Có phải các nhà thơ luôn có một tâm hồn nhạy cảm và tràn đầy tình yêu đối

với cái
đẹp của thiên nhiên và con người? Cũng vì vậy, mà trong những khoảnh khắc giao
mùa, cảm xúc của họ dâng trào trước sự biến chuyển tinh tế của đất trời và vạn vật.
Hữu Thỉnh – nhà thơ của vùng quê hương Vĩnh Phúc- đã viết bài Sang thu của ông
vào năm 1977, trong một dịp như thế, khi mùa hạ sắp ra đi và mùa thu chớm đến.
Ngòi bút tài hoa của ông đã đặc tả bức tranh giao mùa rất đẹp trong những câu thơ
sau:

“Bỗng nhận ra hương ổi

…
Vắt nửa mình sang thu…”

Hai khổ thơ trên nằm ở phần đầu bài thơ Sang thu, được làm theo thể thơ 5 chữ vốn
rất ngắn gọn, súc tích và giàu nhạc điệu, mang tính hiện đại. Từng hình ảnh thơ rất
bình dị, đưa người đọc vào thế giới mùa hạ chuyển mùa thu trong veo…

Mở đầu bài thơ, tác giả viết: “Bỗng nhận ra hương ổi”. Câu thơ mở đầu như dắt
taychúng ta đi vào một khu vườn thơm ngát hương trái cây chín ngọt. Ai đã từng biết
vùng quê Vĩnh Phúc của tác giả thì không thể không biết đến những vườn ổi xanh
tươi, trái chín ngọt lịm từng chùm trĩu nặng cả cành. Đó chính là nét đẹp tuyệt vời của
xóm thôn nơi này. Sự đặc sắc trong cảm thụ thiên nhiên của tác giả chính là cảm nhận
bằng khứu giác: hương ổi. Còn gì bâng khuâng hơn trái tim thi nhân, khi cuối hạ, đầu
thu, đất trời báo tin thu bằng mùi ổi chín thoang thoảng trong làn gió se se, mùi ổi
ngan ngát của thế giới tuổi thơ, như ru trái tim ta trong yêu mến, say mê. Nhiều nhà
thơ cũng từng cảm nhận thu qua hương vị đặc trưng của quê hương. Chẳng hạn như
Nguyễn Đình Thi từng viết:

“Gió thổi mùa thu hương cốm mới

Tôi nhớ những ngày thu đã xa…”

Lại là sự xuất hiện của một mùi hương thân thuộc đặc trưng khi thu về. Nếu hương
cốm làng Vòng làm xao động tình thu của nhà thơ Hà Nội, thì hương ổi chín thơm
ngon lại lay động cảm xúc thơ của thi nhân Vĩnh Phúc. Thế mới biết, các nhà thơ có
khi gặp gỡ nhau ở những điểm rất tình cờ, nhưng lại cũng như quy luật định sẵn của
nghệ thuật.

Mùi thơm ổi chin xuất hiện ngọt ngào trong câu thơ Hữu Thỉnh. Bên cạnh đó, từ
“bỗng” trong câu thơ đầu được Hữu Thỉnh sử dụng đã thể hiện thành công cái tâm
trạng thảng thốt nhẹ nhàng khi phát hiện ra mùi hương ổi vừa quen, vừa lạ đã đột ngột
tràn đến trong không gian xóm làng, và chiếm cả cõi lòng nhà thơ yêu thu.

Và để đặc tả sự chiếm lĩnh không gian của hương ổi, Hữu Thỉnh chọn một động từ:
 “Phả vào trong gió se”

Thế nào là “phả”? Ta có thể hiểu là hương ổi thơm ngọt ấy vừa nhẹ nhàng, vừa nồng
nàn ùa vào trong gió. Gọi đây là một động từ mạnh cũng được, mà cho rằng là một
động từ trạng thái nhẹ nhàng cũng được, nó đã tả rất đúng cái dịu ngọt của mùi hương
quả chín khi thuvề. Nhà thơ cũng không tả trực tiếp hương ổi, mà để người đọc cảm
nhận nó qua “gió se”, như thể gió heo may mùa thu đã đem hương ổi chín tràn về theo
cái mát mẻ, hiền hòa của nó. Hiểu như vậy, có nghĩa là mọi sự vật hiện tượng của
thiên nhiên đều được Hữu Thỉnh đặt trong mối tương quan mật thiết, chúng đều có
liên hệ với nhau, rất hữu tình. Vì thu sắp đến nên gió se, ổi chín; hay vì hương ổi gọi
gió thu về cho tim người lay động? Từ cảm nhận bằng khứu giác, bây giờ thi sĩ
chuyển sang xúc giác để thấu cảm hết cái dịu dàngcủa thiên nhiên trong khoảnh khắc
giao mùa…

Và không chỉ có hương ổi, gió se báo hiệu thu về, Hữu Thỉnh còn miêu tả những biến
chuyển của vạn vật, trong đó có hình ảnh:

“Sương chùng chình qua ngõ”

Câu thơ có sử dụng một biện pháp tu từ khá quen thuộc, đó là biện pháp nhân hóa,
miêu tả cái ung dung, chậm rãi của màn sương mờ. Không vội gì, làn mù sương của
mùa thu ấy như hững hờ, nửa muốn nửa không đến nơi này. Có lẽ từ láy “chùng
chình” ở đây được sử dụng không gì tài hoa hơn. Nó thực chất là một từ tượng hình,
cũng là một từ tả tâm trạng. Sương thu cũng có tâm trạng ư? Hay cái chầm chậm,
luyến lưu ấy là từ lòng người mà ùa ra cảnh vật? Bức tranh thu trở nên huyền ảo, khi
người đọc hình dung ra phong cảnh sương thu giăng mắc trên cành cây ngọn cỏ, lặng
lẽ buông xuống bên ngõ nhỏ nhà ai, trong một buổi sớm tình cờ, để con người phát
hiện:

“Hình như thu đã về”

Đây là một câu hỏi tu từ, nên nó không cần câu trả lời. Hay nói đúng hơn, bản thân
câu hỏi đã là câu trả lời: thu đã đến hay chưa, mà đất trời biến chuyển tinh tế đến vậy.
Thế đấy, từ hương ổi, mà nhà thơ liên hệ đến ngọn gió se, khô, nhẹ, hơi lạnh của mùa
thu, rồi cảm nhận thu qua những rung động mơ hồ, vừa động, vừa tĩnh của sương thu.
Thiên nhiên được miêu tả với nét đẹp mơ hồ, huyền ảo mà thật lôi cuốn lòng người…

Nếu như khổ thơ đầu thể hiện sự thảng thốt của thi nhân khi phát hiện ra những biến
chuyển tinh tế của thiên nhiên, thì khổ thơ thứ hai lại bộc lộ những quan sát tinh tế và
đầy cảm xúc:
 “Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu”

Nhà thơ liệt kê khá nhiều hình ảnh: sông, chim, mây… Có thể nói đây là những hình
ảnh thiên nhiên rất quen thuộc trong thi ca, rất đẹp và giàu cảm xúc.Dưới ngòi bút của
Hữu Thỉnh, chúng đột nhiên mang những nét rất riêng, rất đặc biệt.Nhà thơ sử dụng
phép tu từ cũng rất quen thuộc: thủ pháp nhân hóa các hình ảnh thiên nhiên, nhưng lại
vận dụng thật tài tình: sông thì như khoan thai suy tư, mà những cánh chim thì vội
vàng bay về phương Nam tránh rét. Hai từ láy dềnh dàng, vội vãthể hiện hai trạng thái
đối ngược nhau: một đằng thì chậm rãi, từ tốn; một đằng thì gấp gáp chuyển động. Vì
sao vậy?Mùa hạ oi bức, sôi động đã qua, những dòng sông cuồn cuộn phù sa, nay trở
nên hiền hòa thanh thản, đó là một quy luật của tự nhiên, và cũng là một nét đẹp
chuyển thu kỳ diệu. Dòng sông thanh thản đón chào thu, nhưng bầy chim xao xác trên
không thì lại cảm nhận được cái se sắt của thời tiết, nên chúng vỗ cánh gấp hơn, bay
về phương nam, chở bao nỗi bâng khuâng trên đôi cánh vội. Thu đã bắt đầu về đây!
Lòng người cũng nao nao xúc cảm với dòng sông, với đàn chim bay đi xa…

Sông chuyển thu, đàn chim mùa thu… Còn đám mây trôi kia thì sao? Và có lẽ độc
đáo nhất trong khổ thơ giữa, vẫn là hình ảnh “đám mây mùa hạ, vắt nửa mình sang
thu”. Tứ thơ hay vì nó đem lại những cách hiểu đặc biệt. Nên hiểu thế nào về hình ảnh
thơ này nhỉ? Đám mây mùa hạ vốn mang trong mình bao cơn mưa rào náo động,
mang tiếng sấm ồn ào rơi trên cánh đồng, ngọn núi. Đám mây ấy vẫn còn đây, nhưng
sắc xám cólẽ ngả sang trắng, và nó bồng bềnh hơn, nên thơ hơn, như chứa trong mình
nửa mảnh mùa thu êm đềm. Cụm từ “vắt mửa mình” thật giàu sức biểu cảm và có ý
nghĩa bất ngờ. Mùa hạ chưa đi hẳn mà thu thì đã đến rồi. Đất trời đang làm một cuộc
chuyển giao kỳ diệu xiết bao, mà mỗi chi tiết trong bức tranh vạn vật đều hết sức tinh
tế và được chọn lọc kỹ càng.Một đám mây mà mang cả sắc hạ và màu thu, đám mây
ấy là đám mây của lúc giao mùa đẹp và đầy xúc cảm.

Với một lối sử dụng từ ngữ, hình ảnh bình dị mà chọn lọc, cách cảm nhận thiên nhiên
từ nhiều giác quan, từ nhiều góc nhìn, nhà thơ Hữu Thỉnh đã đem lại một áng thơ hay
về mùa thu, góp vào vườn thơ Thu của dân tộc một bông hoa giàu sắc hương. Tác
phẩm Sang thu sẽ còn lay động tâm hồn người đọc nhiều thế hệ, không phải chỉ bởi
tài thơ của tác giả, mà cỏn ở tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước thiết
tha của ông. Qua thơ Hữu Thỉnh, người đọc trẻ càng trân trọng hơn nữa từng khoảnh
khắc quê hương ta, và thêm yêu mến, biết ơn những nhà thơ tài hoa đem những
khoảnh khắc đó vào thi ca để chúng thêm đẹp, thêm thơ…

.........................
Nhà thơ Tố Hữu đã từng nói "thơ chỉ bật ra trong tim khi cuộc sống đã thật tràn đầy". Phải
chăng tình yêu thiên nhiên mùa thu da diết tràn đầy mà Hữu Thỉnh đã chạm khắc tiếng
thơ của mình vào thế giới thi ca bốn mùa nhiều dư vị. Sang thu chính là tác phẩm đặc
sắc sâu lắng đầy trữ tình. Đó là những tâm sự hoài niệm của Hữu Thỉnh khi đứng giữa
khúc giao mùa đầy rung động của đất trời. Đặc biệt nhất trong tác phẩm là khổ thơ thứ
hai viết về khung cảnh đất trời sang thu.
Hữu Thỉnh quê ở Vĩnh Phúc, sinh ra trong một gia đình nông dân có truyền thống Nho
học. Ông xuất thân từ phong trào văn nghệ quần chúng trưởng thành sau đó trở thành
một nhà thơ. Năm lớp 8 ông đã soạn kịch và diễn kịch. Hữu Thỉnh là một người dày
dạn kinh nghiệm, ông viết rất nhiều. Chủ đề của ông viết về con người và cuộc sống
của người dân nông thôn với ngôn từ giàu tính tượng hình. Thơ của ông Tuy giản dị
nhưng vô cùng tinh tế và không kém phần sâu sắc. Sang Thu là một trong những bài
thơ làm nên tên tuổi của Hữu Thỉnh. Khoảnh khắc giao mùa là thời khắc đẹp đẽ nhất
bởi nó gieo vào lòng người những rung động nhẹ nhàng. Sang Thu là một bài thơ về
những rung động bâng khuâng của tác giả trước vẻ đẹp thiên nhiên đất trời với những
hình ảnh thơ đẹp, ngôn từ tinh tế cùng dòng thơ nhẹ nhàng đã tạo nên một sang thu
đầy ý nghĩa.
Sông được lúc dềnh dàng
 Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Có lẽ ngày hạ đi để nhường chỗ cho nàng thu dịu dàng bước tới. Sự chuyển mình giữa
hai mùa thật nhẹ nhàng và ngập ngừng như lưu luyến nhau, như vấn vương một cái gì
đó của thời gian đã qua. Khoảnh khắc giao mùa ấy thật đẹp nhưng không phải ai cũng
đủ tinh tế để dễ dàng nhận thấy. Đối với nhà thơ Hữu Thỉnh, ông có một cái nhìn thật
tinh tường khác biệt, một cảm nhận sâu sắc và một cách sống hòa hợp với thiên nhiên
nên đã vẽ lại bức tranh đánh dấu sự chuyển mình của đất trời.
Trước sự giao mùa ấy nhà thơ cũng bàng hoàng trước sự thay đổi của thiên nhiên.
Hữu Thỉnh đã khắc họa thành công những bước đi nhỏ nhẹ mong manh của mùa thu
thu tới nhẹ nhàng mơ hồ nhưng cũng khiến ta cảm nhận được sự hiện diện của nó
trong không gian, đặc biệt là trong tâm hồn nhạy cảm của một hồn thơ mang nặng tình
yêu thiên nhiên cuộc sống sau phút giao mùa nhẹ nhàng. Những dấu hiệu của mùa thu
đã trở nên rõ ràng hơn. Hữu Thỉnh Cảm nhận mùa thu bằng cả tâm hồn của mình. Thu
về trên quê hương, đất nước trên những con, đường bờ đê, trên cả dòng sông, cánh
chim trời và trong lòng người cảm xúc. Sang thu của tác giả lan tỏa trong không gian
rộng lớn với nhiều cung bậc cảm xúc hơn. Nếu như ở khổ một, không gian mùa thu chỉ
được gói gọn trong con ngõ nhỏ nay đã lan tỏa ra bầu trời một không gian bao la, rộng
lớn không có gì có thể đo được.
"Sông được lúc dềnh dành
Chim bắt đầu vội vã"
Với nghệ thuật nhân hóa tài tình tác giả đã dựng lên linh hồn cho cảnh vật. Dòng sông
như được dịp, được thời, lắng lại trầm xuống, lững lờ chảy. Vào mùa thu dòng sông trở
nên êm đềm, nhẹ nhàng, sâu lắng không mạnh mẽ, cuồn cuộn như mùa hạ. Tiết trời
sang thu đã khiến cho dòng sông sống chậm lại, nhẹ nhàng, nó đang chậm chạp chảy
trong không gian tuyệt đẹp của mùa thu. Dường như dòng sông cũng không muốn chia
tay mùa hạ, ngập ngừng níu kéo. Sông cũng giống như tâm trạng của con người đang
sống chậm lại suy nghĩ chiêm nghiệm về cuộc đời.
Trái ngược với sự yên ả của dòng sông những chú chim "vội vã" đầy lo lắng trước
khoảnh khắc giao mùa. Chim là động vật có sự nhạy cảm về thời tiết trước những cơn
bão hoặc khi giao mùa chúng đều cảm nhận được rất rõ. Thu sang đàn chim đã bắt
đầu cảm nhận được chút se lạnh của tiết trời. Tác giả tinh tế khi sử dụng từ "bắt đầu"
bởi mùa thu mới ngập ngừng bước tới vẫn còn đủ thời gian cho những cánh chim làm
tổ, tha mồi chuẩn bị cho một mùa đông lạnh kéo dài.
Sự vội vã của chim đối lập với dòng chảy lững lờ trôi của sông tạo sự tương phản đặc
sắc. Hữu Thỉnh đã vẽ lên bức tranh thu đầy sinh động, nhẹ nhàng, lãng mạn nhưng
không kém phần hối hả tấp nập. Phải chăng tác giả có tình yêu thiên nhiên và những
cảm nhận sâu sắc mới có thể thấy được những chuyển biến của vạn vật trong khúc
giao mùa. Thông qua bức tranh chuyển mình ấy ông muốn nhắc đến sự chuyển mình
của đất nước ta, một đất nước vừa trải qua mưa bom bão đạn, giành được độc lập và
trong quá trình xây dựng đất nước trong không khí vui tươi, rộn ràng, phấn khởi của
nhân dân
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Lại một sự vật được Hữu Thỉnh nhân hóa diễn tả sự vận động của thời gian. Không
gian trở nên rộng mở hơn, bao la hơn. Đám mây bé nhỏ như trải dài hơn, trôi lững lờ
trên bầu trời xanh ngắt. Nó vẫn còn vương vấn ánh nắng ấm áp của mùa hạ nên mới
chỉ vắt nửa mình sang thu.
Nếu như ở hai câu thơ trên dấu hiệu giao mùa chưa rõ ràng thì ở hai câu thơ cuối tác
giả đã vẽ lên một ranh giới cụ thể giữa mùa hạ và mùa thu. Đây là một sự liên tưởng
đầy thú vị của thi sĩ.
Với những hình ảnh tiêu biểu cùng biện pháp nghệ thuật nhân hóa tất cả góp phần tạo
nên một thời khắc giao mùa đầy chất thơ, tinh tế và nhạy cảm, độc đáo nhưng bâng
khuâng trong không gian êm dịu của mùa thu. những sự vật nhân hóa khiến cho bức
tranh thu hữu tình của Hữu Thỉnh trở nên thi vị hơn, qua đó ta thấy được một tâm hồn
nhạy cảm yêu thiên nhiên tha thiết và trí tưởng tượng bay bổng độc đáo của nhà thơ.
Thể thơ năm chữ giàu nhịp điệu kết hợp với những hình ảnh nhân hóa đặc sắc Hữu
Thỉnh đã mang đến cho thơ ca Việt Nam một mùa thu thật đẹp, mộc mạc giản dị. Đọc
đoạn thơ ta cảm nhận được cảnh vật như có hồn. Sang Thu là một tiếng lòng trang trải
gửi gắm bao tình yêu với mùa thu của quê, hương đất nước một tiếng thu lồng hậu
thiết tha.
Hạ đi, thu tới mang theo những cảm xúc bất chợt gieo lại trong lòng người đọc những
bồi hồi về một nàng thu nhẹ nhàng êm ái. Qua khổ thơ thứ hai Hữu Thỉnh đã khắc họa
nên bức tranh giao mùa bằng ngòi bút xuất sắc mang đầy hơi thở trữ tình cùng những
triết lý sâu xa. Lời thơ mộc mạc thể hiện tình yêu thiên nhiên đằm thắm, khát khao yêu
đời, yêu thiên nhiên của tác giả.
........................

Hữu Thỉnh là nhà thơ đi nhiều, viết nhiều và có một số bài thơ đặc sắc về con người
cùng cuộc sống ở nông thôn. Bài thơ Sang thu được sáng tác vào cuối năm 1977, in
lần đầu tiên trên báo Văn nghệ. Nội dung thể hiện tâm trạng bâng khuâng, xao xuyến
của nhà thơ trước những chuyển biến tinh tế của trời đất và là bức tranh thiên nhiên
tuyệt đẹp của nông thôn đồng bằng Bắc bộ lúc giao mùa từ hạ sang thu. Và cảm nhận
của ông khi tiết trời sang thu được thể hiện rõ nét nhất ở khổ thơ cuối:

Vẫn còn bao nhiêu nắng.

Đã vơi dần cơn mưa.
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Mở đầu Hữu Thỉnh cảm nhận mùa thu bằng tất cả con người mình, tâm hồn mình. Bắt
đầu là khứu giác: Bỗng nhận ra hương ổi, Phả vào trong gió se. Cảm giác giao mùa
được ông diễn tả bằng một hình ảnh bất ngờ đầy thi vị: Có đám mây mùa hạ, Vắt nửa
mình sang thu. Đây là hình ảnh đặc sắc miêu tả cảnh mùa hạ chưa qua hẳn nhưng
mùa thu đã tới. Nhưng tiếp đó chính là cảm nhận của chính ông khi nắng cuối hạ vẫn
còn nhưng đã bớt đi cái nồng nàn, rực rỡ vốn có, kèm theo đó là những cơn mưa rào
ào ạt cũng đã thưa dần:

Vẫn còn bao nhiêu nắng

Đã vơi dần cơn mưa
Nhà thơ thể hiện cảm xúc của mình rất thành công bằng những từ ngữ diễn tả cảm
giác, trạng thái: bỗng, phả vào, chùng chình, hình như; dềnh dàng, vắt nửa mình… Cả
bài thơ là bức tranh thiên nhiên tuyệt mĩ của trời đất lúc vào thu được tác giả vẽ nên
bằng sự rung động tinh vi của trái tim nghệ sĩ. Chính điều đó khiến cho mỗi từ ngữ,
hình ảnh đều phập phồng sự sống. Ba khổ thơ, mười hai câu thơ, câu nào cũng đẹp,
cũng hay nhưng nét riêng của thời điểm giao mùa hạ – thu được Hữu Thỉnh thể hiện
tập trung nhất ở hai câu thơ cuối bài:

Sấm cũng bớt bất ngờ

Trên hàng cây đứng tuổi.
Hai câu thơ này có hai tầng nghĩa. Tầng nghĩa thứ nhất tả thực hiện tượng sấm chớp
và hình ảnh hàng cây trong cơn mưa cuối hạ. Tầng nghĩa thứ hai là nghĩa hàm ngôn
thông qua hình ảnh có tính chất ẩn dụ nghệ thuật. Sấm là những vang động bất thường
của ngoại cảnh, của cuộc đời; hàng cây đứng tuổi ngụ ý chỉ con người đã từng trải.

Lúc sang thu, tiếng sấm dữ dội và bất ngờ của những cơn mưa giông mùa hạ đã bớt
đi. Hàng cây không còn bị giật mình, run rẩy vì tiếng sấm. Nhà thơ Hữu Thỉnh tâm sự
rằng với hình ảnh có giá trị tả thực về hiện tượng thiên nhiên này, ông muốn gửi gắm
suy ngẫm của mình: Khi con người đã từng trải thì bản lĩnh cũng vững vàng hơn trước
những thử thách của cuộc đời.

Bằng cảm nhận tinh tế và cách dùng từ tự nhiên, chân thật, cùng nghệ thuật ẩn dụ,
nhân hóa tài tình, Hữu Thỉnh đã vẽ nên bức tranh đặc sắc về thời điểm giao mùa hạ –
thu ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ. Với bài Sang thu, Hữu Thỉnh đã góp thêm một nét
thu mang dấu ấn riêng của mình vào những chùm thơ thu hay và đẹp của thơ ca Việt
Nam.