6PM DAILY ANSWER WRITING

Ques. What is the importance of regional
approach in urban planning in India?
Examine the significance of hinterland for
regional planning, with examples.
प्रश्न. भारत में शहरी नियोजि में क्षेत्रीय दृनिकोण का
क्या महत्व है ? उदाहरण सनहत क्षेत्रीय योजिा के निए
भीतरी इिाकोों के महत्व का परीक्षण नकनजए।
Ans.
Approach –
1. Write briefly about Urban Planning
2. Importance of regional approach in
urban planning
3. Its Significance with recent Examples
उत्तर.
दृनिकोण -
1. शहरी नियोजि के बारे में सोंक्षेप में निखें
2. शहरी नियोजि में क्षेत्रीय दृनिकोण का महत्व
3. िवीितम उदाहरणोों के साथ इसका महत्व
Urban planning in India is designing and
managing the physical, social, and economic
development of cities, towns, and other urban
areas. It involves the analysis of current and
future trends in population growth, land use,
transportation, environmental conditions, and
community needs to create plans and policies
that will guide the development of urban areas
in a sustainable and equitable manner. The
ultimate goal of urban planning is to create
livable, healthy, and thriving communities that
meet the needs of all residents, now and in the
future.
The regional approach will have to be given an
increasingly important place in urban planning
in future. The unit of long-term physical
planning for a city or town should not be the
area included within its municipal limits but the
larger, metropolitan region. The relation of the
city with its peripheral and hinterland regions
should be adequately visualised and provided
भविष्य में शहरी वनयोजन में क्षे त्रीय दृविकोण को
अवधकावधक महत्वपूणण स्थान दे ना होगा। वकसी शहर या
कस्बे के विए दीघणकाविक भौविक वनयोजन की इकाई
उसकी नगरपाविका सीमा के भीिर शावमि क्षे त्र नहीीं
बल्कि बडा, महानगरीय क्षे त्र होना चावहए। इसके पररधीय
और भीिरी इिाकोीं के साथ शहर के सींबींध की पयाण प्त
रूप से कल्पना की जानी चावहए और इसकी योजना में
प्रािधान वकया जाना चावहए।
यह पररधीय क्षे त्र में आवथण क विकास की वदशा और शहर
और उसके भीिरी इिाकोीं के विकास के बीच बेहिर
सींिुिन हावसि करने के विए आिश्यक है । उन क्षे त्रोीं में
जहाीं बडे , विस्ताररि शहर और कस्बे एक-दू सरे के करीब
ल्कस्थि हैं , व्यल्किगि शहरोीं के विए योजनाओीं के अिािा,
पूरे क्षे त्र के विए एक योजना िैयार करना एक फायदा
होगा। यह क्षे त्रीय योजना अिग-अिग शहरोीं की
योजनाओीं की िुिना में कम विस्तृि और अवधक िचीिी
हो सकिी है ; िेवकन इसे क्षे त्र के विकास की सामान्य
वदशा और इसके भीिर विवभन्न शहरोीं की बािचीि की
for in its plan.
This is essential for direction of economic
growth in the peripheral region and achieving a
better balance between growth within the city
and its hinterland. In areas where large,
expanding cities and towns are located close to
one another, it will be an advantage to draw up
a plan for the entire region, in addition to plans
for individual cities. This regional plan may be
less detailed and more flexible than the plans
for individual cities; but it should visualise the
general direction of development of the area
and the interaction of the different cities within
it. The service role of the small and medium
sized towns for their surrounding rural areas
should be adequately recognised.
