Professional Documents
Culture Documents
ارائه روشی ساده و در دسترس برای تشخیص عناصر غیر متعارف در ترکیب آلیاژهای طال
ارائه دهنده:
فرحناز رجالی
رئیس گروه پژوهشی استاندارد منطقهای اصفهان
اردیبهشتماه 1401
روش استاندارد اصلی برای تعیین عیار طال ،روش کوپالسیون است .با این حال ،این روش
برای تعیین عیار طال در حضور فلزات گروه پالتین مانند پالتین ،رودیم و روتنیم به اندازه
کافی دقیق نیست .در این مطالعه ،برای اولین بار ،یک روش مکمل که میتواند همراه با
روش کوپالسیون مرجع برای تعیین دقیق عیار طالی حاوی فلزات گروه پالتین استفاده
شود ،ارائه شده است .در این روش ،فلز طال از فلزات گروه پالتین با حل کردن
شیپورکهای جدا شده در تیزاب سلطانی و سپس رسوب آن با استفاده از محلول آبی گاز
گوگرد دیاکسید به عنوان عامل کاهنده جدا شد .مقدار طال در آلیاژهای حاوی فلزات
گروه پالتین با استفاده از روش پیشنهادی با بازیابی عالی ،صحت و دقت باال تعیین شد.
روش پیشنهادی با موفقیت برای تعیین مقدار طال در جواهرات طالی دست دوم حاوی
پالتین ،رودیم و روتنیم مورد استفاده قرار گرفت .عیار به دست آمده با این روش قابل
مقایسه با سایر روشهای در دسترس بود .بر این اساس ،روش پیشنهادی یک سنجش
ساده و در دسترس برای آلیاژهای طال حاوی فلزات گروه پالتین خواهد بود که میتواند به
طور معمول در اکثر آزمایشگاههای کوپالسیون در سراسر جهان استفاده شود.
2
در ساخت جواهرات طال معموالً برای افزایش دوام جواهرات ،تغییر رنگ و
رسیدن به عیار طالی رسمی هر کشور ،مقداری فلزات آلیاژی (مانند مس،
روی و نقره) به طالی خالص اضافه میشود .بنابراین ،تعیین عیار آلیاژهای طال
که نشان دهنده وزن محتوای طال نسبت به وزن کل آلیاژ است ،یک عملکرد
اصلی در ساخت و توزیع جواهرات است.
3
عناصر متعارف در مصنوعات طالی ایران
4
علل افزودن عناصر نامتعارف به مصنوعات طال
استفاده در مصارف آبکاری و مراحل پایانی تولید مصنوعات طالی رنگی که نهایتا وارد چرخه تولید میشود.
در تولید زیورآالت پس از ایجاد تنش های فیزیکی بر روی محصوالت حد واسط ،الزم است عملیات حرارتی و آنیلینگ بر روی آنها انجام شود تا قابلیت
انعطاف پذیری آن به حالت اول بازگردد این حرارت دادن سبب رشد دانه های آلیاژ روی سطح آن میشود .با اضافه کردن مقدار( 0/1تا )0/01درصد
ایریدیم یا روتنیم ،رشد دانه ها محدود شده و در نتیجه کیفیت سطح بهبود می یابد .بنابراین گاهی برای بهبود کیفیت سطح نیز ممکن است این عناصر
به آلیاژ طال افزوده شود
پایین بودن قیمت برخی از این عناصر با طال در زمانهای مختلف و به قصد سودجویی
عدم توانایی روش های معمول آزمایشگاههای تعیین عیار طال و حتی روش مرجع استاندارد ملی ایران به شماره 8106مطابق با استاندارد بین المللی
ISO 11426
ایران ششمین مصرف کننده بزرگ مصنوعات طال در دنیا است .روزانه حداقل 300کیلوگرم طال در ایران مصرف می شود و حتی یک مرکز تولید شمش
طال علیرغم وجود 4700واحد تولیدی طال در کشور وجود ندارد.
5
مقدارتولید طال در ایران
6
نظر به اینکه در کشور ما علیرغم وجود 5000واحد تولیدی مصنوعات طال،
حتی یک مرکز عمده تولید شمش طال از پاالیش مصنوعات طال متفرقه وجود
ندارد که نیاز تولیدکنندگان این مصنوعات را برآورده سازد ،مطالعه و بررسی و
دستیابی به روشی به روز جهت پاالیش طالهای آبشده و مصنوعات طال دست
دوم جهت تولید شمش طال بسیار مهم است.
