერთ

შემთხვევაში.

რიგ შემთხვევებში, ქალთა ჩართულობის წინააღმდეგობა დაძლეულია გარე მედიაციის

ჯგუფების, ისევე როგორც სხვა მონაწილე მესამე მხარეების, საერთაშორისო აქტორების

ჩართვითა და ძლიერი მხარდაჭერით.

ქალებისა და გენდერის დამცველების დიდი ლობირება ემსახურება ოფიციალურ

დელეგაციებში ქალთა რაოდენობის "დათვლას" ოფიციალურ მოლაპარაკებების

მაგიდაზე. ამასთან, ”გაფართოების მონაწილეობის” კვლევის პროექტის დასკვნებმა

აჩვენა, რომ მნიშვნელოვანია გააზრებულიყო განსხვავება ქალთა მხოლოდ რიცხობრივ

არსებობასა და ქალთა რეალურ გავლენაზე სამშვიდობო პროცესებზე. საქმის

შესწავლიდან მიღებული მტკიცებულებები მიუთითებს იმ რეალობაზე, რომ მაშინაც კი,

როდესაც ქალებს საკმაოდ ბევრი წარმომადგენელი ჰყავდათ მოლაპარაკების

მაგიდაზე, მათ სულაც არ შეეძლოთ ძლიერი გავლენის მოხდება. ქალთა მონაწილეების

სიხშირე უზრუნველყოფს მხოლოდ იმ ქალთა რაოდენობას, რომლებიც ესწრებიან

339
პროცესს - პრაქტიკაში, ეს არ არის მათი რეალური გავლენის ძირითადი

განმსაზღვრელი.

”გაფართოების მონაწილეობის” პროექტმა დაადგინა, რომ ქალთა უფრო ძლიერი

გავლენა სამშვიდობო პროცესებზე დადებითად არის დაკავშირებული მიღწეულ და

განხორციელებულ მეტ შეთანხმებასთან. იმ შემთხვევებში, როდესაც ქალებმა შეძლეს

და ძლიერი გავლენა მოახდინონ მოლაპარაკებების პროცესზე, შეთანხმების მიღწევის

შანსი გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე მაშინ, როდესაც ქალთა ჯგუფებს მხოლოდ ზომიერი

ან სუსტი / არანაირი გავლენის მოხდენა შეეძლოთ. მიუხედავად იმისა, რომ ქალთა

ჩართულობა აშკარად არ არის მხოლოდ ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს

შეთანხმებების მიღწევაზე.

კვლევამ აჩვენა, რომ სადაც ქალები ძლიერ გავლენას ახდენდნენ, განმეორდა ოთხი

კონკრეტული ტიპის მოქმედება და საკითხი, რომლებიც სამშვიდობო პროცესში იქნა

გადატანილი: მოლაპარაკებების ეტაპზე, ქალთა ჯგუფები მონაწილეობდნენ აქციებში,

რომლებიც მიზნად ისახავდა მხარეების მოლაპარაკების მაგიდასთან მიყვანას.

მოლაპარაკებების ფაზაში მოყვანის შემდეგ, ქალთა ჯგუფები ხშირად ზეწოლას

ახდენდნენ მხარეებზე, რომ მაგიდასთან დარჩენილიყვნენ, როდესაც მოლაპარაკება

შეჩერდა ან ჩიხში შევიდა. ამ მოქმედებებმა, სამშვიდობო პროცესის მოგვარებისკენ

სწრაფვით, პირდაპირ გავლენა მოახდინა მის საერთო ხარისხზე.

• ზეწოლა სამშვიდობო შეთანხმებების ხელმოსაწერად მოლაპარაკებების შიგნიდან ან

მის გარეთ: მაგალითად, კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში (1999) და ლიბერიაში

(2003) ქალები კეტავდნენ მოლაპარაკებების ოთახის კარებს, სანამ მამაკაცები

შეთანხმებას არ მოაწერდნენ ხელს.

• ქალთა მეტი წარმომადგენლობა სამშვიდობო პროცესში: ქალთა ჯგუფები ჩვეულებრივ

ატარებდნენ ქალთა მეტ წარმომადგენლობას სამშვიდობო პროცესის განმავლობაში,

340
განსაკუთრებით მოლაპარაკებებისა და განხორციელების ფაზებში. რიგ პროცესებში

ქალთა ჯგუფები აქტიურად მუშაობდნენ ქალების შემდგომი ჩართვისკენ, ხშირად

გენდერული კვოტის მოთხოვნით. მოლაპარაკებებში უფრო მეტი წარმომადგენლობით

დამთავრებულ გარდამავალ ასამბლეებში, ინკლუზიურ კომისიებსა და საკანონმდებლო

ორგანოებში სავალდებულო თანამდებობებზე, როდესაც ქალთა ჯგუფები გავლენას

ახდენდნენ, ეს აისახებოდა ქალთა ჩართულობის გარანტიებში არა მხოლოდ

მოლაპარაკების პროცესში, არამედ პოსტკონფლიქტურ / პოსტ-შეთანხმებულ

პოლიტიკურ ინსტიტუტებში.

• გენდერული ცნობიერების დებულებები: ქალთა ჯგუფები, სავარაუდოდ, ხელს

შეუწყობდნენ გენდერული ცნობიერების დებულებების შეტანას სამშვიდობო

შეთანხმებებში. მათმა მონაწილეობამ არაერთხელ გამოიწვია კონკრეტული

გენდერული პროცესებისა და დებულებების მოთხოვნა. ეს პროცესები და დებულებები

ხშირად ეხებოდა საზოგადოების მოწყვლადი ჯგუფების სპეციალური საჭიროებების

მოგვარებას კონფლიქტურ და პოსტკონფლიქტურ სიტუაციებში.

”გაფართოების მონაწილეობის” კვლევითი პროექტის თანახმად, მოლაპარაკებების

მაგიდა არ არის მონაწილეობის ერთადერთი მოდალობა და ის არც უნდა ჩაითვალოს,

როგორც ქალთა მონაწილეობის ერთადერთი შესვლის წერტილი. უფრო მეტიც,

ფორმალური "მოლაპარაკებების მაგიდა" შეიძლება შედგებოდეს მრავალი შესვლის

პუნქტისგან, რაც ქალთა ჩართულობას საშუალებას აძლევს გამოიხატოს სხვადასხვა

ფორმით. ქალები შეიძლება იყვნენ ოფიციალური მოლაპარაკებების დელეგაციების

ნაწილი (ანუ როგორც ძირითადი კონფლიქტური მხარის წარმომადგენლები) ან

შეიძლება ჰყავდეთ დამოუკიდებელი დელეგაცია მხოლოდ ქალებისთვის, რომელიც

მოქმედებს სხვა ოფიციალური დელეგაციების გვერდით. მათ ასევე შეუძლიათ მიენიჭოთ

დამკვირვებლის სტატუსი მოლაპარაკებების მაგიდასთან, ან მათ სხვადასხვა როლი

შეასრულონ ქვეკომიტეტებში ან ტექნიკურ კომიტეტებში მოლაპარაკებების დროს.

341
გარდა ამისა, ოფიციალური მოლაპარაკებები (ხშირად მოიხსენიება როგორც "ტრეკ 1"

(არხი -1 -ის პროცესები) არ არის ერთადერთი "გზა", რომელიც შეიძლება არსებობდეს

თანამედროვე სამშვიდობო პროცესებში. სხვა დონის სამშვიდობო პროცესები შეიძლება

განვითარდეს 1-ლი ფორმალური მოლაპარაკებების დაწყებამდე, პარალელურად ან

შემდეგ. ქალთა ჩართვა და მონაწილეობა ამ დამატებით "ტრეკებში"(არხებში)

ოფიციალური მოლაპარაკებების მაგიდასთან ერთად შეიძლება მოხდეს სხვადასხვა

პოტენციურად მნიშვნელოვანი ჩართვის მოდელის საშუალებით.

როდესაც საქმე ეხება მოლაპარაკებების მაგიდასთან ქალთა გავლენას, შედარებითი

შემთხვევის შესწავლის შედეგად დადგინდა, რომ ქალთა კვოტები, როგორც

მოლაპარაკების დელეგაციების შერჩევის კრიტერიუმების ნაწილი, ეფექტური

აღმოჩნდა წარსულში ქალთა წარმომადგენლობის გასაზრდელად. ამასთან, მხოლოდ

კვოტირებამ ავტომატურად არ გამოიწვია ქალების უფრო დიდი გავლენა, რადგან

პარტიის ერთგულება ხშირად ჯობნის ქალთა ინტერესებს. ქალებს ჰქონდათ

მოლაპარაკებების მაგიდაზე გავლენის განხორციელების ბევრად მეტი შანსი, როდესაც

მათ ჰყავდათ მხოლოდ საკუთარი დელეგაცია ქალებისთვის და / ან როდესაც მათ

შეეძლოთ სტრატეგიულად კოორდინაცია გაეწიათ დელეგაციებში ქალთა შორის,

საერთო ინტერესების განვითარების მიზნით, მაგალითად, ძირითადი საკითხების

შესახებ საკითხები და / ან ოფიციალური დელეგაციების მასშტაბით ერთიანი ქალთა

კოალიციების შექმნით.

საერთო ჯამში, ”მონაწილეობის გაფართოების” კვლევითმა პროექტმა დაადგინა, რომ

კონსულტაცია სამშვიდობო პროცესებში ჩართვის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა

ყველა აქტორისთვის, ქალთა ჯგუფების ჩათვლით.

იმისათვის, რომ ამგვარი კონსულტაციები პრაქტიკაში გავლენიანი იყოს, აუცილებელია

მკაფიო და ეფექტური გადაცემის სტრატეგიების შემუშავება, რომლებიც სისტემატურად

გადასცემს კონსულტაციების შედეგებს მომლაპარაკებლებსა და მედიატორებს.

342
ამასთან, კომისიებში გავლენის მოხდენა მოითხოვდა ქალების ჩართვას რაც შეიძლება

ადრეულ ეტაპზე. ქალთა მონაწილეობის უზრუნველყოფა სამშვიდობო პროცესის

ყველა ფაზის ყველა კომისიაში მოითხოვს, რომ თავიდანვე დაწესდეს გენდერული

თანასწორობის მკაფიო დებულებები (მაგალითად, კონკრეტული კვოტები), საბოლოო

სამშვიდობო შეთანხმების უკეთ წარმოდგენის მიზნით.

რამდენჯერმე, ქალთა ჯგუფებმა ეფექტურად გამოიყენეს მასობრივი ზომები

შუამავლებისა და მოლაპარაკებების მონაწილე მხარეებისთვის, რათა მათ უფრო მეტი

ფორმალური მონაწილეობა მიეღოთ. ლიბერიის შემთხვევაში, ქალთა მშვიდობიანი

მშენებლობის ქსელის (WIPNET) მიერ ჩატარებულ ფართომასშტაბიანმა

დემონსტრაციებმა მთავარ ადგილებში გამოიწვია ოფიციალური მოლაპარაკებების

დამკვირვებლების მოწვევა. მიუხედავად იმისა, რომ WIPNET– მა უარი თქვა ამ

მოწვევაზე, ამან კიდევ უფრო გაზარდა მათი შესაძლებლობა გავლენა მოახდინონ

სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე მათი მიმდინარეობისას. ანალოგიურად,

სომალილენდში (1991), ქალთა ჯგუფები რეგულარულად აწყობდნენ დემონსტრაციებს

მოლაპარაკების ადგილებში. ქალთა ჯგუფების მიერ განხორციელებულმა ამ

ქმედებებმა გავლენა მოახდინა გადაწყვეტილებებზე, რომ ისინი ბორომას საბოლოო

კონფერენციაზე დამკვირვებლებად ჩართულიყვნენ. გარდა ამისა, ეს ქმედებები

დაეხმარა მათ წარმატებით გაეცხადებინათ მოთხოვნები, რომლებიც არსებითად

აღიარებული იყო ეროვნული გურუტის (კონფერენციის) შექმნისას, რომელიც შემდეგ

ოფიციალურად გაფორმდა ეროვნული წესდებით. ჩრდილოეთ ირლანდიის შემთხვევა

ასახავს იმას, თუ როგორ გამოიწვია ქალთა მასობრივმა მობილიზებამ დადებით

შედეგები სამშვიდობო შეთანხმების რატიფიკაციისთვის.

ქალებს ხშირად მიეწერებათ სამშვიდობო შეთანხმებების გაფორმება და

მოლაპარაკებების გაგრძელების უზრუნველყოფა დღის წესრიგის კონკრეტული

პუნქტებისგან დამოუკიდებლად. ”ფართო მონაწილეობის” პროექტის მიერ

343
გაანალიზებულ რიგ შემთხვევებში, ქალები ცდილობდნენ სამშვიდობო

მოლაპარაკებების დაწყებას ან სამშვიდობო შეთანხმებების ხელმოწერას.

კერძოდ, ქალთა მონაწილეობა მოდალობების 1 (პირდაპირი წარმომადგენლობა), 2

(დამკვირვებლის სტატუსი) და 7 (მასობრივი მოქმედებების) საშუალებით, როგორც ჩანს,

წარმოადგენს ყველაზე ხელსაყრელ წერტილებს მათი მშვიდობისმყოფელი

საქმიანობისთვის.

ქალთა მონაწილეობისა და გავლენის ხელშემწყობი ან შემზღუდავი ფაქტორები

არსებობს მრავალი ფაქტორი, რამაც შეიძლება ხელი შეუწყოს ან შეაფერხოს ქალის

გავლენა მშვიდობისა და გარდამავალ პროცესებზე. ეს ფაქტორები განმარტავს, თუ

რატომ იყვნენ ქალები ჩრთულნი მოლაპარაკების პროცესში, მაგრამ ვერ შეძლეს

გავლების მოხდენა. მთლიანობაში, ”მონაწილეობის გაფართოების” კვლევითმა

პროექტმა განსაზღვრა ორი ფაქტორი: პროცესისა და კონტექსტური ფაქტორები.

ფაქტორების პირველი ნაკრები უკავშირდება ინკლუზიის პროცესის შემუშავებას, ხოლო

ფაქტორების მეორე ნაკრები დაკავშირებულია იმ კონტექსტთან, რომელშიც ხდება ეს

ჩართვა.

პროცესის ფაქტორები

ცხრა ყველაზე ცნობილი პროცესის დიზაინის ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს

ქალთა მონაწილეობაზე და გავლენას ახდენს სამშვიდობო მოლაპარაკებების

პროცესებზე, მოცემულია ქვემოთ, მათი მნიშვნელობის მიხედვით:

344
1 | შერჩევის კრიტერიუმები და პროცედურები, რომლებიც მოიცავს გენდერულ

კრიტერიუმებს;

2 | გადაწყვეტილების მიღების პროცედურები, რომლებიც ქალებს საშუალებას აძლევს

გამოიყენონ თავიანთი ყოფნა;

3 | მონაწილე ქალთა კოალიციები და ერთობლივი პოზიციები, რომლებიც აძლიერებს

მათ გავლენას;

4 | გადაცემის სტრატეგიები, რომლებიც საშუალებას აძლევს ქალთა პოზიციებსა და

მონაცემებს მიაღწიონ მოლაპარაკებების მაგიდასთან, კერძოდ, მოშორებით ჩართვის

მოდელებში;

5 | კონფლიქტის მონაწილე მხარეები და მედიატორები, რომლებიც მეგობრული

დამოკიდებულება აქვთ ქალთა ჩართულობის მიმართ;

6 | ქალების ადრეული მონაწილეობა ამ პროცესში;

7 | მოლაპარაკებებამდე და მის დროს, აგრეთვე განხორციელების პროცესში ქალთა

დამხმარე სტრუქტურა;

8 | განხორციელების დროს ქალთა და გენდერული დებულებების მონიტორინგი,

აგრეთვე სამშვიდობო პროცესში მნიშვნელოვანი მიღწევების მონიტორინგი;

9 | დაფინანსება.

კონტექსტის ფაქტორები

აქ ხაზგასმულია ცხრა კონტექსტური ფაქტორი, რომელიც განისაზღვრა

"მონაწილეობის გაფართოების" კვლევის პროექტში, რაც საშუალებას აძლევს ან

ზღუდავს ქალთა ჩართვას პროცესში, მაგრამ ასევე იცავს ან საფრთხეს უქმნის

სამშვიდობო პროცესებს. ქვემოთ ჩამოთვლილი კონტექსტური ფაქტორებიდან

345
პირველი სამი მნიშვნელოვანი პოლიტიკური კონტექსტური ფაქტორია, რომლებიც

მნიშვნელოვანია მთელი სამშვიდობო პროცესის დასაცავად და გავლენას ახდენს ყველა

აქტორზე, ხოლო დანარჩენი ექვსი ქალების ჩართულობისთვის არის

დამახასიათებელი.

1 | ელიტური წინააღმდეგობა ან მხარდაჭერა

2 | საჯარო შესყიდვა

3| რეგიონული და საერთაშორისო აქტორების გავლენა სამშვიდობო პროცესებზე

4 | ძლიერი ქალთა ჯგუფების არსებობა

5 | ქალთა მზადყოფნა

6 | ქალის იდენტურობის ჰეტეროგენულობა

7 | დამოკიდებულებები და მოლოდინები საზოგადოების გენდერული როლების შესახებ

8 | რეგიონალური და საერთაშორისო ქალთა ქსელები

9 | წინა ვალდებულებების ან გენდერული დებულებების არსებობა

დასკვნები

საერთო ჯამში, "მონაწილეობის გაფართოება" კვლევითი პროექტის შედეგი ცხადყოფს,

რომ მაშინაც კი, თუ ქალთა ჩართვას კვლავ ეჭვქვეშ აყენებენ ან გულგრილად ხვდებიან

მოლაპარაკებების მრავალი მხარე და მედიატორები, ქალებმა მოახერხეს

მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანონ სამშვიდობო სტრუქტურებსა და კონსტიტუციის

შემუშავების მოლაპარაკებებში და შეთანხმებული შეთანხმებების საბოლოო

346
განხორციელებაში. ამასთან, რაც მთავარია, საქმის შესწავლის შედეგად დადგინდა,

რომ ქალების რაოდენობრივი წარმომადგენლობის დათვლა, თუნდაც უშუალოდ

მოლაპარაკებების მაგიდასთან, არ ნიშნავს ავტომატურად ძლიერი გავლენის

დამტკიცების შესაძლებლობას. ეს არის გავლენის დონე, რომელიც ქალებს შეუძლიათ

გავლენა იქონიონ პროცესზე, რაც დიდ მნიშვნელობას იძენს და არა მხოლოდ მათი

რიცხვით ყოფნას. ამ კვლევითმა პროექტმა დაადგინა, რომ იქ, სადაც ქალებს ძალუძთ

ძლიერი გავლენა მოეხდინათ მოლაპარაკებების პროცესზე, შეთანხმებების მიღწევისა

და განხორციელების შანსი გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე მაშინ, როდესაც ქალთა

ჯგუფები ახორციელებდნენ ზომიერ, სუსტ ან არანაირ გავლენას. რაც ყველაზე

მთავარია, ამ კვლევითმა პროექტმა განსაზღვრა მრავალი ძირითადი პროცესი და

კონტექსტური ფაქტორები, რომლებიც ქალების ჩართვას ან ზღუდავს მათ, ისევე

როგორც მათ შესაძლებლობას, მოახდინონ გავლენა სამშვიდობო პროცესის ყველა

ფაზისა და ფაზის ყველა ჩართვის მოდელში.

კვლევითმა პროექტმა ასევე დაადგინა, რომ აქცენტი გაკეთებულია სამშვიდობო

მოლაპარაკებების დროს ქალთა ოფიციალურ მოლაპარაკებების დელეგაციებში

ჩართვაზე. ეს ფარავს იმ ფაქტს, რომ ქალების ადრეულმა მონაწილეობამ, სასურველია

უკვე წინასწარი მოლაპარაკებების ეტაპზე, ხშირად გაუხსნა გზა ქალების ჩართვისთვის

მოლაპარაკებებისა და განხორციელების პროცესის განმავლობაში. ეს დასკვნა

ეხმაურება გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს რეზოლუციას 1889 (2009) და ხაზს უსვამს

ქალთა ჩართვას გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ადრეულ ეტაპებზე მშვიდობიანი

და პოსტკონფლიქტური პროცესების დროს .

ამ ყველაფრის მიუხედავად, ქალთა ჩართვა ჯერ კიდევ განიხილება მხოლოდ როგორც

ნორმატიული ვალდებულება, ვიდრე სამშვიდობო პროცესების სასარგებლო ან

აუცილებელი მახასიათებელი. ქალებსა და მათ საერთაშორისო მხარდამჭერებს

ხშირად სჭირდებათ მკაცრი ლობირება ქალთა ჩართულობისთვის. გარდა ამისა,

347
ქალთა ჩართვა არ შემოიფარგლება მხოლოდ მოლაპარაკების მაგიდით. ქალთა

ჯგუფებმა არა მხოლოდ წარმატებით მოახდინეს გავლენა სამშვიდობო შეთანხმებებზე

მოლაპარაკებების მაგიდაზე, არამედ მათ ეს გააკეთეს მოლაპარაკებებამდე და მის

დროს კონსულტაციების გზით და ხშირად ძალიან ეფექტურად მასობრივი ქმედებების

საშუალებით. ყველა შემთხვევაში, როდესაც მიღწეული იქნა შეთანხმება და

განხორციელდა და როდესაც ქალები მნიშვნელოვან გავლენას ახდენდნენ, ეს

ხორციელდებოდა სხვადასხვა მოდალობით და ტრეკზე და პირდაპირ კავშირში იყო ამ

პროცესში წარმატებული შედეგების მიღებასთან.

ქალები ასევე მოქმედებდნენ ოფიციალური მოლაპარაკებების მიღმა. კონსულტაციების

დროს, ქალები გავლენას ახდენდნენ ძირითადად მაშინ, როდესაც მათ შეეძლოთ

ქალთა ერთობლივი პოზიციის ჩამოყალიბება, რომელიც ჩვეულებრივ წარმოდგენილი

იყო მოკლე დოკუმენტებში, სადაც აღწერილია ქალთა მოთხოვნები. ასეთი

დოკუმენტები ხშირად მნიშვნელოვან როლს ასრულებდა მოლაპარაკებების მაგიდაზე

და შეთანხმებებში მოთხოვნების გადატანაში. ამასთან, როგორც ჩრდილოეთ

ირლანდიის შემთხვევამ აჩვენა, ქალებმა წარმატებით დაიწყეს საზოგადოებრივი

კამპანიები სამშვიდობო გარიგების დამტკიცების სასარგებლოდ. ქალები გამოირჩევიან

მასობრივი მოქმედებით. ქალთა მასობრივი მობილიზაცია და მასობრივი მოქმედება

მოლაპარაკებებამდე და მის დროს ასევე შეიძლება გახდეს პირდაპირი ლეგიტიმური

ფაქტორი, რის შედეგადაც ქალები ოფიციალურ პროცესში მონაწილეობას მიიღებენ.

ქალები სამშვიდობო მოლაპარაკებაში და მშვიდობის მდგრადობა

20 წელი გავიდა გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს 1325 რეზოლუციის მიღებიდან,

რომელიც ითვალისწინებს ქალთა და ქალთა დაცვის გაძლიერებას კონფლიქტთან

დაკავშირებული სექსუალური ძალადობისგან და ქალთა თანაბარ მონაწილეობას

348
კონფლიქტის პრევენციისა და მოგვარების ყველა ეტაპზე ჯერ კიდევ ქალების ხმა და

გავლენა რჩება როგორც განსაკუთრებული გამონაკლისი და არა როგორც ნორმა

საერთაშორისო საზოგადოება სულ უფრო მეტად აღიარებს რომ არსებობს ეს ხარვეზი

სამშვიდობო პროცესებში ქალთა მონაწილოების მხრივ და ამ საკითხების სისტემური

და სიღრმისეული კვლევები არც თუ იშვიათია.

ქალთა საკანონმდებლო წარმომადგენლობის მნიშვნელოვნად მაღალი მაჩვენებლები

და ქალთა უფლებების შედარებითი რეფორმები უფრო სწრაფად ხორციელდება

კონტინენტის ქვეყნებში პოსტ კონფლიქტურ ქვეყნებთან შედარებით, რადგან ქალთა

ჯგუფებმა გამოიყენეს პოლიტიკური რეფორმის შესაძლებლობა. გრძელვადიანი

მშვიდობა, როგორც წესი, უფრო სავარაუდოა ქვეყნებში, სადაც უფრო მაღალი დონისაა

გენდერული თანასწორობა, რასაც ხელს უწყობს ქალების პოლიტიკურ მონაწილეობის

შედარებით მაღალი დონე. დგება კითხვები: აქვს თუ არა პოზიტიური გავლენა

სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ქალთა მონაწილეობას მშვიდობის ხარისხზე და

გამძლეობაზე, საერთაშორისო სამშვიდობოებისგან , სამოქალაქო საზოგადოების

აქტორების მონაწილეობისგან და გენდერულ თანასწორობასთან დაკავშირებული

სხვა ფაქტორებისგან დამოუკიდებლად?

ქალთა პირდაპირი მონაწილეობა დადებით გავლენას ახდენს როგორც სამშვიდობო

შეთანხმების გამძლეობაზე, ასევე მშვიდობის ხარისხზე სამოქალაქო ომის შემდეგ.

მეტიც არსებობს რიგი თეორიული ახსნები იმის შესახებ, თუ რატომ და როგორ

აისახება ქალთა მონაწილეობა მშვიდობის გამძლეობაზე. ასევე არსებობს კვლევები

იმის შესახებ , რომ ქალთა მონაწილეობა, როგორც სამოქალაქო საზოგადოების

აქტივისტებისა, რომლებიც ზეწოლას ახდენენ დაპირისპირებულ მხარეებზე

შეთანხმების დასადებად, და ქალტა მონაწილეობა , როგორც დელეგატებისა,

რომლებიც ადგენენ დღის წესრიგს, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს ქალთა უფლებებს,

რამდენადაა კავშირში მშვიდობის ხარისხთან დაკავშირებულ ფართო თემებთან.

349
პოლიტიკის ზოგიერთი დოკუმენტი არაა გამოსადეგარი, რადგან ეყრდნობა ქალის

იმთავითვე თანშობილ მშვიდობიანი ხასიათის შესახებ მოსაზრებებს, რათა აიხსნას

ქალების სავარაუდო დადებითი გავლენა სამშვიდობო პროცესებზე. ამასთან, ასეთი

დაშვებები აბრკოლებს ჩვენს გაგებას იმ მექანიზმების შესახებ, რომლებიც ქალთა

მონაწილეობას მიზეზობრივად უკავშირებს მდგრად მშვიდობას.

ჩვენ ასევე ვიცით, რომ ქალთა უსაფრთხოება და ქალთა სოციალურ-ეკონომიკური და

პოლიტიკური სტატუსი პირდაპირ გავლენას ახდენს (განახლებული) სამოქალაქო ომის

ალბათობაზე ( Melander, 2005). ამ დასკვნებზე დაყრდნობით საკვლევია აქვს თუ არა

დადებითი გავლენა ქალთა მნიშვნელოვან მონაწილეობას სამშვიდობო

მოლაპარაკებებში მშვიდობის ხარისხსა და გამძლეობაზე. ამასთან, შეიძლება

ვივარაუდოთ, რომ ქალები და ქალთა ჯგუფები, რომლებმაც ხელი მოაწერეს

სამშვიდობო შეთანხმებებს, პირდაპირ მონაწილეობდნენ მოლაპარაკებებში, ხმით და

გავლენით. ხელმომწერი ქალები მოიცავს პოლიტიკურ აქტორთა მრავალფეროვან

სპექტრს: შეიარაღებული ჯგუფების ქალი წევრები, მთავრობის წარმომადგენლები და

ქალი დელეგატები სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებიდან. არსებული მონაცემების

თანახმად, 1990 – დან 2014 წლამდე, 130 სამშვიდობო ხელშეკრულებიდან ქალებმა

ხელი მოაწერეს მხოლოდ 13 – ს.

საერთო მოლოდინის საწინააღმდეგოდ, ზოგიერთი მონაცემი აჩვენებს, რომ 2000 წელს

გაეროს რეზოლუციის საბჭოს 1325 რეზოლუციის მირებიდან 20 წლის შემდეგ

მიღწეული სამშვიდობო შეთანხმებების ხელმომწერი ქალების რიცხვი არ გაზრდილა.

ქალთა მიერ ხელმოწერილი სამშვიდობო შეთანხმებების მიუხედავად, სტატისტიკური

ანალიზი მიუთითებს მყარ ურთიერთობაზე ხელმომწერ ქალტა მონაწილეობასა და

მიღწეული მშვიდობის გამძლეობას შორის. გარდა ამისა, ქალთა მიერ ხელმოწერილი

სამშვიდობო შეთანხმებები მოიცავს ხელშეკრულების დებულებების მეტ რაოდენობას

და დებულებების შესრულების უფრო მაღალ მაჩვენებელს ხელშეკრულებიდან 10 წლის

350
შემდეგ, ვიდრე ქალების მიერ ხელმოუწერელი. ამრიგად, შეიძლება დავასკვნათ, რომ

ქალთა მონაწილეობა მოლაპარაკებებში დადებითად აისახება მშვიდობის ხარისხსა და

გამძლეობაზე. ასევე აღმოჩნდა რომ კონფლიქტის მხარეებში ქალი ხელმომწერების

ყოფნა დადებიტად აისახება მშვიდობის ხარისხსა და გამძლეობაზე, ასევე კავშირი

ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებსა და ხელმომწერ ქალებს შორის

დადებითად აისახება შეთანხმების შინაარსსა და განხორციელებაზე. შეთანხმების

შინაარსი და დებულებების შესრულების ხარისხი ხელს უწყობენ მშვიდობიანობას (Joshi

& Quinn , 2015 ).

ქალი დელეგატებსა და ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს შორის

თანამშრომლობა მნიშვნელოვანია, რადგან სამოქალაქო საზოგადოება არის

გენდერულად სხვადსხვა შემადგენლობის და სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების

ზოგადი მონაწილეობა ავტომატურად არ ნიშნავს, რომ ქალთა ჯგუფებს ექნებათ

მიღწევადობა გავლენაზე მოლაპარაკებებისას. ამ კავშირმა ხელი შეუწყო

უპრეცედენტო ვალდებულებებს გენდერული თანასწორობის შესახებ სამშვიდობო

შეთანხმებებში და მნიშვნელოვანი გადამწყვეტი ქსელი შექმნა აქტივისტ ქალთა

მრავალფეროვნებას შორის, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ქალთა უსაფრთხოების და

მათი პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური უფლებების დაცვის

უზრუნველყოფას. ლიტერატურაში სამშვიდობო შეთანხმებებისა და მშვიდობის

გამძლეობის შესახებ შეგვიძლია ვნახოთ , რომ სამშვიდობო შეთანხმების ხარისხი და

შესრულების მაჩვენებელი არის ყველაზე ძლიერი ფაქტორი მდგრადი მშვიდობის

პროგნოზირებისათვის. ეს მოსაზრება შესაძლებელია გამოიცადოს შემდეგი ორი

ჰიპოთეზის დადასტურებით: პირველი- ქალთა უშუალო მონაწილეობა სამშვიდობო

მოლაპარაკებებში, რაც არის წარმოდგენილი საერთაშორისო ურთიერთქმედებებში (

987 ქალი არის ამ მოლაპარაკებებში შეთანხმების ხელმომწერი,) და ეს დადებითად

აისახება მშვიდობის ხანგძლივობაზე და მშვიდობის ხარისხზე. მეორეა გარკვევა თუ

351
რატომ უწყობს ხელს ქალთა მონაწილეობა მოლაპარაკებებში მშვიდობიანობის

პერიოდის დროში გამძლეობას და და მშვიდობის ხარისხს. შეთანხმებების

ხელმომწერ ქალებსა და ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს შორის კავშირი

ხელს უწყობს სამშვიდობო შეთანხმების ხარისხსა და შინაარსს და მის განხორციელებას..

შედარებით უკეთ ნაკვლევია ძლიერი სტატისტიკური კავშირი ხელმომწერ ქალების

რაოდენობას და მშვიდობიანობის პერიოდის გამძლეობას შორის. დელეგატ ქალთა

მიერ ხელმოწერილი სამშვიდობო შეთანხმებები იმდენად მცირე რაოდენობისაა რომ

არ იძლევა საშუალებას მოწინავე სტატისტიკური საშუალებებით შემოწმდეს ამ

ჰიპოტეზის მართებულობა. ქვემოთ წარმოდგენილია კვლევა რომელშიც

გაანალიზებულია სამშვიდობო შეთანხმების სტატისტიკა და ქალი ხელმომწერ

ქალებთან და მის გარეშე მიღწეულ შეთანხმებებისა, შესწავლილია კეისი ხელმომწერი

ქალებისა და სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების ქალთა კავშირის შესახებ. ამ კეისში

დეტალურადაა განხილული ეს კავშირები ლიბერიის კარგად დოკუმენტირებული

საქმეში, ესაა ქვეყანა, რომელმაც ომის შემდეგ მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია

ქალთა უფლებების განხორციელებაში და პოლიტიკურ წარმომადგენლობაში. ეს

კვლევა ამყარებს არგუმენტს, რომ ქალთა უშუალო მონაწილეობა მშვიდობიან

მოლაპარაკებებში ხმით ზრდის მშვიდობის ხარისხს და გამძლეობას. მიუხედავად იმისა,

რომ საჭიროა შემდგომი კვლევა სამშვიდობო პროცესების დროს ქალთა ქსელების

გაჩენისა და ტრანსფორმაციის საკითხებზე და სამოქალაქო საზოგადოების გავლენაზე

უფრო ფართო მნიშვნელობით, ამ ანალიზს მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს კვლევასა და

პოლიტიკის პრაქტიკაზე.

სამშვიდობო შეთანხმებები და მშვიდობის გამძლეობა

სამოქალაქო ომის შემდეგ მდგრადი მშვიდობის შესახებ კვლევის მიხედვით,

გამოვლენილია მრავალი ფაქტორი, რომლებიც გავლენას ახდენს მშვიდობის

352
გამძლეობაზე. (Doyle & Sambanis, 2006); (Fortna, 2004); (Hartzell, Hoddie & Rothchild,

2001); (Hoddie, 2003) ; (Jarstad & Nilsson, 2008) ; (Nilsson, 2012).

პირველ რიგში, ფეიჯ ფორტნმა აჩვენა, რომ მშვიდობა მნიშვნელოვნად მეტ ხანს

გრძელდება, როდესაც საერთაშორისო კადრები მონაწილეობენ და როცა ეს

სამშვიდობოები ურთულეს ადგილებშიც არიან წარმოდგენილნი.(Fortna, 2008)

მეცნიერები ასევე ამტკიცებდნენ, რომ მოლაპარაკებებში ძალაუფლების განაწილებითი

დებულებები დადებითად აისახება მდგრად მშვიდობაზე , განსაკუთრებით მაშინ,

როდესაც მხარეების შორის ხორციელდება მნიშვნელოვანი ღირებული დათმობები

ტეროტპროების და სამხედრო ძალების შორის ძალაუფლების განაწილების გზით.

(Jarstad & Nilsson, 2008). ასევე აღმოჩნდა, რომ სამოქალაქო საზოგადოების

წარმომადგენლების ჩართვა ხელს უწყობდა მიღწეული შეთანხმებების

ლეგიტიმურობას და, ამრიგად, ომის ხანგრძლივი დასრულების შანსებს (Belloni, 2008);

(Jarstad & Sisk, 2008); (Nilsson, 2012); (Wanis-St John & Kew, 2008). სამოქალაქო

საზოგადოების მონაწილეობა ზრდის საზოგადოების წარმომადგენლობას და

მოლაპარაკების მაგიდის მონაწილეებს აწვდის ადგილობრივი კონტექსტისთვსი

მგრძნობიარე ინფორმაციას,, რაც მხარს უჭერს შეთანხმების დებულებების

განხორციელებას ადგილობრივ დონეზე (Prendergast & Plumb, 2002). სამოქალაქო

საზოგადოების პირდაპირი მონაწილეობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია

არადემოკრატიული კონფლიქტის კონტექსტებში და სამშვიდობო შეთანხმების

როგორ საკუთარის განცდის წარმოშობისას, რომელიც მნიშვნელოვანია პოლიტიკური

და დემოკრატიული განვითარებისათვის (Prendergast & Plumb 2002; Wanis St-John &

Kew, 2008). სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობამ შესაძლოა ძლიერი სიგნალი

გაუგზავნოს დაპირისპირებულ მხარეებს, რომ ძალზე შეზღუდულია საზოგადოების

მხარდაჭერა ძალადობის გაგრძელების მიმართ, რამაც შეიძლება შეამსუბუქოს

ვალდებულებების შესრულების პრობლემები (Nilsson, 2012). ბოლოდროინდელმა

353
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ სამშვიდობო შეთანხმების შინაარსი და შეთანხმების

დებულებების განხორციელება მდგრადი მშვიდობის უძლიერესი პროგნოზირებაა.

მოლაპარაკებები საშუალებას აძლევს სამოქალაქო ომის მონაწილეებს მიაღწიონ

პოლიტიკისა და მთავრობის ფართო რეფორმებს (Joshi & Quinn 2015). რამდენიმე

დებულებით დადებული ხელშეკრულება სამთავრობო სექტორების უმეტესობაზე

გავლენას არ ახდენს და, ამრიგად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ კონფლიქტის

მხარეებს, განსაკუთრებით კი აჯანყებულთა ფართო არჩევნებს, განიარაღება,

დემობილიზაცია და შეთანხმების განხორციელების ვალდებულება მოჰყვება. კვლევის

თანახმად, ყოვლისმომცველი სამშვიდობო შეთანხმება (CPA), რომელიც წარმოადგენს

ყველა წინა მოლაპარაკებისა და შეთანხმებული პირობების კულმინაციას, შეიძლება

გახდეს მშვიდობის უზრუნველყოფის ალბათობა (Joshi, 2015). სამშვიდობო შეთანხმების

დებულებების რაოდენობისა და მოცულობის გარდა, ის თუ რამდენად ხდება

დებულებების განხორციელება არის მშვიდობის გამძლეობის უძლიერესი

პროგნოზირება (Joshi & Quinn, 2017).

საერთო ჯამში, სამშვიდობო პროცესები ფართო საზოგადოებრივი მხარდაჭერით,

შეთანხმებები დიდი რაოდენობის დებულებებით, რომლებიც წარმოადგენს

სოციოპოლიტიკური რეფორმების დღის წესრიგს და შეთანხმების დებულებების

შესრულების მაღალი ტემპები პოსტკონფლიქტურ პერიოდში, სავარაუდოდ,

გრძელვადიან მშვიდობას გამოიწვევს.სტატისტიკური კვლევა სამშვიდობო

მოლაპარაკებებში ქალთა მონაწილეობის და გრძელვადიანი მშვიდობის, ქალთა

მონაწილეობისა და მდგრადი მშვიდობის შესახებ დღემდე შემოფარგლულია.

კაპრიოლიმ, ნილსენმა და ჰადსონმა შეისწავლეს რამდენიმე შემთხვევა და

წარმოადგინეს წინასწარი მტკიცებულებები იმის შესახებ, რომ პოსტკონფლიქტური

მშვიდობა უფრო მდგრადია, როდესაც ქალები უშუალოდ მონაწილეობენ

მოლაპარაკებებში. (Caprioli, Nilsson & Hudson, 2010). დაფნის სტოუნის ლოგისტიკური

354
რეგრესიის ანალიზმა ქალთა მონაწილეობის გავლენა სამშვიდობო პროცესებში და

მდგრადი მშვიდობა, დაადგინა როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი გავლენა. მან

დაშიფრა სამშვიდობო ხელშეკრულების დოკუმენტები რომლებშიც ქალები

ჩართულები იყვნენ შეთანხმების დღის წესრიგში, და/ ან მონაწილეობდნენ , როგორც

მოლაპარაკე, შუამავალი, მოწმე ან ხელმომწერი. (Rand, 2014)

მისი დასკვნები არაერთგვაროვანი იყო, რაც მიუთითებდა ”ზოგადად შეზღუდულ

მნიშვნელობაზე”, მაგრამ ”პროგნოზირებული ალბათობა ისიც იყო, (...) რომ ქალთა

მონაწილეობის გაზრდამ შეიძლება გააძლიეროს ძალადობის ალბათობა ერთ წელში

24.9 პროცენტით” (Stone, 2014). თუმცა ამის საპირისპიროდ, არსებობს მშვიდობის

გამძლეობის უფრო ზუსტი ანალიზი, როცა ყურადღება გამახვილებულია მხოლოდ

ქალების გავლენაზე საერთაშორისო ურთიერთქმედებაზე როცა გამოვრიცხავთ იმ

დელეგატ ქალთა გავლენის გაზომვა, რომლებსაც არ შეეძლოთ მნიშვნელოვანი

მონაწილეობა მიეღოთ მოლაპარაკებებში.

გენდერული უთანასწორობისა და შეიარაღებული კონფლიქტისა და ქალთა

პოლიტიკური მონაწილეობის შესახებ ომის შემდეგ ჩატარებულმა გამოკვლევებმა

აღმოაჩინა მჭიდრო კავშირი ქალთა პოლიტიკურ ჩართულობასა და მშვიდობის

ხანგრძლივობას შორის. გენდერული უთანასწორობა არის შეიარაღებული

კონფლიქტის ძლიერი პროგნოზირება, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ არსებობს კავშირი

ქალთა უსაფრთხოებას, ქალთა პოლიტიკურ მონაწილეობასა და მდგრად მშვიდობას

შორის. ნაჩვენებია, რომ გენდერული თანასწორობა წარმოადგენს ქვეყნის

მშვიდობიანობის ძლიერ მაჩვენებელს (ჰადსონი და სხვ., 2012, 2009 წ.) და გენდერული

უთანასწორობა, რომელიც წარმოადგენს სამოქალაქო ომის ძლიერი პროგნოზირებას

(Caprioli, 2005); (Melander 2005). საზოგადოებებში, სადაც ქალები შედარებით უკეთესად

მუშაობენ, წარმატებული სამშვიდობო ოპერაციების პერსპექტივები იზრდება, რადგან

ქალებს შეუძლიათ გამოხატონ ხმა მშვიდობისმყოფელობის პროცესში და უფრო

355
ფართო მონაწილეობა მიიღონ ოჯახში (Gizelis, 2009) ეროვნულ საკანონმდებლო

ორგანოში ქალი წარმომადგენელთა უფრო მეტი წილი ახანგრძლივებს მშვიდობას

ცეცხლის შეწყვეტის ან მოლაპარაკებების შედეგად (Shair-Rosenfield & Wood, 2017).

ამ კვლევის საფუძველზე, შესაძლებელია შემდეგი ორი ჰიპოთეზის შემოწმება: 1:

ქალთა უშუალო მონაწილეობა სამშვიდობო მოლაპარაკებებში - იზომება როგორც

ქალი ხელმომწერები - ზრდის მშვიდობის გამძლეობას. 2: ქალთა უშუალო

მონაწილეობა სამშვიდობო მოლაპარაკებებში - იზომება როგორც ქალი

ხელმომწერები - ზრდის მშვიდობის ხარისხს. კავშირები: სამშვიდობო პროცესები, ქალი

მოლაპარაკებები და სამოქალაქო საზოგადოების ქალთა ჯგუფები რატომ ზრდის ქალ

ხელმომწერთა ყოფნა მშვიდობის ხარისხს და გამძლეობას? ჩვენის აზრით,

ხელმომწერი ქალებისა და ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების კავშირი

აუმჯობესებს შეთანხმების შინაარსს და ამ შეთანხმების დებულებების განხორციელებას.

ხელმომწერ ქალებსა და სამოქალაქო საზოგადოების ქალთა ჯგუფებს შორის კავშირი

იწვევს უფრო მეტ შეთანხმებას, რომელიც მიზნად ისახავს სოციალურპოლიტიკურ

ცვლილებებს და განაპირობებს უფრო მაღალი დონის შესრულებას კარგად

ინფორმირებული ქალთა ჯგუფების მდგრადი ადვოკატირების შედეგად, რაც უფრო

მჭიდრო მშვიდობას ქმნის. ფემინისტი მკვლევარები დიდი ხნის განმავლობაში

ამტკიცებდნენ, რომ შეიარაღებული კონფლიქტის დასრულება ავტომატურად არ

ითვალისწინებს ქალთა გაუმჯობესებულ უსაფრთხოებას და რომ მნიშვნელოვანმა

მშვიდობამ უნდა გაითვალისწინოს ქალთა დაცვა და ქალთა უფლებები (Chinkin, 2003);

(Meintjes, Pillay & Turshen, 2001);

ქალთა ჩართვის უფლებებზე დაფუძნებული არგუმენტების გარდა, მკვლევარებმა ხაზი

გაუსვეს ქალთა სოციალურ ცოდნას, კონფლიქტის გამოცდილებას, საზოგადოებრივ

ქსელებს, ქალურობის აღქმას და გამოცდილებას ომის დროს. (Pankhurst, 2003, 2008);

(Underlin, 2007); (Cockburn, 2007); (El-Bushra, 2007); (Kaufman & Williams 2010); (Cruza &

356
Enloe, 2015).ამასთან, გაუგებარი რჩება ქალურობის აღქმა და საზოგადოების დონეზე

კონფლიქტის მართვის უნარები პირდაპირ დადებითად გადაითარგმნება თუ არა

სახელმწიფო დონეზე სამშვიდობო მოლაპარაკებებზე. გარდა ამისა, ქალები არ არიან

ერთგვაროვანი ჯგუფი. სხვადასხვა წარმოშობის ქალ დელეგატებს შეიძლება ჰქონდეთ

ძალიან განსხვავებული გაგება მშვიდობისა და განსხვავებული პრიორიტეტებსა და

განსხვავებულ დღის წესრიგს იცავდნენ. . ასევე მნიშვნელოვანია განასხვავონ ის, თუ

როგორ ხვდებიან ქალები სამშვიდობო პროცესში, როგორ აწარმოებენ

მოლაპარაკებებს თავიანთ მიზნებზე, და რას წარმოადგენს ქალთა ქსელები,

(Chang,2015). ჩვენი არგუმენტი გამომდინარეობს ქალთა ჯგუფების

მრავალფეროვნებიდან. ქალთა მონაწილეობა, როგორც ხელმომწერები, საშუალებას

აძლევს მათ დაამყარონ და გააძლიერონ კავშირები ქალთა სამოქალაქო

საზოგადოების ჯგუფებთან, რომლებიც მჭიდრო კავშირშია სსაწყისს (გროს რუტ)

დონეზე.

