ლექცია 6

ჰოლოკოსტი, ნაწ. 1

ჰოლოკოსტი (ბერძნ. ჰოლოს - სრული, მთლიანი, კოსტოს - გადამწვარი),

ებრაულად - შოა (კატასტროფა) აღნიშნავს პერიოდს 1933 წლის იანვრიდან -
ხელისუფლებაში ჰიტლერის მოსვლიდან - 1945 წლის 8 მაისამდე - ევროპაში ომის
დასასრულამდე. ამ დროის განმავლობაში ებრაელები ევროპის ქვეყნებში
წარმოუდგენელი დევნისა და შევიწროების ობიექტად იქცნენ, რასაც მოჰყვა 6
მილიონამდე ებრაელის განადგურება, რომელთაგან 1,5 მილიონი ბავშვი იყო.
განადგურდა 5 ათასი ებრაული თემი.
ჰოლოკოსტისათვის ნიადაგი დიდი ხნის მანძილზე მზადდებოდა. ცნობილი
გერმანელი ისტორიკოსის ჰაინრიხ ფონ ტრაიჩკეს (1834-1896) მიერ ჯერ კიდევ მე-
19 საუკუნეში ნათქვამი ფრაზა „ებრაელები ჩვენი უბედურებაა!“ შემდგომში
ეპიგრაფად უძღოდა ნაცისტების ერთ-ერთ ყოველდღიურ გაზეთს - „Der Stürmer”
(“შემტევი”, „თავდამსხმელი“). იგივე გაზეთი რეგულარულად ბეჭდავდა ებრაელთა
კარიკატურებს. ნაცისტები ებრაელებს აცხადებდნენ საფრთხედ არიული
რასისათვის, წერდნენ, რომ ებრაელები ფართოდ იყვნენ წარმოდგენილი
გერმანიის საფინანსო და კომერციულ წრეებში, ლიტერატურის, ხელოვნების
სფეროებში და ასუსტებდნენ გერმანულ ეკონომიკასა და კულტურას.
ხელისუფლების მხარდაჭერით მიმდინარე მასობრივი პროპაგანდის შედეგად ,
ანტისემიტიზმი გაძლიერდა და იდეოლოგიის სახით ჩამოყალიბდა.
1933 წელს, გერმანიის ხელისუფლებაში ნაციონალ-სოციალისტების მოსვლის
შემდეგ, დაიწყო ებრაელთა უფლებრივი შეზღუდვა, ისინი მუდმივი ტერორის
პირობებში ცხოვრობდნენ. კოცონზე წვავდნენ ებრაელ ავტორთა წიგნებს, მათ
ატოვებინებდნენ სამუშაო ადგილებს, ართმევდნენ საკუთრებას და ბიზნესს, არ
უშვებდნენ საჯარო ღონისძიებებზე. ებრაელები ვალდებული იყვნენ ეტარებინათ
საგანგებო სამკლაურები დავითის ვარსკვლავის გამოსახულებით, რათა სხვებისგან
ადვილად გამოსარჩევი ყოფილიყვნენ.
1935 წლის 15 სექტემბერს ადოლფ ჰიტლერმა ნაცისტური პარტიის
ყოველწლიურ ყრილობაზე გერმანიის ქალაქ ნიურნბერგში პარლამენტის -
რაიხსტაგის - საგანგებო სხდომა მოიწვია. რაიხსტაგმა, რომელიც მხოლოდ
ნაცისტებისგან შედგებოდა, მიიღო ჰიტლერის დებულებებზე დაფუძნებული ორი
კანონი - კანონი რაიხის მოქალაქეობის შესახებ და კანონი გერმანული
სისხლისა და გერმანული ღირსების დაცვის შესახებ. ისინი ისტორიაში
ნიურნბერგის კანონების სახელი შევიდა. ამ კანონებმა სამართლებრივად
უზრუნველყო ებრაელთა მასობრივი განადგურება.
რაიხის მოქალაქეობის კანონის თანახმად, მხოლოდ „გერმანელი ან
მონათესავე სისხლის“ ხალხს ჰქონდა გერმანიის მოქალაქეობის უფლება. კანონი
განსაზღვრავდა, ვინ იყო (ან არ იყო) გერმანელი, და ვინ იყო (ან არ იყო) ებრაელი.
ნაცისტებმა უარყვეს ტრადიციული შეხედულება, რომლის თანახმადაც ებრაელად
ითვლებოდა ადამიანი, თუ ის იყო ებრაული რელიგიური ან კულტურული
საზოგადოების წევრი. ამის ნაცვლად, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ ებრაელები
წარმოადგენენ რასას, რომელიც განისაზღვრება დაბადებით და სისხლით. პირები,
1
რომელთა მეორე ან მესამე თაობის წინაპრები (ბებიები ან პაპები) დაიბადნენ
ებრაელთა რელიგიურ საზოგადოებაში, კანონის თანახმად, ებრაელებად
ითვლებოდნენ. ბაბუები და ბებიები, რომლებიც ებრაულ რელიგიურ
საზოგადოებაში დაიბადნენ, ითვლებოდნენ „ებრაულ რასად“ და მათი „რასობრივი