This recognition is important for both urban and
rural progress because these towns are the foci
of modernisation in rural India. The hinterland
is the region for which the city acts as a service
centre rendering various commercial,
कल्पना करनी चावहए। अपने आसपास के ग्रामीण क्षे त्रोीं
के विए छोटे और मध्यम आकार के शहरोीं की सेिा
भू वमका को पयाण प्त रूप से मान्यिा दी जानी चावहए।
यह मान्यिा शहरी और ग्रामीण दोनोीं प्रगवि के विए
महत्वपूणण है क्ोींवक ये शहर ग्रामीण भारि में
आधुवनकीकरण का केंद्र हैं । भीिरी इिाका िह क्षे त्र है
वजसके विए शहर एक सेिा केंद्र के रूप में कायण करिा
है जो विवभन्न िावणल्किक, प्रशासवनक और अन्य सेिाएीं
प्रदान करिा है । उदाहरण के विए, बॉम्बे पविमी भारि
का प्रमुख बींदरगाह और िावणल्किक केंद्र है , वजसमें पू रे
महारािर और गु जराि और मैसूर, मध्य प्रदे श और
राजस्थान के कुछ वहस्से शावमि हैं । इसी प्रकार, वदल्ली
उत्तर पविम भारि का िावणल्किक एिीं सेिा केन्द्र है ।
प्रत्येक शहर के भीिरी इिाकोीं में आवथण क विकास के
रुझानोीं का विश्लेषण, योजना का वहस्सा होना चावहए,
क्ोींवक यह विश्लेषण भविष्य में शहर पर होने िािी
सींभाविि माीं गोीं का सींकेि दे गा। कृवष क्षे त्र में भारी िृल्कि,
बींबई जैसे शहर के भीिरी इिाकोीं में औद्योवगक या
administrative and other services. खवनज उत्पादन से इसके बींदरगाह और इसकी ओर जाने
Bombay, for instance, is the major port and िािी सडकोीं और रे ििे पर माीं ग बढ़ जाएगी। उनका
commercial centre for Western India, including िात्पयण इसकी बैंवकींग, बीमा और अन्य सेिाओीं पर बडी
the whole of Maharashtra and Gujarat and मााँ गोीं से भी होगा। यवद औद्योवगक विस्तार पेटरोवियम जै से
parts of Mysore, Madhya Pradesh and
आयाविि ईींधन के उपयोग पर वनभण र करिा है या बडे
Rajasthan. Similarly, Delhi is the commercial
वनयाण ि की कल्पना करिा है िो ये माीं गें अवधक होींगी।
and service centre of North West India.
An analysis of trends in economic development
within its hinterland should form part of
planning for every city, because this analysis
would indicate the demands likely to be placed
on the city in future. Large increases in
agricultural, industrial or mineral production in
the hinterland of a city like Bombay will
increase the demands on its port and on the
roads and railways leading to it. They will also
mean larger demands on its banking, insurance
and other services. These demands will be
greater if industrial expansion depends upon
use of imported fuels like petroleum or
visualises large exports.

ਸਵਾਰ. ਬਾਯਤ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਵਵਿੱਚ ਖੇਤਯੀ ਩ਿਚ

ੰ ਦਾ ਕੀ ਭਿਿੱਤਵ ਿੈ? ਉਦਾਿਯਨਾਾਂ ਦੇ ਨਾਰ, ਖੇਤਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਰਈ ਅੰਦਯੂਨੀ
ਖੇਤਯਾਾਂ ਦੀ ਭਿਿੱਤਤਾ ਦੀ ਜਾਾਂਚ ਕਯ੉।

ਉੱਤਯ
਩ਿਚ
ੰ -
1. ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਫਾਯੇ ਸੰਖ਩
ੇ ਵਵਿੱਚ ਵਰਖ੉
2. ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਵਵਿੱਚ ਖੇਤਯੀ ਩ਿਚ
ੰ ਦਾ ਭਿਿੱਤਵ
3. ਤਾਜਾ ਉਦਾਿਯਣਾਾਂ ਨਾਰ ਇਸਦੀ ਭਿਿੱਤਤਾ

ਬਾਯਤ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਸ਼ਵਿਯਾਾਂ, ਕਸਵਫਆਾਂ ਅਤੇ ਿ੉ਯ ਸ਼ਵਿਯੀ ਖੇਤਯਾਾਂ ਦੇ ਬ੊ਵਤਕ, ਸਭਾਵਜਕ ਅਤੇ ਆਯਵਥਕ ਵਵਕਾਸ ਨੂ ੰ ਵਿਜਾਈਨ
ਅਤੇ ਩ਰਫਧ
ੰ ਨ ਕਯ ਯਿੀ ਿੈ। ਇਸ ਵਵਿੱਚ ਆਫਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ, ਜਭੀਨ ਦੀ ਵਯਤੋਂ, ਆਵਾਜਾਈ, ਵਾਤਾਵਯਣ ਦੀਆਾਂ ਸਵਥਤੀਆਾਂ, ਅਤੇ ਸਭਦਾ਋
ਦੀਆਾਂ ਰ੉ ੜਾਾਂ ਅਤੇ ਮ੉ਜਨਾਵਾਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਾਂ ਫਣਾਉਣ ਰਈ ਭ੊ਜਦ
ੂ ਾ ਅਤੇ ਬਵਵਿੱਖੀ ਯਝਾਨਾਾਂ ਦਾ ਵਵਸ਼ਰੇ ਸ਼ਣ ਸ਼ਾਭਰ ਿੈ ਜ੉ ਸ਼ਵਿਯੀ ਖੇਤਯਾਾਂ ਦੇ
ਵਵਕਾਸ ਨੂ ੰ ਇਿੱਕ ਵਿਕਾਊ ਅਤੇ ਫਯਾਫਯੀ ਵਾਰੇ ਢੰਗ ਨਾਰ ਭਾਯਗਦਯਸ਼ਨ ਕਯਨਗੀਆਾਂ। ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਦਾ ਅੰਤਭ ਿੀਚਾ ਯਵਿਣ ਮ੉ਗ,
ਵਸਿਤਭੰਦ, ਅਤੇ ਵਧਦੇ-ਪਰ
ਿੱ ਦੇ ਬਾਈਚਾਵਯਆਾਂ ਦੀ ਵਸਯਜਣਾ ਕਯਨਾ ਿੈ ਜ੉ ਿਣ ਅਤੇ ਬਵਵਿੱਖ ਵਵਿੱਚ ਸਾਯੇ ਵਨਵਾਸੀਆਾਂ ਦੀਆਾਂ ਰ੉ ੜਾਾਂ ਨੂ ੰ ਩ੂਯਾ ਕਯਦੇ
ਿਨ।
ਬਵਵਿੱਖ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਵਿਯੀ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਵਵਿੱਚ ਖੇਤਯੀ ਩ਿਚ
ੰ ਨੂ ੰ ਵਧਦੀ ਭਿਿੱਤਵ਩ੂਯਨ ਸਥਾਨ ਦੇਣਾ ਿ੉ਵੇਗਾ। ਵਕਸੇ ਸ਼ਵਿਯ ਜਾਾਂ ਕਸਫੇ ਰਈ ਰੰਫੀ-
ਅਵਧੀ ਦੀ ਬ੊ਵਤਕ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਦੀ ਇਕਾਈ ਉਸ ਦੀਆਾਂ ਵਭਉਂਸ਩ਰ ਸੀਭਾਵਾਾਂ ਦੇ ਅੰਦਯ ਸ਼ਾਭਰ ਖੇਤਯ ਨਿੀਂ ਿ੉ਣੀ ਚਾਿੀਦੀ ਸਗੋਂ ਵਿੱਿਾ,
ਭਿਾਨਗਯ ਖੇਤਯ ਿ੉ਣਾ ਚਾਿੀਦਾ ਿੈ। ਸ਼ਵਿਯ ਦੇ ਇਸ ਦੇ ਩ੈਯੀਵਪਯਰ ਅਤੇ ਅੰਦਯੂਨੀ ਖੇਤਯਾਾਂ ਦੇ ਨਾਰ ਸਫੰਧ ਨੂ ੰ ਇਸਦੀ ਮ੉ਜਨਾ ਵਵਿੱਚ ਉਵਚਤ ਯੂ਩
ਵਵਿੱਚ ਕਰ਩ਨਾ ਅਤੇ ਩ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਚਾਿੀਦਾ ਿੈ।
ਇਿ ਩ੈਯੀਵਪਯਰ ਖੇਤਯ ਵਵਿੱਚ ਆਯਵਥਕ ਵਵਕਾਸ ਦੀ ਵਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸ਼ਵਿਯ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅੰਦਯੂਨੀ ਖੇਤਯਾਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਵਕਾਸ ਦੇ ਵਵਚਕਾਯ ਇਿੱਕ
ਵਫਿਤਯ ਸੰਤਰਨ ਩ਰਾ਩ਤ ਕਯਨ ਰਈ ਜਯੂਯੀ ਿੈ। ਉਿਨਾਾਂ ਖੇਤਯਾਾਂ ਵਵਿੱਚ ਵਜਿੱਥੇ ਵਿੱਿ,ੇ ਵਵਸਵਤਰ ਤ ਸ਼ਵਿਯ ਅਤੇ ਕਸਫੇ ਇਿੱਕ ਦੂ ਜੇ ਦੇ ਨੇ ੜੇ ਸਵਥਤ ਿਨ,
ਵਵਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਵਿਯਾਾਂ ਰਈ ਮ੉ਜਨਾਵਾਾਂ ਤੋਂ ਇਰਾਵਾ, ਩ੂਯੇ ਖੇਤਯ ਰਈ ਇਿੱਕ ਮ੉ਜਨਾ ਫਣਾਉਣਾ ਇਿੱਕ ਪਾਇਦਾ ਿ੉ਵੇਗਾ। ਇਿ ਖੇਤਯੀ ਮ੉ਜਨਾ
ਵਵਅਕਤੀਗਤ ਸ਼ਵਿਯਾਾਂ ਰਈ ਮ੉ਜਨਾਵਾਾਂ ਨਾਰੋਂ ਘਿੱਿ ਵਵਸਵਤਰ ਤ ਅਤੇ ਵਧੇਯੇ ਰਚਕਦਾਯ ਿ੉ ਸਕਦੀ ਿੈ; ਩ਯ ਇਸ ਨੂ ੰ ਖੇਤਯ ਦੇ ਵਵਕਾਸ ਦੀ ਆਭ
ਵਦਸ਼ਾ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਅੰਦਯ ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਸ਼ਵਿਯਾਾਂ ਦੇ ਆ਩ਸੀ ਤਾਰਭੇਰ ਦੀ ਕਰ਩ਨਾ ਕਯਨੀ ਚਾਿੀਦੀ ਿੈ। ਛ੉ਿੇ ਅਤੇ ਦਯਵਭਆਨੇ ਆਕਾਯ ਦੇ
ਕਸਵਫਆਾਂ ਦੇ ਆਰੇ -ਦਆਰੇ ਦੇ ਩ੇਂਿੂ ਖੇਤਯਾਾਂ ਰਈ ਸੇਵਾ ਬੂ ਵਭਕਾ ਨੂ ੰ ਢਕਵੀਂ ਭਾਨਤਾ ਵਦਿੱਤੀ ਜਾਣੀ ਚਾਿੀਦੀ ਿੈ।
ਇਿ ਭਾਨਤਾ ਸ਼ਵਿਯੀ ਅਤੇ ਩ੇਂਿੂ ਤਯਿੱਕੀ ਰਈ ਭਿਿੱਤਵ਩ੂਯਨ ਿੈ ਵਕਉਂਵਕ ਇਿ ਕਸਫੇ ਩ੇਂਿੂ ਬਾਯਤ ਵਵਿੱਚ ਆਧਵਨਕੀਕਯਨ ਦਾ ਕੇਂਦਯ ਿਨ।
ਅੰਦਯੂਨੀ ਖੇਤਯ ਉਿ ਖੇਤਯ ਿੈ ਵਜਸ ਰਈ ਸ਼ਵਿਯ ਵਿੱਖ-ਵਿੱਖ ਵ਩ਾਯਕ, ਩ਰਸ਼ਾਸਵਨਕ ਅਤੇ ਿ੉ਯ ਸੇਵਾਵਾਾਂ ਩ਰਦਾਨ ਕਯਨ ਵਾਰੇ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਯ ਵਜੋਂ ਕੰਭ
ਕਯਦਾ ਿੈ।
ਉਦਾਿਯਨ ਰਈ, ਫੰਫਈ ਩ਿੱਛਭੀ ਬਾਯਤ ਰਈ ਩ਰਭਖ
ਿੱ ਫੰਦਯਗਾਿ ਅਤੇ ਵ਩ਾਯਕ ਕੇਂਦਯ ਿੈ, ਵਜਸ ਵਵਿੱਚ ਩ੂਯੇ ਭਿਾਯਾਸ਼ਿਯ ਅਤੇ ਗਜਯਾਤ ਅਤੇ
ਭੈਸਯ
ੂ , ਭਿੱਧ ਩ਰਦਸ਼
ੇ ਅਤੇ ਯਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਕਝ ਵਿਿੱਸੇ ਸ਼ਾਭਰ ਿਨ। ਇਸੇ ਤਯ੍ਾਾਂ ਵਦਿੱਰੀ ਉੱਤਯ ਩ਿੱਛਭੀ ਬਾਯਤ ਦਾ ਵ਩ਾਯਕ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਯ ਿੈ।
ਇਸਦੇ ਅੰਦਯਰੇ ਖੇਤਯਾਾਂ ਵਵਿੱਚ ਆਯਵਥਕ ਵਵਕਾਸ ਦੇ ਯਝਾਨਾਾਂ ਦਾ ਵਵਸ਼ਰੇ ਸ਼ਣ ਿਯ ਸ਼ਵਿਯ ਰਈ ਮ੉ਜਨਾਫੰਦੀ ਦਾ ਵਿਿੱਸਾ ਿ੉ਣਾ ਚਾਿੀਦਾ ਿੈ,
ਵਕਉਂਵਕ ਇਿ ਵਵਸ਼ਰੇ ਸ਼ਣ ਬਵਵਿੱਖ ਵਵਿੱਚ ਸ਼ਵਿਯ 'ਤੇ ਯਿੱਖੀਆਾਂ ਜਾਣ ਵਾਰੀਆਾਂ ਭੰਗਾਾਂ ਨੂ ੰ ਦਯਸਾਉਂਦਾ ਿੈ। ਫੰਫਈ ਵਯਗੇ ਸ਼ਵਿਯ ਦੇ ਅੰਦਯਰੇ ਖੇਤਯਾਾਂ
ਵਵਿੱਚ ਖੇਤੀਫਾੜੀ, ਉਦਮ੉ਵਗਕ ਜਾਾਂ ਖਵਣਜ ਉਤ਩ਾਦਨ ਵਵਿੱਚ ਵਿੱਿਾ ਵਾਧਾ ਇਸਦੀ ਫੰਦਯਗਾਿ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਰ ਜਾਣ ਵਾਰੀਆਾਂ ਸੜਕਾਾਂ ਅਤੇ ਯੇਰਵੇ
ਦੀਆਾਂ ਭੰਗਾਾਂ ਨੂ ੰ ਵਧਾ਋ਗਾ। ਉਿਨਾਾਂ ਦਾ ਭਤਰਫ ਫੈਂਵਕੰਗ, ਫੀਭਾ ਅਤੇ ਿ੉ਯ ਸੇਵਾਵਾਾਂ 'ਤੇ ਵਿੱਿੀਆਾਂ ਭੰਗਾਾਂ ਵੀ ਿ੉ਣਗੀਆਾਂ। ਇਿ ਭੰਗਾਾਂ ਵਧੇਯੇ
ਿ੉ਣਗੀਆਾਂ ਜੇਕਯ ਉਦਮ੉ਵਗਕ ਵਵਸਤਾਯ ਩ੈਿਯ੉ਰੀਅਭ ਵਯਗੇ ਆਮਾਤ ਈਂਧਨ ਦੀ ਵਯਤੋਂ 'ਤੇ ਵਨਯਬਯ ਕਯਦਾ ਿੈ ਜਾਾਂ ਵਿੱਿੇ ਵਨਯਮਾਤ ਦੀ
ਕਰ਩ਨਾ ਕਯਦਾ ਿੈ।