VĂN THPTQG

SÓNG
MỞ BÀI

Từ trước đến nay, tình yêu là một thứ không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi con người.
Xuân Diệu đã từng viết:

“Làm sao sống được mà không yêu

Không nhớ không thương một kẻ nào”

(Bài thơ tuổi nhỏ)

Đó cũng là lý do tình yêu được đưa rất nhiều vào trong thơ ca và nghệ thuật, trở thành nguồn
cảm hứng bất tận cho nhiều thi nhân. Có rất nhiều những nhà thơ, nhà văn đã từng viết về
tình yêu nhưng có lẽ sâu sắc nhất phải kể đến hai cây bút thơ tình xuất sắc của nền văn học VN
hiện đại, đó là Xuân Quỳnh và Xuân Diệu. Nếu như XD từng làm mưa làm gió khiến người đọc
nhớ mãi khi đặt tất cả dấu ấn tình yêu của mình với “Biển” thì XQ- một nhà thơ trưởng thành
trong thời kì kháng chiến chống Mĩ đã thể hiện tình cảm người con gái qua hình ảnh “Sóng’’.
Khi nhắc đến tên tuổi XQ, từ trong tiềm thức của mỗi người yêu văn chương đều biết tiếng thơ
XQ vừa hồn nhiên tươi tắn, vừa chân thành đằm thắm, mãnh liệt trong khát vọng hạnh phúc.
Một trong số những tác phẩm xuất sắc nhất phải kể đến tập “Hoa dọc chiến hào” với linh hồn
là bài thơ “Sóng” được tác giả viết trong một chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền năm
1967.

(Dẫn dắt vào đoạn cần phân tích).

ĐỀ 1:

Với nghệ thuật độc đáo, mượn những đặc điểm vốn có của sóng, những sắc thái tình cảm
trong tâm hồn người phụ nữ khi yêu được bộc lộ tinh tế qua hai khổ thơ sau:

“Dữ dội và dịu êm

Ồn ào và lặng lẽ

Sông không hiểu nổi mình

Sóng tìm ra tận bể

 Ôi con sóng ngày xưa

Và ngày sau vẫn thế

Nỗi khát vọng tình yêu

Bồi hồi trong ngực trẻ”

CẢM NHẬN CHUNG:

Sóng là một sự sáng tạo nghệ thuật độc đáo của XQ, Sóng là sự ẩn dụ, sự hóa thân phân, phân
thân của em với cái tôi trữ tình của nhà thơ: Sóng và em lúc hòa nhập lại làm một, lúc lại phân
đôi để diễn tả khát vọng tình yêu của người phụ nữ. Sóng được gợi ra ngay từ âm điệu của bài
thơ, lúc thì nồng nàn sôi nổi, khi thì nhẹ nhàng lắng sâu. Đó là nhịp của sóng biển, cũng là nhịp
của sóng lòng. Hai khổ thơ mở đầu với năm chữ ngắn gọn, cặp tính từ đối nghĩa được xếp trật
tự độc đáo đã diễn tả những trạng thái đối lập của sóng.

“Dữ dội và dịu êm

Ồn ào và lặng lẽ”

Khi biển động, nổi phong ba, sóng cuồn cuộn gầm gào. Khi biển lặng dịu êm, sóng hiền hòa, êm
dịu. Tất thảy đều giống như tâm trạng của người phụ nữ khi yêu vậy: lúc thì nồng nàn, sôi nổi,
khi lại dịu dàng đằm thắm. Viết về điều này, nhà thơ Hai-nơ người Atmenia đã từng thổ lộ:

“Em bảo anh đi đi

Sao anh không ở lại

Em bảo anh đừng đợi

Sao anh vội về ngay”

Bởi thế mới nói, tâm tư phụ nữ như mò kim đáy bể. Để diễn tả những bí ẩn thất thường trong
trái tim người phụ nữ, XQ đã sử dụng những hình ảnh ẩn dụ sóng thật độc đáo.

