SÓNG (Xuân Quỳnh)

CÓ THỂ CHỌN 1 TRONG 2 CÁCH DẪN VÀO MỞ BÀI SAU:

MỞ BÀI
* Tình yêu là một trong những điều kì diệu mà tạo hóa ban tặng cho con người. Nói như
nhà văn Nga Tolstoy: “Chiến tranh rồi sẽ qua, những cuộc cách mạng rồi sẽ thôi gầm thét,
chỉ còn tình yêu của em dịu dàng mãi mãi bên anh”. Trong bảng màu đa dạng của thơ ca
cách mạng, Xuân Quỳnh là sự hòa phối đặc biệt, chị dường như sinh ra là để cho thơ và
tình yêu. Đúng như lời nhận định “Xuân Quỳnh là nhà thơ của tình yêu, của hạnh phúc đời
thường”…
* Tình yêu là đề tài muôn thuở của thi ca. Nhiều nhà thơ nổi tiếng đã viết về tình yêu với
tất cả sự nồng nhiệt của trái tim. Ta bắt gặp một Xuân Diệu nồng nàn, đắm say; một
Nguyễn Bính mơ màng, chân chất; một Anh Thơ tha thiết, thẹn thùng;… và khi đến với
Xuân Quỳnh, ta lại bắt gặp một tình yêu mang khát vọng rất đỗi đời thường…
* Tác giả:
- Xuân Quỳnh là nhà thơ tiêu biểu cho các nhà thơ trẻ trong thời kì chống Mỹ cứu nước.
- Thơ Xuân Quỳnh là là tiếng lòng của người phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên, tươi
tắn, vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh phúc bình dị đời
thường.
* Tác phẩm:
- Trong một chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), Xuân Quỳnh đã sáng
tác “Sóng”. Bài thơ được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.
- “Sóng” cũng được đánh giá là một trong số những bài thơ tình hay nhất đồng thời cũng
tiêu biểu nhất cho hồn thơ Xuân Quỳnh.
- (Tùy theo đề mà thêm phần yêu cầu của đề cho phù hợp. Ví dụ: Nhà thơ đã thành
công khi khắc họa… Từ đó, đã cho ta thấy được… Đặc biệt là qua đoạn thơ… )

PHÂN TÍCH
* dùng cho tất cả các đề
- Bài thơ xây dựng hai hình ảnh song hành là “sóng” và “em”.
- “Sóng” là một hình tượng ẩn dụ, sự hóa thân của Xuân Quỳnh. Nhà thơ đã mượn sóng để
thể hiện cảm xúc, để giải bày những cung bậc tình cảm của một trái tim luôn khao khát
yêu yêu thương.
- “Sóng” và “em” vừa hòa nhập vừa phân đôi để soi chiếu vào nhau và làm nổi bật một
tình yêu nhiều thanh sắc.
1. Đoạn 1, 2: Nỗi khát vọng tình yêu của nhân vật trữ tình
a. Bốn câu thơ đầu là những cung bậc của sóng và cũng là những cung bậc trong tình yêu
của người phụ nữ:
“Dữ dội và dịu êm
Ồn ào và lặng lẽ
Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể”
- Nghệ thuật đối: “Dữ dội - dịu êm”; “Ồn ào - lặng lẽ” đã làm hiện lên vẻ đẹp của những
con sóng biển ngàn đời đối cực.
+ Những lúc biển động, bão tố phong ba thì sóng “dữ dội - ồn ào”
+ còn khi trời yên, biển lặng thì sóng lại hiền hòa trở về “dịu êm - lặng lẽ”.
→ Sử dụng hình ảnh ẩn dụ một cách khéo léo, Xuân Quỳnh đã làm rõ tâm trạng của người
con gái khi yêu. Nhà thơ đã mượn nhịp sóng để thể hiện nhịp lòng của chính mình.
- Những cung bậc tình cảm dồn chứa trong trái tim ấy lúc sục sôi mãnh liệt khi e dè kín
đáo.
