शिक्षा शिदेिालय, राष्ट्रीय राजधािी क्षेत्र, शदल्ली

।।अभ्यासप्रश्न- पत्रम।् ।
वािषर्क परी�ा
(2022-23)
संस्कृतम्
कक्षा -िवमी
समयः-होरात्रयम् अक
ं ा:- 80
शिदेिाः-
१ . अशस्मि् प्रश्नपत्रे चत्वारः खण्ाः सशतत -
खण्ड: (क) अपठितावबोधनम् – 10 अङ्का:
खण्ड: (ख) रचनात्मक – कार्यम् - 15 अङ्का:
खण्ड: (ग) अनप्रु र्क्त
ु - व्र्ाकरणम् – 25 अङ्का:
खण्ड: (घ) पठितावबोधनम् - 30 अङ्का:
२ . प्रत्येकम् खण्म् अशधकृत्य उत्तराशि एकशस्मि् स्थािे क्रमेि लेखिीयाशि ।
३ . प्रश्नसंख्या प्रश्नपत्रािुसारम् अवश्यमेव लेखिीया ।
४ . सवेषाम् प्रश्नािाम् उत्तराशि सस्ं कृते लेखिीयाशि ।
५. प्रश्नािां शिदेिा: ध्यािेि पठिीया:।
खण्ः – क
अपशठतांि-अवबोधिम् (10 अङ्का: )
1 . अधोशलशखतम् अिच्ु छे दं पशठत्वा प्रदत्तप्रश्नािाम् उत्तराशि सस्ं कृतेि शलखत ।
सपं णू े ठवश्वे भारतीर्ा सस्ं कृ ठत: अठितीर्ा वतयते । अन्र्ेषां देशानां सस्ं कृ तर्: उत्पद्यन्ते
कालगभे च ठवलीर्न्ते ,परम् अस्माकं संस्कृ ठत: अद्याठप मूलरूपे ठवराठिते । भारतीर्ा
सस्ं कृ ठत: ठवश्वस्र् सवायभ्र्: सस्ं कृ ठतभ्र्: प्राचीनतमा । वणायश्रमव्र्वस्था , परुु षाथयचतष्टु र्,ं
षोडशसंस्कारा: , कमयवाद:, पुनियन्मवाद: , सदाचारपालनं , त्र्ाग: चैता: भारतीर्संस्कृ ते:
प्रमुखा: ठवशेषता: सठन्त । भारतीर् - संस्कृ ठतरे व सा संस्कृ ठत: र्ा संपूणयSठप ठवश्वे भ्रातृत्व-
भावनाम् उद्घोषर्ठत । अत एवोच्र्ते –“ वसुधैव कुटुंबकम्” । वैठवध्र्ं भारतीर्संस्कृ ते:
महती ठवशेषता अठस्त । ठवठवधेषु क्षेत्रेषु भाषार्ा:, भोिनस्र्, वेशभूषार्ा: परंपरार्ाश्च
वैठभन्नं दृश्र्ते, तथाठप वर्ं सवे ठमठलत्वा भारतदेशस्र् सतं तर्:स्म: । एतदेव अठस्त
“अनेकतार्ाम् एकता” इठत । अतएव अस्माकं संस्कृ ठत: गौरवशाठलनी वतयते । वर्ं सवे
संस्कृ तौ गवयम् अनुभवाम: । अस्माकं संस्कृ ठतरे व देशस्र् माहात््र्ं स्थापर्ठत ।
अ. एकपदेि उत्तरत – (के वलं प्रश्नद्वयम)् 1 X 2=2
I. भारतीर्ा सस्ं कृ ठत: कीदृशी वतयते ?
II. भारतीर्ा सस्ं कृ ठत: ठवश्वे कां भावनाम् उद्घोषर्ठत ?
III. का संस्कृ ठत: सवायसु संस्कृ ठतषु श्रेष्ठतमा वतयते ?
ब. पूिणवाक्येि उत्तरत –(के वलं प्रश्नद्वयम)् 2x2=4
I. ठवश्वस्र् सवायभ्र्: संस्कृ ठतभ्र्: प्राचीनतमा संस्कृ ठत: का ?
II. वर्ं कस्र्ां गवयम् अनभु वाम: ?
III. भारतीर्सस्ं कृ ते: प्रमुखा: ठवशेषता: का: सठन्त ?
स. अस्य अिुच्छे दस्य कृते उपयुक्तं िीषणकं संस्कृतेि शलखत। 1x1=1
द. यथाशिदेिम् उत्तरत-(के वलं प्रश्नत्रयम् ) 1x3=3
(i).“र्ष्ु माकम्” इठत पदस्र् ठवपरीताथयकं पदम् अनच्ु छे दात् ठचत्वा ठलखत –
(क) सवायभ्र्: (ख) अस्माकं
(ग) श्रेष्ठतमा (घ) अठितीर्ा
(ii). “एतदेव अठस्त अनेकतार्ाम् एकता”।अठस्मन् वाक्र्े ठकम् अव्र्र्पदं प्रर्ुक्तम् ?
(क) एव (ग) एतत्
(ख) अनेकतार्ाम् (घ) एकता
(iii) “ससं ारस्र्” इत्र्थं ठकं पदम् अनच्ु छे दे प्रर्क्त
ु म् ?
(क) भारतदेशस्र् (ग) भोिनस्र्
(ख)अन्र्ेषां (घ) ठवश्वस्र्
(iv) “भारतीर्ा संस्कृ ठत:” अत्र ठवशेषणपदं ठकम्?
(क) अस्माकं (ग) संस्कृ ठत:
(ख) भारतीर्ा (घ) प्राचीनतमा