Theo dòng chảy nhịp nhàng của sông, sóng tìm ra bể lớn

“Sông không hiểu nổi mình

Sóng tìm ra tận bể”

Ba hình ảnh chi tiết sông, sóng, bể như là những chi tiết bổ sung cho nhau: sông và bể làm nên
đời sóng, sóng thực sự chỉ có đời sống riêng khi ra với biển khơi mênh mang thăm thẳm. Mạch
sóng mạnh mẽ như bứt phá không gian chật hẹp để khát khao một không gian lớn lao. Hành
trình tìm ra tận bể chất chứa sức sống tiềm tàng, bền bỉ để vươn tới giá trị tuyệt đích của
chính mình. Sóng không cam chịu một cuộc sống đời sống chật hẹp tù túng nên nó làm cuộc
hành trình ra biển khơi bao la để thỏa sức vẫy vùng. XQ muốn mượn hành trình ấy để bộc lộ
khát vọng hướng tới một tình yêu bao la, cao thượng hơn. Người phụ nữ đã chủ động từ bỏ
việc đứng yên trong tình yêu nhỏ hẹp tầm thường để tìm kiếm hạnh phúc đích thực của đơi
mình. Đây là một quan niệm tình yêu tiến bộ và mạnh mẽ của phụ nữ thời đại. Có thấy quan
niệm ngày xưa cổ hủ “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” để rồi biết bao cô gái phải cất lời ai oán:

“Thân em như tấm lụa đào

Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai”

Từ đó mới thấy hết được cái mới mẻ trong tư tưởng tình yêu của XQ: người phụ nữ chủ động
đến với tình yêu để sống với chính mình”

Tình yêu mãi mãi là khát vọng của tuổi trẻ, nó làm bồi hồi ,xao xuyến, rung động trái tim của
lứa đôi, của trai gái, của em và anh.

“Ôi con sóng ngày xưa

Và ngày sau vẫn thế

Nỗi khát vọng tình yêu

Bồi hồi trong ngực trẻ”

Từ “ôi!” cảm thán như tiếng lòng thổn thức của trái tim yêu. Câu thơ với kết cấu song hành
của cặp từ hô ứng chỉ thời gian “ngày xưa-ngày sau”. Ngày xưa chỉ chiều sâu rộng của quá khứ,
ngày sau lại biểu trưng cho tương lai, cho ý niệm vĩnh cửu mãi mãi. Nối “ngày xưa” lại với
“ngày sau”, nối quá khứ lại với hiện tại, XQ muốn đề cập đến vấn đề muôn thuở của thời gian.
Thời gian cứ trôi đi không ngừng còn “sóng” thì “vẫn thế”, vẫn bất biến chẳng đổi thay. XQ
khẳng định : sóng là sự trường tồn vĩnh cửu. Hay đó cũng chính là ẩn dụ cho sự bất biến về
khát vọng tình yêu của con người, tình yêu mãi là niềm đam mê cháy bỏng, là khát vọng muôn
thuở của nhân loại. “Mấy ai sống thiếu được tình yêu”.

Có yêu nhau mới cảm nhận được cái cồn cào của vị nhớ, mùi ái ân, mới thấy được thế nào là
bồi hồi ngực trẻ. Tình yêu tuổi trẻ có bao giờ đứng yên, cũng chỉ có lồng ngực khỏe khoắn của
tuổi trẻ mới đủ sức ôm chứa cái mãnh liệt của tình yêu.

“Nỗi khát vọng tình yêu

 Bồi hồi trong ngực trẻ”

Hình ảnh hoán dụ lấy một bộ phận chỉ toàn thể - “ngực trẻ”, chỉ những người trẻ tuổi. Đây là
lứa tuổi yêu cuồng nhiệt nhất, dám sống hết mình với tình yêu. Từ láy “bồi hồi” được khéo léo
đặt đầu câu khiến cho dòng thơ khi đọc lên có cảm giác như đắm chìm, si mê, rạo rực trong bể
tình. Yêu và được yêu là quãng thời gian đẹp nhất của mỗi người, khát vọng tình yêu là khát
vọng thổn thức, đặc trưng cho tuổi trẻ của mỗi người.

