Tác phẩm

a. Hoàn cảnh ra đời

- Trên cơ sở người thật, việc thật ở làng Đại Hoàng quê mình, Nam Cao đã hư
cấu, sáng tạo nên một bức tranh hiện thực sinh động về xã hội nông thôn Việt
Nam trước Cách mạng tháng Tám với tất cả sự ngột ngạt, tối tăm cùng những
bi kịch đau đớn, kinh hoàng.

- Nhưng những cảnh ngộ cùng quẫn, bi đát trong xã hội ấy không làm cho
những người dân khốn khổ như Chí Phèo mất đi niềm khao khát sống tốt đẹp,
lương thiện.

- Tác phẩm được viết năm 1941.

b. Thể loại: Truyện ngắn.

c. Phương thức biểu đạt: Tự sự, miêu tả, biểu cảm.

d. Ý nghĩa nhan đề:

- Lúc đầu có tên là Cái lò gạch cũ: nhấn mạnh sự xuất hiện của Chí Phèo trong
cuộc đời, cách gọi này dựa vào hình ảnh cái lò gạch bỏ không ở phần đầu và
được lặp lại ở câu kết của tác phẩm, điều đó có ý nghĩa nhấn mạnh tính chất
quy luật của hiện tượng Chí Phèo, tạo ra ám ảnh trong tâm trí người đọc. Tuy
nhiên nhan đề này đã thể hiện cái nhìn bi quan của tác giả về số phận của
người nông dân.

- Sau đó Nhà xuất bản Đời Mới đổi tên là Đôi lứa xứng đôi: nhan đề này dựa
vào mối tình Chí Phèo – thị Nở, gợi sự tò mò của độc giả. Tuy nhiên, nhan đề
này cũng chưa khái quát được ý nghĩa của tác phẩm.

- Nhan đề Chí Phèo cũng là tên nhân vật chính của câu chuyện. Tác giả sử
dụng nhan đề này để làm rõ số phận, cuộc đời, bất hạnh, cô đơn, cô độc của
nhân vật chính được nhắc đến. Đồng thời, nhan đề này cũng gây ám ảnh, ấn
tượng mạnh đối với người đã, đang và sẽ đọc câu chuyện.

- Nhan đề Chí Phèo thâu tóm được nội dung của tác phẩm. Chí Phèo là nạn
nhân, là sản phẩm của xã hội phong kiến nửa thực dân. Chí là người nông dân
lương thiện nhưng lại bị đẩy vào “bước đường cùng” trở thành kẻ lưu manh,
côn đồ, mất hết cả nhân hình nhân tính. ⇒ Nhan đề đã góp phần bộc lộ giá trị
hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.

e. Bố cục: 3 phần
- Phần 1 (Từ đầu đến …cả làng Vũ Đại cũng không ai biết): Chí Phèo xuất
hiện cùng tiếng chửi.

- Phần 2 (Tiếp theo đến …không bảo người nhà đun nước mau lên): Chí
Phèo mất hết nhân tính.

- Phần 3 (Còn lại): Sự thức tỉnh, ý thức về bi kịch của cuộc đời Chí Phèo.

f. Giá trị nội dung

- Lời tố cáo đanh thép của Nam Cao về xã hội đương thời tàn bạo, thối nát đã
đẩy người dân lương thiện vào con đường tha hóa, lưu manh hóa. 

- Đồng thời ca ngợi vẻ đẹp của con người ngay cả khi bị vùi dập mất hết cả
nhân hình, nhân tính.

g. Giá trị nghệ thuật

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật điển hình bất hủ vừa có tính chung tiêu biểu
vừa có những điểm riêng biệt không trộn lẫn.

- Nam Cao có biệt tài phân tích tâm lí nhân vật khiến nhân vật của ông thật hơn
con người thật.

- Nghệ thuật trần thuật hết sức linh hoạt phóng túng nhưng nhất quán và chặt
chẽ.

- Ngôn ngữ giàu có đậm hơi thở cuộc sống.

