CBSE Class 10

Sanskrit
Previous Year Question Paper 2010
Series: LRH/1 Code no. 52/1

सं�ृतम्

(l) कृपया जाँ च कर ल� िक इस प्र�-पत्र म� मुिद्रत पृ� 16 ह� ।

(II) प्र�-पत्र म� दािहने हाथ की ओर िदए गए कोड न�र को छात्र उ�र-पु��का के

मुख-पृ� पर िलख�।

(III) कृपया जाँ च कर ल� िक इस प्र�-पत्र म� 18 प्र� ह� ।

(IV) कृपया प्र� का उ�र िलखना शु� करने से पहले, उ�र-पु��का म� प्र� का क्रमां क
अव� िलख�।

(V) इस प्र�-पत्र को पढ़ने के िलए 15 िमनट का समय िदया गया है । प्र�-पत्र का िवतरण
पूवा� � म� 10.15 बजे िकया जाएगा। 10.15 बजे से 10.30 बजे तक छात्र केवल प्र�-पत्र को
पढ़� गे और इस अविध के दौरान वे उ�र-पु��का म� कोई answerउ�र नहीं िलख�गे।

अविध: : होरात्रयम् पूणा�काः : 100

(ii) प्रितख�म् उ�रािण प्रद् तायाम |

ख�: क:अपिठतां शअवबोधनम्(अपिठतां शअवबोधन) 15अड् का:

ख�: ख : रचना�ककाय�म् (रचना�क-काय�) 20अड् काः

ख�: ग : अनुप्रयु ��ाकरणम् (अनुप्रयु� �ाकरण) 30अड् काः

ख�: घ : पिठत-अवबोधनम् (पिठत-अवबोधन) 35अड् का:

िनद� शा: :

(i) अ��न् प्र�पत्रे च�ारः ख�ा: स��|

Class X Sanskrit www.vedantu.com 1

इस प्र� पत्र म� चार खंड है|

(ii) प्रितखंडम् उ�रािण प्रद�ायाम् उ�रपु��कायां लेखनीयािन ।

प्र�ेक खं ड का उ�र दी गई उ�रपु��का म� ही िलखने है|

(iii) प्र�ेक ख�म् अिधकृ� उ�रािण एक��न् स्थाने क्रमेण लेखनीयािन ।

प्र�ेक ख� के उ�र एक ही जगह पर क्रम से िलखने होंगे ।

(iv) प्र�पत्रे उ�रािण न लेखनीयािन ।

प्र�-पत्र पर उ�र न िलख� ।

(v) प्र�सं�ा प्र�पत्रानुसारम् अव�मेव लेखनीया ।

प्र�-पत्र के अनुसार प्र�-सं�ा अव� ही िलखनी होगी ।

(vi) सव�षां प्र�ानाम् उ�रािण सं�ृतेन लेखनीयािन ।

सभी प्र�ों के उ�र सं �ृत म� िल�खए ।

ख�ः - क

अपिठतांश-अवबोधनम् (अपिठतांश-अवबोधन)

1.अधोिल�खतम् अनु�ेद�यं पिठ�ा प्रद�प्र�ान् उ�रत

(अ) प्रथमः अनु �ेदः

अ�ाकं भारत� सं�ृितः प्रतीक-प्रधाना सं�ृितः अ��। अ�ाकम् अनेकािन

प्रतीकिच�ािन स��। यथा दीपकः प्रकाश� प्रतीकम् अ��। चक्रं समय�
प्रतीक म�ते। ���िच� क�ाण� प्रतीकम्। अ�ाकं संिवधान�ारा अिप
अने कािन िच�ािन �ीकृतािन। अ�ाकं रा��प�ी मयूरः अ��, रा��ीयः पशुः िसंहः
रा��ीय पु�ं च कमलम्। अ�ाकं भारतमाता मातुः प्रतीकम् अ��। अ�ाकम्
अनेके रा��ीयाः िदवसाः अिप स�� । �रणीयाः एते िदवसाः ।

I. एकपदे न उ�रत--

(i) दीपकः क� प्रतीकम् अ��?

उ�रम्- दीपकः प्रकाश� प्रतीकम् अ��।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 2

(ii) अ�ाकं रा��पु �ं िकम्?

उ�रम्- अ�ाकं रा��पु�ं कमलम् |

ll. पूण�वा�ेन

(i) भारतीयसं�ृितः की�शी अ��?

उ�रम्- भारतीयसं�ृितः प्रतीक-प्रधाना सं�ृितः अ��।

(ii) भारतमाता क�ाः प्रतीकम् अ��?

उ�रम्- भारतमाता मातुः प्रतीकम् अ��।

III. यथािनद� शम् उ�रत -

(i) '�रणीयाः िदवसाः ' इित पदयोः िवशे षणपदं िकम् ?

उ�रम्- �रणीयाः

(ii) 'ब�िन' इित अथ� अनु �ेदे िकं पदं प्रयु�म् ?

उ�रम्- अनेकािन

(iii) 'चक्र समय� प्रतीकं म�ते।' इित वा�े िक्रयापदं िकम?

उ�रम्-म�ते

(आ) ि�तीयः अनु�ेदः

एक सु�रं िवशालं च उपवनम् आसीत्। त��न् सु �रे उपवने फलानाम् अनेके

वृ�ाः आसन् । एकदा एकः ज�ूकः अत्र-तत्र भ्रिम�ा उपवनम् आग�त्। सः
अतीव बुभुि�तः आसीत्। उपवने सः द्रा�ालतां प�ित। त�ां लतायाम् अनेकािन
द्रा�ाफलािन आसन् । कािनिचत् प�ािन द्रा�ाफलािन आसन् कािनिचत् च
अप�ािन । तािन �ष्�ा सः ज�ूकः अिच�यत्-‘अ� तु अहम् एतािन द्रा�ाफलािन
खािद�ािम।' द्रा�ाफलािन प्रा�ुं सः उप�र-उप�र कूदते पर�ु द्रा�ाफलािन प्रा�ुं
सः सफलः न अभवत् । सः पुनः पुनः उ�तित पर�ु पुनः -पुनः असफलः अभवत्।
सः कुिपतः भवित। सः द्रा�ाफलािन ��वा कथयित- 'एतािन द्रा�ाफलािन अ�ािन
स��।' अन�रं सः ततः �स्थानं ग�ित।

प्र�ाः

l.एकपदे न उ�रत -

Class X Sanskrit www.vedantu.com 3

(i) ज�ूकः उपवने िकं प�ित?

उ�रम्- ज�ूकः उपवने द्रा�ालतां प�ित।

(ii) िकं ज�ूकः द्रा�ाफलािन प्रा�ुं सफलः अभवत् ?

उ�रम्- ज�ूकः द्रा�ाफलािन प्रा�ुं सफलः न अभवत् |

ll.पूण�वा�ेन उ�रत -

(i) फलानाम् अनेके वृ �ाः कुत्र आसन्?

उ�रम्- फलानाम् अनेके वृ�ाः सु�रे उपवने आसन् |

(ii) द्रा�ाफलािन प्रा�ुं ज�ूकः िकं करोित?

उ�रम्- द्रा�ाफलािन प्रा�ुं सः उप�र-उप�र कूदते |

lll.यथािनद� शम् उ�रत -

(i) 'िवशालम् उपवनम्' इित पदयोः िवशे�पदं िकम् ?

उ�रम्- उपवनम्

(ii) 'नीचैः -नीचैः ' इित अ�यपद� िकं िवपरीत-अ�यपदम् अत्र प्रयु�म् ?

उ�रम्- उप�र-उप�र

(iii) 'सः कुिपतः भवित।' इित वा�े कतृ�पदं िकम् अ��?

उ�रम्- सः

(iv) 'प�ात्' इित अथ� अ��न् अनु�ेदे िकं पदं प्रयु�म् ?

उ�रम्- अन�रं

IV. अ� अनु �ेद� कृते एकम् उपयु �ं शीष�कं िलखत।

उ�रम्- बु भुि�तः ज�ूकः

ख�ः 'ख'

रचना�ककाय�म् (रचना�क काय�)

2.िपत्रा पुत्री प्रित िल�खतम् अधोपत्रं मञ्जूषायां प्रद�पदै ः पूरयत -

Class X Sanskrit www.vedantu.com 4

(i) श्रीनगरतः

(ii) िप्रयपुित्र!