با بررسی و نمونهبرداری آلیاژ طال مورد معامله در سطح بازار طال اصفهان و
تهران ،مشخص شد تعدادی از آنها حاوی عناصر گروه پالتین میباشد که یا
در فرآیند تولید و یا به طور عمد و به دلیل پایینتر بودن قیمت این عناصر
نسبت به طال به آن افزوده میشود.
7
مقایسه روشهای مختلف جهت تعیین عیارطال
محدودیتها صحت مقدار نمونه توانمندی روش
()%
- 2/0 200 فقط طال کوپالسیون
در مورد عیارهای باال 1/0- 5/0 20 آنالیز کامل ICP
(محلول در اسید)
الیه سطحی آنالیز می 1- 2 غیر تخریبی آنالیز کامل XRF
شود ،نمونه صاف باشد
نامناسب برای عیارهای 1- 2 غیر تخریبی فقط طال سنگ محک
باال و طال سفید
فقط برای آلیاژهای از ضعیف غیر تخریبی فقط طال دانسیته
مخلوط دو فلز
8
کوپالسیون یک روش مقرون به صرفه ،بسیار دقیق و در
دسترس برای آلیاژهای طال حاوی نقره ،مس و روی است.
برخی اصالحات در این روش برای آلیاژهای طالی سفید
متشکل از Niو/یا Pdانجام میشود .با این حال ،این روش
برای تعیین عیار طال در حضور فلزات نامحلول گروه پالتین
( )PGMsمانند رودیوم ( ،)Rhروتنیم ( )Ruو ایریدیوم ()Ir
دقیق نیست .زیرا آنها در حین کوپالسیون از طال جدا
نمیشوند و از این رو در قطعات طالی نهایی باقی میمانند.
بنابراین ،عیار طال به اشتباه باالتر از مقدار واقعی آن تعیین
میشود ،که اپراتورهای آزمایشگاههای کوپالسیون را سردرگم
میکند و در نتایج آزمایش خطاهای سیستماتیک ایجاد
میکند.
9
از علل باقی ماندن PGMدر طال در طی مراحل آزمون عبارت است از:
الف -دمای ذوب بسیار باال در مقایسه با طال
ب -ایریدیم دانسیته بیشتری نسبت به طال دارد بنابراین با طال همگن نمیشود؛
ج -حاللیت بسیار کم PGMدر طال باعث میشود با طال محلول جامد (یعنی
آلیاژ) تشکیل نداده و به صورت ذرات شناور به عنوان ذرات سیاه و سفید در روی
سطح طال باقی بمانند و روی سطح فلز مذاب در حالی که ذوب میشود به صورت
بصری مشاهده شود؛
د -در طی فرآیند کوپالسیون با تیزاب سلطانی واکنش نداده و در طی آزمایش
باقی میمانند.
10
*چرا روش تیزاب سلطانی میتواند روش مناسبی برای اصالح فرآیند کوپالسیون باشد؟
-1دارا بودن نقاط مثبت زیاد برای جداسازی طال به روش تیزاب سلطانی نسبت به سایر
روشها از جمله الکترولیت وهویل ،سلول فیزر و روشهای پیرومتالوژی
-2در خالص سازی آلیاژ طال به روش تیزاب سلطانی ،نقره باید بهموقع و کامل جدا شود و
نقره در مرحله پارتینگ از فتیله جدا شده است.
*پارامترهای مؤثر در انتخاب روش تیزاب سلطانی عبارتند از:
الف)حداقل هزینه
ب)حداقل زمان
ج)راندمان باال
د) بر اساس فناوریهای موجود و در دسترس باشد
ه) اگر آلیاژ طال حاوی PGMباشد بر خالف طال و فلزات پایه در تیزاب سلطانی حل
نمیشوند ،بنابراین انحالل در تیزاب سلطانی مقدمه جداسازی PGMاز طالست.
11
آزمون روش کوپالسیون برای آلیاژهای طالی دارای عناصر گروه پالتین ()PGM
تمامی پاالدیم ،پالتین و همه نقره موجود در ساچمه در اسید نیتریک حل می شود.
