Chiến tranh và người lính là 2 đề tài lớn trong thơ ca cách mạng Việt Nam.
Văn học phê bình Trần Đình Sử đã nhận xét: đọc câu thơ mà QD cho, người đọc như đang
là nơi đã ghi dấu từng chặng đường, từng bước chuyển mình sáng chói của lịch sử,
nó đã hoàn thành rất tốt sứ mệnh thiêng liêng cao cả của mình, không chỉ dừng lại
ở việc tái hiện lại bầu không khí chiến đấu ác liệt cam go của cuộc chiến mà còn
khắc họa lại những bức chân dung sống động, đẹp đẽ nhất về hình tượng người
lính cụ Hồ. Đó là hình tượng của những người lính có cùng xuất thân từ những
người nông dân nghèo nhưng cùng mang lí tưởng cứu nước lớn lao và thiêng liêng
trong “Đồng chí” của Chính Hữu, hay là những người lính lái xe luôn mang vẻ lạc
quan, yêu đời coi thường gian khổ trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”. Ghi
dấu ấn sâu sắc trong mảng đề tài ngỡ như đã quá quen thuộc ấy, bài thơ Tây Tiến
của Quang Dũng đã mang đến một bức tượng đài vô cùng tráng lệ mà đầy mới mẻ
về những hình tượng người lính: kiên cường, quả cảm, anh dũng trong chiến đấu
nhưng lại cũng rất đỗi lãng mạn, hào hoa trong tâm hồn cũng như đời sống tinh
thần. Ngay tại đoạn mở đầu bài thơ, tiếng lòng của những chàng tuổi vừa đôi
mươi đã thốt lên bởi nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, dấu ấn kỷ niệm đọng lại
qua câu chuyện đời bao tâm hồn yêu nước thầm lặng.
Nhận xét về Quang Dũng, nhà thơ Vân Long đã sử dụng một cách ví rất thơ: “Nhà
thơ Quang Dũng như bóng mây qua đỉnh Việt và là một áng mây bay qua sông núi
nước Việt. Mây Quang Dũng bay đến đâu, hoa lá cỏ cây và núi sông như có hồn
theo đến đấy”. “Bóng mây” ấy mang dư vị của một hồn thơ hồn hậu, phóng
khoáng, tài hoa và đã nhiệm màu biết bao vần thơ hay, biết bao bài thơ đẹp. Bài
thơ “Tây Tiến" đuọc sáng tác khi Quang Dũng vừa mới chuyển sang đơn vị khác
vào năm 1948 tại Phù Lưu Chanh. Lúc này đoàn binh Tây Tiến sau một thời gian
hoạt động trở về thành lập trung đoàn 52. Hình tượng người lính với sự hòa trộn
các sắc màu vừa hiện thực vừa lãng mạn đã được hiện ra ngay từ phần thứ nhất
của bài thơ, phần mô tả vẻ đẹp của người lính gắn liền với những chặng đường
hành quân của họ. Thiên nhiên và con người đan xen hoà quyện lẫn nhau để tạo
nên sự hoành tráng của bức tranh cuộc sống, sự kỳ vĩ lớn lao của con người.
Bài thơ, như những dòng ghi chú cuối cùng, được làm tại Phù Lưu Chanh, một làng
ven bờ sông Đáy. Phải chăng vì thế mà nỗi nhớ Tây Tiến lại được bắt đầu bằng nỗi
nhớ về một dòng sông với âm hưởng vô cùng tha thiết
"Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!"
Hình tượng con sông Mã mở đầu cho hoài niệm về Tây Tiến như một sự khẳng
định âm hưởng hào hùng, bi tráng của những "tháng năm Tây Tiến" đã không thể
phai mờ trong tâm trí không chỉ mỗi người lính Tây Tiến mà của cả dân tộc, của cả
đất nước. Sông Mã là địa bàn hoạt động của đội quân Tây Tiến, là người bạn, nhân
chứng chứng kiến những buồn vui, những kỉ niệm, nó nằm miền Tây Bắc của tổ
quốc. Dòng sông được gợi ra khi Quang Dũng ngồi tại bến Phù Lưu Chanh của
dòng sông Đáy hiền hòa, nỗi nhớ về đồng đội trào dâng. Dòng sông Đáy ở hiện tại
đã đưa Quang Dũng trở về với quá khứ, với những ngày tháng gắn bó với binh
đoàn Tây Tiến.
Với sự ngắt nhịp 4/3 như một sự thật phũ phàng mà Quang Dũng không thể phù
nhận là cho dù hình ảnh dòng sông Mã có thân thương đến mấy, Tây Tiến có gần
gũi biết bao thì giờ đây chỉ còn trong hoài niệm, trong kí ức vì giờ đây tất cả đã “xa
rồi". Tính từ chỉ thời gian được đặt ở giữa câu như bẻ đôi quá khứ và hiện tại. Như
một lẽ hiển nhiên của sự chia cắt, kỉ niệm càng đẹp thì càng xót xa. Nhà thơ như
để tiếng gọi yêu thương "Tây Tiến ơi" vọng về với một thời gian khổ nhưng nghĩa
tình, đầy những hy sinh nhưng cũng đầy những gắn bó, vọng về một miền đất xa
xôi, vọng tới những người đồng đội của mình dù nằm lại nơi viễn xứ hay đang
chiến đấu ở những chiến trường khác nhau. Có như vậy ta mới hiểu hết hồng tâm
đầy tình sâu, nghĩa nặng mà Quang Dũng dành cho đồng đội thân yêu.
Nỗi nhớ không thể chất chứa được trong lòng, nó đã bật lên thổn thức, nó không
chỉ là nhỡ những người lính mà còn là nhớ địa bàn hoạt động, thiên nhiên Tây Bắc.