სტატუსი“ გადადიოდა შვილებსა და შვილიშვილებზე. მიღებული კანონის
შესაბამისად, გერმანიაში მცხოვრები ებრაელები იყვნენ არა მოქალაქეები, არამედ
ქვეყნის „ქვეშევრდომები“, რომლებიც მოკლებული იყვნენ ძირითად სამოქალაქო
უფლებებს. მათ გარდა, გამოიყვნენ ე.წ. „შერეული სისხლის ადამიანები“ - ისინი
ვისაც ორი თაობის მანძილზე მხოლოდ ერთი ან ორი წინაპარი ჰყავდა ებრაელი.
თავიდან ისინი გერმანელების ანალოგიური უფლებებით სარგებლობდნენ, თუმცა
შემდგომში მათი უფლებები მუდმივად იზღუდებოდა.
მეორე კანონი - გერმანული სისხლისა და გერმანული ღირსების დაცვის
შესახებ - კრძალავდა ქორწინებას ებრაელებსა და გერმანიის მოქალაქეებს შორის.
ასევე შემოღებული იქნა სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა ამ ჯგუფებს
შორის სექსუალურ ურთიერთობების გამო. ამ ურთიერთობას „რასობრივი
დაბინძურება“ უწოდეს. გარდა ამისა, ეს კანონი უკრძალავდა ებრაელებს 45
წლამდე ასაკის გერმანელი ქალების მოსამსახურეებად აყვანას, რათა მამაკაცებს
არ დაეთანხმებინათ მოსამსახურეები „რასობრივი დაბინძურების“ ჩადენაზე.
ებრაელს ვერაფერი აქცევდა გერმანელად: ვერც პროფესია, ვერც რწმენა,
ვერც მოქმედება, ვერც განცხადება. შედეგად, მრავალი გერმანელი, რომლებიც
არასდროს აღიარებდა იუდაიზმს ან მრავალი წლის განმავლობაში არ აღიარებდა
მას, ნაცისტური ტერორის მსხვერპლი გახდა.
თუმცა ნიურნბერგის კანონებში მხოლოდ ებრაელები იყვნენ ნახსენები, მათი
მოქმედება ასევე ვრცელდებოდა გერმანიის შავკანიან მოსახლეობაზე და ბოშებზე.
გერმანიაში ამ კატეგორიის მოსახლეობის დევნაც დაიწყო.
მეორე მსოფლიო ომის დროს, ბევრმა ქვეყანამ, რომლებიც გერმანიასთან
ალიანსი გააფორმეს ან მასზე დამოკიდებულები აღმოჩნდნენ, მიიღეს ნიურნბერგის
ანალოგიური კანონები. 1941 წლისთვის იტალიამ, უნგრეთმა, რუმინეთმა,
სლოვაკეთმა, ბულგარეთმა, ვიშის რეჟიმმა საფრანგეთში და ხორვატიამ მიიღეს
ნიურნბერგის კანონების ანალოგიური ანტიებრაული კანონმდებლობა.
1938 წლის ნოემბერში პოლონელმა ებრაელმა, 17 წლის ჰერშელემ
გრიშპანმა, თავისი ოჯახის დეპორტაციის გამო, მოკლა გერმანელი დიპლომატი
ერნს ფომ რატი. ეს მკვლელობა იქცა საბაბად ებრაელთა მასობრივი დარბევისა
და მკვლელობისათვის ბერლინში, 9-10 ნოემბრის ღამით, რომელიც ისტორიაში
„ბროლის ღამის“ (Kristallnacht) ან „დამსხვრეული ვიტრინების ღამის“ სახელით
შევიდა. ნაცისტები იჭრებოდნენ ებრაელთა სახლებში, ამსხვრევდნენ და
ანადგურებდნენ ყველაფერს, წვავდნენ სინაგოგებს. მრავალი ებრაელი მოკლეს და
დაასახიჩრეს, 30 ათასი დააპატიმრეს და საკონცენტრაციო ბანაკებში გაგზავნეს.
1939 წელს, პოლონეთზე გერმანიის თავდასხმით, დაიწყო მეორე მსოფლიო
ომი. 1940 წელს ნაცისტებმა დაიწყეს ებრაელთა გეტოების შექმნა პოლონეთში,
რომლის მოსახლეობის 10% (დაახლოებით მილიონი ადამიანი) ებრაელი იყო.
გეტოები იზოლირებული იყო დანარჩენი საზოგადოებისაგან, იქ თავმოყრილი იყო
უამრავი ადამიანი, არ იყო საკმარისი ადგილი, საკვები, წყალი, სუფევდა
2
ანტისანიტარია. მოგვიანებით გეტოებმა ნაცისტებს გაუადვილა ებრაელთა
გადასახლება სიკვდილის ბანაკებში.
1941 წლის 22 ივნისს გერმანია თავს დაესხა საბჭოთა კავშირს. ებრაელთა
განადგურებამ ახალი მასშტაბი შეიძინა. საგანგებოდ შექმნილი ჯგუფები თავს