კონფლიქტის ზონები შეიცავს ბევრ მოძრაობას, ინიციატივას და ქსელს, რომლებიც

ქალებმა შექმნეს არა მხოლოდ ჰუმანიტარული და პრაქტიკული, არამედ პოლიტიკური

საკითხების გადასაჭრელად. (Chinkin, 2003). ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების

ჯგუფები ხშირად ქმნიან საფუძველს გენდერული ურთიერთობების

ტრანსფორმაციისათვის, რაც განსაკუთრებით მწვავედ მიმდინარეობს ხანგრძლივი

სამოქალაქო ომების შემდეგ. ხელმომწერი ქალები შეიძლება გახდნენ ბროკერები,

რომლებიც აკავშირებენ ადგილობრივი დონის ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების

ქსელებს ერთ – ერთ მოლაპარაკებებზე. ბროკერები არიან ადამიანები, რომლებიც

ხვდებიან სოციალურ სტრუქტურებში არსებულ ხარვეზებს და ხელს უწყობენ საქონლის,

ინფორმაციის ან ცოდნის ნაკადს ამ ხარვეზზე (Burt 2005); (Stovel & Shaw 2012). ისინი

აკავშირებენ აქტორებს სოციალური, ეკონომიკური ან პოლიტიკური ურთიერთობების

სისტემებში (Stovel, Golub, & Milgrom 2011). მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ხშირად

357
ეყრდნობიან არაფორმალურ და პირად ურთიერთობებს, მათ ქმედებებს შეიძლება

ჰქონდეს მნიშვნელოვანი მაკრო-დონის შედეგები, რადგან ქსელის კონფიგურაცია

ცვლის სოციალური ინტეგრაციის პროცესებს (Stovel & Shaw 2012). კავშირი ქალებს

შორის რომელთაც აქვთ მოლაპარაკებებში მონაწილეობისადმი წვდომა , და ქალთა

სამოქალაქო საზოგადოების მრავალფეროვანი ქსელები არა მხოლოდ აფართოვებს

სამშვიდობო პროცესისადმი სოციალურ მხარდაჭერას. ისინი ასევე აძლევენ

ინფორმაციას მომლაპარაკებლებს კონკრეტულ საკითხებზე და დღის წესრიგზე, რამაც

შეიძლება გამოიწვიოს შესაბამისი დებულებების ჩართვა და გათვალისწინება

სოციოპოლიტიკური რეფორმებში.

შეიარაღებული საომარი მოქმედებების დაუყოვნებლივ დასრულების შემდეგ,

სამშვიდობო მოლაპარაკებებმა საფუძველი ჩაუყარა კონფლიქტის შემდგომ

პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ წესრიგს. მოლაპარაკებებიდან გარიყული

ჯგუფები ხშირად კონფლიქტის შემდგომ პოლიტიკაში მარგინალურად რჩებიან.

შედეგად, ქალთა უფლებებისა და გენდერული თანასწორობის დებულებები და სხვა

საკითხები, რომლებიც ეხება სოციალურ-ეკონომიკურ რეფორმას, ძირითადად არ

არსებობს სამშვიდობო შეთანხმების ტექსტებში (Bell & O’Rouke 2010); (Ellerby, 2015).

ქალი დელეგატები შეიძლება თავდაპირველად არ იცნობდნენ გენდერულ საკითხებს,

მაგრამ ისინი შეიძლება გახდნენ ქალი სამოქალაქო საზოგადოების აქტივისტების

პარტნიორები, თუ კავშირები აშენდება და შენარჩუნდება. როგორც დელეგატები,

რომლებსაც შეუძლიათ პირდაპირ გავლენა მოახდინონ მოლაპარაკებებზე, ისინი

ბევრად უფრო ძლიერ მდგომარეობაში არიან ქალთა უფლებებისა და დებულებების

მისაღწევად, რომლებიც საერთო ჯამში აუმჯობესებს ქალთა სოციალურ-ეკონომიკურ

მდგომარეობას, ვიდრე ქალთა ჯგუფები, რომლებიც დაქვემდებარებულნი არიან

დამკვირვებლის სტატუსში. ამავე დროს, სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების

358
მხრიდან ზეწოლამ მოლაპარაკებების მიჯნაზე შეუძლია გააძლიეროს ქალი

დელეგატების პოზიცია. ქალ დელეგატებს შეუძლიათ მხარი დაუჭირონ ადვოკატირებას,

სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებს მიაწოდონ ინფორმაცია მოლაპარაკებების

პროცესის შესახებ, რათა მათ შეძლონ ეფექტურად მობილიზება და იმპულსის შექმნა.

სამშვიდობო შეთანხმებებში კონკრეტული დებულებების ჩათვლით, ქალთა ქსელები,

თანამშრომლობა და ცოდნის გაღრმავება მშვიდობის მოლაპარაკებების დროს,

ჩართულია უფრო ფართო სამშვიდობო პროცესში, რომელიც შეიძლება წლების

განმავლობაში გაგრძელდეს მოლაპარაკების მკაფიო ეტაპებით. შეთანხმებები

შეიძლება შედგებოდეს სხვადასხვა სახის დოკუმენტებისგან: წინასწარი

მოლაპარაკებების ხელშეკრულებები, ჩარჩო / არსებითი ხელშეკრულებები და

განხორციელების / ხელახალი მოლაპარაკებების ხელშეკრულებები (Bell, 2006).

ზოგიერთ სამშვიდობო პროცესში საკითხები მოლაპარაკებულია რამდენიმე ცალკეულ

შეთანხმებაში, შემდეგ კი ერთიანდება ან რატიფიცირდება სრულყოფილი საბოლოო

ხელშეკრულებით. სააღსრულებო ხელშეკრულებები ხშირად მიჰყვება სამშვიდობო

შეთანხმებებს და მოიცავს ახალ მოლაპარაკებებსა და ხელახალ მოლაპარაკებებს,

ნაწილობრივ იმიტომ, რომ პროცესის მონაწილე მხარეები „ცდილობენ შეეძლებათ თუ

არა წინა ეტაპზე დათმობილი დათმობების უკან დაბრუნება” (Bell, 2006). ძლიერი და

კარგად ინფორმირებული ქალთა ქსელები გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა შეთანხმების

დებულებების ჩასატარებლად, რომლებიც აღმოფხვრის უთანასწორობას და

სოციოპოლიტიკურ სტრუქტურებს, და ადვოკატირებისათვის პოსტკონფლიქტური

კანონმდებლობის მიღებისა და განხორციელების პერიოდში ყველა დაინტერესებული

მხარის პასუხისმგებლობის საკითხის დასადგენად.

ჩვენი არგუმენტი აფართოებს წინა კვლევებს სამოქალაქო საზოგადოების

მოლაპარაკებებში ჩართვის პოზიტიური გავლენის შესახებ. მნიშვნელოვანია

სამოქალაქო საზოგადოების გენდერული ხასიათისა და პოლიტიკური აქტივობის

359
გათვალისწინება, რადგან ამან შეიძლება ქალთა ჯგუფები არახელსაყრელ პირობებში

დააყენოს. მამაკაცებს დაკავებული აქვთ სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების

წამყვანი პოზიციების უმრავლესობა. ქალთა აქტივობა დამოკიდებულია მათ

სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, განსაკუთრებით ოჯახური ურთიერთობების

სტრუქტურულ პირობებზე, შემოსავლის წარმოქმნასა და სახელმწიფო ინსტიტუტებზე

ხელმისაწვდომობაზე (Paffenholz, 2015). ამრიგად, მაშინაც კი, როდესაც სამშვიდობო

მოლაპარაკებები საშუალებას იძლევა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფების

კონსულტაცია ჩატარდეს ან როცა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფები

მიპატიჟებულები არიან მოლაპარაკების მაგიდასთან, მონაწილეობის ამგვარი

გენდერული მექანიზმები ავტომატურად არ უზრუნველყოფს ადგილობრივი ქალთა

ჯგუფების მოსმენას და მათი მოთხოვნების შეთანხმებებსა და ჩართვას პოლიტიკურ

სტრუქტურებსა და გადაწყვეტილების მიღებაში. რა თქმა უნდა, მამაკაც დელეგატებს

ასევე შეუძლიათ თანამშრომლობა ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების ჯგუფებთან,

მაგრამ ქალი დელეგატები ქალთა ქსელების ძირითადი ბროკერები არიან.

ჯამში, თუ ქალები ვერ მონაწილეობენ მოლაპარაკებებში ხმით და გავლენით,

მნიშვნელოვანი ქსელები მომლაპარაკებლებსა და ქალთა სამოქალაქო საზოგადოების

ჯგუფებს შორის, სავარაუდოდ, არ შეიქმნება ან სუსტი იქნება. ქალთა უშუალო

მონაწილეობის ნაკლებობა ამცირებს შანსებს, რომ გენდერული თანასწორობისა და

სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დებულებები შევიდეს სამშვიდობო

შეთანხმებაში და ისინი განხორციელდეს სამშვიდობო შეთანხმების შემდეგ წლებში.

ამრიგად, მოლაპარაკებებიდან ქალთა გარიყვა განაგრძობს მათ პოლიტიკურ

მარგინალიზაციას, ამცირებს პოლიტიკური რეფორმისა და სამშვიდობო შეთანხმების

განხორციელების შანსებს, რაც ძირს უთხრის მშვიდობის გამძლეობას.

360
ქალის როლი ნდობის მშენებლობის პროცესში

2020 წელს ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესახებ (WPS) უსაფრთხოების

საბჭოს პირველი რეზოლუციის 20 წლისთავია და არსებითი და ტრანსფორმაციული

განხორციელება მთავარ გამოწვევად რჩება. ქალთა მნიშვნელოვანი მონაწილეობა

სამშვიდობო პროცესებში განსაკუთრებით მდგრადია ცვლილებებისადმი, სადაც ნორმა

რჩება როგორც გამონაკლისი და გენდერული პერსპექტივები მხოლოდ

ფორმალურადაა დამატებულიი ოფიციალურ, მაღალი დონის მოლაპარაკებებში.

მიუხედავად იისა რომ მაღალი დონის სამშვიდობო პროცესები მიმდინარეობს მთელ

მსოფლიოში,ძალადობრივი კონფლიქტები არსებობს და საზოგადოება იტანჯება იმის

გამო რომ პოლიტიკური შეთანხმებები ვერ მიიღწევა და მშვიდობა ვერ მყარდება.

.მიუხედავად იმისა, რომ ქალები მნიშვნელოვნად განიცდიან ამგვარი კონფლიქტების

გავლენას და ხშირად წამყვან როლს ასრულებენ ადგილობრივი მშვიდობის

მშენებლობაში, მათი გამოცდილება და წვლილი ზოგადად ა არ არის აღიარებული და

მათი ოფიციალური მონაწილეობა სამშვიდობო პროცესებში შეზღუდულია.

ამ კონტექსტში, პოლიტიკის აქტორებს მთელს მსოფლიოში მოუწოდებენ ინკლუზიური

სამშვიდობო პროცესებისაკენ, კონფლიქტების გადაჭრისადმი ახლებური მიდგომების

გამოყენების და კონფლიქტის ეფექტური პრევენციისაკენ. მოწოდება მოითხოვს

უფრო ჭკვიანურ დიზაინს და მოძრაობას ქალების, ახალგაზრდების, და სხვა ისეთი

ჯგუფების ჩართვისკენ, რომლებიც ტრადიციულად გამორიცხული იყვნენ ამ

პროცესებისგან.

ნდობის აღდგენა არის ის სფერო, რომელსაც აქვს მნიშვნელოვანი როლი

ინკლუზიური მშვიდობისთვის: ქალთა მნიშვნელოვანი მონაწილეობა მშვიდობის

დამყარების ინიციატივებში, მათ შორის, იმ ფორმების შესწავლის გზით, სადაც ქალები

361
უკვე ქმნიან ფორმებს და გვთავაზობენ ამგვარ ინიციატივებს მრავალარხიანი

დიპლომატიის 1 და 2 არხზე ,სხვადასხვა მიმართულებით ქმნის ახალ შესაძლებლობებს

ნდობის აღდგენა არის პროცესი რომლის მიზანია დააკავშიროს კონფლიქტის

მხარეები და მოახერხოს მათ შორის ააგოს უკუკავშირები. რამდენადაც მულტიარხინი

დიპლომატიის 1 არხის პროცესები მთელს მსოფლიოში ხშირად პირდაპირი

კომუნიკაციის გარეშე მიმდინარეობს, საკითხები მხარეებს შორის ეფექტური ნდობის

აღდგენის შესახებ ხდება პრიორიტეტული პირველი არხის მედიატორებისათვის და

ბევრი სხვისთვის, მათ შორის მათთვისაც რომლებიც ოპერირებენ 2 და 3 არხზე.

ნდობის დამყარება ან ნდობის დამყარების ინიციატივები მოიცავს როგორც ნდობის

აშენების საზომებს, ისე ნდობის აშენების ჟესტებს , თვითეულ ამათგანს აქვს რამდენიმე

და ხშირად განსხვავებული განზომილებები. რამდენადაც დღემდე არ გვაქვს

უნივერსალური განსაზღვრება, ნდობის აღდგენა შეიძლება განსაზღვრული იყოს

როგორც აქტივობები რომლებიც შეიძლება ხორციელდებოდეს კონფლიქტის ციკლის

მთელი პერიოდის განმავლობაში იმ მიზნით რომ გაიზარდოს გამჭირვალობა და

ნდობის დონე კონფლიქტის ორ ან მეტ მხარეს შორის. ყველაზე საერთო და ხშირად

ექსკლუზიური ფოკუსი არის იმ მოქმედებებზე რომელთა შესახებ ხდება მოლაპარაკება

კონფლიქტის ოფიციალურ მხარეებს შორის.

ნდობის აშენება ყოველთვის არაა მიმართული კონფლიქტის ღრმა და

საფუძველმდებარე მიზეზებისაკენ., მაგრამ ეს აქტივობები მხარს უჭერენ საშუალო

ვადიან მცდელობებს მშვიდობის მიმართულებით, როგორიცაა შეთანხმების

ჰუმანიტარული საკითხები, ცეცხლის შეწყვეტა, ან ადგილობრივი კონფლიქტის

შემცირებისაკენ მიმართული შეთანხმებები. ისინი ჩვეულებრივ ფორმალური სახისაა

და მოიცავს პოლიტიკურ, სამხედრო, დიპლომატიურ, კულტურულ და ეკონომიკურ

ინიციატივებს, ამის მაგალითებია ერთობლივი ინფრასტრუქტურული შეკეთებები (მაგ

ენგურის წყალსაცავის კეისი ქართულ- აფხაზური კონფლიქტის შიგნით),

362
დემილიტარიზაციის ფორმებს, ტუსაღების გაცვლაას, ისტორიული მემკვიდრეობის

დაცვა . არაფორმალური ნდობის აღდგენის ფორმები შეიძლება მოიცავდეს სასწავლო

ტურებს, სემინარებს, და სხვა მცდელობებს ხელი შეუწყოს ადამიანურ ურთიერთობებს

და “and build rapport”-ს (ააშენო ურთიერთობა) კონფლიქტის ხაზების მიღმა.

ნდობის აღდგენა შეიძლება ჩაირთოს პროცესში სადაც ნდობა დაკარგულია ან

შესუსტებულია დროის განმავლობაში. ჟესტები მეორეს მხრივ შეიძლება გაგებული

იქნას, როგორც სიმბოლოები, ხშირად დადებითი სიგნალები, რომელსაც

კონფლიქტში მყოფი მხარეები აგზავნიან ერთმანეთის მიმართ საჯაროდ , მაგალითად

ხელის დაქნევით მისალმებისას, საერთო დღესასწაულების აღიარებით და აღნიშვნით

და სხვა.

აქ არსებობს მეტი არაფორმალური ასპექტი და სივრცე, სადაც ქალებს მეტი გაგება და

გავლენა აქვთ იმიტომ რომ ქალები გამოთიშულები არიან ფორმალური

პროცესებიდან და უფრო აქტიურები არიან ნაკლებ ფორმალურ პროცესებში. ნდობის

დამყარების ინიციატივები, განსაკუთრებით ფორმალური სახის, არ ცვლიან

სამშვიდობო მოლაპარაკებებს. ისინი არ მიმართავენ ძალადობრივი კონფლიქტების

ფუნდამენტურ წარმართველებს, რაც არის საჭირო მდგრადი მშვიდობის მისაღწევად..

ნდობის დამყარების აქტივობებს, , როცა ის სათანადოდ ფრთხილდაა აგებული, ან

ალტერნატივები კარგადაა გათვლილი, შეუძლია გააუმჯობესოს ურთიერთობები,

ჰუმანიზაცია მოახდინოს მხარეებისა, მხარეებმა პოზიტიური განზრახვების სიგნალები

მიაწოდონ ერთმანეთს და თავიდან აიცილონ ესკალაცია.

გაეროს 1325 რეზოლუციის კრიტიკა

363
2015 წლის ოქტომბერში დიპლომატები, პოლიტიკის შემოქმედები, აქტივისტები და

დამკვირვებლები ნიუ იორკში შეიკრიბნენ, რათა აღენიშნათ „ქალებზე, მშვიდობასა და

უსაფრთხოებაზე“(WPS) გაეროს უშიშროების საბჭოს №1325 (UNSCR) რეზოლუციის

გამოქვეყნების 15 წლის თავი.

გაეროს უშიშროების საბჭომ № 1325-ე რეზოლუციის მიღებით, ოფიციალურად

დაამტკიცა დღის წესრიგში არსებული საკითხი ქალების, მშვიდობისა და უსაფრთხოების

თემატიკაზე. ეს რეზოლუცია შეაფასეს, როგორც უშიშროების საბჭოს ერთ-ერთი

ყველაზე შთამბეჭდავი გადაწყვეტილება მისი არსებობის ისტორიაში და აღინიშნა მისი

უდიდესი წვლილი ქალთა მონაწილეობის გაზრდის საქმეში, ხოლო ქალთა

მონაწილეობა კი გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ერთ-ერთი მთავარი

პრინციპია. რეზოლუცია ასევე შეფასდა, როგორც წინ გადადგმული და კარგად

გათვლილი ნაბიჯი მშვიდობის მშენებლობასა და უსაფრთხოების საქმეში. რეზოლუციის

მიღების დღიდან დღემდე ამ ნაბიჯს დადებითად აფასებს უამრავი ადამიანი.

გასაოცარია, თუმცა ამ რეზოლუციას რამოდენიმე კრიტიკოსი გამოუჩნდა, რომლებიც

ღიად გამოხატავენ უკმაყოფილებას ამ დადგენილების მიმართ: ისინი ღიად

აფიქსირებენ აზრს, რომ ამ რეზოლუციის მთავარი მიზანი - მიღწეულ იქნეს გენდერული

თანასწორობა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით - არის ამბიციური და ძვირადღირებული.

იგი მოითხოვს, რომ რადიკალურად შეიცვალოს გენდერული დისბალანსის დინამიკა,

და ასევე მოითხოვს, რომ მსოფლიოს ყველა ქვეყანამ ფინანსური დახმარება გამოყოს

პოზიტიური მშვიდობის შესანარჩუნებლად .

როგორც ამ რეზოლუციის მოწინააღმდეგენი განმარტავენ, გაეროს მიერ „ქალებზე,

მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე“ შემუშვებული დღის წესრიგის კვლევა საშუალებას

გვაძლევს, გამოვავლინოთ მისი ნაკლოვანი მხარეები. ამ ნაკლოვანებათა

ჩამონათვალი კი, მათი თქმით რეზოლუციის ყველა საფეხურზე გვხვდება: დაწყებული

მოცემული რეზოლუციის იმპლემენტაციდან, გაგრძელებული მონაწილეობის

364
საფეხურზე არსებული ჰეტერონორმატიული მიდგომებით, დამთავრებული

პრევენციისა და დაცვის საფეხურებზე არსებული ხარვეზებით. თუმცა ამ რეზოლუციის

მოწინააღმდეგენი „ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე“ შემუშვებული დღის

წესრიგის ხარვეზების მიზეზად არასწორ იმპლემენტაციას არ ასახელებენ, ისინი

ფიქრობენ, რომ შესამჩნევი უფსკრული ამ დღის წესრიგსა და არსებულ სიტუაციას

შორის უფრო ღრმად დაფლული პრობლემებია. რიგი ავტორებისა (Kisby & Shepheld,

2016) შეეცადნენ, რომ მოეძიებინათ ეს მიზეზები, ღრმად ჩასწვდომოდნენ საკითხის არსს

და ყურადღება გაემახვილებინათ რეზოლუციის არსის შეუსაბამისობაზე რეალობასთან.

ამაში კი მოცემული რეზოლუციის 15 წლიანი იმპლემენტაციის ისტორიის მანძილზე

არსებული ხარვეზების კვლევა დაეხმარათ. მათი დასკვნით დღის წესრიგში თავიდანვე

იყო წინააღმდეგობრივი დებულებები და ტერმინები, რომელიც იმპლემენტაციის

საფეხურზე სერიოზული პრობლემა გახდა.

დებულებები, რომელზეც დაფუძვნებულია რეზულუცია „ქალებზე, მშვიდობასა და

უსაფრთხოებაზე“, აღიქმება სვეტებად, რომლებიც აღებულია გაეროს რეზოლუციიდან

- სისტემის მოქმედების გეგმიდან (SWAP);

ეს პრინციპებია :

• პრევენცია

• მონაწილეობა

• დაცვა

• გათავისუფლება

• აღდგენა

• ნორმატიული პრინციპები

365
ამ საყრდენ პრინციპებს შორის კავშირი საყურადღებოა. ამიტომ ავტორები უფრო

გულდასმით იწყებენ მათ გამოკვლევას. თუმცა ჯერ გაზომვად ცვლადებს აქცევენ

ყურადღებას. მასალების ანალიზი იმედგაცრუების მიზეზებს გვაძლევს. ქალთა

მონაწილეობა სამშვიდობო მისიებში - რომელიც, თავად გაეროს განმარტებით არის

მთავარი ინდიკატორი გენდერული დისბალანსის გაქრობისა მონაწილეობისა და

ინტეგრაციის საფეხურებზე- სტაგნაციის ფაზაშია. ქალების როლი, რომლებიც 1957 –

1989 წლებში მუშაობდნენ სამშვიდობო მისიებში, ძალზე დაბალი ან უმნიშვნელო იყო

მოცემულ საქმეში. წლების მანძილზე იზრდებოდა გაეროში დასაქმებული ქალების

რაოდენობა, თუმცა მათი წვლილი მშვიდობის შენარჩუნების საკითხში მწირი იყო.

თითქმის 10 წელი დასჭირდათ ქალთა სამშვიდობო მისიის შენაერთებს რომ, მათი

რაოდენობა 1% ით გაზრდილიყო. ამასთან აღსანიშნავია, რომ ქალთა ჩართულობა

საპოლიციო ძალებში ზრდადი სტატისტიკით გამოირჩეოდა 2010 წლიდან, თუმცა 2014

წლიდან ამ სფეროშიც ხდება გენდერული ზრდის სტაგნაცია.

ეს ინფორმაცია, მაინც არ გვაძლევს დასკვნების გამოტანის საშუალებას. აქ არ არის

მოცემული ის, თუ რა პოზიციებზე მუშაობდნენ ქალები, რომლებიც სამშვიდობო მისიებში

იყვნენ ჩართულნი ამ დროის განმავლობაში. ამას ემატება ისიც, რომ ქალთა

ჩართულობა უფრო მეტად მიმართულია იმ ხედვაზე, რომ ქალები მშვიდობისმოყვარენი

არიან. გენდერული დისბალანსის გაქრობის მცდელობები მიმართული უნდა იყოს ისეთ

საკითხებზე, როგორებიცაა: ქალთა ჩართულობა სამშვიდობო მისიებში და მათ მიერ

შესრულებული დავალებებისა და მიღებული გადაწყვეტილებების წონა და

მნიშვნელობა. მხოლოდ რაოდენობრივი ჩართვის დათვლა დიდ შედეგებს ვერ

მოგვცემს.

რეზოლუციის მხარდამჭერებს ერთმნიშვნელოვნად სჯერათ, რომ ქალთა ჩართულობის

ზრდა მსგავს მისიებში მშვიდობის მშენებლებსა და მოქალაქეებს შორის ნდობის გაჩენის

საწინდარია, ასევე ეს ჩართულობა უზრუნველყოფს სექსუალური ძალადობის

366
შემცირებას. რასაც არ აღიარებენ რეზოლუციის მხარდამჭერები არის ის, რომ

მშვიდობის მშენებლობაში ჩართული ქალები შესაძლოა ექსპლოატირებულები იყვნენ

სამუშაო ადგილებზე, და ხელი შეუწყონ მისიის ჩავარდნას.

ავტორების აზრით აქ საქმე გვაქვს გენდერული ბალანსსა და გენდერულ

მეინსტრიმინგის საკითხებთან. გენდერული ბალანსის ძირითადი მიზანი ამ შემთხვევაში

ქალთა ჩართულობის გაზრდაა და არა მათთვის ძალაუფლების გადანაწილება, ხოლო

გენდერული მეინსტრიმინგის მიზანი კი ისაა, რომ კონკრეტულ საქმიანობას მიაკეროს

კონკრეტული სქესი - რომელს უფრო შეუძლია ესა თუ ის საქმე.

კვლევამ აჩვენა, რომ ქალები უფრო ხშირად სამშვიდობო მისიების დროს ე.წ

დამკვირვებლის სტატუსით არიან განლაგებული თავიანთ დანაყოფებში, როცა

მამრობითი სქესის მონაწილეები კონფლიქტის კერებში განლაგდებიან. აღსანიშნავია

ის ფაქტიც, რომ 2014 წელს კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკაში მიმდინარე მისიის

MONUSCO-ს დროს სამშვიდობო ძალებში მხოლოდ 492 ქალი იყო ჩართული,

როდესაც, ამ ტერიტორიაზე მობილიზებული გაეროს სამშვიდობო ძალების საერთო

რაოდენობა 19567 ადამიანისგან შედგებოდა. რეზოლუციის თანახმად ქალების

ჩართულობას შეუძლია სექსუალური ძალადობის თავიდან აცილება, ხოლო კონგოს

დემოკრატიულ რესპუბლიკაში მსგავსი ტიპის ძალადობის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი

მაჩვენებელი ფიქსირდება. ეს მაგალითი კიდევ ერთხელ მიუთითებს რეზოლუცია 1325-

ის ნაკლოვანებაზე.

გარდა სამშვიდობო მისიებში ჩართულობისა, ქალთა მონაწილეობა სამშვიდობო

შეთანხმებებში გაიზარდა, თუმცა არა იმდენად, რომ აღმოიფხვრას გენდერული

დისბალანსი. 2012 წლის მონაცემებით ქალ მომლაპარაკებელთა რიცხვი იყო 10% ამდე,

ხოლო იმ ქალების რაოდენობა, რომლებმაც ხელი მოაწერეს სამშვიდობო

ხელშეკრულებას იყო 4% ამდე. ეს იყო მნიშვნელოვანი ზრდა, თუმცა მხოლოდ

ციფრებში. როგორც მკვლევარები მიუთითებენ მოლაპარაკების მხარეები ყველაფერს

367
აკეთებენ, რათა მოიყვანონ ქალი ხელმომწერი მოლაპარაკების მაგიდასთან, თუმცა არა

გადაწყვეტილების მიმღებად. ესაა ე.წ წესები ქაღალდზე, რომლის გვერდის ავლაც

მარტივი ფორმალობებით შეიძლება. მაგალითად შეთანხმებაზე ხელი მოაწერინო

ქალს, თუმცა არ ჩართო გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.

მიუხედავად ჩართულობის ზრდისა, შეგვიძლია მყარად ვირწმუნოთ, რომ ესაა

პრინციპები ქაღალდზე და არაა სრულად დანერგილი განვითარებულ

საზოგადოებებშიც კი. ამ რეზოლუციის დანერგვის სტატისტიკა 2009-2011 წლებში

შთამბეჭდავი, თუმცა კლებადია. 2011 წლიდან სტატისტიკაც იკლებს და ასევე

რეზოლუციის მომხრე ქვეყნების მიზანსწრაფვაც, რომ დანერგონ ეს პრინციპები

თავიანთ ქვეყნებში. რეზოლუციის სახელმწიფო დონეზე დანერგვა და იმპლემენტაცია

ზოგ შემთხვევაში მხოლოდ განსაკუთრებულად ინსტრუმენტულ ხასიათს ატარებს.

მაგალითისთვის 2000 წლიდან მოყოლებული გაეროს უშიშროების საბჭომ შეიმუშვა 36

რეზოლუცია ერაყში მშვიდობის მშენებლობისა და სიტუაციის დასტაბილურების მიზნით.

ამ 36 რეზოლუციიდან მხოლოდ 6 იყო „ქალებზე, მშვიდობასა და

უსაფრთხოებაზე“(WPS) გაეროს უშიშროების საბჭოს №1325 რეზოლუციის პრინციპების

დაცვით დაწერილი. თუმცა ამ 6 რეზოლუციაშიც მხოლოდ დაგეგმვის ნაწილში იყო

გაჟღერებული მსგავსი პრინციპები, მონაწილეობისა და განხორციელების ნაწილებში კი

ქალების ჩრთულობაზე თითქმის არ იყო საუბარი.

როგოც აქამდე განვიხილავდით, ამ რეზოლუციის მთავარ „საყრდენებს“ შორისაც არის

დაპირისპირებები:

• პრევენცია

• მონაწილეობა

• დაცვა

• გათავისუფლება

368
• აღდგენა

• სხვა ნორმატიული პრინციპები

დაცვა VS მონაწილეობა

მიუხედავად იმისა, რომ რეზოლუციაში მსგავსი ყურადღება ეთმობა ყველა საყრდენ

პრინციპს და მათი მნიშვნელობა გათანაბრებულია, როდესაც სხვადასხვა ქვეყნებს

გაეროს უშიშროების საბჭოს №1325 რეზოლუცია გადააქვთ ეროვნულ დონეებზე ,

პრევენციისა და ძალადობისგან დაცვის საკითხები წინა პლანზე წამოიწევა ხოლმე.

ერთი შეხედვით ეს მიდგომა გამოწვეულია მოცემული აუცილებლობით. ქვეყნების

უმრავლესობაში ქალები ძალადობის მსხვერპლნი არიან. მეორე მხრივ კი ამ პრინციპის

უფრო მნიშვნელოვნად მიჩნევა, ხელს უშლის 1325 რეზოლუციის მთავარი მიზნის

განხორციელებას ხელს. მაგალითისთვის, ჩართულობის პრინციპის უგულებელყოფა

ხელს უშლის ქალების, როგორც მშვიდობის აგენტების როლის გაანალიზებას. ორივე

შეხედულებას ჰყავს თავისი მომხრეები. ისინი თავიანთი არგუმენტებით ამყარებენ

მათთვის მისაღებ პოზიციებს.

იმისათვის, რომ გაეროს 1325 რეზოლუცია არ გადაიქცეს ერთ საკითხზე

კონცენტრირებად გეგმად, ავტორები გვთავაზობენ გამოსავალს.

სქესობრივი ნიშნით ძალადობის შემცირება შესაძლებელია, თუ ქალთა ჩართულობა

გაიზრდება ფორმალურ და ქმედით პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში. ამისთვის

საჭიროა რომ გაეროს სხვადასხვა დადგენილებები შეიცავდნენ ქალთა მიმართ

სექსუალური ძალადობის აღმოფხვრისკენ მიმართულ ქმედით მექანიზმებს.

კონფლიქტის ზონაში ძალზე დიდია ქალთა მიმართ სექსუალური ძალადობა,

ამიტომაცაა ნაციონალურ დონეზე დისპროპორცია ჩართულობასა და დაცვის

369
პრინციპებს შორის. კონფლიქტის ზონებში მშვიდობის მშენებლობისა და

შენარჩუნებისთვის საჭიროა მრავალი სექტორის მჭიდროდ თანამშრომლობა. ეს

საშუალებას მისცემს სახელმწიფოებს, რომ ნაციონალურ დონეზე სწორად

განახორციელონ 1325-ე რეზოლუციის პრინციპები და არ დაიყვანონ ის მხოლოდ

სექსუალური ძალადობისგან დაცვის პრინციპზე.

სახელმწიფო ცენტრიზმი „ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოების“(WPS)

რეზოლუციაში

1325-ე რეზოლუციის იმპლემენტაციის საკითხში სახელმწიფოს როლი უდიდესია. ეს

ხშირად ხდება კრიტიკის საგანი. საერთაშორისო და ნაციონალურ დონეზე ამ

რეზოლუციის დანერგვა და განხორციელება მთლიანად სახელმწიფოზეა მინდობილი.

მიუხედავად იმისა, რომ ფურცელზე დეკლარირებულია თითქოს სამოქალაქო

საზოგადოების ჩართულობა ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც სახელმწიფო

სტრუქტურების, რეალობა სულ სხვანაირია.

წლების განმავლობაში რეზოლუციის განხორციელების საკითხი მთლიანად

სახელმწიფო სტრუქტურების ხელშია. გამომდინარე იქიდან, რომ სახელმწიფო

სტრუქტურები ატარებენ სხვადასხვა სახის პოლიტიკას და ასევე აქვთ გადაწყვეტილების

მიღებისა და გატარების ბერკეტები, ეს გასაკვირი არც არის.

ამ რეზოლუციის მიღებიდან 20 წლის თავზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ქალთა

მიმართ ძალადობის შემცირებაში მამაკაცების ჩართულობა მატულობს. ამაზე

ყურადღებას ამახვილებს ამ სფეროში მომუშავე ყველა ორგანიზაცია და ექსპერტი.

ბოლო პერიოდში წინ წამოიწია ისეთმა საკითხებმა, როგორებიცაა ბიჭების განათლების

მნიშვნელობა ძალადობის გამანადგურებენ შედეგებზე. მამაკაცთა ჩართულობა და

მათი თანამონაწილეობა მნიშვნელოვანი გახდა ქალთა ჩართულობის გაძლიერებაში.

საუბარი დაიწყო იმაზეც, რომ ძალადობას სქესობრივი ნიშნით განიცდიან მამაკაცებიც.

370
სტერეოტიპული მიდგომების გამო ისინი ხშირად თვლიან თავს ძალადობის

მსხვერპლად.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ქალთა წარმომადგენლობის ზრდამ მაღალ დიპლომატიურ

თანამდებობებზე, გამოიწვია ქალთა როლის გადაფასება კონფლიქტის მოგვარების

პროცესებში. თუმცა, სამშვიდობო ძალებში კვლავ შეინიშნება დისბალანსი სქესობრივი

ნიშნით წარმომადგენელთა რაოდენობაში. ნატოს მისიებში ქალების ჩართულობის

ზრდა დადებითად მეტყველებს რეზოლუციაზე.

საბოლოო ჯამში, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ რეზოლუციის მიზნები შესაძლოა

გრძელვადიან და მოკლევადიან მიზნებად დავახარისხოთ. გრძელვადიანი მიზანია

გენდერული დისბალანსის აღმოფხვრა მშვიდობის მშენებლობასა და სამშვიდობო

ქმედებებში. მოკლევადიან მიზნებად კი შეგვიძლია ჩავთვალოთ დევნილთა ბანაკებში

პირობების გაუმჯობესება, ქალთა მიმართ სექსუალური ნიშნით ძალადობის

აღმოფხვრა.

ინტერსექციური გენდერული მიდგომა მშვიდობისა და უსაფრთხოებისადმი:

გაეროს რეზოლუცია „ქალები, მშვიდობა და უსაფრთხოება“ დღის წესრიგის
კრიტიკა

ავტორი: მაიკლ მ. სვეიგარტი

შესავალი

2000 წელს ქალთა, მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესახებ გაეროს უსაფრთხოების

საბჭოს რეზოლუციის 1325 (UNSCR 1325) რეზოლუციის მიღება საერთაშორისო

საზოგადოების მნიშვნელოვანი მიღწევაა და გენდერული გარიყულობისა და

ძალადობრივი კონფლიქტის ურთიერთობის კრიტიკული აღიარება. გაეროს

რეზოლუციის 1325 და შემდგომი შვიდი რეზოლუცია ადგენს დღის წესრიგს

371
გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის (გაერო) წევრი სახელმწიფოებისა და გაეროს

გენერალური მდივნისთვის, რათა გაზარდონ ქალთა წარმომადგენლობა და

მონაწილეობა კონფლიქტების პრევენციისა და მოგვარების მცდელობებში, გენდერული

პერსპექტივების ინტეგრირება მშვიდობისა და უსაფრთხოების ანალიზსა და

ინიციატივებში, და სპეციალური ზომების მიღება კონფლიქტით დაზარალებულ

კონტექსტებში ქალებისა და გოგონების დასაცავად სექსუალური და გენდერული

ძალადობისგან (SGBV).

ბოლო 20 წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი პროგრესი იქნა მიღწეული გაეროს

უსაფრთხოების საბჭოს 1325 რეზოლუციის განხორციელებაში. დაახლოებით 81

ქვეყანამ მიიღო ეროვნული სამოქმედო გეგმა (NAP) WPS– ზე, ხოლო სამოქალაქო

საზოგადოების ორგანიზაციები აქტიურად მონაწილეობენ WPS დღის წესრიგის

მონიტორინგისა და ადვოკატირების საკითხში. ამ პოზიტიური ნაბიჯების მიუხედავად,

გენდერული დაუცველობის სერიოზული მასშტაბის გადასაჭრელად ბევრი სამუშაო

რჩება. ეროვნული პროგრამების განხორციელება ჩამორჩა ფინანსური, პოლიტიკური

და სხვა გამოწვევების გამო. SGBV რჩება ყოვლისმომცველი და

სისხლისსამართლებრივი დევნის ქვეშ, ხოლო ქალები ნაკლებად არიან

წარმოდგენილი სამშვიდობო პროცესებსა და სამშვიდობო მისიებში. დამკვირვებლებმა

და მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ მაშინაც კი, სადაც ქალები მაგიდასთან ადგილებს

იკავებენ სამშვიდობო პროცესების დროს, ისინი ხშირად დანიშნული არიან სიმბოლური

ნიშნით და გამორიცხული არიან გადაწყვეტილების მიღებისგან. დამკვირვებლებმა

გააკრიტიკეს სამშვიდობო მშენებლობის ჩარევები, როგორც ”ზემოდან ქვემოთ” და

რომ მათ არ აქვთ კონტექსტში სპეციფიკური კონფლიქტის ანალიზი, რომელიც

აღიარებს გენდერული ძალაუფლების ადგილობრივ რეალობებს.

მიუხედავად იმისა, რომ რესურსები, პოლიტიკური და სხვა შეზღუდვები გამოვლინდა,

როგორც მნიშვნელოვანი შეზღუდვა პროგრესის მისაღწევად WPS დღის წესრიგის

372
განხორციელების პროცესში, სამეცნიერო კრიტიკის მნიშვნელოვანმა ნაწილმა

გამოავლინა WPS დღის წესრიგის წარმატების კიდევ ერთი დაბრკოლება; კავშირი

WPS– ს ინიციატივებსა და გენდერული ნიშნით არსებული უთანასწორობისა და

ძალადობის ხასიათსა და ძირეულ მიზეზებს შორის, რომელთა მოგვარებასაც აპირებენ.

ექსპერტები ამტკიცებენ, რომ WPS– ის რეზოლუციებში გენდერზე მითითების

მიუხედავად, მათ მიერ მხარდაჭერილი ინიციატივები იყენებენ ბინარულ პერსპექტივას

გენდერზე, რომელიც არ ასახავს გენდერული ნიშნით არსებულ უთანასწორობასა და

ძალაუფლებას. მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ეს ბინარული ფოკუსირება ქალებსა და

მამაკაცებზე აქვეითებს WPS ინიციატივების შესაძლებლობას, გაითვალისწინონ და

განიხილონ გენდერული დაუცველობა, რომლითაც ხასიათდება ძალადობრივი

კონფლიქტები. გენდერული ლინზები ცხადყოფს, თუ როგორ ურთიერთქმედებს

მამაკაცურობა სოციალურ, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ფაქტორებთან ძალადობის

რისკის გაზრდისა და გარიყულობის მიმართულებით, როგორც ქალებისთვის, ასევე

მამაკაცებისთვის. სრული გაგების გარეშე, თუ როგორ წარმოშობს გენდერი

მოწყვლადობას კონფლიქტის დროს, შეუძლებელია გენდერზე დაფუძნებული

ძალადობის მთლიანი მოცულობით გამოვლენა და დაძლევა.

WPS- ის არქიტექტურაში გამოყენებული გენდერის შეზღუდული ბინარული

კონცეპტუალიზაცია არა მხოლოდ ხელს უშლის მას ეფექტურად გაუმკლავდეს

გენდერულ დაუცველობას; ამან შეიძლება კიდევ უფრო განამტკიცოს ძირითადი

გენდერული ნორმები. WPS- ს რეზოლუციებში მოცემულია ენა, რომელიც განიხილავს

ყველა დედასა და ქალს, როგორც კონფლიქტის მსხვერპლს, მიუხედავად უამრავი

როლისა, რომლებსაც ქალები ასრულებენ როგორც კონფლიქტის, ასევე კონფლიქტის

მოგვარების დროს და გამომდინარე სხვადასხვა დონის დაუცველობიდან, რომლებიც

სხვადასხვა ქალებს ემუქრებათ ინტერსექტორალური იდენტურობის მიხედვით. ქალთა

და გოგონების მოწყვლადობისა და დაცვის საჭიროებაზე ფოკუსი ათავსებს გენდერული

373
ნიშნით ძალადობის ძირითად მიზეზებს ქალთა სექსუალურ განსხვავებებში და

კონფლიქტურ ვითარებაში, მეტად ვიდრე ნორმატიული და პოლიტიკური დინამიკა,

რომელიც ხაზს უსვამს გამოწვევებს , რომლებიც დგას ქალის წინაშე, როგორც

კონფლიქტის დროს, ასევე მშვიდობიანი პერიოდის განმავლობაში. აქცენტი როცა

გაკეთებულია ქალთა გენდერულ საკონსულტაციო თანამდებობებზე დანიშვნაზე და

სამშვიდობო ქალთა დაქირავებაზე ქალებთან კონფლიქტის პირობებში

ურთიერთობისათვის, ეს აძლიერებს ქალთა როლების შეზღუდულ აღქმას, როგორც

სპეციალური წარმომადგენლებისა, რომლებიც უფლებამოსილნი არიან განიხილონ

ძირითადად ქალებთან დაკავშირებული კონკრეტული საკითხები. ამასთანავე,

გენდერის გამარტივებული ბინარული კონცეფცია ანვითარებს იდეას ქალების და

გოგონების შესახებ და არ ითვალისწინებს ურთიერთგადაკვეთის იდენტურობას,

რომელიც ქმნის სხვადასხვა დონის დაუცველობას სოციალურ-ეკონომიკური კლასის,

რასის ან ეთნიკური ნიშნის მიხედვით. ეს არსებითი კატეგორიზაცია არასაკმარისია

გენდერულად დაუცველი რეალობისა და საზოგადოების სხვადასხვა ფენაში

განაწილების საჭიროებების გასაგებად. ჯამში, WPS– ის რეზოლუციები ფოკუსირებულია

ქალთა დაუცველობაზე.

და ბოლოს, WPS რეზოლუციების პრიორიტეტები მნიშვნელოვნად ეყრდნობა

დაშვებებს, რომ მტკიცებულებები შეზღუდულია გენდერულ ინტეგრაციასა და

სამშვიდობო პროცესების შედეგებს შორის მიზეზობრივი კავშირის შესახებ. მიუხედავად

იმისა, რომ არსებობს საერთო მოსაზრება, რომ ქალთა წარმომადგენლობა და

გენდერული დაბალანსება მშვიდობის მშენებლობაში ყოველთვის იწვევს უფრო

პოზიტიურ და მდგრად მშვიდობას, არსებობს მტკიცებულებები, რომ გენდერულმა

ბალანსმა შეიძლება გამოიწვიოს ზიანი. გენდერული ძალაუფლებისა და იერარქიის

ბუნების უფრო მკაცრ გააზრებას შეუძლია შექმნას ჩარჩო იმის გასარკვევად, თუ რატომ,

როგორ და რა ვითარებაში იწვევს გენდერული დაბალანსება უკეთეს შედეგებს.

374
ამ კრიტიკის მიუხედავად, WPS რეზოლუციები მნიშვნელოვანი წინ გადადგმული ნაბიჯი

იყო და უზრუნველყოფს სივრცის შექმნას WPS ინიციატივების გადასაწყვეტად

გენდერული დაუცველობის ძირითადი მიზეზების გადასაჭრელად. WPS რეზოლუციებში

ტერმინის „გენდერული“ გამოყენება სხვადასხვა ადგილას საშუალებას გვაძლევს

გავაფართოვოთ საუბარი გენდერზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე

ინტერსექტორალური ლინზების გამოყენებით, რაც აღიარებს სქესის, ძალაუფლების

და ძალადობის ურთიერთობებს. ამ მიზნით, ეს ნაშრომი მიმოიხილავს და აანალიზებს

WPS რეზოლუციების საკვანძო მეცნიერულ კრიტიკას გენდერული თვალსაზრისით და

ამტკიცებს, რომ გენდერის და სოციალური იდენტურობის ინტერსექტორალური

პერსპექტივის აღიარება აუმჯობესებს WPS ინიციატივების ეფექტურობას. ეს კრიტიკა

ძირითადად მოდის ფემინისტი მეცნიერებებისა და დედოფალი თეორეტიკოსებისგან.

ნაშრომში მოცემულია მათი კრიტიკა ძირითადი კატეგორიებისთვის: გენდერულ

ბინარულობაზე დამოკიდებულების პრობლემატური ხასიათი, რომელიც არ ეხება

გენდერული ნორმების და იერარქიის ძალას; WPS არქიტექტურის შეზღუდვები

გენდერული ნიშნით ძალადობის სრული მასშტაბის დასადგენად;

ურთიერთდამოკიდებულებისადმი ყურადღების ნაკლებობა და სხვადასხვა ჯგუფში

ქალის გენდერული დაუცველობის განსხვავებული ხასიათი; და მიზეზობრივი

მექანიზმების გაუგებრობა გენდერული ინტეგრაციისა და სამშვიდობო პროცესების

შედეგების დამაკავშირებლად.