- Giọng văn biến hóa đa dạng

Câu 1 (trang 155 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Tác giả vào truyện độc đáo, mang ý nghĩa sâu sắc từ tiếng chửi của Chí Phèo

    + Chí Phèo vừa đi vừa chửi, nhưng điều lạ lùng là không có người chửi và
người nghe hắn chửi

    + Lời chửi của Chí nghe ghê gớm: chửi đời, chửi trời, đất, chửi làng Vũ Đại

- Tiếng chửi là phản ứng của Chí với toàn bộ cuộc đời

    + Bộc lộ nội tâm của người bất mãn ý thức được con người ít nhiều ý thức
được mình bị gạt ra khỏi xã hội loài người
    + Tiếng chửi thảm hại khi mà “đáp lại lời hắn chỉ có lũ chó cắn xôn xao trong
xóm”

⇒ Tình cảnh xót xa của người nông dân bị tha hóa, đơn độc

Câu 2 (trang 145 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Cuộc đời Chí có bước ngoặt khi gặp Thị Nở:

    + Ban đầu Chí gặp Thị và bị hấp dẫn đơn giản vì Chí là thằng say “ngứa
ngáy” thịt da, hai người ân ái với nhau. Sau đó, Chí đau bụng rồi Thị dìu Chí
vào nhà tìm manh chiếu rách đắp cho Chí

    + Chí tỉnh dậy sáng hôm sau và cảm thấy lòng “bâng khuâng”, “mơ hồ buồn”
khi nghe thấy âm thanh quen thuộc của sự sống

- Ý nghĩa trong cuộc gặp Chí Phèo- Thị Nở:

    + Đó là những giây phút Chí được trở lại “làm người”, mong được sống hạnh
phúc

    + Sự săn sóc, quan tâm của người đàn bà xấu xí, khốn khổ khơi dậy bản
chất lương thiện vốn bị chèn ép từ lâu trong con người Chí

    + Tác giả thể hiện được tư tưởng nhân đạo sâu sắc của mình đối với hình
tượng người nông dân bị tha hóa khi sáng tạo ra chi tiết gặp gỡ của Chí Phèo
với Thị Nở

    + Giúp Chí tỉnh táo nhìn lại cuộc đời trong quá khứ, hiện tại, tương lai, ước
mơ có gia đình nhỏ, với cuộc sống giản dị

    + Chí ý thức được sự cô độc, bất hạnh của đời mình, và khát khao được
sống cuộc đời của con người

Câu 3 (trang 145 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Chí mong Thị trở thành chiếc cầu nối cho Chí hòa nhập với mọi người, chấm
dứt đoạn đời thú vật để sống đúng với kiếp người.

- Thị Nở từ chối Chí phèo do lời nói của bà cô thị, kiên quyết ngăn cản mối tình
này:

    + Thị trút tất cả những lời cay độc lên Chí Phèo đang khát khao lương thiện,
chờ được làm hòa với mọi người
- Tâm trạng của Chí diễn biến phức tạp: thức tỉnh- hy vọng- thất vọng, đau xót-
phẫn uất- tuyệt vọng

    + Chí rơi vào tuyệt vọng khi thấm thía bi kịch tinh thần sinh ra là người nhưng
không được làm người.

    + Chí càng uống rượu càng tỉnh, Chí khóc rưng rức và ý thức được tội ác của
kẻ cướp đi của mình cả bộ mặt và hồn người. Tiếng khóc của Chí là khóc
thương cho thân phận.

    + Khi lòng sôi sục Chí đâm chết Bá Kiến và tự kết liễu đời mình

⇒ Chí tuyệt vọng trước bi kịch bị cự tuyệt ước muốn làm người, nên đã kết liễu
bản thân và kẻ thù. Cái chết của Chí có tác dụng tố cáo xã hội thực dân nửa
phong kiến đẩy người nông dân lương thiện vào đường cùng, lưu manh hóa họ,
đẩy họ vào chỗ chết

Câu 4 (trang 145 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Nghệ thuật điển hình hóa nhân vật của Nam Cao:

    + Chí Phèo là hiện tượng có tính quy luật trong xã hội đương thời của tình
trạng bị đè nén, áp bức trước CM tháng Tám

    + Người lao động bị lưu manh hóa, từ những nhân vật hiền lành trở nên mất
nhân tính

    + Tâm lý nhân vật được miêu tả sắc sảo, tinh tế, đi sâu vào bộc lộ nội tâm
diễn tả những chuyển biến phức tạp trong cuộc sống

    + Xây dựng thành công nhân vật Chí Phèo bị tha hóa, bị xã hội ruồng bỏ, tác
giả muốn thể hiện tư tưởng nhân đạo sâu sắc, tấm lòng yêu thương, trân trọng
con người khốn khổ

    + Chí Phèo là nhân vật hiện lên sắc nét, vừa có ý nghĩa tiêu biểu, vừa hết
sức sinh động, có trạng thái tâm lí phức tạp.

Câu 5 (trang 145 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Ngôn ngữ trong tác phẩm sống động, điêu luyện, nghệ thuật, gần với lời ăn
tiếng nói hằng ngày

    + Giọng điệu của nhà văn biến hóa, đan xen lẫn nhau

    + Nhà văn có khả năng hòa nhập nhiều vai, chuyển đổi điểm nhìn của tác giả,
trần thuật
    + Sự am hiểu về ngôn ngữ sống một cách chung chung, nắm vững dạng
thức sống của từng loại ngôn ngữ

    + Tác giả sử dụng ngôn ngữ có cả khẩu khí, cú pháp lẫn “phong cách học” cả
lối tu từ học của nó nữa.

Câu 6 (trang 145 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Tư tưởng nhân đạo của Nam Cao trong truyện ngắn này mới mẻ, sâu sắc:

- Phát hiện và miêu tả phẩm chất tốt đẹp của người lao động ngay khi họ bị xã
hội tàn ác cướp mất bộ mặt, linh hồn người

- Ca ngợi phẩm chất tốt đẹp, bản chất thiện lương của con người

Tư tưởng nhân đạo của Nam Cao có những nét mới và sâu sắc riêng.

Bài 2 (trang 156 sgk ngữ văn 11 tập 1)

Tác phẩm Chí Phèo được coi là kiệt tác của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại:

- Hệ giá trị tư tưởng sâu sắc, độc đáo, mới mẻ

- Nam Cao là bậc thầy về ngôn ngữ, cách xây dựng nhân vật, lối kết cấu, xây
dựng cốt truyện

- Gía trị nhân đạo còn tồn tại mãi về sau, làm nên tên tuổi của nhà văn có trái
tim nhân hậu, Nam Cao.

TÓM TẮT

Chí Phèo là đứa trẻ không cha, không mẹ bị bỏ rơi trong chiếc lò gạch cũ. Chí
lớn lên nhờ tình thương của người dân làng Vũ Đại, từ bà góa mù đến bác phó
cối. Khi đã trưởng thành Chí đến nhà Bá Kiến làm canh điền. Bá Kiến đã đẩy Chí
vào tù vì sự ghen tuông của mình. Nhà tù thực dân đã biến Chí thành một kẻ lưu
manh với bộ dạng gớm ghiếc. Sau khi ra tù Chí đã đến nhà Bá Kiến để trả thù
nhưng lại bị Bá Kiến thuyết phục và trở thành tay sai của hắn và trở thành con
quỷ dữ của làng Vũ Đại. Cuộc sống của Chí là những lần đòi nợ thuê, là tiếng
chửi là những cơn say từ ngày này qua ngày khác. Chí Phèo gặp Thị Nở - người
con gái xấu ma chê quỷ hờn làng Vũ Đại. Tình thương của Thị đã đánh thức
lương tri trong Chí, Chí khát khao lương thiện. Bi kịch thay, bà cô Thị Nở không
chấp nhận mối quan hệ giữa Chí và Thị, không thể trở về cuộc sống của người
lương thiện, Chí đã mang dao đến nhà Bá Kiến giết chết hắn và tự kết liễu mình
để giải thoát mọi đau khổ.