- Tiếp theo, Xuân Quỳnh sử dụng nghệ thuật nhân hóa để nói đến hành trình đi tìm tình
yêu của sóng:
“Sông không hiểu nổi mình
Sóng tìm ra tận bể”
- Ba hình ảnh “sông”, “sóng”, “bể” như là những chi tiết bổ sung cho nhau:
+ Sóng không cam chịu sống đời sông chật hẹp, tù túng nên nó làm cuộc hành trình ra biển
lớn bao la để thỏa sức vẫy vùng.
+ Hành trình “tìm ra tận bể” của sóng là hành trình từ bỏ cái chật hẹp để đến với chân trời
rộng mở.
+ Xuân Quỳnh mượn hành trình của sóng để nói rằng: tình yêu của người phụ nữ cũng
không thể đứng yên trong một giới hạn nhỏ hẹp, những thỏa mãn tầm thường mà phải
vươn đến những điều cao cả, rộng lớn, bao dung.
→ Đây là một quan niệm tình yêu tiến bộ và mạnh mẽ của người phụ nữ thời đại. Có thấy
ngày xưa quan niệm tình yêu cổ hủ “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” thì mới thấy hết được
cái mới mẻ trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh: Người phụ nữ chủ động tìm kiếm
tình yêu đích thực.
b. Bước sang khổ thơ thứ hai, nhà thơ khẳng định: Tình yêu mãi mãi là khát vọng của tuổi
trẻ, nó làm bồi hồi, xao xuyến rung động trái tim của lứa đôi, của con trai con gái, của em
và anh.
“Ôi con sóng ngày xưa
Và ngày sau vẫn thế
Nỗi khát vọng tình yêu
Bồi hồi trong ngực trẻ”
- Từ cảm thán “ôi!” là nỗi thổn thức của trái tim yêu,
- kết hợp với nghệ thuật đối lập “ngày xưa” – “ngày sau” càng làm tôn thêm nét đáng yêu
của sóng.
- “Ngày xưa” – “ngày sau” cũng là những cụm từ chỉ thời gian nói lên sự vĩnh cửu muôn
đời.
- Sóng là quy luật tự nhiên của đất trời. Sóng là thế muôn đời vẫn thế vẫn “dữ dội, ồn ào”
vẫn “dịu êm, lặng lẽ” như tình yêu tuổi trẻ không bao giờ chịu đứng yên:
“Có những khi vô cớ
Sóng ào ạt xô thuyền
Bởi tình yêu muôn thuở
Có bao giờ đứng yên”
(Xuân Quỳnh)
- Xuân Quỳnh đã khẳng định tình yêu phải luôn song hành với tuổi trẻ. Bởi tuổi trẻ sinh ra
là để yêu.
- “Ông hoàng thơ tình” - Xuân Diệu cũng từng nói:
“Làm sao sống được mà không yêu
Không nhớ không thương một kẻ nào”
Và:
“Hãy để trẻ con nói vị ngon của kẹo
Hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu”
- Tình yêu luôn làm cho tuổi trẻ phải bồi hồi, điên đảo, phải khao khát, ước mơ.
- Sẽ như thế nào nếu thế giới này không có tình yêu?
- Có yêu mới thấy được cái cồn cào của vị nhớ, mới thấy được thế nào là “ bồi hồi trong
ngực trẻ”.
→ Mượn hình tượng sóng, Xuân Quỳnh đã đưa ra cảm nhận đầy nữ tính về tình yêu
2. Đoạn 3, 4: Nhân vật trữ tình đi tìm câu trả lời cho câu hỏi “nơi khởi nguồn của
tình yêu?”
a. Khổ thơ thứ ba, Xuân Quỳnh băn khoăn nghĩ suy về anh và em, về nơi tình yêu bắt đầu :
“Trước muôn trùng sóng bể
Em nghĩ về anh, em
Em nghĩ về biển lớn
Từ nơi nào sóng lên?”
-“Trước muôn trùng sóng bể”, Xuân Quỳnh nhìn về biển khơi.
- Nhìn những con sóng đang hướng vào bờ nhà thơ bâng khuâng nghĩ suy về “anh” và
“em” rồi lại hướng về “biển lớn”.
- Lúc này, "em" không còn ẩn mình trong sóng mà trực tiếp bày tỏ suy nghĩ, tình cảm của
bản thân.
- Điệp cấu trúc "Em nghĩ về…" gắn với hai đối tượng "anh, em" và "biển lớn"
- cùng câu hỏi tu từ "Từ nơi nào sóng lên?" đã bộc lộ nỗi băn khoăn về nơi bắt đầu những
con sóng của chủ thể trữ tình.
b. Từ đó, bước sang khổ thơ tiếp theo, nhà thơ đi vào lý giải nguồn gốc của “sóng”:
“Sóng bắt đầu từ gió
Gió bắt đầu từ đâu
Em cũng không biết nữa
Khi nào ta yêu nhau”
- “Sóng bắt đầu từ gió” nghĩa là sóng biển được tạo nên từ gió, nhờ gió mà có sóng lên.
- Nhưng “Gió bắt đầu từ đâu” thì nhà thơ lại không lý giải được.
- Đến lúc này thì đúng là nhà thơ phân vân thật sự và đành lắc đầu bất lực “Em cũng
không biết nữa”.
- Lí giải được nguồn gốc của sóng thì dễ bởi “Sóng bắt đầu từ gió” nhưng để hiểu “Gió bắt
đầu từ đâu” thì thi nhân lại ấp úng “Em cũng không biết nữa”.
- Cũng như tình yêu của anh và em nó đến rất bất ngờ và tự nhiên bởi “tình yêu đến trong
đời không báo động”.
- Hai câu thơ “Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau” như một cái lắc đầu nhè
nhẹ, đầy nữ tính của Xuân Quỳnh.
- Kì lạ quá, diệu kì quá, em và anh yêu nhau bao giờ nhỉ? Câu hỏi này muôn đời không ai
lí giải nổi nhất là những bạn trẻ đang yêu và đắm say trong men tình ái.
- Tình yêu là vậy, khó lí giải, khó định nghĩa. Xuân Diệu – ông hoàng của thi ca tình yêu
cũng đã từng băn khoăn:
“Đố ai định nghĩa được tình yêu
Có khó gì đâu một buổi chiều
Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt
Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”.
- “Có khó gì đâu” – “một buổi chiều”, nhưng đó là buổi chiều nào thì không ai có thể xác
định được.
→ Chính vì không thể lí giải rõ ngọn ngành nên tình yêu vì thế mà trở nên đẹp và là cái
đích để cho muôn người đi tìm và khám phá. Càng khám phá càng thú vị, càng khám phá
càng đẹp.
3. Đoạn 5: Nhà thơ đã thể hiện nỗi nhớ trong tình yêu thật sâu sắc
“Con sóng dưới lòng sâu,
Con sóng trên mặt nước,
Ôi con sóng nhớ bờ,
Ngày đêm không ngủ được,
Lòng em nhớ đến anh,
Cả trong mơ còn thức”.
* Nỗi nhớ vốn là sự sống của tình yêu, là chất men say đánh thức trái tim của tuổi trẻ.
+ Trong ca dao xưa nhân vật trữ tình đã bộc lộ cảm xúc của mình:
“Nhớ ai bổi hổi bồi hồi
Như đứng đống lửa như ngồi đống than”
+ Xuân diệu, ông hoàng của thơ tình cũng từng bộc bạch:
“Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.
Anh nhớ em, anh nhớ lắm! Em ơi!”
- Đến Xuân Quỳnh, nhà thơ mượn trạng thái của sóng để diễn tả nỗi nhớ của lòng mình.
- Có thể thấy, đây là một khổ thơ đặc biệt nhất trong bài thơ “Sóng” - khổ thơ có sáu câu.
- Phải chăng nỗi nhớ quá lớn lao không thể chứa đựng nổi trong bốn câu chật hẹp thông
thường nên Xuân Quỳnh đã kéo dài thêm cho có đủ ngôn ngữ để diễn tả lòng mình.
- Nỗi nhớ ấy đã tràn ngập khắp mọi không gian:
“Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước”
+ Hình thức điệp cấu trúc quyện hòa cùng nghệ thuật đối “dưới lòng sâu” – “trên mặt
nước” tạo nên sự điệp trùng của những con sóng với nhiều dạng thức khác nhau.
++ Điệp ngữ “con sóng” làm nhịp thơ trở nên hối hả, gấp gáp. Sóng biển như đang
dồn dập, trào dâng, miên man vỗ bờ.
++ Sóng không chỉ “dữ dội – dịu êm”; “ồn ào – lặng lẽ” mà sóng còn hiện diện
“dưới lòng sâu” – những con sóng ngầm chiếm lĩnh không gian chiều sâu, và những con
sóng nổi “trên mặt nước” tràn ngập không gian chiều rộng.
→ Đó cũng là nỗi nhớ của sóng, của em vừa có chiều sâu vừa có chiều rộng.
+ Nỗi nhớ của sóng không chỉ tràn ngập khắp không gian mà còn tràn ngập khắp
thời gian “ngày – đêm”:
“Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được”
++ Từ “ôi” như tiếng thốt ngỡ ngàng khi bắt gặp sự tương đồng kỳ diệu giữa một
bên là hiện tượng tự nhiên kỳ thú và một bên là trái tim người phụ nữ đang rạo rực yêu
thương, nhung nhớ.
++ Phép nhân hoá “Ôi con sóng nhớ bờ” – gợi lên thật sinh động hình ảnh những
con sóng biển ngày đêm cuống quýt xô nhau vào bờ như nỗi nhớ bao la từ khơi xa tìm về
bến đợi.
++ Sóng nhớ bờ đến độ “ngày đêm không ngủ được”. “Ngày” cũng như “đêm”, sóng
cứ thế vỗ vào bờ để thể hiện tình yêu bất diệt của mình.
– Thế nhưng, dường như sóng vẫn không đủ để thể hiện nỗi nhớ, “em” phải trực tiếp
xuất hiện để nói rõ nỗi lòng nồng nàn, băn khoăn, bồn chồn, thao thức, nhớ nhung:
“Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức”
+ “Lòng” là chốn sâu kín nhất của tâm hồn con người. Cho nên khi nói “Lòng em
nhớ đến anh” dường như Xuân Quỳnh đã dốc hết tất cả tình cảm mình để nghiêng về
“phương anh”.
 + Nếu sóng nhớ bờ thì em nhớ anh.
+ Nỗi nhớ không chỉ có mặt trong thời gian được ý thức (khi chưa ngủ) mà còn gắn
với tiềm thức – thời gian trong mơ.
→ Như vậy có thể nói đây là một nỗi nhớ thường trực trong trái tim của người phụ
nữ khi yêu.
4. Đoạn 6, 7: Tình yêu chung thủy và hướng tới xây dựng hạnh phúc gia đình
a. Khổ thơ tiếp theo là tiếng nói thể hiện sự thủy chung của người con gái trong tình
yêu:
“Dẫu xuôi về phương bắc,
Dẫu ngược về phương nam
Nơi nào em cũng nghĩ,
Hướng về anh – một phương”.
- Quan niệm tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh mới mẻ nhưng vẫn giữ gốc rễ từ tâm hồn
dân tộc:
“Cây đa cũ, bến đò xưa
Bộ hành có nghĩa, nắng mưa cũng chờ”
(Ca dao)
Hay:
“Thuyền ơi có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền”
- Đó là sự chung thủy sắc son dẫu bắc – nam xuôi ngược, dẫu dâu bể đổi dời thì e vẫn
hướng về một nơi duy nhất là “phương anh”.
- Từ “dẫu” kết hợp phép điệp cấu trúc đã tạo nên một điều kiện thử thách – thử thách
lòng dũng cảm, thử thách sự thủy chung:
“Dẫu xuôi về phương bắc
Dẫu ngược về phương nam”
- Nghệ thuật đối: “bắc – nam”, “xuôi – ngược” kết hợp với cách nói ngược “xuôi bắc” –
“ngược nam” đã diễn tả được khoảng cách địa lý xa xôi, cách trở, éo le, khó khăn, trở ngại
và cả những nghịch lí của cuộc đời.