გენდერული ნორმები და ძალაუფლება , როგორც საფუძველი გენდერული

დაუცველობისა

სამეცნიერო კრიტიკის ერთობლიობაში ნათქვამია, რომ WPS არქიტექტურის მიერ

გენდერული იდენტობის ბინარული კონცეპტუალიზაციის გამოყენება ვერ

ითვალისწინებს გენდერული ნორმების ბუნებას, რომლებიც ქმნიან ძალაუფლების

იერარქიას, რომელიც მამაკაცებს უჭერს მხარს. შედეგად, მრავალი მკვლევარი

375
ამტკიცებს, რომ WPS– ს ინიციატივები ვერ პოულობენ გენდერული დაუცველობის

ძირეულ მიზეზებს და, ფაქტობრივად, შეიძლება გააძლიერონ გენდერული

ექსკლუზიური ნორმები. მეცნიერებმა გაანალიზეს გენდერის შეზღუდული და ბინარული

კონცეპტუალიზაცია გაეროს უსაფრთხოების საბჭოს პოლიტიკურ სტრუქტურაში და WPS

ინიციატივების განხორციელების ფარგლებში. ეს პერსპექტივა წარმოადგენს

მნიშვნელოვან საფუძველს სქესობრივი ნიშნით WPS რეზოლუციების სხვა მეცნიერული

კრიტიკისათვის.

ეს კრიტიკა ემყარება ფემინისტური პერსპექტივის გაგებას იმის შესახებ, თუ როგორ

ურთიერთქმედებაშია გენდერი და ძალაუფლება უსაფრთხოების ინსტიტუტებში.

მნიშვნელოვანია, რომ ფემინისტი მეცნიერები ახდენენ იდენტიფიცირებას, რომ სქესსა

და ქალებს შორის ხშირი ურთიერთმონაცვლეობა პრობლემატურია. ტერელ კარვერი

აშკარად და მარტივად გამოხატავს ამ პრობლემას:

„მრავალ კონტექსტში შეიძლება ნახოთ, რომ გენდერზე მიმართება არის ქალებზე

მიმართება, თითქოს მამაკაცები, მამრობითი სქესის წარმომადგენლები და მამაკაცური

თვისებები არ იყოს პრობლემატური ამ მიმართებებში. ან, რომ ამას შესაძლოა,

საერთოდ არაფერი საერთო არ აქვს სქესთან. რატომ უნდა მოხდეს სქესის ასახვა

ინდივიდუალურად, სწორედ მაშინ, როდესაც ტერმინი გვეხმარება ნათელი გავხადოთ

სექსუალურობის, ორიენტაციის, არჩევანისა და ცვლილებების ბუნდოვანება, რაც

საუკუნეების განმავლობაში დაფარული იყო? „ (8)

კარვერის ეს ციტატა ხაზს უსვამს ბიოლოგიურ სექსზე ფოკუსირებისა და სოციალურად

აშენებული გენდერული როლების, ძალაუფლების ნორმებისა და სტრუქტურების

განსხვავების აუცილებლობას, რაც უპირატესობას ანიჭებს მამაკაცებს და მამაკაცურობას

ქალებზე და ქალურობაზე. გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციებში WPS– ს შესახებ,

იანსონმა და ედუარდსმა გულმოდგინეთ დაამუშავეს ფემინისტური უსაფრთხოების

კვლევების პერსპექტივა, რომლის მიხედვით, მოკლე ვადიანი მუქარა ქალების

376
წინააღმდეგ , ისეთი როგორიცაა კაცების ძალადობა ქალებზე, ისევე როგორც

ხანგძლივი პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური უთანასწორობა არის გენდერზე

დამყარებული დაუბალანსირებული ძალაუფლების შედეგი. , რაც ხელს უწყობს

კაცების ძალაუფლებას ქალებზე. (9). ტიკნერი და სობერგი ასევე კამათობენ

ფემინისტური საერთაშორისო ურთიერთობების სტიპენდიის ფოკუსზე „ადამიანის

სოციალური ურთიერთობების ურთიერთდამოკიდებულება, ურთიერთკავშირი და

ურთიერთგანუყოფელობა ქალსა და კაცს შორის პოლიტიკური ბრძოლის შიგნით. „

ავტორები ასევე განსაზრვრავენ გენდერულ უთანასწორობის ცნებას, როგორც

ფესვგადგმულს სოციალურ ნორმებში, რაც ზოგადად მამაკაცებს უფრო მეტ ძალას

ანიჭებს, ვიდრე ქალებს. ეს პერსპექტივა მნიშვნელოვანი საფუძველია UNSCR WPS

რეზოლუციების ფემინისტური კრიტიკისათვის.

მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ეს გენდერული ნორმები, რომლებიც მამაკაცის ძალას

ანიჭებს უპირატესობას, ნათლადაა წარმოდგენილი და განმტკიცებულია WPS

რეზოლუციებში, რითაც სათანადოდ არაა წარმოდგენილი ძირითადი დინამიკა, რაც

იწვევს გენდერულ დაუცველობას. იმის ნაცვლად, რომ განიხილონ პრობლემური

გენდერული ნორმები, რომლებიც ქმნიან ქალების დაუცველობას, WPS რეზოლუციები

შექმნილია იმის შესახებ, რომ ქალებს განსაკუთრებული საჭიროებები აქვთ

კონფლიქტის დროს, რაც წარმოიშობა მკაფიო სოციალური კატეგორიის სქესობრივი

სხვაობისგან, და კონფლიქტურ ვითარებასთან დაკავშირებული არასტაბილურობისა

და ძალადობისგან. WPS რაციონალური ფოკუსი ქალებზე არის ის, რომ მათი

დაუცველობა, მათ შორის სექსუალური და გენდერული ძალადობისადმი დაუცველობა

(SGBV), წარმოადგენს ბარიერს მშვიდობისა და უსაფრთხოების ფართო მიზნების

მისაღწევად და არა პრობლემას თავისთავად. გარდა ამისა, WPS ამტკიცებს, რომ

ქალების ზოგადად უფრო მშვიდობიანი ხასიათი და მათი ურთიერთობა ქალებთან,

რომლებიც განიცდიან კონფლიქტებთან დაკავშირებულ დაუცველობას, ამართლებს

377
მათი წარმომადგენლობის გაზრდის აუცილებლობას მშვიდობის მშენებლობასა და

მშვიდობისმყოფელობაში.

იმით რომ ამ გზით ქმნიან გენდერული ნიშნით დაუცველობის პრობლემის ჩარჩოს,

WPS რეზოლუციები ახასიათებს ქალებს როგორც კატეგორია ”სხვები”, რომელთა

საჭიროებები მოითხოვს უსაფრთხოების სტანდარტული პროცედურისგან გასვლას. ეს

ჩარჩო საფუძვლად უდევს WPS– ს არქიტექტურაში განთავსებულ SGBV– ს

პრიორიტეტების წინააღმდეგობას ქალების წინააღმდეგ და ქალთა

წარმომადგენლობის გაზრდას მშვიდობიან პროცესებში გენდერული მეინსტრიმინგის

ინტეგრირების მეშვეობით. WPS– ის რეზოლუციები ამტკიცებს, რომ თუ ქალები

მგრძნობიარენი არიან SGBV– ს მიმართ მათი სქესობრივი სხვაობისა და კონფლიქტური

ვითარების გამო, ყურადღება უნდა გამახვილდეს SGBV– ს შემთხვევათა კონტროლზე

და დამნაშავეების დასჯაზე. თუ ყველა ქალი თანაბრად განიცდის მოწყვლადობას ,

ქალები უნდა იყვნენ დაქირავებული სამშვიდობო ოპერაციებში, რათა კავშირი და

ურთიერთობა ჰქონდეთ კონფლიქტურ სიტუაციებში მყოფ ქალებთან. თუ ქალი უფრო

მშვიდია, ვიდრე მამაკაცი, მაშინ ისინი უნდა იყვნენ წარმოდგენილნი სამშვიდობო

პროცესებში, რათა გაზარდონ უფრო პოზიტიური და მდგრადი მშვიდობის

პერსპექტივები.

რამდენიმე ფემინისტმა მკვლევარმა გააკრიტიკა ეს დისკურსი და ჩარჩოების შემუშავება

WPS- ის არქიტექტურაში, ამტკიცებენ რა , რომ ეს არასწორად წარმოაჩენს გენდერული

დაცულობის პრობლემას და აძლიერებს ძალაუფლების დინამიკას მამაკაცების

სასარგებლოდ. იმით რომ მოვათავსებთ პრობლემის არსს და გადაჭრის ფოკუსს

ქალის სხეულის და კონფლიქტურ სიტუაციების შიგნით, WPS რეზოლუციები არ

ითვალისწინებენ გენდერული ძალაუფლების მამოძრავებელ მექანიზმებს, რომლებიც

საფუძვლად უდევს ქალთა პოლიტიკურ წარმომადგენლობას მშვიდობის

მშენებლობაში, ასევე როგორც SGBV მიმართ გაზრდილ მოწყვლადობას. ეს

378
მკვლევარები აღნიშნავენ, რომ ომის დროს ქალთა მიმართ ძალადობა უკავშირდება

მშვიდობის დროს ქალთა მიმართ ძალადობას და ეს აიხსნება გენდერული ნორმების

ბუნებით და ქალთა და მამაკაცთა განსხვავებული უფლებებით.

მეტიც, ქალების არსებითი დახასიათება არასწორად წარმოადგენს ქალის როლის

მრავალფეროვნებას კონფლიქტის დროს და უარყოფს მათ თავისუფლებას. ჰეიგენი

ამტკიცებს, რომ "ქალებისა და გოგონების" დაუცველი ჯგუფის კლასიფიკაცია

პრობლემურია, რადგან იგი ადგენს დედობას და ბავშვზე ზრუნვას, როგორც ქალურ

თვისებებს, რომლებიც ასოცირდება ქალობასთან, მაგრამ არა მამაკაცობასთან. ამ

მახასიათებლების მიკუთვნება ყველა ქალისთვის არსებითია, როგორც ერთგვაროვანი

და ამართლებს მამაკაცების მიერ ქალთა უფლებამოსილების შეზღუდვას იმ მიზნით,

რომ წარმოადგინონ კონფლიქტური სიტუაციიდან დაზარალებული ქალები. იანსონი და

ედუარდსი აცხადებენ, რომ მაშინაც კი, როდესაც ქალები მონაწილეობენ შეიარაღებულ

ძალებში, WPS რეზოლუციები კვლავ წარმოადგენს მათ ფუნქციას, როგორც ქალების

წარმომადგენლები: ”ქალთა სამშვიდობოების არსებობამ შეიძლება ხელი შეუწყოს

ადგილობრივ ქალებს მონაწილეობა მიიღონ ეროვნულ შეიარაღებულ და

უსაფრთხოების ძალებში, რაც ხელს შეუწყობს შეიქმნას უსაფრთხოების სექტორი,

რომელიც ხელმისაწვდომი და რეაგირების მქონეა ყველასათვის, განსაკუთრებით

ქალებისთვის ”. ამ "დაცვის ჯაჭვში" ქალები, რომლებიც დაცულია მამაკაცების მიერ,

რომლებიც იღებენ მათ, ანხორციელებენ სამშვიდობო მისიებში სხვა ქალების დაცვისა

და მათზე რეაგირების შეზღუდულ მანდატს. პირიქით, მამაკაცების წარმომადგენლობა

შეზღუდული მანდატით არასოდეს განიხილება, რაც განამტკიცებს ქალების კონცეფციას,

როგორც "სხვას", რომელიც უნდა იყოს წარმოდგენილი და დაცული კონფლიქტურ

სიტუაციებში. ამასთან, შეფერდი თვლის რომ პრობლემატურია ქალთა ასოციაციების

დაკავშირება მშვიდობისა და მშვიდობიანობის ნორმებთან და მამაკაცებთან

მშვიდობასთან დაკავშირებული ნორმების განხილვის ნაკლებობას. ქალების, როგორც

379
ცალკეული კატეგორიის დახასიათებით, რომლებიც ხასიათდება მოწყვლადობითა და

ისეთი თვისებებით, როგორიცაა მშვიდობა, კატეგორია ფემინიზირდება და,

შესაბამისად, ფასდება უფრო დაბალი სოციალური სტატუსით

ეს კრიტიკები აჩვენებენ, თუ როგორ ლეგიტიმაციას უწევს ქალთა და მამაკაცთა შორის

არსებული ძალაუფლების იერარქიას ქალის, როგორც ერთგვაროვანი კატეგორიის

ჩამოყალიბება, რომელიც ხასიათდება, როგორც მოწყვლადი და მშვიდობიანი.

ყურადღების გამახვილება კონფლიქტურ სიტუაციებში ქალთა უსაფრთხოების დაცვაზე

და მათი მშვიდობიანობისა და მშვიდობის მშენებლობის სტრატეგიულ პოზიციებზე

განთავსება, სხვა ქალების წარმომადგენლად, მოწმობს რომ WPS– ის ინიციატივები

გენდერული ძალაუფლების ურთიერთობების სიმპტომებს უფრო ეხება, ვიდრე თავად

არსებულ პრობლემას. მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ საჭიროა პოლიტიკურ

კონფლიქტში მონაწილეობა ქალებსა და მამაკაცებს შორის გენდერული

ურთიერთობების ხელახალი განხილვისა და ფორმირების მიზნით. ეს პროცესი უნდა

ითვალისწინებდეს დაშვებების ეჭვქვეშ დაყენებას, რომლებიც მამაკაცებს

უსაფრთხოების სფეროში მაღალ თანამდებობებზე აყენებს და ახასიათებს ქალებს,

როგორც სპეციალიზებულ კატეგორიას, რომელსაც სჭირდება განთავსება და დაცვა.

გენდერული ძალაუფლების ბუნების ფორმირების ასეთი მცდელობის გარეშე,

სამშვიდობო პროცესების მონაწილე ქალები კვლავ ექვემდებარებიან ტოკენიზაციას და

ქალების გრძელვადიანი დაუცველობა არ მოგვარდება.

გენდერული ნიშნით ძალადობის სფეროს გაფართოება

ამასთან დაკავშირებული სამეცნიერო დისკუსია ეხება WPS რეზოლუციებს „ გენდერის

შეზღუდული კონცეფციის შესახებ WPS– ის ინიციატივებში SGBV– მისამართით.

თეორიულად, გენდერული ნიშნით ძალადობა გულისხმობს ”ძალადობას, რომელიც

380
მიმართულია ქალზე და კაცზე მათი სქესის ან / და მათი სოციალურად აგებული

გენდერული როლების გამო”. UNSCR 1325 მოიცავს მცდელობებს განიხილოს SGBV–

პრიორიტეტად და მოუწოდებს შეუარაღებული კონფლიქტის ყველა მხარეს , მიიღონ

სპეციალური ზომები ქალებისა და გოგონების დასაცავად გენდერზე დაფუძნებული

ძალადობისგან. ” სანამ ამ გზით SGBV საკითხის სეკურიზაცია ადგენს მას, როგორც

პოლიტიკურ პრიორიტეტს და ახდენს რესურსების მობილიზაციას მასთან

დაპირისპირების მიზნით, მას ასევე გადააქვს საკითხი ღია საზოგადოებრივი

დიალოგისგან და კეტავს (ხურავს,შემოფარგლავს) მის მნიშვნელობას, როგორც ეს

განსაზღვრულია მამაკაცებზე დომინირებული უსაფრთხოების ინსტიტუტების მიერ.

გარდა ამისა, SGBV– ს ასეთი შეზღუდული კონცეფცია ნიშნავს, რომ WPS– ს

ინიციატივები, რომლებიც მიზნად ისახავს SGBV– ს პრევენციასა და თვალყურის

დევნებას, გამიზნულია შეზღუდული კატეგორიის ქალების და გოგონებისთვის. .

მიუხედავად იმისა, რომ ქალები და გოგონები მსხვერპლთა უმრავლესობას შეადგენენ,

სულ უფრო მეტი მტკიცებულება ჩანს, რომ კონფლიქტის დროს სექსუალური

ძალადობის მსხვერპლი არიან მამაკაცებიც და ბიჭებიც. მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ

იმის გასაგებად, თუ რატომ ხდება SGBV და რომელი აქტორები არიან მიზანში, საჭიროა

გადავხედოთ სქესობრივ განსხვავებებს ქალებსა და მამაკაცებს შორის, იმის

გათვალისწინებით, თუ როგორ მოქმედებს გენდერული სოციალური ურთიერთობები

კონფლიქტის დროს.

როგორც გენდერულ ძალადობაზე მსჯელობის საფუძველი, რამდენიმე მკვლევარმა

გაანალიზა SGBV საკითხის ”დაცვითი” ეფექტები. ჩარლი კარპენტერი ამტკიცებს, რომ

SGBV– ს, როგორც ადამიანის უსაფრთხოების საკითხის დახასიათებით, UNSCR 1325– მა

შეცვალა საკითხის აღქმისა და პოლიტიკურად გადაჭრის გზა. კარპენტერს მოჰყავს სტივ

სმიტის არგუმენტი, რომ საკითხის "სეკურიტიზაცია" მას გადააქვს "მაღალი პოლიტიკის"

სფეროში, რაც მას უფრო მეტ მნიშვნელობას ანიჭებს და ამართლებს ნორმალური

381
პოლიტიკური პროცესების მიღმა სპეციალური ზომების გამოყენებას. ამასთან, ეს ასევე

კეტავს საკითხის მნიშვნელობას სეკულარიზირებული ნარატივის შიგნით , რომელიც

შემუშავებულია მამაკაცთა მიერ დომინირებულ უსაფრთხოების სექტორში. მეცნიერები

ამტკიცებენ, რომ SGBV სეკულარიზაციამ გამოიწვია რესურსების მობილიზება საკითხის

გადასაჭრელად იმგვარად, რომ ზედმეტად დავიწროვდა ყურადღება და მოიცავს

მხოლოდ მამრობითი სქესის დამნაშავეების და ქალ მსხვერპლების დაცვას.

რამდენიმე მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ეს ზღუდავს SGBV– ს მოქმედებას, რომელიც

უნდა მოიცავდეს ჯგუფების ფართო სპექტრს, რომლებიც ხშირად განიცდიან

კონფლიქტთან დაკავშირებულ დევნას მათი გენდერული იდენტურობის და

გენდერული როლების გამო.

მართლაც, არსებობს მზარდი მტკიცებულებების მტკიცებულება, რომ მამაკაცები ასევე

ექვემდებარებიან გენდერულ ძალადობას და დაუცველობას, და რომ SGBV ფორმები

განსხვავდება სხვადასხვა კონფლიქტებში. კარპენტერი ამტკიცებს, რომ WPS

არქიტექტურა უგულებელყოფს SGBV– ის ფორმებს მამაკაცებისა და ბიჭების მიმართ,

მათ შორის სექსუალური დასახიჩრება, იძულებითი გაწვევა და სქესობრივი გზით

ამორჩეული ხოცვა, რომლებიც ხშირად ხდება კონფლიქტის დროს. სამხედრო ასაკის

მამაკაცები და მოზარდი ბიჭები ბევრად უფრო ხშირად არიან მოკლული, , ვიდრე

ქალები კონფლიქტის დროს, რადგან უფრო გავრცელებული აღქმაა, რომ ისინი არიან

პოტენციური მებრძოლები და, შესაბამისად, წარმოადგენენ პოლიტიკური ძალადობის

მიზნებს. კარპენტერი ამტკიცებს, რომ ეს სქესობრივი შერჩევითი ძალადობა

წარმოადგენს გენდერულ ძალადობას, მისი საფუძველი იმის გამო, რომ საფუძვლად

უდევს ვარაუდები მამაკაცთა ომის დროს. იგი ანალოგიურად ამტკიცებს, რომ სამხედრო

სამსახურში იძულებითი გაწვევა ან სხვა საომარი მოქმედებების დროს ძალადობა არის

გენდერული ძალადობის ფორმა, რადგან ის არაპროპორციულად მიზნად ისახავს

ზრდასრულ მამაკაცებს, რასაც საფუძვლად უდევს მამაკაცური იდენტურობა,

382
ნაციონალიზმი და მილიტარიზმი. კარპენტერი ასევე მიუთითებს კაცების გაუპატიურებასა

და სექსუალურ დასახიჩრებაზე, ასევე მამაკაცი ჯარისკაცების და სამოქალაქო კაცების

იძულებითი გაუპატიურებაზე, როგორც კაცთა მიმართ გენდერული ძალადობის

ფორმაზე, რომელიც ომის ნაწილი იყო მსოფლიო ისტორიის განმავლობაში.

მამაკაცები ხშირად იძულებულნი არიან შეესწრონ მათი ოჯახის ქალი წევრების

გაუპატიურებას, რასაც კარპენტერი განიხილავს, როგორც ფსიქოლოგიური ომის

ფორმას მტრის კაცების მიმართ, რომელიც მიზნად ისახავს გენდერულ როლებს და

სტიგმატიზაციას, რომელიც დაკავშირებულია ოჯახის წევრების გაუპატიურებასთან. ეს

არგუმენტი მიზნად არ ისახავს ქალების გაუპატიურებაზე მიზანმიმართვის შემცირებას ან

დაბნეულობას ასეთ შემთხვევებში, არამედ ის მიზნად ისახავს ქალთა მიმართ

სექსუალური ძალადობის სხვა განზომილების ხაზგასმას, რომელიც მიზნად ისახავს

მამაკაცის გენდერულ როლებს. რამდენიმე სხვა მკვლევარმა გამოიყენა ემპირიული

მონაცემები იმის საჩვენებლად, რომ მამაკაცები არიან სექსუალური და სხვა სახის

გენდერული ძალადობის მსხვერპლები.

გენდერული ძალადობის მსხვერპლზე გათვლილი ვარიაციის გაგება მრავალ

ფაქტორზეა დამოკიდებული, გენდერული როლები და ნორმები წარმოადგენს ერთ-

ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან განმარტებითი მექანიზმს. ელიზაბეტ ვუდი დოკუმენტურად

აცხადებს და ცდილობს ახსნას ომის დროს სექსუალური ძალადობის დონისა და

ხასიათის მრავალფეროვნება და ამტკიცებს, რომ ზოგიერთი მოძალადე

ფოკუსირებულია სექსუალურ კმაყოფილებაზე, ზოგიერთმა კი შეიძლება გამოიყენოს

სექსუალური ძალადობა, როგორც კონტროლისა და ძალაუფლების ფორმა.ზოგიერთი

მკვლევარი ამტკიცებს, რომ კონფლიქტის დროს გენდერული ნორმები უფრო

პოლარიზებულია და რომ ქაოსის პერიოდში, როდესაც ტრადიციული სტრუქტურები

განაგრძობენ ძალაუფლებასთან ურთიერთობებს, მიმდინარეობს სქესობრივი

ძალადობა ქალების მიმართ, რათა შეინარჩუნონ და განამტკიცონ ქალთა დაბალი

383
სოციალური მდგომარეობა. კონფლიქტის დროს მამაკაცებზე სექსუალური ძალადობა

შეიძლება იყოს მართული მამაკაცების უბიწოების ან შეურაცხოფის გენდერული

ნორმებით. კიდევ ერთი არგუმენტი ისაა, რომ მამაკაცები ახორციელებენ სექსუალურ

ძალადობას მტრის ქალებზე, იმისთვის რომ გამოავლინონ საჭირო მამაკაცურობა, რომ

მათ კარგი ჯარისკაცად აღიქვან. მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალური ძალადობის

ფორმები და დონე კონფლიქტებს შორის ძალიან განსხვავდება, აშკარაა, რომ ხშირ

შემთხვევაში გენდერული როლები მნიშვნელოვან როლს ასრულებს SGBV– ზე

გავლენის მოხდენაში, როგორც ქალების, ასევე მამაკაცების მიმართ.

მკვლევართა სხვა ჯგუფი აპრობლემებს WPS შეუძლებლობას გამოიყენოს SGBV

ინიციატივები სექსუალური და გენდერული უმცირესობების წინააღმდეგ კონფლიქტის

დროს. ჯეიმი ჰეიგენი აღნიშნავს, რომ კონფლიქტის დროს სექსუალური და გენდერული

უმცირესობების მიმართ ხშირად მიმართული უკიდურესი ძალადობისა და

დისკრიმინაციის მზარდი აღიარების მიუხედავად, WPS– ის ინიციატივები SGBV– ს

თვალის დევნებისა და წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ არ ეხება ძალადობას

ლესბოსელი, გეი, ბისექსუალი, ტრანსგენდერი და ??? (LGBTQ) ადამიანების მიმართ. ეს

ასეც ხდება, მიუხედავად იმისა, რომ Human Rights Watch- მა, Outright International- მა

და თვით გაერომაც კი აღიარეს ლგბტქ ადამიანების მიმართ განხორციელებული

რამდენიმე ძალადობა კონფლიქტით დაზარალებულ მრავალ კონტექსტში. ჰეიგენი

ამტკიცებს, რომ ეს ძალადობა არის SGBV ფორმა, რადგან LGBTQ ადამიანები ხშირად

ხდებიან ძალადობის მიზანი ტრადიციული გენდერული ნორმებისადმი შეუსაბამობის

გამო, რაც უფრო მკაცრად მოითხოვება კონფლიქტის დროს. ამით აიხსნება,

მაგალითად, თუ რატომ იყვნენ მამაკაცები ძალადობის სამიზნე ერაყში და სხვა

კონტექსტებში იმის გამო, რომ ისინი ჰომოსექსუალი არიან. ამ ძალადობის სრული

მოცულობა არ არის დადასტურებული, რადგან გაეროს მიერ გამოყენებული SGBV

ინდიკატორები მხოლოდ ქალებსა და გოგონებზეა ორიენტირებული და არ არის

384
შექმნილი ლგბტქ ადამიანების მიმართ ძალადობის შესახებ მონაცემების

მოსაპოვებლად. . ამასთან, ინდიკატორების ცვლილების შემთხვევაშიც, სექსუალური

ძალადობა გეი ან ბისექსუალი მამაკაცების მიმართ, ასევე, სავარაუდოდ, არასაკმარისად

იქნება მოხსენებული გენდერული ნორმების გამო; ზარკოვი განმარტავს, რომ

”მამაკაცების უჩინარობა, რომლებმაც განიცადეს სექსუალური ძალადობა,

დაკავშირებულია მამაკაცურობის პოზიციასთან და „მამაკაცთა სხეულის შესახებ

ნაციონალისტურ დისკურსებში ეროვნულობის, ეროვნებისა და სახელმწიფოებრიობის

შესახებ“. ფემინისტებმა და ქვიარის ??? თეორეტიკოსებმა მოუწოდეს მიმართონ

გენდერული დისკურსს , როგორც საფუძველი იმისთვის, რომ იფიქრონ იმ გზების

შესახებ, რომ SGBV– ს ინიციატივები მიმართვონ LGBTQ ადამიანების წინააღმდეგ

ძალადობაზე, ვიდრე მოახდინონ საკითხის სეკურიზაცია. . კონფლიქტის დროს ანტი-

ლგბტქ ძალადობისგან დაცვის მიმართულებით შეიძლება გამოწვევები შეიქმნას,

რადგან იგი ამ ძალადობის გადაჭრის გზებზედ გადაწყვეტილება არის მთავრობის და

სამხედრო ძალების ხელში, რომლებიც შეიძლება იყვნენ პასუხისმგებლები ამ

პოპულაციების წინააღმდეგ ექსკუზიურობის და ძალადობის წარმოშობაში. .

ჰომონაციონალიზმის კონცეფცია აღწერს იმ გამოწვევებს, რაც დაკავშირებულია

ლგბტქ უფლებების დაცვის ჩართვასთან ადამიანის უფლებათა უფრო ფართო

ჩარჩოებში. ამ გამოწვევებში შედის ჰომოფობიისგან დაცვის იდეა იმ სახელმწიფოსგან,

რომელიც ჰომოსექსუალურ საქმიანობას აკრძალავს.~

ჯამში, სტიპენდიების ფართო რანგი აჩვენებს, რომ გენდერული ნიშნით ძალადობა

გავლენას ახდენს მრავალფეროვანი სქესის ადამიანებზე. SGBV– ს დაუცველობა

კონფლიქტის დროს გამოწვეულია მრავალი ფაქტორით, რომლებიც სპეციფიკურია

კონფლიქტის კონტექსტის და ჩართული მონაწილეების მიხედვით. ამასთან, SGBV

მიზეზების ანალიზისთვის მთავარია გენდერული ნორმების, სოციალური

ურთიერთობებისა და ძალაუფლების სტრუქტურების ხასიათი, რომლებიც ხშირად

385
მრავალ პიროვნულ ჯგუფზე ძალადობის სტიმულირებას ახდენს. SGBV– ს

მრავალფეროვანი გამოვლინებების ფართო აღიარების მიუხედავად, WPS– ის

არქიტექტურა და სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციები, რომლებიც

დაკავებულნი არიან მონიტორინგით და ცდილობენ თავიდან აიცილონ SGBV,

აგრძელებენ გამოიყენონ შედარებით ვიწრო მიდგომა ქალთა და გოგონების როგორც

მხოლოდ მსხვერპლად განხილვის მიმართ. ეს ზღუდავს WPS– ის ინიციატივების

შესაძლებლობას, მიმართონ გენდერული ძალადობის სრულ მასშტაბებს. WPS– ის

ინიციატივები უფრო ეფექტური იქნება SGBV– ს სრულყოფილად გადასაჭრელად, თუკი

ის მიიღებს გენდერულ მიდგომას, რომელიც შეეხება პოლიტიკურ გენდერულ

ურთიერთობებს და სოციალიზირებულ ნორმატიულ დაშვებებს მამაკაცურობისა და

ქალურობის შესახებ, თუ როგორ მოქმედებენ ისინი ომის დროს და სხვა სახის

ძალადობრივი კონფლიქტის დროს, მოწყვლადობის შესაქმნელად ინდივიდების

ფართო რანგისთვის.

გენდერის, მშვიდობისა და უსაფრთხოების ინტერსექციური მიდგომის

საჭიროება

WPS- ის არქიტექტურის კიდევ ერთი მეცნიერული კრიტიკაა მისი ყურადღების

ნაკლებობა ინტერსექციული იდენტურობისადმი, რაც სხვადასხვა კატეგორიის

მოწყვლადობის სხვადასხვა დონეს იწვევს. ეს კრიტიკა სათავეს იღებს

ინტერსექტორულობის ცნებიდან, რაც წარმოადგენს მიდგომას ურთიერთგადამკვეთი

ურთიერთგადამკვეთი იდენტურობის და მასთან დაკავშირებული ზეწოლის ფორმების

ანალიზისთვის. მრავალრიცხოვანი დარგის მეცნიერებმა აღნიშნეს ურთიერთკავშირის

მნიშვნელობა კულტურის, იდენტურობისა და განსხვავების ეფექტური ანალიზისთვის და

იმის გაგებისთვის , თუ როგორ მოქმედებს იდენტურობაზე დამყარებული ჩაგვრა

სტრუქტურულ და პიროვნულ დონეზე. როგორც აღნიშნული ამ თავში, გენდერული

ნორმები, როგორც კონფლიქტებზე დაფუძნებული დაუცველობის ძირითადი მიზეზი,

386
WPS– ს რეზოლუციებსა და ინიციატივებში ქალებს და გოგონებს ახასიათებს, როგორც

ერთგვაროვან კატეგორიას, რომლებიც განიცდიან მოწყვლადობას კონფლიქტის

დროს. მრავალმა მკვლევარმა აკრიტიკებს ამ აქცენტს და ამტკიცებს, რომ საჭიროა

სხვადასხვა ქალებისა და გენდერული დაუცველობის სხვა პოტენციური მსხვერპლის

საჭიროებების და მოწყვლადობის გათვალისწინება.

რამდენიმე მკვლევარის მიერ გავრცელებული არგუმენტია, რომ ყველა ქალისა და

გოგონას დაუცველად დაყოფა არასწორად წარმოადგენს იმ მრავალფეროვან

როლებს, რომელსაც ქალები თამაშობენ კონფლიქტის დროს და ზღუდავს WPS

ინიციატივების შესაძლებლობას, გაუმკლავდეს ყველაზე მაღალ დონეზე დაუცველობას.

იანსონი და ედუარდსი ამტკიცებენ, რომ ქალების პოზიციონირება როგორც მამაკაცების

მიერ უფლებამოსილი დამცველების, ისე მსხვერპლებია,ს რომლებიც საჭიროებენ

დაცვას, უარყოფს ქალებს, როგორც აგენტებს, მაშინ როცა ისინი ხშირად ასრულებენ

როგორც მშვიდობისმყოფელების, ასევე კონფლიქტის დროს ძალადობის ჩამდენების

როლს. ამ კრიტიკის მომხრე მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ ეს ქმნის არაზუსტ სურათს

იმის შესახებ, ვინ არის დაუცველი და ვინ არა მოცემულ კონტექსტში. დაუცველობა

განსხვავდება სხვა ფაქტორებიდან გამომდინარე, როგორიცაა კლასი, ეთნიკური

წარმომავლობა და გეოგრაფიული მდებარეობა. შეფარდი ეყრდნობა WPS

რეზოლუციების დისკურსის ანალიზს, რომ ანალოგიურად გააკრიტიკოს ისინი, როგორც

ესენციალიტები და უგულვებელმყოფლები განაწილების საჭიროებებისა სხვადასხვა

პოპულაციებში. ეს ეხმიანება ვ. სპაიკ პეტერსონის ინტერსექტორალურობის და ომის

ანალიზს, რომელიც აჩვენებს, რომ ყველა მამაკაცი არ არის პრივილეგირებული და

რომ მამაკაცურობა პრივილეგირებული სახითაა წარმოაჩენილი , ქალურობა კი

ნაკლებად შეფასებული.

ჰეიგენი ასევე ითხოვს ინტერსექტორალურ მიდგომას გენდერის , მშვიდობისა და

უსაფრთხოებისადმი, რომელიც მიზნად ისახავს კონკრეტული კონფლიქტის დროს

387
სხვადასხვა ინდივიდების კონტექსტში არსებული დაუცველობების დადგენას.

მაგალითად, დუბრავკა ზარკოვი აანალიზებს ბალკანეთის 90-იანი წლების ომებს იმის

საჩვენებლად, თუ როგორ თამაშობდნენ ნაციონალისტური დისკურსები ეთნიკურ,

ეროვნულ და სახელმწიფოებრივ საკითხებზე მამაკაცებზე სექსუალური ძალადობის

დინამიკაში. ეს მაგალითი ცხადყოფს, თუ როგორ ხდება მრავალი კონტექსტური

ფაქტორისა და იდენტურობის შერწყმა გენდერულ დაუცველობასტან და რამდენად

დაუცველია იგი საჯაროდ. ჰეიგენი ამტკიცებს, რომ WPS რეზოლუციებში მრავალ

ადგილას ტერმინის „გენდერული“ გამოყენება და მათი განხორციელების ზოგიერთ

ინდიკატორში მოცემულია სქესის უფრო რადიკალური პერსპექტივის გამოყენების

შესაძლებლობა, რაც ითვალისწინებს სექსუალური ურთიერთობების გავლენას

მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე და რის წინაშეც დგანან გენდერული უმცირესობები

კონფლიქტის დროს. მაგალითად, გაერომ და სამოქალაქო საზოგადოების

ორგანიზაციებმა, რომლებიც ახორციელებენ WPS ინიციატივების განხორციელების

მონიტორინგს, შეიძლება ლგბტქ უფლებების ორგანიზაციებს შეუწყონ ხელი, შეიმუშაონ

გაზომვის ახალი სტრატეგიები და ინდიკატორები, რომლებიც გამოადგება SGBV-ს

სექსუალური და გენდერული უმცირესობების ჩაგვრის წინააღმდეგ.

გენდერის ინტეგრირების მიზეზობრივი მექანიზმების აღმოჩენა

WPS– ის რეზოლუციები და მასთან დაკავშირებული ინიციატივები, რომლებიც მიზნად

ისახავს ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდას მშვიდობის მშენებლობაში და

მშვიდობისმყოფელობაში, ემყარება იმ აზრს, რომ ქალთა მონაწილეობის გაზრდა

იწვევს უფრო პოზიტიურ და მდგრად მშვიდობას. როგორც უკვე იყო აღწერილი, ქალები

ხშირად ხასიათდებიან როგორც უფრო მშვიდობიანები, ვიდრე მამაკაცები და მათი

გაძლიერება სტრატეგიულ ტაქტიკად არის გამიზნული მდგრადი სამშვიდობო

შეთანხმების პერსპექტივებისთვის.

388
სამშვიდობო პროცესებში ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდის მოთხოვნა ემყარება

კვლევების ფართო სპექტრს, რომელიც აკავშირებს ქალთა მონაწილეობას მშვიდობის

მშენებლობაში და ქალთა სამშვიდობო მშენებლობის მცდელობებში მშვიდობისა და

უსაფრთხოების უფრო პოზიტიურ შედეგებთან. თეოდორა ისმინე-გიზელისმა დაადგინა,

რომ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სამშვიდობო მშენებლობამ უფრო

წარმატებული შედეგები შეიძლება გამოიწვიოს საზოგადოებებში, სადაც ქალები

სოციალურად გაძლიერებულნი იყვნენ. სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ქალთა

მონაწილეობაზე, შედარებით იშვიათი კვლევების შედეგების საფუძველზე კრაუზემ,

კრაუზემ და ბრაენფორსმა დაადგინეს, რომ ქალთა მიერ ხელმოწერილ შეთანხმებებს

პოლიტიკური რეფორმის დებულებების მიღების და მათი განხორციელების უფრო

მაღალი მაჩვენებლები აქვთ. 48 ქვეყნის მასშტაბით ჩატარებული 58 კონფლიქტის

ემპირიული შესწავლის შედეგად, შაირ-როზენფილდმა და ვუდმა მხარი დაუჭირეს

თავიანთ ჰიპოთეზას, რომ ქალთა პოლიტიკური წარმომადგენლობის მაღალმა დონემ

ომის შემდეგ გაზარდა მშვიდობის გამძლეობა, რადგან ქალები უფრო მეტ პრიორიტეტს

ანიჭებენ სოციალურ კეთილდღეობას და სამხედრო ხარჯებს და ქალთა

წარმომადგენლობას. გაიზარდა პოლიტიკური ელიტების და მმართველობითი

პროცესების სანდოობა.

მიუხედავად გარკვეული მტკიცებულებებისა, რომლებიც მიანიშნებს, რომ ქალთა

მონაწილეობის გაზრდა მშვიდობის მშენებლობის პროცესებში მნიშვნელოვანია, სხვა

გამოკვლევებმა ეჭვქვეშ დააყენა ქალთა მონაწილეობასა და მშვიდობიან შედეგებს

შორის ურთიერთობის თანმიმდევრულობა. რამდენიმე მკვლევარმა კითხვის ნიშნის

ქვეშ დააყენა ქალთა მონაწილეობასა და მშვიდობის მშენებლობასთან დაკავშირებული

მიზეზობრივი მექანიზმები; თავად ქალების მონაწილეობა განაპირობებს უკეთეს

შედეგებს, ან არსებობს საზოგადოებაში არსებული სოციალური სტრუქტურები და

ნორმები, რომლებიც იწვევს ქალთა გაძლიერებას და შედეგების პრიორიტეტულობას,

389
რაც პოზიტიურ და გრძელვადიან მშვიდობას ემსახურება? მაგალითად, მიუხედავად

იმისა, რომ მერი კაპრიოლის კვლევამ დიდი მონაცემთა ბაზა გამოიყენა, გენდერული

თანასწორობის კავშირზე საერთაშორისო აგრესიისა და მტრული დონის

შემცირებასთან, ამ კვლევაში მიზეზობრივი მექანიზმები არ იყო გასაგები;

შესაძლებელია, სოციალურმა ნორმებმა ან საზოგადოების სხვა სტრუქტურებმა

გამოიწვიოს გენდერული თანასწორობა და მშვიდობიანი ქცევა. მიუხედავად იმისა, რომ

არსებობს გარკვეული მტკიცებულებები, რომ ქალებს აქვთ პოლიტიკის შეღავათები,

რომლებიც მშვიდობას ემხრობიან, ამ კვლევის უმეტესი ნაწილი ჩატარდა დასავლეთის

კონტექსტებში და, შესაბამისად, შეიძლება შეიზღუდოს მისი გამოყენება განვითარებად

ქვეყნებში. არსებული მონაცემები, რომლებიც ამ თემის შესახებ კვლევების უმეტეს

ნაწილში იქნა გამოყენებული, არ არის შექმნილი გენდერული თანასწორობის,

მმართველობისა და მშვიდობის მშენებლობის შედეგებს შორის მიზეზობრივი კავშირის

შესასწავლად. გარდა ამისა, არსებობს რამდენიმე ექსპერიმენტული მტკიცებულება,

რომლებიც აჩვენებს, რომ გენდერულმა ბალანსმა შეიძლება ზიანიც კი გამოიწვიოს. .

ლიბერიის ეროვნული პოლიციის ექსპერიმენტულ კვლევაში, კარიმმა, გილიგანმა,

ბლერმა და ბერდსლიმ დაადგინეს, რომ უსაფრთხოების სექტორის ინსტიტუტებში

გენდერულმა ბალანსმა გამოიწვია რეაგირება, რამაც შეამცირა ქალთა

უფლებამოსილება და შეუშალა SGBV– ზე რეაგირების გაუმჯობესება.

ქალთა მონაწილეობისა და მშვიდობის შედეგებთან დაკავშირებული

ურთიერთსაწინააღმდეგო მტკიცებულებები მიუთითებს გენდერულ დაშვებებზე

დამოკიდებულებაზე და გენდერული ინტეგრირების ინიციატივებში

ინტერსექტორალური მიდგომების არარსებობაზე. ეს ეხება WPS რეზოლუციებს,

რომლებიც პრიორიტეტს ანიჭებს გენდერულ ინტეგრაციას მშვიდობის მშენებლობის

ყველა ასპექტში. ელერბი კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ამ მიდგომას და სვამს კითხვას,

არის თუ არა მნიშვნელოვანი მოლაპარაკების მაგიდასთან ქალთა რაოდენობის

390
გაზრდა, ან თუ ქალების უნარი მნიშვნელოვნად იმოქმედონ პოლიტიკის შედეგებზე არის

ის, რაც ქმნის რეალურ განსხვავებებს. გიზელისმა შემდეგ კითხულობს , შეიძლება თუ

არა ვივარაუდოთ, რომ ყველა ქალი ერთნაირი პოლიტიკის პრეფერენციებს იზიარებს.

ეს მიუთითებს იმ პრობლემაზე, რომელიც განხილულ იქნა წინა ნაწილებში , რომ ქალთა

დახასიათება, როგორც ერთგვაროვანი კატეგორიისა , რომელიც არის მშვიდობიანი და

დაუცველი, უარყოფს აგენტების უამრავ როლს, რომელსაც ქალები თამაშობენ

კონფლიქტებისა და მშვიდობის მშენებლობაში. ეს შემდგომ უარყოფს

ინტერსექტორული იდენტურობის გავლენას , რაც მოქმედებს სხვადასხვა ქალის

ცხოვრებისეულ რეალობებზე და პერსპექტივებზე. მაგალითად, ჰეიგენი ამტკიცებს, რომ

”გენდერული მეინსტრიმინგი უნდა იყოს მუშაობა პოლიტიკური გენდერული

ურთიერთობების ფორმატში ძალაუფლების მიმართვისათვის და მამაკაცურობის და

ქალურობის შესახებ ნორმატიული დაშვებების სოციალიზაციასათვის.

ჯამში, ქალის მონაწილეობისა და პოსტკონფლიქტური შედეგების დამაკავშირებელი

მიზეზობრივი მექანიზმების გასაგებად, საჭიროა გავითვალისწინოთ გენდერული

როლებისა და ნორმების ძალა და იმის მიხედვით, თუ როგორ განსხვავდება ისინი

სხვადასხვა კონტექსტში. WPS– ის ინიციატივებში გენდერული ნიუანსური წარმოდგენის

არარსებობა აფერხებს მიზეზობრივ მექანიზმებს, რომლებიც აკავშირებს გენდერული

ინტეგრაციისა და ქალთა მონაწილეობის ინიციატივებსა და მშვიდობის მშენებლობის

შედეგებს. კომპლექსური კვლევების შედეგებმა, რომლებმაც დაადგინეს პოზიტიური

კავშირი გენდერული ინტეგრაციის ზოგიერთ ფორმას შორის, სავარაუდოდ, იყო

გამარტივებული WPS– ის მრავალი ინიციატივის კონცეფციასა და განხორციელების

პროცესში. ამ დასკვნების ინტერპრეტაცია და ზედმეტად გამარტივება ემყარება

დაშვებებს ქალების, როგორც გარკვეული კატეგორიების არსებობას. . სამშვიდობო და

უსაფრთხოების ინიციატივები, რომლებიც მიზნად ისახავს ქალთა წარმომადგენლობის

გაზრდას, უფრო ეფექტური იქნება, თუ მათი დიზაინისას ინტეგრირებული იქნება

391
დისკურსი გენდერულ საკითხზე და განიხილება წარმომადგენლობა უფრო ნიუანსურად,

რაც ითვალისწინებს მრავალფეროვან გენდერულ, სქესობრივ, კლასობრივ, ეთნიკურ,

რასობრივ და სხვა იდენტობებს, რომლებიც კონფლიქტურ სიტუაციებში არსებობს. .

დასკვნა

გაეროს რეზოლუცია 1325 და შემდგომი რეზოლუციები ქალთა, მშვიდობისა და

უსაფრთხოების შესახებ მნიშვნელოვნად აღიარებენ ქალთა უნიკალურ გამოწვევებსა და

სისასტიკეს ძალადობრივი კონფლიქტის დროს და გენდერული მნიშვნელობის

მნიშვნელობას სამშვიდობო პროცესებში. ამ რეზოლუციებმა წამოიწყეს გლობალური

საუბარი გენდერულ თანასწორობასა და მშვიდობას შორის ურთიერთმიმართების

შესახებ და გამოიწვია მნიშვნელოვანი პროგრამების შემუშავება და განხორციელება

ქალთა და გოგონების წინააღმდეგ SGBV წინააღმდეგ ბრძოლისა და ქალთა

წარმომადგენლობის გაზრდისთვის მშვიდობის მშენებლობასა და

მშვიდობისმყოფელობაში.