HỢP:

Từ bản chất của sóng và trái tim nhạy cảm, sự liên tưởng phong phú cùng những thủ pháp
nghệ thuật độc đáo, XQ đã rất tinh tế khi thể hiện bản chất vốn có của tình yêu. Qua đó tác giả
cũng khéo léo bộc lộ quan điểm mới mẻ về tình yêu: vượt qua mọi rào cản, định kiến xã hội để
sống hết mình với tình yêu và luôn khao kahst một tình yêu đích thực chân thành.

KẾT BÀI

Tình yêu vốn đa dạng và phong phú về mặt cảm xúc và phức tạp ở nhiều khía cạnh. “Sóng” của
XQ hội tụ đủ những vẻ đẹp của thơ ca, xứng đáng là một tuyệt tác thơ tình. Nhiều năm tháng
qua đi nhưng bài thơ vẫn giữ nguyên giá trị ban đầu và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng độc
giả.

ĐỀ 2:

“Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức

Dẫu xuôi về phương Bắc

Dẫu ngược về phương Nam

 Lúc nào em cũng nghĩ

Hướng về anh – một phương”

Cảm nhận chung: ...Và cũng có khi, “sóng” được “em” mượn để bộc lộ những nhớ nhung thổn
thức khi “em” nhớ về “anh”.

Tình yêu thường gắn liền với nỗi nhớ- một trong những gam màu chủ đạo của tình yêu. Trong
ca dao xưa cũng đã ghi lại nỗi nhớ tha thiết cháy bỏng của người bình dân.

“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa như ngồi đống than”

Hay ông hoàng thơ tình XD cũng đã từng bộc lộ nỗi nhớ thương mãnh liệt

“Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh

Anh nhớ em, anh nhớ lắm em ơi”

XQ cũng đã diễn tả nỗi nhớ khao khát theo cách riêng rất độc đáo

“Con sóng dưới lòng sâu

Con sóng trên mặt nước

Ôi con sóng nhớ bờ

Ngày đêm không ngủ được

Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức”

Ở bốn câu đầu, XQ đã gián tiếp bày tỏ nỗi nhớ bằng cách hóa thân vào sóng, mượn nỗi nhớ
của sóng với bờ để thể hiện nỗi nhớ khôn nguôi. Với điệp ngữ ‘con sóng’ và thủ pháp tương
phản đối lâp ‘dưới lòng sâu’, ‘trên mặt nước’ gợi hình ảnh sóng dồn dập, vô hồi vô hạn hướng
về bờ kết hợp với thủ pháp nhân hóa ‘sóng nhớ bờ’, ‘không ngủ được’ khiến cho hình tượng
sóng sinh động, có hồn, gợi cảm và đặc biệt nhấn mạnh nỗi nhớ của sóng với bờ. Đó là một nỗi
nhớ da diết mãnh liệt khôn nguôi, bao trùm cả không gian, trải dài theo thời gian, khắc khoải
đêm ngày. Sóng trên bờ hay dưới lòng sâu, muôn đời vỗ nhịp trong lòng biển cả, cồn cào
hướng về bờ dù muôn nghìn cách trở. Những câu thơ không ngắt nhịp đặt cạnh nhau liên tiếp
tạo cảm giác như sóng miên man nhung nhớ.
Kết cấu đoạn thơ thay đổi, sóng và em không tách thành hai khổ mà phá bỏ ranh giới, hòa vào
làm một. Sự cộng hưởng nỗi nhớ đã tạo thành cao trào cảm xúc, không thể kìm nén, nỗi nhớ
được ‘em’ trực tiếp bày tỏ