खण् -ख
रचिात्मकं कायणम् (15अङ्का:)

प्रश्न -2 . भवत्या: िाम आराध्या अशस्त । भवती िवम्या: कक्ष्याया: छात्रा अशस्त ।
अकस्मात् एव भवती ज्वरेि पीश़िता जाता । शवद्यालयं गततुं असमथाण अशस्त ।
शचशकत्सक: भवतीं शवश्रामं कतुंु उक्तवाि,् अतः त्रयािां शदवसािाम् अवकािं प्राप्ुं
प्रधािाचायुं प्रशत प्राथणिापत्रम् शलखत । 1x5=5

प्रश्न -3.अध: प्रदत्तं शचत्रं दृष्ट्वा मंजूषायां प्रदत्तिब्दािां सहाय्येि पञ्च वाक्याशि
सस्ं कृते शलखत ।
1×5=5
 मञ्जूषा
पस्ु तकाठन , पस्ु तकालर्: ,अनेकाठन , नाना शास्त्रस्बठन्धताठन ,उत्पीठिका , ठभत्तौ,
ठचत्रिर्म्,आसठन्दका , पुष्पदानम् , काष्टमञ्िूषा: ,सठन्त

अथवा
मञ्जषू ाप्रदत्तिब्दािां साहाय्येि शिम्िशलशखतं शवषयम् अशधकृत्य पञ्चशभ:
सस्ं कृतवाक्यै: शलखत ।
कक्ष्याकक्षम्
मञ्जूषा

छात्रा: , श्र्ामपट्टे , पािर्ठत ,पािं , घण्टावादनम् , ठवठवधठवषर्ान् ,उत्साहेन,

पुस्तकाठन , अध्र्ापक: , ठचत्रफलकाठन ,उत्पीठिका:
प्रश्न 4.अधोशलशखतािां वाक्यािां सस्ं कृतेि अिवु ादं कुरुत ।
( के वलं वाक्यपञ्चकम् ) 1x5=5
1. मोर वन में नाचता है । The peacock dance in the forest.
2. हषय प्रठतठदन ठवद्यालर् आएगा । Harsh will come school Daily.
3. रमा कलम से ठलखती है । Rama writes with pen.
4. र्ह ठशष्र् आज्ञाकारी है । This pupil is obedient.
5. बहन रक्षा सूत्र बांधती है । Sister ties rakhi.
6. सदा स्वाध्र्ार् करो । Always study yourself.