პოზიტიური ნაბიჯის აღნიშვნის მიუხედავად, ბევრმა მკვლევარმა დააფიქსირა

რეზოლუციების შეზღუდვები, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს WPS– ის ინიციატივებს

გენდერული დაუცველობის ეფექტურად მოგვარებაში. რეზოლუციებში ტერმინ

გენდერის გამოყენების მიუხედავად, ისინი იყენებენ შეზღუდულ ბინარულ დისკურსს

გენდერზე, რომელიც ახასიათებს ქალებსა და გოგონებს, როგორც დაუცველ

კატეგორიას, რომელსაც დაცვა სჭირდება. ეს ნარატივი ვერ ითვალისწინებს

გენდერული ძალაუფლებისა და იერარქიის ხასიათს, რაც მრავალი ქალისთვის

დაუცველობას ქმნის კონფლიქტის დროს. ბევრი ამტკიცებს, რომ გენდერის შესახებ ეს

შეზღუდული დისკურსი აძლიერებს პრობლემურ გენდერულ ნორმებს და აძლიერებს

იდეოლოგიას, რომელიც ინარჩუნებს ქალთა პოზიციას, როგორც დაბალი სტატუსის

392
ჯგუფს და ექვემდებარება მამაკაცთა ნებას. ქალების, როგორც დაუცველი კატეგორიის

ჰომოგენიზაცია, დაცვას საჭიროებს, კიდევ უფრო უარყოფს ქალთა თავისუფლებას და

არასწორად წარმოაჩენს მრავალფეროვან როლებს, რომლებიც ქალებს ეკისრებათ

როგორც კონფლიქტის, ასევე მშვიდობის დროს.

გენდერული ნორმებისა და იერარქიის ძალაუფლებისადმი ყურადღების ნაკლებობას

მნიშვნელოვანი შედეგები მოაქვს WPS ინიციატივებზე, რომლებიც მიზნად ისახავს SGBV-

ს წინააღმდეგ და ქალთა წარმომადგენლობის ჩართვას სამშვიდობო პროცესების

ყველა ასპექტში. გაეროს WPS არქიტექტურის მიერ მხარდაჭერილი სამუშაოების

მნიშვნელოვანი ნაწილი მიზნად ისახავს SGBV ქალთა და გოგონების წინააღმდეგ

თვალყურს. გენდერის ამ შეზღუდულ კონცეფციაზე ყურადღების გამახვილებით, ეს

ინიციატივები მოიცავს გენდერულ დაუცველობას მხოლოდ ნაწილობრივ, რომელიც

არსებობს კონფლიქტური სიტუაციების დროს. გენდერული ნიშნით ძალადობა არ არის

მხოლოდ ქალების მიმართ აგრესიული ქმედება, რაც ხდება კონფლიქტური სიტუაციის

შედეგად; SGBV– ს ხასიათი და მიზანმიმართულობა გადაჯაჭვულია გენდერულ და სხვა

სოციალურ ნორმებთან, კულტურულ კონტექსტთან, კონფლიქტის ხასიათთან და

მონაწილე მხარეებთან. შედეგად, მამაკაცები და ბიჭები ასევე არიან SGBV მსხვერპლები

კონფლიქტის დროს, რაც ხშირად არასაკმარისად არის მოხსენიებული იმ გენდერული

ნორმების გამო, რომლებმაც ეს გამოიწვია; კაცები და ბიჭები გრძნობენ ზეწოლას, რომ

შეინარჩუნონ თავიანთი მამაკაცურობა, თავიდან აიცილონ ვიქტიმიზაციის ნებისმიერი

აღქმა ან საკუთარი ტანჯვა. გარდა ამისა, სულ უფრო იზრდება მტკიცებულებები იმის

შესახებ, რომ ლგბტქ მოსახლეობა ექვემდებარება მტრობას და ძალადობას

კონფლიქტის დროს. LGBTQ ადამიანები, სავარაუდოდ, მიზნად ისახავენ ძალადობას

გენდერული როლებისგან განსხვავებული შეხედულებისამებრ, როდესაც

განსაკუთრებით დიდია ზეწოლა გენდერული ნორმების შესაბამისად. WPS– ს

393
ინიციატივებს უფრო ეფექტურად შეეძლებათ გენდერული ძალადობის სრული

მასშტაბის გამოყენება გენდერზე უფრო ინკლუზიური დისკურსის მიღებით.

ინტერსექტორალური ლინზები (ხედვები) ასევე უკეთესად საშუალებას მისცემს WPS

რეზოლუციებს გენდერული დაუცველობის უფრო ნიუანსირებული სურათის

აღსადგენად და უფრო ეფექტური გადაწყვეტილებების შემუშავებაში. არსებითი

მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ქალები და გოგონები არიან ერთგვაროვანი კატეგორია,

რომელსაც სჭირდება დაცვა და წარმომადგენლობა, არ ასახავს გენდერული ნიშნით

დაუცველობის რეალობას კონფლიქტის დროს; სხვადასხვა ქალი განსხვავებულად

განიცდის დაუცველობას და ყველა ქალი არ წარმოადგენს სხვა ქალს. კონფლიქტებთან

დაკავშირებული მოწყვლადობა განსხვავდება იდენტური ურთიერთობების

გადაკვეთაზე, როგორიცაა კლასი, ეთნიკური და გეოგრაფიული მდებარეობა. გარდა

ამისა, ეს მიდგომა ეპყრობა ყველა მამაკაცის, როგორც პრივილეგირებულ კატეგორიას

, სავარაუდოდ, აუფასურებს ქალებსა და გოგონებს, როგორც კატეგორიას.

და ბოლოს, გენდერზე შეზღუდული დისკურსის გამოყენება კრძალავს გენდერული

ინტეგრაციის გავლენის და სხვა მცდელობების სრულ გაგებას სამშვიდობო პროცესებში

ქალთა მონაწილეობის გაზრდის მიზნით. გენდერული ინტეგრირება, რომელსაც WPS

მხარს უჭერს, ეფუძნება მოსაზრებას, რომ ქალთა მონაწილეობა ყოველთვის იწვევს

მშვიდობის მშენებლობის უფრო პოზიტიურ შედეგებს. ეს ემყარება გენდერულ

დაშვებებს, რომ ქალებს აქვთ მსგავსი პოლიტიკის პრეფერენციები და რომ ისინი ყველა

უფრო მშვიდია, ვიდრე მამაკაცები. ამასთან, ამ იდეის მხარდამჭერი კვლევა ძირითადად

დასავლური და კორელაციური იყო და, შესაბამისად, სრულად არ არის განმარტებული

მიზეზობრივი მექანიზმები, რომლებმაც შეიძლება განსაზღვრონ გენდერული

ინტერნაციონალური ინტერვენციების შედეგები არადასავლურ კონტექსტებში.

სინამდვილეში, ექსპერიმენტულმა მტკიცებულებებმა აჩვენა, რომ გენდერული

დაბალანსების მცდელობამ შეიძლება გამოიწვიოს რეაგირება და შეიძლება არ

394
გააუმჯობესოს SGBV მონიტორინგისა და მასთან ბრძოლის მცდელობები. საჭიროა

უფრო მეტი ექსპერიმენტული გამოკვლევების ჩატარება, რათა შემდგომ შეისწავლონ

მიზეზობრივი მექანიზმები, რომლებიც ქალთა მონაწილეობას უკავშირებს მშვიდობის

მშენებლობის შედეგებს.

დასკვნის სახით, სამეცნიერო კრიტიკის თანახმად, WPS რეზოლუციები არასწორად

წარმოაჩენს გენდერულ დაუცველობასთან დაკავშირებულ მთავარ პრობლემას. მათი

შეზღუდული დისკურსი გენდერულ შედეგებზე იწვევს ინიციატივების

პრიორიტეტულობას, რომლებიც ეხება პრობლემის სიმპტომებს უფრო მეტად - SGBV

ქალთა და გოგონების წინააღმდეგ და ქალთა წარმომადგენლობის ნაკლებობა

სამშვიდობო პროცესებში - ვიდრე ძირითადი მიზეზებს, როგორიცაა გენდერული

ნორმები და ძალაუფლების იერარქია, რომლებიც ავლენენ თავის თავს მრავალი გზით

ინდივიდუალურად განსხვავებული სხვადსხვა რანგისთვის დაუცველობის შექმნით

როგორც კონფლიქტის, ისე მშვიდობიანი პერიოდის განმავლობაში. WPS– ის

რეზოლუციებში ტერმინ გენდერის გამოყენება საშუალებას იძლევა უფრო მკაცრი

დისკურსი მიიღონ გენდერულ საკითხებზე და შეიმუშაონ კვლევითი პროგრამები და

ინიციატივები, რომლებიც უფრო ეფექტურად მოაგვარებს გენდერული ნიშნით

დაუცველობას მთელი კონფლიქტის დროს.

ქალთა როლი მშვიდობის მშენებლობაში - რამდენიმე მაგალითი

საერთაშორისო გამოცდილებიდან

მსოფლიოში მრავალი ქალთა ორგანიზაცია მუშაობს, რომლებსაც თავიანთი აქტიური

საქმიანობით მნიშვნელოვანი როლი შეაქვთ მშვიდობის მშენებლობაში.

395
გვატემალაში, გვატემალის ქვრივთა ეროვნული კოორდინაციის წევრებმა

(CONAVIGUA) მოაწყვეს აქცია ახალგაზრდების ომში გაწვევის წინააღმდეგ, არა

მხოლოდ იმისათვის, რომ ისინი სამხედრო კულტურაში სოციალიზაციისგან დაეცვათ,

არამედ იმიტომაც, რომ დედები შვილებზე ეკონომიურად არიან დამოკიდებულები.

(True, 1996); (Marcus, 1996).

გვატემალელი ქალები მოითხოვდნენ სამართლის კომისიის (Truth Commission) შექმნას

და მილიტარიზმის დასრულებას.

ქალთა სამშვიდობო ცენტრი ბურუნდში მუშაობს ეთნიკური კონფლიქტების

შესასუსტებლად და შერიგების ხელშესაწყობად. შედეგები ძალიან დამაიმედებელია.

ყოველ კვირას დაახლოებით 200 ქალი მიდის ცენტრში. ეს იმ იშვიათ ადგილთაგანია,

სადაც უტუ და თუტსი ეთნიკური ჯგუფების ქალებს თავისუფლად შეუძლიათ შეხვედრა;

ბურუნდის ქალები კი ცენტრის შეხვედრების დასწრების გარდა მას როგორც შეხვედრის

ადგილსაც იყენებენ.

მოზამბიკში ქალებმა მოაწყვეს დემონსტრაცია, რომელიც აპროტესტებდა მთავრობის

მიერ ომის დამთავრების უუნარობას. ომისა და მშვიდობის საკითხები აშკარად

დაუკავშირდა განვითარებასა და ხალხის სასიცოცხლო საშუალებებზე ომის

ზეგავლენას: დემონსტრანტები მიუთითებდნენ ქალთა დაუცველობასა და სამსახურების

ნაკლებობაზე.

ბირმიდან, სიერა ლეონედან, შრილანკიდან და ომის „მსხვერპლი“ სხვა ადგილებიდან

მონაცემები იგივეს ადასტურებენ, რაც გვახსენებს თუ რამდენად ღირებულია მშვიდობა

ქალებისათვის.

ქალთა მობილიზაციის სხვა შემთხვევები მომდინარეობს ყოფილ იუგოსლავიაში

შაოსანთა მოძრაობის ადგილობრივი ოფისებიდან, რომლებიც მუდმივად

ეწინააღმდეგებოდნენ ომს. თავდაპირველად ორგანიზაცია იყო დიდი და ეთნიკურად

396
შერეული ჯგუფი, მაგრამ როდესაც ინტერ-ეთნიკური კოოპერაცია ნაციონალისტების

ქადაგებას ემსხვერპლა, იგი ცალკეულ ჯგუფებად დაიყო.

ქალის ჯანმრთელობაზე, უსაფრთხოებაზე და უფლებებზე ომის ტრაგიკული გავლენის

ფოკუსირების მეშვეობით, ასოციაცია „დედები მშვიდობისათვის“ ადრინდელ

იუგოსლავიაში წარმატებით ახერხებდა ათასობით ახალგაზრდის დემობილიზაციას და

ხალხის გათვითცნობიერებას ადამიანთა უფლებების შესახებ. ჯგუფმა, რომელსაც

ეწოდებოდა „შაოსანი ქალები - ბელგრადი“ და ქალთა სამშვიდობო ქსელმა, რომელიც

მოიცავდა აქტივისტ ქალებს ყოფილ იუგოსლავიის ყოველი ეთნიკური კონფლიქტის

კუთხიდან, დაუღალავად შეაგროვა ხმები მილიტარიზმის და ნაციონალიზმის

დესტრუქციული შედეგების საწინააღმდეგოდ. ამისათვის ისინი ყოველკვირეულ

მდუმარე აქციებს აწყობდნენ. მათ ასევე ეხმარებოდნენ ემიგრანტები საემიგრაციო

ბანაკებიდან.

2001 წლის 2 ივნისს მოძრაობა შაოსანი ქალები - ქალების საეთაშორისო ქსელი ომისა

და მილიტარიზმის წინააღმდეგ (ქალები შავებში) ნობელის სამშვიდობო პრემიის

ნომინაციაზე წარსდგა.

11 სექტემბრის საშინელი თავდასხმის შემდეგ ნიუ-იორკსა და ვაშინგტონზე, ქალთა

ორგანიზაციებმა დაუყოვნებლივ მიმართეს ყველას, ვისაც ჰქონდა პასუხისმგებლობა და

ძალაუფლება ეროვნულ მთავრობასა და საერთაშორისო ინსტიტუტებში, რომ

უკუეგდოთ ომი. ისინი აცხადებდნენ:

„ჩვენ ვგლოვობთ დაღუპულებს და ღრმა მწუხარებას ვუცხადებთ დაშავებულებსა და

მსხვერპლებს. ისინი, ვინც ეს ძალადობა ჩაიდინა უნდა გადაეცნენ მართლმსაჯულებას

საერთაშორისო კანონის თანახმად. აშშ და მისი მოკავშირეების ომი ბევრი უდანაშაულო

ადამიანის დაღუპვას გამოიწვევს. ასევე გამოიწვევს მთავრობის, საზოგადოების

397
დესტაბილიზაციას და მისი ხანგრძლივი ზეგავლენა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანასა

და რეგიონებს შორის უბედურების მომტანი იქნება. ტერორიზმზე ამ საშუალებებით

გამარჯვება არ შეიძლება. ჩვენ გვიწევს კითხვის დასმა, თუ რატომ განიცდიან შერეულ

გრძნობებს მსოფლიოს ხალხები ამერიკელთა ტანჯვის საპასუხოდ. რადგან ამდენი

განიცდის გაჭირვებას და შიმშილს, ექსპლუატაციასა და უსამართლობას და რადგან

ზეძალის მქონე სახელმწიფოთა პოლიტიკა აღიქმება, როგორც ამისთვის ხელშემწყობი,

ჭეშმარიტი სასოწარკვეთილება ზოგჯერ უგუნურობასა და თავზეხელაღებულობაში

გადადის და იქმნება ცხელი ტერორიზმი.

ჩვენ ვურჩევთ პოლიტიკურ და სამხედრო ავტორიტეტებს, როგორც ეროვნულს, ასევე

საერთაშორისოს უკუაგდონ ომის სტრატეგიები და ერთიანი ძალებით იმოქმედონ

აზრთა გაერთიანებისა და მხოლოდ თანასწორი გლობალური საზოგადოებისათვის.

ამის გარეშე ვერასოდეს ვერ იქნება მშვიდობა“.

ამ მოწოდებას ხელს აწერდა 14 ქალთა ორგანიზაციის წარმომადგენლები მსოფლიოს

სხვადასხვა მხრიდან.

ნიუ-იორკის შაოსანმა ქალებმა მდუმარე აქციით მთელს მსოფლიოში გამოხატეს

პროტესტი ომისა და ძალადობის, როგორც ომის იარაღის წინააღმდეგ, ეთნიკური

წმენდის და ადამიანთა უფლებების დარღვევის წინააღმდეგ. ისინი აცხადებენ: „ჩვენ

მდუმარენი ვართ, რადგან არ არსებობს სიტყვები იმ ტრაგედიის გამოსახატავად,

რომელიც ომსა და სიძულვილს მოაქვს. ჩვენ არ გვსურს, რომ დავამატოთ განცხადებებს

კეთილხმოვანება, რომლებიც ნათქვამია საუკეთესო განზრახვებით, რადგან ისინი მაინც

შეიძლება ჩახშობილ იქნას ახლო-მახლო ჩამოვარდნილი ან აფეთქებული ბომბის

გამო. ჩვენი დუმილი ხილვადია, ჩვენ ვიწვევთ ქალებს დადგნენ ჩვენს გვერდით, რათა

გამოხატონ საკუთარი თავი და იმ ქალების სახეებიც, რომლებმაც განიცადეს ძალადობა,

წამება და მოკლულ იქნენ საკონცენტრაციო ბანაკებში. ქალები-რომლებიც

გაუჩინარდნენ, რომელთა სიყვარული გაქრა ან ჩაიკლა, რომელთა სახლებიც

398
განადგურდა. ჩვენ ვატარებთ შავებს ომის ყველა მსხვერპლის გლოვის სიმბოლოდ,

რათა გამოვხატოთ მწუხარება ხალხის, ბუნების, სიცოცხლის განადგურების გამო“.

შაოსანი ქალები არის საერთაშორისო სამშვიდობო ქსელი. „ქალები შავებში“

ორგანიზაცია კი არ არის, არამედ მობილიზების საშუალება და მოქმედების ფორმულაა;

შაოსანი ქალების აქცია დაიწყო 1988 წელს ისრაელში, იმ ქალების მიერ, რომლებიც

გამოხატავდნენ პროტესტს დასავლეთ ნაპირის და ღაზას სექტორის, ისრაელის მიერ

ოკუპაციის წინააღმდეგ. ორგანიზაცია შაოსანი ქალები განვითარდა იტალიაში,

ესპანეთში, აშშ-ში, ინგლისში, აზერბაიჯანში, იუგოსლავიაში, სადაც ქალები 1991 წლის

შემდეგ ყოველკვირეულ მდუმარე აქციას აწყობდნენ ბელგრადში, ომის და სერბეთის

პოლიტიკური რეჟიმის ნაციონალური აგრესიის წინააღმდეგ. 1993 წლის შემდეგ ნიუ-

იორკის შაოსანი ქალები სისტემატურ სოლიდარობას უცხადებდნენ ბელგრადელ

ქალებს.

მსოფლიო სხვა ქვეყნების გამოცდილების საფუძველზე, ფილიპინებზე სამშვიდობო

კოალიცია ნიუ ფილიპინას (New Filipinas) ასოციაციაში გაერთიანებულმა სოფლის

ქალებმა გამოიყენეს ჯანმრთელობა, როგორც მშვიდობის სტიმული, როდესაც ისინი

სთხოვდნენ დაპირისპირებულ მხარეებს დაედოთ იარაღი, სანამ რეგიონში

მიმდინარეობდა ბავშვების ვაქცინაცია. ჯანმრთელობის მშვიდობის მიღწევისთვის

გამოყენების სტრატეგია მიღებულ იქნა ისეთ ქვეყნებში, როგორებიცაა ავღანეთი,

ლიბანი, სუდანი და უგანდა, მაგრამ მონაცემები არ გვაძლევს საშუალებას გავაკეთოთ

გენდერზე დაფუძნებული ქალთა მოძრაობის და როლების ანალიზი.

ინდოეთი და პაკისტანი 1921 წლიდან კამათობს ქაშმირის და ტამის-ს ველების შესახებ.

ამ დაძაბულობას აქვს საერთაშორისო რეზონანსი, რადგან ორივე ქვეყანას გააჩნია

ატომური შესაძლებლობები. ინდოეთში ქალთა აქტივობის ქსელი წლების მანძილზე

ეძიებდა ძალადობის შემცირების გზებს. ინდოეთში ქალებმა გამოაქვეყნეს 68 გვერდიანი

მონაცემები სახელწოდებით „ქალების მიერ მოპოვებული დამამტკიცებელი საბუთები

399
ქაშმირიდან: ველის სიმწვანე არის ხაკისფერი (საბრძოლო ფორმის ფერი)“. ისინი

წერენ:

„ჩვენ ქალთა ინიციატივა მოგმართავთ, რათა ყურადღება მიაქციოთ ჩვეულებრივი

ადამიანების, განსაკუთრებით კი ქალების მიერ მოწოდებულ დამამტკიცებელ საბუთებს,

ჩვენ ვიმედოვნებთ, რომ ავაგებთ ხიდებს ჩვენს ქაშმირთან. სოლიდარობას ვუცხადებთ

ტანჯვაში მყოფთ და მიგვაჩნია, რომ ინდოეთის მთავრობის მოქმედებები და პოლიტიკა

არ გამოხატავს ინდოელი ხალხის გრძნობებს.

შრი-ლანკაში ქალებმა დაიწყეს დაპირისპირებული მხარის ქალებთან გაერთიანება.

სუნილა აბაისკერა მოგვითხრობს თავიანთი გამოცდილების შესახებ:

„თქვენ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ იმ დედის უძნელესი მგომარეობა, რომლის შვილი

მოკლა პოლიტიკურმა ჯგუფმა, როცა ის ზის და უყურებს იმ ადამიანის ქვრივს, რომელიც

იმავე პოლიტიკური ჯგუფის წევრი იყო, შენი შვილი რომ იმსხვერპლა და რომელიც

თავის მხრივ უსაფრთხოების ძალებმა მოკლეს. ხანდახან დაპირისპირება

კატასტროფული იყო. ბრაზი და ტკივილი ძალიან დიდი, უეცარი და წარმოუდგენელი

ნებისმიერი ქალისთვის. ამ ქალებს მსგავსი გამოცდილება ჰქონდათ. ისინი იყვნენ

მარტონი, მარჩენალის გარეშე, ისინი იყვნენ სამართლიანობისგან უარყოფილნი, მათ

ყოველდღიური ცხოვრების პრობლემები აწუხებდათ, ისინი თემის მიერ გარიყული

იყვნენ. ჰყავდათ ტრავმირებული ბავშვები და ცხოვრობდნენ თავის მწუხარებასა და

სიბრაზეში. ამ ქალებმა ერთნაირი გაჭირვება გადაიტანეს. იყო მომენტები, როდესაც ჩვენ

შეცდომებს ვუშვებდით, მაგრამ ჩვენ ვისწავლეთ, როდის ჩავიქნიოთ ხელი და როდის

გავაგრძელოთ მცდელობები“.

სხვა პოლიტიკური მოძრაობა, რომელიც აშკარად დაიწყო გენდერული თანასწორობის

მქონე დემოკრატიული საზოგადოებისათვის ბრძოლიდან, იყო ერითრიის ხალხის

განთავისუფლების ფრონტი (EPLE); ერითრიერლთა დამოუკიდებლობისათვის

400
ბრძოლის მონაცემები ირწმუნებიან, რომ ქალები ასრულებდნენ მნიშვნელოვან როლს

ყველა დონეზე. მხოლოდ გენდერულ პრობლემებს კი არ მოიცავდა, არამედ

საინიციატივო უნარების ტრენინგს, საგანმანათლებლო მოქმედებებს, რომელიც

წარმოდგენილი იყო შესატყვისი ტექნოლოგიებით, ფართოდ დანერგილი პირველადი

სამედიცინო დახმარების პროგრამებს, ახალი საქორწინო და შრომის კანონების

შეთვისებას, რათა შესაძლებელი გამხდარიყო ტრადიციული გენდერული უთანხმოების

გადალახვა. ერითრიელი ქალების ეროვნული ერთიანობა დაარსდა 1979 წელს, რათა

ორგანიზება გაეწია ქალების მიმართვის მხარდასაჭერად და საბრძოლველად.

ორგანიზაცია ისევ არსებობს რესტრუქტურირებული ფორმით და ცდილობს შემოინახოს

ადრინდელი წარმატებები და განსაკუთრებით გააუმჯობესოს ქალთა ეკონომიკური

მდგომარეობა, მაგრამ როგორც ზოგი დამკვირვებელი აღნიშნავს, ეს შეიძლება არც

იყოს ადვილი; რადგანაც, როგორც ბევრ სხვა შემთხვევაში სოციალური ნორმები და

კულტურული ღირებულებები მოქმედებენ ქალთა თანასწორობის წინააღმდეგ. ასევე,

ბევრი განსხვავებული სოციალური ჯგუფი ეჯიბრება ახლა ერთმანეთს რესურსების

განაწილებაში და არის ტენდენცია, ნაკლებად დაუთმონ ადგილი ქალებს. ბევრი

დამკვირვებელი განიხილავს ქალებს, როგორც ეკონომიკურად სერიოზული რისკის

ქვეშ მყოფებს. (Khingebiel,1995); (Marcus, 1996); (Rentmelsters; 1989); (Selossie,1992) ;

(Wilso, 1991).

ომის იარაღი, რომელიც ეთიოპიამ ახლა გამოიყენა ერთნახევარი წლის კონფლიქტში,

არის ეთიოპიიდან ერითრეაში მოსახლეობის სისტემური დეპორტირება. დაახლოებით

66 000 ეთიოპიაში მცხოვრები ერითრიელი და ეთიოპიელი, რომლის წინაპარი

ერითრეელი იყო, საპყრობილეებიდან ავტობუსებში ჩასვეს და საზღვართან გადმოსხეს;

ავადმყოფები, ქალები და ბავშვები იძულებულები იყვნენ ფეხით გადაევლოთ

სახიფათო ველები და მგზავრობის დანარჩენ დროს ორ მძინარე არმიას შორის

მოქცეულიყვნენ. ამ საომარმა პოლიტიკამ განაცალკევა ოჯახები, ბევრი ბავშვი

401
მზრუნველის გარეშე დატოვა, რადგან ერთ-ერთი ან ორივე მშობელი დეპორტირებული

იქნა. მათ ქონება მთავრობამ ჩამოართვა, ასე რომ განდევნილებმა დაკარგეს სახლი,

სამსახურები, პენსიები და ყოველგვარი პირადი კუთვნილება და მათი დანაშაული

მხოლოდ ის იყო, რომ ისინი არიან ერითრიელები ან ეთიოპიელები ერითრიული

შთამომავლობით და მეტი არაფერი.

მთავრობასა და ორგანიზაციებს შორის მოლაპარაკების მიუხედავად მოსახლეობის

განდევნა დღესაც გრძელდება. ერთადერთ იმედად საერთაშორისო საზოგადოება

რჩება, რომელსაც შეუძლია დაარწმუნოს ეთიოპია ხელი მოაწეროს სამშვიდობო გეგმას,

რომელიც შემუშავებულია აშშ-ის მიერ.

ისმის კითხვა:

- რა კეთდება იმის საგარანტიოთ, რომ ერითრიელმა ქალებმა მიიღონ

მონაწილეობა მოლაპარაკებებში?

ერითრიელ ქალებს აქვთ უნარი წარმატებით იმუშაონ მასების, უბრალო ხალხის

დონეზე; ქალთა მოქმედების გაზრდის მიზნით, აშშ-ის სხვადასხვა ქალთა ორგანიზაცია

აწყობს სემინარებს, რომლებიც მოიცავს ყველა ასაკის ქალს; როგორც

პროფესიონალებს, ასევე არაპროფესიონალებს. მიმდინარეობს თანამშრომლობა,

რომ ერითრიელმა ქალებმა მოახდინონ ორგანიზება სხვადასხვა მიზნების

შესასრულებლად, იქნება ეს განდევნილთათვის ფულადი დახმარება თუ თავიანთი

ქვეყნის ფინანასური მხარდაჭერა. სხვადასხვა ფორუმების ერთმანეთთან

დაკავშირებით, ისინი ინფორმირებულები არიან სხვადასხვა ამოცანების შესახებ;

მაგალითად, სემინარი, რომელიც მიზნად ისახავდა ქალი ლიდერების ტრენინგ

პროპაგანდასა და მიტინგის ჩატარებაში, გაიმართა ერითრეას დედაქალაქ ასმარაში.

მონაწილეებმა დაასკვნეს, რომ მთავრობას ჰქონდა კანონები და პოლიტიკა, რომელიც

402
სამართლიანია ქალებისთვის, მაგრამ საჭიროა დასაქმების ხელშეწყობა

ინდივიდუალურ დონეზე.

რა განსხვავებებს გამოიწვევს ქალების სამშვიდობო პროცესში ჩართვა?

ქალების მონაწილეობის გარეშე, ბევრი რამ ვერ გაკეთდებოდა ერითრეაში. ომის 30

წლის განმავლობაში ერითრეის განთავისუფლების ფრონტი თავისუფლებისათვის

მებრძოლთა 35% ქალი იყო, და დღესაც ერითრეაში ოთხიდან ერთი ჯარისკაცი

ფრონტის ხაზზე ქალია. ნაწილობრივ მათი როლების გამო, რომელიც 30 წ. ომში

ეკავათ, ამ ქალებს მეტი შესაძლებლობები აქვთ, ვიდრე სხვებს აფრიკაში. თუმცა, ჩვენ

ვხედავთ მეტად თანაბარ საზოგადოებას, ქალთა მონაწილეობა ხელისუფლების ყველა

დონეზე გადამწყვეტია ქალისთვის, რათა ჰქონდეს ძლიერი (მნიშვნელოვანი) ხმა

გადაწყვეტილების მიღებასა და სამშვიდობო პროცესებში. საჭიროა მეტი ქალი იყოს

ჩართული პოლიტიკაში და მთავრობის სხვა გამორჩეულ პოზიციებზე.

ძირითადი სტრატეგია, რომელსაც ქალები იყენებენ არის მშვიდობისათვის

პროპაგანდა.

ერითრეელი ქალები მონაწილეობენ საერთაშორისო დემონსტრაციებში ომის

დამთავრების მიზნით. ერითრეას დედაქალაქ ასმარაში ჩატარდა ყველა ასაკის

ადამიანთა დემონსტრაცია. 70 წლის ბებიები, შვილიშვილებთან ერთად აცხადებდნენ

სოლიდარობას. ქალებმა გამოიყენეს თავიანთი ერთიანობა, რათა კონფლიქტის მეორე

მხარეს მყოფი ხალხისთვის მიეწოდებინათ ხმა. ასე, რომ დემონსტრაციისას ქალებმა

მონაწილეობა მიიღეს ხმების მოგროვებაში, როგორც ეთიოპიიდან, ისე ერითრეადან და

გახდნენ მშვიდობის ხმები.

განსხვავებულ შემთხვევას წარმოადგენს უგანდაში ეროვნული წინააღმდეგობის ომი,

სადაც, ცხადია ქალები არ იყვნენ მიწვეულნი ან წახალისებულნი, რომ ომში მიეღოთ

მონაწილეობა. ნაცვლად ამისა, ერთ-ერთი დამკვირვებლის მიხედვით მნიშვნელოვანი

403
იყო ომის ძირითად საკითხთან დაკავშირებით მათი იდენტიფიკაცია - ადამიანის

უფლებები, დემოკრატია, ნაციონალიზმი. უგანდაში ქალები ერთობლივად მივიდნენ

პრეზიდენტთან და მოითხოვეს ომის შეწყვეტა. „თქვენ, კაცებმა დაიწყეთ ომი“, მიმართა

მას ერთ-ერთმა ქალმა „და ჩვენ ქალებს გვინდა მშვიდობა“.

კვიპროსზე საბერძნეთსა და თურქეთს შორის გამყოფ კუნძულზე ორი საზოგადოება არ

ურთიერთობდა ერთმანეთთან. ამდენად, ქალთა ჯგუფებს სურდათ დაემყარებინათ

კონტაქტები მხარეებს შორის. მათ მოაწყვეს სიმპოზიუმი და ტრენინგი კონფლიქტის

გადაჭრაში და მონაწილეები ორივე მხრიდან ჩართეს.

შემთხვევები ალჟირსა და ავღანეთში ძალიან განსხვავებულია, რომელიც ერთის მხრივ

გამოწვეულია საერო და ისლამურ მსოფლმხედველობას შორის წინააღმდეგობით და

პატრიარქალური სოციალური სტრუქტურით. მაშინ, როცა გენდერული თანასწორობა

მიჩნეულია არსებითი მნიშვნელობის მქონედ სხვა მოძრაობების წარმართვაში, ვალი

აღნიშნავს, რომ ავღანეთში „ქალთა პრობლემებზე“ ნებისმიერი კონცენტრირება ორივე

მხარის მუჰაჯედინების ოპოზიციური მოძრაობის და კომუნისტი ჯარისკაცების მიერ

აღიქმებოდა როგორც ომის ძირითადი პრობლემებიდან ყურადღების გადატანა.

გენდერი საკმაოდ მარგინალურად მოქმედებდა პოლიტიკურ დღის წესრიგზე ალჟირში.

არცერთ შემთხვევაში ქალები არ იყვნენ ომში ჩართულნი მებრძოლთა მხარის დაჭერის

გარდა. მაგრამ ორივე შემთხვევაში, ისევე როგორც იუგოსლავიაში ქალები

ასრულებდნენ კრიტიკულ პოლიტიკურ როლს, როგორც თავიანთი კულტურული

მემკვიდრეობის და ოჯახის სოციალური სტატუსის მატარებლები/გამაერთიანებლები.

ზოგის მიხედვით მათი გენდერული იდენტურობის ძლიერი პოლარიზაცია

გამოიხატებოდა ქალთა უფლებების მეტად დარღვევაში და მათი სოციალური

თავისუფლებისა და მობილურობის შევიწროებაში. (Wali, 1995); (Rashid, 1996).

404
ამ სამ შემთხვევაში, ბევრი ქალი განიცდიდა გავლენის მნიშვნელოვან შემცირებას და

ზრუნავდა თავიანთი ომამდელი, სოციალურ-ეკონომიკური სტატუსისა და ნდობის

აღდგენაზე.

არგენტინაში, ელ სალვადორში, გვატემალასა და შრი-ლანკაში შეიქმნა ფართო-

ეროვნული არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც სახელმწიფოს ავტორიტეტებს

სთხოვდნენ გამოეკვლიათ ადამიანთა უფლებების დარღვევა, როგორც მშვიდობისა და

შერიგების პროცესის ნაწილი. მეტიც, მათ წამოსწიეს დაუსჯელობის საკითხი და

მსხვერპლებს კომპენსაციის მოთხოვნით დაეხმარნენ (Burne, 1996) ; (Tune, 1996) ; (Ferris,

1993); (Mafuin, 1954); (Schirmer, 1993); (Slephen, 1995). ასეთი დახმარებების მნიშვნელობა

პიროვნული ჭრილობების განკურნებას აცილდება. მათ შეიძლება ხელი შეუწყონ

ავტორიტეტებში ნდობის აღდგენას საზოგადოების, სოლიდარობისა და ნდობის

გრძნობის შექმნით. (Dirasse, 1991).

ზემოთ მოყვანილი სამშვიდობო მოქმედების მაგალითებზე შეიძლება ითქვას, რომ მათ

ხანგრძლივ მოქმედებას შედეგები აქვს, ზოგი მათგანი უშუალოდ ქალთა მომავალი

სტატუსის გაუმჯობესებაზე ზრუნავს; ამ მხრივ საინტერესოა განდევნილ გვატემალელ

ქალთა მაგალითი მექსიკასთან ახლოს; მათ მხოლოდ ის კი არ შესძლეს, რომ

წარმატებით მოეხდინათ გავლენა უკან დაბრუნების პირობებზე, მის შემდეგადაც მუდმივი

კომისიის წარმომადგენლები გახდნენ და მოითხოვდნენ მოკლულთა და

გაუჩინარებულთა გამოსავლენად სამართლიანი კომისიის შექმნას, ისინი ასევე

ზრუნავდნენ გვატემალაში მომავალ პოლიტიკურ ინსტიტუტებში მუშაობის

უსაფრთხოებისთვის (Tune, 1996) ; (Burne, 1996) ; (Marcus, 1996).

მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური აქტივობები დაუყოვნებლივ ვერ აუმჯობესებენ

ხოლმე ქალთა მდგომარეობას, ისინი ეხმარებიან ქალებს გააცნობიერონ ან

გააუმჯობესონ ცოდნა კონფლიქტის პოლიტიკურ განზომილებასა და საკუთარი

პოლიტიკური მდგომარეობის შესახებ - იქნებიან ისინი ძლადობის მსხვერპლნი თუ

405
„უხმო“ პოლიტიკური ჯგუფი. სამშვიდობო მოქმედება ბევრი ქალისთვის აღიქმება,

როგორც ორგანიზების საშუალება და იმ გამოცდილების მიღების საშუალება, რომელიც

შეიძლება წარმატებით იქნეს გამოყენებული ომის შემდგომი შენების სხვა ასპექტებში.

მიუხედავად იმისა, რომ როგორც ქალებისთვის, ასევე მთლიანად საზოგადოებისათვის

ბევრი დადებითი მოაქვს ქალთა ეროვნულ და ადგილობრივ სამშვიდობო მოქმედებას,

მაინც საჭიროა აღვნიშნოთ მისი შეზღუდულობა. უპირველესად ის, რომ ქალების

აქტიური სამშვიდობო მოქმედების მიუხედავად, ისინი იშვიათად არიან ჩართულნი

ფორმალურ სამშვიდობო მოლაპარაკებებში. ოფიციალურ სამშვიდობო პროცესები

მათი არამონაწილეობის ყველაზე სარიოზული შედეგია ის, რომ მათ ერთმევათ

საშუალება საკუთარი შეხედულებები და დამოკიდებულებები შეიტანონ ნაციონალურ

პოლიტიკურ დღის წესრიგში. ჯერჯერობით არ არსებობოს ღრმა გამოკვლევები,

რომლებიც უჩვენებდნენ, რა სპეციფიკური შედეგები ექნებოდა ქალების ჩართვა -

არჩართვას ამ პროცესებში.

სამშვიდობო მოლაპარაკების პროცესში ქალთა მონაწილეობის სურვილი არ არის

მხოლოდ საზოგადოებაში გარკვეული პროპორციებით ქალთა წარმომადგენლობის

მოთხოვნა. იგი არის მოთხოვნა, რომელიც ეფუძნება რწმენას, რომ მამაკაცების მიერ

მართულ ინტიტუტებში ნაკლებადაა მოსალოდნელი რომ აისახოს ქალთა პოპულაციის

სპეციფიკური ინტერესები და შეხედულებები. პირიქით, ამ ინსტიტუტებმა შეიძლება

ჩამოაყალიბონ და განამტკიცონ კიდევაც საზოგადოებაში ქალის მარგინალური

პოზიცია. მეორეც, ესაა მოთხოვნა, რომელიც ასახავს ქალების გაზრდილ ცოდნას

თავიანთი პოტენციალის შესახებ მშვიდობამდე და მშვიდობის შემდეგ რეფორმასა და

ტრანსფორმაციაშტრანსფორმაციაში. თუმცა, ფორმალური სამშვიდობო პროცესში

ეჭვგარეშეა სასარგებლო იქნება ქალების მონაწილეობის გამო, ქალებმა არანაირ

შემთხვევაში არ უნდა გადაიტანონ ყურადღება პირველადი ორგანიზაციების დენეებზე

მუშაობიდან მხოლოდ სამშვიდობო პროცესზე მუშაობაზე. ნაცვლად ამისა უნდა

406
განხორციელდეს მცდელობები, რომ მოიძებნოს ახალი გზები, რათა მოხდეს ძირეულ

ორგანიზაციებში განხორციელებული საქმიანობების და მუშაობის გამოცდილების

ინტეგრაცია, მშვიდობის მშენებლობის ძირითად საქმიანობაში.

ჩრდილოეთ ირლანდიაში ქალთა კოალიციამ მიიქცია ხალხის ყურადღება, როდესაც

ჩამოყალიბდა 1996 წლის აპრილში. იგი შეიქმნა ჩრდილოეთ ირლანდიის პოლიტიკურ

პარტიებში ქალების ნაკლები წარმომადგენლობის და ამ პარტიების უუნარობის

საპასუხოდ, მიეღწიათ პოლიტიკური შეთანხმებისთვის ყველას ინტერესების

გათვალისწინებით. 1996 წლის კანონის მიღებისას პოლიტიკური დიალოგის

ფორუმისთვის არჩევნების შესახებ, რომელსაც უნდა წარედგინა დეპუტატები

სამშვიდობო მოლაპარაკებისათვის, მთავრობა გახდა იძულებული ჩრდ. ირლანდიის

ქალთა ევროპული პლატფორმის მოთხოვნის გამო, ჩაერთო პარტიათა სიაში

საარჩევნო ადგილი ქალთა ქსელისთვის.

ჩრდ. ირლანდიის ქალთა კოალიციის შექმნიდან 7 კვირის შემდეგ, კოალიციამ შექმნა

ისტორია იმისა, რომ 70 ქალი მთელი ჩრდ. ირლანდიიდან იბრძოდა არჩევნებში

ინკლუზიურობის, აკომოდაციის, ადამიანურ უფლებების და თანასწორობის და

შეერთების პრინციპებისთვის; პარტიამ მოიგო 2 ადგილი; წარმოდგენილი კანდიდატები

იყვენენ მონიკა მაკულიანსი ნაციონალისტებიდან და პერლ საგერი ლოიალისტური

კომუნიდან. ქალთა კოალიციის შექმნამდე პარტიები იცავდნენ ქალთა დაბალ

წარმომადგენლობას იმ საფუძველზე, რომ თითქოს ქალები არ იყვნენ

დაინტერესებული პარტიული პოლიტიკით.

ფორუმის არსებობის ორი წლის მანძილზე, კორპორაციის წარმომადგენლები ხშირად

ხდებოდნენ პროფკავშირის წევრი პოლიტიკოსებიდან წამოსული სექსისტური

შეურაცხყოფის ობიექტები და უხდებოდათ ხმის ამაღლება რათა ხმაურში შესაძლებელი

ყოფილიყო მათი მოსმენა. როდესაც ფორუმი პირველ საზაფხულო შეხვედრაზე წავიდა,

ადგილობრივი გაზეთები ბევრს წერდნენ ჩრდილო ირლანდიის ქალთა კოალიციის

407
წინააღმდეგ გამოყენებულ ხულიგნურ, დამანგრეველ (“bully-boy”) ტაქტიკაზე.

ირლანდიური ახალი ამბების სააგენტო ირწმუნებოდა, რომ პარტიების მოქმედება

„საკმაოდ საშინელი“ იყო.

ქალთა კოალიცია მონაწილეობდა მრავალპარტიულ მოლაპარაკებებში, რომლებსაც

ბელფასტის შეთანხმება გამოიწვია. მან ასევე მონაწილეობა მიიღო სამოქალაქო

ფორუმის (Civil Forum) დაარსებაში.

1997 წელს პარტია წარსდგა ვესტმინისტერის საერთო არჩევნებში, მაგრამ ვერ მოიპოვა

ადგილი.

დამოუკიდებლობის შემდგომ სიერა ლეონეში ძალის ცენტრალიზება, ძალაუფლება და

პატრიარქალური ატიტუდები ქალებს პოლიტიკიდან და გადაწყვეტილების მიღებიდან

გამორიცხავდა; შედეგად პოლიტიკა და პოლიტიკოსები დისკრედიტირებულნი იყვნენ

პარტიული ხელისუფლების წარუმატებლობით, რომელიც ვერ პასუხობდა

მოსახლეობის ყველაზე ძირეულ მოთხოვნებსაც კი. საპასუხოდ ქალები აყალიბებდნენ

არაპოლიტიკურ ნებაყოფლობით ჯგუფებს, რომლებიც ფოკუსირებულნი იყვნენ

ქალების სტატუსის ამაღლებაზე, ქალების კეთილდღეობაზე და მუშაობდნენ ხალხის

დონეზე, რათა მატერიალური სარგებელი მოეტანათ. პოლიტიკის მომხრეობა

მიიჩნეოდა ძირითად საშუალებად, რათა თავი დაეცვათ ორგანიზებულ და პიროვნულ

დონეზე არსებული რეჟიმის ქვეშ და მისი მემკვიდრის ხუნტის ზეგავლენისაგან.

1994 წლის შუა პერიოდში უნივერსიტეტის ქალთა სიერა-ლეონეს ასოციაციამ (SIAUW)

შემოთავაზება წამოაყენა, რომ ქალთა ჯგუფები რეგულარულად შეხვედროდნენ

ქსელის შემუშავებისათვის, ინფორმაციის გავრცელების და საზოგადო საკითხებზე

ზრუნვისთვის მოქმედებების გასაერთიანებლად. ახალგაზრდა ქალთა ქრისტიანულმა

ასოციაციამ (YWCL), ეროვნული განვითარებისათვის ქალთა ასოციაციამ (WNND),

SLUW, ქალთა ეროვნულმა ორგანიზაციამ (NOW) და ხანგრძლივი დროის

408
საზოგადოებრივმა აქტივისტებმა, როგორიცაა ჰაჯა იშა სასო (Haja Isha Sasso) ახალი

სტრატეგიის ხერხემალი (საფუძველი) ჩამოაყალიბეს. მუსლიმ ქალთა ასოციაციამ და

ქრისტიან ქალთა ჯგუფების წევრებმა, ასევე აქტიური მონაწილეობა მიიღეს ქალთა

ფორუმში (ასე რომ თავდაპირველი სადისკუსიო ჯგუფი საკმაოდ ცნობილი გახდა).

1994 წლის ბოლოს ქალთა სემინარზე, რომელიც გაიმართა აშშ-ს საელჩოს

მხარდაჭერით, მიღებული იქნა რეზოლუცია დაეწყოთ მოძრაობა მშვიდობისთვის.

როგორც პირველი ეტაპი სიერა ლეონეს ქალთა მშვიდობისათვის მოძრაობა (SLWMP)

დაარსდა და ფორუმს შეუერთდა. SLWMP-ის საწყისი მიზნები იყო ქვეყანაში უბრალოდ

მშვიდობის აღდგენა; პოლიტიკაში პირდაპირი ჩარევის სტრატეგიას ეს ორგანიზაცია

იმით ამართლებდა, რომ მილიტარული მთავრობის ხელისუფლებაში დატოვება

ძალზედ ამწვავებდა ეროვნული კრიზისს. ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ქალები ბუნებით

იყვნენ მშვიდობის შემქმნელნი-დამყარებელნი, რომელთაც შეეძლოთ კონფლიქტის

გადაჭრის უნიკალური უნარების შემოტანა. SLWMP მიაღწია ფორუმის აქტიურ

მხარდაჭერას, რათა წარემართა მთავრობის საწინაღმდეგოდ აჯანყებისათვის

მოწოდების კამპანია და მოეწყო საერთაშორისო საზოგადოების წევრების შეხვედრა,

რათა ზეწოლა მოეხდინა მშვიდობიანი რეგულაციისათვის.

არუშა, ტანზანია – ომსა და მშვიდობაში ქალების და მამაკაცების როლები

განსხვავებული იყო გენდერული მიმართულებით; კაცები ხელმძღვანელობდნენ

სამშვიდობო და საომარ მანევრებს, ქალებს კი შედეგების ატანა უხდებოდათ;

დღეისათვის ქალები, არასამთავრობო ორგანიზაციები და ისეთი საერთაშორისო

ორგანიზაცია, როგორიცაა გაერთიანებული ერების განვითარების ფონდი

ქალებისათვის (UNIFEM) ერთობლივად მუშაობენ, რომ განავითარონ და გაზარდონ

ქალთა მონაწილეობა სამშვიდობო პროცესებში მთელს მსოფლიოში. ქალთა

მონაწილეობა ბურუნდის სამშვიდობო პროცესში (არუშა, ტანზანია) წარმოადგენს

409
მშვენიერ მაგალითს იმისა, თუ როგორ მოიპოვებენ ქალები დიდ წარმატებას

სამშვიდობო მოლაპარაკების მაგიდასთან. 28

ქალების რეკომენდაციათა უმეტესი ნაწილი იქნა მიღებული სამშვიდობო

ხელშეკრულებაში. დამატებით, გაეროს უშიშროების საბჭო მიესალმა ქალთა

რეკომენდაციებს და გამოთქვა მადლობა. იმ როლისა და წვლილისთვის, რაც ქალებმა

შეიტანეს ბურუნდის სამშვიდობო პროცესში, მოლაპარაკებასა და ფასილიტაციაში

უშუალო მონაწილეობით.

ადამიანთა უფლებების აქტივისტები მთელს მსოფლიოში აღნიშნავენ, რომ ქალთა

მონაწილეობა ომის შემდგომ საზოგადების აღმშენებლობაში არის კრიტიკული

საფეხური სქესთა შორის თანასწორობის შექმნაში. ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა

კამბოჯა, გვატემალა, სამხრეთ აფრიკა, სუდანი, ტაჯიკეთი და ახლო აღმოსავლეთი,

ქალები აქტიურად აყლიბებენ და ხელს უწყობენ ახლად შექმნილი დემოკრატიის

დაცვას.

იუნესკოს მიერ ორგანიზებულ პან აფრიკის ქალთა კონფერენციაზე მშვიდობის

კულტურის შესახებ მიღებული იქნა „ზანზიბარის დეკლარაცია ქალების და მშვიდობის

კულტურის შესახებ.“

ალ სალმა სალიმ ამოუარმა, ტანზანიის პრეზიდენტის მეუღლემ და სხვა ქალებმა

დაარწმუნეს თავიანთი ქმრები, რომ აღარ ეომათ ერთმანეთთან.

ზანზიბარის დეკლარაციამ წამოიწყო „პან აფრიკის ქალთა სამშვიდობო მოძრაობა

ძალადობრივი კონფლიქტების და ომების წინააღმდეგ.“ მან აგრეთვე მიმართ სხვა

ქვეყნების ქალებს შეერთებოდნენ მათ მცდელობებს. დეკლარაციაში აღნიშნულია, რომ

აფრიკელი ქალები მოითხოვენ მთავრობებისგან, გაეროსგან მიიღონ სასწრაფო და

ეფექტური ზომები სამშვიდობო მოლაპარაკებებში, კონფლიქტების პრევენციასა და

გადაწყვეტაში ქალების თანაბარი მონაწილეობისთვის.

410
ქალთა მოძრაობამ მშვიდობის კულტურისათვის აფრიკაში დაიწყო ისტორიული

პროცესი, რასაც მოჰყვა კამპალას მოქმედების გეგმა მშვიდობისათვის (1993), პეკინის

კონფერენცია (1995), პან აფრიკის კონფერენცია მშვიდობის, გენდერის და

განვითარებისთვის კიგანში (1997), ამ შეხვედრების შედეგები შეჯამდა ზანზიბარის

კონფერენციის დებატებში შემდეგი საკითხების შესაებ; ძალადობრივი კონფლიქტის

გავლენა აფრიკაში; ქალების როლი კონფლიქტის პრევენციას, კონფლიქტის

გადაწყვეტას და მშვიდობის მშენებლობაში; შესაძლებლობების განვითარება და

ქსელების შექმნა მშვიდობის კულტურისათვის აფრიკაში; ინოვაციები და პრაქტიკული

შედეგები.

შემუშავდა რეკომენდაციები იმ ინიციატივების შესახებ, რომლებმაც უნდა უზრუნველყოს

ქალების როლის ხელშეწყობა კონფლიქტის პრევენციასა და გადაწყვეტაში.

განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა ქალთა საბაზისო ორგანიზაციების

საფუძველმდებარე როლს მშვიდობის კულტურის შექმნაში.

ჭეშმარიტება, სამართლიანობა და შერიგება კონფლიქტის შემდგომ მდგომარეობიდან

გამოსვლის პროცესის ძირითადი საკითხებია. სხვადასხვა ქვეყნებიდან ქალები პოსტ-

კონფლიქტურ სიტუაციაში იყვნენ მთავარი მოქმედნი სიმართლის ძირის ძიებაში.

კორეასა და სხვა აზიის ქვეყნებში ცოცხლად გადარჩენილმა ქალებმა, რომელნიც

ძალადობის გამო გახდნენ სექსუალური მონები (comfort women), იაპონიასთნ ომიდან 5

წლის შემდეგ დაარღვიეს დუმილი ამის შესახებ. პასუხად, ქალებმა იაპონიაში წამოიწყეს

კამპანია მოთხოვნით, რომ იაპონიის ხელისუფალთ ეთხოვათ ოფიციალური პატიება

ცოცხლად დარჩენილთათვის და გადაეხადათ კომპენსაცია.

მამა მაქუინ (Mama Maquin) არის ორგანიზაცია, რომელიც გვატემალელმა ქალებმა

მექსიკაში დევნილთა ბანაკებში ჩამოაყალიბეს. იგი ახდენდა ქალთა მოთხოვნების

განხილვას და იმ კომიტეტში ქალების წარმომადგენლობის შექმნას, რომელიც

დევნილთა დაბრუნებას უკეთებდა ორგანიზებას. მათ ასევე შეადგინეს პროექტები

411
დევნილთა ბანაკებში, რომელიც მიმართული იყო ეკონომიკური მოთხოვნილებების

დაკმაყოფილებასა და განათლებაზე.

ბოლოს პოსტ-კონფლიქტური გამოჯანმრთელების პროცესები სააჭიროა მიიმართონ

უნდობლობის და ღალატის წინააღმდეგ და ეს კარგად იქნება შესაძლებელი ეთნიკური

დისკურსების კრიტიკული ანალიზით. ქალთა საერთაშორისო მოძრაობას წამყვანი

როლი უკავია ნაციონალურ/ეთნიკური და რელიგიური დებულებების კრიტიკულ

ანალიზში და ეს ცოდნა შეიძლება ეფექტურად იქნებს გამოყენებული იმისთვის, რომ

მოევლოს ისეთ საკითხებს, როგორიცაა უნდობლობა, გამცემობა, პოსტ-კონფლიქტურ

სიტუაციაში ნდობის შექმნა. იგი მნიშვნელოვანია აგრეთვე მშვიდობის ახალი

კულტურისადმი კრიტიკული და ინოვაციური მიდგომის განვითარებისათვის.

კითხვები და დავალებები:

• რა განსხვავებებს იწვევს ქალების სამშვიდობო პროცესში ჩართვა?

• რა სტრატეგიებს იყენებენ ქალები კონფლიქტის გადაწყვეტასა და მშვიდობის

მშენებლობაში?

• გაანალიზეთ ისტორიიდან და თანამედროვეობიდან მშვიდობის მშენებლობაში

ქალთა ყველაზე ცნობილი ინიციატივები;

• გაანალიზეთ თქვენთვის ცნობილი ქალთა სამშვიდობო ორგანიზაციების

საქმიანობა.

ქალთა როლი ომის შემდგომ რეკონტრუქციაში

ქალები ხშირად იზიარებენ მამაკაცი მოქალაქეების ინტერესებს, მაგრამ განსხვავდებიან

ზოგიერთ საკითხისადმი მიდგომაში. ქალთა სპეციფიკური ზრუნვა ყალიბდება მათი,

412
როგორც შვილების, ცოლებისა და დედების სოციალური როლებით იმ ეკონომიკური

პირობების და ვალდებულებების გათვალისწინებით, რომელიც ოჯახში და

საზოგადოებაში უკავიათ. ასევე მათი ომისშემდგომი პოზიცია ნაწილობრივ

განსაზღვრული იქნება კონფლიქტში მათი წინა პოზიციებით, როგორც მსხვერპლის,

ქვრივების, მარტოხელა მარჩენლების, დევნილების და ა.შ.

ხელახალი პოლიტიკური მშენებლობა, რომელიც მიზნად ისახავს ნორმალური

პოლიტიკური გარემოს და ჭეშმარიტი პოლიტიკური კულტურის შექმნას, არის უდიდესი

პრობლემა ნებისმიერი ქვეყნისათვის, რომელიც დაზარალდა ძალმომრეობით,

პოლიტიკური კონფლიქტით. პოლიტიკური რეკონსტრუქცია უპირველესად ნიშნავს

ძალის განაწილებაზე შეთანხმების მიღწევას, პოლიტიკური პრიორიტეტის

მხედველობში მიღებით. დამატებით იგი საჭიროებს კანონიერი საპასუხისმგებლო

ინსტიტუტების შექმნას, რომლებიც უზრუნველყოფენ მოქალაქეთა უფლებების და

უსაფრთხოების მინიმალური ზომით დაცვას მაინც. მყარი მშვიდობა საჭიროებს

სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისთვის მხარდამჭერი ინსტიტუტების

შექმნასაც, მონაწილეობის და თანასწორობის საფუძველზე, მიუხედავად ეთნიკური,

რელიგიური კულტურული, სოციალური თუ სხვა დაყოფებისა საზოგადოებაში. ეს

ფაქტორები აუცილებლად ახდენენ გავლენას ქალთა მდგომარეობაზე და იმ სივრცის

შექმნაზე, რომელშიც მათ შეეძლებათ მოქმედება და სრულყოფა.

მაშინ როდესაც პოლიტიკური რეკონტრუქციის ძირითადი პასუხისმგებლობა

ავტორიტეტებზე მოდის, პროცესის განმტკიცება დამოკიდებულია ლოკალური დონის

ჩართულობასა და ინიციატივებზე. მათ შორის ძალიან მნიშვნელოვანია წინა ბრძოლის

რეკონსილაცია და ახალი, არაძალადობრივი საშუალებების განვიტარება

ადგილობრივი საქმეების გასახმოვანებლად და წარმოშობილი დისპუტების

მოსაგვარებლად, მაგრამ ამავე დონეზე უნდა მოხდეს ნდობის და სოლიდარობის ახალი

ურთიერთობების წარმოქმნა.

413
იმ შეხედულების საფუძველზე, რომ ქალების ახლანდელი მოლოდინები ნაწილობრივ

წარსული გამოცდილებითაა ფორმირებული, მსჯელობა ქალების ომის შემდგომ

პოლიტიკაში ჩართვასა და როლებზე პირველ რიგში განიხილავს თუ ქალთა საკითხი

როგორ და რა ხარისხითაა პოლიტიკაში მოღვაწე მთავარ მოქმედთა ყურადღების

ცენტრში და რა არის ამ ყურადღების შედეგი. ამ დროს, ცხადია, ცენტრი გადატანილი

იქნება ქალებზე, როგორც პოლიტიკური ცვლილებების აქტიურ აგენტებზე. პირველ

რიგში, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ქალთა როლი ფორმალური და

არაფორმალური მშვიდობის დამყარებასა და შეთანხმების მიღწევაში, ომის შემდგომ და

ომის მიმდინარეობისას, რათა ნათელი მოეფინოს იმ საკითხებს, რომელტაც ისინი

აყენებენ, როგორც ქალები და როგორც მოქალაქეები. ბოლოს, ქალთა როლი და

გამოცდილება განხილული უნდა იყოს ქვეყანაში დემოკრატიზაციის პროცესების,

დეცენტრალიზაციის და საკანონმდებლო რეფორმების სხვადასხვა ასპექტებში.

დრო და დრო, ხელახლა და ხელახლა აღმოცენდება მაგალითები, როცა ქალები

შეიარაღებული ბრძოლისას მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ, მაგრამ როდესაც

რევოლუციური მთავრობა მოდის, ქალთა ინტერესები და როლები პოლიტიკური დღის

წესრიგიდან ქრება და პოლიტიკური რიტორიკა სუსტება, რაც აქტიურად წინ წამოსწევს

პროგრამებს ქალთა ემანსიპაციისათვის.

ქალთა პოლიტიკური უფლებებისა და როლების შესახებ ომის შემდგომ სიტუაციაში

მსჯელობა, არ შეიძლება განცალკევდეს ომის განმავლობაში და ომამდე მათი

მდგომარეობის შესახებ მსჯელობიდან. ბევრ ეროვნულ განმათავისუფლებელ

მოძრაობას ჩართული აქვთ გენდერული თანასწორობის და ქალთა თავისუფლების

საკითხები თავის პროგრამაში პოლიტიკური ცვლილებებისთვის, რომელიც მხარს

უჭერს ქალთა მონაწილეობას განმათავისუფლებელ ბრძოლაში, თანასწორი,

თავისუფალი და სამართლიანი მოლოდინების ჩამოყალიბებისთვის. ნიგერიის, შრი

ლანკის, ელ სალვადორის კონფლიქტების აშკარა განსხვავებების მიუხედავად, ყველა

414
მათგანი იყო ბრძოლა, რომლის ფესვები ეკონომიკურ და სოციალურ პოლარიზაციაში

იყო. ამ შემთხვევაში სოციალური სამართლიანობის იდეოლოგია და ფართო

გენდერული თანასწორობა განვითარდა, რაც საკმაოდ მისაღები იყო როგორც

ქალების, ისე კაცებისთვის. რადგან მშვიდობის მიღწევა მნიშვნელოვანი ნაბიჯია

სოციალური სამართლიანობისკენ, ბევრი ქალი კვლავ აქტიურია ფართო მასების

პოლიტიკურ მოძრაობაში, რომელბიც იბრძვიან თავიანთი პოლიტიკური, ეკონომიკური

და სოციალური უფლებებისთვის, როგორც ქალები და როგორც მოქალაქეები. ისინი

სწავლობენ მართვას, ინვითარებენ კოორდინაციას და მოლაპარაკებების ჩვევებს ამ

მოძრაობებში მონაწილეობის მეშვეობით. ორგანიზება მოქმედებისთვის იქცა ძლიერ

სტრატეგიად, რომელიც მცირე საშუალებას აძლევს ავტორიტეტებს, რათა ყურადღება

არ მიაქციონ ქალების ომისშემდგომ პრობლემებს, იქნება ეს ადამიანის უფლებები,

მიწაზე უფლებები, ოჯახური ძალადობა თუ რეპროდუქციული ჯანმრთელობის

საკითხები. თუმცა, საზოგადოების ზოგ სექტორებში ტრადიციული გენდერული

როლების ხალახალი წარმოშობა ხდება და ქალები საჯარო სამსახურებში

მონაწილეობის მხრივ მაინც განიცდიან სეგმენტაციას და შევიწროებას.

როგორც დამოუკიდებელი ექსპერტები ე.რენი და ე.სირლიფი აღნიშნავენ თავის

ნაშრომში „ქალები, ომი და მშვიდობა“, მშვიდობის დამყარების შემდეგაც გრძელდება

პოსტკონფლიქტური სიტუაციები მილიტარიზაციისა და ძალადობის არსებობის გამო,

რასაც ხელს უწყობს მთავრობის დაუძლურება და სოციალური უთანასწორობა. ეს კი

თავის მხრის ზრდის ქალების დაუცველობას ფიზიკური ძალადობის და ექსპლოატაციის

მიმართ. გარდამავალი დახმარება კონფლიქტის შემდგომ პერიოდში, რასაც

პოსტკონფლიქტურ რეკონსტრუქციას უწოდებენ, ქალებს აძლევს მცირე

შესაძლებლობას, მონაწილეობდნენ არა მარტო პოლიტიკური, ეკონომიკური, და

სოციალური სტრუქტურების ფორმირებაში, არამედ მიიღონ გარკვეული სარგებელი

ორმხრივი და მულტილატერალური დონორების მიერ კაპიტალდაბანდებისგან. თუ

415
როგორ გავლენას მოახდენს ეს რესურსები ქალების ცხოვრებაზე, დამოკიდებულია

ბევრ ფაქტორზე: დახმარების მოცულობაზე, მისი დანაწილების არხებზე, მიზნებზე და

მათთან დაკავშირებულ პირობებზე. ეჭვგარეშეა, რომ რეკონსტრუქციისთვის და

მშვიდობის შენებისთვის საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარების დიდი

უმრავლესობა არ იყო გამიზნული უშუალოდ ქალებისთვის. დონორები მეტ

ყურადღებას იჩენენ იდეისადმი, დაადგინონ რა არის ცნობილი „ქალთა მაქანიზმების“

შესახებ მთავრობის სტრუქტურაზე დაყრდნობით, ეს ნიშნავს ქალთა საქმების

სამინისტროს, ან ოფისს ან ბიუროს აღმასრულებელ ოფისში. ქალთა მექანიზმები

მიჩნეულია სტრატეგიულ გზად რათა მოხდეს გენდერული პერსპექტივების შეტანა

მთავრობისა და კონსტიტუციონალური პროცესების საკანონმდებლო, სადაზღვევო და

სასამართლო რეფორმების ყველა ასპექტში. დონორთა მხარდაჭერა ქალთა

მექანიზმების ფუნქციონირებისთვის კრიტიკულია, მაგრამ მას აგრეთვე შეუძლია

წარმოშვას დამოკიდებულება გარედან დაფინანსებაზე. თუ დონორები მხარს დაუჭერენ

ქალთა სამინისტროს, ნაკლებ სავარაუდოა მას მიეცეს პრიორიტეტი ნაციონალურ

ბიუჯეტში. დონორებისა და მთავრობის მიერ ქალებისადმი პრიორიტეტის მიცემა

მოიხსენიება, როგორც „გენდერული ბიუჯეტის ანალიზი“. გენდერული ბიუჯეტის

ანალიზი ამოწმებს სპეციფიკურ თავისებურებებს სექტორებს შორის და შიგნით. ამის

გარდა, ის ამოწმებს თუ ბიუჯეტის ყოველი ხაზი რა გავლენას მოახდენს ქალებზე. იქნება

თუ არა სამუშაო ადგილები და ტრენინგები ქალებისთვის ახალ საზოგადოებრივ

კონსტრუქციულ პროექტებში? ახალი დაბეგვრა ხომ არ დააწვებათ უფრო ძლიერად

ქალებს, ვიდრე კაცებს? გენდერული ბიუჯეტის ანალიზი აგრეთვე არის მნიშვნელოვანი

სატრენინგო იარაღი ქალებისთვის, იგი ამოწმებს ბიუჯეტის შექმნის პროცესს. ისინი

ქალებს საშუალებას აძლევს გაიგონ მართვის სავსებით ახალი გზები. აგრეთვე

წარმოადგენს საყრდენს რეკონსტუქციის პრიორიტეტების დადგენაში. მაგ. პერუში

416
გენდერული ბიუჯეტის ანალიზის წყალობით 40 მუნიციპალიტეტი შეიცავს გენდერულ

პერსპექტივებს თავიანთი განვითარების დაგეგმვაში.

ქალების ფართო მონაწილეობა ქვეყანაში პოზიტიური მშვიდობის დასამყარებლად

მოითხოვს ქალთა ფართო მონაწილეობას ბიზნესშიც. მაგრამ ქალები იშვიათად

ნახულობენ მოგებას რეკონსტრუქციული ფონდების და პროგრამებისგან, რადგანაც

საერთაშორისო და რეგიონალური ბიზნესი ნახულობს მოგებას ფართო მასშტაბური

კონტრაქტებიდან. ქალების ფართო ჩართვა მიკროკრედიტების პროგრამებში

მიჩნეულია ერთ-ერთ გზად სიღარიბის ფემინიზაციის დასაძლევად.

კითხვები და დავალებები:

• რა ძირითად მიმართულებებს მოიცავს პოსტ-კონფლიქტური რეკონსტრუქცია;

• რას ნიშნავს სიღარიბის ფემინიზაცია;

• როგორია პოლიტიკური სისტემის როლი ქალთა უფლებებსა და ინტერესების

დაცვასა და აღიარებაში?

• როგორ შეუძლიათ ქალებს გავლენა მოახდინონ პოლიტიკურ პროცესებზე?

15. მას - მედიის როლი კონფლიქტებში და გენდერული სტერეოტიპები

„წარსულის გადახედვისას ვაცნობიერებ, რამდენად დიდი გავლენა იქონია მედიამ ომში

ქალების შესახებ ჩემს მოსაზრებებზე. მსხვერპლად ქცევისა და უმწეობის განუწყვეტელი

კადრები მხოლოდ ნაწილია; მეორე შხარე კი – სიძლიერე, გამბედაობა და გამძლეობა,

417
იშვიათადაა დაფიქსირებული” - წერდა რაფეუდინ აჰმედი, გაეროს გენერალური

მდივნის, კურტ ვალდჰეიმის კაბინეტის უფროსი.

რადგან პოლიტიკურ და კომერციულ გავლენას ამდენად ძლიერი შედეგი აქვს, ქალები

და მედია პეკინის სამოქმედო პლატფორმის (პსპ) თორმეტთაგან ერთ-ერთ

უმნიშვნელოვანეს სფეროდ დასახელდა. პსპ-სთან შეერთებით, 189 ერმა აიღო

პასუხისმგებლობა – გაზარდოს მას-მედიის ხელმისაწვდომობა ქალებისათვის და მასში

ქალთა მონაწილეობა, რომ ადექვატურად წარმოჩინდეს ქალების დაბალანსებული და

არა სტერეოტიპული სახე. მიუხდავად ამისა, მედიაში ძირეულად არაფერი შეცვლილა:

ქალების შეხედულებები იშვიათად შუქდება; განსაკუთრები კონფლიქტურ სიტუაციებში.

როდესაც ქალები ჩნდებიან მას მედიაში, ძირითადად გვხდება მსხვერპლის პორტრეტი

და არა აქტივისტის ან ანალიტიკოსის. მათ აჩვენებენ პათეტიკურად შეჯგუფებულებს,

ხელში დაზარალებული და მტირალი ბავშვებით. ირონიულია, მაგრამ ეს კადრები,

რომლებიც თანაგრძნობის გამოსაწვევადაა გამიზნული, აადვილებს იმ ქალების

უსიცოცხლო საგნებად გადაქცევას, რომლებმაც საშინელება გამოიარეს და გაუძლეს.

სექსუალური ძალადობასა და მსხვერპლის იმიჯის შექმნის გარდა, მედია იშვიათად

ამახვილებს ყურადღებას და თვლის ქალებს ნაკლებად მნიშვნელოვნად მშვიდობის

დამყარებასა და კონფლიქტების მოგვარების პროცესში. ქალთა ხმის ჩახშობასა და

პერსპექტივებს შემაშფოთებელი პოლიტიკური გართულებები შეიძლება ჰქონდეს.

ქალების შედარებითმა სიმცირემ ჟურნალისტიკის ყველა მიმართულებაში,

განსაკუთრებით კი საომარი მოქმდებების გაშუქებაში შეიძლება მნიშვნელოვნად

შეცვალოს გამოცემული და გავრცელებული ინფორმაციის ხასიათი. ქალთა მედიის

საერთაშორისო ფონდის (IWMF) მიერ ჩატარებულმა კონფერენციამ გააშუქა თუ

როგორ შეიძლება ქალის მონაწილეობამ შეცვალოს ახალი ამბები:

კონფერენციის რუსმა მონაწილემ აღნიშნა, რომ მას შემდეგ, რაც ქალი

კორესპონდენტების რიცხვი გაიზარდა „პერესტროიკის“ პერიოდში, „პოლიტიკოსების,

418
რედაქტორებისა და საზოგადოების აზრი მკვეთრად შეიცვალა. ასევე ქალი სამხედრო

კორესპოდენტების ზრდით ფრონტიდან მოწოდებულ ინფორმაციაში (ჩეჩნეთზეა

საუბარი) ცვლილება მომენტალურად შეიმჩნეოდა, ქალები აჩვენებენ არა მხოლოდ

დაღუპული ადამიანების რაოდენობას, არამედ შედეგებსაც, რაც ბრძოლის არეალში

მოხვედრილ მშვიდობიან მოსახლეობაზე ახდენს გავლენას.“ (Rehn & Sirleaf, 2002)

ქალები სულ უფრო მეტად სწავლობენ მედიის გამოყვნებას თავიანთი ისტორიების

მოსათხრობად, ადამიანის უფლებათა დარღვევების გასაშუქებლად და მშვიდობის

დასამყარებლად. უკვე არიან ჟურნალისტი ქალები, რომლებიც მედიას

შემოქმედებითად იყენებენ მშვიდობის დასამყარებლად. ამისათვის გამოიყენება

ყველაფერი: კომიქსების წიგნი, რადიოში პირდაპირი ეთერი, ქუჩის თეატრები,

ვიდეოები, და ტრადიციული ზეპირსიტყვიერება.

მედიის სხვადასხვანაირი ტიპებიდან – სახელმწიფო, კერძო, დამოუკიდებელ და

საზოგადოებრივ საკუთრებაში მყოფი კომპანიებიდან – ქალების მედია და

ინფორმაციული ქსელები მეტ აქცენტს აკეთებენ საზოგადოებაზე, სადაც მათ შეუძლიათ

აგილობრივ ენაზე იქონიონ ურთიერთობა ადგილობრივი მნიშვნელობის პრობლემების

შესახებ.

მირნა კანინგჰემი, ნიკარაგუელი ქალი, რომელიც იქვე ატლანტიკის უნივერსიტეტის

დირექტორია, აღნიშნავს საზოგადოებრივი მედიის როლს კონფლიქტში. „სწორედ

მაშინ, როდესაც მედია იწყებს შეუწყნარებლობის ენით საუბარს, საზოგადოებრივი მედია

ხდება უაღრესად მნიშვნელოვანი. ის აძლევს საშუალებას განზე დარჩენილ ხალხს ხმა

აიმაღლოს. მას შეაქვს წვლილი ურთიერთგაგების ხიდის მშენებლობაში მარტივი ენის

გამოყენებით, რომელიც ყველასათვის გასაგებია. ის ასევე უზრუნველყოფს უფრო

ინფორმირებულ და კრიტიკულ საზოგადოებას, რომელიც არ გახდება სიძულვილის

გამომხატველი მოწოდებების მსხვერპლი”. (Rehn & Sirleaf, 2002).

419
ახლო აღმოსავლეთში, როცა ისრაელში დაიკავეს პალესტინის ტერიტორიები, ქალთა

ჯგუფებმა დაიწყეს საზოგადოებრივ მედიასთან მიმოწერა. ყოველთვიურად ერთი

ორგანიზაცია აქვეყნებს წერილს დაძმობილებული ორგანიზაციის გაზეთში.

პალესტინური ჯგუფი „იერუსალიმის ქალთა ცენტრი” თავის პირველ წერილში წერს: „ეს

კარგი დასაწყისია . . . ჩვენ უნდა დავაფასოთ იმ ქალების მოქმედებები, ვინც გაბედა და

ხმა აიმაღლა ამ მძიმე დროში. ეს (ისრაელის ქალთა) წერილი მიმართულია

პალესტინელი ხალხის მიმართ იმ დღეს, როდესაც აღინიშნება ისრაელის მიერ

პალესტინის ტერიტორიის 22%-ის სამხედრო ოკუპაციის 35 წლისთავი. ტერიტორია,

რომელზეც ჩვენ, პალესტინლებს, გვსურს ავაშენოთ ჩვენი დამოუკიდებელი

სახელმწიფო ისრაელის გვერდით”.

ტერი გრინბლატმა ისრაელის ქალთა მშვიდობის ჯგუფიდან „ბათ შალომი“, რომელიც

აქტიურადაა ჩაბმული სამშვიდობო დიალოგში, ასე შეაფასა პროცესი: „ჩვენი

ერთობლივი მცდელობა გავაჟღეროთ განსხვავებული ხმა მედიაში, რომელიც

შესაძლებლობას მისცემს ორივე მხარეს მყოფ ქალებს საზოგადოდ განაცხადონ

მხოლოდ ორმხრივი აღიარება და ერთმანეთის ინდივიდუალური და კოლექტიური

უფლებების პატივისცემა, გაუკვალავს გზას მშვიდობის დამყარებას და

დაუპირისპირდება მოსაზრებას, რომ პოლიტიკური პარტნიორობა დღესდღეობით -

შეუძლებელია”. (Rehn & Sirleaf, 2002).

მსოფლიოს 960 მილიონი წერა-კითხვის უცოდინარი ადამიანების უმრავლესობა ქალია.

ინფორმაციის მისაღებად ისინი უსმენენ რადიოს, რადგან ვერ კითხულობენ ბეჭდურ

პრესას. რადიო საუკეთესო საშუალებაა ადამიანთა დიდი რაოდენობის ჯგუფების

მოსაცავად. განსაკუთრებით კონფლიქტისას, როდესაც მცირე ტრანზისტორებიც

შეიძლება ინფორმაციის გადაცემის ერთადერთი საშუალება იყოს ინფორმაცია

მიკლებული მოსახლეობისთვის. გეროს მიხედვით, ლათინურ ამერიკაში რადიო

ყველაზე დემოკრატიული საშუალებაა და გამოირჩევა აზრისა და მფლობელობს მეტი

420
მრავალფეროვნებით. რადგან რადიო ეთერი შედარებით იაფია, საზოგადოების

ჯგუფებს შეუძლიათ გამოიყენონ კომერციული რადიო თავიანთი მოსაზრებების

გასავრცელებლად. 1999 წლის მაისში 50 ქვეყნის 300-ზე მეტი ქალი შეიკრიბა მშვიდობის

კულტურისა და ძალადობის წინააღმდეგ ქალთა პან-აფრიკულ კონფერენციაზე

ტანზანიაში და გაავრცელეს გენდერული საკითხებისა და მშვიდობის შესახებ პან-

აფრიკული რადიო პროგრამის შექმნის მოწოდება. ეროვნული და რეგიონალური

საინიციატივო ჯგუფები ამისთვის უკვე იღწვიან. აფრიკის დიდი ტბების რეგიონში

არასამთავრობო ორგანიზაცია ,,საერთო საფუძვლის ძიება” იყენებს რადიოს ბავშვების

ინფორმირებისათვის, წინასწარი განწყობის უარყოფითი მხარეებისა და კონფლიქტების

მოგვარების აუცილებლობის შესახებ. მან დააფუძნა პირველი დამოუკიდებელი

რადიოსადგური ბურუნდიში – იჯამბო, რომლსაც უსმენს დაახლოებით 12 მილიონ

ადამიანი რეგიონში. იჯამბოს ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული გადაცემაა რადიო

დრამა ,,ჩვენი მეზობლები - ჩვენ თვითონ”, ჰუტუსა და ტუცის ოჯახების მეგობრობაზე.

2002 წელს ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ბურუნდიელების დაახლოებით 87%

უსმენდა ამ გადაცემას და 82% თვლიდა, რომ იჯამბოს პროგრამები მართლაც უწყობდა

ხელს შერიგების პროცესს. ბოსნიელი ქალები იყენებენ პირდაპირ ეთერს რადიოში

კონფლიქტის მოგვარების ჩვევების გასავითარებლად.

„ჭრილობები ღრმაა და ჩვენ დიდი დრო დაგვჭირდება მათ მოსაშუშებლად“, ამბობს

ედიტა პეჩენკოვიჩი, ქალთა ახალი ქსელის წამყვანი რადიო პოოგრამაში: „უბრალოდ

ქალები”.

სომალიში, სადაც საზოგადოების 85% უსმენს რადიოს, რადიო სადგურის მსოფლიო

სამსახურის ჯგუფმა შეიმუშავა რადიო განათლები პროგრამა ძალიან დიდი

რაოდენობის ხალხისთვის. ზოგიერთი მაჩვენებლის მიხედვით 98% მსმენელებისა არიან

გოგონები, რომლებიც სკოლაში არ დადიან. ეს პროგრამები გადაიცემა მთელ

421
სომალიში და მეზობელ ქვეყნებში როგორებიცაა: ჯიბუტი, ეთიოპია, კენია და იემენი,

სადაც ბევრი სომალელი ლტოლვილი ცხოვრობს.

რადიო გამოიყენება აღმოსავლეთ ტიმორის სამშვიდობო პროცესშიც. რადიო

პროგრმები ყენებენ სხვადასხვა მეთოდებს, რათა წაახალისონ ხალხი მიიღონ

მონაწილეობა არჩევნებში, წააქეზონ ქალები კენჭი იყარონ, გაუწიონ მონიტორინგი

არჩევნებს და მისცენ ხმა . აღმოსავლეთ ტიმორის ქალთა კომუნიკაციის ფორუმი

(Fokupers) არასამთავრობო ორგანიზაცია, რომელიც ადამიანის უფლებებს უწევს

პროპაგანდას, ფართოდ იყენებს რადიოს შესაძლებლობებს თავის საქმიანობაში.

პრაქტიკა მოწმობს რომ მამაკაცებს ხშირად თხოვენ ახსნა და ინტერპრეტაცია გაუკეთონ

კონფლიქტებს როგორც სხვადასხვა როლის წარმომადგენელს, როგორც სამხედრო

მეთაურს, ექსპერტს, პოლიტიკოსა.ქალებს თუ ეკითხებიან რამეს კონფლიქტთან

დაკავშირებით, მხოლოდ როგორც კონფლიქტის მსხვერპლს. მედიაში გაშუქება

ხასიათდება გენდერული უთანასწორობით. ადამიანები რომელიც მუშაობენ

მშვიდობისათვის ადგილობრივ დონეზე, არიან მარგინალიზირებულები.

ტრადიციულად კონფლიქტის გაშექებაში აქცენტია ძალადობის შემთხვევებზე და

ნაკლებად ხდება მიმიდნარე პროცესების ანალიზი და საფუძვლად მდებარე

კონტექსტების გაშუქება.

მშვიდობის ჟურნალისტიკა და ქალთა მოძრაობა იზიარებს კრიტიციზმს მედიაში

კონფლიქტის გაბატონებული კონვენციების შესახებ რეპორტაჟების უპირატესობის და

გენდერული ბალანსის დაუცველობის გამო. ფემინისტები დიდი ხანია საუბრობს იმაზე,

თუ როგორ კავშირშია მედიაში გენდერული უთანასწორობა მშვიდობას და მდგრად

განვითარებასთან.

კვლევები უჩვენებენ, რომ მიუხედავად იმისა რომ გაიზარდა ქალების რაოდენობა

ნიუსებში გაშუქების მხრივ, მსოფლიო მედიის ცენტრში მაინც უპირატესად კაცები არიან.

422
გლობალური მედია მონიტორინგის ანგარიშში მოცემულია რომ 2010 შემთხვევიდან 76

% ახალ ამბებში არიან კაცები. მხოლოდ 1 ყოველი 5 ექსპერტიდან, რომელსაც

ეკითხებიან ამბების გაშუქებას, არიან ქალები და ნახევარზე მეტი ამბების გაშუქება

ხდება ისე, რომ ეს აძლიერებს გენდერული სტერეოტიპებს. როცა საქმე ეხება

კონფლიქტების გაშუქებას, ეს მონაცემები გაცილებით მეტია. კვლევამ უჩვენა რომ

სასწრაფო საჭიროებაა მოხდეს გენდერული პერსპექტივის ინტეგრირება ყველა ახალ

ამბებში, მათ შორის მშვიდობის ჟურნალიტიკაში.

კითხვები:

რატომ ხდება კონფლიქტებში ქალების როლის ცალმხრივი გაშუქება მედიაში?

რა არის ასეთი გაშუქების შედეგი?

გენდერული პერსპექტივის ზრდა სამშვიდობო ოპერაციებში

გენდერული მიმართულება (Gender mainstreaming) - ძირითადი კონცეფცია

განისაზღვრა გაეროს მიერ, როგორც „პროცესი, რომელიც მოიცავს ქალთა და კაცთა

როლის განსაზღვრას ყველა დადგენილ ღონიძიებაში, კანონმდებლობის, პოლისებისა

და პროგრამების ჩათვლით ყველა სფეროში და ნებისმიერ საფეხურში. ეს არის

სტრატეგია ქალთა დამკვიდრებისათვის, მამაკაცების თანაბრად, პოლიტიკური,

ეკონომიკური და სოციალური სფეროების მონიტორინგში და ევოლუციაში, იმაში,

რითაც ქალები და კაცები თანაბრად სარგებლობენ და უთანაბრობის დაძლევა

შესაძლებელია. ამ მიმართულების მთავარი მიზანია სქესთა თანასწორობის მიღწევა”.

423
სამშვიდობო ოპერაციებში გენდერული მიმართულებით აღსანიშნავია ის მიღწევები,

რომელიც გამოიხატება ქალთა აქტიური მონაწილეობით, რომლებიც იმყოფებიან

წამყვან პოზიციებზე, მაგრამ ეს არ ჩანს კონკრეტულ სტრატეგიებსა და პროცედურებში.

გენდერული მიმართულება მოითხოვს სპეციალიზირებულ შესწავლას და ტრეინინგს

სამშვიდობო მისიის ყველა ასპექტში. ის მოითხოვს გენდერულ ინტეგრაციას ყველა

აქტუალურ საკითხში. ის მოითხოვს რეგულარულ მონიტორინგს, შესწავლას და

მიღწეული პროგრესის შეფასებას და შემხვედრი ბარიერის გადალახვას, რათა მიიღწეს

ამ საპასუხისმგებლო ოპერაციის შედეგები. დაბოლოს, აუცილებელია სხვადასხვა

საშუალებები, რათა ყველაფერი თავის ადგილზე განთავსდეს. გენდერული

მიმართულება მოითხოვს შესწავლას მისიის დასაწყისიდან, რათა განმტკიცდეს ის

პროგრამები, რომლებიც მიმართულია ქალთა და მამაკაცთა სხვადასხვა

მოთხოვნილებათა დასაცავად, ხელშესაწყობად და რეკონსტრუქციისათვის. როგორც

ჩვენთვისაა ცნობილი, გენდერული ექსპერტიზა მისიის ტექნიკური შესწავლისას არ

გამოიყენებოდა, ასევე არ იყო მოქმედებათა ფოტომასალა და ბიუჯეტი.

მიუხედავად ამ სტრატეგიის დიდი მნიშვნელობისა, პროცედურებისა, წყაროების

უმრავლესობა მობილიზებული არ არის. სამაგიეროდ მთელი ძალისხმევა

განთავსებულია სამ პუნქტში: 1) სამშვიდობო ოპერაციებში ხელმძღვანელი და

მომსახურე ქალთა რიცხვის ზრდა; ხშირად მოხსენიებული როგორც, ,,გენდერული

ბალანსი”, 2) სპეციალისტთა გამოყოფა სამშვიდობო ოპერაციაში კონკრეტული

გენდერული განხრით, და 3) გენდერული ტრეინინგი.

2000 წელს DPKO-მ (Department of Peace Keeping Operations ) განაცხადა, რომ ქალების

მონაწილეობა სამშვიდობო მისიაში ამყარებს და აუმჯობესებს დახმარების

შესაძლებლობას ადგილობრივი ქალებისთვის. სამშვიდობო მისიაში ქალების

მონაწილეობა ამ მშვიდობისმცველებს უფრო პასუხისმგებელს და აქტიურს ხდის,

ამასთან, ზრდის მოქმედების ხერხებს მისიაში, რაც არის მიზეზი კონფლიქტებისა და

424
კონფრონტაციების შემცირებისა. გარდა ამისა, ქალების მონაწილეობის აუცილებლობა

სამშვიდობო პროცესებში ისევ და ისევ მტკიცდება გაეროს ქარტიაში: „მოქმედების

ძირითადი პლატფორმა”; მტკიცდება აგრეთვე. გენერალური ასამბლეის, ჰააგის

სამშვიდობო პროგრამისა და სხვათა მიერ. ე.ი. ქალთა მონაწილეობა სამშვიდობო

პროცესებში არის თანასწორი და სამართლიანი.

1957 წლიდან 1989 წლამდე – 23 წლის განმავლობაში სამშვიდობო მისიის სამხედრო

პერსონალში მხოლოდ 0,1% იყო ქალი და მიუხედავად იმ ფაწტისა, რომ გენერალურმა

სამდივნომ 1996 წელს რეკომენდაცია გასცა, რომ სამშვიდობო მისიაში ქალთა

რაოდენობა 50% - ს აღწევდეს, ქალთა რაოდენობა 2000 წლის მონაცემებით

დაახლოებით 7% - ია. გაეროს მმართველობაში ქალთა რაოდენობა 1994-2000 წლებში

18%-ს შეადგენდა და თითქმის არცერთს არ ეკავა ხელმძღვანელი თანამდებობა.

2002 წლისთვის გენერალური სამდივნოს მითითებით ქალთა და მამაკაცთა რაოდენობა

გაეროს მმართველობაში დაახლოებით დაბალანსდა, მაგრამ ამ ფაქტით გამოვლინდა,

რომ თანასწორობის აღქმა „ნიღბავს სქესთა განსხვავებას კატეგორიების მიხედვით

განყოფილებებსა და ოფისებში”. მაშინ 2001-2002 წლებში ქალთა რაოდენობა წამყვან

წამყვან თანამდებობებზე 1,6%-ით დაეცა, როცა ქალთა რაოდენობა მეთაურის

პოზიციებზე 1,3%-ით გაიზარდა.

გაეროს ქარტია განსაზღვრავს, რომ ,,არ იქნება არავითარი შეზღუდვა ქალთა და

მამაკაცთა არჩევისას წამყვან და მეორად პოზიციებზე ძირითად თუ ქვემდგომ

ორგანოებში”.

ჩვენი გადასახედიდან ძირითად ხელისშემშლელ პრობლემად არ შეიძლება

ჩაითვალოს კვალიფიცირებულ ქალთა უკმარისობა, არამედ იმ იმ მოთხოვნილებათა

მცდარი აღქმა, რომელიც აუცილებელია, რათა სამშვიდობო მისიაში ქალს წამყვანი

პოზიციები ეჭიროს.

425
როგორც ყოფილი ფინანსთა და თავდაცვის მინისტრები აცხადებენ, იდეალური

კრიტერიუმები მშვიდობისდამცველთა ხელმძღვანელობისათვის – ეს არ არის ზუსტი

სამხედრო და პოლიტიკური აქმა. თანამედროვე მშვიდობისდამცველს მოეთხოვება

უნარი მართოს საზოგადოებრივი კონფლიქტები - ეროვნული აღზევების პროცესში,

ეკონომიკური განვითარებისა და რეკონსტრუქციის დროს.

კვალიფიკაციის ამაღლებით გაფართოვდება კანდიდატთა კონკურენცია. მიუხედავად

ამისა, დისკრიმინაცია ამცირებს ქალთა მონაწილეობას სამშვიდობო პროცესებში.

ქალები ვერ ახერხებენ თანამდებობრივ აღმავლობას, რადგანაც პოსტების

უმრავლესობა გახსნილია გარკვეული კატეგორიის მუშაკთათვის და იქ ინიშნებიან

ძველი მუშაკები.

აუცილებელია მეტი გამჭვირვალობა და პასუხისმგებლობა, და მრჩეველი ჯგუფის

მრავალგზის მოწვევა, რათა ხელი შეუწყონ მაღალკვალიფიცირებული კოლექტივის

მოძიებას და შექმნას.

ასევე გაერო უფლებამოსილია მოითხოვოს თანამონაწილე ქვეყნებიდან ქალთა

შვიდობისდამცველთა პერსონალი, და დააკისროს მათ პასუხისმგებლობა, რომ

მოიწვიონ და გაწვრთნან ქალები, როგორც სამხედრო, ისევე სამოქალაქო და

დამცველთა (ანუ პოლიციური) თვალსაზრისით.

ქალთა დისკრიმინაცია მოქმედებს აგრეთვე მთლიანად საზოგადოებაზე.

სამშვიდობო ოპერაცია იშვიათად იღებს დასაბუთებულ მითითებებს, რათა შეიქმნას და

შეივსოს „ნაციონალურ ოფიცერთა თანამდებობები”.

პროფესიონალ მომუშავეთა არჩევანის ზრდა მთლიან მოსახლეობაში შეამცირებს

გაეროს მისიის მბრძანებლობას და წარმოქმნის სრულ ჰარმონიას საზოგადოებასა და

426
მისიას შორის. ამასთან, ის გააძლიერებს ნაციონალური კვალიფიკაციის დონეს,

როდესაც მისია დატოვებს იქაურობას.

ხშირ შემთხვევაში სამშვიდობო მისია მაინც იყენებს ქალებს დამცავი ფუნქციით და სხვა

მისიების მიერ მათი მუშაობა შეზღუდულია. ცნობილია, რომ თანაფარდობა

ადგილობრივი და საერთაშორისო მოწვეული პერსონალის შორის არის 2:1. იმ ფაქტის

მიუხედავად, რომ ასეთ პერსონალს აქვს ურთიერთობა და გაგება როგორც

მოსახლეობის დამცველებს კონფლიქტისგან, ეროვნული კვალიფიცირებული

პერსონალის ზრდა არის არაჩვეულებრივი საშუალება ნაციონალური

შესაძლებლობების ზრდისათვის.

დღეისთვის გენერალური სამდივნო მართლაც ატარებს სერიოზულ ზომებს ამ

თვალსაზრისით. გასული ორი წლის მანძილზე 15 სამშვიდობო ოპერაციიდან 4 მიეძღვნა

გენდერული შემადგენლობის პერსონალის მუშაობას. ეს პერსონალი ძირითადად

წარმოდგენილია, როგორც გენდერული გაერთიანებები და ოფისები, იმ შემთხვევაშიც

კი, როცა ეს პერსონალი 1 ადამიანისგან შედგება. აღმოსავლეთ ტიმორში UNTAET-ი,

UNMIK-ი კოსოვოში და UNAMSI- ი გერმანიაში ფუნქციონირებენ გენდერული

გაერთიანებები და ოფისები, ამასთან UNAMSIL -ს სიერა ლეონეში ჰყავს გენდერული

სპეციალისტები მისიის ადამიანის უფლებათა დაცვის სექციაში.

თუმცა, იმის მიუხედავად, რომ მათი განაწესი სხვადასხვაა სხვადასხვა მისიებში, ზოგადად

ამ კონსულტანტებს ევალებათ, რომ ჩართულნი იყვნენ ყველა მისიაში. ჩატარდება

გენდერული ტრეინინგები მშვიდობის დამცველებისათვის, სახელმწიფო

დამკვირვებლებისათვის და სამოქალაქო პოლიტიკოსებისათვის და ზოგიერთ

შემთხვევაში უნდა შეიქმნას ორგანიზაციები, სადაც ქალები იქნებიან ჩართულნი

მშვიდობის დაცვის პროცესში. აქამდე გენდერის კონსულტანტებისთვის მიცემული

პასუხისმგებლობის ზღვარი ჭარბობს მათ ავტორიტეტსაც და განსაზღვრულ

რესურსებსაც, ერთი ან ორი ადამიანი, არა აქვს მნიშვნელობა, რამდენად ენერგიულნი

427
და ერთგულნი: არიან ამ საქმის მიმართ, ვერ შეასრულებენ მოცემულ ამოცანებს, თუ მათ

არ ჰყავთ შესაბამისი ხელმძღვანელი და გუნდი. გენდერულ გაერთიანებას სჭირდება

სტრატეგიის და მოქმედების გეგმა, რომელიც მოდის უმაღლესი დონიდან, რაც

მიუთითებს მათ ჩართვას მისიის ყველა ნაწილში. ამჟამად კონსულტანტებს არა აქვთ

ოფიციალური გზები, საიდანაც მიიღებენ მხარდაჭერას გაეროსაგან. აქედან

გამომდინარე, ისინი გრძნობენ იზოლაციას.

გენერალურმა მდივანმა ახსნა, რომ გენდერული საკითხების შემცველი საჩივრების

მოსაგვარებლად ძალიან ბევრი ამოცანაა ჩასატარებელი.

გენდერის პერსპექტივები მოიცავს ანალიზს, მშვიდობის მხარდამჭერთა ოპერაციების

დაზღვევას, სტრატეგიის განვითარებას და დაგეგმვას. ასევე დაეხმარება ტრეინინგ

პროგრამები, ბუკლეტები. მშვიდობის მხარდამჭერი ოპერაციების ყველა დონეზე

საჭიროა ყურადღება მიექცეს გენდერულ პერსპექტივებს, რაც მოიცავს პოლიტიკურ

ანალიზს, სამხედრო ოპერაციებს, სამოქალაქო პოლიციის მოქმედებებს,

ამომრჩევლებს, ადამიანის უფლებათა დაცვას, ჰუმანიტარულ დახმარებებს

ლტოლვილებისათვის და გადაადგილებული ოჯახებისთვის, საზოგადოებრივ

ინფორმაციას. სამხედროებისა და სამოქალაქო პოლიციელების ტრეინინგი ამ საკითხში

აუცილებელია. გამოცდილებამ გვაჩვენა, რომ მნიშვნელოვანი ყურადღება უნდა მიექცეს

გენდერულ პერსპექტივებს მშვიდობის დაცვის მისიაში.

ქალთა როლი ომისშემდგომ რეკონტრუქციაში

ქალები ხშირად იზიარებენ მამაკაცი მოქალაქეების ინტერესებს, მაგრამ განსხვავდებიან

ზოგიერთ საკითხისადმი მიდგომაში. ქალთა სპეციფიკური ზრუნვა ყალიბდება მათი,

428
როგორც შვილების, ცოლებისა და დედების სოციალური როლებით იმ ეკონომიკური

პირობების და ვალდებულებების გათვალისწინებით, რომელიც ოჯახში და

საზოგადოებაში უკავიათ. ასევე მათი ომისშემდგომი პოზიცია ნაწილობრივ

განსაზღვრული იქნება კონფლიქტში მათი წინა პოზიციებით, როგორც მსხვერპლის,

ქვრივების, მარტოხელა მარჩენლების, დევნილების და ა.შ.

ხელახალი პოლიტიკური მშენებლობა, რომელიც მიზნად ისახავს ნორმალური

პოლიტიკური გარემოს და ჭეშმარიტი პოლიტიკური კულტურის შექმნას, არის უდიდესი

პრობლემა ნებისმიერი ქვეყნისათვის, რომელიც დაზარალდა ძალმომრეობით,

პოლიტიკური კონფლიქტით. პოლიტიკური რეკონსტრუქცია უპირველესად ნიშნავს

ძალის განაწილებაზე შეთანხმების მიღწევას, პოლიტიკური პრიორიტეტის

მხედველობში მიღებით. დამატებით იგი საჭიროებს კანონიერი საპასუხისმგებლო

ინსტიტუტების შექმნას, რომლებიც უზრუნველყოფენ მოქალაქეთა უფლებების და

უსაფრთხოების მინიმალური ზომით დაცვას მაინც. მყარი მშვიდობა საჭიროებს

სოციალური და ეკონომიკური განვითარებისთვის მხარდამჭერი ინსტიტუტების

შექმნასაც, მონაწილეობის და თანასწორობის საფუძველზე, მიუხედავად ეთნიკური,

რელიგიური კულტურული, სოციალური თუ სხვა დაყოფებისა საზოგადოებაში. ეს

ფაქტორები აუცილებლად ახდენენ გავლენას ქალთა მდგომარეობაზე და იმ სივრცის

შექმნაზე, რომელშიც მათ შეეძლებათ მოქმედება და სრულყოფა.

მაშინ როდესაც პოლიტიკური რეკონტრუქციის ძირითადი პასუხისმგებლობა

ავტორიტეტებზე მოდის, პროცესის განმტკიცება დამოკიდებულია ლოკალური დონის

ჩართულობასა და ინიციატივებზე. მათ შორის ძალიან მნიშვნელოვანია წინა ბრძოლის

რეკონსილაცია და ახალი, არაძალადობრივი საშუალებების განვიტარება

ადგილობრივი საქმეების გასახმოვანებლად და წარმოშობილი დისპუტების

მოსაგვარებლად, მაგრამ ამავე დონეზე უნდა მოხდეს ნდობის და სოლიდარობის ახალი

ურთიერთობების წარმოქმნა.

429
იმ შეხედულების საფუძველზე, რომ ქალების ახლანდელი მოლოდინები ნაწილობრივ

წარსული გამოცდილებითაა ფორმირებული, მსჯელობა ქალების ომის შემდგომ

პოლიტიკაში ჩართვასა და როლებზე პირველ რიგში განიხილავს თუ ქალთა საკითხი

როგორ და რა ხარისხითაა პოლიტიკაში მოღვაწე მთავარ მოქმედთა ყურადღების

ცენტრში და რა არის ამ ყურადღების შედეგი. ამ დროს, ცხადია, ცენტრი გადატანილი

იქნება ქალებზე, როგორც პოლიტიკური ცვლილებების აქტიურ აგენტებზე. პირველ

რიგში, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს ქალთა როლი ფორმალური და

არაფორმალური მშვიდობის დამყარებასა და შეთანხმების მიღწევაში, ომის შემდგომ და

ომის მიმდინარეობისას, რათა ნათელი მოეფინოს იმ საკითხებს, რომელტაც ისინი

აყენებენ, როგორც ქალები და როგორც მოქალაქეები. ბოლოს, ქალთა როლი და

გამოცდილება განხილული უნდა იყოს ქვეყანაში დემოკრატიზაციის პროცესების,

დეცენტრალიზაციის და საკანონმდებლო რეფორმების სხვადასხვა ასპექტებში.

დრო და დრო, ხელახლა და ხელახლა აღმოცენდება მაგალითები, როცა ქალები

შეიარაღებული ბრძოლისას მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ, მაგრამ როდესაც

რევოლუციური მთავრობა მოდის, ქალთა ინტერესები და როლები პოლიტიკური დღის

წესრიგიდან ქრება და პოლიტიკური რიტორიკა სუსტება, რაც აქტიურად წინ წამოსწევს

პროგრამებს ქალთა ემანსიპაციისათვის.

ქალთა პოლიტიკური უფლებებისა და როლების შესახებ ომის შემდგომ სიტუაციაში

მსჯელობა, არ შეიძლება განცალკევდეს ომის განმავლობაში და ომამდე მათი

მდგომარეობის შესახებ მსჯელობიდან. ბევრ ეროვნულ განმათავისუფლებელ

მოძრაობას ჩართული აქვთ გენდერული თანასწორობის და ქალთა თავისუფლების

საკითხები თავის პროგრამაში პოლიტიკური ცვლილებებისთვის, რომელიც მხარს

უჭერს ქალთა მონაწილეობას განმათავისუფლებელ ბრძოლაში, თანასწორი,

თავისუფალი და სამართლიანი მოლოდინების ჩამოყალიბებისთვის. ნიგერიის, შრი

ლანკის, ელ სალვადორის კონფლიქტების აშკარა განსხვავებების მიუხედავად, ყველა

430
მათგანი იყო ბრძოლა, რომლის ფესვები ეკონომიკურ და სოციალურ პოლარიზაციაში

იყო. ამ შემთხვევაში სოციალური სამართლიანობის იდეოლოგია და ფართო

გენდერული თანასწორობა განვითარდა, რაც საკმაოდ მისაღები იყო როგორც

ქალების, ისე კაცებისთვის. რადგან მშვიდობის მიღწევა მნიშვნელოვანი ნაბიჯია

სოციალური სამართლიანობისკენ, ბევრი ქალი კვლავ აქტიურია ფართო მასების

პოლიტიკურ მოძრაობაში, რომელბიც იბრძვიან თავიანთი პოლიტიკური, ეკონომიკური

და სოციალური უფლებებისთვის, როგორც ქალები და როგორც მოქალაქეები. ისინი

სწავლობენ მართვას, ინვითარებენ კოორდინაციას და მოლაპარაკებების ჩვევებს ამ

მოძრაობებში მონაწილეობის მეშვეობით. ორგანიზება მოქმედებისთვის იქცა ძლიერ

სტრატეგიად, რომელიც მცირე საშუალებას აძლევს ავტორიტეტებს, რათა ყურადღება

არ მიაქციონ ქალების ომისშემდგომ პრობლემებს, იქნება ეს ადამიანის უფლებები,

მიწაზე უფლებები, ოჯახური ძალადობა თუ რეპროდუქციული ჯანმრთელობის

საკითხები. თუმცა, საზოგადოების ზოგ სექტორებში ტრადიციული გენდერული

როლების ხალახალი წარმოშობა ხდება და ქალები საჯარო სამსახურებში

მონაწილეობის მხრივ მაინც განიცდიან სეგმენტაციას და შევიწროებას.

როგორც დამოუკიდებელი ექსპერტები ე.რენი და ე.სირლიფი აღნიშნავენ თავის

ნაშრომში „ქალები, ომი და მშვიდობა“, მშვიდობის დამყარების შემდეგაც გრძელდება

პოსტკონფლიქტური სიტუაციები მილიტარიზაციისა და ძალადობის არსებობის გამო,

რასაც ხელს უწყობს მთავრობის დაუძლურება და სოციალური უთანასწორობა. ეს კი

თავის მხრის ზრდის ქალების დაუცველობას ფიზიკური ძალადობის და ექსპლოატაციის

მიმართ. გარდამავალი დახმარება კონფლიქტის შემდგომ პერიოდში, რასაც

პოსტკონფლიქტურ რეკონსტრუქციას უწოდებენ, ქალებს აძლევს მცირე

შესაძლებლობას, მონაწილეობდნენ არა მარტო პოლიტიკური, ეკონომიკური, და

სოციალური სტრუქტურების ფორმირებაში, არამედ მიიღონ გარკვეული სარგებელი

ორმხრივი და მულტილატერალური დონორების მიერ კაპიტალდაბანდებისგან. თუ

431
როგორ გავლენას მოახდენს ეს რესურსები ქალების ცხოვრებაზე, დამოკიდებულია

ბევრ ფაქტორზე: დახმარების მოცულობაზე, მისი დანაწილების არხებზე, მიზნებზე და

მათთან დაკავშირებულ პირობებზე. ეჭვგარეშეა, რომ რეკონსტრუქციისთვის და

მშვიდობის შენებისთვის საერთაშორისო ორგანიზაციების დახმარების დიდი

უმრავლესობა არ იყო გამიზნული უშუალოდ ქალებისთვის. დონორები მეტ

ყურადღებას იჩენენ იდეისადმი, დაადგინონ რა არის ცნობილი „ქალთა მაქანიზმების“

შესახებ მთავრობის სტრუქტურაზე დაყრდნობით, ეს ნიშნავს ქალთა საქმების

სამინისტროს, ან ოფისს ან ბიუროს აღმასრულებელ ოფისში. ქალთა მექანიზმები

მიჩნეულია სტრატეგიულ გზად რათა მოხდეს გენდერული პერსპექტივების შეტანა

მთავრობისა და კონსტიტუციონალური პროცესების საკანონმდებლო, სადაზღვევო და

სასამართლო რეფორმების ყველა ასპექტში. დონორთა მხარდაჭერა ქალთა

მექანიზმების ფუნქციონირებისთვის კრიტიკულია, მაგრამ მას აგრეთვე შეუძლია

წარმოშვას დამოკიდებულება გარედან დაფინანსებაზე. თუ დონორები მხარს დაუჭერენ

ქალთა სამინისტროს, ნაკლებ სავარაუდოა მას მიეცეს პრიორიტეტი ნაციონალურ

ბიუჯეტში. დონორებისა და მთავრობის მიერ ქალებისადმი პრიორიტეტის მიცემა

მოიხსენიება, როგორც „გენდერული ბიუჯეტის ანალიზი“. გენდერული ბიუჯეტის

ანალიზი ამოწმებს სპეციფიკურ თავისებურებებს სექტორებს შორის და შიგნით. ამის

გარდა, ის ამოწმებს თუ ბიუჯეტის ყოველი ხაზი რა გავლენას მოახდენს ქალებზე. იქნება

თუ არა სამუშაო ადგილები და ტრენინგები ქალებისთვის ახალ საზოგადოებრივ

კონსტრუქციულ პროექტებში? ახალი დაბეგვრა ხომ არ დააწვებათ უფრო ძლიერად

ქალებს, ვიდრე კაცებს? გენდერული ბიუჯეტის ანალიზი აგრეთვე არის მნიშვნელოვანი

სატრენინგო იარაღი ქალებისთვის, იგი ამოწმებს ბიუჯეტის შექმნის პროცესს. ისინი

ქალებს საშუალებას აძლევს გაიგონ მართვის სავსებით ახალი გზები. აგრეთვე

წარმოადგენს საყრდენს რეკონსტუქციის პრიორიტეტების დადგენაში. მაგ. პერუში

432
გენდერული ბიუჯეტის ანალიზის წყალობით 40 მუნიციპალიტეტი შეიცავს გენდერულ

პერსპექტივებს თავიანთი განვითარების დაგეგმვაში.

ქალების ფართო მონაწილეობა ქვეყანაში პოზიტიური მშვიდობის დასამყარებლად

მოითხოვს ქალთა ფართო მონაწილეობას ბიზნესშიც. მაგრამ ქალები იშვიათად

ნახულობენ მოგებას რეკონსტრუქციული ფონდების და პროგრამებისგან, რადგანაც

საერთაშორისო და რეგიონალური ბიზნესი ნახულობს მოგებას ფართო მასშტაბური

კონტრაქტებიდან. ქალების ფართო ჩართვა მიკროკრედიტების პროგრამებში

მიჩნეულია ერთ-ერთ გზად სიღარიბის ფემინიზაციის დასაძლევად.

კითხვები და დავალებები:

• რა ძირითად მიმართულებებს მოიცავს პოსტ-კონფლიქტური რეკონსტრუქცია;

• რას ნიშნავს სიღარიბის ფემინიზაცია;

• როგორია პოლიტიკური სისტემის როლი ქალთა უფლებებსა და ინტერესების

დაცვასა და აღიარებაში?

• როგორ შეუძლიათ ქალებს გავლენა მოახდინონ პოლიტიკურ პროცესებზე?

ქალები, მშვიდობა და უსაფრთხოება--ეროვნული სამოქმედო გეგმის

განხორციელება საქართველოში

მსოფლიო პრაქტიკა ომისა და მშვიდობის ახალ მოდელში აერთიანებს ქალების

ჩართულობას სამი მიმართულებით: ქალების დაცვა შეიარაღებული კონფლიქტის

დროს, ქალების მონაწილეობა საომარი მოქმედებების პრევენციასა და თავიდან

არიდებაში, ქალების მონაწილება გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში ყველა

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. 2000 წლის 31 ოქტომბერს გაერთიანებული

433
ერების ორგანიზაციის უშიშროების საბჭომ ერთხმად მიიღო რეზოლუცია 1325 –

„ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე“, რომელიც, თანმდევ რეზოლუციებთან

ერთად აღიარებს გოგონებისა და ქალების განსაკუთრებულ მნიშვნელობას და

საჭიროებებს კონფლიქტურ და პოსტკონფლიქტურ ვითარებაში

განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონეა საქართველოს მიერ გადადგმული ნაბიჯების

აღნიშვნა ქალების, მშვიდობისა და უსაფრთხოების მიმართულებით. 2011 წლის 27

დეკემბერს პირველი ეროვნული სამოქმედო გეგმა დამტკიცდა და ეროვნული

საკოორდინაციო ჯგუფი შეიქმნა, რომელიც სამოქმედო გეგმის განხორციელების

პარალელურად მუშაობდა თავდაპირველად საქართველოს პარლამენტის

გენდერული თანასწორობის საბჭოს, ხოლო შემდგომ, საქართველოს პრემიერ–

მინისტრის სამდივნოს ხელმძღვანელობით.

სამოქმედო გეგმა 2019-2020

აღნიშნული დოკუმენტი წარმოადგენს ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე

გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუციების განხორციელების საქართველოს

ეროვნული სამოქმედო გეგმის (2018-2020) 2019 წლის შესრულების ანგარიშს.

დოკუმენტი შემუშავებულია საქართველოს მთავრობის ადმინისტრაციის ადამიანის

უფლებათა სამდივნოს მიერ და განკუთვნილია, როგორც პასუხისმგებელი სახელმწიფო

უწყებების, ისე ნებისმიერი დაინტერესებული პირის/ორგანიზაციისათვის. ანგარიშში

ასახულია 2019 წლის ბოლომდე გათვალისწინებული საქმიანობების შესრულების

შესახებ ინფორმაცია სამოქმედო გეგმის საფუძველზე განსახორციელებელი

აქტივობების შესრულების ინდიკატორებისა და სამოქმედო გეგმის განხორციელებაზე

პასუხისმგებელი და პარტნიორი უწყებების მითითებით. უნდა აღინიშნოს, რომ

დოკუმენტი ეფუძნება საქართველოს მთავრობის N629 დადგენილებით დამტკიცებულ

პოლიტიკის დაგეგმვის სახელმძღვანელოს მოთხოვნებს სამოქმედო გეგმის

434
შესრულების ანგარიშის შემუშავების შესახებ. ანგარიში წარმოადგენს შედეგს იმ

თანმიმდევრული პოლიტიკისა, რომლის მიზანიც სახელმწიფოში ადამიანის უფლებების

დაცვის მიმართულებით ხარისხობრივი და რაოდენობრივი მაჩვენებლების

გაუმჯობესებაა. ქალებზე, მშვიდობასა და უსაფრთხოებაზე გაეროს უშიშროების საბჭოს

რეზოლუციების განხორციელების საქართველოს ეროვნული სამოქმედო გეგმა (2018-

2020 წლებისათვის) დამტკიცდა საქართველოს მთავრობის 2018 წლის 10 აპრილის N173

დადგენილებით. აღნიშნული დადგენილებით განისაზღვრა რეზოლუციების

განხორციელებისათვის აუცილებელი ღონისძიებები და ამ ღონისძიებების გატარებაზე

პასუხისმგებელ უწყებათა უფლებამოსილების ფარგლები. 2019 წლის შესრულების

ანგარიშის მიზანს, როგორც სამოქმედო გეგმის შესრულებასთან დაკავშირებული

გამოკვეთილი თუ ნაწილობრივი პროგრესის გამოვლენა, ისე იმ გამოწვევების

იდენტიფიცირება წარმოადგენს, რომელთა გადაჭრაც ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა

დაცვის ზოგადი მდგომარეობის გაუმჯობესებისკენ არის მიმართული. ანგარიში მოიცავს

მოქმედების ოთხ ძირითად სფეროს. ესენია: ქალთა გაზრდილი მონაწილეობის საკითხი

გადაწყვეტილების მიმღებ დონეზე; ქალებსა და გოგოებზე ძალადობის ყველა ფორმის,

მათ შორის, სექსუალური და გენდერული ნიშნით ჩადენილი ძალადობისა და ადამიანის

უსაფრთხოებასთან დაკავშირებული სხვა რისკების პრევენციის საკითხები; დაცვის

ღონისძიებები, კერძოდ, ქალებისა და გოგოების უსაფრთხოება, საჯარო სერვისებზე

წვდომა, ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის უზრუნველყოფა; და

სამოქმედო გეგმის ეფექტიანი განხორციელებისა და მონიტორინგის საკითხები.

გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ განსაზღვრულ სტანდარტებთან მისაახლოებლად,

ერთ– ერთ აუცილებელ წინაპირობას რეზოლუციების №№1325, 1820, 1888, 1889 და 1960

პრინციპების გაზიარება და დანერგვა წარმოადგენს. მით უფრო, რომ საქართველოში

კონფლიქტის შედეგად დაზარალებული და დევნილი მოსახლეობის რიცხვი ძალიან

მაღალია. ამავდროულად, საქართველოს ტერიტორიის მიმდინარე ოკუპაცია მათ

435
განსაკუთრებული რისკებისა და საჭიროებების წინაშე აყენებს.აღსანიშნავია, რომ კვლავ

დაბალია გადაწყვეტილების მიმღებ პოზიციებზე ქალთა მონაწილეობის მაჩვენებელი,

რაც თავისთავად გენდერული უთანასწორობის მაჩვენებელია. მიჩნეულია, რომ

კონფლიქტურ და პოსტკონფლიქტურ სიტუაციებში ქალების მონაწილეობა

გადაწყვეტილების მიღების პროცესებში განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონეა.

სამშვიდობო პროცესებში მათი მონაწილეობა კი დაბალანსებული და ორივე სქესის

წარმომადგენელთა ინტერესებისათვის თანაბრად მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების

მისაღებადაა მნიშვნელოვანი.

გადაწყვეტილების მიმღებთა დონეზე ქალთა მონაწილეობა კონფლიქტის

აღმოფხვრის, პრევენციისა და მართვის პროცესში გაეროს უშიშროების საბჭოს

რეზოლუცია 1325 აქცენტს აკეთებს კონფლიქტის განსაკუთრებით უარყოფით

გავლენაზე ქალების მიმართ და აღიარებს მათ უმნიშვნელოვანეს წვლილს მშვიდობის,

უსაფრთხოების და შერიგების პროცესებში. რეზოლუცია სახელმწიფოებს

კონფლიქტების პრევენციისა და მართვის პროცესში ქალთა წარმომადგენლობის

გაზრდისკენ მოუწოდებს. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა სამშვიდობო

შეთანხმებების განხორციელებაში გენდერული პერსპექტივების გათვალისწინებას,

ადგილობრივ დონეზე ქალთა სამშვიდობო ინიციატივების, ქალთა და გოგონათა

უფლებების დაცვის ჩათვლით. განიარაღების, დემობილიზაციისა და რეინტეგრაციის

გენდერულ ასპექტებს და მშვიდობისმყოფელთა ტრენინგების საჭიროებას გენდერის

საკითხებში.

ეროვნული სამოქმედო გეგმის პირველი მიმართულებაც სწორედ მნიშვნელოვან

პრინციპს - კონფლიქტების პრევენციისა და მართვის პროცესში ქალთა მონაწილეობას

ეხმიანება. მიზნის მისაღწევად გეგმაში გაწერილია ქალთა მონაწილეობის გაზრდის

ხელშემწყობი საქმიანობები, რომელთაც მნიშვნელოვანი ზეგავლენა უნდა მოეხდინათ

გადაწყვეტილების მიმღებთა დონეზე გენდერული ბალანსის მიღწევის საქმეში.

436
იკვეთება, რომ ხშირ შემთხვევაში ქალები არ არიან აღქმულნი თანასწორად და საქმის

გადანაწილების პროცესში სქესის გამო არ ხდება მათი შეხედულებების გათვალისწინება

რაც შეეხება შეიარაღებული ძალების ქვედანაყოფებსა და სამშვიდობო კონტიგენტში

ქალთა მონაწილეობის მხარდაჭერისა და ამ შენაერთების ქალების მშვიდობისა და

უსაფრთხოების საკითხებზე ინფორმირებულობის გაზრდისათვის დაგეგმილი

ღონისძიებები შედარებით სრულადაა გატარებული თავსაცვის სამინისტროს მიერ.

გენდერულ საკითხებსა და გაეროს უშიშროების საბჭოს № №1325, 1820, 1888, 1889 და

1960 რეზოლუციების პრინციპების შესახებ სწავლებები აქტიურად უტარდებათ

გადასროლის წინა მომზადებაში მყოფ ISAF-ის მისიაში გასაგზავნ სამხედრო

მოსამსახურეებს. 2014 წლის მანძილზე გადამზადდა 1600, ხოლო 2015 წელს 700

სამხედრო მოსამსახურე. რეზოლუციების შესახებ სწავლებები ასევე შეტანილ იქნა

როგორც საბაკალავრო, ასევე ოფიცრის საკარიერო სკოლების სასწავლო

პროგრამებში.

საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად,

გეგმის ფარგლებში გადაიხედა ფიზიკური ნორმატივები , რომლებიც ქალებისა და

კაცებისათვის განსხვავებულია. მათი გადახედვა მნიშვნელოვანი იყო შეიარაღებული

ძალების ქვედანაყოფებსა და სამშვიდობო კონტიგენტში ქალთა მონაწილეობის

სტიმულირებისათვის.

2014 წელს საქართველოს თავდაცვის სამინისტროში დამტკიცდა გენდერული

თანასწორობის სტრატეგია, რომლის მიზანს გენდერული დისკრიმინაციის ყველა

ფორმის აღმოფხვრა, ქალისა და კაცისათვის შესაძლებლობების რეალიზაციისათვის

სათანადო პირობების შექმნა და გენდერული ძალადობის პრევენცია წარმოადგენს.

აღნიშნული სტრატეგიის ფარგლებში სისტემაში გენდერული მრჩევლების ინსტიტუტი

ჩამოყალიბდა. ასევე სამინისტროში შეიქმნა გენდერული თანასწორობის

437
მონიტორინგის ჯგუფი, რომელსაც ეროვნული სამოქმედო გეგმის განხორციელების

ხელშეწყობა და თავდაცვის სისტემაში გენდერული ნიშნით დისკრიმინაციის

შემთხვევების დაფიქსირებისას, შემთხვევაზე რეაგირების მიზნით შესაბამისი

სტრუქტურული ერთეულების და უფლებამოსილი პირების ჩართვა დაევალა.

აღსანიშნავია, რომ გაზრდილია სამშვიდობო მისიებში ქალის ჩართულობა, ერაყსა და

ავღანეთში ასეთ მისიებში სულ 219 ქალმა მიიღო მონაწილეობა. შეიარაღებულ ძალებში

7% ქალია . როგორც ირკვევა, ხშირ შემთხვევაში ქალებს არ აქვთ სამხედრო

განათლება, რაც მათ ხელმძღვანელ პოზიციაზე მოხვედრას უშლის ხელს. სამინისტროს

მიერ გენდერული თანასწორობის კუთხით გაწეული სამუშაოს მიუხედავად, არსებობს

ვარაუდი, რომ ბევრი კაცი არ ისურვებს მმართველ პოზიციაზე ქალის ყოფნას და ეს

გარკვეულწილად აფერხებს ქალთა ჩართულობას, შესაბამისად აუცილებელია

ცნობიერების ამაღლებასა და სამოქალაქო განათლებაზე მეტი აქცენტი გაკეთდეს.

მეთაურებისთვის ტრენინგების ჩატარება ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, რათა მათ

გენდერული თანასწორობისა და რეზოლუციების შესახებ მეტი ინფორმაცია მიეწოდოთ.

აღსანიშნავია ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებებში ქალთა ჩართულობა. ეს

ფორმატი შეიქმნა 2008 წლის რუსეთ საქართველოს ომის შემდეგ , საქართველოს

დელეგაცია 10 წევრითაა წარმოდგენილი, თავდაპირველად მასში მხოლოდ ერთი

ქალი იყო ჩართული, მაგრამ ამჟამად 4 ქალი ანუ 40 % დელეგაციის ქალია და ეს კარგი

შედეგია. ეს ურთულესი და განსაკუთრებულად საპასუხისმგებლო პროცესია: ესაა

მოლაპარაკებები უსაფრთხოების იმ სერიოზულ გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც ჩვენი

ქვეყანა დგას, და ამავდროულად ისეთ საკითხებზე მუშაობაა, რომლებიც კონფლიქტით

დაზარალებული ადამიანების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე უშუალოდ აისახება. მაშინ,

როცა უსაფრთხოება მეტწილად მაინც კაცების თემად მიიჩნევა მთელს მსოფლიოში და

მომლაპარაკებელთა უმეტესობაც კაცია, ამ ფონზე ქალებს კიდევ უფრო

438
განსაკუთრებული როლი აკისრიათ, რადგან სწორედ ქალები ახდენენ ინკლუზიური

სამშვიდობო პროცესის სტიმულირებას.

მსოფლიოს ყველა სამშვიდობო პროცესში ერთგვარ სირთულეებთანაა

დაკავშირებული კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ ქალთა საკითხების მათი

რეალური მნიშვნელობით წარმოჩენა.

საქართველოს რეგიონებში ჩატარებული შეხვედრების შედეგად მნიშვნელოვანი

პრობლემები გამოიკვეთა, რომელთა წინაშეც დგანან კონფლიქტის შედეგად

დაზარალებული რეგიონების მიმდებარე სოფლებში მცხოვრები და დევნილი ქალები

დევნილთა ჩასახლებებში განსაკუთრებით მკვეთრად შეიმჩნევა რომ ადგილობრივი

მოსახლეობა არ ფლობს ინფორმაციას რა იგეგმება მათ რეგიონში, შესაბამისად

ნაკლებია აქტივობა ჩართულობის შესაძლებლობისა და გზების შესახებ. შესაბამისად

ის მრავალი პრობლემა, რომელიც მათ აწუხებთ, არ დგება დღის წესრიგში. თუმცა

აშკარაა, რომ არსებობს ჩართულობის სურვილი და მზაობა ადგილობრივი ქალების

მხრიდან. გარდა ჩართულობის გზების შესახებ ინფორმაციის ნაკლებობისა, ასევე

გამოვლინდა ქალთა უგულებელყოფის სხვა შემთხვევები.

როგორც ირკვევა, ჩართულობას ხშირად ხელს კაცები უშლიან, რადგან მიაჩნიათ, რომ

ქალს არ აქვს უფლება მონაწილეობა მიიღოს საჯარო განხილვებში და ოჯახის

ინტერესებს საჯაროდ მხოლოდ კაცები უნდა იცავდნენ. თუმცა რეალობაში სრულიად არ

ითვალისწინებენ ქალებისა და ბავშვების საჭიროებებს.

მონიტორინგის შედეგებმა ცხადყო, რომ აუცილებელია სამომავლოდ დაიგეგმოს ისეთი

ღონისძიებები, რომლებიც გააძლიერებს თემს, ასწავლის მათ ადგილობრივ დონეზე

ბიუჯეტირებისა თუ ღონისძიებების დაგეგმვის პროცესში მონაწილეობის გზებს და ამით

კონფლიქტის შედეგად დაზარალებულ მოსახლეობას და ქალთა ჩართულობას

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ადგილობრივ დონეზეც უფრო რეალურად

439
აქცევს ამ რეზოლუციის შესატყვისი საქმიანობების განხორციელებას. ასევე

მნიშვნელოვანია, რომ სამომავლოდ ეს ხარვეზები აღმოიფხვრას და კონფლიქტის

მოგვარების, პრევენციისა და მართვის პროცესებში, ქალთა მონაწილეობის გაზრდის

კუთხით დაისახოს ისეთი ამოცანები, რომელებიც ხელშესახებ ცვლილებებს გამოიწვევს.

გაეროს უშიშროების საბჭოს რეზოლუცია 1829 სახელმწიფოებს სპეციალური ზომების

გატარებისკენ მოუწოდებს შეიარაღებულ კონფლიქტებში ქალთა და გოგონათა

ძალადობისგან დასაცავად და მათთვის მართლმსაჯულების ხელმისაწვდომობის

გასაზრდელად. რეზოლუციაში ყურადღებაა გამახვილებული მშვიდობისმყოფელთა

როლზე და ქალი მშვიდობისმყოფელების რაოდენობის გაზრდის აუცილებლობაზე.

მონიტორინგმა უჩვენა რომ ოკუპირებული რეგიონების მიმდებარე ტერიტორიებზე ქალებს

აქვთ განსაკუთრებული როლი კონფლიქტურ რეგიონებთან მდებარე სოფლებში
ადგილობრივ დონეზე მშვიდობის მშენებლობის პროცესში. როგორც ირკვევა, ქალები
კაცებზე ხშირად გადადიან ოკუპირებულ რეგიონებში, რათა თავიანთი სახლ-კარის
შენარჩუნება და მოვლა შეძლონ, ასევე ინარჩუნებენ ურთიერთობას იქ მცხოვრებ
პირებთან. ქალების გადასვლა უფრო ხშირია, რადგან ითვლება, რომ ნაკლები
საფრთხის შემცველია, ისინი ადვილად არ წამოეგებიან შესაძლო პროვოკაციაზე და
არ გამოიწვევენ კონფლიქტს და თვითონ ქალებსაც ურჩევნიათ თავად გადავიდნენ, ეს
უკვე ერთგვარი მიღებული წესია.

თუმცა, მათ მიერ გასავლელი გზა დიდი რისკის შემცველია, ხშირია ქალების დაკავების

ფაქტებიც ოკუპანტების მხრიდან.

მნიშვნელოვანია ახალი ეროვნული სამოქმედო გეგმის გაწერის დროს დაიგეგმოს

აქტივობები, რომლებიც მეტად გაზრდის ოკუპირებული რეგიონების მიმდებარე

ტერიტორიებზე მცხოვრებ პირთა ინფორმირებულობას არსებული რისკების შესახებ,

ვინაიდან ამ ტერიტორიებზე მაცხოვრებლები ყოველდღიურად აწყდებიან საფრთხეს

და პრობლემების მოგვარება საკუთარი ძალებით უწევთ. ამასთანავე, აუცილებელია

ქალთა საჭიროებების გათვალისწინებისა და ქალთა წინააღმდეგ მიმართული ყველა

440
ფორმის ძალადობის აღკვეთისათვის ისეთი ამოცანების დასახვა, რომლებიც

გენდერულად მგრძნობიარე იქნება და სრულად ასახავს სამიზნე ჯგუფების ინტერესებს.

ბოლოსიტყვაობა
კონფლიქტების პრევენვიის, გადაწყვეტისა და მშვიდობის დამყარებაში ქალთა

მონაწილეობის განხილვა შესაძლებლობას გვაძლევს დავასკვნათ:

1. ქალების სამშვიდობო პროცესებში ჩართვის სტრატეგია, კონფლიქტების

მოწესრიგების პროცესში უნდა ხორციელდებოდეს ქალთა მობილიზაციაზე

დაყრდნობით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საზოგადოების საწყის დონეებზე

ამ საკითხებზე მომუშავე ქალთა ჯგუფების ხარდაჭერა.

2. სამოქალაქო საზოგადოების და ქალთა აზრი გათვალისწინებულ უნდა იქნას

გადაწყვეტილების მიღების დონეზე შეიარაღებული კონფლიქტის პირობებში.

3. ქალები მეტად ორგანიზებულნი უნდა გახდნენ, რათა გადამწყვეტი როლი

ითამაშონ გადაწყვეტილების მიღების ნებისმიერ დონეზე საზოგადოებაში.

ქალები აქტიურად უნდა ჩაებან კონფლიქტის მოწესრიგების პროცესში.

4. კონფლიქტის თავიდან აცილებასა და მოგვარებაში ქალთა აქტიური ჩართვის

მიზნით საჭიროა:

 ქალებისა და ქალთა ორგანიზაციების შესაძლებლობათა გაფართოება

ისეთი ორგანიზაციებისა და ინსტიტუტების შექმნის ხარჯზე, სადაც ისინი

დაეუფლებიან კონფლიქტების მოგვარების და ლიკვიდაციის მეთოდებსა

და უნარჩვევებს;

 მშვიდობის პრობლემებით დაკავებულ ქალებსა და ქალთა

ორგანიზაციებს შორის რეგიონული დიალოგისა და კავშირების

მხარდაჭერა გამოცდილებისა და უნარჩვევების ურთიერთგაცვლის

მიზნით;

441
 არასამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობათა გაფართოება

მშვიდობიან მოლაპარაკებათა ჭარმოებაში, კონფლიქტების მოგვარებასა

და ლიკვიდაციაში ქალთა უფრო აქტიურად ჩართვისათვის;

 ეროვნული და საერთაშორისო მექანიზმების დადგენა ქალთა აქტიური

ჩართვისათვის მოლაპარაკებებისა და გადაწყვეტილების მიღების

სტრუქტურებში;

 ქალთა და საერთოდ სამოქალაქო საზოგადოების შესაძლებლობათა

მობილიზება მშვოდობისთვის ბრძოლისა და კონფლიქტების თავიდან

აცილების საქმეში თავისი წვლილის შეტანის მიზნით;

 ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების შესაძლებლობათა

ზრდა ლტოლვილებისა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა

დახმარების მიზნით;

 მშვიდობის სახალხო კულტურის ფორმირება განსაკუთრებით

ახალგაზრდა ქალებისა და მამაკაცებისათვის გამიზნული

საზოგადოებრივი საგანმანათლებლო კამპანიის მეშვეობით;

 არსებული ან პოტენციური კონფლიქტის მხარეებს შორის დიალოგის

მექანიზმის შემუშავება ან გაძლიერება. ამ ინიცატივისა და მის მონაწილეთა

დაკავშირება იმ ჯგუფებსა და კავშირებთან ,რომლებიც იბრძვიან

მშვიდობისათვის მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში;

 ხელის შეწყობა ამ საკითხებისადმი არსებულ დამოკიდებულებაში, კანონის

წესსა და დიპლომატიის ნორმებში ცვლილებების მოსახდენად;

სამოქალაქო საზოგადოების წახალისება ოფიციალური და

არაოფიციალური კონფლიქტების გადაწყვეტასა და მშვიდობის

მშენებლობის საქმეში აქტიური მონაწილეობისათვის.( კვადრატულ

ჩარჩოში)

442
 5. ხშირ შემთხვევებში ქალთა არასამთავრობო ორგანიზაციები უფრო უკეთ არიან

ზოგიერთ სფეროში ინფორმირებული, ვიდრე მთავრობა თუ დიდი

საერთაშორისო სააგენტოები, განსაკუთრებით სამოქალაქო დონეზე, რადგან

ისინი კარგად იცნობენ ადგილობრივ ზალხს, მდგომარეობას, პრობლემებს,

შესაძლებლობებსა და კულტურას.

6. ქალთა არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლიათ პრობლემებსა და მოცემულ

შესაძლებლობებზე სწრაფი და ეფექტური რეაგირება, რადგან ისინი არ არიან

შებოჭილი დიდი ბიუროკრატიით. მათ უფრო ელასტიური და სიახლის შემომტანი

ხასიათი აქვთ, ვიდრე დიდ დაწესებულებებს.

7. ადგილობრივი საზოგადოების ღრმა ცოდნის შემწეობით, ქალთა

არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეუძლიათ მთავრობის ყურადღება მიაპყრონ

ადგილობრივ პრობლემებს და ითამაშონ შუამავლის როლი მოქალაქეებსა და

მთავრობებს შორის.

8. ქალთა მოძრაობა და არასამთავრობო ორგანიზაციები ახლად შექმნილი

სამოქალაქო საზოგადოების ერთ-ერთი უძლიერესი ნაწილი უნდა გახდეს.

9. სამოქალაქო საზოგადოებამ და ხელისუფლებამ ურთიერთშეთანხმებით უნდა

იმოქმედოს. სამოქალაქო საზოგადოებამ ძლიერი ნება უნდა გამოხატოს და

კონკრეტული ნაბიჯები გადადგას კონფლიქტების მოწესრიგების პროცესში, ეს

ნაბიჯები სერიოზულ ანალიზს უნდა ეყრდნობოდეს და საზოგადოების

განვიტარების ყველა აუცილებელ სექტორს უნდა მოიცავდეს, როგორც

რეგიონალურ, ასევე ქვერეგიონალურ დონეზე.

შეიარაღებული დაპირისპირების შეწყვეტა ხშირად მოლაპარაკებებისა და

კომპრომისების ეფექტურ ამოქმედებას გულისხმობს და ამ პროცესებში უნდა იყოს

უზრუნველყოფილი ქალთა სრულუფლებიანი მონაწილეობა და რაც მთავარია,

ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღების დროს აუცილებლად უნდა იყოს

443
გათვალისწინებული ქალთა აზრი, ვინაიდან ქალები შეადგენენ მოსახლეობის

ნახევარზე მეტს, ამავე დროს, ქალები გამოხატავენ თავიანთი გარემოცვის - ოჯახების,

ბავშვების, მოხუცებულების ინტერესებს.

კონფლიქტის შეწყვეტა და მისი მშვიდობიანი ცხოვრების წესით შეცვლა, რა თქმა უნდა,

მხარეთა შერიგების პროცესის გარეშე წარმოუდგენელია, ხოლო ეს პროცესები, თავის

მხრივ, შეუძლებელია ქალთა სრულფასოვანი მონაწილეობის გარეშე. შერიგების,

გარდაქმნის და აღდგენის პროცესები ხანგრძლივ დროს მოითხოვს. მათ არსში

იგულისხმება ინდივიდების, ქალების, მთლიანად საზოგადოებისა და საზოგადოებრივი

ჯგუფების რეაბილიტაცია ქალთა რესურსების აქტიური ჩართვით. მშვიდობა არ

მყარდება ხელშეკრულებაზე ხელის მოწერის შედეგად ან ამის შემდეგ. ომი და

სოციალური არეულობა ანადგურებს არა მარტო შენობებს – კულტურა, საზოგადოება

და თითოეული ადამიანის ფსიქიკა განიცდის ზემოქმედებას. პოლიტიკური მშვიდობის

ამოქმედებისათვის საჭიროა აგრეთვე საზოგადოებრივი მშვიდობა, სადაც ყოველი

ადამიანი პასუხისმგებელია თავისი წვლილი შეიტანოს აღმშენებლობის, შერიგების

მიღწევის, ხანგრძლივი მშვიდობის განხორციელებაში. ქალებს, როგორც სამოქალაქო

საზოგადოების ერთ-ერთ მამოძრავებელ ძალას, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი

როლის შესრულება შეუძლიათ ამ პროცესში.

გამოყენებული ლიტერატურა

 მაღრაძე გუგული, ”ოციალური გავლენების ფსიქოლოგია“, გამომცემლობა

უნივერსალი. თბილისი, 2007
 მაღრაძე გუგული, “მედიაცია“გამომცემლობა უნივერსი. თბილისი, 2009
 საქართველოს კონსტიტუცია. თავი III, მუხლი 14
 ციხისთავი-ხუციშვილი ნინო (რედაქტორი), “გენდერული თანასწორობა,
მრავალფეროვნება, ტოლერანტული გარემო”, კონფლიქტების და
მოლაპარაკების ცენტრი, 2015

444
 ჭანიშვილი, ნანი, „მოხსენება გაეროს IV მსოფლიო კონფერენციაზე ქალთა
პრობლემებთან დაკავშირებით: შეიარაღებული კონფლიქტები და ქალთა
როლი დღეს“. კონფერენციის მასალები. პეკინი, 1995
 ჯორბენაძე რევაზ, “პოლიტიკური კონფლიქტების მართვა”, ღია საზოგადოება-
საქართველოს გამოცემა, 2004
 ჰეივუდი ენდრიუ, „ პოლიტიკური იდეოლოგიები, შესავალი კურსი,
გამომცემლობა ლოგოს პრესი, 2004

 Adams, Judith Porter, “Peacework: Oral Histories of Women Peace Acivits” Boston,
Massachusetts: Twayne Publishers, 1991
 Anderlini, Sanam Naraghi, “Women building peace: What they do, why it matters”. Boulder,
CO: Lynne Rienner Publishers, 2007
 Baaz, Maria Eriksson, and Maria Stern. "Why do soldiers rape? Masculinity, violence, and
sexuality in the armed forces in the Congo (DRC)." International studies quarterly 53, no. 2
,2009 pp. 495-518.
 Bjarnegård, Elin, and Erik Melander. "Revisiting representation: Communism, women in
politics, and the decline of armed conflict in East Asia." International interactions 39, no. 4,
2013 pp. 558-574
 Carver, Terrell. "Gender is not a Synonym for Women", 1996
 Cohen, Dara Kay, and Ragnhild Nordås. "Sexual violence in armed conflict: Introducing the
SVAC dataset, 1989–2009." Journal of Peace Research 51, no. 3 , 2014 pp. 418-428
 Coomaraswamy, Radhika, “Preventing conflict, transforming justice, securing the peace: A
global study on the implementation of United Nations Security Council resolution 1325.” UN
Women, 2015 https://www.peacewomen.org/sites/default/files/UNW-GLOBAL-STUDY-
1325-2015%20(1).pdf (ნანახი 07.10.2020)
 Eisenstein, Zillah , „Sexual decoys: Gender, race and war in imperial democracy“. Zed Books,
2007
 Eileen Fairweather et al. „Only the Rivers Run Free: Northern Ireland: the Women’s War“.
London: Pluto. 1984. p. 42.
 Gandhi Mahatma, „The Essential Writings“, Oxford World's Classics, 2008, pp.310,312
 Giles, Wenona, “A Comparative Study of the Issue Faced by Women as a Result of Armed
Conflict: Sri Lanka and the Former Yogoslavia: Fundig Proposal”. Toronto, 1996
 Gwartney- Patricia A., “Gender and Workplace Dispute Resolution: A Conceptual and Theoretical
Model” Law & Society Review, Vol. 28, No. 2 ,1994 , pp. 265-296

445
 Gwartney-Gibbs P. A., D. H. Lach. “Workplace Dispute Resolution and Gender Inequality”.
Negotiation Journal 7 (2). April, 1992.pp. 187-200.
 Gizelis, Theodora-Ismene. "Gender empowerment and United Nations peacebuilding." Journal
of Peace Research 46, no. 4 , 2009, pp. 505-523
 Gizelis, Theodora-Ismene. "Systematic study of gender, conflict, and peace." Peace Economics,
Peace Science and Public Policy 24, no. 4, 2018
 Goldstein, Joshua S. War and gender: How gender shapes the war system and vice versa.
Cambridge University Press, 2003
 Hagen, Jamie J. "Queering women, peace and security." International Affairs 92, no. 2 , 2016,
pp. 313-332
 Hansen, Lene. "The Little Mermaid's silent security dilemma and the absence of gender in the
Copenhagen School." Millennium 29, no. 2, 2000, pp. 285-306.
 Hansen, Lene. "Reconstructing desecuritisation: the normative-political in the Copenhagen
School and directions for how to apply it." Review of international studies 38, no. 3 , 2012, pp.
525-546.
 Human Rights Watch, ‘“They want us exterminated”: murder, torture, sexual orientation and
gender in Iraq’, Human Rights Watch online , New York, Aug. 2009,
(https://www.hrw.org/sites/default/files/reports/iraq0809web.pdf.) (ნანახი 30.11.2020)
 International Gay and Lesbian Human Rights Commission, ‘We’re here: Iraqi LGBT people’s
accounts of violence and rights abuse’, 19 Nov. 2014, IGLHRC online,
https://www.outrightinternational.org/content/exposing-persecution-lgbt-individuals-
iraq#were_here (ნანახი 14.08.2020)
 Haley, Nolan, Problem-Solving Negotiation: Northern Ireland's Experience with the Women
's Coalition Symposium, 2003, pp.388-390 (https://core.ac.uk/download/pdf/144229984.pdf)
(ნანახი 20.07.2020)
 Jansson, Maria, and Maud Eduards. "The politics of gender in the UN Security Council
resolutions on women, peace and security." International feminist journal of politics 18, no. 4,
2016, pp. 590-604
 Johnson, Julia R. "Cisgender privilege, intersectionality, and the criminalization of CeCe
McDonald: Why intercultural communication needs transgender studies." Journal of
International and Intercultural Communication 6, no. 2, 2013, pp. 135-144
 Karim, Sabrina, Michael J. Gilligan, Robert Blair, and Kyle Beardsley. "International gender
balancing reforms in postconflict countries: Lab-in-the-field evidence from the liberian
national police." International Studies Quarterly 62, no. 3 , 2018, pp. 618-631

446
 Kolb Deborah M. & Jean M. Bartunek Hidden Conflict in Organizations: Uncovering behind-
the-Scenes Disputes, SAGE Publications, Inc.1992,
DOI:http://dx.doi.org/10.4135/9781483325897, Print ISBN:9780803941618, pp.105-130
 Kolb, D.M. , G.G. Coolidge. “Her Place at the Table: A Consideration of Gender Issues in
Negotiation”. Negotiation Theory and Practice. J.W. Breslin and J.Z. Rubin (eds.). Cambridge:
PON Books. 1991
 Krause, J. Krause, W & Bränfors, P. “Women’s Participation in Peace Negotiations and the
Durability of Peace”, International Interactions, 44:6, 2018, pp. 985-1016, DOI:
10.1080/03050629.2018.1492386.
 Norville, V. “The Role of Women in Global Security” United States Institute for Peace, 2010,
(https://www.usip.org/publications/2010/12/role-women-global-security) (ნანახი 09.10.2020).
 Peterson, V. Spike. "Thinking through intersectionality and war." Race, Gender & Class ,2007,
pp. 10-27.
 Philipose, Elizabeth, Robin L. Riley, Chandra Talpade Mohany, and Minnie Bruce Pratt.
"Decolonizing the racial grammar of international law." Feminism and war: Confronting US
imperialism , 2008, pp. 103-16.
 Rand, Dafna Hochman. “Peace with Justice, Peace with Care: Palestinian and Israeli Women
Negotiate Peacemaking Models”. Scientific paper.
 Segal Lynne, “Why Feminism?: Gender, Psychology, Politics”, Mar 30, 2015, pp.89-105
 Santos, Rita, Tatiana Moura, and Silvia Roque. "UNSCR 1325: Is it only about war? Armed
violence in non-war contexts." Oficina do CES 340 (201): 1-19.
 Shair-Rosenfield, Sarah, and Reed M. Wood. "Governing well after war: How improving female
representation prolongs post-conflict peace." The Journal of Politics 79, no. 3, 2017, pp. 995-
1009.
 Shepherd, Laura. Gender, violence and security: Discourse as practice. Zed Books Ltd., 2013.
 Smith, Steve. "The contested concept of security." Critical security studies and world politics,
2005, pp. 27-62.
 Tickner, Judith Ann, and Laura Sjoberg. "Conclusion: Looking Forward for Feminist
International Relations." In Feminism and International Relations: Conversations about the
Past, Present and Future, Routledge, 2011, pp. 221-236.
 Wood, Elisabeth Jean. "Variation in sexual violence during war." Politics & Society 34, no. 3,
2006, pp. 307-342.
 Women’s International League for Peace and Freedom. Security Council Scorecard on Women,
Peace and Security: Lessons Learned from 2010-2016, 2017.
http://peacewomen.org/sites/default/files/Scorecard_WPS.pdf (ნანახი 15.05.2020)

447
 Wali, Sima. “Women in Conditions of War and Peace”, Margaret Schuler (ed.). From Basi`
1c Needs to Basic Rights: Women’s Claim to Human Rights. Washington: Women, Law
and Development International, 1995,p .28, p. 95., p.255.
 Wall, Victor D. Jr, Marcia L. Dewhurst. “Mediator Gender: Communication differences in
Resolved and Unresolved Mediations”. Mediation Quarterly 9. 1991
 Watson, Carol. “Gender versus Power as a Predictor of Negotiation Behavior and Outcomes”.
Negotiation Journal. 1985. pp.117-27.
 Zarkov, Dubravka. “The body of the other man: Sexual violence and the construction of
masculinity, sexuality and ethnicity in Croatian media”. London: Zed Books, 2001.

 Agathangelou & Turcotte, “Postcolonial theories and challenges to 'first world-ism'. In:
Shepherd, L. J. (ed.) Gender Matters in Global Politics: A Feminist Introduction to International
Relations, New York: Routledge, 2015
 African Rights. Rwanda — Not so Innocent: When Women Become Killers. London: African
Rights. August 1995. p.2555.
 Byrne, Bridget , "Towards a Gendered Understanding of Conflict," IDS Bulletin, 27(3), 1996,pp.
31-40.
 Byrne, Bridget , “Gender, Conflict and Development”, Vol. I: Overview, BRIDGE Report No.
34, Sussex, Institute of Development Studies, 1996
 Byrne, Bridget et al. ,”Gender, Conflict and Development”, Vol. II: Case Studies (Cambodia,
Rwanda, Kosovo, Somalia, Algeria, Guatemala, Eritrea), BRIDGE Report No. 35, Sussex,
Institute of Development Studies, 1996
 Byrne, Bridget, "Rwanda," in B. Byrne et al., Gender, Conflict and Development, Vol. II: Case
Studies (Cambodia, Rwanda, Kosovo, Somalia, Algeria, Guatemala, Eritrea), BRIDGE Report
No. 35, Sussex, Institute of Development Studies, 1996, pp. 31-51.
 Byrne, Bridget & Baden, Sally, “Gender, Emergencies and Humanitarian Assistance”, report
prepared for the WID desk, European Commission, Brussels, 1995
 Butegwa, Florence “Women in Conflict Situation”. Christophe et al (eds.). Legal Status of
Refugee and Internally Displaced Women in Africa. Nairobi: UNIFEM/AFWIC. 1996. pp. 139-
144.
 Council on Foreign Relations , Women’s Participation in Peace Processes (ნანახი 23.09.2020)
 Cohn et al., „Mainstreaming gender in UN security policy: A path to political transformation?
Global Governance“. Springer, 2004 p. 138
 Cohn, C., Kinsella, H. & Gibbings, S. “Women, Peace and Security Resolution 1325”.
International Feminist Journal of Politics, 6(1), 2004, pp. 130-140

448
 Cockburn, C, “The Continuum of Violence: A Gender Perspective on War and Peace”:
University of California Press, 2004
 Cockburn, C. “From where we stand: War, women's activism and feminist analysis”: Zed Books,
2007
 Cockburn, C. , “Uncovering the falsehoods of NATO's "security": Steps along the road of a
feminist peace activism”, 2009 (ნანახი 05.05.2020)
 Cockburn, C. , „Antimilitarism: Political and Gender Dynamics of Peace Movements“: Palgrave
Macmillan, 2012
 Cockburn, C. , „War and security, women and gender: an overview of the issues“. Gender &
Development, 21(3), 2013, pp. 433-452
 Cockburn, C. , “Militarism. In: Shepherd, L. J. (ed.) Gender Matters in Global Politics”: A
Feminist Introduction to International Relations. New York: Routledge, 2015
 Cockburn, C. & Enloe, C. “Militarism, Patriarchy and Peace Movements” International
Feminist Journal of Politics, 14(4), 2012, pp. 550-557.
 Cockburn, C. & Zarkov, D. “The postwar moment : militaries, masculinities and international
peacekeeping, Bosnia and the Netherlands”. London: London : Lawrence & Wishart, 2002
 Derrida, Jacques , “Grammatology (1970). Minneapolis”: Minneapolis: University of Minnesota
Press, 1989
 Doyle Michael W. & Sambanis Nicholas, “International Peacebuilding: A Theoretical and
Quantitative Analysis”, Cambridge University Press (ნანახი 10.09.2020)
 Enloe, C. ,” Nimo’s War, Emma’s War - Making Feminist Sense of the Iraq War”: Berkeley; Los
Angeles; London: University of California Press, 2010
 Enloe, C., “Bananas, Beaches and Bases Making Feminist Sense of International Politics (2nd)
Berkeley: University of California Press, 2014
 Enloe, C. H., “Maneuvers : the international politics of militarizing women's lives”. Berkeley,
Calif. ; London : University of California Press, 2000
 Ferris, Elizabeth, “Women, War and Peace”, Research Report No. 14, Uppsala, Life and Peace
Institute. Fessehassion, Aster (1989), 1993
 Eileen Fairweather et al. “Only the Rivers Run Free: Northern Ireland: the Women’s War”.
London: Pluto. 1984
 Forster R. & Bell C., “Gender Mainstreaming in Ceasefires: Comparative Data and Examples”
(UN Women, 2019).
 Fortna, Page , “Does Peacekeeping Keep Peace? International Intervention and the Duration of
Peace After Civil War” , International Studies Quarterly 48(2), 2004, pp. 269 – 292
DOI: 10.1111/j.0020-8833.2004.00301.x

449
 Fortna, Page, “Does Peacekeeping work? Shaling Belligerents’s choice after Civil Wars”,
Prienston University Press , 2008
 Hoddie, Matthew & Hartzell, Caroline, "Civil War Settlements and the Implementation of
Military Power-sharing Arrangements: The Importance of Being Earnest." Prepared for the
annual meeting of the International Studies Association, New Orleans, LA, 2002
 Hoddie, Matthew & Hartzell, Caroline, “Forthcoming - "The Role of Power Sharing in Post-
Civil War Settlements: Initiating the Transition from Civil War." In Sustainable Peace:
Democracy and Power-Dividing Institutions after Civil War, ed. Philip G. Roeder and Donald
Rothchild
 International Alert and the Sweiss Peace Foundation, Implementing the United Nations
Security Council Resolution on Women, Peace and Security: Integrating Gender into Early
Warning Systems. Report on 1st Expert Consultative Meeting
 Joshi Madhav & Jason Michael Quinn, “Implementing the place : the Aggregated
Implementation of Comprehensive Peace Agreements and Peace Duration after intrastate
Armed Conflict” , Cambridge University press online, 2015
 Joshi Madhav & Jason Michael Quinn, “From Words to Deeds: The Implementation of Power-
Sharing Pacts in Peace Accords”
 Jarstad Anna K. , Desiree Nilsson, Research Article
https://doi.org/10.1080/07388940802218945, 2008
 Khalif, Abjata, “ How Women’s Efforts Brought Cessation of Hostilities to Northern Kenya”
(The Kenyan Woman, 2014).
 Kronsell, A. & Kronsell, A. , “Gender, Sex, and the Postnational Defense: Militarism and
Peacekeeping”: Oxford University Press, 2012
 Klingebiel, Stephan et al., “Promoting the Reintegration of Former Female and Male
Combatants in Eritrea:” Possible Contributions of Development Co-operation to the
Reintegration Programme, Berlin, German Development Institute, 1995
 Marcus, Rachel , "Guatemala," in B. Byrne et al., Gender, Conflict and Development, Vol. II:
Case Studies (Cambodia, Rwanda, Kosovo, Somalia, Algeria, Guatemala, Eritrea), BRIDGE
Report No. 35, Sussex, Institute of Development Studies, 1996, pp. 108-27.
 Moghadam, V. M., “Transnational activism. In: Shepherd, L. J. (ed.) Gender Matters in Global
Politics”: A Feminist Introduction to International Relations. New York: Routledge, 2015,
p.339
 McLeod, L. a., “Gender politics and security discourse : personal-political imaginations and
feminism in "post-conflict" Serbia”: Abingdon, Oxon ; New York, NY : Routledge, 2016
 Melander Eric Gender inaquality and intra-state Armed conflicts in International Studies
Quartely, 2005

450
 Nordstrom, Caroline. “Women and War: Observation from the Field”. Minerva: Quarterly
Report on Women and Military. IXS1. 1991, pp. 1-15.
 Northrup. T. “Rationality and Self-Interest: the Implications of Gender for Conflict Theory”,
Conference on Gender and Conflict, George Mason University. Fairfax. VA, 1991
 Paffenholz Thania et al., “Making Women Count – Not Just Counting Women” (UN Women,
2015).
 Puechguirbal, N., “Peacekeeping. In: Shepherd, L. J. (ed.) “,Gender Matters in Global Politics:
A Feminist Introduction to International Relations. New York: Routledge, 2015, p.254
 Rashid, Ahmed, "No Way Out: Afghan Women Battle to Survive," Far Eastern Economic
Review, 26, 1996, pp. 47- 48.
 Rentmeesters, Veronica, “Eritrea: Will Women's Liberation Survive the Liberation Struggle?”,
Paper No. 89: 82, the 32nd Annual Meeting of the African Studies Association, Atlanta,
Georgia, 1989
 Reeves, A., “Feminist Knowledge and Emerging Governmentality in UN Peacekeeping”:
PATTERNS OF CO-OPTATION AND EMPOWERMENT. International Feminist Journal of
Politics, 14(3),2012, pp. 348-369.
 Rehn, Elisabeth & Sirleaf Ellen Johnson, “Women War Peace: The Independent Experts’
Assessment on the Impact of Armed Conflict on Women and Women’s Role in Peace- building.
UNIFEM, 2002.
 Santos, R., Roque, S. & Moura, T., “Lost Connections: Representations of Gender”, (Armed)
Violence and Security in Resolution 1325. Revista Critica de Ciencias Sociais, (96),2012, pp.
165-196.
 Selassie, W. Wubnesh, "The Changing Position of Eritrean Women: An Overview of Women's
Participation in the EPLF," in M. Doornbos et al., Beyond Conflict in the Horn, The Hague,
Institute of Social Studies ,1992, pp. 67-71
 SECURITY COUNCIL OPEN DEBATE ON WOMEN, PEACE AND SECURITY, OCTOBER
2000, (https://www.peacewomen.org/security-council/security-council-open-debate-women-
peace-and-security-october-2000), (ნანახი 12.05.2020)
 Shepherd, L. J., „Peacebuilding“, Gender Matters in Global Politics: A Feminist Introduction to
International Relations. New York: Routledge, 2015
 Shepherd, L. J., „ Making war safe for women? National Action Plans and the militarisation of
the women, peace and security agenda“. International Political Science Review, 2016
 Schirmer, Jennifer , "The Seeking of Truth and the Gendering of Consciousness: the Co-Madres
of El Salvador and the CONAVIGUA Widows of Guatemala," in S.A. Radcliffe and S.
Westwood, eds., VIVA, Women and Popular Protest in Latin America, London,
Routledge,1993, pp. 30-64.

451
  Stephen, Lynn, "Women's Rights are Human Rights: The Merging of Feminine and Feminist
Interests among El Salvador's Mothers of the Disappeared (Co-Madres)," American Ethnologist,
22(4), 1995, pp. 807-827
 Tabbara Hanan & Garrett Rubin, “Women on the Frontlines of Conflict Resolution and
Negotiation”: Community Voices from Syria, Iraq and Yemen (UN Women Arab States, 2018)
 True, J. & Riveros-Morales, Y. ,”Towards inclusive peace: Analysing gender-sensitive peace
agreements 2000–2016”, 2018
 Wali, Sima, "Women in Conditions of War and Peace: Challenges and Dilemmas," in M.
Schuler, ed., From Basic Needs to Basic Rights: Women's Claim to Human Rights, Washington,
DC, Institute for Women, Law and Development, 1995
 Wali, Sima & Kruvant, William, “Gender in Forced Migration and Reintegration: Issues and
Strategies”, Education and Social Policy Development, World Bank, 1996
 Wilson, Amrit, “The Challenge Road: Women and the Eritrean Revolution”, London,
Earthscan, 1991
 Wright, H., “Ending Sexual Violence and the War System – Or Militarizing Feminism?”
International Feminist Journal of Politics, 17(3), 2015, pp. 503-507.

სხვა რესუსები გაეროს ოფიციალური ვებ-გვერდიდან (https://www.un.org) :

 UN “Women, Peace and Security: Women Managing Conflict”, International Women’s Day, 8
March 2001. Development and Human Rights Section. United Nations Department of Public
Information.
 UN High Commissioner for Refugees (UNHCR), ‘Action against sexual and gender-based
violence: an updated strategy’, June 2011, http://www.unhcr.org/4e1d5aba9.pdf, p. 6.
 UNSC (UN Security Council). 2009a. Resolution 1888 On Women, Peace and Security.
http://www.un.org/ en/ga/search/view_doc.asp?symbol=S/RES/1888(2009).
 UN Women. “Global Norms and Standards: Peace and Security”. Accessed April 10, 2020.
https://www.unwomen.org/en/what-we-do/peace-and-security/global-norms-and-standards.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 14.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 15. The data come from the Peace Agreements Database, hosted by
Edinburgh University; it defines peace agreements broadly as formal, publicly available

452
 documents, produced after discussion with conflict protagonists and mutually agreed to by
some or all of them, addressing conflict with a view to ending it.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 23. Additionally, see the Special Report of the Kroc Institute and the
International Accompaniment Component, UN Women, Women’s International Democratic
Federation, and Sweden, on the Monitoring of the Gender Perspective in the Implementation
of the Colombian Final Peace Accord, Bogota, Colombia, October 2018.
 UN Women (2015). Chapter 3: Women’s participation and a better understanding of the
political, In Global Study on the implementation of UN Security Council resolution 1325
(2000).
 UN Women (2018). Women’s meaningful participation in negotiating peace and the
implementation of peace agreements: Report of the Expert Group Meeting.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 40. Also see UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General
on conflict-related sexual violence (S/2019/280).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 42). Also see UNOCHA (2019). Global Humanitarian Overview 2019.
 UN The data come from the UN Women office in Kosovo (under UNSCR 1244).
 UN The source comes from the UN Women office in Colombia.
 UNInternational Criminal Court (2019). Ntaganda Case.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 70.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 73; also see United Nations General Assembly (A/73/361).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 36. Also see Kishi, R., Pavlik, M. and Matfess, H. (2019). Terrible and
Terrifying Normal: Political Violence Targeting Women.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 37. Also see United Nations General Assembly (2019). Report of the Special
Rapporteur on the situation of human rights defenders (A/HRC/40/60).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 38.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 42. Also see UNFPA (2019). Humanitarian Action 2019 Overview.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 44.

453
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 43. Also see UNHCR (2017). Left Behind: Refugee Education in Crisis.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 42. Also see Women’s Refugee Commission (2016). A Girl No More: The
Changing Norms of Child Marriage in Conflict.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 53. Also see World Bank (2019). Women, Business and the Law 2019.
 Inter-Parliamentary Union and UN Women. 2019. Map of Women in Politics. The per centages
in conflict and post-conflict countries were calculated by UN Women using data from the IPU.
 The data come from Inter-Parliamentary Union (IPU) (2019). Women in national parliaments:
Situation as of 1st January 2019. The per centages in conflict and post-conflict countries were
calculated by UN Women using data from the IPU.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 55. The per centages in conflict and post-conflict countries with or without
legislated quotas were calculated by UN Women using data from the Inter-Parliamentary
Union (IPU) (2019). Women in national parliaments: Situation as of 1st January 2019.
 UN The data come from United Nations Statistical Division. Global SDG Indicators Database,
retrieved 1 May 2019. The per centages in conflict and post-conflict countries were calculated
by the UN Women.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 97. Data come from OECD.stat. Aid projects targeting gender equality and
women’s empowerment (CRS) (https://stats.oecd.org).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 100. Data come from OECD.stat. Aid projects targeting gender equality and
women’s empowerment (CRS) (https://stats.oecd.org).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 103.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 104.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 105.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 105.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 107.

454
 UN General Assembly and UN Security Council (2018). Letter dated 1 March 2018 from the
Permanent Representatives of Germany, Namibia and Spain to the United Nations addressed
to the Secretary-General. See also the joint communique of the April 2019 capital-level meeting
of the Network in Windhoek, Namibia: Letter dated 18 June 2019 from the representatives of
Canada, Germany, Namibia and Uruguay to the United Nations addressed to the Secretary-
General.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 77 and para. 99. The data are compiled by UN Women, August 2019. The
81 countries or territories include: Afghanistan, Albania, Angola, Argentina, Armenia,
Australia, Austria, Belgium, Bosnia and Herzegovina, Brazil, Burkina Faso, Burundi, Cameroon,
Canada, Central African Republic, Chile, Côte d’Ivoire, Croatia, Czechia, Denmark, Democratic
Republic of Congo, El Salvador, Estonia, Finland, France, Gambia, Georgia, Germany, Ghana,
Guatemala, Guinea, Guinea Bissau, Iceland, Indonesia, Iraq, Ireland, Italy, Japan, Jordan,
Kenya, Republic of Korea, Kyrgyzstan, Lebanon, Liberia, Lithuania, Luxembourg, Mali,
Moldova, Montenegro, Mozambique, Nepal, Netherlands, New Zealand, Niger, Nigeria,
Norway, North Macedonia, Paraguay, Philippines, Poland, Portugal, Rwanda, Senegal, Serbia,
Sierra Leone, Slovenia, Solomon Islands, South Sudan, Spain, Sweden, Switzerland, Tajikistan,
Timor-Leste, Togo, Tunisia, Uganda, Ukraine, United Kingdom of Great Britain and Northern
Ireland, the United States, the State of Palestine, and Kosovo (under UNSCR 1244).
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 78.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 69.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 75. See also a compilation of specific commitments made by Member States,
regional organizations, UN agencies, and civil society organizations.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 83.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 83.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 87.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 86.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 91.

455
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 92. The missions that had relocated their gender units into the offices of the
Heads of Mission include: MONUSCO, MINUSCA, MINUSMA, UNMIK, UNFCYIP, UNIFIL,
UNAMID and UNMIL. The three missions with senior gender advisors include: MONUSCO,
UNMISS, and UNAMID. The missions with gender and sexual and gender-based violence
advisers in the police component include: UNMIK, MINUJUSTH, UNAMID, MONUSCO,
UNISFA, UNMISS, MINUSMA, and MINUSCA. The missions with gender and protection
advisers in the military component include: MINUSMA, UNMISS, UNAMID, MINUSCA,
MONUSCO, UNIFIL, and UNISFA. The missions with women’s protection advisers include
MINUSCA, MINUSMA, MONUSCO, UNAMID, UNMISS, UNAMI, and UNSOM.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 94.
 UN Women. Global norms and standards: Peace and security.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 108.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 109.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 111.
 UN Security Council (2016). Letter da ted 22 December 2016 from the Permanent
Representatives of Spain and the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland to the
United Nations addressed to the Secretary-General. See also UN Security Council (2019).
Report of the Secretary-General on women peace and security (S/2019/800), para. 114.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 115.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para.59 and para. 121.
 UN Security Council (2019). Report of the Secretary-General on women peace and security
(S/2019/800), para. 62.
 UN Women’s Participation in Peace Processes (Council on Foreign Relations and UN Women,
Accessed April 2020).
 UNIFEM, Women at the Peace Table: Making a Difference. On-line book, 2000
 UN Women's Experience in Situations of Armed Conflict in Uganda, Gulu District 1986-1999,
Isis WICCE

456
457
დანართი
რეზოლუცია 1325 (2000)
მიღებულია უშიშროების საბჭოს მიერ მის 4213-ე
სხდომაზე, 2000 წლის 31 ოქტომბერს

უშიშროების საბჭო,

ითვალისწინებს რა მის 1999 წლის 25 აგვისტოს 1261-ე (1999), 1999 წლის 17 სექტემბერის 1265-ე

(1999), 2000 წლის 19 აპრილის 1296-ე (2000) და 2000 წლის 11 აგვისტოს 1314-ე (2000)

რეზოლუციებს და მისი პრეზიდენტის შესაბამის განცხადებებს, ითვალისწინებს რა აგრეთვე მისი

პრეზიდენტის განცხადებას პრესისათვის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ქალთა

უფლებებისა და მშვიდობის საერთაშორისო დღესთან (ქალთა საერთაშორისო დღე)

დაკავშირებით 2000 წლის 8 მარტს (SC/6816).

ითვალისწინებს რა აგრევე პეკინის დეკლარაციისა და სამოქმედო პლატფორმის (A/59/98/),

აგრეთვე გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის ოცდამესამე

საგანგებო სესიაზე მიღებული დოკუმენტის ,,ქალები – 2000: სქესთა თანასწორობა, გავითარება

და მშვიდობა ოცდამეერთე საუკუნისათვის” (A/S-23/10/Rev.1) საფუძველზე ნაკისრ

ვალდებულებებს, განსაკუთრებით იმ ვალდებულებებს, რომლებიც შეეხება ქალებსა და

შეიარაღებულ კონფლიქტს,

ითვალისწინებს რა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების მიზნებსა და პრიციპებს,

აგრეთვე უშიშროების საბჭოს უმთავრეს ვალდებულებას წესდების საფუძველზე საერთაშორისო

მშვიდობისა და უშიშროების უზრუნველსაყოფად,

გამოხატავს რა შეშფოთებას იმ გარემოებით, რომ მშვიდობიანი მოსახლეობა, განსაკუთრებით

ქალები და ბავშვები, წარმოადგენს შეიარაღებული კონფლიქტით დაზარალებულ პირთა,

ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა დიდ უმრავლესობას, რომელსაც სულ

ფრო მეტად ემუქრება საფრთხე კონფლიქტის მონაწილე მხარეებისა და შეიარაღებულ პირთა

458
მხრიდან, და აღიარებს რა ზემოხსენებულის ზეგავლენას მდგრადი მშვიდობისა და შერიგების

საკითხებზე,

კვლავ ადასტურებს რა ქალთა მნიშვნელოვან როლს კონფლიქტების პრევენციისა და

მოწესრიგების, აგრეთვე მშვიდობის მშენებლობის საკითხებში, და ხაზს უსვამს რა მშვიდობისა

და უშიშროების შენარჩუნებისა და დამკვიდრებისაკენ მიმართულ ყოველგვარ ძალისხმევაში

ქალთა თანასწორი მონაწილეობისა და სრულად ჩართვის მნიშვნელობას, აგრეთვე მათ როლს

გაძლიერების აუცილებლობას კონფლიქტების პრევენციასა და მოწესრიგებასთან

დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში,

კვლავ ადასტურებს რა ასევე სრულად განხორციელების აუცილებლობას საერთაშორისო

ჰუმანიტარული და ადამიანის უფლებათა სამართლის ნორმებისა, რომლებიც იცავენ ქალთა და

გოგონათა უფლებებს კონფლიქტების პერიოდში და მათ შემდეგ,

ხაზს უსვამს რა ყველა მონაწილე მხარის მიერ იმ გარემოების უზრუნველყოფის აუცილებლობას,

რომ განაღმვისა და ნაღმსაწინააღმდეგო საინფორმაციო პროგრამებში გათვალისწინებული

იყოს ქალთა და გოგონათა განსაკუთრებული საჭიროებები,

აღიარებს რა სამშვიდობო ოპერაციებში გენდერული პრინციპების ძირითად ასპექტად

გათვალისწინების აუცილებელ საჭიროებას, და აღნიშნავს რა ამასთან დაკავშირებით

უინდჰოკის დეკლარაციასა და ნამიბიის სამოქმედო გეგმას მშვიდობის მხარდამჭერ

მრავალკომპონენტიან ოპერაციებში გენდერული პრინციპების ძირითად ასპექტად

გათვალისწინების შესახებ (S/2000/093),

აღიარებს რა აგრეთვე მისი პრეზიდენტის მიერ 2000 წლის 8 მარტს პრესისათვის გაკეთებულ

განცხადებაში გამოთქმული რეკომენდაციის მნიშვნელობას, რომელიც ეხება სამშვიდობო

პროცესესებში დასაქმებული ყველა თანამშრომლის სპეციალურ მომზადებას კონფლიქტის

მდგომარეობაში ქალთა და ბავშვთა დაცვის, განსაკუთრებულ საჭიროებათა და ადამიანის

უფლებათა საკითხებზე,

აღიარებს რა, რომ ქალებსა და გოგონებზე შეირაღებული კონფლიქტის ზეგავლენის

გაცნობიერებას, ასევე მათი დაცვისა და სამშვიდობო პროცესებში სრულად ჩართვის

459
უზრუნველმყოფი ეფექტური ორგანიზაციული მექანიზმების არსებობას შეუძლია მნიშვნელოვანი

წვლილი შეიტანოს საერთაშორისო მშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნებასა და

დამკვიდრებაში,

აღნიშნავს რა ქალებსა და გოგონებზე შეიარაღებული კონფლიქტის ზეგვლენასთან

დაკავშირებულ მონაცემთა გაერთიანების აუცილებლობას,

1. მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს უზრუნველყონ ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდა

გადაწყვეტილების მიმღები იერარქიის ყველა საფეხურზე ეროვნულ, რეგიონულ და

საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და მექანიზმებში, კონფლიქტების პრევენციის, მართვის და

მოწესრიგების მიზნით;

2. მოუწოდებს გენერალურ მდივანს, განახორციელოს მისი სტრატეგიული სამოქმედო გეგმა

(A/49/589), რომლის მიზანია გაზარდოს ქალთა მონაწილეობა დირექტიულ დონეებზე

კონფლიქტის მოწესრიგებისა და სამშვიდობო პროცესებში;

3. მოუწოდებს გენერალურ მდივანს უფრო მეტი ქალი აღჭურვოს საგანგებო წარმომადგენლისა

და ელჩის უფლებამოსილებით, ორგანიზაციის კეთილი მიზნების განსახორციელებლად, და

ამასთან დაკავშირებით მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს წარუდგინონ გენერალურ მდივანს

კანდიდატები რეგულარულად განახლებად რეესტრში შესატანად;

4. კვლავ მოუწოდებს გენერალურ მდივანს მიაღწიოს ქალთა როლისა და წვლილის

გაფართოებას გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გასვლით ოპერაციებში, განსაკუთრებით

კი სამხედრო დამკვირვებლებს, სამოქალაქო პოლიციის, ადამიანის უფლებათა და

ჰუმანიტარულ პერსონალს შორის;

5. გამოხატავს მის მზადყოფნას სამშვიდობო ოპერაციებში გენდერული პრინციპების

ჩასართავად, და მოუწოდებს გენერალურ მდივანს, საჭიროების მიხედვით უზრუნველყოს

გენდერული კომპონენეტის ჩართვა გასვლით ოპერაციებში;

6. სთხოვს გენერალურ მდივანს, უზრუნველყოს მონაწილე სახელმწიფოები სასაწავლო

სახელმძღვანელოებითა და მასალებით ქალთა დაცვის, უფლებებისა და განსაკუთრებული

460
საჭიროებების, აგრეთვე მშვიდობის დამკვიდრების ღონისძიებებში, ქალთა მონაწილეობის

მნიშვნელობის საკითხებზე, მოუწოდებს წევრ სახლმწიფოებს ჩართონ აღნიშნული ელემენტები

და აივ/შიდსის კითხებზე საინფორმაციო სწავლება სამხედრო და სამოქალაქო პოლიციის

თანამშრომელთა საქმიანობისათვის მომზადების ეროვნულ პროგრამებში, გარდა ამისა,

სთხოვს გენერალურ მდივანს, უზრუნველყოს სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილე

სამოქალაქო პერსონალის ანალოგიური სწავლება;

7. მოუწოდებს წევრ სახლმწიფოებს, გააფართოვონ მათი ფინანსური, ტექნიკური და

მატერიალურ - ტექნიკური დახმარება გენდერული სასწავლო ღონისძიებებისათვის, მათ შორის

შესაბამისი ფონდებისა და პროგრამების მიერ განხორციელებული ღონისძიებების, კერძოდ,

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ფონდისა ქალთათვის, გაერთიანებული ერების

ორგანიზაციის ბავშვთა ფონდის, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ლტოლვილთა

უმაღლესი კომისარიატის და სხვა შესაბამისი ორგანიზაციების;

8. მოუწოდებს ყველა მონაწილეს, სამშვიდობო შეთანხმებებზე მოლაპარაკებებისა და მათი

განხორციელების პროცესში გაითვალისწინონ გენდერული ასპექტები, რომლებიც სხვა

საკითხებს შორის მოიცავს:

ა) ქალებისა და გოგონების განსაკუთრებულ საჭიროებებს რეპატრიაციისა და განსახლების

პროცესში, აგრეთვე რეაბილიტაციის, რეინტეგრაციისა და კონფლიქტისშემდგომ აღდგენით

პერიოდში;

ბ) ქალთა ადგილობრივი სამშვიდობო ინიციატივებისა და კონფლიქტის მოწესრიგების

ადგილობრივი პროცესების ხელშემწყობ ღონისძიებებს, ასევე ღონისძიებებს, რომლებიც

გულისხმობს ქალთა ჩართვას სამშვიდობო შეთანხმებების განხორციელების ყველა მექანიზმში;

გ) ღონისძიებებს, რომლებიც უზრუნველყოფს ქალებისა და გოგონების, ადამიანის უფლებების

დაცვასა და პატივისცემას, განსაკუთრებით კონსტიტუციასთან, საარჩევნო სისტემასთან,

პოლიციასა და სასამართლო სისტემასთან დაკავშირებით;

9. მოუწოდებს შეიარაღებულ კონფლიქტში მონაწილე ყველა მხარეს სრულად დაიცვან

საერთაშორისო სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც გამოიყენება ქალებისა და გონების,

461
განსაკუთრებით როგორც სამოქალაქო პირების, უფლებებისა და დაცვისათვის, კერძოდ

ვალდებულებები, რომლებიც გამოიყენება ჟენევის კონვენციებისა და მათი 1977 წლის

დამატებითი ოქმების, 1951 წლის ლტოლვილთა კონვენციისა და მისი 1967 წლის ოქმის, 1979

წლის ქალთა მიმართ დისკრიმინაცის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის კონვენციისა და მისი 1999

წლის ფაკულტატური ოქმის, და გაერთიანებული ერებს ორგანიზაციის 1989 წლის ბავშვთა

უფლებების კონვენციისა და მისი 2000 წლის 25 მაისის ორი ფაკულტატური ოქმის საფუძველზე,

ასევე გაითვალისწინონ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის წესდების

შესაბამისი დებულებები;

10. მოუწოდებს შეიარაღებული კონფლიქტის ყველა მხარეს, გაატარონ საგანგებო

ღონისძიებები ქალებისა და გოგონების დასაცავად სქესობრივი კუთვნილებით განპირობებული

ძალადობისაგან, განსაკუთრებით გაუპატიურებისა და სქესობრივი ძალადობის სხვა

ფორმებსაგან, აგრეთვე ძალადობის ყველა სხვა ფორმისაგან შეიარაღებული კონფლიქტის

პირობებში;

11. საგანგებოდ აღნიშნავს, რომ თითოეული სახელმწიფო პასუხისმგებელია ბოლო მოუღოს

დაუსჯელობას და განახორციელოს იმ პირთა სამართლებრივი დევნა, ვისაც ბრალი მიუძღვის

გენოციდში, კაცობრიობის წინაშე და ომის დროს ჩადენილ დანაშაულებებში, მათ შორის

სქესობრივ და ქალებისა და გოგონების წინააღმდეგ ჩადენილ სხვა სახის ძალადობაში, და

ამასთან დაკავშირებით ხაზს უსვამს აღნიშნულ დანაშაულებათა ამნისტიის პირობებიდან

გამორიცხვის აუცილებლობას, სადაც. შესაძლებელია.

12. მოუწოდებს შეიარაღებული კონფლიქტში მონაწილე ყველა მხარეს პატივი სცენ

ლტოლვილთა ბანაკებისა და განსახლების ადგილთა სამოქალაქო და ჰუმანიტარულ ხასიათს,

და გაითვალისწინონ ქალებისა და გოგონების განსაკუთრებული საჭიროებები, ასევე მათი

პროექტირებისას და მოუხმობს მის 1998 წლის 19 ნოემბრის 1208-ე (1998) და 2000 წლის 19

აპრილს 1296- ე (2000) რეზოლუციებს;

462
13. მოუწოდებს განიარაღების, დემობილიზაციისა და რეინტეგრაციის დაგეგმვის პროცესის

ყველა მონაწილეს გაითვალისწინონ მდედრობითი და მამრობითი სქესის ყოფილ მეომართა

განსხვავებული საჭიროებები, და აგრეთვე მათ კმაყოფაზე მყოფ პირთა საჭიროებები;

14. კვლავ ადასტურებს მის მზადყოფნას, გაეროს წესდების 41-ე მუხლის საფუძველზე

გატარებული ნებისმიერი ღონისძიების შემთხვევაში გაითვალისწინოს მათი შესაძლო

ზეგავლენა მშვიდობიან მოსახლეობაზე და მხედველობაში იქონიოს ქალებისა და გოგონების

განსაკუთრებული საჭიროებები შესაბამისი ჰუმანიტარული შეღავათების გათვალისწინების

მიზნით;

15. გამოხატავს მზადყოფნას იმ გარემოების უზრუნველსაყოფად, რომ უშიშროების საბჭოს

მისიებმა გაითვალისწინონ გენდერული პრობლემები და ქალთა უფლებები, მათ შორის ქალთა

ადგილობრივ და საერთაშორისო ჯგუფებთან კონსულტაციების საფუძველზე;

16. მოუწოდებს გენერალურ მდივანს ჩაატაროს კვლევა შემდეგ საკითხებზე: შეარაღებული

კონფლიქტის ზეგავლენა ქალებსა და გოგონებზე, ქალის როლი მშვიდობის მშენებლობაში და

სამშვიდობო პროცესებისა და კონფლქიტების მოწესრიგების გენდერულ ასპექტები, და კვლავ

მოუწოდებს მას წარუდგინოს უშიშროების საბჭოს მოხსენება აღნიშნული კვლევის შედეგების

შესახებ და ის ხელმისაწვდომი გახადოს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრი ყველა

სახელმწიფოსათვის.

17. სთხოვს გენერალურ მდივანს, სათანადო შემთხვევებში, უსაფრთხოების საბჭოს წინაშე

წარდგენილ მოხსენებებში ჩართოს ინფორმაცია სამშვიდობო მისიებში გენდერული

პრობლემატიკის ინტეგრაციის პროცესის მიმდინარეობისა და ქალთა და გოგონების

საკითხებთან და კავშირებული სხვა აპექტების შესახებ;

18. იღებს გადაწყვეტილებას განაგრძოს აქტიური მუშაობა აღნიშნულ საკითხზე.

463
პეკინის სამოქმედო პლატფორმა

ე. ქალები და შეიარაღებული კონფლიქტი

131. ქალების მდგომარეობის გაუმჯობესებისა და განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტორია

ისეთი გარემოს არსებობა, რომელიც ხელს უწყობს მსოფლიოში მშვიდობის შენარჩუნებას,

ადამიანის უფლებათა დაცვას, დემოკრატიას და უთანხმოებათა მშვიდობიან მოგვარებას

ტერიტორიული მთლიანობისა თუ პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ მუქარისა და

ძალის გამოუყენებლობის, აგრეთვე, სუვერენიტეტის პატივისცემის პრინციპების საფუძველზე; ეს

პრინციპები გაერო-ს წესდებაშია ჩამოყალიბებული. მშვიდობა განუყოფლად არის

დაკავშირებული ქალებისა და მამაკაცების თანასწორობასთან და განვითარებასთან.

მსოფლიოს მრავალ კუთხეში დღესაც მძვინვარებს შეიარაღებული და სხვა ტიპის კონფლიქტები

და ტერორიზმი, მძევლების აყვანა, აგრესია, უცხო ქვეყნების მიერ ოკუპაცია, ეთნიკური და

სხვაგვარი კონფლიქტები სხვადასხვა რეგიონებში უაღრესად დიდ ზემოქმედებას ახდენს

როგორც ქალების, ისე მამაკაცების ცხოვრებაზე. მსოფლიოს ბევრ კუთხეში გრძელდება

ადამიანის უფლებათა სერიოზული და სისტემატური დარღვევა და წარმოიქმნება ისეთი

სიტუაციები, რომლებიც ადამიანის უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობისთვის

მნიშვნელოვან დაბრკოლებას წარმოადგენს. აღნიშნულ დარღვევებსა და დაბრკოლებებს

განეკუთვნება წამება, სასტიკი, არაჰუმანური და დამამცირებელი მოპყრობა და დასჯა,

თვითნებური დასჯა, ადამიანების გაუჩინარება, თვითნებური დაპატიმრება, რასიზმისა და

რასობრივ საფუძველზე დისკრიმინაციის ყველა ფორმა, უცხო ქვეყნების მიერ ოკუპაცია და ამ

ქვეყნების ბატონობა, ქსენოფობია, სიღარიბე, შიმშილი, ეკონომიკური, სოციალური და

კულტურული უფლებების სხვაგვარი დარღვევები, რელიგიურ ნიადაგზე შეუწყნარებლობა,

ტერორიზმი, ქალების დისკრიმინაცია და კანონის უზენაესობის არარსებობა. სისტემატურად

ხდება იგნორირება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლისა, რომელიც კრძალავს

სამოქალაქო მოსახლეობაზე თავდასხმას, შეიარაღებული კონფლიქტების მიმდინარეობისას

ხშირად ირღვევა ადამიანის უფლებები; ეს კონფლიქტები სერიოზულ ზემოქმედებას ახდენს

სამოქალაქო მოსახლეობაზე, განსაკუთრებით კი ქალებზე, ბავშვებზე, ხანდაზმულებსა და

464
ინვალიდებზე. შეიარაღებული კონფლიქტების დროს ქალთა უფლებების დარღვევა

წარმოადგენს ადამიანის საერთაშორისო უფლებებისა და ადამიანის უფლებათა

საერთაშორისო სამართალში განსაზღვრული ძირითადი პრინციპების დარღვევას. ადამიანის

უფლებათა მასობრივი დარღვევა, განსაკუთრებით გენოციდი, ეთნიკური წმენდა (როგორც ომის

სტრატეგია) და მისი შედეგები, ძალადობა, საომარ პირობებში ქალებზე სისტემატური

ძალადობა, ლტოლვილთა და გადაადგილებულ პირთა მასობრივი გადასახლების გამოწვევა

დაუშვებელია, სერიოზულად უნდა იქნეს დაგმობილი და დაუყოვნებლივ შეწყდეს, ხოლო ის

პირები, ვისაც ამ დანაშაულთა მომზადებაში მიუძღვის ბრალი, უნდა დაისაჯონ. ზოგიერთი

შეიარაღებული კონფლიქტის წარმოქმნის მიზეზია ქვეყნის დაპყრობა ან კოლონიზება სხვა

სახელმწიფოს მიერ და კოლონიზაციის დამკვიდრება და გამყარება სახელმწიფო და სამხედრო

რეპრესიების საშუალებით.

132. ჟენევის 1949 წლის კონვენცია, რომელიც ეხება სამოქალაქო პირთა დაცვას ომიანობის

პერიოდში, და 1977 წლის დამატებითი პროტოკოლები ითვალისწინებს ქალთა საგანგებო

დაცვას მისი ღირსების რაიმე სახით ხელყოფისგან, განსაკუთრებით კი შეურაცხმყოფელი და

დამამცირებელი მოპყრობისგან, გაუპატიურებისგან, ძალდატანებითი პროსტიტუციისგან თუ

შეურაცხმყოფელი ძალადობის ნებისმიერი სხვა ფორმისგან. ადამიანის უფლებათა მსოფლიო

კონფერენციაზე მიღებულ ვენის დეკლარაციასა და სამოქმედო პროგრამაში ნათქვამია, რომ

,,ქალთა უფლებების დარღვევა შეიარაღებული კონფლიქტების მიმდინარეობისას

წარმოადგენს ადამიანის საერთაშორისო უფლებებისა და ადამიანის უფლებათა

საერთაშორისო სამართალში განსაზღვრულ ძირითად პრინციპთა დარღვევას“. ნებისმიერ

ამგვარ დარღვევაზე, მათ შორის, განსაკუთრებით, მკვლელობაზე და ძალადობაზე (მათ შორის,

სისტემატურ ძალადობაზე, სქესობრივ ნიადაგზე ექსპლუატაციასა და ძალადობის შედეგად

ორსულობაზე) აუცილებელია ქმედითი რეაგირება. მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში

გრძელდება ადამიანის უფლებათა სერიოზული და სისტემატური დარღვევა და წარმოიქმნება

ისეთი სიტუაციები, რომელბიც ადამიანის უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობისთვის

მნიშვნელოვან დაბრკოლებას წარმოადგენს. აღნიშნულ დარღვევებსა და დაბრკოლებებს

განეკუთვნება წამება და სასტიკი, არაჰუმანური და დამამცირებელი დამოკიდებულება,

465
ადამიანის თვითნებური დაპატომრება, რასიზმის, რასობრივ საფუძველზე დისკრიმინაციისა და

ქსენოფობიის ყველა ფორმა, ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების

დარღვევა და რელიგიურ ნიადაგზე შეუწყნარებლობა.

