MODULE 1: KULTURANG POPULAR NG PILIPINAS
ANO ANG KULTURA
Ang kultura ay hinango mula sa salitang Latin na
colere (tirhan, pagyamanin at parangalan), na sa
pangkalahatan ay tumutukoy sa mga istruktura
ng aktibidad ng mga tao at mga simbolikong
istruktura na nagbibigay ng kahalagahan ng
naturang aktibidad. Ang iba`t ibang kahulugan ng
"kultura" ay sumasalamin ng iba't ibang mga
teoretikal na oryentasyon para sa pag-unawa, o
pamantayan para sa pagpapahalaga at aktibidad ng
tao. Karaniwang ginagamit ng mga antropologo ang
salitang "kultura" upang tukuyin ang unibersal na
kakayahan ng tao na maiuri, maitala, at maiparating
ang kanilang mga karanasan sa
simbolikong pamamaraan.
Ang lipunan at kultura ay magkatulad na mga
konsepto, ngunit ang kanilang mga saklaw ay
magkakaiba.
Ang lipunan ay tumutukoy sa magkakaugnay na
pamayanan, habang ang kultura naman ay
tumutukoy sa pangkalahatang katangian ng isang
pamayanan.
Ang sibilisasyon din ay may malapit na koneksyon
sa kultura, na kadalasan ay ginagamit din bilang
kasingkahulugan ng kultura. Ito ay dahil ang
sibilisasyon at kultura ay magkakaibang aspeto ng
isang entidad.
Ang sibilisasyon ay maaaring tingnan bilang
panlabas kaanyuan, at kultura bilang panloob na
katangian ng isang lipunan. Samakatuwid, ang
sibilisasyon ay ipinahayag sa mga katangiang pisikal,
tulad ng paggawa ng mga kasangkapan, agrikultura,
teknolohiya, at iba pa habang ang kultura ay
tumutukoy sa mga pamantayang panlipunan at
pamantayan ng pag-uugali, mga tradisyon,
pagpapahalaga, at paniniwala at kaugalian sa
relihiyon na pinanghahawakan ng mga miyembro ng
isang lipunan.
Gayunpaman, ang kultura ay naipapakita rin sa
pamamagitan ng sining pati na rin sa mga
istrukturang panlipunan at mga
institusyon ng lipunan.
ANTROPOLOHIYA
Karaniwang ginagamit ng mga antropologo ang
salitang "kultura" upang tukuyin ang unibersal na
kakayahan ng tao na maiuri, maitala, at maiparating
ang kanilang mga karanasan sa simbolikong
pamamaraan.
MGA URI NG KULTURA
Kulturang di-materyal na kilala rin bilang
simbolikong kultura, ay nagsasama ng mga
paniniwala, simbolo, at wika na tumutukoy sa
isang lipunan.
kulturang materyal, ay nagsasama ng lahat ng mga
pisikal na bagay ng lipunan, tulad ng mga pisikal na
kasangkapan at teknolohiya, damit, kagamitan sa
pagluluto at pagkain, at paraan ng transportasyon.
KULTURANG POPULAR
Ang kulturang popular ang kadalasang nag bibigay
ng depinisyon kung ano ang maganda at kung ano
ang katanggap-tanggap. Ang kulturang popular ay
maaring teklnolohiya, pagkain, kasuotan, musika,
at iba pa.
Ang kulturang popular, ayon sa Pambansang
Alagad ng Sining para sa Panitikan na si Bienvenido
Lumbera sa kanyang aklat na Revaluation: Essays
on Philippine Literature, Theatre and Popular
Culture (1984), ay lubos na naiiba sa kulturang
katutubo at kulturang nasyonalista ng mga Pilipino.
• KULTURANG KATUTUBO
- kulturang katutubo ay ang paraan ng
pamumuhay sa isang lugar sa isang tukoy
na oras at inilalarawan ang mga
kasanayan ng mga tao, at kung paano sila
namumuhay nang naaayon sa kalikasan.
• KULTURANG NASYONALISTA
- kulturang nilikha sa pamamagitan ng
paglaban ng mga Pilipino sa
pamahalaang kolonyal.