Câu thơ thứ hai không có chỗ cho hình ảnh thơ mà nó là những khoảng, những
chỗ trống cho trái tim lên tiếng. Nói nhớ thôi có lẽ là chưa đủ, nên vần thơ điệp lại:
nhớ rồi lại nhớ. Nỗi nhớ cứ ùa về, trào dâng, cuộn xoáy trong lòng. "Nỗi nhớ chơi
vơi" là một sáng tạo độc đáo của nhà thơ, bởi chơi vơi thường mang ý nghĩa chỉ
không gian. Không gian tồn tại của sự vật, đi vào nỗi nhớ của Quang Dũng "chơi
vơi" trở thành không gian của tâm tưởng, của cảm xúc. Hai câu thơ đầu được gieo
vần chân - vần “ơi" như tạo độ ngân cang, lan tỏa âm thanh và đồng thời như diễn
tả một nỗi nhớ triền miên, da diết, khôn nguôi của chàng trai xứ Đoài.
Từ bức tranh toàn cảnh "chơi vơi" một nỗi nhớ này, hoài niệm như ống kính quay
phim làm hiện lên những chặng đường đã qua của đoàn binh Tây Tiến với những
địa danh, gợi biết bao cảm giác về sự xa xôi hiểm trở như Sài Khao, Mường Lát,
Pha Luông, Mường Hịch, Mai Châu…Qua bút pháp kết hợp nhuần nhuyễn giữa yếu
tố tả thực và lãng mạn, thiên nhiên miền Tây hiện lên hoang sơ, hùng vĩ, khắc
nghiệt nhưng cũng thơ mộng đến vô cùng. Nơi núi rừng Sài Khao, sương mù bao
phủ trắng trời, như nhấn chìm, khuất lấp cả đoàn quân. Đồng thời, làm tăng thêm
sự khó khăn, gian khổ cho đoàn quân Tây Tiến trong quá trình chiến đấu. Thế nên
mới dẫn đến một hệ lụy tất yếu là “đoàn quân mỏi". Bằng ngòi bút tài hoa và nghị
lực phi thường, ngay câu thơ sau với thủ pháp lãng mạn đã nâng đỡ tâm hồn
người lính trên con đường hành quân vất vả, gian lao. Ở Mường Lát những đóa
hoa rừng đang bung nở trong đêm. Hình ảnh “hoa về” có nhiều ẩn ý. Người đọc có
thể hiểu rằng, những người lính TT trên chặng đường hành quân dù đầy khó khăn,
gian khổ nhưng những chàng trai mang tâm hồn hào hoa, lãng mạn của đất Hà
thành vẫn yêu đời “ngắt một đóa hoa rừng cài lên mũ ta đi”. “Hoa về” còn có thể
hiểu là khi hành quân đêm trong rừng rậm, những chàng lính trẻ đã làm những bó
đuốc bằng thanh nứa, thanh tre đập dập. Khi cháy rất đượm và những tàn lửa
tung bay trông từ xa, đoàn quân như một tràng hoa lửa rực rỡ đang về nơi tập kết
giữa núi rừng trong làn sương mờ hư ảo. Hình ảnh thiên nhiên “đêm hơi” được
miêu tả lập lờ giữa hai bờ hư, thực. Đêm hơi còn có thể hiểu là đêm có sương mù
giăng mắc, một nét đặc trưng đầy khắc nghiệt của thiên nhiên miền Tây. Nhưng
chỉ bằng cách thay đổi một từ sương bằng hơi đã làm cho khung cảnh bỗng trở
nên lung linh, hư ảo.
Bốn câu thơ tiếp là hình ảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở đầy dữ dội hiện
lên trong nỗi nhớ như một bức tranh hùng tráng. Mà theo cách nói của Xuân Diệu
“thi trung hữu họa“:
“Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi”
Một nét vẽ đậm, tô đi tô lại con đường toàn những dốc núi chính là điệp từ “dốc”
để rồi hiện ra trước mắt người đọc là con đường đi dốc tiếp dốc, hết con dốc này
đến con dốc khác. Bức tranh ấy còn thêm sinh động khi tác giả đã tô vẽ bằng
những từ láy tượng hình. “Khúc khuỷu” là con đường vừa dốc lại như gấp khúc,
gẫy gập. Con đường hành quân của người lính TT vốn đã gian nan giờ độ khó khăn
lại còn tăng thêm. “Thăm thẳm” vốn là từ độc quyền để tả độ sâu. Nhưng thật tài
tình khi QD dùng nó để tả độ cao của dốc núi, dường như cung đường ấy không
chỉ cao mà còn dài hun hút, không cùng, không tận, biết đâu là điểm cuối – gian
nan nối tiếp gian nan. Từ láy “heo hút” gợi lên sự hoang sơ, vắng lặng của chốn
thâm sơn cùng cốc. Nơi mà chỉ có thiên nhiên ngự trị khiến cho con người thêm
nhỏ bé, choáng ngợp trước không gian. Một câu thơ 7 tiếng mà có đến 5 thanh
trắc không chỉ diễn tả con đường đi đầy gập ghênh, gian nan mà còn khiến người
đọc như nghe rõ tiếng thở hổn hển của người lính TT khi leo dốc. Thế mới thấy thi
trung không chỉ hữu họa mà còn có nhạc. Đọc câu thơ mà ngỡ nhạc rung trong lời.
Đó là cái tài của nhà thơ.
Con đường đi với dốc tiếp dốc thì hậu quả tất yếu của nó là con đường ấy cao đến
tận mây. Đây là hình ảnh tô đậm thêm độ cao cũng như sự vất vả gian nan của
người lính TT. Một nét vẽ làm câu thơ mềm mại, uyển chuyển thậm chí đánh tan
hơi thở hổn hển, mệt mỏi và mang nụ cười hóm hỉnh đặt trên môi những chàng
lính trẻ đó chính là hình ảnh “súng ngửi trời”. Súng ngửi trời như một lần nữa
khẳng định lại vị thế đứng của người lính TT, họ đang đứng trên tầm cao, nơi đất
trời đang giao nhau. Hình ảnh này còn tôn lên tư thế hiên ngang, đang làm chủ
hoàn cảnh, đứng trên đỉnh đèo cao. Một tư thế hiên ngang như bức tượng đài của
người lính thế kỉ XX, người lính trong thời đại Hồ Chí Minh.
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Điệp từ “ngàn thước” đã mở ra 1 không gian nhìn từ trên xuống cũng như từ dưới
lên hùng vĩ vô cùng. Bên cạnh đó, QD còn khắc họa lại ngọn núi án ngữ sừng sững
con đường đi, hai bên dốc núi nhìn lên cao chót vót nhìn xuống sâu thăm thẳm.
Câu thơ ngắt nhịp 4/3 như bẻ đôi con đường. Hai từ đối lập, trái nghĩa: lên ><
xuống khiến người đọc rơi vào cảm giác bất ngờ, như một làn sương lạnh thốc vào
giác quan chứng kiến cảnh vật biến động nhanh đến choáng váng. Mà như nhà
Đoạn 2 Tây Tiến, người đọc như đang được tham gia vào đêm liên hoan thấm
chơi trò bập bênh đến chóng mặt.
Bên cạnh cái hiểm trở của đỉnh cao nghìn thước, của con thác gầm thét, của
Mường Hịch cọp trêu người còn có khung cảnh của Lũng Sa
"Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi"
Xa xa, lẫn trong màn mưa núi sương rừng, bản làng mờ ảo, thấp thoáng trong
thung lũng, lúc ẩn lúc hiện. Dưới ngòi bút của Quang Dũng, dường như nó lãng
mạn hơn, trữ tình hơn. Nhà thơ đầy sáng tạo khi tả mưa rừng bằng cụm từ “mưa
xa khơi”. Nó gợi lên một cái gì đó rất kì bí, hoang sơ giữa chốn núi rừng, tả mưa
rừng mà cho người đọc cảm giác như đang đứng trước biển khơi mênh mang khác
nào bậc kì tài Nguyễn Tuân đã dùng lửa để tả nước trong tùy bút Người lái đò
sông Đà của mình. Hình ảnh ngôi nhà của ai đó thấp thoáng sau làn sương mù và
mây núi thật hư ảo. Nó không chỉ có tác dụng làm cho những người lính thấy ấm
lòng khi tìm thấy cuộc sống quen thuộc nơi núi rừng hoang sơ, hiểm trở. Mà ngôi
nhà thân thương ấy còn là động lực giúp họ bước tiếp trên con đường chiến đấu
gian nan đầy hiểm nguy.
Bấy nhiêu khắc nghiệt mà người lính phải chịu đựng vẫn chưa phải là tất cả bởi
vùng rừng núi miền Tây ấy còn là nơi ngự trị của âm u, hoang dã, của thác cao,
sông sâu, suối dữ. Sự hoang dã ấy không chỉ đựơc mở ra theo chiều không gian mà
còn được khám phá ở cả thời gian với những đe dọa khủng khiếp luôn rình rập con
người:
Chiều chiều oai linh thác gầm thét,
Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
Hết chiều chiều lại đến đêm đêm, những hiểm nguy cứ kéo dài, triền miên không
dứt. Lúc nào cũng đe dọa những người lính TT. Với rừng núi Tây Bắc, cứ mỗi buổi
chiều tà lại nghe tiếng thác gầm thét đổ xuống và cứ mỗi đêm sâu lại nghe tiếng
cọp gầm. Âm thanh nào cũng ghê rợn. Các từ láy chỉ biên độ lặp lại thường xuyên
của thời gian kết hợp với biện pháp nhân hóa “thác gầm thét”,”cọp trêu người “đã
nhấn mạnh vẻ bí hiểm, dữ dội, hoang dã chứa đầy nguy hiểm, cái chết luôn luôn
rình rập đe dọa người lính của núi rừng miền Tây. Đồng thời cho thấy sự đùa vui
hóm hỉnh, coi nhẹ những gian khó hiểm nguy của những chàng lính trẻ.
Đó còn là hình ảnh về sự hy sinh lặng lẽ mà rất anh hùng của những người lính Tây
Tiến dọc theo chặng đường hành quân. Thương nhớ vô cùng trong 2 chữ "anh
bạn" mà nhà thơ đã nói về đồng đội của mình bởi đó là những người bạn đã nằm
lại dọc đường hành quân. Nhưng Quang Dũng không biến nỗi đau ấy thành sự bi
luỵ khi nhà thơ viết về sự hy sinh của những người bạn như viết về giấc ngủ của
họ. "Anh bạn dãi dầu không bước nữa - Gục lên súng mũ bỏ quên đời". Họ coi cái
chết nhẹ nhàng như đi vào giấc ngủ nhưng những ngọn thác chiều chiều oai linh
gầm thét, vừa thể hiện nỗi đau xé lòng lại vừa thể hiện khúc tráng ca muôn đời
của sông núi hát về sự hy sinh của họ. Rất ít tác phẩm nhắc tới sự mất mát này,
Quang Dũng là một trong số ít nhà thơ viết về sự mất mát này với phong thái
ngang tàn và cách nói chủ động “không bước nữa", “bỏ quên đời".
Thủ pháp tương phản được sử dụng một cách triệt để để làm vút lên vẻ đẹp tâm
hồn hết sức hào hoa của người lính, để dựng lên hình ảnh những người lính dẫu
sống giữa một vùng đất hoang sơ đầy bí hiểm, nơi cọp còn trêu người, nhưng tâm
hồn họ vẫn ngời lên một vẻ đẹp phong nhã, hào hoa trong câu thơ:
"Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói
Mai Châu mùa em thơm nếp xôi "
Hai câu thơ không có cảnh thiên nhiên miền Tây, chỉ có cảnh sinh hoạt đời sống
thường ngày. Sau những câu thơ rất dữ dội và gân guốc là một cảm xúc thơ đằm
thắm, thiết tha. Thán từ “nhớ ôi” gợi nỗi bâng khuâng khi hồi tưởng lại những kỉ
niệm ấm áp. Đồng đội lại quây quần bên nhau, quên đi bao vất vả, gian khổ. Chiến
tranh lùi lại vào một góc khuất nào đó nhường chỗ cho một cảnh sinh hoạt tươi
vui. Bao nhiêu lãng mạn gửi vào những chữ "nhớ ôi Tây Tiến...", "Mai Châu mùa
em ...". Đó là những chữ đã để lại trong tâm hồn người lính những vẻ đẹp của
miền núi hoang sơ kia, vẻ đẹp mang đậm tình người với "cơm lên khói" và "mùa
em thơm nếp xôi". Lòng người Tây Tiến nhớ mãi "mùa em", mùa những người lính
Tây Tiến gặp em giữa khung cảnh hạnh phúc của xóm làng. Hương nếp xôi cũng từ
mùa em mà thơm mãi trong tâm hồn người lính.
Đoạn thơ đầu bài thơ Tây Tiến đã thể hiện tài hoa và tâm hồn lãng mạn phóng
khoáng của nhà thơ Quang Dũng. Đoạn thơ có ngôn ngữ giàu chất tạo hình, giàu
nhạc điệu, gây ấn tượng táo bạo, dựng lên bức tranh sinh động, có chiều sâu về
cảnh hành quân của đoàn quân Tây Tiến trên cái nền thiên nhiên rừng núi hùng vĩ
thơ mộng miền Tây. Qua đó, ta cảm nhận được sự gắn bó sâu sắc, nỗi nhớ tha
thiết của nhà thơ Quang Dũng về những ngày tháng chiến đấu trong đoàn quân
Tây Tiến - một thời mãi mãi để nhớ và tự hào.
Tây Tiến được xem là đứa con đầu lòng tráng kiện và tài hoa của Quang Dũng và
của cả nền thơ kháng chiến của văn học Việt Nam, đặc biệt là của những năm đầu
trong cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ. Những chàng thư sinh áo trắng, rời
bỏ bút mực xanh lên đường đi chiến đấu vì lòng yêu Tổ quốc, quê hương tha thiết,
vì nền hòa bình của dân tộc, họ đi với trái tim kiêu hùng, anh dũng nhưng vẫn
mang những nét lãng mạn, hào hoa của lớp trẻ tri thức Hà Nội. Điều ấy đã được
nhà thơ Quang Dũng tái hiện một các xuất sắc trong bài thơ Tây Tiến bằng ngòi
bút phóng khoáng, hồn hậu và rất mực tài hoa lãng mạng. Với khổ thơ đầu, nhà
thơ đã hướng về nội tâm của người lính chiến, cũng chính là bản thân tác giả với
những nỗi nhớ tha thiết miền đất Tây Bắc và vẻ đẹp vượt vượt lên khó khăn gian
khổ của người lính Tây Tiến.
Đề 2
Trong vườn hoa của thơ ca kháng chiến chống Pháp, bài thơ Tây Tiến của Quang
Dũng - nở ra từ một tâm hồn phóng khoáng, hồn hậu, hào hoa, một ngòi bút tình
tế và lãng mạn - được coi là bông hoa đầu mùa vừa đẹp vừa lạ. Bài thơ không chỉ
khắc hoạ thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở hay những gian khó trập trùng nơi
núi cao vực sâu mà bên cạnh đó, ta cũng có cơ hội được cảm nhận bức tranh thiên
nhiên gợi cảm, nên thơ cùng những giờ phút liên hoan tưng bừng, lãng mạn giữa
những tháng năm khói lửa hào hùng. Và 8 câu thơ ở khổ thơ thứ hai là những vần
thơ đã khắc hoạ rõ nhất vẻ đẹp lãng mạn ấy.
Nếu đoạn thơ đầu tiên của Tây Tiến mở ra trước mắt người đọc không gian hùng
vĩ, hiển trở của núi rừng Tây Bắc thì với 8 câu thơ tiếp theo của khổ thơ thứ hai,
bạn đọc sẽ được hoà mình vào không gian từng bừng của buổi liên hoan doanh
trại và sự lãng mạn, nên thơ của chiều sương Châu Mộc
“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
Nhận xét về Quang Dũng, nhà thơ Vân Long đã sử dụng một cách ví rất thơ: “Nhà
thơ Quang Dũng như bóng mây qua đỉnh Việt và là một áng mây bay qua sông núi
nước Việt. Mây Quang Dũng bay đến đâu, hoa lá cỏ cây và núi sông như có hồn
theo đến đấy”. “Bóng mây” ấy mang dư vị của một hồn thơ hồn hậu, phóng
khoáng, tài hoa và đã nhiệm màu biết bao vần thơ hay, biết bao bài thơ đẹp. Bài
thơ “Tây Tiến" đuọc sáng tác khi Quang Dũng vừa mới chuyển sang đơn vị khác
vào năm 1948 tại Phù Lưu Chanh. Lúc này đoàn binh Tây Tiến sau một thời gian
hoạt động trở về thành lập trung đoàn 52. Ban đầu bài thơ có tên là “Nhớ Tây
Tiến" sau được đổi thành “Tây Tiến'. Bài thơ là kí ức của tác giả về thiên nhiên
miền Tây, về đoàn quân Tây Tiến - là một đoàn binh được thành lập năm 1947,
đoàn binh có nhiệm vụ từ Hà Nội, Hà Tây tiến thẳng lên Tây Bắc giải phóng vùng
biên giới Việt-Lào rồi giúp nước bạn giải phóng vùng thượng Lào, tạo nên một
vùng an toàn cho chiến khu của chúng ta; về những tháng năm vô cùng gian khổ
nhưng rất đỗi hào hùng của đoàn binh Tây Tiến gắn liền với những vùng đất mà họ
đã đi qua, đã chiến đấu, và chiến thắng.
Phần một nhà thơ Quang Dũng nói về nỗi nhớ của mình về chặng đường hành
quân với binh đoàn Tây Tiến trên nền thiên nhiên miền Tây. Hình ảnh cuộc sống
chiến đâu của những người lính xuất hiện thoáng qua nhưng phần nào giúp người
đọc hình dung được sự gian khổ, thiếu thốn của họ. Sang đến phần thứ hai, tác giả
cho ta thấy rõ hơn, sâu sắc hơn về cuộc sống của họ nơi rừng núi, họ tuy thiếu
thốn về vật chất, nhưng tinh thần và con người vẫn rộn ràng, lãng mạn qua đêm
liên hoan văn nghệ.
Quang Dũng đã phổ vào các câu thơ những nốt nhạc tinh tế, đây là điệu nhạc được
đượm tình quân và dân nơi sông nước miền Tây thơ mộng.
“Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
Khèn lên man điệu, nàng e ấp
Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ”
Bên cạnh những gian khổ nơi rừng thiêng nước độc, trong ký ức của nhà thơ
Quang Dũng còn có cả thứ ánh sáng hội hè của những đêm cùng nhân dân vui chơi
liên hoan. Nhà thơ khéo léo dùng tư “bừng lên” kết hợp với hình ảnh sinh động
“đuốc hoa” đã làm nổi bật lên không khí tưng bừng, sôi nổi của đêm lửa trại. Điều
đó cho thấy dù ở trong môi trường quân đội nơi gắn với mệnh lệnh của nhà binh,
nơi có kỉ luật thép vẫn có thể thấy được têm hồn của những người lính trẻ không
chỉ có mệnh lệnh khổ cực, không chỉ biết đến khói thước, nòng súng mà còn có
những phút giây lãng mạn, hào hoa. Cả doanh trại khi ấy bỗng bừng sáng lên, lấp
lánh như ánh pháo hoa lúc hòa bình. Chữ bừng với cấu trúc đảo ngữ và là động từ
mạnh diễn tả ánh sáng bất ngờ đột ngột khiến ta có cảm giác chỉ trong một
khoảnh khắc những ngọn đuốc bừng sáng lên rặng rỡ. Thực ra những đếm liên
hoan văn nghê ngày ấy hết sức giản dị vì không có đủ điều kiện vật chất, có lẽ giữa
nơi núi rừng âm u và xa lạ ấy một đốm lửa được đốt lên nhưng dưới cái nhìn lãng
mạn của người lính bỗng trở thành hội quốc hoa - thứ ánh sáng lung linh, đẹp đẽ,
thứ ánh sáng của nghệ thuật. “bừng” còn trong nghĩa chỉ sự tưng bừng, rộn rã của
niềm vui ngây ngất, say mê vừa gợi hình, vừa gợi cảm. Ba chữ “hội đuốc hoa” đầy
sức gợi bởi “đuốc hoa” là từ ngữ cổ chỉ ảnh sáng trong đám cưới ngày xưa và là từ
ngữ thường được sử dụng trong văn chương cổ. Nguyễn Du đã từng viết:
“ Đuốc hoa chặng thẹn với chàng mai sau”
Như vậy, hình ảnh này xuất hiện trong đêm vui liên hoan văn nghệ của người lính
đã tạo nên một màu sắc vừa cổ điển, vừa hiện đại. Vậy là một đêm liieen hoan văn
nghệ của người lính cũng trở thành một ngày đại hỉ. Trên cái nền không gian ấy
"em" xuất hiện. "Em" xuất hiện lập tức trở thành trung điểm của mọi điểm nhìn.
Kìa em xiêm áo tự bao giờ
“Kìa” là đại từ để chỉ, đứng đầu câu thơ như một trầm trồ, ngạc nhiên, ngỡ ngàng
tựa như một tiếng gieo vui của người lính khi đứng trước vẻ đẹp của “em” - cô gái
miền Tây xinh đẹp, duyên dáng. Sự xuất hiện của em làm cho hội đuốc hoa mãi
mãi là kỉ niệm đẹp của một thời chinh chiến. Thực ra trong những năm đầu kháng
chiến chống Pháp cuộc sống vật chất còn thiếu thốn, nghèo nàn. Có lẽ chỉ là những
trang phục bình dị của người dân nơi đây nhưng qua cái nhìn lãng mạn của người
lính Tây Tiến bỗng trở thành “xiêm áo” - chỉ trang phục váy rực rỡ của đồng bào
với họa tiết, hoa văn độc đáo khiến người lính ngay ngất, say mê. Nét đẹp của
đêm lửa trại của “em” đã xua đi cái khắc nghiệt của những nẻo đường hành quân
và làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn của người lính rẻ có nét đa tình, đào hoa.
Không dừng lại ở màu sắc vẻ đẹp con người mà nhà thơ Quang Dũng còn khắc họa
được một đêm liên hoan thực chạy với thứ âm thanh đặc trưng của vùng núi Tây
Bắc.
Khèn lên man điệu nàng e ấp
Nhạc về Viên chăn xây hồn thơ
Trong đêm liên hoan văn nghệ này, người lính còn được đắm mình trong tiếng
khen man điệu. Câu thơ chủ yếu sử dụng thanh bằng khiến nhà thơ rung lên nhẹ
nhàng diễn tả tâm hồn người lính đang bay bổng phiêu du theo điệu nhạc, tiếng
khen. “Khèn” Là một loại nhạc cụ độc đáo của vùng cao Tây Bắc. Miêu tả tiếng
“khèn” Quang Dũng đã dùng từ “man điệu” – vũ điệu núi rừng mới lạ, hấp dẫn.
Chính điều đó đã khiến tâm hồn người lính mơ màng, phiêu du đến những miền
đất xa “nhạc về Viên chăn” để xây hồn thơ. Chính những đêm liên hoan văn nghệ
như thế đã trở thành nguồn lực tinh thần dồi dào để người lính nuôi dưỡng hồn
thơ tiếp thêm sức mạnh để chiến đấu chiến thắng. Lời thơ của một thi sĩ lãng mạn
lại am hiểu những loại hình nghệ thuật nên khi tiếp xúc với một nền văn hóa xa lạ,
quyến rũ đã để lại cảm xúc đặc biệt trong nhà thơ. Bằng tài năng của mình, Quang
Dũng đã làm sống lại một không gian văn hóa miền núi mang bản sắc văn hóa vùng
cao cũng như tinh thần quân dân thắm thiết.
Bài Tây Tiến được xây dựng trên cấu trúc: cuộc hành quân của người lính Tây Tiến.
Theo bước chân của người lính trẻ, mảnh đất Tây Bắc, là địa bàn hoạt động của
đoàn quân, cứ hiện lên vì thế bốn câu thơ còn lại của khổ hai tác giả viết về cảnh
biệt ly, những người lính tiếp tục chương trình trong khung cảnh sông nước Tây
Bắc chiều sương.
Người đi Châu Mộc chiều sương ấy
Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
Có nhớ dáng người trên độc mộc
Trôi dòng nước lũ hoa đông đưa
Hình ảnh người đi xong chiều sương Châu Mộc giàu sức gợi, “người đi” là đại từ
phiếm chỉ. Như vậy ta có thể hiểu là nhà thơ cũng gọi là đồng đội, đồng chí của
Quang Dũng - người lính Tây Tiến trên bước đường chinh. Nếu như Pha Luông gây
ấn tượng với những làn mưa rừng, những ngôi nhà ẩn hiện trong biển mưa mù
mịt, hay Mường Hịch hiện lên với đầy đủ hiểm nguy của mảnh đất dữ, âm u thì
Châu Mộc cùng núi rừng hùng vĩ lại hiện lên với ấn tượng “chiều sương ấy”. Hai
chữ “chiều sương” đầy sức gợi. Đó là thời gian đổ về chiều, châu mộc hiện ra có
chút bâng khuâng, xa vắng, mơ hồ. Cả núi rừng châu mộc chìm trong biển sương
khói mịt mờ, bồng bềnh, nhẹ nhàng, lãng mạn càng làm cho cảnh chiều nơi đây
hoang vắng. Trên nền không gian thời ấy, Quang Dũng đi vào gợi nhớ cảnh sắc có
thấy “hồn lau nẻo bến bờ”. Có lẽ trong những hình ảnh làm cho người lính Tây Tiến
“nghìn năm chưa dễ mấy ai quên” ấy chính là hình ảnh “hồn lau nẻo bến bờ”. Hoa
lau là hình ảnh đặc trưng của thiên nhiên vùng cao, lau mọc khắp các triền sông
vách đá, thung lũng. Nhà thơ chế Lan Viên cũng từng có bài thơ viết về lau rất hay:
Ngàn lau cười trong nắng
Hồn của mùa thu về
Hồn mùa thu sắp đi
Ngan lau xao xát trắng
Như vậy, hoa lau, hồn lau có một vị trí xứng đáng trong lòng các thi sĩ và trong thơ
ca. Nhưng mỗi nhà thơ lại thể hiện một cách viết, một cách cảm riêng về lau. Với
Quang Dũng, đó chính là thấy hồn lau. “Thấy” rất là cảm nhận thị giác, “hồn” là thế
giới bên trong vô hình. Cách viết của Quang Dũng thật đặc biệt, không dừng lại ở
vẻ ngoài, màu sắc của lau mà nắm lấy cái tinh thần của lau, khí phách của lau, linh
hồn của lau khiến cho những bông lau phất phơ trong chiều sương. Hai câu sau
miêu tả dáng người trên dòng nước lũ. Từ bức tranh thiên nhiên ấy xuất hiện
“dáng người”, con người xuất hiện trong bức tranh này không rõ nét mà qua lối
diễn đạt phiếm chỉ. Có thểt đó là dáng cần mẫn của người lao động Tây Bắc. Cũng
có thể là đem đến cho người đọc hình dung về dáng người của những cô gái miền
Tây vừa uyển chuyển vừa mềm mại, thướt tha trên con thuyền độc mộc làm dấy
lên những kỷ niệm đáng nhớ về vùng đất dữ dội, vừa thơ mộng trữ tình. Nghệ
thuật điệp cấu trúc “có thấy…”, “có nhớ” vừa gợi ra bao ký ức da diết về miền Tây
Bắc vừa tạo ra âm điệu bâng khuâng. Cùng với đó tác giả sử dụng thủ pháp tương
phản đối lập, sự đối lập giữa dữ dội của nước lũ và cái mỏng manh của hoa rừng
tạo nên vẻ đẹp vừa hào hùng vừa lãng mạn. Hình ảnh “hoa đong đưa” rất ấn
tượng tạo nên nhiều cách hiểu từ phía người đọc. Đó có phải là những bông hoa,
cánh hoa trôi trên dòng sông, cũng có người cho rằng đó là dáng vẻ người con gái
trên thuyền độc mộc đang trôi gợi lên liên tưởng đến họa chăng. Nhưng cái bất
hợp lý ở đây đó là giữa dòng nước lũ dữ dội mạnh mẹ ấy hoa khó có thể mà đông
đưa. Hơn nữa, đông đưa là từ chỉ ánh mắt của người con gái. Và Quang Dũng lại
dùng từ này chỉ sự chuyển động của hoa. Rất có thể sự hồn nhiên của thi sĩ Quang
Dũng đã sáng tạo nên hình ảnh thơ ấn tượng mà sau này chính Quang Dũng cũng
không cắt nghĩa nổi, nhưng cũng chính nhờ điều đó mà người đọc cảm nhận được
một câu thơ đặc sắc và thấy được thiên nhiên trong thơ Quang Dũng luôn hữu
hình. Dường như cái hồn thiêng của bông hoa lau đã in hình rõ nét trong mắt tác
giả còn cái dáng mềm mại thon thả của cô lái đò cùng bông hoa rừng đong đưa lại
khắc sâu vào tâm trí nhà thơ vốn giàu tình yêu cảnh đẹp non sông đất nước này.
Không có một tâm hồn nhạy cảm tài hoa thì không thể bắt rất nhạy những hình
ảnh giàu hình sắc của hoa như thế.
Bốn câu thơ như một bức tranh thủy mặc với những nét vẽ chấm phá, tinh tế,
mềm mại, tài hoa đã truyền được cái hồn của cảnh vật. Hơn thế, đọc đoạn thơ này
lên, người đọc có cảm giác đoạn thơ không chỉ được khắc, được phổ vào những
nốt nhạc tinh tế mà nhạc điều đó còn được cất lên từ một tâm hồn say đắm với
cảnh và người miền Tây Tổ quốc của người lính Tây Tiến. Cho nên rất có lí khi Xuân
Diệu nhận xét “Đọc bài thơ Tây Tiến ta có cảm giác như ngậm âm nhạc trong
miệng”. Đoạn thơ thể hiện bút pháp tài hoa của tác giả. Qua đó, người đọc thấy
cảnh đêm liên hoan văn nghệ, cái sông nước Tây Bắc mang vẻ đẹp hiện thực lãng
mạn mà huyền ảo với từng vần thơ vừa giàu chất nhạc vừa giàu chất họa. Đó cũng
chính là sự kết hợp hài hòa tuyệt diệu giữa ba yếu tố: thơ, nhạc, họa trong thi
phẩm của Quang Dũng.
thế hiên ngang lẫm liệt coi thường cái chết. Nghệ thuật nói giảm nói tránh “anh về
cất lên từ tâm hồn say đắm với cảnh, với con người. Ông cũng đã cho người đọc đất” cũng làm giảm đi sự bi thương khi nói về cái chết của người lính. Sự hy sinh
thấy được một bức tranh hội tụ đầy đủ vẻ đẹp của cảnh và con người Tây Bắc ấy không phải là mất mát mà là sự hóa thân, họ trở về với vòng đất mẹ áp. Câu
trong đêm liên hoan văn nghệ và cảnh sông nước chiều sương. Kỷ niệm về cuộc thơ cuối với biện pháp nhân hóa nhấn mạnh thiên nhiên đã tủ lên khúc nhạc hùng
sống thanh bình tươi vui thấm đậm tình nghĩa quân dân ta bức tranh thiên nhiên tráng đưa tiễn người lính Tây Tiến. Người lính ra đi trong khúc nhạc vĩnh hằng,
hoang dã nên thơ hiện lên trong hồi ức của nhà thơ, trong nỗi nhớ tha thiết. Tất cả tiếng kèn trầm hùng ấy đã đưa người lính vào cõi bất tử với biết bao niềm thương
nhầm khắc họa một Tây Tiến lãng mạn trữ tình. tiếc ngậm ngùi thành kính.
Cuối cùng, bài thơ khép lại với bốn câu thơ mang điệu buồn nhưng vẫn hào hùng
Đề 3: Tây Tiến người đi không hẹn ước
Chiến tranh và người lính là 2 đề tài lớn trong thơ ca cách mạng Việt Nam. Văn học Đường lên thăm thẳm một chia phôi
là nơi đã ghi dấu từng chặng đường, từng bước chuyển mình sáng chói của lịch sử, Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
nó đã hoàn thành rất tốt sứ mệnh thiêng liêng cao cả của mình, không chỉ dừng lại Hồn về Sầm nứa chẳng về xuôi
ở việc tái hiện lại bầu không khí chiến đấu ác liệt cam go của cuộc chiến mà còn Nhà thơ đã trở về hiện tại. Cách nói “không hẹn ước”, “một chia phôi” diễn tả lời
khắc họa lại những bức chân dung sống động, đẹp đẽ nhất về hình tượng người thề: ra đi không hẹn ngày trở lại “nhất khứ bất phục hoàn”. Chiến sĩ Tây Tiến là
lính cụ Hồ. Đó là hình tượng của những người lính có cùng xuất thân từ những những người quyết tử cho tổ quốc quyết sinh. Dù biết lên miền Tây là “không hẹn
người nông dân nghèo nhưng cùng mang lí tưởng cứu nước lớn lao và thiêng liêng ước”, “một chia phôi” nhưng vẫn quyết tâm lên đường. Câu thơ cho thấy vẻ đẹp lý
trong “Đồng chí” của Chính Hữu, hay là những người lính lái xe luôn mang vẻ lạc tưởng đầy hào hùng của người lính thực hành chiến chống Pháp. Hai câu thơ cuối
quan, yêu đời coi thường gian khổ trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”. Ghi thể hiện sự gắn bó của nhà thơ với binh đoàn Tây Tiến một thời. Mùa xuân ấy là
dấu ấn sâu sắc trong mảng đề tài ngỡ như đã quá quen thuộc ấy, bài thơ Tây Tiến mùa xuân năm 1947, mùa xuân này đã trở thành một thời điểm lịch không bao giờ
của Quang Dũng đã mang đến một bức tượng đài vô cùng tráng lệ mà đầy mới mẻ trở lại. Không những thế, mùa xuân còn là tuổi xuân của những người lính Tây
về những hình tượng người lính: kiên cường, quả cảm, anh dũng trong chiến đấu Tiến. Họ đã dâng hiến cả tuổi thanh xuân của mình ở nơi biên cương Xứ lạ. Câu
nhưng lại cũng rất đỗi lãng mạn, hào hoa trong tâm hồn cũng như đời sống tinh thơ cuối nhà thơ đã dành cả trái tim của mình cho đồng đội, cho Tây Bắc. Quang
thần. Nếu ở những đoạn thơ đầu, người lính Tây Tiến xuất hiện gián tiếp trong Dũng gửi trọn tâm hồn mình vào nơi biên cương xứ lạ. Đây cũng là ước nguyện
khung cảnh núi rừng miền Tây với những bước chân hành quân ra trận thì đến khổ được dâng hiến tuổi thanh xuân cho quê hương đất nước.
thơ thứ ba, hình ảnh các anh được khắc họa trực tiếp với vẻ đẹp lãng mạn nhưng Đoạn thơ thứ ba có giọng điệu chủ đạo là trang trọng, thể hiện tình cảm đau
đậm chất bi tráng. thương vô hạn và sự trân trọng, kính cẩn của nhà thơ trước sự hi sinh của đồng
Bài thơ “Tây Tiến" đuọc sáng tác khi Quang Dũng vừa mới chuyển sang đơn vị khác đội. Đoạn thơ với cảm hứng lãng mạn, ngòi bút sắc sảo, táo bạo, trên nền hiện
vào năm 1948 tại Phù Lưu Chanh. Lúc này đoàn binh Tây Tiến sau một thời gian thực nghiệt ngã đã chạm khắc chân dung tập thể những người lính Tây Tiến đậm
hoạt động trở về thành lập trung đoàn 52. Ban đầu bài thơ có tên là “Nhớ Tây chất bi tráng. Quang Dũng qua khổ thơ này đã bộc lộ sâu sắc sự gắn bó, ám ảnh,
Tiến" sau được đổi thành “Tây Tiến'. Bài thơ là kí ức của tác giả về thiên nhiên ghi nhớ hình ảnh về đồng đội những ngày gian khổ nơi núi rừng miền Tây. Khuynh
miền Tây, về đoàn quân Tây Tiến - là một đoàn binh được thành lập năm 1947, hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn được nhà thơ kết hợp vận dụng sáng tạo
đoàn binh có nhiệm vụ từ Hà Nội, Hà Tây tiến thẳng lên Tây Bắc giải phóng vùng trong miêu tả và biểu lộ cảm xúc, tạo nên những câu thơ có hồn. Người lính đã
biên giới Việt-Lào rồi giúp nước bạn giải phóng vùng thượng Lào, tạo nên một sống anh dũng, chết vẻ vang. Hình tượng người chiến sĩ Tây Tiến mãi mãi là một
vùng an toàn cho chiến khu của chúng ta; về những tháng năm vô cùng gian khổ tượng đài nghệ thuật bi tráng in sâu vào tâm hồn dân tộc.
nhưng rất đỗi hào hùng của đoàn binh Tây Tiến gắn liền với những vùng đất mà họ Mọi cuộc chiến tranh rồi sẽ qua đi, bụi thời gian có thể phủ dày lên hình ảnh của
đã đi qua, đã chiến đấu, và chiến thắng. những anh hùng vô danh. Nhưng văn học với sứ mệnh thiêng liêng của nó đã khắc
Trong phần và phần hai của bài thơ, nổi bật hơn cả là bức tranh thiên nhiên và con tạc một cách vĩnh viễn vào tâm hồn người đọc hình ảnh những người con anh
người nơi núi rừng khi đoàn quân Tây Tiến đi qua. Hình người lính ấy chỉ xuất hiện hùng của đất nước đã ngã xuống vì nền độc lập của Tổ quốc trong suốt trường kỳ
thoáng qua nhưng đã phần nào giúp người đọc hình dung được về hình ảnh của lịch sử. Và trong thơ Quang Dũng cũng đã dựng lên một bức tượng đài bất tử như
họ. Đến phần thứ ba, nhà thơ Quang Dũng mới cho ta thấy được rõ hơn, cận cảnh vậy về người lính cách mạng trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân
hơn về bức chân dung của người chiến sĩ ấy. Người lính được khai thác toàn diện Pháp xâm lược nước ta. Đó là bức tượng đài đã làm cho những người chiến sĩ yêu
từ ngoại hình cho đến tâm hồn, lý tưởng, từ cuộc chiến đấu cho đến sự hy sinh. nước từng ngã xuống trong những tháng năm gian khổ ấy bất tử cùng thời gian.
Người lính trong Tây Tiến của Quang Dũng vừa có những đặc điểm riêng lại vừa
được khắc họa theo một bút pháp riêng. Bằng bút pháp lãng mạn và tinh thần bi
tráng triển khai trên nền ký ức (nỗi nhớ), Quang Dũng đã dựng lên tượng đài bằng
thơ về người lính Tây Tiến. Đó là bức chân dung lẫm liệt, oai hùng:
"Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
Quân xanh màu lá giữ oai hùm"
Hình của chiến sĩ Tây Tiến suất hiện với sản, bi tráng. Câu thơ giàu chất hiện thực
đã khắc họa cuộc sống gian khổ của người lính trong những năm tháng kháng
chiến chống Pháp qua hai hình ảnh “không mọc tóc” và “quân xanh màu lá”. Cụm
từ “không mọc tóc”, ta có thể hiểu rằng những người lính chủ động cạo trọc đầu
để thuận tiện cho việc sinh hoạt hằng ngày nơi rừng núi. Hay đó cũng có thể hiểu
là họ bị bệnh sốt rét rừng làm rụng đến trọc đầu. Dù hiểu theo cách nào thì ta
cũng thấy được sự thật nghiệt ngã nhưng lại rất ngang tàng của những người lính
trẻ và tư thế chủ động của họ. Còn “quân xanh màu lá” phải chăng đó là màu xanh
của lá ngụy trang? Màu xanh của quân phục? Có lẽ đúng hơn cả là làn da xanh tái
khi người lính trải qua cơn sốt đất rừng. Nhưng vẻ xanh xao ấy vẫn toát lên được
sự dữ dằn, dữ dội, oai phong của những con hổ nơi rừng thiêng. Trong bài thơ
“đồng chí” của chính hữu cũng viết về bệnh sốt rét mà những người lính phải trải
qua:
“Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi”
Điều đáng nói là nhà thơ Quang Dũng đã chỉ ra cho người đọc thấy được sự đối
lập giữa ngoại hình và phong độ của những người lính Tây Tiến. Họ mang vẻ ngoài
tiêu tụy nhưng phong độ lại sức oai vệ, họ ốm nhưng không yếu, tiêu tụy nhưng
không bị lụy. Nghệ thuật đảo ngữ “Tây Tiến đoàn binh”, đặc biệt là từ hán Việt
“đoàn binh” toát lên sự hùng tráng, dậy ý chí sự xung trận mạnh mẽ hơn. Chỉ bằng
hai hình ảnh thơ, Quang Dũng đã nói lên được sự sâu sắc đầy đủ cuộc sống chiến
đấu gian khổ của những người lính Tây Tiến và khắc họa được vẻ đẹp hào hùng,
can trường, mạnh mẽ của họ.
Tiếp đến, Quang Dũng đã cho người đọc thấy được vẻ đẹp đời sống tâm hồn của
những người lính Tây Tiến.
Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm
Sự quan tâm việc của những người chiến sĩ được thể hiện qua ánh mắt “mắt
trừng”. Đó là ánh mắt của sự dữ dội mở to rực cháy bằng mộng ước lập chiến
công. Người lính Tây Tiến vẫn giữ được nét lãng mạn, thơ mộng “gửi mộng qua
biên giới”. Mộng là mộng ước, là mộng mơ, là giấc mộng chiến công, giấc mộng
thanh bình cho đất nước. