‫ﺑﮭــــــــــــﻔر‬

‫دﺑﯾر ﻋﻠوم ﺗﺟرﺑﯽ ﻧﺎﺣﯾﮫ دو ﺧرم آﺑﺎد‬

‫ﺑﮭﻔر‬
‫‪:@behfaroloum8‬ﮐﺎﻧﺎل ﺗﻠﮕرام‬

‫فصل‬
‫از درون اتم‬
‫چه خبر‬
‫‪۳‬‬

‫ٔ‬ ‫آﯾﺎ اﺗم ﮐوﭼﮏ ﺗرﯾن ذره ی ﺗﺷﮑﯾل دھﻧده ی ﻣواد اﺳت؟‬
‫دانشمندان اعتقاد داشتند‪ ،‬اتم کوچک ترین ٔ‬
‫دهنده ماده است‪.‬‬ ‫ذره تشکیل‬ ‫تا حدود ‪ ۱۵۰‬سال قبل‬
‫بـا پیشـرفت علـم و فنـاوری‪ ،‬دانـش و پژوهش گسـترش یافـت و اطالعات بیشـتری به دسـت آمد‪ .‬این‬
‫اطالعـات نشـان داد اتم هـا نیز از ذره های کوچک تری سـاخته شـده اند‪ .‬در این فصل بـه دنیای درون‬
‫ٔ‬
‫دهنده اتم ها و نقش آنها در رفتار و خواص مواد آشنا می شویم‪.‬‬ ‫اتم ها می رویم و با ّذره های تشکیل‬

‫ذره های سازنده اتم را ﻧﺎم ﺑﺑرﯾد‬

‫ّ‬
‫در علوم هفتم آموختیدکه ٔ‬
‫همه مواد از اتم سـاخته شـده اند‪ .‬اتم نیز از ذره های ریزتری به نام الکترون‪،‬‬
‫ﺟرم ﭘروﺗون ‪ ،‬ﻧوﺗرون و اﻟﮑﺗرون را ﺑﺎ ھم ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﮐﻧﯾد‬
‫پروتـون و نوترون تشـکیل شـده   اسـت‪ .‬ایـن ذره ها مانند سـایر مواد جرم دارنـد به طوری که جـرم پروتون با‬
‫ً‬
‫تقریبا برابر است در حالی که جرم الکترون درمقایسه با دو ٔ‬
‫ذره دیگر بسیار ناچیز است‪.‬‬ ‫نوترون‬
‫ٔ‬
‫دهنده اتم عالوه برجرم‪ ،‬بار الکتریکی نیز دارند‪ .‬درجدول ‪ ۱‬بار الکتریکی و‬ ‫برخی از ذره های تشـکیل‬
‫جرم این ذره ها به طور نسبی با هم مقایسه شده اند‪.‬‬
‫‪21‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻧد ﭘروﺗون ﮐﮫ ﺑﺎر ‪ +‬و اﻟﮑﺗرون ﮐﮫ ﺑﺎر ‪ -‬دارد‬
 ‫ﺳﮫ ذره ی اﺗم را ﻧﺎم ﺑﺑرﯾد ‪ ،‬ﺳﭘس ﺑﺎر اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ و ﺟرم ﻧﺳﺑﯽ ھر را ﺑﯾﺎن ﮐﻧﯾد‬

‫ﺑﮭﻔر‬
‫جدول ‪ ۱‬ـ برخی ویژگی های الکترون‪ ،‬پروتون و نوترون‬

‫نوترون‬ ‫پروتون‬ ‫الکترون‬ ‫نام ذره‬

‫‪۰‬‬ ‫‪+۱‬‬ ‫‪-۱‬‬ ‫بارالکتریکی نسبی‬
‫ً‬ ‫جرم نسبی‬
‫‪۱‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫بسیار کم (تقریبا برابر با صفر)‬
‫ﺟرم ﭘروﺗون و ﻧوﺗرون ﺑﺎ ھم ﺑراﺑر اﺳت‪ ،‬ﺑﺎر اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ اﻟﮑﺗرون و‬
‫ﭘروﺗون ھم ﺑﺎ ھم ﺑراﺑر اﺳت وﻟﯽ ﻧوع آﻧﮭﺎ ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‬ ‫گفت وگوکنید‬
‫اﻟﮑﺗرون در اطراف ھﺳﺗﮫ و ﭘروﺗون و ﻧوﺗرون در درون ھﺳﺗﮫ ﻗرار دارﻧد‬
‫ٔ‬
‫درباره جدول باال گفت و گو کنید‪ .‬نتایج گفت و گو را در دو عبارت بنویسید‪.‬‬ ‫در گروه خود‬
‫ٔ‬
‫سازنده اتم های‬ ‫در شکل ‪ ۱‬ساختاری برای سه عنصر داده شده است‪ .‬با توجه به شکل‪ ،‬تعداد ذره های‬
‫ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ ﮔﯾرﯾم ھر اﺗم ﺑﮫ ﺗﻌداد ﻣﻌﯾﻧﯽ‬ ‫این سه عنصر را مقایسه کنید‪ .‬از این مقایسه چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫از اﻟﮑﺗرون‪ ،U‬ﭘروﺗون و ﻧوﺗرون دارد‬
‫‪p=6‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﺗﻌداد ﭘروﺗون =‪1‬‬
‫‪p=92‬‬ ‫‪e=6‬‬ ‫‪H‬‬ ‫ﺗﻌداد ﻧوﺗرون= ‪0‬‬
‫‪۹۲ e‬‬ ‫‪n=6‬‬ ‫‪6e‬‬
‫‪e=92‬‬ ‫‪1e‬‬ ‫ﺗﻌداد اﻟﮑﺗرون =‪1‬‬
‫‪n=146‬‬ ‫‪۹۲ p‬‬ ‫‪6p‬‬ ‫‪1p‬‬
‫‪146 n‬‬ ‫‪6n‬‬ ‫‪0n‬‬

‫شکل ‪ ۱‬ـ ساختار فرضی عنصرهای هیدروژن‪ ،‬کربن و اورانیم‬

‫ﺗﻌداد ﮐدام ذره ی اﺗم ﺛﺎﺑت اﺳت؟‬
‫هـایت؟اتـم هر عنصر را عـدد اتمی آن می گویند‪.‬تعداد پروتون هـای اتم هر عنصر ّ‬
‫معین و‬
‫ﺗﻌرﯾف ﻋدد اﺗﻣﯽ ﭼﯾﺳ‬
‫تعـداد پروتون‬
‫در ﭼﮫ ﺻورت ﻧوع اﺗم ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد؟‬
‫ثابت اسـت‪ .‬با تغییر تعداد پروتون ها‪ ،‬نوع اتم نیز تغییر می کند؛برای مثال وقتی می گویند عدد اتمی کربن‬
‫برابر ‪ ۶‬و عدد اتمی هیدروژن برابر ‪ ۱‬است‪ ،‬نتیجه می گیریم که هر اتم کربن ‪ ۶‬پروتون و هر اتم هیدروژن‬
‫یک پروتون دارد‪.‬‬
‫ﭼرا ﺑﮫ آﺳﺎﻧﯽ ﻧﻣﯽ ﺗوان اﺗم ھﺎ را ﺑﮫ ﯾﮑدﯾﮕر ﺗﺑدﯾل ﮐرد؟‬
‫ً‬ ‫آیا می دانید؟‬
‫تغییر تعداد پروتون ها در اتم بسـیار سـخت و تقریبا غیر ممکن اسـت؛ از این رو‬
‫نمی توان یک عنصر را به آسانی به عنصر دیگر تبدیل کرد‪.‬‬

‫ﺗﻌداد اﻟﮑﺗرون ‪ -‬ﺗﻌداد ﭘروﺗون = ﺑﺎر اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ اﺗم‬

‫بـا توجـه به اینکه بار الکتریکی هر اتم از مجموع بارهای الکتریکی مثبت و‬ ‫فعالیت‬
‫ٔ‬
‫سازنده آن به دست می آید‪:‬‬ ‫منفی ذره های‬
‫الف) نشان دهید اتم های کربن‪ ،‬هیدروژن و اورانیم بار الکتریکی ندارند‪.‬‬
‫ب) از این فعالیت چه نتیجه ای می گیرید؟‬
‫‪H: p-e 1-1=0‬‬
‫‪C : p-e‬‬ ‫‪6-6= 0‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪U : p-e 92-92=0‬‬ ‫ﻣﯽ ﺗوان ﻧﺗﯾﺟﮫ ﮔرﻓت ﺑﺎ ﺗﻐﯾﯾر ﺗﻌداد اﻟﮑﺗرون ھﺎ ﺑﺎر اﻟﮑﺗرﯾﮑﯽ اﺗم ﺗﻐﯾﯾر ﻣﯽ ﮐﻧد‬
‫و اﺗم در ﺣﺎﻟت ﻋﺎدی ﺧﻧﺛﯽ اﺳت‬
 ‫ﻧﻣﺎد ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ‬ ‫ﻋﻧﺻر ﭼﯾﺳت؟ ﻣﺎده ای ﮐﮫ از اﺗم ھﺎی ﯾﮑﺳﺎن ﺳﺎﺧﺗﮫ ﺷده اﺳت‬
‫ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬
‫‪E‬‬ ‫دو وﯾژﮔﯽ اﺗم ﮐدام اﻧد و آﻧﮭﺎ را در ﮐﺟﺎی ﻧﻣﺎد ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﻧوﯾﺳﻧد؟‬
‫ﻋدد اﺗﻣﯽ‬ ‫ﻋدد اﺗﻣﯽ و ﻋدد ﺟرﻣﯽ و اﯾن دو را در ﺳﻣت ﭼپ ‪ ،‬ﻋدد اﺗﻣﯽ ﭘﺎﯾﯾن و ﻋدد ﺟرﻣﯽ در ﺑﺎﻟﺎ‬

‫از ‪ 118‬ﻋﻧﺻر ﺷﻧﺎﺧﺗﮫ ﺷده ﭼﻧد ﺗﺎ طﺑﯾﻌﯽ ھﺳﺗﻧد؟‬ ‫عنصرها و نشانه شیمیایی آنها‬
‫همان طـور کـه می دانید‪ ،‬هر عنصر از یک نوع اتم تشـکیل شـده اسـت‪ .‬از میان ‪ ۱۱۸‬عنصر شـناخته‬
‫ٔ‬
‫نشـانه شـیمیایی‬ ‫شـده‪ ،‬حـدود‪ ۹۰‬عنصـر در طبیعـت به شـکل عنصـر یا ترکیب وجـود دارند‪ .‬هر عنصر را با‬
‫نشانه ‪( H‬بخوانید اچ) و عنصر نئون را با نشانهٔ‬
‫مشخصی نشان می دهند؛ برای نمونه عنصر هیدروژن را با ٔ‬
‫ٔ‬
‫نشـانه شـیمیایی می نویسـند‪.‬‬ ‫‪ Ne‬نشـان می دهند‪ .‬همچنین عدد اتمی عنصرها را در سـمت چپ و پایین‬
‫برای مثال‪۱H ، 10Ne :‬‬
‫ﻧﻣﺎد ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻋﻧﺻر ﭼﯾﺳت؟ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﺣرف از ﻧﺎم ﻋﻧﺻر ﮐﮫ ﺑﮫ ﺟﺎی ﻧوﺷﺗن ﻧﺎم ﮐﺎﻣل ﺑﮫ ﮐﺎر ﻣﯽ رود‬
‫ٔ‬
‫نشـانه عنصر نئـون‪ ،‬تعداد الکترون ها و تعـداد پروتون های این‬ ‫بـا توجه به‬ ‫خود را بیازمایید‬
‫ﭼون در ﺣﺎﻟت ﺧﻧﺛﯽ ﺗﻌداد اﻟﮑﺗروﻧﮭﺎ و ﭘروﺗوﻧﮭﺎ ﺑﺎ ھم ﺑراﺑرﻧد‪ ،‬ﻧﺗﯾﺟﮫ ﻣﯽ ﮔﯾرﯾم‬ ‫عنصر را مشخص کنید‪.‬‬
‫ﻧﺋون ‪ 10‬اﻟﮑﺗرون و ‪ 10‬ﭘروﺗون دارد‬
‫در جدول ‪ٔ ۲‬‬
‫نشانه برخی از عنصر ها به همراه عدد اتمی آنها آمده است‪.‬‬
‫جدول ‪۲‬ــ نام و ٔ‬
‫نشانه برخی عنصرها‬

‫ﺑﮭﻔر‬
‫ﻧﻣﺎد ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ده ﻋﻧﺻر اول را ﯾﺎد ﺑﮕﯾرﯾد‬
‫‪۱H‬‬ ‫‪۲He‬‬
‫هیدروژن‬ ‫هلیم‬

