განჩინება

# ას-1037-1272-04 27 იანვარი, 2005 წ., ქ.თბილისი

სამოქალაქო, სამეწარმეო და გაკოტრების საქმეთა პალატა

შემადგენლობა:

მაია ახალაძე (თავმჯდომარე)

ნუნუ კვანტალიანი (მომხსენებელი), მაია სულხანიშვილი

დავის საგანი – ზიანის ანაზღაურება

ა ღ წ ე რ ი ლ ო ბ ი თ ი ნ ა წ ი ლ ი:

2002 წლის 3 აგვისტოს შპს „რაინდი-1-მა“ სარჩელით მიმართა სასამართლოს სს

„მინის“ წინააღმდეგ ზიანის ანაზღაურების დაკისრების თაობაზე შემდეგი
საფუძვლებით: 1998 წლის 18 მარტს სს „მინასა“ და შპს „რაინდი-1-ს“ შორის
გაფორმდა ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომლითაც სს „მინას“ ბალანსზე რიცხული
ორი ერთეული შუშის მწარმოებელი მანქანა-დანადგარი შეისყიდა შპს „რაინდი-1-მა“.
აღნიშნული მოძრავი ქონებათაგან ერთი ერთეული მანქანა-დანადგარი ჯერ კიდევ
1996 წელს ქსნის მინისტარის ქარხანასა და რუსეთის ფედერაციის ვლადიმირის
ოლქის სს „ანოპინოს“ შორის დადებული ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების
საფუძველზე იყო გატანილი საქართველოდან სს „ანოპინოში“. გამყიდველი
ვალდებული იყო, გაყიდული ქონება გადაეცა შპს „რაინდი-1-სათვის“ და,
ფაქტობრივად, ჩაებარებინა ქონების ადგილსამყოფლის მიხედვით. სს „მინისთვის“
რამდენჯერმე მიმართვის მიუხედავად, მან არ შეასრულა აღნიშნული მოქმედებანი
და მიიჩნია, რომ ხელშეკრულების გაფორმებით უკვე შესრულებული იყო ნივთის
ყიდვასთან დაკავშირებული მოქმედებანი, ასევე შპს „რაინდი-1-მა“, როდესაც
დააპირა ს/ს „ანოპინოსთან“ ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების ფარგლებში
საქმიანი ურთიერთობის დამყარება, აღმოჩნდა, რომ „ანოპინოსთან“ სს „მინას“
დადებული ჰქონდა იჯარის ხელშეკრულება და ამიტომ „ანოპინომ“ უარი განაცხადა
ერთობლივი საქმიანობის პირობებით „რაინდი-1-თან“ თანამშრომლობაზე.
აღნიშნულის გამო შპს „რაინდი-1-მა“ სარჩელით მიმართა სასამართლოს სს „მინის“
მიმართ, რათა მას შეესრულებინა ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე
განუხორციელებელი მოქმედება მანქანა-დანადგარის ფაქტობრივი გადაცემის გზით
და ამასთანავე გამოესწორებინა უფლებრივი ნაკლი, რადგანაც 1998 წლის 18 მარტს,
მხარეთა მიერ ნასყიდობის ხელშეკრულების გაფორმების დროისათვის, შპს
„რაინდი-1-სთვის“ ცნობილი იყო, რომ შეძენილი ქონება დატვირთული იყო
ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულებით და, მოსარჩელის განმარტებით, ეს
ქონება სწორედ ამ ხელშეკრულებით იყიდა, მაგრამ შემდეგ მისთვის ცნობილი გახდა,
რომ მხარეებს შორის არსებობდა იჯარის ხელშეკრულება, რომლის შესახებაც
„რაინდი-1-მა“ შეიტყო სს „ანოპინოსაგან“. აღნიშნულთან დაკავშირებით,
საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ 2001 წლის 15 ივნისს დააკმაყოფილა შპს
„რაინდი-1-ის“ სარჩელი, სს „მინას“ დაეკისრა განუხორციელებელი მოქმედების
შესრულება და უფლებრივი ნაკლის გამოსწორება იჯარის ხელშეკრულების მოშლის
გზით. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის „ბ“ პუნქტის თანახმად,
სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებით, რომელსაც გააჩნია
პრეიდუციული ძალა, დადგენილია, რომ სს „მინამ“ უფლებრივად ნაკლის მქონე
ნივთი მიჰყიდა შპს „რაინდი-1-ს“. ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულება,
რომლის საფუძველზედაც „რაინდი-1-ს“ უნდა მიეღო თავისი წილი მოგება (50%)
მანქანა-ხაზის მუშაობის შედეგად, არ მიუღია და სს „მინის“ ბრალით განიცადა