Ayon kay Lumbera, ang kulturang popular sa
Pilipinas ay nilikha at ginamit ng mga Espanyol sa
mga katutubong Pilipino o Indio sa pamamagitan ng
dula at panitikan upang makuha ang loob at puso ng
mga katutubo.
Ang kolonyal na pinagmulan ng kulturang popular
na matatagpuan sa Pilipinas ay maaaring matukoy
sa pamamagitan ng pagtingin sa pag-usbong ng
panitikang Pilipino. Ang permanenteng pamayanan
na itinatag ng Espanya ay nagbigay daan sa unti-
unting pagpapalit ang katutubong kultura patungo
sa kulturang nakatuon sa tradisyong Kristiyano at
Europeo.
Gayunpaman, noong nakita na ng mga katutubong
ilustrado ang mga epekto ng kulturang popular at
ang paggana nito bilang isang propaganda, hindi
nagtagal ay gumamit na sila ng sandata laban sa
Espanya. Noong ika-19 na siglo, sa pamamagitan ng
kilusang Propaganda, ang mga katutubong ilustrado
ay gumamit ng parehong anyo ng kulturang popular
upang “mapahina ang kapangyarihan ng mga
mapang-abusong prayle at tipunin ang mga Pilipino
upang wakasan ang pamamahala ng mga Espanyol“.
Ang pagdating ng mga Amerikano ay nagdala ng
modernong anyo ng kulturang popular sa Pilipinas.
Ang higit na malayang patakaran hinggil sa
palimbagan, radyo, telebisyon at pelikula, ay
nagbigay ng mas mabilis na sirkulasyon sa kulturang
popular na hatid ng mga Amerikano. Hindi lamang
sa pamamagitan ng mga anyo na ito ngunit pati na
rin sa bagong medya noon, tulad ng mga pelikula.
Sa simula pa lamang, ang mga edukadong Pilipino ay
nagkaroon na ng mga agam-agam sa mass media
dahil sa komersyalisasyon o bulgarisasyon ng sining.
Ayon kay Lumbera, napansin ng mga edukadong
Pilipino na ang popular na panitikan na ginawang
kalakal na para sa mga mamamayan ay nagiging
isang banta sa mga mas seryosong likhang sining
sapagkat ang mga manunulat at mga palimbagan ay
mas nagiging interesado sa kita kaysa sa
kahalagahan ng magandang sining.
KATANGIAN NG KULTURA
• Ang Kultura ay isang Adaptibong
Mekanismo
- Nakakapag adapt sa mga nangyayare sa
paligid
• Ang Kultura ay Natututunan
- natutunan galing sa kagawian,
pagpapahalaga, panuntunan, at iba pang
elemento ng kultura sa loob ng isang
lipunan.
- Ang kultura ay maaaring makuha at
matutunan ng miyembro ng lipunan
- mula sa apat ng panlipunang institusyon,
ang pamilya bilang batayang unit, ang
- paaralan, ang simbahan at medya o
social media.
• Ang Kultura ay Nagtatakda ng mga Maaari
at Hindi Maaaring Gawin
- Idinidikta rin ng kultura kung paano
gagampanan ng isang tao ang papel nito
sa lipunan kagaya ng asawa, anak, at iba
pa. Kadalasan, ang mga panuntunan
tungkol sa katanggap-tanggap na mga
gawain ay flexible o maaaring maiba
depende sa sitwasyon.
• Ang Kultura ay Konektado
- Sa panahon ngayon, halos lahat ng mga
lipunan sa daigdig ay
naiimpluwensyahan na ng kultura ng
mga bansang mas dominante.
MGA ELEMENTO AT SANGKAP NG KULTURA
• SIMBOLO
mga bagay na may pagpapakahulugan na kadalasan
ay pumupukaw sa atensyon at emosyon ng mga tao.
Ang ilang uri ng mga simbolo ay ginagamit din bilang
komunikasyong di-berbal, habang ang ibang
simbolo naman ay mga materyal na kasangkapan.
- BERBAL (Wika)
Marahil ang pinakamahalagang simbolo
ng ating kultura ay ang wika.
Sapir-Whorf hypothesis, na hango sa
pangalan ng dalawang antropologo na
sina Edward Sapir at Benjamin Lee
Whorf, ay ipinagpapalagay na hindi
madaling mauunawaan ng mga tao ang
mga bagay o konsepto kung ang kanilang
wika ay hindi nagtataglay ng mga salita
para dito (Whorf, 1956). Ipinaliwanag
nila na ang wika ay itinuturong
istruktura.
- DI- BERBAL
Isang karaniwang halimbawa ng di-
berbal na simbolo ay ang pakikipag-
kamay. Kadalasan, ang pakikipag-kamay
ay sumisimbolo sa pakikipagkaibigan at
ginagamit bilang pagbati. Marahil lahat
ng mga lipunan sa daigdig ay may mga di-
berbal na simbolo, na ginagamitan ng
anumang bahagi ng katawan, upang
magpahiwatig ng mga partikular na ideya
at emosyon.
Gayunpaman, may mga magkahalintulad
na simbolo na may magkaibang
kahulugan sa ibang lipunan (Axtel, 1998).
Sa Estados Unidos, halimbawa, ang
paggamit ng “thumbs up” ay
nangangahulugang maayos lamang ang
lahat, habang sa Australya, ito ay
opensibo na katumbas ng pagtaas ng
gitnang daliri.
 • PAMANTAYAN
Ang mga kultura ay may malaking pagkakaiba sa
kanilang mga pamantayan sa pagkilos. May
dalawang uri ng pamantayan sa kultura, pormal at
di-pormal.
- PORMAL
tumutukoy sa mga pamantayang may legal
na batayan gaya ng mga batas at ordinansa.
Sa Pilipinas, ito ay tumutukoy sa
konstitusyon, mga batas republika, batas
trapiko, kasama na rin dito ang mga batas na
umiiral sa mga kolehiyo at unibersidad.
- DI- PORMAL
tumutukoy sa mga kaugalian at tradisyon
gaya ng pagmamano at pagsagot sa mga
nakatatanda gamit ang po at opo.
Kahit na mas mahalaga ang mga pormal na
pamantayan kaysa sa mga di-pormal na
pamantayan, malaki pa rin ang impluwensya nito sa
ating pag-uugali at kilos. Ang tamang pagkilos sa
harap ng hapag-kainan ay isang magandang
halimbawa ng di-pormal na pamantayan na walang
legal na batayan ngunit may mabigat na
impluwensya sa ating pagkilos.
• RITWAL
mga nakaugaliang pamamaraan at seremonya na
kadalasan ay nagbibigay hudyat sa panibagong
yugto sa buhay ng isang tao. Dahil dito, ang mga
ritwal ay parehong sumasalamin at naglilipat ng
pamantayan ng isang kultura mula sa isang
henerasyon patungo sa susunod.
seremonya ng pagtatapos sa mga kolehiyo at
unibersidad ay isa sa mga pamilyar na halimbawa ng
mga nasabing ritwal. Sa maraming lipunan,
kaagapay ang ritwal sa pagtatakda ng gender role
sa isang tao.
Halimbawa,
- ang mga kababaihan sa iba’t ibang
kultura sa mundo ay dumadaan sa mga
seremonya na nagmamarka na sila ay
mga dalaga na. Sa lipunang Bemba ng
Zambia, ang mga batang babae ay
sumasailalim sa ritwal na kung tawagin
ay chisungu, kung saan sila ay nag-aaral
ng mga awitin, sayaw, at sikretong mga
salita na sila lamang ang nakaaalam
(Maybury-Lewis, 1998).
- Sa Pilipinas naman, ang pagtutuli sa mga
kalalakihan ay sumisimbolo sa kanilang
transisyon sa pagkabinata.
PANANAW AT PERSPEKTIBO NG KULTURA
• KULTURANG RELATIBISMO
- pananaw na ang mga pamantayang
etikal at sosyal ay sumasalamin sa
kontekstong kultural ng kulturang
pinagkunan nito.
- dahil ang mga kultura ay hindi
magkakaparehas, ang pamantayang
moral ng ibang lipunan ay hindi dapat
husgahan gamit ang perspektibo ng
ibang kultura.
• KULTURANG NAKAKABIGLA
- culture shock
- tumutukoy sa pakiramdam na hindi
maipaliwanag, nakalilito o nakagugulat
na nararanasan ng mga taong nangibang
bansa o nakararanas ng bagong kultura o
paligid.
- Ang paninibagong ito ay normal at bunga
ng pagiging hindi pamilyar sa bagong
kultura o kapaligiran.
- Halimbawa, ang mga dayuhang mag-
aaral ay maaaring makaranas ng culture
shock dahil sa hindi pamilyar na pagkain,
lokal na tradisyon, at wika.
• ETNOSENTRISMO
- tumutukoy sa pagkiling sa isang kultura o
pangkat-etniko–- sadya man o hindi--
kung saan ang isang indibidwal ay
malalim na pagpabor sa kanyang kultura
at ginagamit ang pananaw na ito bilang
ideyal na batayan sa paghusga sa kultura
ng iba.
Ang makitid na pananaw na ito ay
Kadalasang nagreresulta sa:
(1) kawalang-kakayahang umunawa ng
kulturang iba sa kultura ng nasabing
indibidwal at
(2) panghuhusga nang walang batayan at
paniniwala na higit na nakatataas ang
kultura ng nasabing indibidwal kumpara
sa kultura ng ibang mga lipunan.
Dahil dito, ang etnosentrismo ay
kadalasang kaakibat din mapaminsalang
sosyal na pananaw, gaya nang
ultranasyonalismo, tribalismo, rasismo,
seksismo, at diskriminasyon sa may mga
kapansanan.
 • SENOSENTRISMO
- tumutukoy sa pagkiling ng isang tao sa
mga produkto, estilo o ideya ng isang
banyagang kultura.
- Dahil sa globalisasyon, lumalawak ang
kaalaman ng isang tao sa materyal at di-
materyal na kultura na matatagpuan sa
iba’t ibang panig ng daigdig.
- Ang kaalaman na ito ang nagbibigay
buhay sa senosentrismo dahil sa
paniniwalang higit na nakatataas ang
mga produkto at gawi ng mga dayuhang
kultura.
• SUB- KULTURA
tumutukoy sa kulturang natatangi sa isang grupo,
lalo na sa mga grupo na ang interes at kagustuhan
ay naiiba sa kalakhan ng lipunang ginagalawan nila.
Halimbawa, ang sub-kultura ng mga Pilipinong
nabibilang sa mataas na uring pang-ekonomiko ay
ibang-iba sa sub-kultura na matatagpuan sa mga
Pilipinong nabibilang sa mababang uring pang-
ekonomiko.
• KONTRA KULTURA
isang sosyo-politikal na salitang tumutukoy sa
pagtaliwas sa dominante o laganap na ideyolohiya.
- Ang salitang ito ay umusbong noong
dekada ‘60 bilang paghikayat sa mga
kabataan na itakwil ang sistema na sa
kanilang pananaw ay mapaniil. Nang
umusbong ito sa Estados Unidos, ang
kontra-kultura ay unang ginamit laban sa
rasismo, pagsuporta ng mga unibersidad
at kolehiyo sa Digmaan sa Vietnam.
- Sa Pilipinas, ang kontra-kultura ay
tumatalakay sa maraming isyung
panlipunan kagaya ng pang-aabuso sa
ilalim ng Batas Militar, ang
panghihimasok ng Simbahang Katoliko sa
usaping reproductive health at
karapatan ng LGBT community, gayundin
ang maraming isyung politikal, na para sa
mga taga-suporta ng kontra-kultura, ay
hindi makatarungan.
MGA SIMBOLO NG KULTURA
Dahil na rin sa sari-saring uri ng mga tao at kultura,
umusbong na rin mula rito ang iba’t ibang simbolo
ng kultura.
• KULTURA NG KAHIRAPAN
Ang kultura ng kahirapan ay isang teorya na binuo ni
Oscar Lewis sa kanyang aklat na Five Families:
Mexican Case Studies in the Culture of Poverty
(1959).
Ayon sa kanya, ang pamumuhay sa ilalim ng kultura
ng kahirapan ay magdudulot ng panibagong kultura
o sub-kultura na umaayon sa kondisyong ito.
- Ang kulturang ito ay nakasentro sa
malalim na pakiramdam ng kawalang-
kakayahan, pagkamaliit at kawalang-
kapangyarihan. Dagdag pa ni Lewis, ang mga
indibidwal na nabubuhay sa ilalim ng kultura
ng kahirapan ay kulang sa karunungang
historikal kung kaya wala rin silang kaalaman
upang sugpuin ang kanilang kahirapan sa
pamamagitan ng kolektibong pagkilos, at
tumutuon na lamang sa kanilang mga
personal na problema.
• KULTURA NG KARANGYAAN
- tumutukoy sa pamamaraan ng mga
mayayaman na ipakita sa mundo ang
kanilang karangyaan at kayamanan.
- Kadalasan, ang kayamanang ito ay
naipakikita sa pamamagitan ng pagbili ng
mga mamahaling kagamitan.
• KULUTURA NG KORAPSYON
- tumutukoy sa pagtanggap ng lipunan sa
mga tiwaling gawain.
- Kahit na matunog na isyu sa telebisyon
ang sunod-sunod na imbestigasyon ng
Senado sa mga isyu ng katiwalian,
karamihan sa mga ito ay hindi na
umaabot sa balita dahil nagiging normal
na ito sa mata ng lipunan.
• KULTURA NG PANANAHIMIK
- tumutukoy sa epekto ng ibang aspeto ng
kultura sa mga indibidwal, medya o
mamamahayag.
- Ang pananahimik na ito ay nag-uugat sa
matinding pagkatakot na masangkot o
mapagbintangan sa isang alanganing
sitwasyon.
- Halimbawa, normal para sa isang testigo
ng isang krimen na manahimik na lamang
kaysa tumestigo laban sa isang
pinaghihinalaang criminal dahil sa takot
na masangkot o hindi kaya ay malagay sa
alanganin ang kanyang buhay.
 • KULTURANG PAGKAMANHID
- tumutukoy sa paghina ng pagkakaisa sa
lipunan na kadalasan ay dahil sa paglaganap ng
mga sakit ng lipunan o social ills.
- Halimbawa, sa mga mahihirap na lipunan, ang
mga pulubi sa lansangan ay isang normal na
lamang na tanawin. Ang normalisasyon ng
kahirapan at kawalang- kapangyarihan ang
nagtutulak para sa maraming tao na maging
manhid sa isyung panlipunang ito.
DIPUSYON SA KULTURA
Ang dipyusyon sa kultura ay tumutukoy sa
pagkalat ng mga nauusong aspeto ng kultura sa
maraming lugar. Ang mga paniniwala at gawain
ay naibabahagi at naililipat sa pagitan ng mga
tao.
• NAKAHAHAWANG DIPYUSYON
Ang mga nauusong TikTok Dance Challenges ay
isang magandang halimbawa ng nakahahawang
dipyusyon kung saan ang isang nauusong gawain
ay naisasalin sa pagitan ng mga tao mula sa isang
orihinal na pinagmulan patungo sa mas marami
pang iba, kahalintulad sa pagkalat ng isang
nakahahawang sakit.
Kahit na ang salitang viral videos ay nagmumula
sa ideya ng pagkalat ng isang sakit, sapagkat
kagaya ng sakit, ang nakakahawang dipyusyon
ay kumakalat sa pamamagitan ng kontak at
interaksyon.
• HIRARKIKAL NA DIPYUSYON
Ito ay tumutukoy sa pagkalat ng mga nauusong
gawain mula sa isang bahagi o segment ng
lipunan patungo sa iba.
- Halimbawa, ang hip hop culture ay
umusbong mula sa mga lungsod, ngunit
ngayon ay kalat na ito sa iba’t ibang
rehiyon kasama na ang mga kanayunan.
Hirarkikal din ang pamamaraan ng
pagkalat ng balita, mula sa mga opisyal
ng pamahalaan, patungo sa mga
mamamahayag at mamamayan.
• STIMULUS NA DIPYUSYON
tumutukoy sa pagkalat ng mga nauusong
gawain, ngunit nababago ng mga gumagaya
nito.
Halimbawa, ang yoga ay nauuso sa Estados
Unidos bilang isang uri ng meditasyon o
ehersisyo, samantalang sa lugar na pinagmulan
nito, bukod sa meditasyon, ginagamit din ito sa
kontekstong pang-
relihiyon.
• RELOKASYONG DIPYUSYON
tumutukoy sa pagkalat ng mga nauusong
kultural na gawain sa pamamagitan ng paglipat
ng mga orihinal na tagapagdala nito
sa ibang lugar.
Halimbawa, ang pagkalat ng mga Chinatown sa
bawat ng sulok ng mundo ang naging dahilan sa
pagkakakilala sa kultura at pagkaing Tsino.
MODULE 2
Ang Teorya ng Sikolohiyang Pilipino
siyentipikong pag-aaral ng sikolohiya na hango sa
karanasan, ideya, at oryentasyong kultural ng mga
Pilipino.
Tinukoy ni Virgilio G. Enriquez, kinikilalang ama
ng sikolohiyang Pilipino, ang mga
pangunahing paksa nito (Enriquez, 1974):
• kamalayan, kasama ang emotibo at
kognitibong karanasan;
• ulirat o kamalayan ng isang tao sa kanyang
kapaligiran;
• isip, na tumutukoy sa karunungan at pag-
unawa;
• diwa, kasama ang nakaugalian at asal;
kalooban o emosyon at pakiramdam; at
• kaluluwa o psyche.
Nagsimula ang sikolohiyang Pilipino bilang isang
kilusan sa larangan ng sikolohiya noong dekada
‘70 upang baguhin ang lente o pananaw sa
sikolohiya na noon ay nakatuon sa kaisipang
kolonyal.
Ilan sa mga temang binigyang diin ng
kilusang ito ang:
(a) pagkakakilanlan at pambansang kamalayan;
(b) kamalayang panlipunan;
(c) pambansa at pang-etnikong mga kultura at
wika;
(d) pagbabatay at paglalapat ng katutubong
sikolohiya sa gawaing pangkalusugan,
agrikultura, sining, mass media at relihiyon
ngunit kasama rin ang sikolohiya na nagmula sa
Kanlurang sikolohiya na angkop sa lokal na
konteksto (Enriquez, 1992).

Ang kilusang ito ay may tatlong batayang
paninindigan.
• Una, bilang sikolohiya ng pagbabagong-isip,
na tumutuligsa sa paglaganap ng sikolohiya
na nagpapalaganap ng kaisipang kolonyal at
nagtataguyod sa dekolonisasyon sa
kamalayang Pilipino bilang isang hakbang sa
paglikha ng pambansang kamalayan.
• Ikalawa, bilang sikolohiyang malaya, na
tumutuligsa sa importasyon at imposisyon
ng sikolohiya na nilikha, at mas angkop sa
mga industriyalisadong bansa.
• Panghuli, ay bilang sikolohiyang
mapagpalaya, na tumutukoy sa isang kilusan
laban sa sikolohiyang ginagamit upang siilin
ang masa.
Bilang bahagi ng katutubong sikolohikal na
tradisyon, ang sikolohiyang Pilipino ay binuo sa
karunungang sikolohikal na:
(a) umusbong sa sariling kultura;
(b) sumasalamin sa katutubong pag-uugali;
(c) maaaring bigyan ng pagpapakahulugan mula
sa katutubong pananaw at perspektibo;
(d) nakapagbibigay ng resulta na nailalapat sa
katutubong pamamaraan (Sinha,1997).
Gayunpaman, agarang nilinaw ni Enriquez
(1978) na hindi isinusulong ng sikolohiyang
Pilipino na tuluyang abadonahin ang mga
dayuhang teorya. Ang anomang tahasang pag-
abandona sa anomang “dayuhan” nang walang
kritikal na batayan ay kasing-panganib din ng
tahasang pagtanggap sa teoryang Kanluranin.
DALAWANG PROSESO
• Pagsasakatutubo mula sa LABAS
- mas karaniwan na pamamaraang
ginagamit sa pagsasalin ng karunungan
at teknolohiya.
- - Ang pamamaraang ito ay nakabatay sa
pananaliksik sa katutubong katumbas ng
mga kinikilalang unibersal na konseptong
sikolohikal o ang kontekstwalisasyon ng
mga inangkat na pamamaraan at
proseso.
- Ang kahalintulad na konsepto ay ang
balidasyong kultural, ang kasanayan ng
pagpapatunay sa mga pananaliksik sa
pamamagitan ng sistematikong
replikasyon sa maraming kultura.
• Pagsasakatutubo mula sa LOOB
tumutukoy sa pagsasapormal ng mga teoryang
sikolohikal, kaalaman, pamamaraan at
kasanayang Pilipino na nilikha sa pamamagitan
ng katutubong kultura bilang batayan.
Upang mabigyang balangkas ang mga pagsisikap
ng sikolohiyang Pilipino na maisapormal ang
sikolohiyang katutubo sa Pilipinas, mahalagang
unawain ang mga sumusunod na pagnanais na:
(1) lumikha ng mga katutubong konsepto at
balangkas; at
(2) umangkop, lumikha at gumamit ng mga
pamamaraan at kagamitang angkop sa
katutubong kultura.
PAGSASAKATUTUBO NG MGA KONSEPTO AT
TEORYA
Malaking pag-unlad na ang nasaksihan sa
pagkilala at pagpapaliwanag sa mga katutubong
konsepto, partikular na sa larangan ng
pagpapakatao at pagpapahalaga (Church at
Katigbak, 1999).
Halimbawa, inilahad ni Enriquez
(1978) ang kinikilalang pangunahing konsepto sa
sikolohiyang Pilipino: kapwa.
Binigyang kahulugan niya ang kapwa bilang
pagkilala sa kolektibong pagkakakilanlan, ang
kaloobang ibinabahagi sa iba.
Ang isang tao ay nagkakaroon ng pagtuklas sa
kapwa hindi dahil sa pagkilalang iginagawad sa
kanya kundi sa kamalayan niya sa kolektibong
pagkakalinlang ito. Ang “ako” at ang “iba sa
akin” ay iisa at magkaugnay sa sikolohiya ng
pakikipagkapwa: Hindi ako iba sa aking kapwa.
Kapag ang “ako” ay nagsimulang mag-isip na
hiwalay sa “kapwa,” ang pagpapakahulugan ng
“sarili” sa kulturang Pilipino ay naisasalin sa
Kanluraning pananaw. Dahil dito, ang katayuan
ng “kapwa” ay naihihiwalay rin sa “sarili”
(Enriquez, 1978, p. 106).
Ang pakikipagkapwa- tao ang isa sa mga
pundasyon ng kulturang natatangi sa mga
Pilipino.
• Iwinaksi ni Enriquez ang pagsasalin ng
“kapwa” sa wikang Ingles bilang “others”
sapagkat nagpapakita ito ng paghihiwalay ng
sarili sa iba, samantalang ang “kapwa” ay
tumutukoy sa eksaktong kabaliktaran nito:
ang pakikibahagi ng isa at iba.
 Ang mga ka-tegorya o antas na ito ay hindi lamang
magkakaugnay sa pamamaraan kund, nakaayos din
batay sa babaw o lalim ng pakikilahok:

“mula sa pagiging sibil na hindi masyadong malalim

hanggang sa pagkakaroon ng ganap na ugnayan sa
pamamagitan ng pakikiisa (Santiago at Enriquez,
1976, p. 104).

PAGGAMIT NG MGA KATUTUBONG

PAKIKIRAMDAM
- naglalaman ng tentatibo, mapagsiyasat
at mapag- improbisang pag-uugali na
naglalayong iwasang makapanakit at
makapinsala.
- ang taong may malakas na
pakikiramdam ay kadalasang
isinasalarawan bilang maalalahanin at
mapagmalasakit (Mataragnon, 1987).
- ang mga taong mahina sa pakikiramdam
ay maaaring magpakita ng mga pag-
uugali na maiituring na hindi angkop sa
isang sitwasyon, at hindi niya
malalaman, sadya man o hindi, kung
nakasakit siya ng damdamin ng ibang
tao.
Samantala, nilikha ni Enriquez ang salitang
“panlabas na pag-uugali” upang tukuyin ang mga
pag-uugaling madaling mapansin, lalo na ng mga
hindi Pilipino.
Ang aksesibilidad ng mga akomodatibong panlabas
na pag-uugali (pakikisama, hiya at utang na loob) ay
maaaring makapagbigay impresyon sa mga dayuhan
na ang kulturang Pilipino ay nakapokus lamang sa
iba.
KAGANDAHANG LOOB
- nag-uugnay na sosyopersonal na pag-
uugali, ay naglalantad sa tao na
makiramdam sa pangangailangan at
ninanais ng lipunang kanyang
ginagalawan.
- Dahil dito, ang taong nagpapahalaga sa
- kagandahang-loob ay may malaki ring
pagpapahalaga sa karangalan,
katarungan at kalayaan sa lipunan.
ANTAS AT PAMAMARAAN NG PAKIKIHALUBILO NG
MGA PILIPINO
PAMAMARAAN SA PANANALIKSIK
Marami sa mga nagsusulong ng sikolohiyang Pilipino
ang nagtutulak sa paglinang at paggamit ng mga
katutubong pamamaraan at hakbang ng mga
Pilipino sa pananaliksik. Ilan sa mga hakbang na ito
ay naipaliwanag na ngunit may tatlong pamamaraan
na nangigibabaw at marapat na bigyang atensyon
dahil sa madalas na paggamit sa mga ito:
pagtatanung-tanong; pakikipag-kwentuhan at
ginabayang talakayan.
PAGTATANUNG- TANONG
nakikilahok ang mananaliksik sa interaktibo at
pagtatanong na hindi gumagamit ng anomang
istruktura (Gonzales, 1982; Pe- Pua, 1989).
Hindi rin hinihikayat ang paggamit ng mga
katanungang direktang tumutukoy sa paksa ng
pananaliksik; bagkus, ang mga katanungang
itinatanong ay dapat nakabatay sa mga naunang
sagot ng kinakapanayam.
PAKIKIPAG- KWENTUHAN
kinakailangan sa pakikipagkwentuhan ang
pagsisikap ng mananaliksik na bigyang
motibasyon ang kanyang kinakapanayam na ilahad
ang kaniyang karanasan sa naratibong pamamaraan
(Orteza, 1997).
Ang mga interaksyon na ito ay maaaring maganap sa
pagitan ng mananaliksik at kinakapanayam o isang
grupo ng mga tao.
GINABAYANG TALAKAYAN
pinaghalong konsepto ng dayalogo sa komunidad,
diskusyon ng grupo at pagsasatotoo ng grupo
(Enriquez, 1994).

Katergorya ng “IBANG TAO” Isang partikular na katangian ng pamamaraang ito

(1) Pakikitungo; ang paggamit sa harapang interaksyon (berbal at di-
(2) Pakikisalamuha; berbal) sa pagitan ng mananaliksik at mga
(3)Pakikilahok; kinakapanayam.
(4) Pakikibagay;
(5) Pakikisama.

Kategorya ng “HINDI IBANG TAO”

(1) Pakikipagpalagayang-loob;
(2) Pakikisangkot;
(3) Pakikipagkaisa.
Inilahad ni Torres (1997) ang mga katangian ng
pananaliksik sa larangan ng sikolohiyang Pilipino:

- Kontekstwalisado
- kumukuha mula sa malawak at
magkakaibang populasyon;
- gumagamit ng iba’t ibang pamamaraan;
- bukas sa mga interdisiplinaryong
balangkas at perspektibo.