‫‪۳Li‬‬ ‫‪۴Be‬‬ ‫‪۵B‬‬ ‫‪۶C‬‬ ‫‪۷N‬‬ ‫‪۸O‬‬ ‫‪۹F‬‬ ‫‪10Ne‬‬

‫لیتیم‬ ‫بریلیم‬ ‫بور‬ ‫کربن‬ ‫فلوئور اکسیژن نیتروژن‬ ‫نئون‬

‫مدلی برای ساختار اتم‬

‫آموختید که اتم از ذره های ریزتری ساخته شده است‪ .‬همچنین می دانید که اتم قابل مشاهده نیست‪.‬‬
‫حـال بـه نظر شـما سـاختار اتم چگونه اسـت؟ ذره هـای ریز درون اتـم چگونه در کنـار هم قـرار گرفته اند؟‬
‫چگونه می توان رفتار اتم ها را بررسـی و مشـخص کرد؟ این پرسـش ها و پرسـش های دیگر‪ ،‬سـال ها ذهن‬
‫دانشمندان را به خود مشغول کرده بود‪.‬‬
‫داﻧﺷﻣﻧدا ن ﭼﮕوﻧﮫ ﺑﮫ ﻣطﺎﻟﻌﮫ ی اﺗم ھﺎ ﻣﯽ ﭘردازﻧد؟‬
‫برای پاسخ به این پرسش ها باید اطالعاتی از ساختار‬
‫درونـی اتـم داشـته باشـیم؛برای این منظور دانشـمندان‬
‫آزمایش هـای مختلفـی انجـام دادنـد و بـا روش هـای‬
‫غیرمسـتقیم اطالعاتی از درون اتم به دست آوردند‪ .‬آنها‬
‫بر اسـاس اطالعات به دست آمده‪ ،‬مدل های گوناگونی‬
‫ﺣﺟم ھﺳﺗﮫ ی اﺗم را ﺑﺎ اﺗم ﻣﻘﺎﯾﺳﮫ ﮐﻧﯾد‬
‫را بـرای سـاختار اتـم ارائـه دادند‪.‬یکـی از ایـن مدل ها را حجم هسـته اتم بسـیار کوچک اسـت به طوری که اگر اندازه‬
‫اتـم را بـه انـدازه ورزشـگاه (اسـتادیوم‪ )1‬فوتبـال تشـبیه کنیـم‪،‬‬
‫هسته اتم مانند یک توپ در مرکز این زمین است‪.‬‬ ‫دانشمندی به نام بور (‪ )Bohr‬ارائه کرد‪.‬‬
‫‪ Stadium‬ـ‪١‬‬
‫‪23‬‬
 ‫ﺑﮭﻔر‬ ‫نیلز بور در سال ‪ ۱۸۸۵‬میالدی در کپنهاگ دانمارک متولد شد‪ .‬بور برای فهم‬
‫آیا می دانید؟‬

‫سـاختار اتم تالش های زیادی کرد و در نهایت مدل اتمی خود را ارائه کرد‪ .‬وی در سـال ‪ ۱۹۲۲‬موفق‬
‫به دریافت جایزه نوبل گردید‪ .‬بور‪ ،‬انسـانی شـریف و ساده زیسـت بود و در محیط کارش روحیه ای شـاد‬
‫و سرشار از محبت می آفرید‪.‬‬

‫گفت وگوکنید‬
‫ﺗﻌداد ‪ 5‬اﻟﮑﺗرون روی ﻣدارھﺎﯾﯽ در اطراف ھﺳﺗﮫ در ﺣﺎل ﭼرﺧش ھﺳﺗﻧد‬
‫درشـکل زیـر مدل اتمی بـور برای یـک عنصر نمایش‬
‫ٔ‬
‫دربـاره سـاختار اتم هـا‬ ‫داده شـده اسـت‪ .‬بـا توجـه بـه آن‬
‫الکترون‬ ‫گفت و گو کنید‪.‬‬
‫هسته (دارای پروتون و نوترون)‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ :‬نوترون =‬
‫‪5‬‬ ‫‪ :‬پروتون=‬
‫ٔ‬ ‫ﻧظر ﺑو ٔر در ﻣورد ﻣدل اﺗم را ﺑﯾﺎن ﮐﻧﯾد‬
‫منظومه‬ ‫منظومه شمسـی معروف اسـت؛ زیرا سـاختار اتم در این مدل بسـیار شـبیه‬ ‫مـدل بـور بـه مدل‬
‫منظومه شمسی سیارات به دورخورشید می چرخند در مدل بور‪ ،‬الکترون ها‬ ‫ٔ‬ ‫شمسی است‪ .‬همان طور که در‬
‫در مسـیرهای دایره ای به نام مدار به دور هسـته درحرکت اند‪ .‬شـکل ‪ ۲‬سـاختار اتم های هیدروژن‪ ،‬هلیم‪،‬‬
‫‪p=3‬‬
‫لیتیم‪ ،‬بریلیم و بور را مطابق مدل بور نشان می دهد‪.‬‬
‫‪e=1‬‬ ‫‪P=2‬‬
‫‪e=2‬‬ ‫‪n=4‬‬
‫‪P=1‬‬ ‫‪n=2‬‬ ‫‪e=3‬‬ ‫‪p=5‬‬
‫‪n=0‬‬
‫‪n=6‬‬

‫ﺑﮭﻔر‬
‫‪e=5‬‬

‫‪p= 4‬‬
‫‪n=5‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪He‬‬ ‫‪Li‬‬ ‫‪e=4 Be‬‬ ‫‪B‬‬
‫شکل ‪۲‬ـ مدل اتمی بور برای اتم های هیدروژن‪ ،‬هلیم‪ ،‬لیتیم‪ ،‬بریلیم و بور‬

‫الف) تعداد الکترون ها‪ ،‬پروتون ها‪ ،‬نوترون ها و عدد اتمی پنج عنصر نشـان‬ ‫فعالیت‬
‫داده شده در شکل ‪ 2‬را مشخص کنید‪ .‬در ﮐﻧﺎر ﺷﮑل ﺑﺎ ﻗرﻣز ﻧوﺷﺗﮫ ﺷده‬
‫ب) چرادرعنصرهای لیتیم‪ ،‬بریلیم و ‪،...‬الکترونهای سوم و بعد از آن در مدار بعدی قرار گرفتهاند؟‬
‫زﺑرا ﻣدار اول ﻓﻘط دو اﻟﮑﺗرون ﺟﺎی ﻣﯾﮕﯾرد و اﮔر ﺑﯾش از دو اﻟﮑﺗرون داﺷﺗﮫ ﺑﺎﺷﯾم ‪ ،‬اﻟﮑﺗرون ھﺎی اﺿﺎﻓﮫ ﺑﮫ ﻣدارھﺎی ﺑﻌدی ﻣﻧﺗﻘل ﻣﯽ ﺷوﻧد‬
‫پ) سـاختاراتم های ‪( ۶C‬بـا ‪( ۷N ،)۶n‬بـا ‪( ۸O،)۷n‬بـا ‪ )۸n‬و ‪( ۹F‬بـا ‪ )۱۰n‬را مطابق مدل بور‬
‫ﻣﺎﻧﻧد ﻣﺛﺎﻟﮭﺎی زﯾر ﻣدل ﺑور را ﺑرای ﻓﻠوﺋور و ﻧﺋون رﺳم ﮐﻧﯾد‬
‫رسم کنید‪.‬‬
‫اﻟﮑﺗرون‬
‫‪C‬‬ ‫‪O‬‬
‫ﭘروﺗون‬
‫‪24‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪8‬‬
‫ﻧوﺗرون‬
 ‫صفحـه قبل‪ ،‬مشـخص کنید در‬‫ٔ‬ ‫‪ 2‬ت) بـا توجـه بـه موارد‬
‫‪8‬‬
‫مدار اول و دوم حداکثر چند الکترون جای می گیرد؟‬
‫ث) بـرای ‪( ۱۰Ne‬بـا ‪ )۱۰n‬کدام سـاختار اتمی روبه رو‬
‫ب)‬ ‫الف)‬ ‫ﻣدل اﻟف درﺳت اﺳت‬ ‫درست است؟‬

‫آﯾﺎ ﺑﮫ ﻧظر ﺷﻣﺎ ھﻣﮫ ی اﺗم ھﺎی ﮐرﺑن ﺑﺎ ھم ﯾﮑﺳﺎن ھﺳﺗﻧد؟‬ ‫ایزوتوپ ها‬
‫نـوک مـداد از اتم هـای کربـن سـاخته شـده‬
‫همه اتم های‬‫اسـت‪ .‬تجربه نشـان داده اسـت که ٔ‬
‫ً‬ ‫ٔ‬
‫دهنده نـوک مـداد‪ ،‬دقیقا یکسـان‬ ‫کربـن تشـکیل‬
‫سـازنده هسـتهٔ‬
‫ٔ‬ ‫نیسـتند‪ .‬شـکل ‪ ۳‬تعـداد ذره های‬
‫اتم های کربن را نشان می دهد‪.‬‬
‫‪P=6‬‬
‫‪P+N= 14‬‬ ‫ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬
‫‪N=8‬‬

‫ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬
‫شکل ‪ ۳‬ـ ساختار اتم های کربن موجود در نوک مداد‬
‫‪P=6 P+N=13‬‬
‫‪N=6‬‬ ‫‪P=6‬‬
‫‪P+N=13‬‬ ‫ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬
‫‪N=7‬‬
‫فکر کنید‬

‫با بررسی شکل های باال به پرسش های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫الف) این سه اتم با یکدیگر چه شباهت هایی دارند؟ ھر ﺳﮫ ﻋدد اﺗﻣﯽ ﯾﮑﺳﺎن دارﻧد‪ ،‬ﯾﻌﻧﯽ ﺗﻌداد ﭘروﺗوﻧﮭﺎی آﻧﮭﺎ ﯾﮑﺳﺎن اﺳت‬

‫ب) این اتم ها با یکدیگر چه تفاوتی دارند؟ ﺗﻌداد ﻧوﺗروﻧﮭﺎی آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ھم ﻣﺗﻔﺎوت اﺳت‬

‫پ) هر یک از این اتم ها به چه عنصری تعلق دارند؟ ھر ﺳﮫ اﺗم ﮐرﺑن ھﺳﺗﻧد‬

‫ً‬
‫ﺑﮫ ﭼﮫ اﺗم ھﺎﯾﯽ اﯾزو ﺗوپ ﻣﯽ ﮔوﯾﻧد؟‬
‫ٔ‬
‫سـازنده اغلب عنصرها مانند عنصر کربن دقیقا یکسـان نیستند‪ .‬تعداد پروتون های این اتم ها‬ ‫اتم های‬
‫یکسـان اسـت؛ اما تعداد نوترون های آنها متفاوت اسـت‪ .‬به اتم های یک عنصر‪ ،‬که تعداد نوترون متفاوت‬
‫دارند‪ ،‬ایزوتوپ های آن عنصر می گویند‪ .‬بنابراین عنصر کربن سه ایزوتوپ دارد‪.‬‬
‫ﮐرﺑن ﭼﻧد اﯾزو ﺗوپ طﺑﯾﻌﯽ دارد؟‬

‫الف) با مراجعه به شکل ‪ ،۳‬برای هر ایزوتوپ کربن مجموع تعداد پروتون ها‬ ‫فعالیت‬
‫ﻣﺟﻣوع ﭘروﺗون و ﻧوﺗرون ھر ﯾﮏ در ﮐﻧﺎر ﺷﮑل ﺑﺎﻟﺎ ﻧوﺷﺗﮫ ﺷد‬ ‫و نوترون ها را مشخص کنید‪.‬‬
‫ﻋدد ﺟرﻣﯽ را ﺗﻌرﯾف ﮐﻧﯾد‬
‫ب) بـه مجمـوع تعـداد پروتون هـا و نوترون ها‪ ،‬عدد جرمـی می گویند‪ .‬کمترین و بیشـترین عدد‬
‫و ﺑﯾﺷﺗرﯾن = ‪14‬‬ ‫جرمی ایزوتوپ های کربن را مشخص کنید‪ .‬ﮐﻣﺗرﯾن = ‪12‬‬

‫‪25‬‬
 ‫دو وﯾژﮔﯽ اﺗم ﮐدام اﻧد و آﻧﮭﺎ را در ﮐﺟﺎی ﻧﻣﺎد ﺷﯾﻣﯾﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﻧوﯾﺳﻧد؟‬
‫ﻣﺎﻧﻧد ﻣﺛﺎﻟﮭﺎی زﯾر‬ ‫ﻋدد اﺗﻣﯽ و ﻋدد ﺟرﻣﯽ و اﯾن دو را در ﺳﻣت ﭼپ ‪ ،‬ﻋدد اﺗﻣﯽ ﭘﺎﯾﯾن و ﻋدد ﺟرﻣﯽ در ﺑﺎﻟﺎ‬

‫ٔ‬
‫نشـانه شـیمیایی آنها می نویسـند؛ برای نمونه‪ ،‬سـاختار‬ ‫عددجرمی عنصرها را در سـمت چپ و باالی‬
‫ٔ‬
‫نشـانه شـیمیایی‪ ،‬عدد اتمی و عدد جرمی ایزوتوپ های کربن در یک نمونه زغال سـنگ در شکل ‪۴‬‬ ‫اتمی‪،‬‬
‫نشان داده شده است‪.‬‬

‫عدد جرمی‬ ‫‪12‬‬ ‫‪ 1۳‬ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬ ‫‪ 1۴‬ﻋدد ﺟرﻣﯽ‬

‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬

‫ﺑ ﮭﻔر‬
‫عدد اتمی‬ ‫‪6‬‬ ‫ﻋدد اﺗﻣﯽ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫ﻋدد اﺗﻣﯽ‬

‫شکل ‪ ۴‬ـ ایزوتوپ های کربن‬

‫ﻣﻧظور از ﮐرﺑن ‪ 14 ، 12‬و ‪ 16‬ﭼﯾﺳت؟‬

‫آیا می دانید؟‬
‫کربـن در طبیعـت آمیخته ای از اتم هـای کربن با تعداد نوترون متفاوت اسـت‪.‬‬
‫ایزوتوپ هـای کربـن را به صـورت کربن ـ ‪، ۱۲‬کربن ـ ‪، ۱۳‬کربن ـ ‪ ۱۴‬نام گذاری کرده اند‪ .‬عددی که بعد‬
‫از نام عنصرآمده است‪ ،‬عدد جرمی را مشخص می کند‪.‬‬

‫ھﯾدروژن ﭼﻧد اﯾزوﺗوب دارد؟‬

‫عنصر هیدروژن سـه ایزوتوپ دارد که عدد جرمی آنها به ترتیب برابر ‪۲ ،۱‬‬ ‫خود را بیازمایید‬
‫‪1‬‬
‫‪H‬‬
‫‪2‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪3‬‬ ‫و ‪ ،۳‬است‪ .‬نماد شیمیایی این سه ایزوتوپ را به همراه عدد اتمی و عدد جرمی آنها بنویسید‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪H‬‬
‫‪1‬‬
‫ﭘروﺗﯾم‬ ‫دوﺗرﯾم‬ ‫ﺗرﯾﺗﯾم‬ ‫ﮐدام اﯾزو ﺗوپ ھﯾدروژن ﻧﺎﭘﺎﯾدار اﺳت؟‬
‫از بین ایزوتوپ های هیدروژن‪ ،‬ایزوتوپ ‪ ۱۳H‬ناپایدار است و خاصیت پرتوزایی دارد‪ .‬ایزوتوپ های برخی‬
‫از عنصرهای دیگر نیز پرتوزا هستند‪ .‬موادی که ایزوتوپ پرتوزا دارند به ماده پرتو زا معروف اند‪ .‬با اینکه این‬
‫اﯾزوﺗوپ ھﺎی ﻧﺎﭘﺎﯾدار ﻣﺿر اﻧد ﯾﺎ ﻣﻔﯾد‬ ‫مواد خطرناک هستند‪ ،‬کاربردهای مفیدی هم در زندگی دارند (شکل‪.)۵‬‬

‫پ ـ تشخیص آتش سوزی‬ ‫ب ـ شناسایی و درمان بیماری ها‬ ‫شکل ‪ ۵‬ـ الف ـ تولید انرژی‬
‫ﺳوال ﻣﮭم ‪:‬از ﮐﺟﺎ ﻣﯾﺗوان ﺗﺷﺧﯾص داد ﮐﮫ‬
‫اﺗﻣﯽ ﭘرﺗوزا ھﺳت ﯾﺎ ﺧﯾر؟‬ ‫راﮐﺗور ھﺳﺗﮫ ای‬
‫اﮔر ﻧﺳﺑت ﻧوﺗرون ﺑﮫ ﭘروﺗون ﺑزرﮔﺗر ﯾﺎ ﻣﺳﺎوی ‪ 1/5‬ﺑﺎﺷد‬ ‫‪26‬‬
‫آن اﺗم ﭘرﺗو زا ﺧواھد ﺑود‬ ‫ﻣﺛﺎﻟﮭﺎﯾﯽ از ﻓواﯾد اﯾزوﺗوپ ھﺎی ﻧﺎﭘﺎﯾدار ﺑﯾﺎن ﮐﻧﯾد‬
 ‫ﺑﮭﻔر‬ ‫ﯾﮑﯽ از ﻣواد ﭘرﮐﺎرﺑرد در زﻧدﮔﯽ را ﻧﺎم ﺑﺑرﯾد و از ﭼﮫ ﻋﻧﺻرھﺎﯾﯽ ﺳﺎﺧﺗﮫ ﺷده؟‬

‫نمک خوراکی یکی از مهم ترین و پرکاربردترین مواد در زندگی و صنعت است‪ .‬نمک خوراکی‪ ،‬ترکیبی‬
‫یون چیست؟‬