“Lòng em nhớ đến anh

Cả trong mơ còn thức”

Nếu như sóng nhớ bờ ở cả tầng sâu bề rộng của đại dương, chế ngự cả không gian thời gian thì
em nhớ đến anh trong từng hơi thở, ý nghĩ, nỗi nhớ mãnh liệt thường trực cả khi thức, len lỏi
vào giấc ngủ, lắng cả trong tiềm thức. Nỗi nhớ của chủ thể là nỗi nhớ nồng nàn cháy bỏng, nhớ
đến kiệt cùng tâm linh. Nếu như những khổ khác chỉ có bốn câu thơ thì tới khổ này cấu trúc lại
thay đổi. Sự dôi ra hai câu thơ là một dụng ý nghệ thuật của XQ, bởi bà cho rằng điều này mới
đủ sức ôm chứa nỗi nhớ mãnh liệt. Hoài Thanh có một sự lí giải tinh tế về điều này: “Dòng cảm
xúc quá chừng sôi nổi, khiến câu chữ không thể đi theo đường viền có sẵn. Ý thơ xô đẩy,
khuôn khổ thơ phải lung lay”. Qua khổ thơ đã bộc lộ những khát vọng tình yêu sôi nổi, mãnh
liệt, một tiếng nói nhân bản hiếm thấy trong văn học VN trước đó.

Tình yêu gắn liền với sự thủy chung, nếu như ở khổ 5 nhà thơ cho thấy tình yêu đích thực
không phụ thuộc vào thời gian thì khổ 6 sự khẳng định ấy lại tiếp tục hướng tới phạm trù
không gian

“Dẫu xuôi về phương Bắc

Dẫu ngược về phương Nam

Lúc nào em cũng nghĩ

Hướng về anh – một phương”

Tác giả đã điệp ở mỗi câu thơ từ “dẫu”, nó là một sự khẳng định chắc nịch, rằng, dẫu có gian
nan thử thách thì em vẫn hướng về anh. Các từ chỉ không gian “phương Bắc” “phương Nam”
với động từ ‘xuôi’, ‘ngược’ phải chăng là những gian nan trắc trở trong tình yêu. Nếu cấu trúc
điệp cú pháp của hai câu thơ làm đậm thêm những éo le, những xa xôi cách trở , những gian
nan thử thách thì từ ‘dẫu’ điệp lại ở đầu hai câu thơ lại khẳng định bản lĩnh kiên cường của
người phụ nữ trong tình yêu. Để đến với tình yêu đích thực thì bấy nhiêu gian khó có là gì

“Yêu nhau mấy núi cũng trèo

Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua”

Nếu con sóng muôn đời thao thức, khắc khoải ngược xuôi giữa hai miền bắc nam tìm bờ thì
em chỉ có duy nhất một phương, đó là ‘phương anh’, là chân trời có anh. Đó là một hình ảnh
thơ đầy xúc động, bốn phương Nam Bắc Đông Tây là của vũ trụ, chỉ duy nhất nơi có anh là
phương trời của em. Cách diễn đạt ‘nơi nào cũng nghĩ’, ‘hướng về’, ‘một phương’ làm sáng lên
ý thơ, sáng lên vẻ đẹp của tình yêu chung thủy. Giữa cuộc đời bao la dâu bể, anh là bến bờ
hạnh phúc mà em tìm về. “Sóng” và em hòa nhịp, cộng hưởng để tình em hiện lên cụ thể, sống
động.

XQ đã mượn quy luật của sóng, sóng trên đại dương dù có gặp muôn ngàn bão tố xô quấn thì
cuối cùng vẫn trở với bờ, vẫn khao khát tới bờ. Thông qua hình tượng sóng, XQ thể hiện niềm
khao khát của ‘em’, mong muốn của ‘em’ luôn có ‘anh’.