खण् - ग
अिप्रु यक्त
ु -व्याकरिम् (25 अङ्का:)
प्रश्न -5. अधोशलशखतािां पदािां सशतधपदं/ सशतधच्छे दं वा कुरु -
( के वलं प्रश्नचतुष्टयम् ) 1x4=4
(i) चलेदच्ु छलेत्
(ii) अधनु ा+ एव
(iii) खगोत्तम:
(iv) के तु:+अहम्
(v) तठदर्म्
प्रश्न-6 .उशचतं शवभशक्तं प्रयुज्य ररक्तस्थाि -पशू तुं कुरुत – (के वलं
प्रश्नचतष्टु यम् ) 1x4=4
(i)………………कदा कार्ं पूणं कररष्र्ठत?
(क) भवन्तम् (ख)भवान्
(ग) भवता (घ) भवत:
(ii) गि:……………. शाखा: त्रोटर्ठत ।
(क) शण्ु डार् (ख)शण्ु डम्
(ग) शुण्डेन (घ) शुण्डस्र्
(iii)……………..वातायलाप: ज्ञानप्रद: भवठत ।
(क) ठविदभ्् र्: (ख) ठवदषु ाम्
(ग) ठवित्सु (घ) ठविांस:
(iv) तठस्मन् अत्र का ठवभठक्त: ?
(क) प्रथमा (ख) पञ्चमी
(ग) षष्ठी (घ) सप्तमी
(v) ठशष्र्: …………… औषधम् आनर्ठत ।
(क) गरु वे (ख)गरु ो:
(ग) गरुु म् (घ) गरु ौ
प्रश्न -7.उशचतलकारं प्रयुज्य ( शक्रयापदं ) शचत्वा वाक्याशि पूरयत - (के वलं
प्रश्नचतुष्टयम् ) 1x4=4
(i)उत्तम: बालक: ठनत्र्ं पािं…………..।
(क) पिे र्म् (ख)पिे :
(ग) पिे त् (घ) पिे ताम्
(ii)सभागारे बहव: श्रोतार:………।
(क) अठस्त (ख) स्त:
(ग) स्थ: (घ) सठन्त
(iii) मनु र्े ठभक्षा…
ं ……….।
(क) ददातु (ख)देठह
(ग) ददतु (घ)ददाठन
(iv) िनक: मम कृ ते ठिचठिकां……….।
(क) िे ष्र्ठत (ख)िे ष्र्ठस
(ग) िे ष्र्त: (घ)िे ष्र्ाठम
(v) ठशष्र्: गुरो: वचनम् अवधानेन……….।
(क) अश्रृणतु ाम् (ख)अश्रृण्वन्
(ग) अश्रृणुतम् (घ)अश्रृणोत्
प्रश्न -8.कारकोपपदशवभशक्तम् आशश्रत्य उशचतपदाशि शवकल्पेभ्यः शचिुत
(के वलं प्रश्नचतुष्टयम् )
1x4=4
(i)……………..अध: छात्रा: उपठवष्टा: सठन्त ।
(क) मञ्चात् (ख)मञ्चम्
(ग) मञ्चस्र् (घ) मञ्चार्
(ii) ठपता……………. कुप्र्ठत ।
(क) पुत्रार् (ख)पत्रु र्ो:
(ग) पुत्रम् (घ)पुत्रात्
(iii)……………….साधं पुत्री अठप गार्ठत ।
(क) मातरम् (ख) मात्रा
(ग) मात्रे (घ) मात:ु
(iv)ठशश:ु ……………. ठबभेठत ।
(क) शुनकस्र् (ख) शुनकानाम्
(ग) शुनके न (घ) शुनकात्
(v) ………………..ठमष्ठान्नं रोचते ।
(क) बाठलकार्ा: (ख)बाठलकार्ै
(ग) बाठलकाम् (घ)बाठलकर्ा
प्रश्न -9.रेखांशकतपदेषु प्रकृशत: प्रत्ययं शवभज्य/ संयोज्य वा शलखत-
(के वलं प्रश्नत्रयम् ). 1x3=3
(i) ताठन एव ठमठलत्वा पृथक्तर्ा वाSस्माकं पर्ायवरणं रचर्ठन्त ।
(क) ठमल्+ त्वा (ख) ठमल्+ क्त्वा
(ग) ठमठल+ क्त्वा (घ) ठमल्+त्व
(ii) ठचत्रठवठचत्रवस्तूठन दृष्ट्वा सा ठवस्मर्ं गम्+क्त ।
(क) गत: (ख) गता
(ग) गच्छन् (घ) गन्तमु
(iii)रामस्र् सेना लंकां गम्+ तुमुन् सेतुं ठनमायठत ।
(क) गत्वा (ख) गातुम्
(ग) गन्तुम् (घ) गतम्
(iv) बाठलका ठवहस्र् वस्तुं स्वीकारोठत ।
(क) ठवहस् +र् (ख)ठव+हस्र्