- Thế nhưng trái tim của nữ sĩ Xuân Quỳnh luôn tin vào tình yêu, hướng đến tình yêu.
- Ý thơ đã gợi một quyết tâm lớn của người phụ nữ: với em, khó khăn, thử thách càng lớn
thì sự thủy chung và tình yêu em dành cho anh lại càng cao:
 “Nơi nào em cũng nghĩ
Hướng về anh – một phương”
- “Nơi nào em cũng nghĩ” gợi lên không gian vô cùng. Nỗi nhớ, tình yêu em dành cho anh
hiện diện ở mọi lúc, mọi nơi.
- Nếu “nhớ” chỉ là bất chợt, thì “nghĩ” là tình cảm trăn trở, suy tư sâu sắc, chín chắn.
“Nghĩ” không chỉ là nhớ mà còn là âu lo, khắc khoải vì người mình yêu.
- Đất trời có bốn phương tám hướng nhưng trong vũ trụ tình yêu thì em chỉ có một phương
duy nhất để quay về – đó chính là “phương anh” – bến bờ hạnh phúc của em.
b. Giữa những ngược xuôi nam bắc của cuộc đời, em vẫn chỉ hướng về anh. Cũng như thế,
giữa muôn vời cách trở của đại dương xa xôi, mọi con sóng đều chỉ tha thiết hướng tới bờ:
"Ở ngoài kia đại dương
Trăm ngàn con sóng đó
Con nào chẳng tới bờ
Dù muôn vời cách trở."
- “Trăm ngàn con sóng”, dù to hay nhỏ, dù trên mặt nước hay dưới lòng sâu, dù có xa xôi
hay gặp bão táp phong ba thì những con sóng ấy cũng sẽ đến bên bờ, vẫn mãi vỗ vào bờ
với niềm hạnh phúc hân hoan, sôi nổi.
- Xuân Quỳnh đã mượn quy luật bền vững, bất biến của tự nhiên để khẳng định sự sắc son
của tình yêu, của lòng người.
+ Nhà thơ luôn thấm thía rằng đến được cái đích của tình yêu bao giờ cũng có vị đắng của
sự nếm trải, con đường đến với hạnh phúc sẽ không ít những cay đắng, gian nan.
+ Nhưng "Dù muôn vời cách trở", thì em cũng sẽ đến được với anh, vượt qua mọi sóng
gió để cập bến bờ hạnh phúc.
- Qua những thử thách ấy tình yêu mới thực sự bền vững. Trong “Thơ tình cuối mùa thu”,
Xuân quỳnh cũng đã từng khẳng định điều này:
"Tình ta như hàng cây
Đã qua mùa gió bão
Tình ta như dòng sông
Đã yên ngày thác lũ"
→ Lời thơ còn là lời hứa hẹn sắt đá, thủy chung trong tình yêu. Bởi như ông bà ta từng
nói:
“Yêu nhau mấy núi cũng leo
 Mấy sông cũng lội, mấy đèo cũng qua”
5. Đoạn 8, 9: cảm xúc về thời gian và khát vọng vĩnh cữu hóa tình yêu
a. Dẫu tin tưởng vào một kết cục có hậu trong tình yêu nhưng trái tim nhạy cảm, giàu suy
tư của Xuân Quỳnh vẫn không tránh khỏi những giây phút trăn trở, lo âu khi dòng chảy
thời gian luôn hiện hữu:
"Cuộc đời tuy dài thế
Năm tháng vẫn đi qua
Như biển kia dẫu rộng
Mây vẫn bay về xa"
- “Cuộc đời tuy dài”, nhưng “năm tháng vẫn đi qua” theo quy luật nghiệt ngã của thời
gian.
- “Biển kia” tuy rộng lớn nhưng “mây vẫn bay về xa”, đến với những không gian bao la
trong vũ trụ khôn cùng.
- Nhà thơ nhận ra sự đối lập giữa cái vô hạn của thời gian và sự hữu hạn của kiếp người.
- Tâm trạng lo lắng, bất lực của Xuân Quỳnh dường như cũng có sự đồng điệu với Xuân
Diệu.
+ Trước đó, Xuân Diệu cũng từng phấp phỏng, lo âu:
“Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua
Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già
Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất”
+ Hay:
"Gấp đi em, anh rất sợ ngày mai
Đời trôi chảy, lòng ta không vĩnh viễn"
- Mọi thứ đều có thể thay đổi và lòng người cũng có thể đổi thay.
→ Nhà thơ băn khoăn không biết tình yêu chân thành và sự thủy chung của mình có níu
giữ được bước chân người yêu. Liệu có những bất trắc nào xảy đến với tình yêu?
b. Càng trải qua những cay đắng, dập vùi và sự tàn phai đổ vỡ, càng thấm thía sự hữu hạn
của kiếp người, Xuân Quỳnh càng khát khao chiếm lĩnh và tận hưởng:
"Làm sao được tan ra
Thành trăm con sóng nhỏ
Giữa biển lớn tình yêu
Để ngàn năm còn vỗ"
- Nếu Xuân Diệu tìm đến giải pháp là sự vội vàng để tận hưởng những vẻ đẹp của cuộc
sống một cách say sưa, ham hố từ "ôm", "riết", "say", "thâu" đến "cắn" cả sự sống thì
Xuân Quỳnh lại có một ước mong đầy nữ tính.
+ "Tan ra" không phải là mất đi, không phải là để vào cõi hư vô mà "tan ra" là hy sinh, là
dâng hiến, là khao khát được hóa thân cái tôi cá thể vào "trăm con sóng nhỏ" để hòa mình
vào "biển lớn tình yêu" để được vĩnh hằng hóa, bất tử hóa tình yêu.
+ Nhà thơ khát khao được sống hết mình vì tình yêu, được sống với tình yêu muôn thuở.
Có như thế tình yêu mới chiến thắng được cái hữu hạn, mong manh của đời người.
→ Đó là một khát khao chân thành, cháy bỏng, táo bạo nhưng cũng thật giản dị, đời
thường, nhân hậu, vị tha của một tình yêu đắm say.
* Nghệ thuật
Thành công của đoạn thơ là nhờ vào một số thủ pháp nghệ thuật:
- Thể thơ năm chữ giàu nhịp điệu rất phù hợp để diễn tả nhịp sóng và nhịp lòng.
- Cách xây dựng hai hình tượng song hành: “sóng” và “em” độc đáo. Sóng vừa là sóng
biển vừa là sóng lòng của người phụ nữ đang yêu.
- Giọng thơ khi dạt dào sôi nổi, khi đằm thắm dịu dàng, da diết tràn đầy nữ tính.
- Bên cạnh đó, nhà thơ còn sử dụng nhiều biện pháp tu từ như: ẩn dụ, nhân hóa, đối lập,
điệp…
- Ngôn ngữ thơ mộc mạc, giản dị, nhưng cũng không kém phần tinh tế.
* Phần nhận xét: (Tùy theo đề mà viết phần nhận xét cho phù hợp. Ví dụ: Qua…
chúng ta thấy được… )

KẾT BÀI
- Khi bàn về thơ, Chế Lan Viên đã từng khẳng định: “Thơ cần có hình cho người ta thấy,
có ý cho người ta nghĩ và cần có tình để rung động trái tim”. Với “Sóng”, Xuân Quỳnh đã
làm được điều ấy. Qua đoạn thơ, Xuân Quỳnh đã làm rung động lòng người bởi những
tình cảm chân thành sâu sắc. Bằng những hình ảnh dung dị đời thường, nhà thơ khơi dậy
khát khao hạnh phúc đời thường của con người, đặc biệt là của người phụ nữ.
- Bài thơ “Sóng” đã đi vào lòng người và khắc ghi một câu chuyện tình yêu đẹp và nhân
văn của một hồn thơ đầy nữ tính.
- Qua “Sóng”, thế hệ trẻ ngày nay học được cách yêu, cách vượt qua những trắc trở trong
tình yêu và xây dựng nhân cách con người, hướng đến những điều lớn lao cao cả. Thế nên
“Sóng” mãi mãi là “hành trang của đôi lứa yêu nhau”.