Professional Documents
Culture Documents
Guyyaa ___________________
“Nagayaa Wajjiin “
Seensa
Waajjirri Daldalaa Fi Misooma Gabaa Godina Harargee Bahaa Gamaaggama Hojii Kurmaana
Kurmaanaan Gaggeessaa Turreera, Haaluma Kanaan Bara 2010 Kana Keessatti Gamaaggama
Hojii Karaa Sadiin ( 3 )’N Gaggeessaa Turreera.
Kanaaf Hanqinoota Duub – Deebii Kana Keessatti Tuqaman Galtee Karoora Bara
2011 Godhattanii Irratti Hoojjachuun Barbaachisaa dha.
Duub-Deebii Bara 2010 Aanaalee/Magaalota Godina Keenya Keessa Jiraniif
Kenname
Ciminoota Mul’atan
Riformii Daldalaa Lafa Qabsiisuuf Galmeessaa Fi Hayyama Hojii Daldalaa Haarayaa Kennuu Fi
Hayyama Hojii Daldalaa Haaromsuu Ilaalchisse Akkaataa Karoora Qabameetin Raawwatamu Isaa
Aanaalee/Magaalota Hedduu Keessatti Raawwiin Jiru Gaarii Ta’uu Isaati.
Daldaltoota Seeran Alaa Hojjataa Turan Hedduu Gara Seera Qabeessatti Fiduu Aanaa/Magaalaan
Hoojjatame Jajjabeessaa Ta’uu Isaa.
Riformii Daldalaa Lafa Qabsiisuuf Hojiin Deeggarsaa Fi Hordoffii Aanaalee Fi Magaalota Godina
Keenya Keessatti Argamaniif Kennamaa Ture Gaarii Ta’uu Isaa.
Labsii ,Dambii Fi Qajeelfama Sirna Galmeessaa Fi Hayyama Hojii Daldalaa Irratti Hubannoon
Kennamaa Jiru Jalqabbiin Gaarii Ta’uu Isaati,
Labsii, Qajeelfamni Fi Maanuwaalii Sirna Raabsaa Meeshaalee Bu'uuraa Bahe Aanaalee Fi Bulchiinsa
Magaalootaa Biratti Hubatamaa Kan Dhufee Ta’uu Fi Hojii Qabatamaatti Hiikaa Kan Jiraan Ta’uu.
Hojii Adeemsichaa Karoora Waajjiraa Waliin Wal Simsiisuun Raawwii Hordofaa Deemuu Fi Rakkoo
Raayyaan Qorachaa Deemuu
Dhiheessi Dhufu Iftoomina Akka Qabaatu Gochuu Fi Yeroon Hawwasa Akka Gahu Gochuuf Akkaataa
Dhufeen Bilbilaan Karaa K/Poostii Fi Barruudhaan Akka Dafee Aanaalee Qaqqabu Gochuu
Rakkoon Walxaxaa Dhiheessa Firaankoo Waliin Wal Qabatee Jiru Rakkichi Sadarkaa Aanaatti
Qoratamee Furmaata Kennuuf Lafarra Harkifachaa Ture Yeroo Ammaa Hoggansi Jiru Hojii Kamiyyuu
Caalaa Xiyyeeffannoo Itti Kennuun Koree Fi Loojestiikii Ramaduun Qorannaa Eegaluu.
Ragaaleen Dhiheessii Haala Aammayaa Taheen Ragaan Jiru Sirna Daataan Akka Qindaawu Gochuu Fi
Sirna Itti Gaafatamummaa Qabu Akka Diriiru Taasisuu.
Birookiraasii Dheeraa Dhiheessitoota Biratti Mul’atu Akka Xiqqaatu Gochuuf Qorannoo Gaggeeffamee
Irratti Hundaawee Ded-deebiin Akka Gabaabbatu Gochuu Mariin Sadarkaa Sadarkaan Eegaluu
Rakkoo Dhiheessii Shukkaaraa Yuniyeenii Lama Qofti Dhiheessaa Ture Zooniidhaan Adda Qooduun
Akka Godinaatti Zoonii Sadiin , Zoonii G/Mul’ataa Yuniyeenii Dabbaal , Zoonii Oborraa
Yuuniyeenii Oborraa Fi Zoonii Naannawa Harar Yuniyeenii Afran Qalloo Akka Dhiheessu
Naannoo Waliin Tahuun Haalli Akka Mijjaawu Gochuun Rakkoon Gama Kanaan Ture Akka Furmaata
Argatu Haala Mijeessuu Eegaluu.
Hanqina Mul’ate
Dhiheesii karaa Mootummaa
Dhiheessi Zayita Nyaataa karaa Waarshaa Zayita Hammaareessaa dhufu akkaataa karoora
taa’een ji’a ji’aan dhihaachuu dhabuu fi kan dhufus duubatti harkifatee dhufuu
( Sadaasa,Amajjii , Bitootessa fi Waxabajjii ) osoo hin dhihaatiin hafuu. Waarshaa Zayita
Hammaarreessaa biratti .
Kan dhihaate Aanaalee fi Magaalonni dafanii akkaataa kallattii taa’een yeroon geejibanii
hawaasaan gahuu irratti rakkoo bal’aan mul’achuu ( kallattii taa’een kootaan erga
beeksifamee booda torbaan tokko keessatti akka ka’u yeroo tahu garuu Aanaaleen muraasni
hanga ji’a tokkoo tursiisuu). FKN Aanaa Kobolchaa , Baddannoo, M/Bal’oo ,G/Muxii ,
Aanaa Dadar, Aanaa Baabilee ,K/Callee, Qarsaa, A/Haramayaa ) dafanii kaasuu
irratti warra duubatti harkifatan keessaa ti.
Dhiheessitoota Zayitaa sababa tokkoon alatti ji’a ji’aan jijjiiruu fi sababii itti ji’jjiiran murtii
koree Tasgabbii gabaa beeksisuu dhabuu. ( Malkaa Baloo, A/Haramayaa, Gurawa, Fadis,
Jaarsoo ) .
Dhiheessiilee Kanneen hawaasa gahuu fi gahuu dhabuu akkasumas dhiheessitoonni gatii
gurgurtaa murtaa’een hawaasaaf gurguraa jiraachuu fi sirriitti hawaasa bira gahuu isaa
hordofuu irratti qaawwi bal’aan jiraachuu. Aanaa hunda biratti
Dhiheessitoonni yeroo gara Godinaa dhufan Nagahee, Xalayaa Waajjira DMG fi bakka
bu’insa osoo hin qabaatne gara Godinaa erguun keessumeessuu irratti hanqinni bal’aan akka
uumamu gochuu fi abbaan dhimmaa Godinaa fi Aanaa giddutti akka deddeebi’u taasisuu
( Aanaa Baddanoo, Qarsaa, A/Baabilee, Fadis, K/Calle).
Dhiheessi Shukkaaraa bara kana rakkoo hanqina dhiheessii akka walii gala biyyatiitti jiraatus
hanga ammaatti bara kana marsaa afur qofa dhiheessuun rakkoon dhiheessii Godinichaa
daran akka hammaatu tahuu.
Dhiheessa Shukkaaraa waliin wal qabatee Yuniyeeniin lamaan rakkoo sababa baasii adda
addaa sababeeffachuun dhiheessa kanaaf xiyyeeffanoo kennuu dhabuu. Keessaahuu
Yuniyeenii Malkaa Bal’oo. Sababa qabatamaa hin qabneen Shukkaara kana Hawaasaaf
dhiheessuu caalaa gara Bizinessii Yuniyeenichaa irratti xiyyeeffachuu FKN Buna Bitamee
rakashuun Kaappitaala nurraa qabe jechuu fi hojii School Feeding jala deemuu.
Yuniyeeniin Malkaa Bal’oo rakkoo Kaapitaalaa sababsachuun shukkaara marsaa 51ffaa
hanga baatii lamaa ol osoo hin dhiheessiin tursiisuu fi yeroo dhiheesus kootaa irraa hir’isanii
dhiheessuu.
Aanaaleen osoo hanqinni dhiheessa Shukkaaraa hawaasa bira jiraachuu beekanii Yuniyeenii
Malkaa Bal’oo irraa fudhatan dafanii Yuniyeenii irraa kaasanii hawaasaaf dhiheessuu
dhabuun gahee isaanii bahuu caalaa shukkaarri hin dhiyaanne jechuu haasawa waltajjii qofa
godhachuu ( Aanaa Malkaa Bal’oo , Dadar, G/Muxii, Meettaa,G/Guutuu, Gurawa,
K/Callee fi Mayyuu).
Haalli Qoodinsa Dhiheessii akka Godinaatti itti deemamaa ture rakkoo bal’aa qabaachuu
FKN Aanaan K/Callee fi Mayyuun Yuniyeenii Malkaa Bal’oo irraa akka fudhatu
gochuun karoora sirrii akka hin taanee fi baasii dabalataa hawaasicha irratti akka dabalu
gochuu.
Dhiheessa Daakuu waliin wal qabatee bara kana rakkoo sharafa alaa waliin wal qabatee
kootaa dhihaachuu qabu keessaa kan ji’a Bitootessaa fi Eblaa % 50 qofa Aanaaleef
dhihaachuu.
Dhiheessi Daakuu kan ji’a Caamsaa Waarshaa sadeen irraa dhihaatu kan Waarshaa
Afriikaa irraa dhihaatuun alatti Waarshaan hafan lameen ( Mahaammad Abubakarii fi
Aniidawaa) sababa dhiheessa Qamadii Dheedhiin akka biyyaatti dhihaachuu dhabuun
Aanaalee Waarshaa lamaan kana irraa fudhatan ( Aanaa 16 ) hanga ammaatti Daakuun ji’a
Caamsaa dhihaachuufi dhabuu.