(ग) ठवहस् +ण्र्त् (घ)ठव+हस्+ ल्र्प्
10. अङ्कािां स्थािे उशचतसंख्यापदाशि शलखत - (के वलं प्रश्नचतुष्टयम् )
1/2x4=2
I. वेदा: ……….(4) सठन्त ।
II. पररवारे ………..(9) सदस्र्ा: सठन्त ।
III. मोहन: ………….(75) प्रठतशत -अंकान् प्राप्तवान् ।
IV. ठपता पुत्रार् ………..(100) रुप्र्काठण ददाठत ।
V. ठवद्यालर्े ……….(28) कक्षा: सठन्त ।
प्रश्न -11.अधोशलशखतपदेषु उपसगुं संयोज्य/शवभज्य वा शलखत-
(के वलं प्रश्नचतुष्टयम् ) 1/2x4=2
I. सम्+रक्षठन्त
II. प्रर्तते
III. अठधठक्षपठत
IV. ठव+गहयर्ेत्
V. प्रठत+भाठत
प्रश्न -12. कोष्टके भ्य: िद्ध
ु म् अव्ययपदं शचत्वा ररक्तस्थािं परू यत् -
(के वलं प्रश्नचतष्टु यम् ) 1/2x4=2
(i) ठवद्यालर्े.................. अवकाश: आसीत् । ( ह्य:/ अद्य )
(ii)……………….. धूमो भवठत,तत्र अठननरठप भवठत ।( अन्र्त्र/र्त्र )
(iii)………………..सत्र्स्र् मागे चल । (सवयदा/ एकदा )
(iv) ........................देशे िनतार्ा:शासनम् अठस्त।(परु ा/अधनु ा)
(v).......................छात्रा: भ्रमणाथं गठमष्र्ठन्त ।(श्व: /ह्य: )
खण् -घ
पशठतावबोधिम् (30अङ्का: )
प्रश्न -13. अधोशलशखतं गद्याि
ं ं पशठत्वा प्रदत्त प्रश्नािाम् उत्तराशि सस्ं कृतेि शलखत -
(5)
सवै: एवं ठनठषद्ध: बालो भननमनोरथ: सन्- कथमठस्मन् िगठत प्रत्र्ेकं स्वकार्े ठनमननो
भवठत । न कोSठप माठमव वृथा कालक्षेपं सहते । नम एतेभ्र्: र्ै: मे तन्रालुतार्ां कुत्सा
समापाठदता ।अथ स्वोठचतम् अहमठप करोठम इठत ठवचार्य त्वररतं पािशालाम् अगच्छत् ।
तत: प्रभृठत स ठवद्याव्र्सनी भत्ू वा महतीं वैदषु ीं प्रथां स्पदं च अलभत् ।
अ .एकपदेि उत्तरत – (के वलं प्रश्नद्वयम)् 1/2X 2=1
(i) सवै: एवं ठनठषद्ध: क:?
(ii) अठस्मन् िगठत प्रत्र्ेकं कुत्र ठनमननो भवठत ?
(iii) बाल: त्वररतं कुत्र अगच्छत् ?
ब. पूिणवाक्येि उत्तरत –(के वलं प्रश्नद्वयम)् 2x1=2
(i) ठकं ठवचार्य बाल: त्वररतं पािशालाम् अगच्छत?्
(ii) स ठवद्याव्र्सनी भूत्वा ठकम् अलभत्?
(iii) बाल: भननमनोरथ: ठकम् अठचन्तर्त् ?
यथाशिदेिम् उत्तरत-(के वलं प्रश्नद्वयम् ) 1x2=2
(i)“अनठु चतम”् इठत पदस्र् ठवपरीताथयकं पदम् अनुच्छे दात् ठचत्वा ठलखत ।
(ii)”अथ स्वोठचतम् अहमठप करोठम” अत्र”करोठम” इठत ठिर्ापदस्र् कतृयपदं ठकम् ?
(iii). “संसारे ” इत्र्थं ठकं पदम् अनुच्छे दे प्रर्ुक्तम् ?
प्रश्न -14. अधोशलशखतं पद्यांिं पशठत्वा प्रदत्त प्रश्नािाम् उत्तराशि संस्कृतेि शलखत
-(5)
वद्ध
ृ ोSहं त्वं यवु ा धतवी, सरथ: कवची िरी ।
ि चाप्यादाय कुिली , वैदेहीं में गशमष्ट्यशस।।
अ.एकपदेि उत्तरत – (के वलं प्रश्नद्वयम)् ½ X 2=1
(i) क: वृद्ध:?
(ii) क: र्वु ा ?
