KỸ THUẬT NGHIỀN TÁN CHẤT

RẮN
PGS. TS. Trần Văn Thành

1
ĐHYD TP.HCM
Định nghĩa

Nghiền tán chất rắn: sự làm giảm kích thước của

chất rắn ban đầu đến mức độ thích hợp cho việc bào
chế các dạng thuốc.
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Lực nén Lực Lực cắt Lực xé

Lực va đập
(ép) nghiền
4
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ

Cối chày Giã, nén ép, nghiền Dược chất khô giòn

5
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ

Cối chày

6
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ

Cối chày

Thuyền tán Nén ép, va đập, cắt chẻ, nghiền mài

Dược liệu cứng chắc

7
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ

Cối chày

Thuyền tán

Máy nghiền có cánh quạt

Rây

Nén ép
Chất rất bở
9
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

MÁY NGHIỀN CÓ ĐINH NHỌN – MÁY NGHIỀN CẮT

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

10
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

MÁY XAY MÂM KIỂU ĐỨNG VÀ KIỂU NẰM

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

MÁY NGHIỀN TRỤC

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

11
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

MÁY NGHIỀN BÚA – MÁY ĐẬP BỂ CÓ HÀM

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

12
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

MÁY NGHIỀN CÓ HÒN BI

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

13
 ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

14
Alpine pin mill - 2018
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Dụng cụ dùng ở quy mô lớn

MÁY NGHIỀN DÙNG LUỒNG KHÔNG KHÍ

1 10 100 1000 10 000 100 000

Kích thước tiểu phân (µm)

15
ĐHYD TP.HCM
Nghiền tán bằng phương pháp cơ học

Ưu điểm của phương pháp?

Yêu cầu để sử dụng phương pháp?
Sự vận hành (liên tục / gián đoạn hoặc nhiệt độ?)

16
ĐHYD TP.HCM
Các phương pháp đặc biệt

•Dùng dung môi : long não, terpin hydrat

•Dùng môi trường nước : chu sa, thần sa

•Dùng nhiệt độ : lưu huỳnh

17
ĐHYD TP.HCM
Phân bố cỡ bột
12 cỡ rây
45 75 90 125 150 180 250 355 500 710 1400 2000

TEM SEM

KÍNH HIỂN VI

ISO 565-1975

0,001 0,01 0,1 1 10 100 1000

Kích thước tiểu phân (µm)
Khi không dùng vào mục đích phân tích, có thể dùng rây có mắt tròn, có đường
kính trong bằng 1,25 lần chiều rộng mắt vuông của rây có cỡ tương ứng 18
ĐHYD TP.HCM
Phân bố cỡ bột

5 cỡ bột (DĐVN V)

Phân loại bột Rây cỡ lớn (µm) Rây cỡ nhỏ (µm)

(ít nhất 95%) (không quá 40%)

Thô 1400 355

Nữa thô 710 250

Nữa mịn 355 180

Mịn 180 125

Rất mịn 125 90

Ultrafine powder: không dưới 90% tiểu phân nhỏ hơn 5 µm và không tiểu phân nào
lớn hơn 50µm. 19
THUỐC BỘT
PGS TS Trần Văn Thành

20
ĐHYD TP.HCM
Định nghĩa

Dạng thuốc rắn, gồm các hạt

nhỏ, khô tơi, có độ mịn xác
định, có chứa một hay nhiều
dược chất.

21
ĐHYD TP.HCM
Ưu / nhược điểm

Kỹ thuật bào chế đơn giản, trang thiết bị không

phức tạp

✓ Dạng bào chế rắn: ít tương kỵ, bền vững

Diện tích tiếp xúc lớn, tốc độ hòa tan cao, sinh khả
dụng cao

Thích hợp cho trẻ em

Diện tích tiếp xúc lớn, dễ hút ẩm

✗ Dược chất có mùi vị khó chịu, không bền trong

môi trường dạ dày

Thuốc bột từ dược liệu khó uống 22

ĐHYD TP.HCM
Phân loại thuốc bột

23
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Bột thuốc:

1. phân chia nguyên liệu

24
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Bột thuốc:

1. phân chia nguyên liệu

2. Rây

Không nên đổ vào rây quá nhiều bột và nên đảo đều bột trên
rây để tăng khả năng tiếp xúc của tiểu phân với lỗ mắt rây.

Độ ẩm bột nên vừa phải, bột ẩm quá khó lọt qua rây.