უყრიდნენ ებრაელებს წინასწარ გათხრილი უზარმაზარი თხრილების პირას,
ხვრეტდნენ და საერთო საფლავებში მარხავდნენ. მაგალითად, ბაბი იარში,
კიევთან, ორ დღეში ასე გაანადგურეს 30-35 ათასი ებრაელი.
1942 წლის იანვარში ნაცისტებმა გადაწყვიტეს ებრაელთა მასობრივი
განადგურების სისტემის შექმნა. ისინი ექვემდებარებოდნენ ე.წ. „საგანგებო
მოპყრობას“ - მათ საკონცენტრაციო ბანაკების გაზის კამერებში ხოცავდნენ. ასეთი
სიკვდილის ბანაკები შეიქმნა ტრიბლენკაში, მაიდანეკში, აუშვიცში/ოსვენციმში და
სხვაგან. ყველა მათგანი სარკინიგზო ხაზების ახლოს იყო განლაგებული, რათა
ებრაელთა ტრანსპორტირება ადვილად მომხდარიყო. ჩაყვანიდან რამდენიმე
საათის შემდეგ მათ ართმევდნენ თავიანთ ნივთებს, უშვებდნენ გაზის კამერებში,
შემდეგ კი მათ სხეულებს კრემატორიუმებში წვავდნენ. ახალგაზრდა და ფიზიკურად
ძლიერ ებრაელებს ნაცისტები სამუშაო ძალად იყენებდნენ.
სიკვდილის ბანაკებში ტარდებოდა წარმოუდგენელი სამედიცინო
ექსპერიმენტები. მაგალითად, ცნობილია ექიმ მენგელეს საზარელი
ექსპერიმენტები, რომელთაც იგი ტყუპებზე ატარებდა.
ომის ბოლო თვეებში, როცა ნაცისტური არმია უკან იხევდა, ისინი ებრაელებს
სიკვდილის ბანაკებიდან ჯერ კიდევ მათ მიერ კონტროლირებადი
ტერიტორიებისკენ მიერეკებოდნენ. დაახლოებით მილიონი ებრაელი სიკვდილის
მარშის სახელით ცნობილ ამ გადაადგილებას ემსხვერპლა.
საკონცენტრაციო ბანაკები თანდათანობით თავისუფლდებოდა
მოკავშირეების მიერ. 1944 წელს საბჭოთა ჯარებმა გაათავისუფლეს მაიდანეკი
(ლუბლინთან, პოლონეთი), 1945 წელს - აუშვიცი, იმავე წელს ბრიტანელებმა -
ბერგენ-ბელსენი (ჰანოვერთან, გერმანია), ხოლო ამერიკელებმა - დაჰაუ.
წინააღმდეგობა ნაცისტური რეჟიმისადმი.
ებრაელი გოგონა ჰესი ლევინსონი, ამჟამად ჰესი ტაფტი, ქიმიის
პროფესორი ნიუ იორკში, 6 თვის იყო, როცა 1935 წელს გერმანელმა ფოტოგრაფმა
ჰანს ბალინმა მისი ფოტო წარადგინა კონკურსში ყველაზე მშვენიერი არიელი
ბავშვის გამოსავლენად. ეს ფოტო თავად გებელსმა შეარჩია, როგორც საუკეთესო
და ამის შემდეგ იგი ამშვენებდა გერმანიაში გამომავალი ჟურნალის ყდას, ასევე ღია
ბარათებს. ნაცისტებს არასოდეს გაუგიათ, რომ ფოტოზე გამოსახული გოგონა
ებრაელი იყო.
მისი მშობლები - პაულინა და იაკობ ლევინსონები - მომღერლები იყვნენ და
კლასიკურ მუსიკაში კარიერის გასაკეთებლად 1928 წელს ლატვიიდან ბერლინში
გაემგზავრნენ. მალე ნაცისტები ხელისუფლებაში მოვიდნენ. ჰესის მამა ოპერიდან
დაითხოვეს, როგორც ებრაელი. ამის შემდეგ იგი კარდაკარ ატარებდა საქონელს
და ვაჭრობით ირჩენდა თავს.
1935 წელს დედამ 6 თვის გოგონას სურათი გადაუღო ცნობილ ბერლინელ
ფოტოგრაფთან, რამდენიმე თვის შემდეგ კი ეს ფოტო ჟურნალის ყდაზე აღმოაჩინა,
როგორც საუკეთესო არიელი ბავშვის პორტრეტი. შეშინებული დედა
3
ფოტოგრაფთან გაიქცა, რომელმაც უთხრა, რომ იცოდა მათი ებრაელობის შესახებ
და ფოტო შეგნებულად წარადგინა კონკურსზე. მშობლებს ეშინოდათ, რომ ქუჩაში
ბავშვი ვინმეს არ ეცნო და იგი შინიდან არ გაჰყავდათ.
ოჯახმა შეძლო ნაცისტებისაგან თავის დაღწევა: ჯერ ლატვიაში დაბრუნდნენ,
შემდეგ პარიზში წავიდნენ. ორივეგან ნაცისტების ხელისუფლება დამყარდა.
წინააღმდეგობის მოძრაობის დახმარებით, მათ მოახერხეს პარიზიდან კუბაში
გამგზავრება და, საბოლოოდ, 1947 წელს აშშ-ში დამკვიდრდნენ.

ოსკარ შინდლერი (1908-1974)

ოსკარ შინდლერი იყო გერმანელი მეწარმე, რომელმაც 1200 ებრაელი
გადაარჩინა ჰოლოკოსტის დროს, აძლევდა რა მათ სამუშაოს პოლონეთსა და
ჩეხეთში განლაგებულ თავის საწარმოებში.
მჭიდროდ თანამშრომლობდა ნაცისტებთან, მუშაობდა აბვერისთვის
(სამხედრო დაზვერვა). ნაცისტებთან კავშირი დაეხმარა ბიზნესის შენარჩუნებაში
ომის დროს და იმაშიც, რომ მიეღო უფლება, კრაკოვში არსებულ თავის ქარხანაში
დაესაქმებინა ებრაელები პლაშოვის საკონცენტრაციო ბანაკიდან, რითაც მათი
სიცოცხლე იხსნა. წინააღმდეგობრივი, უცნაური ბიოგრაფიის მქონე ფიგურაა.
გარდაიცვალა სრულიად ღატაკი, არსებობდა მის მიერ გადარჩენილ ებრაელთა
შემოწირულობებით. დაკრძალულია იერუსალიმში, სიონის მთაზე, კათოლიკურ
სასაფლაოზე.

ნიკოლას უინტონი (1909-2015)

სერ ნიკოლას უინტონმა 1939 წელს ორგანიზება გაუწია ოპერაციას, რომლის
წყალობით იმ წლებში ნაცისტური ბანაკებიდან 669 ებრაელი ბავშვი დაიხსნეს, 1988
წელს კი, 50 წლის შემდეგ, იგი მათ ტელეგადაცემის დროს შეხვდა.
ნიკოლას უინტონი ბავშვებს თავშესაფარს უძებნიდა და მათ ბრიტანეთში
გამგზავრებას უწევდა ორგანიზებას. დიდი ბრიტანეთის მედიამ უინტონი „ბრიტანელ
შინდლერად" მონათლა. თავად უინტონი ბავშვების გადარჩენის საიდუმლოს 49
წლის განმავლობაში ინახავდა. ეს ფაქტი უცნობი იყო მანამ, სანამ ნიკოლასის
მეუღლემ, გრეტამ მის ძველ რვეულს არ მიაკვლია ბავშვების ფოტოებითა და
სახელებით.
2002 წელს დედოფალმა ელისაბედ II-მ მას რაინდის წოდება უბოძა. 2014 წელს,
105 წლის ასაკში მას ჩეხეთის უმაღლესი ჯილდო - თეთრი ლომის ორდენი მიენიჭა.
2015 წლის 1 ივნისს სერ ნიკოლას ჯორჯ უინტონი 106 წლის ასაკში გარდაიცვალა.
ამ ვიდეოზე სერ უინტონი მის მიერ 50 წლის წინ გადარჩენილი ბავშვების
გარემოცვაში ზის, თუმცა თავად ჯერ არ იცის ამის შესახებ
(https://youtu.be/6_nFuJAF5F0)

რაულ ვალენბერგი (1912-1945)

რაულ ვალენბერგი - ახალგაზრდა შვედი არქიტექტორი, ბიზნესმენი და
დიპლომატი. 1944-1945 წლებში მუშაობდა ბუდაპეშტში. იგი ამზადებდა შვედურ
პასპორტებს ებრაელებისთვის და ამ გზით ათასობით ებრაელი გადაარჩინა.

4
 ირენა სენდლერი (1910-2008)
ირენა სენდლერი პოლონელი სოციალური მუშაკი იყო. ომის დროს ვარშავის
გეტოდან, სადაც ექთნად მუშაობდა, ექთნის ჩანთით გამოჰყავდა ებრაელი ბავშვები,
შემდეგ ყალბი დოკუმენტებით უზრუნველყოფდა და აშვილებდა მსურველ ოჯახებში
ან ობოლ ბავშვთა სახლებში. 1943 წელს გესტაპომ დააპატიმრა, მაგრამ მან
მოახერხა ბავშვების სიის გადამალვა. გაუძლო წამებას, მიუსაჯეს სიკვდილი, თუმცა
სულ ცოტა ხნით ადრე, მისი პოლონური ორგანიზაციის მიერ გერმანელი
პერსონალის მოსყიდვის მეშვეობით, მოახერხა გაქცევა და გადარჩა.

მიხეილ კედია (1902-1953)

მიხეილ კედია 1902 წელს დაიბადა ზუგდიდში. თბილისის პირველი გიმნაზიის
დამთავრების შემდეგ, საქართველოს მთავრობამ, სხვა ახალგაზრდებთან ერთად,
სასწავლებლად საზღვარგარეთ გაგზავნა. სწავლობდა ბერლინსა და
ჰაიდელბერგის უნივერსიტეტში, იურიდიულ ფაკულტეტზე. 1921 წლიდან
ემიგრაციაშია, ცხოვრობდა პარიზში, სხვადასხვა დროს იყო სოციალისტ-
ფედერალისტთა და ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიების წევრი, ორგანიზაცია
„თეთრი გიორგის“ ერთ-ერთი დამაარსებელი, მონაწილეობდა „კავკასიის
კონფედერაციის“ საქმიანობაში, თანამშრომლობდა ჟურნალ „კავკასიასთან“.
მიხეილ ახმეტელის, ალექსანდრე ნიკურაძის, გიორგი მაღალაშვილის და
შალვა მაღლაკელიძის მსგავსად, სარგებლობდა გერმანელთა ნდობით,
პოლიტიკური გავლენითა და მაღალი ავტორიტეტით. ისევე როგორც ქართული
ემიგრაციის ნაწილი, მიხეილ კედიაც ფიქრობდა, რომ გერმანელების მხარდაჭერით
შეიძლებოდა საქართველოს განთავისუფლება.
1940 წლის შემოდგომაზე, როდესაც ოკუპირებულ პარიზში გერმანიის
საგანგებო წარმომადგენელმა გააუქმა პარიზში მოქმედი ქართული
წარმომადგენლობა, აუცილებელი გახდა, სასწრაფოდ გამოენახათ ისეთი ვინმე,
ვინც გერმანიის ხელისუფლების წინაშე შეძლებდა ქართული ემიგრაციის დაცვას. ეს
მისია მიხეილ კედიას დაეკისრა.
მალე გერმანელებმა ქართველი ებრაელების დაპატიმრება დაიწყეს, მათ
შორის იყო დამოუკიდებელი საქართველოს ფინანსთა და ვაჭრობა-მრეწველობის
მინისტრის ყოფილი მოადგილე იოსებ ელიგულაშვილი (ერთ-ერთი ორგანიზატორი
ეროვნული საგანძურის ევაკუაციისა საფრანგეთში). ქართველი ემიგრანტების
ჩარევითა და მიხეილ კედიას მოხერხების წყალობით, გერმანელებმა
პატიმრობიდან გაათავისუფლეს იოსებ ელიგულაშვილი.
1941 წლის 10 მარტს პარიზის სამხედრო კომენდანტ დოქტორ შტენგერს
გაეგზავნა ქართველ ებრაელთა მემორანდუმი. მასში აღნიშნული იყო, რომ
ქართველი ებრაელები სემიტები კი არა, არამედ ქალდეველები იყვნენ, რომლებმაც
იუდაიზმი იწამეს და კავკასიაში დამკვიდრდნენ. ნაცისტ მაღალჩინოსნებს ამაში
დაბეჯითებით არწმუნებდნენ მათი ქართველი კოლეგები მიხეილ კედია, გიორგი
მაღალაშვილი და გივი გაბლიანი. ამის შემდეგ ნაცისტებმა გააუქმეს ქართველ
ებრაელთა დეპორტაციის განკარგულება. ამის წყალობით სიკვდილს გადარჩა 70
ქართველი ებრაელი. ამასთანავე, მიხეილ კედიას მიერ დამზადებული ყალბი
დოკუმენტებით სიკვდილს გადაარჩინეს ათასზე მეტი არაქართველი ებრაელი. ამის
5
გამო მიხეილ კედიამ პარიზის დიდი რაბინის ვაისის და ებრაული კულტურის
ასოციაციის ხელმძღვანელის მოსერის მადლობა დაიმსახურა.

Aleida Assmann. To Remember or to Forget: Which Way Out of a Shared History of Violence? In
Memory and Political Change. Edited by Aleida Assmann and Linda Shortt. Palgrave Macmillan,
N.Y, 2012, p. 53-71.

1990-იან წლებში გაჩნდა ახალი ტერმინი „მეხსიერების კულტურა“. მეხსიერება

აღიარებულ იქნა მნიშვნელოვან სოციალურ და კულტურულ რესურსად. ამ
თვალსაზრისს დაუპირისპირდა კრისტიან მეიერი (Christian Meier), რომელიც წიგნში
„The Imperative to Forget and the Inescapability of Remembering, 2010“ (Das Gebot zu
vergessen und die Unabweisbarkeit des Erinnerns) ამტკიცებს, რომ კულტურულ მიღწევად
დამახსოვრების კი არა, დავიწყების უნარი უნდა ჩაითვალოს; დამახსოვრება
რეკომენდებულია სრულიად განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როგორიც იყო,
მაგალითად, აუშვიცი. მეიერი უარყოფს მეხსიერების როლს ძალადობის აქტების
პრევენციაში და თვლის, რომ სწორედ დამახსოვრების აქტები ინახავს
დესტრუქციულ ენერგიას, სიძულვილს და რევანშის წყურვილს, დავიწყება კი
ამშვიდებს დამოკიდებულებას კონფლიქტის მხარეებს შორის და ხელს უწყობს
რეინტეგრაციას, რომელიც გადარჩენის აუცილებელი პირობაა. ცხადია,
სახელმწიფო ვერ განსაზღვრავს მოქალაქეთა პერსონალურ მეხსიერებას, მაგრამ
მას შეუძლია აკრძალოს, სასჯელის გამოყენებით, საჯარო დისკუსიები, რომლებიც
აცოცხლებს და ხელახლა ხსნის ძველ ჭრილობებს, ხელს უწყობს ძველი წყენიდან
მომდინარე განცდებისა და აგრესიის მობილიზაციას. (53) მას მოჰყავს მაგალითები
ძველი საბერძნეთის, რომის და ევროპის თანამედროვე ისტორიიდან; მაგალითად,
აღნიშნავს, რომ პირველი მსოფლიო ომის მუდმივმა და მტკივნეულმა გახსენებამ
გერმანიას მეორე მსოფლიო ომისაკენ უბიძგა, ამის საპირისპიროდ კი სწორედ
დავიწყებამ ითამაშა გამაჯანსაღებელი როლი და საფუძველი ჩაუყარა ახალ
ევროპას. (54)
ჩნდება კითხვა: რომელი უფრო მნიშვნელოვანია ძალადობრივი
მემკვიდრეობის დაძლევისათვის - დამახსოვრება თუ დავიწყება? თავის წიგნში „The
Ethics of Memory“ ისრაელელი ფილოსოფოსი ავიშაი მარგალიტი (Avishai Margalit)
გვთავაზობს ორ შესაძლო პასუხს, რომლებიც სიმბოლურად მიეწერება მის
მშობლებს. ისინი მსჯელობენ ამ საკითხზე მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, როცა
ნათელი გახდა, რომ მათი დიდი ოჯახის წევრების უმრავლესობა გაანადგურეს.
დედის პოზიცია იყო:
ებრაელები ამოწყვიტეს. დიდი ებრაელი ხალხისგან მხოლოდ
საცოდავი ნაშთი დარჩა. გადარჩენილი ებრაელების ერთადერთი
საპატიო როლი - ეს არის მეხსიერების ერთობის შექმნა - „სულის
სანთლების“ როლის შესრულება, რომელთაც გარდაცვლილთა
ხსოვნისათვის ანთებენ.
მამის პოზიცია:

6
 ჩვენ, გადარჩენილი ებრაელები, ადამიანები ვართ და არა
სანთლები. საშინელი ხვედრია - იცხოვრო მხოლოდ გარდაცვლილთა
მეხსიერების შესანახად. ეს სცადეს სომხებმა და საშინელი შეცდომა
დაუშვეს. უმჯობესია ისეთი ერთობის შექმნა, რომელიც უპირატესად
მომავალზე ფიქრობს და აწმყოზე რეაგირებს, და არა ერთობის,
რომელსაც საერთო სასაფლაოები მართავენ.
მაგალითად, ისრაელში 1945 წლის შემდეგ მამის პოზიცია იყო აღიარებული.
უპირატესობა დავიწყებას ენიჭებოდა. ყურადღების ცენტრში ახალი სახელმწიფოს
შექმნა იყო, რაც გადარჩენილთათვის ახალი ცხოვრების დასაწყისი და მომავალი
თაობებისათვის ახალი პოზიტიური შესაძლებლობა იყო. ორი თაობის შემდეგ,
უფრო ზუსტად, ორმოცი წლის შემდეგ, მარგალიტის დედის პოზიციამ თანდათან წინ
წამოიწია. გადარჩენილები მიუბრუნდნენ თავიანთ წარსულს, რომელზეც ამდენ ხანს
დუმდნენ. 1960-70-იანი წლების ომების შემდეგ ისრაელის საზოგადოება სულ უფრო
მეტად იქცეოდა მეხსიერების რიტუალურ ერთობად.
მარგალიტის მოტანილი მაგალითი კონტექსტში ათავსებს არჩევანს
დამახსოვრებასა და დავიწყებას შორის და აჩვენებს, რომ ისინი არ არის
აუცილებლად ურთიერთგამომრიცხავი, არამედ შეიძლება ერთმანეთის
ალტერნატივად მოგვევლინონ დროში. წარსულის ტრავმულ გამოცდილებასთან
დამოკიდებულების ფორმა და მეთოდები დროთა განმავლობაში იცვლება. (55)
დამახსოვრების პროცესს არა მხოლოდ გამყოფი, არამედ გამაერთიანებელი
ძალაც აქვს. ამიტომ ვისურვებდი დამახსოვრება-დავიწყების ტერმინების
გათავისუფლებას მკაცრი დაპირისპირებისაგან. ორივე სოციალურ-პოლიტიკურ
პრაქტიკას აქვს როგორც დამაზიანებელი, ასევე გამაჯანსაღებელი ეფექტი.
რომლის გამოყენება უკეთესია, დამოკიდებულია ისტორიულ კონტექსტზე,
კულტურულ ფასეულობებზე და ზოგად გარემოებებზე. (57)
დავიწყების პოლიტიკა გერმანიაში 1945 წლის შემდეგ. მეიერს ხშირად მოჰყავს
მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი გერმანიის მაგალითი, სადაც დავიწყების
გამაჯანსაღებელი ეფექტი გამოყენებულ იქნა დასავლეთ გერმანიის საზოგადოების
რეკონსტრუქციისა და ევროპაში მშვიდობის კონსოლიდაციისთვის. ნიურნბერგში
ნაცისტი დამნაშავეების გასამართლების ხანმოკლე პერიოდის შემდეგ ნაცისტების
მხარდამჭერთა დიდი ნაწილი რეაბილიტირებულ იქნა. ჰერმან ლიუბემ ამ
პრაქტიკას „კომუნიკაციური სიჩუმე“ უწოდა. ეს ‘სიჩუმის კულტურა’ მუშაობდა
როგორც ერთგვარი დამცავი ზონა, რომლის ფარგლებში საზოგადოების
გარდაქმნა უნდა მომხდარიყო. ეს უფრო ადვილი იქნებოდ, თუ არ მოხდებოდა
‘ხაკისფერხალათიანი’ გერმანელების ბიოგრაფიების ტრავმატიზება, ვიდრე
უნდობლობისა და ბრალდებების ატმოსფეროში. 1992 წელს დაწერილ ნაშრომში
„მითი და მეხსიერება ომისშემდგომ ევროპაში“ ტონი ჯიუდტი (Judt) აღნიშნავს, რომ
ცივი ომის პერიოდში ევროპაში ნაციონალური მეხსიერება ერთგვარ მაცივარში
მოათავსეს, რათა შეენარჩუნებინათ სტატუს კვო. (58)
ეს დამოკიდებულება ასახული იყო უინსტონ ჩერჩილის სიტყვაში, რომელიც
ციურიხში წარმოსთქვა 1946 წელს. მან აღნიშნა, რომ აღარ არის საჭირო ახლო
წარსულის გამო დაპირისპირება გერმანელებთან და მათთან, ვინც ღერძის
სახელმწიფოებთან თანამშრომლობდნენ. (58) „ჩვენ ყველამ ზურგი უნდა ვაქციოთ
7
წარსულის საშინელებებს და მომავლისკენ გავიხედოთ. ჩვენ არ ვათრიოთ
მომავლისკენ წარსულის უსამართლობიდან მომდინარე სიძულვილი და რევანშის
გრძნობა. თუ გვინდა, რომ ევროპა გადარჩეს, ევროპულ ოჯახში უნდა იყოს ნდობა
და დავიწყებულ იქნას წარსულის ყველა დანაშაული“. (58-59)
დე გოლი და ადენაუერი ასევე მხარს უჭერდნენ ომის შემდგომ კონსენსუსს და
დავიწყების პოლიტიკას. უნდა აღინიშნოს, რომ დავიწყება არ გულისხმობდა
მეხსიერების დათრგუნვას; იგი დაკავშირებული იყო განახლების სურვილთან და
მომავლისაკენ მიმავალი გზის გახსნასთან. (59)
ორ ათწლეულზე მეტი დაჭირდა პატიებისა და დავიწყების პოლიტიკის
გადასინჯვას. 1980-იანი წლებიდან დაიწყო დავიწყების საჯარო პოლიტიკიდან
დამახსოვრების პოლიტიკაზე გადასვლა გერმანიაში. (60)
თერაპიული დისკურსის ახალ ერას 1960-იან წლებში ჩაეყარა საფუძველი
ზიგმუნდ ფროიდის ინსტიტუტის და ფრანკფურტის სკოლის მიერ, თეოდორ
ადორნოსა და მაქს ჰორკჰაიმერის, ასევე ვალტერ ბენიამენის სახით. დასავლეთ
გერმანულ საჯარო დისკურსში აქცენტმა თანდათან გადაინაცვლა დამნაშავეებიდან
მსხვერპლებზე, რომლებიც დაზარალდენენ ნაცისტების დროს. დამახსოვრებისა და
დავიწყების კონოტაციებმა მნიშვნელობა გაცვალეს. ეს იყო ნაბიჯი ახალი
კულტურული ჩარჩოს ჩამოყალიბების გზაზე. დავიწყებას, როგორც განახლებისა და
ინტეგრაციის სტრატეგიას, დადებითი კონოტაცია ჰქონდა მოდერნიზაციიისკენ
კულტურული ორიენტაციის კონტექსტში, ახლა მან ნეგატიური კონოტაცია შეიძინა,
დაუკავშირდა რა უარყოფას და დამალვას/დაფარვას. დამახსოვრება კი პირიქით,
ადრე უკავშირდებოდა წარსულზე, სიძულვილზე, რევანშზე და დაყოფაზე მიჯაჭვას,
ახლა გადაფასდა და თერაპიულ და ეთიკურ ვალდებულებად იქცა. (61)
1980-იანი წლებიდან ჩამოყალიბებული ახალი კონცეფცია ორ მხარეს მოიცავს:
სამართლიანობას - დამახსოვრებას - და მშვიდობას - დავიწყებას. სიმართლისა და
შერიგების კომისიები (Truth and Reconciliation Commissions) მიმართულია წარსულთან
ურთიერთობის მოწესრიგებას და მსხვერპლთა აღიარებას, როგორც პირველ
ნაბიჯს სოციალური მშვიდობისაკენ. (61)
მტკივნეული წარსული უნდა გაიხსნას და საჯაროდ მისაწვდომი გახდეს,
მსხვერპლებს უნდა მიეცეთ საშუალება, ილაპარაკონ თავიანთ ტანჯვაზე, მათ
მოთხრობებს უნდა უსმენდნენ ემპათიით, რათა დაიძლიოს მეხსიერების ეს ტვირთი.
დღეისათვის მსოფლიოში დაახლოებით ოცდაათი ასეთი კომისია არსებობს,
თამაშის წესები ყოველი კონკრეტული შემთხვევისათვის ხელახლა ისაზღვრება. (62)
სამოქალაქო ომების შემდეგაც დავიწყება-დამახსოვრების პოლარიზაცია
თავიდან უნდა იქნას აცილებული. ყოველთვის კრიტიკული მნიშვნელობა აქვს
კითხვებს: ვინ იგებს და ვინ აგებს დავიწყების გამო? შესაძლებელია ახალი სტარტი
თანაბარ საფუძველზე, თუ ერთ-ერთ მხარეს უფრო ძვირი საფასურის გადახდა
უწევს? (68)

სავალდებულო ფილმები:
1. ოკუპაცია. ჰოლოკოსტი https://www.youtube.com/watch?v=S3BscE6a22M

8
2. ნიკოლას უინტონი - ბრიტანელი შინდლერი https://www.youtube.com/watch?
v=r9VhKjexnCQ
3. მხატვრული ფილმი: სტივენ სპილბერგი - „შინდლერის სია“