تمامی اسمیم در طی فرآیند ذوب در کوره کوپالسیون از طال جدا می شود.
بیشتر Ru ،Irو Rhدر طی فرآیند آزمون کوپالسیون از طال جدا نمیشود.
روش آزمون باید تکمیل کننده روش استاندارد ملی و بین المللی آزمون طال باشد
تکرار پذیری نتایج در حد قابل قبول استاندارد ملی مربوطه باشد.
هزینهی اولیهی تجهیزات عملیاتی ،ایمنی و کنترل آلودگی روش متعارف باشد.
بر اساس فناوریهای موجود و در دسترس باشد.
سرعت و راندمان فرآیند ،متعارف باشد.
12
بخش تجربی
-1انحالل طال در تیزاب سلطانی
-4مقایسه راندمان ماده احیاکننده پیشنهادی در مقایسه با چند احیا کننده مطرح
-6اصالح و بهینه سازی روش مرجع آزمون عیار طال مطابق استاندارد ملی ایران به شماره 8106برای تعیین عیار طال در آلیاژهای طال که شامل عناصر
گروه پالتین میباشند.
13
بحث و نتایج
میزان تأثیر عوامل کاهنده بستگی به عدم حضور اکسیدهای نیتروژن در محلول دارد و این عوامل تنها در غیاب اکسیدهای نیتروژن
در محلول مؤثر است.
این اکسیدها زمانی که فلز یا اکسید آن برای حل شدن در تیزاب سلطانی قرار میگیرد ایجاد میشود .بهترین تکنیک برای از بین
بردن اکسیدهای نیتروژن ناشی از اسید نیتریک توسط هیدروکلریک می باشد تا طال به آسانی احیا شود.
برای اطمینان از راندمان استفاده از SO2در مقایسه با سایر احیا کنندهها آزمون مقایسهای با مهمترین احیا کنندهها که هیدروکینون
و اسیداگزالیک است ،انجام شد که باالترین راندمان استحصال مربوط به محلول SO2است .همچنین در هنگام تشکیل رسوب ،نمکی
تشکیل نمی شود که ایجاد مزاحمت در فرآیند رسوبگذاری کند .با توجه به تشکیل رسوب سریع طال در محلول ،میتوان محلول
SO2را یکی از مؤثرترین احیا کنندههای مناسب برای جداسازی طال به شمار آورد.
کارایی روش انتخاب شده برای اصالح روش آزمون طال به روش کوپالسیون ،توسط اندازهگیری مقدار طال استحصال شده از نمونههای
حاوی Rh ،Ru ،Irبررسی شد.
14
بحث و نتایج
15
بحث و نتایج
مقایسه مقادیر استحصال شده با مقادیر اضافه شده نشان میدهد فرآیند خالص سازی با ماده
پیشنهادی ،کارایی بسیار خوب بین 99/9تا 100/1درصد در حضور PGMدارد .همچنین
متوسط خطا نسبی بازیافت طال که مقدار 0/13درصد بود نشاندهنده صحت باال روش است.از
طرفی در آزمون آلیاژ طال مستعمل بازار ،وزن طال استحصال شده ( 0/5250گرم) مقدار بسیار
نزدیکی نسبت به مقدار اولیه ( 0/5254گرم) دارد که درصد راندمان آن 99/9درصد و خطای
نسبی استحصال 0/07محاسبه شد .این مورد نشان میدهد روش پیشنهادی قابلیت بسیار
خوبی هم برای تولید شمش طال از آلیاژهای آن و هم برای اندازهگیری طال در آلیاژهای
مصنوعات طال یا آبشدههای حاوی PGMدارد تا به عنوان روش اصالحی کوپالسیون با
صحت قابل قبول ،استفاده شود .بنابراین شرایط قابل کنترل روش پیشنهادی بهینه گردید.