ზიანი, რადგან მან შპს „რაინდი-1-ს“ მიჰყიდა უფლებრივად ნაკლის მქონე ნივთი.
აუდიტორული დასკვნის მიხედვით, შპს „რაინდი-1-ის“ მიმართ მიყენებულმა ზიანმა
შეადგინა 5336000 (ხუთი მილიონ სამას ოცდათექვსმეტი ათასი)აშშ დოლარი.
მოსარჩელემ სამოქალაქო კოდექსის 494-ე და 411-ე მუხლების თანახმად, მოთხოვა სს
„მინისთვის“ შპს „რაინდი-1-ის“ სასარგებლოდ 5 336 000 აშშ დოლარის დაკისრება,
ხოლო შემდეგ დაზუსტებული სარჩელით მოითხოვა 5064785 აშშ დოლარის
ანაზღაურება.
მოპასუხემ სარჩელი არ ცნო და თავის შესაგებელში მიუთითა, რომ 1998 წლის
ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე სს „მინამ“ შპს „რაინდი-1-ს“ სრულად
გადასცა უფლება ამ ნივთზე და ამ ნივთისაგან მიღებულ მოგებაზე. სს „მინასა“ და სს
„ანოპინოს“ შორის დადებული ერთობლივი საქმიანობისა და თანამშრომლობის
გენერალური ხელშეკრულების შესაბამისად, სს „ანოპინოსათვის“ გადაცემული
მანქანა-დანადგარების მეშვეობით ნაწარმოები პროდუქციის რეალიზაციის შედეგად
მიღებული მოგების 50% ერიცხებოდა რა სს „მინას“, 1998 წლის 18 მარტიდან ამ
მოგების უფლება შეიძინა შპს „რაინდი-1-მა“. მითითებული თარიღიდან სს
„ანოპინომ“ მოგების 50% უნდა გადაუხადოს შპს „რაინდი-1-ს”. სს „ანოპინომ“ ცნო შპს
„რაინდი-1-ის’’ უფლება ერთობლივ საქმიანობაზე, რაც იმითაც დასტურდება, რომ
მან შპს „რაინდ-1-ს“ გადაურიცხა დაგროვილი დავალიანება, მოგების 50% _ 200000
რუბლი. იჯარის ხელშეკრულება წინააღმდეგობაში არ არის ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულებასთან და მას არავითარი დაბრკოლება არ შეუქმნია შპს „რაინდი-1-
სათვის“, სს „ანაპინოდან“ ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების შესაბამისად,
მოგების 50%-ის მიღებაში. მოპასუხემ მიუთითა, რომ მოსარჩელის 1998 წლის 22
დეკემბრის წერილის საფუძველზე, 2000 წლის 23 მარტს სს „ანოპინომ“ შეწყვიტა
საწარმოო ხაზის ექსპლუატაცია, მოახდინა მისი დემონტაჟი და საწყობი დააბინავა.
1998 წლის 18 მარტიდან სს „მინას“ არ მიუღია შემოსავალი ერთობლივი
საქმიანობიდან, ამიტომ მიღებული შემოსავლის თაობაზე მის მიმართ წარდგენილი
მოთხოვნა არ უნდა დაკმაყოფილდეს. მოპასუხემ განცხადებით მიმართა რა
სასამართლოს, მიუთითა, რომ იგი არ შეიძლება მოცემულ საქმეზე მოპასუხედ
გამოდიოდეს. იჯარის ხელშეკრულებას კიდევაც რომ ხელი შეეშალა შპს „რაინდი-1-
სათვის~ მოგების მიღებაში, ამაზე პასუხი უნდა აგოს სახელმწიფომ, ვინაიდან 1997
წლის 30 ოქტომბერს ქონების მართვის სამინისტროსა და კომპანია „შიშეჯამს“ შორის
გაფორმებული „აქციათა შესყიდვის ვალდებულების შესახებ“ ხელშეკრულებით
პასუხისმგებლობა აღმოუჩენელ და გამოუვლინებელ ვალდებულებზე ეკისრება იმ
სახელმწიფო ორგანოს, რომელიც აკონტროლებდა და პასუხს აგებდა სს „მინაზე“
ვალდებულების წარმოშობის დროისათვის. იჯარის ხელშეკრულება კი სწორედ ასეთ
აღმოუჩენელი და გამოუვლინებელი ვალდებულებაა.
თბილისის საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო და სამეწარმეო საქმეთა კოლეგიის
2003 წ. 13 თებერვლის გადაწყვეტილებით შპს „რაინდი-1-ის“ სარჩელი
დაკმაყოფილდა და სს „მინას“ დაეკისრა 5.064.785 აშშ დოლარის ანაზღაურება
მოსარჩელის სასარგებლოდ. აღნიშნული გადაწყვეტილება გაუქმდა საქართველოს
უზენაესი სასამართლოს 2003 წლის 13 ივლისის განჩინებით და საქმე ხელახლა
განსახილველად დაუბრუნდა საოლქო სასამართლოს. თბილისის საოლქო
სასამართლოს სამოქალაქო და სამეწარმეო საქმეთა კოლეგიის 2004 წლის 21 იანვრის