133. ადამიანის უფლებათა დარღვევა შეიარაღებული კონფლიქტების მიმდინარეობისა და

სამხედრო ოკუპაციის დროს, წარმოადგენს ადამიანის საერთაშორისო უფლებებისა და

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალში განსაზღვრულ ძირითად პრინციპთა

დარღვევას. ეს პრინციპები ჩამოყალიბებულია ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ

სხვადასხვა საერთაშორისო დოკუმენტში, ჟენევის 1949 წლის კონვენციაში და მის დამატებით

პროტოკოლებში. დღესაც გრძელდება ადამიანის უფლებათა სერიოზული დარღვევა და

ეთნიკური წმენდის პოლიტიკა ომით გაჩანაგებულ და ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, რაც, სხვა

მძიმე შედეგებთან ერთად, იწვევს ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ პირთა

(რომელთაც ესაჭიროებათ საერთაშორისო მფარველობა) და ქვეყნის შიგნით იძულებით

გადაადგილებულ პირთა (რომელთა უმრავლესობას ქალები, მოზარდი გოგონები და ბავშვები

წარმოადგენენ) მასობრივ გადასახლებას. მსხვერპლის რაოდენობა სამოქალაქო

მოსახლეობიდან (უმეტესად კი ქალებიდან და ბავშვებიდან) ხშირად აღემატება მებრძოლებს

შორის მსხვერპლის რაოდენობას. გარდა ამისა, ქალებს ხშირად უწევთ დაჭრილ მებრძოლთა

მოვლა, ხშირად კი კონფლიქტის შედეგად ოჯახის ერთადერთი პატრონი, ერთადერთი

მშობელი და ხანდაზმული ნათესავების ერთადერთი მომვლელი ქალი ხდება.

134. სასწარფოდ საჭიროა მსოფლიოში, სადაც მუდმივი არასტაბილურობა და ძალადობა

სუფევს, მშვიდობისა და უსაფრთხოების მიმართ ერთობლივი მიდგომების დამკვიდრება და

განხორციელება. მშვიდობისა და უსაფრთხოების შენარჩუნებისა და ხელშეწყობისთვის

არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება ქალების თანაბარ მონაწილეობას ძალაუფლების

სტრუქტურებში და მათ სრულყოფილ ჩართვას კონფლიქტების თავიდან აცილებისა და

მოგვარების ყველა მცდელობაში. მიუხედავად იმისა, რომ ქალებმა უკვე დაიწყეს

მნიშვნელოვანი როლის თამაში კონფლიქტების მოგვარებაში, სამშვიდობო, თავდაცვისა და

საგარეო საქმეთა პროცესებში, ჯერაც ძალზე მცირე რაოდენობის ქალს უკავია თანამდებობა,

რომელიც გადაწყვეტილების მიღების ძალაუფლებას გულისხმობს. იმისათვის, რომ ქალებმა

466
მამაკაცების თანასწორად მიიღონ მონაწილეობა მშვიდობისა და უსაფრთხოების დაცვასა და

შენარჩუნებაში, მათ უნდა მიენიჭოთ პოლიტიკური და ეკონომიკური უფლებამოსილება და

სათანადოდ უნდა იქნენ წარმოდგენილნი გადაწყვეტილებათა მიღების ყველა საფეხურზე.

135. თუმცა შეიარაღებული კონფლიქტების შედეგად საზოგადოების მთელი ჯგუფები

ზარალდება, ქალებზე და გოგონებზე ეს განსაკუთრებით მოქმედებს საზოგადოებაში მათი

სტატუსისა და სქესის გამო. კონფლიქტში მონაწილე მხარეები ხშირად დაუსჯელად ახდენენ

ქალებზე ძალადობას, ზოგჯერ საომარ ტაქტიკად და ტერორიზმის საშუალებად სისტემატურ

ძალადობას იყენებენ. შეიარაღებული კონფლიქტის პირობებში ძალადობა და ქალთა

უფლებების დარღვევა ყველა ასაკის ქალს გამოუცდია; ქალებს უწევთ იძულებით

გადაადგილება, ისინი კარგავენ სახლებსა და ქონებას, განიცდიან ახლო ნათესავების

გარდაცვალებას ან დაკარგვას, სიღარიბეს და ოჯახის დაშლასა და დაცალკევებას, ისინი

ხდებიან მკვლელობის, ტერორიზმის, წამების, გაქრობის, სქესობრივ ნიადაგზე ექსპლუატაციის,

გაუპატიურების, სქესობრივი ძალადობისა და ძალადობის შედეგად ორსულობის მსხვერპლნი

შეიარაღებული კონფლიქტების დროს, განსაკუთრებით კი ეთნიკური წმენდის პოლიტიკისა და

ძალადობის სხვა, ახალი ფორმების დამკვიდრების შედეგად. ამას ემატება შეიარაღებული

კონფლიქტების, უცხო ქვეყნების მიერ ოკუპაციისა და ამ ქვეყნების ბატონობის შედეგად

ქალებისთვის მიყენებული სოციალური, ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური ტრავმები,

რომლებიც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მიჰყვება მათ.

136. მსოფლიოში არსებულ მილიონობით ლტოლვილთა და იძულებით გადაადგილებულ

პირთა, მათ შორის, თავისი ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებულ პირთა

დაახლოებით 80 პროცენტს ქალები და ბავშვები წარმოადგენენ. მათ ემუქრებათ სახლ-კარის,

ქონებისა და მომსახურების, თავიანთ სახლებში დაბრუნების უფლების დაკარგვის საშიშროება,

აგრეთვე ძალადობისა და დაუცველობის საფრთხე. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს,

იძულებით გადაადგილებულ და უსახლკაროდ დარჩენილ ქალებსა და გოგონებზე სქესობრივ

ძალადობას, რაც ტერორის სისტემატურ კამპანიებში დევნის მეთოდად და კონკრეტული

ეთნიკური, კულტურული თუ რელიგიური ჯგუფების დაშინების საშუალებად გამოიყენება და

აიძულებს ქალებს, გაიქცნენ და მიატოვონ სახლ-კარი. გარდა ამისა, ქალები იძულებულნი

467
ხდებიან, მიატოვონ თავიანთი საცხოვრებელი, ვინაიდან უჩნდებათ დევნის გამართლებული

შიში. ამ დევნის მიზეზები ჩამოთვლილია. 1951 წლის კონვენციაში, რომელიც ეხება

ლტოლვილთა მდგომარეობას, და 1967 წლის პროტოკოლში. ამგვარ დევნას განეკუთვნება,

აგრეთვე, სქესობრივი ძალადობა და სხვაგვარი დევნა სქესობრივ ნიადაგზე; ქალები

ძალადობისა და ექსპლუატაციის წინაშე დაუცველები რჩებიან გაქცევის პროცესში, თავშესაფრის

მიმცემ ქვეყნებსა და გადასახლებაში, რეპატრიაციის პროცესში და მას შემდეგაც. ქალებს ხშირად

ხვდებათ სიძნელეები თავშესაფრის მიმცემ ზოგიერთ ქვეყანაში ლტოლვილად აღიარების

თვალსაზრისით, როდესაც მათი განაცხადი აღნიშნულ დევნას ეფუძნება.

137. ლტოლვილები, იძულებით გადაადგილებული და მიგრანტი ქალები უმრავლეს

შემთხვევაში ძლიერები, გამძლეები და მოსაზრებულნი არიან და მნიშვნელოვანი წვლილის

გაღება შეუძლიათ იმ ქვეყნებისთვისაც, სადაც გადასახლებულნი არიან, და საკუთარი

სამშობლოსთვისაც დაბრუნების შემდეგ. საჭიროა, მიეცეს მათ საშუალება, სათანადოდ მიიღონ

მონაწილეობა თავიანთ ბედთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა მიღებაში.

138. ქალთა მრავალი არასამთვრობო ორგანიზაცია მოუწოდებს სამხედრო ხარჯების, აგრეთვე,

იარაღით საერთაშორისო ვაჭრობისა და იარაღის გავრცელების მსოფლიო მასშტაბით

შემცირებისკენ. ყველაზე მეტად კონფლიქტისა და ძალზე გაზრდილი სამხედრო ხარჯებისაგან

ზარალდებიან ადამიანები, რომლებიც სიღარიბეში ცხოვრობენ და ინვესტირების არარსებობს

გამო მოკლებულნი არიან ძირითად მომსახურებას. განსაკუთრებით დამანგრეველი და

წინასწარ განუსაზღვრელი შედეგების მომტანი იარაღის გამოყენებით უაღრესად ზარალდებიან,

აგრეთვე, ღარიბი და სოფლად მცხოვრები ქალები. მსოფლიოს 64 ქვეყანაში 100 მილიონზე

მეტი ქვეითსაწინააღმდეგო ფუგასია გაფანტული. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს

ძალზე გაზრდილი სამხედრო ხარჯების, იარაღით ვაჭრობისა და იარაღის წარმოებასა და

შესყიდვაში ინვესტიციების უარყოფით ზემოქმედებას საყოველთაო განვითარებაზე. ამავე

დროს, ეროვნული უსაფრთხოება და მშვიდობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია ეკონომიკური

აღმავლობისა და განვითარებისთვის, აგრეთვე, ქალებისთვის მეტი უფლებამოსილების

მინიჭებისთვის

468
139. ქალთა როლი შეიარაღებული კონფლიქტისა და საზოგადოების რღვევის დროს

გადამწყვეტია. ისინი ხშირად მუშაობენ შეიარაღებული და სხვაგვარი კონფლიქტების შუაგულში

სოციალური წესრიგის შესანარჩუნებლად. ქალების წვლილი როგორც თავიანთ ოჯახებში, ისე

საზოგადოებაში მშვიდობისმყოფელობისა და მშვიდობის შენარჩუნების საქმეში

მნიშვნელოვანია, თუმცა არ არის აღიარებული.

140. ხანგრძლივი მშვიდობის დასამყარებლად არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება განათლებას

მშვიდობის კულტურის დასამკვიდრებლად. ეს კულტურა ხელს უნდა უწყობდეს

სამართლიანობასა და შემწყნარებლობას ყველა ერისა და ხალხის მიმართ. აღნიშნული

განათლება ადრეული ასაკიდან უნდა დაიწყოს და უნდა შეიცავდეს კონფლიქტის მოგვარების,

ქომაგობის, უარყოფითი განწყობის შემცირებისა და მრავალფეროვნებისადმი პატივისცემის

ელემენტებს.

141. შეიარაღებული და სხვაგვარი კონფლიქტების მოგვარებისას ხელი უნდა შეეწყოს

პოლიტიკასა და პროგრამებში გენდერული ფაქტორისთვის ცენტრალური ადგილის მინიჭების

აქტიურ და თვალსაჩინო პოლიტიკას, რათა გადაწყვეტილებათა მიღებამდე გაანალიზებული

იქნეს ამ გადაწყვეტილებათა ზეგავლენა ქალებზეც და მამაკაცებზეც.

სტრატეგიული მიზანი ე.1.

კონფლიქტების მოგვარებისას გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში ქალების მონაწილეობის

გაზრდა, შეიარაღებული და სხვა სახის კონფლიქტების პირობებში ან უცხო ქვეყნის მიერ

ოკუპირებულ ქვეყნებში მცხოვრებ ქალთა დაცვა.

განსახორციელებელი ღონისძიებები

142. მთავრობებმა, საერთაშორისო, რეგიონულმა და მთავრობათაშორისმა დაწესებულებებმა:

ა. უნდა მიიღონ ზომები, რათა ხელი შეუწყონ ქალთა თანასწორ მონაწილეობას და თანაბარ

შესაძლებლობებს ქალების მონაწილეობის თვალსაზრისით ყველა ფორუმსა და ყველანაირ

469
სამშვიდობო საქმიანობაში ყველა დონეზე, განსაკუთრებით კი გადაწყვეტილებათა მიღების

დონეზე, მათ შორის, გაერო-ს სამდივნოშიც; სათანადო ყურადღება უნდა მიექცეს სამართლიან

გეოგრაფიულ განაწილებას გაერო-ს წესდების 101-ე მუხლის შესაბამისად;

ბ. უნდა გაითვალისწინონ გენდერული ფაქტორი შეიარაღებული თუ სხვა კონფლიქტების და

უცხო ქვეყნის მიერ ოკუპაციისას წარმოქმნილი კონფლიქტების მოგვარებისას და მიზნად

დაისახონ სქესთა თანაფარდობა კანდიდატების დასახელების ან წამოყენებისას სასამართლო

და სხვა თანამდებობებზე ყველა შესაბამის საერთაშორისო უწყებაში, მაგალითად, გაერო-ს

საერთაშორისო ტრიბუნალებში, ყოფილი იუგოსლავიისა და რუანდის საკითხებში და

მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოში, აგრეთვე, სხვა უწყებებში, რომლებიც

მუშაობენ უთანხმოებათა მშვიდობიანი გზით მოგვარების საკითხებზე;

გ. უნდა უზრუნველყონ, რომ ამ უწყებებს შეეძლოთ გენდერული საკითხების მართებულად

გადაწყვეტა; ამისათვის სახელმწიფო ბრალმდებლებისთვის, მოსამართლეებისა და სხვა

მოხელეებისთვის უზრუნველყოფილი უნდა იქნეს სათანადო მომზადება ისეთი საქმეების

წარმართვაში, რომლებიც ეხება ძალადობას და ძალადობის შედეგად ორსულობას

შეიარაღებული კონფლიქტის განმავლობაში, შეურაცხმყოფელ დევნას და შეიარაღებული

კონფლიქტების დროს ქალების მიმართ სხვაგვარ ძალადობას, მათ შორის, ტერორიზმს; გარდა

ამისა, თავიანთ საქმიანობაში უნდა გაითვალისწინონ გენდერული ფაქტორი.

სტრატეგიული მიზანი ე. 2.

უაღრესად გაზრდილი სამხედრო ხარჯების შემცირება და იარაღის ხელმისაწვდომობის

გაკონტროლება.

განსახორციელებელი ღონისძიებები

470
143. მთავრობებმა:

ა. თავიანთი ქვეყნების უსაფრთხოების მოთხოვნათა გათვალისწინებით უნდა გაზარდონ და

დააჩქარონ სამხედრო რესურსებისა და ამ სფეროსთან დაკავშირებული მრეწველობის

მისადაგება განვითარებისა და მშვიდობის დამყარების მიზნებისთვის;

ბ. უნდა აიღონ ახალი სახელმწიფო და კერძო ფინანსური სახსრების მოზიდვის ახალი გზების

მოძიების ვალდებულება; ამის გაკეთება შესაძლებელია, სხვა საშუალებებთან ერთად, ძალზე

გაზრდილი სამხედრო ხარჯების, მათ შორის, მსოფლიო სამხედრო ხარჯების აგრეთვე,

იარაღით ვაჭრობისა და იარაღის წარმოებისა და შეძენისთვის ინვესტიციების სათანადო

შემცირების გზით, კონკრეტული ქვეყნების უსაფრთხოების მოთხოვნათა გათვალისწინებით.

აღნიშნული ღონისძიების მიზანია დამატებითი ფონდების შესაძლო გამოყოფა სოციალური და

ეკონომიკური განვითარებისთვის, განსაკუთრებით კი ქალების მდგომარეობის გაუმჯობესებისა

და განვითარებისთვის;

გ. უნდა მიიღონ ზომები, რათა გამოიძიონ და დასაჯონ პოლიციის, უშიშროების სამსახურისა და

შეიარაღებული ნაწილების წარმომადგენლები, აგრეთვე, სხვა ისეთი პირები, ვინც ჩადის

ძალადობის აქტებს ქალების წინააღმდეგ, არღვევს ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო

სამართალს და ქალთა უფლებებს შეიარაღებული კონფლიქტების დროს;

დ. თავდაცვის სფეროში თავიანთი ქვეყნების საჭიროებათა გათვალისწინებით უნდა აღიარონ

და მოაგვარონ შეიარაღებული კონფლიქტის მიმდინარეობით გამოწვეული საფრთხე

საზოგადოებისთვის და უაღრესად გაზრდილი სამხედრო ხარჯების, იარაღით ვაჭრობის

(განსაკუთრებით იმ იარაღით ვაჭრობის, რომელსაც ძალზე დამანგრეველი და წინასწარ

განუსაზღვრელი შედეგების მოტანა შეუძლია) და იარაღის წარმოებისა და შეძენისთვის ძალზე

დიდი ინვესტიციების უარყოფითი ზემოქმედება; მთავრობებმა, აგრეთვე, უნდა გააცნობიერონ

იარაღით უკანონო ვაჭრობასთან, ძალადობასთან, დანაშაულთან, ნარკოტიკების წარმოებასა

და ნარკოტიკებით უკანონო ვაჭრობასთან, ქალებითა და ბავშვებით ვაჭრობასთან ბრძოლის

აუცილებლობა;

471
ე. აღიარებენ რა, რომ ქვეითსაწინააღმდეგო ფუგასის განურჩეველი გამოყენება

განსაკუთრებულად აზარალებს ქალებსა და ბავშვებს,

1. უნდა იკისრონ ვალდებულება, აქტიურად იმუშაონ 1981 წლის კონვენციის („ისეთი

არაბირთვული იარაღის აკრძალვის ან შეზღუდვის შესახებ, რომელიც ძალზე დამანგრევლად

და წინასწარ განუსაზღვრელი შედეგების მომტანად შეიძლება იქნეს მიჩნეული“),

განსაკუთრებით კი „ნაღმების, მახე-ნაღმებისა და სხვა მოწყობილობების აკრძალვის ან

შეზღუდვის შესახებ“ პროტოკოლის (პროტოკოლი II) რატიფიკაციის მისაღწევად (თუ ჯერ ეს არ

გაუკეთებიათ); მიზნად უნდა იქნეს დასახული საყოველთაო რატიფიცირება 2000 წლისათვის;

2. უნდა იკისრონ ვალდებულება, მაქსიმალურად განიხილონ კონვენციის გაძლიერება,

რათა ხელი შეეწყოს ფუგასების გამოყენების შედეგად სამოქალაქო მოსახლეობაში

მსხვერპლისა და ძლიერი ტანჯვის შემცირებას;

3. უნდა იკისრონ ვალდებულება, ხელი შეუწყონ განნაღმვის პროცესს, განსაკუთრებით,

განნაღმვის საშუალებებთან დაკავშირებით ინფორმაციის გაცვლის, ერთმანეთისთვის

ტექნოლოგიების გადაცემისა და სამეცნიერო კვლევის ხელშეწყობის გზით;

4. უნდა იკისრონ ვალდებულება, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მოღვაწეობისას

ხელი შეუწყონ განნაღმვაში დახმარებაზე საერთო რეაგირების პროგრამის კოორდინირების

მცდელობებს გაუმართლებელი დისკრიმინაციის გარეშე;

5. რაც შეიძლება მალე უნდა მიიღონ (თუ ჯერ არ მიუღიათ) მორატორიუმი

ქვეითსაწინააღმდეგო ფუგასების ექსპორტზე (მათ შორის, არასამთავრობო უწყებებისთვის);

კმაყოფილებით უნდა აღინიშნოს, რომ მრავალმა ქვეყანამ უკვე გამოაცხადა მორატორიუმები

აღნიშნული ნაღმების ექსპორტზე, გადაცემასა თუ გაყიდვაზე;

472
6. უნდა იკისრონ ვალდებულება, ხელი შეუწყონ საერთაშორისო ძალისხმევის

გაგრძელებას ქვეითსაწინააღმდეგო ფუგასებით გამოწვეულ პრობლემათა მოგვარების გზების

ძიებაში; საბოლოო მიზანი უნდა იყოს ქვეითსაწინააღმდეგო ფუგასების სრული განადგურება;

სახელმწიფოებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ ამ მიზნის ყველაზე ეფექტიანად მიღწევა შეუძლიათ

სიცოცხლისუნარიანი და ჰუმანური ალტერნატივების შემუშავების გზით.

ვ. აღიარებენ რა იმ მნიშვნელოვან როლს, რომელიც ქალებმა ითამაშეს სამშვიდობო

მოძრაობაში,

1. აქტიურად უნდა იმუშაონ საყოველთაო და სრული განიარაღების მისაღწევად მკაცრი და

ქმედითი საერთაშორისო კონტროლის პირობებში;

2. ხელი უნდა შეუწყონ მოლაპარაკებებს ბირთვული იარაღის გამოცდის აკრძალვის

შესახებ საყოველთაო შეთახმების გადაუდებლად გაფორმებასთან დაკავშირებით;

შესაძლებელი უნდა იყოს ამ შეთანხმების ეფექტიანად გაკონტროლება ყველა მხარის მიერ;

შეთანხმებამ თავისი წვლილი უნდა შეიტანოს სრულ განიარაღებაში და ბირთვული იარაღის

ნებისმიერი სახის გავრცელების თავიდან აცილებაში;

3. ბირთვული იარაღის გამოცდის აკრძალვის შესახებ საყოველთაო შეთახმების ძალაში

შესვლამდე მაქსიმალურად უნდა შეზღუდონ ბირთვული იარაღის გამოცდა.

სტრატეგიული მიზანი ე.3.

კონფლიქტის მოგვარების მშვიდობიანი ფორმების ხელშეწყობა და კონფლიქტები დროს

ადამიანის უფლებათა დარღვევის შემთხვევების შემცირება.

განსახორციელებელი ღონისძიებები

473
144. მთავრობებმა:

ა. უნდა განიხილონ შეიარაღებული კონფლიქტების ზონებში მცხოვრები ქალებისა და ბავშვების

დაცვასთან დაკავშირებული დებულებების შემცველი სართაშორისო დოკუმენტების (მათ

შორის, ომიანობის პერიოდში სამოქალაქო პირთა დაცვასთან დაკავშირებული ჟენევის 1949

წლის კონვენციის, ჟენევის 1949 წლის კონვენციის დამატებითი პროტოკოლების:

„საერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტების

მსხვერპლთა დაცვა“ (პროტოკოლი I) და „არასაერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტების

მსხვერპლთა დაცვა“ (პროტოკოლი I) რატიფიკაციის თუ მიღების საკითხი; 24/

ბ. პატივისცემით უნდა მოეპყრან ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის ნორმებს

შეიარაღებული კონფლიქტების მიმდინარეობისა და მიიღონ ყველა ზომა ქალებისა და

ბავშვების დასაცავად, განსაკუთრებით, ძალადობისგან, ძალდატანებითი პროსტიტუციისგან და

შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულების

ნებისმიერი სხვა ფორმისგან;

გ. უნდა განამტკიცონ ქალთა როლი და უზრუნველყონ, რომ ქალები მამაკაცთა თანასწორად

იყვნენ წარმომადგენილნი გადაწყვეტილებათა მიმღებ ყველა საფეხურზე იმ ეროვნულ და

საერთაშორისო ინსტიტუტებში, რომლებსაც შეუძლიათ შეიმუშაონ ან ზეგავლენა მოახდინონ

პოლიტიკაზე მშვიდობის შენარჩუნების, პრევენციული დიპლომატიისა და ამასთან

დაკავშირებული საქმიანობის სფეროში; ქალები მამაკაცთა თანასწორად უნდა იყვნენ

წარმომადგენილნი, აგრეთვე, მშვიდობის თაობაზე შუამავლობისა და მოლაპარაკების ყველა

ეტაპზე; ამ პროცესში გათვალისწინებული უნდა იქნეს გაერო-ს გენერალური მდივნის საგანგებო

რეკომენდაციები, რომლებიც მოცემულია სამდივნოში ქალების სტატუსის გაუმჯობესების

თაობაზე მის სტრატ

სამოქმედო გეგმაში (1995-2000) (A/49/587, ნაწილი IV).

474
195. მთავრობებმა და საერთაშორისო და რეგიონულმა ორგანიზაციებმა:

ა. უნდა დაადასტურონ ყველა ხალხის, განსაკუთრებით კი კოლონიური თუ უცხო ქვეყნების

ბატონობის ან ოკუპაციის მდგომარეობაში მყოფი ხალხების თვითგამორკვევის უფლება და ამ

უფლების ეფექტიანი რეალიზების მნიშვნელობა, რაც, გარდა სხვა დოკუმენტებისა,

გაცხადებულია ადამიანის უფლებათა მსოფლიო კონფერენციის მიერ მიღებულ ვენის

დეკლარაციასა და სამოქმედო პროგრამაში;

ბ. ხელი უნდა შეუწყონ დიპლომატიას, მოლაპარაკებებსა და უთანხმოებათა მშვიდობიან

მოგვარებას გაერო-ს წესდების, სახელდობრ, მისი მე-2 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების,

შესაბამისად;

გ. უნდა შეეცადონ ძალადობისა და ქალების მიმართ სხვა არაჰუმანური და დამამცირებელი

დამოკიდებულების სისტემატური გამოვლინების ცნობას ომისა და ეთნიკური წმენდის

თვითნებურ ინსტრუმენტებად და მათ დაგმობას და მიიღონ ზომები იმისათვის, რომ

უზრუნველყონ ამგვარი ძალადობის მსხვერპლთათვის სრულყოფილი დახმარების გაწევა მათი

ფიზიკური და სულიერი რეაბილიტაციის მიზნით;

დ. უნდა დაადასტუ რონ, რომ ქალებზე ძალადობა შეიარაღებული კონფლიქტების დროს

წარმოადგენს საომარ დანაშაულს, ხოლო ზოგიერთ პირობებში წარმოადგენს დანაშაულს

კაცობრიობის წინააღმდეგ და გენოციშის აქტს, როგორც ეს განსაზღვრულია „გენოციდის

დანაშაულის თავიდან აცილებისა და დასჯის შესახებ“ კონვენციაში; უნდა მიიღონ ყველა

აუცილებელი ზომა ქალებისა და ბავშვების დასაცავად ამგვარი აქტებისგან და გააძლიერონ ამ

შემთხვევბის გამოძიების და მათ ჩამდენ პირთა პასუხისგებაში გადაცემისა და დასჯის

მექანიზმები;

475
ე. შეიარაღებული და სხვაგვარი კონფლიქტების დროს ქალების მიმართ ძალადობის ყველა

აქტის თავიდან ასაცილებლად უნდა განახორციელონ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო

სამართალში და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ საერთაშორისო დოკუმენტებში

ჩამოყალიბებული სტანდარტები; იკისტონ ვალდებულება, საფუძვლიანად გამოიძიონ ომის

პერიოდში ქალების მიმართ ჩადენილი ძალადობის ყველა აქტი, მათ შორის გაუპატიურება,

განსაკუთრებით კი სესტემატური გაუპატიურება, ძალდატანებითი პროსტიტუცია და

შეურაცხმყოფელი დამოკიდებულებისა და სქესობრივი ექსპლუატაციის სხვა ფორმები; აღძრან

სისხლისსამართლებრივი დევნა ყველა იმ პირის წინააღმდეგ რომელიც პასუხისმგებელია ომის

პერიოდში ქალების მიმართ ჩადენილ დანაშაულებზე, და უზრუნველყონ დაზარალებულ

ქალთა მდგომარეობის გამოსწორება და მათი სრული რეაბილიტაცია;

ვ. უნდა მოუწოდონ საერთაშორისო საზოგადოებრიობას ტერორიზმის ყველა ფორმისა და

გამოვლინების დაგმობისა და მათ წინააღმდეგ ბრძოლისკენ;

ზ. შესაბამისი პერსონალისთვის ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლისა და

ადამიანის უფლებების ცოდნასთან დაკავშირებული მოსამზადებელი პროგრამების

შემუშავებისას უნდა გაითვალისწინონ გენდერულ პრობლემებთან დაკავშირებული საკითხები

და რეკომენდაცია გაუწიონ აღნიშნულ მომზადებას იმ პირთათვის, რომლებიც მუშაობენ გაერო-

ს სამშვიდობო და ჰუმანიტარული დახმარების სამსახურებში; ამის მიზანია ქალების მიმართ

ძალადობის თავიდან აცილება;

თ. თავი შეიკავონ და ხელი შეუშალონ ნებისმიერი ისეთი ცალმხრივი ზომის მიღებას, რომელიც

არ შეესაბამება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალს და გაერო-ს წესდებას და

აბრკოლებს დაზარალებული ქვეყნების მოსახლეობის, განსაკუთრებით კი ქალებისა და

476
ბავშვების ეკონომიკური და სოციალური განვითარების მიღწევას, ხელს უშლის მათ

კეთილდღეობას, დაბკოლებას უქმნის მათ მიერ თავიანთი უფლებებით სრულყოფილად

სარგებლობას (მათ შორის, ყველა ადამიანის უფლებით, ისარგებლოს ცხოვრების ისეთი

პირობებით, რომლებიც შეესატყვისება მათ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობას, აგრეთვე,

მათი უფლებით საკვებზე, მკურნალობასა და აუცილებელ სოციალურ მომსახურებაზე).

აღნიშნული კონფერენცია კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ დაუშვებელია საკვების, მედიცინისა

და წამლების გამოყენება პოლიტიკური ზეწოლის საშუალებად;

ი. საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად უნდა მიიღონ ზომები ქალებსა და ბავშვებზე

ეკონომიკური სანქციების უარყოფითი ზეგავლენის შესამსუბუქებლად.

სტრატეგიული მიზანი ე.4.

მშვიდობიანი გარემოს მშენებლობის კულტურის დამკვიდრების საქმეში ქალების წვლილის

ხელშეწყობა.

განსახორციელებელი ღონისძიებები

146. მთავრობებმა, საერთაშორისო და რეგიონულმა მთავრობათაშორისმა დაწესებულებებმა

და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა:

ა. ხელი უნდა შეუწყონ კონფლიქტების მშვიდობიან მოგვარებას და მშვიდობას, შერიგებასა და

შემწყნარებლობას განათლების, მომზადების, საზოგადოებრივი ღონისძიებებისა და

477
ახალგაზრდების გაცვლის პროგრამების (განსაკუთრებით ახალგაზრდა გოგონებისთვის)

საშუალებით;

ბ. ხელი უნდა შეუწყონ მშვიდობის სფეროში შემდგომ კვლევას, ჩართონ ამ პროცესში ქალები,

რათა გაანალიზებული იქნეს ქალებსა და ბავშვებზე შიარაღებული კონფლიქტის ზეგავლენა და

ეროვნულ, რეგიონულ და საერთაშორისო სამშვიდობო მოძრაობებში ქალთა მონაწილეობის

ხასიათი და მნიშვნელობა; აწარმოონ კვლევა და შეიმუშაონ ახლებური მექანიზმები ძალადობის

შესაჩერებლად და კონფლიქტების მოსაგვარებლად; ეს მაქანიზმები უნდა გააცნონ

საზოგადოებას, რათა მოხდეს მათი გამოყენება, როგორც ქალების, ისე მამაკაცების მიერ;

გ. უნდა აწარმოონ კვლევა ქალებზე, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდა ქალებსა და გოგონებზე,

შეიარაღებული კონფლიქტების ფიზიკურ, ფსიქოლოგიურ, ეკონომიკურ და სოციალურ

ზეგავლენასთან დაკავშირებით და კვლევის შედეგები გაავრცელონ საზოგადოებაში; ამგვარი

კვლევა მიზნად უნდა ისახავდეს კონფლიქტების შედეგების მოსაგვარებელი პოლიტიკისა და

პროგრამების შემუშავებას;

დ. უნდა განიხილონ გოგონებისა და ბიჭებისთვის საგანმანათლებლო პროგრამების შემუშავების

საკითხი, რაც ემსახურება მშვიდობიანი გარემოს მშენებლობის კულტურის დამკვიდრებას;

ყურადღება უნდა გამახვილდეს კონფლიქტების მშვიდობიანი გზებით მოგავრებასა და

შემწყნარებლობის დამკვიდრებაზე.

სტრატეგიული მიზანი ე.5.

ლტოლვილი ქალებისთვის, სხვა გადაადგილებული ქალებისთვის (რომლებსაც

საერთაშორისო მფარველობა სჭირდებათ) და თავიანთი ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით

გადაადგილებული ქალებისთვის დაცვის, დახმარებისა და მომზადების უზრუნველყოფა.

478
განსახორციელებელი ღონისძიებები

147. მთავრობებმა, მთავრობათაშორისმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა და სხვა

დაწესებულებებმა, რომლებიც მონაწილეობას იღებენ ლტოლვილი ქალების, სხვა

გადაადგილებული ქალების (რომლებსაც საერთაშორისო მფარველობა სჭირდებათ) და

ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებული ქალების დაცვაში, დახმარებასა და

მომზადებაში, მათ შორის, გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატი და მსოფლიო

სასურსათო პროგრამის ოფისმა:

ა. უნდა მიიღონ ზომები, რათა უზრუნველყონ ქალების სრულყოფილი მონაწილეობა ყველა იმ

მოკლე და გრძელვადიანი პროექტისა და პროგრამის დაგეგმვაში, შემუშავებაში,

განხორციელებაში, გაკონტროლებასა და შეფასებაში, რომელთა მიზანია ლტოლვილი

ქალების, სხვა გადაადგილებული ქალების (რომლებსაც საერთაშორისო მფარველობა

სჭირდებათ) და თავიანთი ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებული ქალების დაცვა,

დახმარება და მომზადება; ეს ეხება ლტოლვილთა ბანაკებისა და რესურსების მართვასაც; უნდა

უზრუნველყონ, აგრეთვე, რომ ლტოლვილ ქალებს და გოგონებს უშუალოდ მიუწვდებოდეთ

ხელი შეთავაზებულ მომსახურებაზე;

ბ. თავიანთი ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებულ ქალებსა და ბავშვებს უნდა

შესთავაზონ სათანადო დაცვა და დახმარება, უნდა მოიძიონ მათი გადასახლების სიღრმისეული

მიზეზები, რაც მიზნად ისახავს გადაადგილების თავიდან აცილებას და, როცა ეს შესაძლებელია,

მათი შინ დაბრუნებისა და დასახლების ხელშეწყობას;

479
გ. უნდა მიიღონ ზომები, რათა დაიცვან ლტოლვილი ქალების, სხვა გადაადგილებული ქალების

(რომლებსაც საერთაშორისო მფარველობა სჭირდებათ) და თავიანთი ქვეყნის ტერიტორიაზე

იძულებით გადაადგილებული ქალების უსაფრთხოება და ფიზიკური ხელუხლებლობა,

როგორც მათი გადასახლების განმავლობაში, ისე შინ დაბრუნების შემდეგაც (იგულისხმება

რეაბილიტაციის პროგრამებიც); უნდა მიიღონ ქმედითი ზომები ლტოლვილი ან

გადაადგილებული ქალების დასაცავად ძალადობისგან; უნდა ჩაატარონ აღნიშნული

ძალადობის ნებისმიერი ფაქტის მიუკერძოებელი და საფუძვლიანი გამოძიება და დამნაშავეები

პასუხისგებაში გადასცენ;

დ. პატივს სცემენ რა და მკაცრად დაიცავენ ლტოლვილთა შინ დაბრუნებამდე მათი უფლებების

შელახვის ფაქტების დადგენის პრინციპს, უნდა მიიღონ ყველა აუცილებელი ზომა, რათა

უზრუნველყონ, რომ განხორციელდეს ლტოლვილი და გადაადგილებული ქალების უფლება,

ნებაყოფლობით, უსაფრთხოდ და ღირსეულად დაბრუნდნენ თავიანთ სამშობლოში, აგრეთვე,

მათი უფლება, მიიღონ მფარველობა შინ დაბრუნების შემდეგ;

ე. ეროვნულ დონეზე და საერთაშორისო თანამშრომლობის დახმარებით (როგორც ეს საჭირო

იქნება), გაერო-ს წესდების შესაბამისად, უნდა მიიღონ ზომები, რათა მოიძიონ თავიანთი ქვეყნის

ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებულ ქალებთან დაკავშირებული საკითხების

(იგულისხმება ამ ქალების უფლებაც, ნებაყოფლობით და უსაფრთხოდ დაბრუნდნენ შინ)

გრძელვადიანი გადაწყვეტა;

ვ. უნდა უზრუნველყონ, რომ საერთაშორისო საზოგადოებრიობამ და საერთაშორისო

ორგანიზაციებმა გამოყონ ფინანსური და სხვაგვარი რესურსები როგორც გადაუდებელი, ისე

ხანგრძლივ პერიოდზე გამიზნული დახმარებისთვის, რომელიც გაითვალისწინებს ლტოლვილი

ქალების, სხვა გადაადგილებული ქალების (რომლებსაც საერთაშორისო მფარველობა

სჭირდებათ) და თავიანთი ქვეყნის ტერიტორიაზე იძულებით გადაადგილებული ქალების

480
განსაკუთრებულ საჭიროებებს, რესურსებსა და პოტენციალს; დაცვისა და დახმარების გაწევისას

უნდა მიიღონ ყველა საჭირო ზომა, რათა აღმოფხვრან ქალებისა და გოგონების დისკრიმინაცია

და უზრუნველყონ საჭირო და შესაფერისი საკვების, წყლისა და თავშესაფრის, განათლების,

სოციალური და ჯანდაცვის სამსახურების (მათ შორის, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის დაცვის

სამსახურების, სამშობიაროების და ტროპიკულ დაავადებებთან ბრძოლის სამსახურების)

თანაბარი ხელმისაწვდომობა;

ზ. ხელი უნდა შეუწყონ სასწავლო მასალის ხელმისაწვდომობას საჭირო ენაზე (საგანგებო

მდგომარეობის დროსაც კი), რათა ლტოლვილი და იძულებით გადაადგილებული ბავშვები რაც

შეიძლება ნაკლები ხნით მოსცდნენ სწავლას;

თ. უნდა მისდიონ საერთაშორისო ნორმებს, რათა უზრუნველყონ ლტოლვილის სტატუსის

დადგენის პროცედურებისა და თავშესაფრის მიცემის საკითხში ქალებისა და მამაკაცების

მიმართ თანასწორი დამოკიდებულება; აქ იგულისხმება ამ ლტოლვილთა შინ დაბრუნებამდე

მათი უფლებების შელახვის ფაქტების დადგენის პრინციპის პატივისცემა და მკაცრად დაცვა,

რისი მიღწევაც შესაძლებელია, სხვა საშუალებებთან ერთად, მიგრაციის მარეგულირებელი

ეროვნული წესების სათანადო საერთაშორისო დოკუმენტებთან შესაბამისობაში მოყვანით; უნდა

განიხილონ იმ ქალების ლტოლვილად ცნობის საკითხი, რომელთა განაცხადი ლტოლვილის

სტატუსზე ეფუძნება გამართლებულ შიშს დევნისა იმ მიზეზების გამო, რომლებიც ჩამოთვლილია

ლტოლვილის სტატუსთან დაკავშირებულ 1951 წლის კონვენციასა და 1967 წლის

პროტოკოლში, მათ შორის, დევნას სქესობრივ ნიადაგზე, ძალადობას თუ გენდერულ

ფაქტორთან დაკავშირებულ სხვაგვარ დევნას, და უზრუნველყონ, რომ ამ ქალებს შეეძლოთ

საგანგებოდ მომზადებულ თანამშრომლებთან, მათ შორის, ქალ თანამშრომლებთან,

ურთიერთობა. ეს თანამშრომლები გაესაუბრებიან ქალებს მტკივნეულ საკითხებზე, მაგალითად,

სქესობრივ ნიადაგზე დევნაზე;

481
ი. უნდა დაეხმარონ და ხელი შეუწყონ სახელმწიფოთა ძალისხმევას, რომელიც მიმართულია

დევნაზე, განსაკუთრებით კი ქალების დევნაზე, რეაგირების საკითხში კრიტერიუმებისა და

სახელმძლვანელო მითითებების შემუშავებისკენ; ხელი უნდა შეეწყოს იმ ინფორმაციის

გაზიარებას, რომელიც შეეხება სახელმწიფოთა ინციატივებს კრიტერიუმებისა და

სახელმძღვანელო მითითების შემუშავებასთან დაკავშირებით და მონიტორინგს, რაც მიზნად

ისახავს აღნიშნული კრიტერიუმებისა და მითითებების სათანადო და თანმიმდევრული

შესრულების უზრუნველყოფას;

კ. ხელი უნდა შეუწყონ და გააღვივონ ლტოლვილი ქალების, სხვა გადაადგილებული ქალების

(რომლებიც საერთაშორისო დახმარებას საჭიროებენ) და თავიანთი ქვეყნების ტერიტორიაზე

იძულებით გადაადგილებული ქალების უნარს, სჯეროდეთ საკუთარი ძალებისა, და საშუალება

მისცენ ქალებს, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდა ქალებს, მონაწილეობა მიიღონ პროგრამებში,

რომლებიც მიმართულია ლიდერობისა და გადაწყვეტილებათა მიღების უნარის

განვითარებისკენ ლტოლვილთა და სამშობლოში დაბრუნებულთა საზოგადოებრივ ჯგუფებში;

ლ. უნდა უზრუნველყონ ლტოლვილი და გადაადგილებული ქალების უფლებათა დაცვა და

ლტოლვილი და გადაადგილებული ქალების მიერ ამ უფლებათა ცოდნა; უნდა უზრუნველყონ,

აგრეთვე, რომ აღიარებული იქნეს ოჯახების გაერთიანების მნიშვნელობა;

მ. უნდა უზრუნველყონ, რომ ქალებმა, რომლებსაც მიენიჭათ ლტოლვილის სტატუსი, შეძლონ,

მონაწილეობა მიიღონ პროფესიული მომზადების პროგრამებში, მათ შორის გაიარონ ენის

შემსწავლელი კურსები, მცირე საწარმოთა განვითარებისა და ქალების მიმართ ძალადობის

ყველანაირ ფორმასთან დაკავშირებული დაგეგმვისა და კონსულტაციის პროგრამები,

რომლებიც უნდა მოიცავდეს რეაბილიტაციის პროგრამებს წამებისა და ტრავმის შედეგად

დაზარალებულთათვის; მთავრობებმა და სხვა დონორებმა სათანადო წვლილი უნდა შეიტანონ

ლტოლვილი ქალებისთვის, სხვა გადაადგილებული ქალებისთვის (რომლებიც

482
საერთაშორისო დახმარებას საჭიროებენ) და თავიანთი ქვეყნების ტერიტორიაზე იძულებით

გადაადგილებული ქალებისთვის დახმარების პროგრამებში; ამ დროს განსაკუთრებით უნდა

იქნეს გათვლისწინებული მასპინძელ ქვეყნებზე ლტოლვილთა დიდი ნაკადების მზარდი

საჭიროებების ზემოქმედება, დონორული ბაზის გაფართოებისა და ამ ტვირთის განაწილების

საჭიროება;

ნ. საზოგადოებაში უნდა აამაღლონ ცოდნა ლტოლვილი ქალების მიერ იმ ქვეყნებისთვის

გაღებული წვლილის თაობაზე, სადაც ისინი დასახლდნენ, ხელი უნდა შეუწყონ მათი

უფლებების, საჭიროებებისა და შესაძლებლობების გაცნობიერებას, ურთიერთგაგებას და

ლტოლვილი ქალების მიღებას; ამის ერთ-ერთი საშუალებაა საინფორმაციო პროგრამები,

რომლებიც აღვივებენ კულტურებსა და რასებს შორის ჰარმონიას;

ო. უნდა გაუწიონ ძირითადი და დამხმარე მომსახურება იმ ქალებს, რომლებიც თავიანთი

სამშობლოდან იძულებით არიან გადაადგილებულნი ტერორიზმის, ძალადობის,

ნარკოტიკებით ბაჭრობის თუ ძალადობასთან დაკავშირებული სხვა სიტუაციის წყალობით;

პ. უნდა განავითარონ ქალების უფლებების თაობაზე ცოდნა და, საჭიროების შემთხვევაში,

სამხედრო მოსამსახურეებსა და პოლიციის თანამშრომლებს, რომლებიც შეიარაღებული

კონფლიქტის ზონაში ან ლტოლვილთა განსახლების ტერიტორიებზე მუშაობენ, მიაწოდონ ამის

თაობაზე ინფორმაცია და ჩაუტარონ საგანგებო მომზადება;

148. მთავრობებმა:

483
ა. უნდა გაავრცელონ და განახორციელონ გაეროს ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის

(UNCHR) სახელმძღვანელო მითითებები ლტოლვილი ქალების დაცვასთან დაკავშირებით და

ლტოლვილთა უმაღლესი კომისარიატის (UNCHR) სახელმძღვანელო მითითებები ტრავმისა

და ძალადობის შედეგად დაზარალებულთა განსაზღვრასა და მზრუნველობასთან

დაკავშირებით, ანდა შეიმუშაონ მსგავსი სახელმძღვანელო ლტოლვილ ქალებთან მჭიდრო

თანამშრომლობით და ლტოლვილთა დაცვის პროგრამების ყველა სექტორში;

ბ. უნდა დაიცვან ის ქალები და ბავშვები, რომელთა გადასახლება გამოწვეულია ოჯახის

წევრების მხრიდან შეურაცხყოფითა თუ მათი უფლებების უგულებელყოფით, და განიხილონ

მათი დარჩენის ვადის გახანგრძლივების შესაძლებლობა, თუკი ოჯახური ურთიერთობა

დაირღვა, ეროვნული კანონმდებლობის ფარგლებში.

სტრატეგიული მიზანი ე.6.

კოლონიებში და თვითმმართველობის უქონელ ტერიტორიებზე მცხოვრ, ქალთათვის

დახმარების გაწევა.

განსახორციელებელი ღონისძიებები

149. მთავრობებმა და მთავრობათაშორისმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა:

ა. დახმარება უნდა გაუწიონ და ხელი შეუწყონ ყველა ხალხის თვითგამორკვევის უფლების

განხორციელებას, როგორც ეს, გარდა სხვა დოკუმენტებისა, ვენის დეკლარაციასა და

სამოქმედო პროგრამაშია გათვალისწინებული, ლიდერობისა და გადაწყვეტილებათა მიღების

უნარის განვითარებისკენ მიმართული საგანგებო პროგრამების მეშვეობით:

ბ. მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების, ყველა დონეზე განათლებისა და საგანგებო

პროგრამების მეშვეობით საზოგადოებაში უნდა აამაღლონ ცოდნა კოლონიებში და

484
თვითმმართველობის უქონელ ტერიტორიებზე მცხოვრებ ქალთა მდგომარეობის უკეთ

გასაცნობიერებლად.

485