Khi rây, nên rây nhẹ nhàng, không chà xát nhiều trên rây dễ
làm dồn dưới lưới mắt rây.

Rây dược chất độc cần phải đậy nắp.

25
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Quy mô phòng thí nghiệm

26
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Quy mô phòng thí nghiệm

27
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Quy mô phòng thí nghiệm

Nghiền bột đơn:

Khối lượng lớn nghiền trước

Chất có tỉ trọng lớn nghiền mịn hơn chất có tỉ trọng nhỏ

Trộn bột kép:

Dụng cụ: dung tích gấp 5-10 lần tùy theo tỉ trọng

Nguyên tắc: trộn đồng lượng, tỉ trọng lớn cho vào trước,
chất có màu phải được lót cối, dược chất độc phải được lót
cối.
28
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc bột

Các loại máy trộn bột:

29
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

đường kính trong chuôi

phễu 10, 15, 25 mm.

USP General Chapter 1174, alongside flow rate

through an orifice and shear cell methods (United
States Pharmacopeial Convention, 2019g)
30
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

31
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

32
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

33
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

34
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

35
ĐHYD TP.HCM
Các đặc tính tiểu phân

Kích thước tiểu phân

Lực liên kết tiểu phân: bám dính, kết dính, tĩnh điện.

Hình dạng tiểu phân

Độ trơn chảy của khối bột

36
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Tá dược độn hay pha loãng: hay dùng nhất là lactose.

Tá dược màu: thường dùng cho bột kép chứa các dược
chất độc hay tác dụng mạnh, chiếm tỷ lệ nhỏ trong hỗn hợp
bột kép, để kiểm tra sự phân tán đồng nhất của các dược
chất này trong khối bột. các chất màu hay được dùng như
erythrocin (màu đỏ), tartrazin, quinolein (màu vàng), sắt
oxyd (màu nâu),…

Digitalin 0,1g
Carmin 0,05g
Lactose vđ 10g

37
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Tá dược hút: dùng cho các bột kép có chất lỏng, mềm, chất
háo ẩm có trong thành phần của thuốc bột. Hay dùng các
loại như calci carbonat, magnesi carbonat, magnesi oxyd,…

Lượng dùng tùy theo tỷ lệ các chất lỏng, mềm có trong công
thức thuốc bột (lưu ý cồn thuốc, cao thuốc, tinh dầu)

Lưu huỳnh kết tủa 1g

Kẽm oxyd 1g
Dầu parafin 1,5 g
Magnesi carbonat 2g
Talc 5g

38
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Tá dược bao

Menthol 0,5g
Long não 0,5g

+
39
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Tá dược bao: dùng để cách ly các dược chất tương kỵ trong

bột kép. Thường dùng các bột trơ như magnesi oxyd,
magnesi carbonat,…

Menthol 0,5g
Long não 0,5g
Talc 10g

+
40
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Tá dược điều hương, vị: thường dùng bột đường, đường

hóa học (saccharin, cyclamat, aspartam,…), các loại tinh dầu
hoặc các chất thơm tổng hợp như với các dạng thuốc khác.

41
ĐHYD TP.HCM
Tá dược thuốc bột

Dược chất dễ giải phóng nước kết tinh

Natri sulfat dược dụng 15g

Magnesi sulfat dược dụng 15g

Chất háo ẩm

Cafein 0,03g
Natri bromid 0,3g
Natri hydrocarbonat 0,3g

42
ĐHYD TP.HCM
Phân liều thuốc bột

Phân liều bằng cách ước lượng bằng mắt

Phân liều theo thể tích

Phân liều theo khối lượng

43
ĐHYD TP.HCM
Bao bì thuốc bột

Thông thường thuốc bột được đóng gói dưới 2 dạng: đóng
túi và đóng lọ.

Các thuốc bột phân liều dùng để uống như thuốc bột, bột
pha hỗn dịch, pha siro…thường được đóng vào trong túi.
Túi đựng thuốc bột thường làm bằng vật liệu là giấy kết hợp
với màng nhôm và chất dẻo để có thể hàn được bằng nhiệt.

Các thuốc bột không phân liều thường đóng trong lọ (thủy
tinh hay chất dẻo) như các lọ thuốc bột pha hỗn dịch, pha
siro,…Thuốc bột dùng ngoài có thể đóng trong lọ có nắp
đục lỗ để có thể rắc, bôi, xoa dễ dàng.

44
ĐHYD TP.HCM
Yêu cầu chất lượng thuốc bột

•Về tính chất: khô tơi, không ẩm, vón, màu đồng nhất.

•Độ ẩm: không quá 9% nước.

•Độ mịn: bột kép, đắp, thuốc bột dùng cho mắt, tai.

•Độ đồng đều hàm lượng: thuốc bột đơn liều dùng uống
hoặc tiêm có dược chất dưới 2mg hoặc 2% kl/kl.

•Độ đồng đều khối lượng: khi không kiểm đđhl.

45
THUỐC CỐM
PGS.TS. Trần Văn Thành

47
ĐHYD TP.HCM
Ưu / nhược điểm

Kỹ thuật bào chế đơn giản, trang thiết bị không phức

tạp
✓ Dạng bào chế rắn: ít tương kỵ, bền vững

Hấp thu nhanh hơn thuốc viên.

Diện tích tiếp xúc lớn, dễ hút ẩm

✗ Dược chất có mùi vị khó chịu, không bền trong môi

trường dạ dày

48
ĐHYD TP.HCM
Định nghĩa – Thành phần

Dạng thuốc rắn có dạng hạt nhỏ xốp hay sợi ngắn xốp,
thường dùng để uống.

Tá dược:
Tá dược độn (saccarose, lactose...)

Tá dược dính (mật ong, siro, dung dịch PVP...)

Tá dược tạo mùi, vị

Tá dược tạo màu

49
ĐHYD TP.HCM
Định nghĩa – Thành phần

Polyvinylpyrrolidone (PVP)

50
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Xát hạt ướt:

•Nghiền và trộn bột kép

•Trộn hỗn hợp bột với tá dược dính lỏng tạo khối ẩm

51
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Xát hạt ướt:

•Nghiền và trộn bột kép

•Trộn hỗn hợp bột với tá dược dính lỏng tạo khối ẩm

•Xát hạt qua cỡ rây thích hợp

52
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Xát hạt ướt:

•Nghiền và trộn bột kép

•Trộn hỗn hợp bột với tá dược dính lỏng tạo khối ẩm

•Xát hạt qua cỡ rây thích hợp

•Sấy hạt ở 40-70°C

53
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Xát hạt ướt:

•Nghiền và trộn bột kép

•Trộn hỗn hợp bột với tá dược dính lỏng tạo khối ẩm

•Xát hạt qua cỡ rây thích hợp

•Sấy hạt ở 40-70°C

•Sửa hạt

54
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Tạo hạt siêu tốc:

55
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc hạt

Phương pháp tầng sôi:

Hỗn hợp bột và tá dược dính được phân tán trong một luồng khí
nóng tạo thành một dòng liên tục, các tiểu phân bột sẽ kết dính
với nhau tạo hạt và được làm khô.

56
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc hạt

Phương pháp đùn và làm tròn:

57
ĐHYD TP.HCM
Kỹ thuật điều chế thuốc cốm

Xát hạt khô:

•Nghiền và trộn bột kép

•Tạo viên thô (máy dập viên, máy ép trục)
•Nghiền qua máy nghiền với cỡ rây xác định

58
ĐHYD TP.HCM
Yêu cầu chất lượng thuốc cốm

•Về tính chất: khô, không mềm, hút ẩm và biến màu.

•Kích thước hạt: 2000 > hạt; 92% hạt > 250

•Độ ẩm: không quá 5% nước.

•Tính hòa tan, phân tán: 20 phần nước / 5 phút.

•Độ đồng đều hàm lượng: đơn liều có dược chất dưới 2mg
hoặc 2% kl/kl.

•Độ đồng đều khối lượng: khi không kiểm đđhl.

•Định tính, định lượng

60
ĐHYD TP.HCM
Công thức thuốc cốm

Paracetamol 250mg
Lactose monohydrat 2000mg
Natri sacharin 20mg
Dung dịch PVP 10% 0,03ml
Bột talc 1%

1. Biết đây là công thức cốm cho 1 đơn vị đóng gói, hãy thiết lập công thức cho 1000 đơn vị?
2. Cho biết phương pháp điều chế cốm này? Lý do?
3. Cho biết khối lượng cốm thu được sau khi xát hạt?
4. Giả sử hao hụt 20% sau khi xát hạt, cho biết khối lượng bột talc cần sử dụng?

61