(iii) शुभािशषः

म�े यत् भवती तत्र कुशिलनी इित। अत्र गृहे सव� (iv) कुशिलनः स��। तव जननी
�ां सव�दा (v) �रित। तव भ्राता रा��ीय�र� क्रीडासु भागं �ीकतु� गतः । सः
अिग्रमस�ाहे आगिम�ित। भव�ाः (vi) ग्री�ावकाशः कदा भिव�ित? भवती गृहं
कदा आगिम�ित ? अ�यनं तु स�क् चलित इित (vii) िव�िसिम । इदानीम् (viii)
�ा�म् कथम् अ�� ? सव��ः मम शु भकामना। अ�त् सव� कुशलम् । (ix) पत्रम्
िलखतु।

भवदीयः (x) िपता

प्रकाशच�ः

मञ्जूषा

�ा�म्, श्रीनगरतः , कुशिलनः , िव�िसिम, िपता, िप्रयपुित्र!, �रित,

ग्री�ावकाशः , शुभािशषः , पत्रम्।

3.संवादले खनम् अधोिल�खतं सं वादं मञ्जू षायां प्रद�वा�ानां सहायतया पूरिय�ा

पुनः िलखत - कुमारः - महोदये ! नम�ारः ।

शािलनी - नम�ारः । सु�ागतम् । आग�तु। उपिवशतु। िकम् इ�ित?

कुमारः - (1) अहं िकमिप न इ�ािम।

शािलनी - एवं न वदतु। िकमिप अव�ं �ीकरणीयम् ।

कुमारः - मम इ�ा न अ��।

शािलनी - (2) दू रतः समागतो भवान्, िकि��ु ग्रहीत�मेव।

कुमारः - यिद एवं तिह� एक से वफलं य�तु।

शािलनी - अनुगृहीता अ��। (3) ग�ा सेवफलम् आनयािम।

कुमारः - ताव�य� �म् अ�तनं समाचारपत्रं पठािम ।

शािलनी - (सेवफलम् आनीय कुमाराय य�ित) खादतु । कथम् अ��?

कुमारः - (4) अतीव मधुरम्।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 5

शािलनी- �ा�वध� क सेवफलं प्रितिदनं खािदत�म् इित श्रू यते ।

कुमारः - अहं प्रितिदनम् एकं से वफलम् अव�म् खादािम।

शािलनी - िकि�त् अिधकम् इ�ित?

कुमारः - (5) . निह,पया� �म् अधु ना ग�ािम। नम�ारः ।

शािलनी - नम�रोिम, ग�तु भवान् पु नद� श�नाय ।

मञ्जूषा

1. ग�ा से वफलम् आनयािम।

2. अतीव मधुरम्।

3. निह,पया��म्।

4. अहं िकमिप न इ�ािम।

5. दू रतः समागतो भवान्, िकि��ु ग्रहीत�मेव।

4. िचत्रवण�नम्

अधोद�िचत्र� वण�नं मञ्जूषायां प्रद�पदानां सहायतया प�सु सं�ृतवा�ेषु

कु�त -

Class X Sanskrit www.vedantu.com 6

 मञ्जूषा

िचत्रम्, िचत्रे, अ��, स��, सु �रम्, ह�रणः , शशकः , क�पः , वृ �ाः , पि�णः ,
तडागे, पु�ािण, मीनाः , पव�ताः , म�ूकः , च�ः , आकाशे, पव� तीयस्थल�, इदम्,
पादपाः प�ित।

उ�रम्-(i)इदं पव�तीयस्थल� िचत्रं अ�� |

(ii)िचत्रे वृ�ा:,पव�ता: च स��|

(iii)िचत्रे एक: ह�रणः , शशकः च अ�� |

(iv)आकाशे च�: ��ते |

(v)िचत्रं सु�रम् अ�� |

अथवा

केवल प्र�ाच�ुय�ः (केवल नेत्रहीनों के िलए)

मञ्जूषायां प्रद�पदानां साहा�ेन िन�िल�खतिवषयम् अिधकृ�

प�सं�ृतवा�ेषु एकम् अनु �ेद िलखत -

मम रा��म् भारतवष� म्

प्राचीनं, महान्, दे शः , िवशालः , मातृभूिमः , प्रजाता��कं, रा�ािन, िविवधाः भाषाः ,

वैिव�मयी सं�ृितः , उ�रे , दि�णे, िवशालः िहमालयः , समुद्रः , षड् ऋतवः ,
िमिल�ा, ऐ�म्, स��, अ��, भवित, वस��, उ�वाः

उ�रम्-(i)मम् भारतं मातृभूिमः क�ते |

(ii) मम् दे श: प्राचीनं, महान् च अ�� |

(iii)अत्र षड् ऋतवः भव�� |

(iv)भारत� उ�रे िहमालयः दि�णे समुद्रः च स�� |

(v) मम् दे श: प्रजाता��कं अ�� |

ख�ः 'ग'

अनुप्रयु�-�ाकरणम् (अनुप्रयु� �ाकरण)

Class X Sanskrit www.vedantu.com 7

5.अधोिल�खतवा�ेषु रे खाि�तपदे षु स��ं स���े दं वा कृ�ा िलखत

(i) धन + आगमनं श्रु �ा।

उ�रम्-धनागमनं

(ii) स��त्रं क� िहतं न करोित?

उ�रम्-सत्+िमत्रं

(iii) अ�ः गजः + च िमिल�ा धावतः ।

उ�रम्-गज�

6.अधोिल�खतवा�ेषु रे खाि�तपदे षु समासं िवग्रहं वा िवधाय िलखत

(i) मृगाः वन� �ेत्रे कूद� �े।

उ�रम-वन�ेत्रे

(ii) यत्र-यत्र क्रोधः च लोभः च तत्र-तत्र कुत्र शा��ः ?

उ�रम-क्रोधलोभौ

(iii) इदं सिचत्रं पु�कम् अ��।

उ�रम्-िचत्रेण सिहतं

(iv) दशाननः अिभमानी राजा आसीत्।

उ�रम्-दश आननािन य� स:

7.अधोिल�खतवा�ेषु को�का�ग� तानां पदानां प्रकृित-प्र�यौ योजिय�ा िलखत

(i) पु�कालये पु�कम् उ�ैः न पिठत�म् | (पठ् + त�त्)

(ii) शीघ्रं धावन् अ�ः अधु ना शनैः -शनैः धावित । (धाव् + शतृ)

(iii) श��मान् मनु�ः िकं कतु� न समथ�ः ? (श�� + मतुप्)

(iv) मानवता एव सव� त्र पूजनीया। (मानव + तल्)

(v) सा �भावेन अतीव सरला अ��। (सरल + टाप्)

Class X Sanskrit www.vedantu.com 8

8.अधोिल�खतवा�ेषु �र�स्थानािन उिचत अ�यपदै ः मञ्जूषा-पद-सहायतया
पूरिय�ा िलखत

(i) ताः पिठतुं �ः गिम���।

(ii) यथा �ं गायिस तथा अहं गातुं न समथ�ः ।

(iii) उ�ैः मा हस।

(iv) सः �: अिप आग�त्।

(v) यूयम् अत्र क्रीिडतुं कदा आग�थ?

मञ्जूषा

�ः , मा, �ः , कदा, यथा

9. अधोिल�खतसंवादे �र�स्थानािन वा�ानुसारं पूरयत

सुमेधा - सु धीर ! अधु ना �ं िकं करोिष?

सुधीरः - सु मेधे ! अधु ना तु मया िकमिप न िक्रयते। �ं िकं करोिष?

सुमेधा - मया अिप िकमिप न (i) िक्रयते | पर�ु एकं पु�कं पिठतुम् इ�ािम।

सुधीरः - शोभनम्। �ं (ii) पु�कं पिठतुम् इ�िस। पठतु। ग�ािम।

सुमेधा - पठािम पर�ु �ं कुत्र ग�िस ?

सुधीरः - (iii) अहं भ्रमणाय उ�ानं ग�ािम।

सुमेधा - शोभनम्। ग�तु।

10.अधोिल�खते काय�क्रमे अ�ानां स्थाने समयं सं �ृतपदे षु िलखत -

िव�ालये स�ीतसभायाः काय�क्रमः

(i) प्रातः 10.30 वादने उद् घाटनम् ।

उ�रम्- प्रातः साध�दश वादने उद् घाटनम् ।

(ii) प्रातः 10.45 वादने काय�क्रम� प�रचयः ।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 9

उ�रम्- प्रातः पादोनदश वादने काय�क्रम� प�रचयः ।

(iii) प्रातः 11.15 वादने स�ीतवादनम्।

उ�रम्- प्रातः सपादएकादश वादने स�ीतवादनम्।

(iv) साय�ाले 4.00 वादने समापनम्।

उ�रम्- प्रातः चतुवा� दने समापनम्।

11. अधोिल�खतवा�ेषु अ�ानां स्थाने सं�ृत-सङ् �ावाचक-िवशेषणािन प्रयु�

उ�रािण

िलखत--

(i) वने 2 िसंहौ अत्र-तत्र भ्रमतः ।

उ�रम्- वने �ौ िसंहौ अत्र-तत्र भ्रमतः ।

(ii) मम वािटकायाम् 1 िवशालद्रा�ालता अ��।

उ�रम्- मम वािटकायाम् एका िवशालद्रा�ालता अ��।

(ii) मम िव�ालये 60 िश�काः िशि�काः च स��।

उ�रम्- मम िव�ालये षि�ः िश�काः िशि�काः च स��।

(iv) अ��न् भवने 5 जनाः वस��।

उ�रम्- अ��न् भवने प� जनाः वस��।

12.अधोिल�खतवा�ािन संशो� िलखत

(i) तत्र �े बािलके पठ��।

उ�रम्- तत्र �े बािलके पठत: |

(ii) ते बािलकाः अत्र आग���।

उ�रम्- ता: बािलकाः अत्र आग���।

(iii) अहम् अिप िलखिस।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 10

उ�रम्- अहम् अिप िलखािम |

(iv) सः �ः गिम�ित।

उ�रम्- सः �ः अग�त् |

ख�ः 'घ'

पिठत-अवबोधनम्

13.अधोिल�खतं ग�ांश, प�ांशं ना�ांशं च पिठ�ा प्रद�प्र�ानाम् उ�रािण िलखत

(अ) ग�ांश:

अथ पूव�िमत्रं दु �बु��ः प्र��भा�� धनागमवृ�ा�ं श्रु�ा कदािचत् म�रात्रे त�

एव गृहे चौया�थ� स��-खननसुयोगम् िवलोकयन् �स्थतः । त���ेव काले सु�ो��तः
प्र��भा�ः स�ा�िच�ः �प�ी ं स�ो� उवाच - अहो िविचत्रः ��ो मया ��ः ।
अ�ाकं �ेत्रे अ��त�मूले सुवण�पू�रतः कलशः िव�ते इित। त���ा परद्र�े
अनास�ा सा �वेदयत् - नाथ! िवरम अ�ाद् लोभात्।

प्र�ा :

l.एकपदे न उ�रत

(i) दु �बु��ः क� धनागमवृ�ा�ं श्रु �ा त� गृहं ग�ित?

उ�रम्- दु �बु��ः प्र��भा�� धनागमवृ�ा�ं श्रु �ा त� गृहं ग�ित |

(ii) अ��त�मूले की�शः कलशः आसीत् ?

उ�रम्- अ��त�मूले सुवण�पू�रतः कलशः आसीत् |

ll.पूण�वा�ेन उ�रत

(i) परद्र�े अनास�ा प्र��भा�� प�ी िकं �वेदयत् ?

उ�रम्- परद्र�े अनास�ा प्र��भा�� प�ी �वेदयत् यत्- नाथ! िवरम अ�ाद्
लोभात्।

lll.यथािनद� शम् उ�रत -

(i) 'िविचत्रः ��ः ' इित पदयोः िवशेषणपदं िकम् ?

Class X Sanskrit www.vedantu.com 11

उ�रम्- िविचत्रः

(ii) 'सुवण�पू�रतः कलशः िव�ते' इित वा�ांशे िक्रयापदं िकम् ?

उ�रम्- िव�ते

(iii) 'अ�ेषां धने' इित अथ� अ��न् अनु�ेदे िकं पदं प्रयु�म् ?

उ�रम्- परद्र�े

(iv) 'सा �वेदयत्' इित वा�े कतृ�पदं िकम् ?

उ�रम- सा

(आ) प�ांशः

न तथा शीतलसिललं न च�नरसो न शीतला छाया।

प्रहलादयित च पु �षं, यथा मधुरभािषणी वाणी।

प्र�ाः

l.एकपदे न उ�रत

(i) शीतलसिलल कं तथा न प्र�ादयित ?

उ�रम्- शीतलसिलल पु�षं तथा न प्र�ादयित |

(ii) की�शी छाया मनु�ं प्रस�ं न करोित?

उ�रम्- शीतला छाया मनु�ं प्रस�ं न करोित |

ll.पूण�वा�ेन उ�रत-

मधुरभािषणी वाणी िकं करोित?

उ�रम्- मधुरभािषणी वाणी पु�षं प्रहलादयित |

III यथािनद� शम् उ�रत -

(i) 'शीतला छाया' इित पदयोः िवशेषणपदं िकम्?

उ�रम्- शीतला

(ii) 'प्रस�ं करोित' इित अथ� �ोके िकं पदं प्रयु�म् ?

उ�रम्- प्र�ादयित

Class X Sanskrit www.vedantu.com 12

(iii) अ��न् �ोके 'प्र�ादयित' इित िक्रयापद� कतृ�पदं िकम् ?

उ�रम्- मधुरभािषणी वाणी।

(iv) 'उ�जलम्' इित पद� िकं िवपरीतपदम् अ��न् �ोके प्रयु�म् ?

उ�रम्- शीतलसिललं

(इ) ना�ांशः

मयूरः - (प्रिव� सा�हासम्) स�ं स�म्। अहमेव रा��प�ी। को न जानाित तव

�ानावस्थाम् ? मौनं धृ�ा वराकान् मीनान् छलेन अिधगृ�, क्रूरतया

भ�यिस। िधक् �ाम् ! अवमािनतं खलु सव� पि�कुलं �या।

काकः - रे सप�भ�क ! नत�नात् अ�त् िकम् अपरं जानािस ?

मयूरः - श्रू यतां श्रूयताम् ! मम नृ �ं तु प्रकृतेः आराधना। प� !

चा�वतु�लच��काशोिभतानां मम िप�ानाम् अपूव� सौ�य�म्। मम केकारवं

श्रु�ा कोिकलः अिप ल�ते। मम िशरिस राजमुकुटिमव िशखां स्थापयता
िवधात्रा एव अहं पि�राजः कृतः ।

प्र�ाः

l.एकपदे न उ�रत

(i) 'अहमेव रा��प�ी' इित कः कथयित?

उ�रम्- 'अहमेव रा��प�ी' इित मयूरः कथयित |

(ii) मयूर� नृ �ं क�ाः आराधना म�ते?

उ�रम्- मयूर� नृ�ं प्रकृतेः आराधना म�ते |

ll.पूण�वा�ेन उ�रत-

मयूर� केकारवं श्रु �ा कः ल�ते ?

उ�रम्- मयूर� केकारवं श्रु�ा कोिकलः ल�ते।

lll.यथािनद� शम् उ�रत

(i) 'अपूव� सौ�य�म्' इित पदयोः िवशेषणपदं िकम्?

Class X Sanskrit www.vedantu.com 13

उ�रम्- अपूव�

(ii) 'को न जानाित तव �ानावस्थाम् ?' इित वा�े िक्रयापदं िकम् ?

उ�रम्- जानाित

(iii) 'अहं पि�राजः कृतः ।' इित वा�े 'अहं' सव� नामपदं क�ै प्रयु�म् ?

उ�रम्- मयूरः

(iv) 'ई�रे ण' इ�थ� अ��न् ना�ांशे िक पदं प्रयु�म् ?

उ�रम्- िवधात्रा

14.अधोिल�खत-प��य� भावाथ�म् उिचतपदै ः पूरिय�ा पुनः िलखत --

(क) य इ��ा�नः श्रे यः प्रभूतािन सुखािन च।

न कुया� दिहतं कम� सः परे �ः कदािप च॥

भावाथ�ः –

यः मनु�ः �क�ाणम् अनेकािन च (i) सुखािन इ�ित |

तेन (ii) परे �ः कदािप अिहतकर (iii) कम� न करणीयम्।

(ख) क� वशे प्रािणगणः ? स�िप्रयभािषणो िवनीत� ।

� स्थात�म् ? �ा�े पिथ ��ा��लाभाढये ।।

भावाथ�ः –

अ��न् लोके यः स�वादी िप्रयवादी च अ�� (i) प्रािणगणः त�

एव (ii) वशे भव��। मनु�ेण लाभम् अगणिय�ा �ायपूण� माग� एव (iii) स्थात�म्
|

15.अधोिल�खतप��य� अ�ययोः �र�स्थानािन पूरयत –

(क) िमत्र�पाः िह �रपवः स�ा��े िवच�णैः ।

ये िहतं वा�मु�ृ� िवपरीतोपसेिवनः ।।

अ�यः - ये (i) िहतं वा�म् उ�ृ � (ii) िवपरीतोपसेिवनः (ते)

Class X Sanskrit www.vedantu.com 14

 िवच�णैः िमत्र�पाः िह (iii) �रपवः स�ा��े।

(ख) परमाप�तेनािप नैव तात �या रणे।

इदमत्रं प्रयो��ं मानुषेषु िवशेषतः ॥

अ�यः -(i)तात ! परम-आप�तेन अिप �या रणे इदम् अ�म्

िवशेषतः (ii) मानुषेषु न एव (iii) प्रयो��ं |

16. रे खाि�तपदािन आधृ � प्र�िनमा�णं कु�त

(i) अ�णाचलप्रदे श� राजधानी ईटानगरम् अ��।

उ�रम्-क� राजधानी ईटानगरम् अ�� ?

(ii) संव�रे षड् ऋतवः भव��।

उ�रम्-संव�रे कित ऋतवः भव�� ?

(iii) क्रोधात् भवित सं मोहः ।

उ�रम्-क�ात् भवित संमोहः ?

(iv) राजा तान् उवाच।

उ�रम्-राजा कान् उवाच ?

17.अधोिल�खतािन वा�ािन घटनाक्रमानुसार िलखत

(i) िविचत्रा खलु दै वगितः । िवषधरः दु �बु��ं द�वान् ।

(ii) �े िमत्रे कुपथेन धनं प्रा�ुं ग्रामा�रम् अग�ताम्।

(iii) सः कृिष�ेत्रे हलकाय� कृ�ा श्रमेण प्रभूतं धनम् अिज�तवान् ।

(iv) दु �बु��ः अ��मूलं खिन�ा सुवण�कलशं प्रा�वान्।

(v) दु �बु��ः इदं श्रु �ा शीघ्रं तं �ेत्रं ग�ित।

(vi) माग� एकया घटनया समुपजातिववेकः प्र��भा�ः �गृहं प्रितिनवृ�ः ।

(vii) इदं �ा�ा दु �बु��ः चौया�थ� त� गृहम् अग�त् ।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 15

(viii) तत्र सः �णोित – 'अहो िविचत्रः ��ः मया ��ः । अ�ाकं �ेत्रे अ��त�मूले

सुवण�पू�रतः कलशः िव�ते इित।'

उ�रम्-1. (ii) �े िमत्रे कुपथेन धनं प्रा�ुं ग्रामा�रम् अग�ताम्।

2. (vi) माग� एकया घटनया समुपजातिववेकः प्र��भा�ः �गृ हं प्रितिनवृ�ः ।

3. (iii) सः कृिष�ेत्रे हलकाय� कृ�ा श्रमेण प्रभूतं धनम् अिज�तवान्।

4. (viii) तत्र सः �णोित – 'अहो िविचत्रः ��ः मया ��ः । अ�ाकं �ेत्रे अ��त�मूले

सुवण� पू�रतः कलशः िव�ते इित।'

5. (v) दु �बु��ः इदं श्रु�ा शीघ्रं तं �ेत्रं ग�ित।

6. (vii) इदं �ा�ा दु �बु��ः चौया� थ� त� गृहम् अग�त् ।

7. (iv) दु �बु��ः अ��मूलं खिन�ा सुवण�कलशं प्रा�वान्।

8. (i) िविचत्रा खलु दै वगितः । िवषधरः दु �बु��ं द�वान् ।

18. िन�िल�खतवा�े षु रे खाि�तपदानाम् उिचतम् अथ� िच�ा िलखत

(क) माधु य�म् अ�र���ः पद�े द�ु सु �रः ।

(i) श्रवणमधुरता

(ii) शक�रायु�म्

(iii) मधुरव�ु।

उ�रम्- (i)श्रवणमधुरता

(ख) का सुखदा? साधुजनमैत्री।

(i) अ�े �ः सुखदानम्

(ii) सुखेन वसनम्

(iii) स�नानां िमत्रता।

उ�रम्-(ii) सुखेन वसनम्

(ग) अहो धृ ितः ! अहो स�म् ! अहो स�िहतैिषता!

Class X Sanskrit www.vedantu.com 16

(i) अ���म्

(ii) मूलत�म्

(iii) साहसम्।

उ�रम्-(iii) साहसम्।

Class X Sanskrit www.vedantu.com 17