16
بحث و نتایج
ای ه های مت ر ما روش مق ر طال ا یا ت مق ر طال ا ه pH SO2 م
طال ر ما ()% ()% ))mgr )(cc
))mgr
0/00 0/00 0/000 0/0000 0/5404 0/67 5
0/00 0/00 0/000 0/0000 0/5405 0/77 10
یل ری 14/76 14/764 0/0783 0/5304 0/86 15
یل ری 15/36 15/369 0/0831 0/5407 0/93 20
یل ری 98/94 98/621 0/0858 0/0870 1/03 25
ری 97/539 0/5271 0/5404 0/18
ری 100/662 0/6081 0/6041 0/64
ر ت 99/06 100/000 0/1116 0/1116 1/23 30
اثر حجم محلول SO2بر راندمان استحصال طال و اندازه ذرات ر ت 99/810 0/5257 0/5267 0/19
ر ت 97/357 0/6081 0/6246 0/78
ر ت 99/68 100/000 0/2795 0/2795 1/38 35
ر ت 99/031 0/5213 0/5264 0/21
ر ت 100/007 0/6084 0/6083 0/93
ر ت 99/37 98/571 0/0069 0/0070 1/53 40
ر ت 100/056 0/5374 0/5371 0/25
ر ت 99/478 0/6008 0/6040 1/04
ر ت 99/39 98/734 0/0078 0/0079 1/62 45
ر ت 99/566 0/5274 0/5297 0/27
ر ت 99/868 0/6037 0/6045 1/34
98/64 95/870 0/0065 0/0068 1/62 50
45 µm
100/225 0/5341 0/5329 0/93
45 µm
17
99/812 0/6005 0/6017 1/38
45µm
بحث و نتایج
برای بهدست آوردن باالترین راندمان استحصال طال که باعث میشد باالترین دقت و صحت
در آزمون اصالحی کوپالسیون و استحصال طال جهت تولید شمش طال حاصل شود ،حجم
محلول اضافه شده به تیزاب سلطانی بهینه سازی شد.
در حجمهای 5و 10میلی لیتر هیچ طالیی بازیافت نمیشود .با افزایش تدریجی حجم،
میزان استحصال طال به تدریج زیاد شده به صورتی که در حجم 30میلیلیتر میزان
استحصال طال به 99درصد میرسد و در 35میلیلیتر به باالترین راندمان میرسد.
همچنین عاملی چون سایز و اندازه ذرات پودر طال به دست آمده نیز بسیار مهم است زیرا
هر چه اندازه ذرات طال کوچکتر باشد ،چسبندگی آنها به دیواره ظرف بیشتر،
جمعآوری آن مشکلتر و امکان هدر رفتن ذرات ریز ،بیشتر است.
بنابراین به نظر میرسد 35میلیلیتر حجم بهینهی برای حجم محلول آبی SO2باشد در
عین حال که در این اندازه ذرات قابل توجه است.
18
بحث و نتایج
در حجم 15و 20میلیلیتر دانههای بسیار ریز طال تشکیل میشود .با افزایش حجم ،دانهها
بزرگتر شده تا اینکه در حجمهای 40و 50میلیلیتر دانهها به شکل گرانول و با قطر 45
میکرومتر به دست میآید .دانههای با اندازه بزرگتر چسبندگی کمتری داشته و جمعآوری آن
راحتتر است اما با در نظر گرفتن باالترین استحصال و راندمان که عامل مهمتری است ،حجم
35میلیلیتر بهعنوان حجم بهینه انتخاب شد.
همچنین دقت روش اصالح شده با اندازهگیری انحراف استاندارد اندازهگیری شد .مقادیر به-
دست آمده با انحراف استاندارد روش 0/6در حجم 35میلیلیتر قابل قبول بوده و بهترین
دقت را دارد.
تفاوت بین اندازه ذرات کوچک و بزرگ بهخوبی در شکل مشخص شده است.
20
:منابع
[1] D. Kloos, Analysis of gold karat alloys using proportional counter based micro-EDXRF, [in] proceedings of the proceedings of
the 24 th International Precious Metal Conference, (2000).
.1384 ،10 صفحه،2132 استاندارد، عیارهای رسمی آلیاژ فلزات گرانبها- [ مصنوعات تزئینی2]
[3] J. Haffty, L. B. Riley, W. D. Goss, Manual on fire assaying and determination of the noble metals in geological materials",
Edited, United States Government Printing Office, Washington (1977).
[4] http://www.lbma.org.uk/assets/events/AR17/S3-MMTC-PAMP.pdf
21
با تشکر از توجه شما عزیزان