Dhiheessitoonni Jimlaa erga Daakuu dhiheessanii Daldaltoota Manneen Daabboo tiif
dhiheessanii booda kiliiraansii dafanii kennuu dhabuu Aanaalee hunda biratti calaqqisa.
Keessahuu ( Aanaa M/Bal’oo, G/Odaa , Qumbii,G/Muxii )
Dhiheessa Daakuu Manneen Daabbootiif yeroo kennamu haala hojii irra oolmaa isaa
hordufuu dhabuun Manneen Daabboo Giraama xiqqeessanii hawaasaaf gurguraa jiraachuu fi
kana irratti hordoffiin taasifamaa jiru laafaa tahuu keessaahuu ( Aanaa Kombolchaa,
M/Baabilee, Guraawa, G/Odaa, Baddannoo, M/Haramayaa, M/Awwadaay fi Gursum )
Kiliiraansii Daakuu dhihaatu irratti Daldaltoonni Manneen Daabboo Daakuu isaan gaheef
Kiliiraansii irratti Lakkoofsa Bilbilaa Manneen Daabboo barreessuu dhabuu fi Mallattoon
dhufu Qalama gosa tokkoon Fakkeessanii mallatteessuun erguun rakkoo hammaataa
dhiheessitoota Jimlaa Daakuu biratti bal’inaan kan jiru tahuu ( Aanaa Meettaa,
M/Awwadaay, Guraawa, Gursum, Mayyuu, M/Tolaa, Fadis ).
Dhiheessitoonni Daakuu gatii koreen tasgabbii Gabaa Aanaa murteessituun alatti gurguruuf
yaalii gochuu fi baasii Qajeelfamaan fudhatama hin qabne dhiheeffachuu yaaluu ( Aanaa
kurfaa Callee,Gursum).
Hojii Damee Gabaattii xiyyeeffannaa Kennuu Dhabuu fi Hojii Muraasa Qofa Irratti Xiyyeeffachuu,
Iddoo Gabaa Jimaa Ijaaruu dhabuun xiyyeefannaa kennu dhabuu M/A/Imaam Keessatti
Qophii Karoora Irraa Jaiqabee Hanga Gabaasaatti Omiisha Jimaa Biyya Kesaatii Fi
Biyya Alaa Adaan Baasanii Gabaasuu Dhabuun ni mulata , Daldalttoota Jimaa Irratti
Boba,an Gara Seeraa Fiduu Irratti Jalqabbiin Jiraatulle Ammallee Baayinaan Kan
Hafuuf Ta,uu Hubatamuutu irra Jiraata Fkn Raga Heeyyema Daldalttoota Jimaa AL-
Ergii yaro yaroodhaan hordafuudhaan gabaasu, galii jimaa irra argamu gabaasa cicitaa
ta’u Akka Hanqinatti Ilaaluu Irra Jiraata
Oomisha Haala Qabatamaa Aanaatiin Jiru Karoorsuu Dhabuu fi Gabaasa Keessatti Hojii
Muraasa Qofa Gabaasuu, ddoowwan Gabaa Jimaa Midhaan Irratti Hojii Tokkollee Osoo
Hin Hoojjatin Hafuu , Fuula Duraas Irratti Karoorfachuu Dhabuu, Daldaltoota Jimaa ,
Kuduraa fi Muduraa irratti Bobba’an Heyyama Akka Baafatan Gochuu Dhabuu,
Karoora Xiqqeessanii Qabachuun Biratti Ni Mul’ata, Xiyyeefanaan Oomisha Boloqqee
Irratti Taasifamaa Ture Baay’ee Gad Aanaa Ta’uu, Kuniis Too’annoo fi Hordoffii ,fi
Deeggarsi Yeroo dabree Godhame Wajjiin Yeroo Madaalamu Baay’ee Gad Aanaa Ta’ee
Argamee Jira , Aanoota Iddoowwan Gabaa Midhaan Ala Ergii Hojii Keessa Turanii
Yeroo Ammaa Hojii Dhaaban Hojitti Deebisuun Irratti Hoojjachuu Qabnu Keessaa :-
Aanoota Fi Caasaa JEG Xumuranii Hanga Ammaattii Wdmgghbtiif Hin Ergin Akka
Armaan Gadiitti Dhihaateera.
- Aanoota Olitti Tuqame Malee Kan Hafe Hundi Kan Hin Ergin Tahuu Isaati.
Aanootaa Fi Magaaloota Gabaasa Yeroo Isaa Eeganii Galchaa Jiran.
-
Aanaa Meettaa , Aanaa Dader , Malkaa Bal’oo , Gooroo Muxii , Qarsaa , Aanaa
Haramaayaa , Magaalaa Haramaayaa , Mag.Awwadaay , Fadis , Midhagaa Tolaa ,
Kombolcha , Jaarsoo , Aanaa Baabbilee , Mag. Baabbilee , Baddannoo , Kurfaa Callee
Guraawa , Mayyuu
Aanoota Yeroo Gabaasaa Dabarsanii Galchan
- Aanaa G/Guutuu , Mag. Dader , Aanaa Gursum , Magaalaa Baabbilee