გადაწყვეტილებით სარჩელი არ დაკმაყოფილდა, რაც უზენაესი სასამართლოს 2004
წლის 11 მაისის განჩინებით გაუქმდა და საქმე ხელახლა განსახილველად
დაუბრუნდა იმავე სასამართლოს.
ქ.თბილისის საოლქო სასამართლოს 2004 წლის 30 ივლისის გადაწყვეტილებით შპს
„რაინდი-1-ის“ სარჩელი არ დაკმაყოფილდა შემდეგი საფუძვლებით: 1998 წლის 18
მარტს ს/ს `მინასა~ და შპს „რაინდი-1-ს“ შორის დაიდო ნასყიდობის ხელშეკრულება
მანქანა-დანადგარების თაობაზე. 1996 წლის 10 იანვარს სს `ქსნის მინის ქარხანასა~
და სს `ანოპინოს მინის ქარხანას~ შორის დადებულ იქნა ერთობლივი საქმიანობისა
და თანამშრომლობის შესახებ ხელშეკრულება, რომლითაც მხარეთა შორის
მიღებული მოგება ნაწილდებოდა 50%-50%-ზე. ამავე ხელშეკრულების მე-3.5
მუხლის თანახმად, ფირმა, ქსნის მინის ქარხანა, იღებდა ვალდებულებას, რომ
ხელშეკრულების მოქმედების დასრულებამდე არ მოითხოვდა - `ანოპინოსაგან~
დანადგარების დაბრუნებას. აღნიშნული ხელშეკრულების ვადამდე მოშლის
საფუძველს წარმოადგენდა ერთ-ერთი მხარის მიერ ხელშეკრულების პირობების
მნიშვნელოვანი დარღვევა. ხელშეკრულება დადებულ იქნა 1996 წლის 10 იანვარს და
მოქმედების ვადა იყო 2001 წლის 31 დეკემბრამდე. ასევე საოლქო სასამართლომ
დაადგინა, რომ 1996 წლის 10 იანვარს ს/ს „ქსნის მინის ქარხანასა“ და სს „ანოპინოს
მინის ქარხანას“ შორის გაფორმებული იქნა მეორე ხელშეკრულება ზემოაღნიშნული
აღჭურვილობის იჯარის თაობაზე, საქმის მასალებით დგინდება, რომ ერთობლივი
საქმიანობა შეწყდა 1998 წელს შპს „რაინდი-1-ის“ მიერ ვადაზე ადრე და სს
„ანოპინოს“ აეკრძალა მისი კუთვნილი დანადგარების ექსპლუატაცია. მოსარჩელის
განცხადებით, მიუღებელი შემოსავალი შეადგენს 3856000 აშშ დოლარს, ხოლო ზიანი
საბანკო პროცენტის თანახმად, 1208493 აშშ დოლარს, აღნიშნული თანხა მას უნდა
მიეღო 1998 წლის 18 მარტიდან, ე.ი. ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულებიდან 2001 წლის
დეკემბრამდე. სააპელაციო პალატამ მიუთითა სამოქალაქო კოდექსის 495-ე მუხლის
პირველ ნაწილსა და 494-ე მუხლზე და არ გაიზიარა მოსარჩელის განცხადება
ხანდაზმულობის ვადის 2001 წლის 15 ივნისიდან დაწყების შესახებ, ვინაიდან
მოსარჩელე არ უარყოფს, რომ იჯარის ხელშეკრულების შესახებ მისთვის ცნობილი
გახდა 1998 წლის ნოემბერში, შესაბამისად, ნივთის ნაკლის თაობაზე მისთვის ამ
დროიდან იყო ცნობილი და ვადის დინებაც სწორედ ამავე დროიდან იწყება. მხარემ
კი სარჩელი სასამართლოში 2002 წელს შეიტანა, რითაც მან დაარღვია სასარჩელო
ხანდაზმულობის ვადა. საოლქო სასამართლოს მოსაზრებით, უზენაესი
სასამართლოს 2001 დწლის 15 ივნისის გადაწყვეტილება ვერ შეაჩერებდა
ხანდაზმულობის ვადის დინებას, ვინაიდან მოსარჩელე თვითონვე ასახელებს
ნივთის ნაკლის შეტყობის დროს – 1998 წლის ნოემბერს. სააპელაციო პალატამ
მიუთითა რა სამოქალაქო კოდექსის 129-ე და 130-ე მუხლებზე, მიიჩნია, რომ მხარემ
დაარღვია სასამართლოსათვის მიმართვის ხანდაზმულობის 3 წლიანი ვადა.
სააპელაციო პალატამ ასევე არ გაიზიარა მოსარჩელის მოსაზრება დელიქტურ ზიანზე
და მიუთითა, რომ ამგვარი სახის ზიანისათვისაც კანონი სამწლიან ხანდაზმულობის
ვადას ადგენს და სარჩელი მაინც ხანდაზმულად ჩაითვლებოდა.
ზემოხსენებული გადაწყვეტილება შპს „რაინდი-1-მა“ გაასაჩივრა საკასაციო წესით და
მოითხოვა მისი გაუქმება შემდეგი საფუძვლებით: სასამართლომ 495-ე მუხლის
გამოყენებით გამოიყენა კანონი, რომელიც არ უნდა გამოეყენებინა. აღნიშნული
ნორმა განსაზღვრავს, ნივთის ნაკლის გამო, მოთხოვნის წარდგენის შესაძლებლობას
ნაკლის აღმოჩენიდან შესაბამის ვადაში. კანონის მიხედვით, ვიდრე მესამე პირი არ
განაცხადებს ნივთზე პრეტენზიას ან არ გამოირკვევა ასეთი გარემოება, მყიდველიც
მოკლებულია შესაძლებლობას, გამყიდველის ქმედება შერაცხოს უფლებრივ ნაკლად.
ამ შემთხვევაში, უფლებრივ ნაკლის გამო, ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა 1998
წლის 4 ნოემბრიდან ვერ წარმოიშობოდა, ვინაიდან `რაინდი 1~ მხოლოდ
ვარაუდობდა, რომ იჯარის ხელშეკრულება უფლებრივ ნაკლს წარმოადგენდა, რაც
მოთხოვნის უფლებას არ წარმოშობს. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001
წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილებით დადასტურდა რა კასატორის ვარაუდი, ამ
დღიდან წარმოიშვა ზიანის მოთხოვნის უფლება. ამ გადაწყვეტილბით დადგენილია
ფაქტობრივი გარემოება იმაზე, რომ სს `მინამ~ არანაირი ზომები არ მიიღო ნივთის
ნაკლის გამოსასწორებლად. საქმეში მოიპოვება მასალები, რომლითაც კასატორი
მიმართავდა, როგორც მოწინააღმდეგე მხარეს, ისე ქონების მართვის სამინისტროს
ნაკლის გამოსასწორებლად. სამოქალაქო კოდექსის 490-ე მუხლის პირველ პუნქტით,
გამყიდველი ვალდებულია, გამოასწოროს ნაკლი, ხოლო ამავე კოდექსის 494-ე
მუხლის თანახმად, ნაკლის გამო მიყენებული ზიანი ანაზღაურდება ზოგადი წესების
მიხედვით. შესაბამისად, ნაკლის გამოსწორების მოთხოვნა და, მისგან გამომდინარე,
ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება ერთდროულად არ წარმოიშობა.
სასამართლოს მიერ ასევე არასწორად იქნა გამოყენებული 129-ე და 130-ე მუხლების
მოთხოვნის ხანდაზულობასთან დაკავშირებით. ნაკლის გამო ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა წარმოიშვა არა იმ დროიდან, როდესაც „რაინდი-1-სთვის“ ცნობილი გახდა
ნივთის ნაკლის შესახებ, არამედ _ მას შემდეგ, რაც უზენაესი სასამართლოს 2001
წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილებით დადგენილ იქნა იჯარის ხელშეკრულება
უფლებრივად ნაკლის მქონედ. ნაკლის გამო მოთხოვნის წარმოშობის მომენტად
ითვლება დრო, როდესაც კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დაფიქსირდა
და იურიდიულად დადგინდა ნაკლის არსებობა ანუ 2001 წლის 15 ივნისი. კასატორის
აზრით, აღნიშნული დროიდან გაუჩნდა მოთხოვნის უფლება „რაინდი-1-ს“ ნაკლის
გამო ზიანის ანაზღაურების შესახებ და 2002 წელს აღძრა წინამდებარე სარჩელით.
იჯარის ხელშეკრულების აღმოჩენა, რომელმაც წარმოშვა უფლებრივი ნაკლი, ვერ
გახდებოდა უფლებრივი ნაკლის არსებობის დამადასტურებელი გარემოება.
შესაბამისად, ამ საფუძვლით ზიანის ანაღზაურების მოთხოვნაც ვერ წარმოიშვებოდა.
კასატორის განმარტებით, „რაინდი-1-ის“ მიერ 2000 წელს აღძრული სარჩელის არსი
მდგომარეობდა სწორედ მასში, რომ სასამართლოს დაედგინა უფლებრივი ნაკლი და
მისი გამოსწორების საშუალება. სასამართლომ 2001 წლის 15 ივნისის
გადაწყვეტილებით იჯარის ხელშეკრულება მიიჩნია უფლებრივ ნაკლად და
დაადგინა, რომ, სამოქალაქო კოდექსის 489-ე მუხლის თანახმად, მესამე პირს -
„ანოპინოს“ შეეძლო, პრეტენზია განეცხადებინა თავისი უფლებების გამო. შპს
„რაინდი-1-თვის“ ცნობილი გახდა უფლებრივი ნაკლის შესახებ 2001 წლის 15 ივნისს,
როდესაც სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადგენილ
იქნა უფლებრივი ნაკლი სამოქალაქო კოდექსის 489-ე მუხლის მოთხოვნებიდან
გამომდინარე. კასატორის განმარტებით, სასამართლოს უნდა ეხელმძღვანელა