‫است که از دو عنصر سدیم (‪ )11Na‬و کلر (‪ )17Cl‬تشکیل شده است‪ .‬در واقع فلز سدیم و گاز کلر در تغییر‬
‫شیمیایی شرکت می کنند و به ٔ‬
‫ماده جامد و سفید رنگی به نام سدیم کلرید تبدیل می شوند‪ .‬شکل ‪ ۶‬ساختار‬
‫ٔ‬
‫سازنده این نمک را مطابق مدل بور نشان می دهد‪.‬‬ ‫ذره های‬
‫‪P=17‬‬
‫‪N=18‬‬ ‫‪P=11‬‬
‫‪e=18‬‬ ‫‪N=12‬‬
‫‪E=10‬‬ ‫شکل ‪ ۶‬ـ ساختار ذره های سازنده‬
‫نمک خوراکی‬
‫ﯾون ﺳدﯾم‬
‫ﯾون ﮐﻠرﯾد‬
‫ب)‬ ‫الف)‬ ‫فکر کنید‬

‫با مراجعه به شکل ‪ ۶‬به پرسش های مطرح شده پاسخ دهید‪:‬‬
‫الف) جدول زیر را کامل کنید‪.‬‬
‫نام ذره‬ ‫بار ذره‬ ‫تعداد پروتون ها‬ ‫تعداد الکترون ها‬ ‫شمارۀ ذره‬
‫ﯾون ﺳدﯾم‬ ‫‪+‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪10‬‬ ‫الف‬
‫ﯾون ﮐﻠرﯾد‬ ‫_‬
‫‪17‬‬ ‫‪18‬‬ ‫ب‬

‫سازنده نمک خوراکی (سدیم کلرید) یون های مثبت و منفی اند‪،‬‬ ‫ٔ‬ ‫ب) با توجه به اینکه ّذره های‬
‫ﯾون را ﻣﯾﺗوان ﺑﮫ دو ﺻورت ﺗﻌرﯾف ﮐرد‪ -1‬اﺗﻣﮭﺎﯾﯽ ﮐﮫ دارای ﺑﺎر ‪ +‬ﯾﺎ ‪ -‬ھﺳﺗﻧد‬ ‫یون را تعریف کنید‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺗم ھﺎﯾﯽ ﮐﮫ ﺗﻌداد اﻟﮑﺗرون و ﭘروﺗوﻧﮭﺎی آﻧﮭﺎ ﺑﺎ ھم ﺑراﺑر ﻧﯾﺳت‬ ‫ٔ‬
‫پ) نشانه شیمیایی یون سدیم و یون کلرید را بنویسید‪ .‬ﺳدﯾم = ‪Na +‬‬
‫‪-‬‬
‫ﮐﻠر = ‪Cl‬‬

‫الـف) شـکل روبـه رو‪ ،‬سـاختار اتمی یک‬ ‫خود را بیازمایید‬

‫ذره را بـر اسـاس مدل بور نشـان می دهـد‪ .‬این سـاختار به یک اتم‬
‫‪p=8‬‬
‫‪e= 10‬‬ ‫خنثی‪ ،‬یون مثبت یا منفی تعلق دارد‪.‬چرا؟‬
‫ﺑﮫ ﯾﮏ ﯾون دو ﺑﺎر ﻣﻧﻔﯽ‪ ،‬زﯾرا ﺗﻌداد ٔ اﻟﮑﺗرون ھﺎ دوﺗﺎ از ﺗﻌداد ﭘروﺗوﻧﮭﺎ ﺑﯾﺷﺗر اﺳت‬
‫ب) نشانه شیمیایی این ذره را به همراه عدد اتمی و عدد جرمی‬
‫(نشانه اتم این ذره را ‪ A‬در نظر بگیرید)‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫آن بنویسید‬
‫‪16 2-‬‬
‫‪A‬‬
‫‪8‬‬
‫آیا می دانید؟‬
‫ساالنه ‪۱۵۰/۰۰۰/۰۰۰‬تن نمک خوراکی در سراسر جهان در صنایع گوناگون‬
‫مصرف می شود‪.‬‬
‫ﺑﮭــــــــــــﻔر‬
‫‪27‬‬
‫دﺑﯾر ﻋﻠوم ﺗﺟرﺑﯽ ﻧﺎﺣﯾﮫ دو ﺧرم آﺑﺎد ‪:@behfaroloum8‬ﮐﺎﻧﺎل ﺗﻠﮕرام‬