(iii) काम् आदार् कुशली न गठमष्र्ठस ?
ब. पूिणवाक्येि उत्तरत –(के वलं प्रश्नद्वयम)् 1x2=2
I. त्वं(रावण:)कीदृश: अठस्त ?
 II. क: सरथ: आसीत्?
III. वैदहे ीम् आदार् रावण: कीदृश: न गठमष्र्ठत ?
स.यथाशिदेिम् उत्तरत-(के वलं प्रश्नद्वयम् ) 1x2=2
I. “सीता” इठत पदस्र् पर्ायर्पदम् श्लोकात् ठचत्वा ठलखत ।
II. “वृद्ध: अहम्” अत्र ठवशेष्र्पदं ठकम् ?
III. अत्र “त्वम्” इठत ठिर्ापदस्र् कतृयपदं ठकम् ?
प्रश्न -15. संवादाि् पशठत्वा प्रदत्त प्रश्नािाम् उत्तराशि संस्कृतेि शलखत - (5)
चदं ि: - अहा ! सुगंधस्तु मनोहर: (ठवलोक्र्)अर्े मोदकाठन रच्र्न्ते? ( प्रसन्न: भूत्वा)
आस्वादर्ाठम तावत् ।( मोदकं गृहीतुठमच्छठत)
मशल्लका - (सिोधम्) ठवरम । ठवरम।मा स्पृश !एताठन मोदकाठन ।
चतदि: - ठकमथं िुद्धठस !तव हस्तठनठमयताठन मोदकाठन दृष्टवा अहं ठिह्वालोलुपतां
ठनर्न्त्रठर्तुम् अक्षम: अठस्म, ठकं न िानाठस त्वठमदम् ?
मशल्लका -स्र्क् िानाठम नाथ! परम् एताठन मोदकाठन पूिाठनठमत्ताठन सठन्त ।
चतदि: - तठहय शीघ्रमेवं पूिनं स्पादर् । प्रसादं च देठह ।
अ.एकपदेि उत्तरत – (के वलं प्रश्नद्वयम)् 1/2x 2=1
I. क: मोदकं गृहीतुठमच्छठत ?
II. सिोधं का वदठत ?
III. काठन पिू ाठनठमत्ताठन सठन्त ?
ब. पि
ू णवाक्येि उत्तरत –(के वलं प्रश्नद्वयम)् 1x2=2
I. मठल्लका सिोधं ठकं वदठत?
II. के षां सुगन्ध: मनोहर: ?
III. चदं न: ठकं ठनर्ंत्रठर्तुम् अक्षम: अठस्त?
स. यथाशिदेिम् उत्तरत-(के वलं प्रश्नद्वयम् ) 1x2=2
(i).“िुद्ध:” इठत पदस्र् ठवपरीताथयकं पदम् सवं ादात् ठचत्वा ठलखत –
(ii)”न िानाठस त्वठमदम्” अत्र “िानाठस” इठत ठिर्ापदस्र् कतृयपदं ठकम् ?
(iii) “सगु न्धस्तु मनोहर:” अत्र ठवशेष्र्पदं ठकम् ?
प्रश्न -16. रेखाङ्शकतपदाशि आधृत्य प्रश्नशिमाणिं कुरूत -
(के वलं प्रश्नचतुष्टयम)् 1x4=4
I. रक्षाठनर्ोगकरणात् मर्ा न भ्रष्टव्र्म् इठत ।
II. वृत्तत: क्षीण: हत: भवठत ।
III. संता ठवभूतर्: परोपकारार् भवठन्त ।
IV. कल्पतरू: पृठथव्र्ां धनाठन अवषयत् ।
V. तरो: कृ पर्ा स: पत्रु म् अप्राप्नोत् ।
प्रश्न 17.मञ्जषू ापदसहायतया समशु चतपदाशि शचत्वा अधोशलशखत-श्लोकस्य अतवयं
पूरयत –
1/2x6=3
तस्य तीक्ष्ििखाभ्यां तु चरिाभ्यां महाबल: ।
चकार बहध
ु ा गात्रे व्रिातपतगसत्तम: ।।
अतवय: - महाबल: ……1……. (िटार्ु:) तु……2…… चरणाभ्र्ां तस्र् गात्रे बहुधा
…3……. चकार ।
तोSस्य सिरं चापं मुक्तामशिशवभूशषतम् ।
चरिाभ्यां महातेजा बभञ्जास्य महद्धि:ु ।।
तत: महातेिा: ……4…….. (िटार्:ु ) अस्र्( रावणस्र्)…5………. सशरं
चापं………6….. बभञ्ि ।
 मञ्जषू ा
मुक्तामशिशवभूशषतम् , पतगसत्तम:, तीक्ष्ििखाभ्यां, महद्धिु:, चरिाभ्यां , व्रिाि्