სამოქალაქო კოდექსის 142-ე მუხლით, რომლის მიხედვით, სასამართლოს კანონიერ
ძალაში შესული გადაწყვეტილებით დადასტურებული მოთხოვნის ხანდაზმულობის
ვადაა ათი წელი მაშინაც კი, როცა ეს მოთხოვნა უფრო ნაკლებ ხანდაზმულობას
ექვემდებარება.
კასატორის მოსაზრებით, სასამართლოს უნდა გამოეყენებინა სამოქალაქო კოდექსის
138-ე მუხლი, რომლის თანახმად, ხანდაზმულობის ვადა წყდება, თუ
უფლებამოსილი პირი შეიტანს სარჩელს მოთხოვნის დასადგენად. კასატორის მიერ
უფლებრივი ნაკლის გამოსწორებასთან დაკავშირებით სარჩელის შეტანით შეწყდა
ხანდაზმულობის ვადა. უზენაეს სასამართლოს 2001 წლის 15 ივნისის
გადაწყვეტილებით დადგენილ იქნა რა უფლებრივი ნაკლი, ამ დრომდე
ხანდაზმულობის ვადის დინება შეწყვეტილი იყო სამოქალაქო კოდექსის 139-ე
მუხლის თანახმად. მხარის აზრით, არასწორია სასამართლოს დასკვნა, რომ 2001
წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილებით დადგენილი ნივთის ნაკლი ვერ შეწყვეტს
ხანდაზმულობის ვადის დინებას. უფლებრივი ნაკლის დადგენამდე კასატორი
მოკლებული იყო შესაძლებლობას, მოეთხოვა ზიანის ანაზღაურება. აქედან
გამომდინარე, სასამართლო კოლეგიამ არ გამოიყენა კანონი, კერძოდ, სამოქალაქო
კოდექსის 138-ე და 139-ე მუხლები, რომელიც უნდა გამოეყენებინა.
სასამართლომ არ გამოიყენა სამოქალაქო კოდექსის 129-ე მუხლის მე-2 პუნქტი,
რომელიც უნდა გამოეყენებინა. ვინაიდან ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულებით მხარეებს შორის თანხები ნაწილდებოდა ყოველკვარტალურად,
2001 წლის 31 დეკემბრამდე, „რაინდი-1“ ზიანის სახით ეყრდნობოდა
ხელშეკრულების მიხედვით მისაღებ თანხებს, რომელიც ყოველკვარტალურად უნდა
გადახდილიყო ანუ 1998 წლის 18 მარტიდან შემდგომ პერიოდში თითოეულ
კვარტალზე წარმოიშობოდა ახალი მოთხოვნის უფლება 2001 წლის 31 დეკემბრამდე _
ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების დასრულებამდე. კასატორის აზრით, თუ
სასამართლომ ხანდაზმულობა დაუკავშირა 1998 წლის ნოემბერს, რომელი
დროიდანაც თითქოსდა წარმოეშვა „რაინდი-1-ს“ მოთხოვნის უფლება, მაშინ,
პერიოდულად შესასრულებელი ვალდებულებებიდან გამომდინარე, ყოველი
კვარტლის მიხედვით, წარმოიშვებოდა ახალი მოთხოვნის უფლება ზიანის
ანაზღაურებაზე, რომელიც ახალი ხანდაზმულობის ვადის დენას იწვევდა.
კასატორის აზრით, სასამართლომ გამოიყენა კანონი _ სამოქალაქო კოდექსის 129-ე
მუხლის პირველი პუნქტი, რომელიც არ უნდა გამოეყენებინა, ვინაიდან აღნიშნული
ნორმა განსაზღვრავს, სახელშეკრულებო მოთხოვნებიდან გამომდინარე
ხანდაზმულობის ვადას. ამ შემთხვევაში არსებობს უფლებრივი ნაკლიდან
გამომდინარე ზიანი, რომელიც არ წარმოადგენს სახელშეკრულებო მოთხოვნას,
არამედ იგი არის დელიქტიდან ანუ არასახელშეკრულებო ზიანიდან გამომდინარე
პრეტენზია. სამოქალაქო კოდექსის 992-ე მუხლის თანახმად, პირი, რომელიც სხვა
პირს მართლსაწინააღმდეგო, განზრახი ან გაუფრთხილებელი მოქმედებით მიაყენებს
ზიანს, ვალდებულია, აუნაზღაუროს მას ეს ზიანი. სწორედ ამგვარი დელიქტური
ზიანი მიაყენა „მინამ“ „რაინდი-1-ს“, დროდესაც უფლებრივად ნაკლის მქონე ნივთი
გადასცა მას ანუ, მხარის აზრით, მან დაარღვია კანონის, სამოქალაქო კოდექსის 487-ე
მუხლის, მოთხოვნა, რომელიც გამყიდველს ავალდებულებს მყიდველისათვის
ნივთობრივად და უფლებრივად უნაკლო ნივთის გადაცემას. კასატორმა მოითხოვა,
გასაჩივრებული გადაწყვეტილების გაუქმება და საქმის ხელახალი განხილვისათვის
იმავე სასამართლოში დაბრუნება.
სამოტივაციონაწილი:

საკასაციო პალატა საქმის მასალების შესწავლისა და გასაჩივრებული

გადაწყვეტილების იურიდიული დასაბუთების შემოწმების შედეგად მიიჩნევს, რომ
საკასაციო საჩივარი უსაფუძვლოა და იგი არ უნდა დაკმაყოფილდეს შემდეგ
გარემოებათა გამო:
სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 407-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, საოლქო
სასამართლოს კოლეგიის ან პალატის მიერ დამტკიცებულად ცნობილი ფაქტობრივი
გარემოებები სავალდებულოა სასამართლოსათვის, თუ წამოყენებული არ არის
დამატებითი და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია. ასეთ პრეტენზიას საკასაციო
საჩივარი არ შეიცავს, სააპელაციო სასამართლომ კი დადგენილად მიიჩნია შემდეგი
ფაქტობრივი გარემოებები:
1998 წლის 18 მარტს სს `მინასა~ და შპს „რაინდი-1-ს“ შორის დაიდო ნასყიდობის
ხელშეკრულება მანქანა-დანადგარების თაობაზე. ამავე მანქანა-დანადგარზე 1996
წლის 10 იანვარს სს `ქსნის მინის ქარხანასა~ და სს `ანოპინოს მინის ქარხანას~ შორის
დადებულ იქნა ერთობლივი საქმიანობისა და თანამშრომლობის შესახებ
ხელშეკრულება, რომლითაც მხარეთა შორის მიღებული მოგება ნაწილდებოდა 50%-
50%-ით. ამავე ხელშეკრულების 3.5 მუხლის თანახმად, ფირმა, ქსნის მინის ქარხანა,
იღებდა ვალდებულებას, რომ ხელშეკრულების მოქმედების დასრულებამდე არ
მოითხოვდა „საწარმოსაგან“ `ანოპინოსაგან~ დანადგარების დაბრუნებას. აღნიშნული
ხელშეკრულების ვადამდე მოშლის საფუძველს წარმოადგენდა ერთ-ერთი მხარის
მიერ ხელშეკრულების პირობების მნიშვნელოვანი დარღვევა. ხელშეკრულება
დადებულ იქნა 1996 წლის 10 იანვარს და მოქმედების ვადა განისაზღვრა 2001 წლის
31 დეკემბრამდე. 1996 წლის 10 იანვარს სს „ქსნის მინის ქარხანასა“ და სს „ანოპინოს
მინის ქარხანას“ შორის გაფორმებულ იქნა მეორე ხელშეკრულება ზემოაღნიშნული
აღჭურვილობის იჯარის თაობაზე. საოლქო სასამართლომ ასევე დადგენილად ცნო,
რომ ერთობლივი საქმიანობა შეწყდა 1998 წელს შპს „რაინდი-1~-ის მიერ ვადაზე
ადრე და სს „ანოპინოს“ აეკრძალა დანადგარების ექსპლუატაცია. ამასთან, შპს
„რაინდი-1~-ისათვის იჯარის ხელშეკრულების არსებობის თაობაზე ცნობილი გახდა
1998 წლის ნოემბერში.
ასევე დადგენილია, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 15
ივნისის გადაწყვეტილებით შპს `რაინდი-1~-ის სარჩელი დაკმაყოფილდა და სს
`მინას~ დაევალა შპს `რაინდი-1~-თან 1998 წლის 18 მარტს გაფორმებული
ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე განუხორციელებელი მოქმედების
შესრულება და მასვე დაეკისრა ერთობლივი საქმიანობის შესახებ 1996 წლის 10
იანვრის ხელშეკრულების საფუძველზე რუსეთის ფედერაციაში გატანილი
ვლადიმირის ოლქში, სს `ანოპინოს~ შუშის ქარხანაში მდებარე შუშის მწარმოებელი
მექანიკური საწარმოო ხაზის გადაცემა მიღება-ჩაბარების აქტის შედგენით, თავისივე
ხარჯებით. სს `მინას~ დაევალა, ნასყიდობის ხელშეკრულების საგნის უფლებრივი
ნაკლის გამოსწორების მიზნით, სს `ანოპინოს შუშის ქარხანასთან~ გაფორმებული
1996 წლის 10 იანვრის საიჯარო ხელშეკრულების მოშლა.
2002 წლის 3 აგვისტოს შპს „რაინდი-1-მა“ კვლავ სარჩელით მიმართა სასამართლოს
სს „მინის“ მიმართ ნასყიდობის ხელშეკრულების საგნის უფლებრივი ნაკლიდან
გამომდინარე, ზიანის ანაზღაურების, დაკისრების თაობაზე.
საკასაციო პალატა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 404-ე მუხლის პირველი
ნაწილის შესაბამისად, ამოწმებს რა გასაჩივრებულ გადაწყვეტილებას საკასაციო
საჩივრის ფარგლებში მსჯელობს მხოლოდ საოლქო სასამართლოს მიერ
ზემოჩამოთვლილ დადგენილ გარემოებებზე, რომლითაც დადასტურებულია 1998
წელს შპს `რაინდი-1-ის~ მიერ ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტა და რომელზედაც
საკასაციო პრეტენზია წარმოდგენილი არ არის. განსახილველი სარჩელის საგანს
წარმოადგენს ზიანის ანაზღაურება ფაქტობრივად დამდგარი ქონებრივი
დანაკლისისა და მიუღებელი შემოსავლების სახით, რაც ეყრდნობა ერთობლივი
საქმიანობის ხელშეკრულებიდან მიუღებელ მოგებას ხელშეკრულებითვე
განსაზღვრული ვადის ფარგლებში _ 1998 წლის მეორე კვარტლიდან 2001 წლის 31
დეკემბრამდე. ვინაიდან ხელშეკრულების შეწყვეტით მხარემ უარი განაცხადა
ერთობლივი საქმიანობის ხელშეკრულების გაგრძელებაზე, შესაბამისად, მან დაკარგა
აღნიშნული ხელშეკრულებითვე გათვალისწინებული მოგების _ 50%-ის მიღების
უფლება.
საკასაციო პალატა მიიჩნევს, რომ შპს `რაინდი 1-ის~ მოთხოვნა ზიანის
ანაზღაურების თაობაზე წარმოიშვა ერთობლივი საქმიანობის შეწყვეტიდან. როგორც
სააპელაციო სასამართლო ადგენს, აღნიშნული გარიგება მხარეთა შორის შეწყდა 1998
წელს. ამ დროისათვის, ბუნებრივია, შპს `რაინდი 1-ისათვის~ ცნობილი უნდა
ყოფილიყო არა მხოლოდ მისთვის გადაცემული ნივთის უფლებრივი ნაკლის
თაობაზე, არამედ იმ ზიანის შესახებაც, რაც უფლებრივი ნაკლის მქონე ნივთის
გადაცემით მიადგა ან სავარაუდოდ მიადგებოდა მას მომავალშიც. ასეთ პირობებში
კი მხარე უფლებამოსილი იყო, სასამართლოსათვის მიემართა 1998 წლიდან,
სახელშეკრულებო ურთიერთობიდან გამომდინარე, ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადის განმავლობაში. ამდენად, სააპელაციო
სასამართლომ გასაჩივრებული განჩინების გამოტანისას სწორად გამოიყენა
სამოქალაქო კოდექსის 129-ე და 130-ე მუხლები, რომელთა მიხედვით,
სახელშეკრულებო მოთხოვნების ხანდაზმულობის ვადა შეადგენს სამ წელს.
ხანდაზმულობა იწყება მოთხოვნის წარმოშობის მომენტიდან. მოთხოვნის
წარმოშობის მომენტად ჩაითვლება დრო, როცა პირმა შეიტყო ან უნდა შეეტყო
უფლების დარღვევის შესახებ.
საკასაციო პალატა ვერ გაიზიარებს კასატორის მითითებას იმის შესახებ, რომ
ხანდაზმულობის თაობაზე საქართველოს უზენაესი სასმართლოს 2004 წლის 11
მაისის განჩინების მითითების შემდგომ, სააპელაციო პალატას სარჩელის
ხანდაზმულობაზე აღარ უნდა ემსჯელა. საკასაციო სასამართლოში საქმის
განხილვისას სააპელაციო პალატის მიერ დადგენილი არ ყოფილა ფაქტობრივი
გარემოება იმის თაობაზე, რომ მხარეთა შორის ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულება შეწყდა 1998 წელს. სწორედ, აღნიშნულის გამო, საკასაციო პალატამ
2004 წლის 11 მაისის განჩინების გამოტანის დროს სასარჩელო ხანდაზმულობის
ვადის ათვლა 1998 წლიდან უმართებულოდ მიიჩნია. ამჟამად სახეზეა სააპელაციო
სასამართლოს მიერ დადგენილი ფაქტობრივი გარემოება ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულების შეწყვეტის თაობაზე, რომელზეც წარმოდგენილი არ არის
დამატებითი და დასაბუთებული საკასაციო პრეტენზია. აღნიშნულიდან
გამომდინარე, საკასაციო პალატა თვლის, რომ სწორედ ერთობლივი საქმიანობის
ხელშეკრულების შეწყვეტის მომენტიდან უნდა დაიწყოს სასარჩელო
ხანდაზმულობის ვადის დენა.
უსაფუძვლოა კასატორის მოსაზრება, რომ, ნაკლის გამო, ზიანის ანაზღაურების
მოთხოვნა წარმოიშვა არა იმ დროიდან, როდესაც „რაინდი-1-სთვის“ ცნობილი გახდა
ნივთის ნაკლის შესახებ, არამედ იგი წარმოიშვა მას შემდეგ, რაც საქართველოს
უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებით დაფიქსირდა და იურიდიულად
დადგინდა ნაკლის არსებობა ანუ 2001 წლის 15 ივნისს. დასახელებული
გადაწყვეტილებით უზენაესმა სასამართლომ იმსჯელა სარჩელზე, რომლის საგანს
წარმოადგენდა ნასყიდობის ხელშეკრულების საფუძველზე ნივთის უფლებრივი
ნაკლის გამოსწორება და გაყიდული ნივთის გადაცემა. ამდენად, აღნიშნული
სარჩელით ამჟამინდელ კასატორს ნივთის უფლებრივი ნაკლის არსებობა საეჭვოდ არ
მიუჩნევია, სარჩელის საფუძვლად იმთავითვე ნაკლის არსებობაზე და სამოქალაქო
კოდექსის 477-ე მუხლის მოთხოვნათა დარღვევით გადაცემულ ნასყიდობის საგანზე
მიუთითებდა. შესაბამისად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს
გადაწყვეტილებით ნივთის უფლებრივი ნაკლი კი არ დადგენილა, არამედ
ვალდებული პირის პასუხისმგებლობისა და უფლებრივი ნაკლის გამოსწორების
ფარგლები.
საკასაციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს კასატორის მოსაზრებას, რომ სამოქალაქო
კოდექსის 490-ე მუხლის პირველი ნაწილით, უფლებრივი ნაკლის გამო, ზიანის
ანაზღაურების მოთხოვნა 1998 წლიდან ვერ წარმოიშობოდა, ვინაიდან `რაინდი 1~
მხოლოდ ვარაუდობდა, რომ იჯარის ხელშეკრულება უფლებრივ ნაკლს
წარმოადგენდა, რაც მოთხოვნის უფლებას არ წარმოშობს და საქართველოს უზენაესი
სასამართლოს 2001 წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილებით დადასტურდა რა
კასატორის ვარაუდი, ამ დღიდან წარმოიშვა ზიანის მოთხოვნის უფლება. როგორც
ზემოთ აღინიშნა, შპს `რაინდი-1-მა~ იჯარის ხელშეკრულება მიიჩნია ნასყიდობის
ხელშეკრულების უფლებრივ ნაკლად და სწორედ აღნიშნულის საფუძველზე
მიმართა სასამართლოს ნაკლის გამოსწორების მოთხოვნით.
@უსაფუძვლოა კასატორის მოსაზრება, რომ სასამართლოს არ უნდა გამოეყენებინა
სამოქალაქო კოდექსის 138-ე მუხლი, ვინაიდან კასატორის მიერ უფლებრივი ნაკლის
გამოსწორებასთან დაკავშირებით სარჩელის შეტანით ხანდაზმულობის ვადა შეწყდა
უზენაესი სასამართლოს 2001 წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილების მიღებამდე.
სამოქალაქო კოდექსის 138-ე მუხლით, ხანდაზმულობის ვადის დენა წყდება, თუ
უფლებამოსილი პირი შეიტანს სარჩელს მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად ან მის
დასადგენად, ანდა შეეცდება დაიკმაყოფილოს მოთხოვნა სხვა საშუალებით,
როგორიცაა სახელმწიფო ორგანოსათვის ან სასამართლოში განცხადებით მიმართვა
მოთხოვნის არსებობის შესახებ, ანდა აღმასრულებელი მოქმედების განხორციელება.
როგორც ზემოთ აღინიშნა, უზენაესი სასამართლოს მითითებული
გადაწყვეტილებით, დაკმაყოფილდა მოსარჩელის მოთხოვნა ნივთის ნაკლის
გამოსწორების თაობაზე. ზიანის ანაზღაურება მხარეს არ მოუხოვნია, შესაბამისად,
არც ამგვარი უფლება დადგენილა და არც ამავე მუხლით გათვალისწინებული რაიმე
მოქმედება მხარეს არ განუხორციელებია.
ყოველგვარ დასაბუთებასაა მოკლებული კასატორის მოსაზრება დავის დელიქტური
ხასიათის თაობაზე. მხარეთა შორის ვალდებულებით-სამართლებრივი
ურთიერთობის წარმოშობის საფუძველს ნასყიდობის ხელშეკრულება წარმოადგენს,
რომელმაც, თავის მხრივ, წარმოშვა სამოქალაქო კანონმდებლობით აღიარებული
უფლებები, მათ შორის ვალდებულების შეუსრულებლობით გამოწვეული ზიანის
ანაზღაურებაც და იგი სახელშეკრულებო ურთიერთობის მომწესრიგებელი
ნორმებით უნდა დარეგულირდეს. დელიქტური ზიანი კი პირის მხოლოდ
აბსოლუტური და არა რელატიური უფლების დარღვევის შედეგია.
ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკასაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ
საკასაციო საჩივარი უსაფუძვლოა და იგი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

ს ა რ ე ზ ო ლ უ ც ი ო ნ ა წ ი ლ ი:

საკასაციო პალატამ იხელმძღვანელა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 410-ე

მუხლით და

დ ა ა დ გ ი ნ ა:

შპს „რაინდი-1-ს“ საკასაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდეს.

თბილისის საოლქო სასამართლოს სამოქალაქო და სამეწარმეო საქმეთა კოლეგიის
2004 წლის 30 ივლისის გადაწყვეტილება დარჩეს უცვლელი.
საკასაციო სასამართლოს განჩინება საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.