अथवा
श्लोकस्य भावाथुं मञ्जूषापदसहायतया पूरशयत्वा शलखत – 1x3=3
जटायस्ु तमशतक्रम्य तणु ्ेिास्य खगाशधप: ।
वामबाहूतदि तदा व्यापहरदररतदम: ।।
भावाथण: -र्: शत्रूणां दमनं करोठत , तादृश:……1………..
िटार्ु:………2……….. प्रहारात् आत्मानं संरक्ष्र् तस्र् दश ………3……….
व्र्पाहरत् ।
मञ्जषू ा

वामबाहून् ,पठक्षराि: ,रावणस्र्

18. अधोशलशखत-कथािं समशु चत -क्रमेि शलखत- 1/2x8=4

I. अतः एकाकी बालक: ठकमठप उद्यानं प्राठवशत् ।
II. उद्यानं गत्वा स: मधुकरम् आह्वर्त् ।
III. स: मधुकर: बालस्र् आह्वानं ठतरस्कृ तवान् l
IV. ठकन्तु तेन सह िीडनार् तदा कोsठप न वर्स्र्ेषु उपलभ्र्मान आसीत् ।
V. भ्रान्त: कश्चन बाल: आसीत् ।
VI. मधुकर:अगार्त्-“ वर्ं ठह मधुसंग्रहव्र्ग्रा” इठत ।
VII. बाल: भर्ू ो भर्ू : हिमाचरठत ।
VIII. स: पािशालागमनवेलार्ां िीठडतुम अगच्छत् ।
19.(क) रेखांशकतपदाशि आधृत्य प्रसंगािुसारम् अथणचयिं शचत्वा शलखत –
1/2x4 =2
(i)मठल्लके ! सत्वरम् आगच्छ ।
(क) ठवल्बेन (ख) शीघ्रम्
(ग) समर्ेन (घ) अलस:
(ii) प्राठणन: एव मम वर्स्र्ा: सन्तु ।
(क) ठमत्राठण (ख) शत्रव:
(ग) वृद्धा: (घ) र्वु ान:
(iii) स्वादठू न भक्ष्र्कवलाठन ते दास्र्ाठम ।
(क) ठतक्ताठन (ख) स्वाठदष्टाठन
(ग) कषार्र्ुताठन (घ) लावठणकाठन
(iv) प्रीतो बाल: तम् इत्थं संबोधर्त् ।
(क) ठखन्न: (ख)लब्ु ध:
(ग) ठनदयर्ी (घ) प्रसन्न:
ख.अधोशलशखतािां िब्दािां पयाणयपदेि सह मेलिं कुरुत -
1/2x4=2
(i) अक्षम: कुसमु म्
(ii) मनोहर: असमथय:
(iii) दुठहता सुता
(iv) सुमनम् आकषयक: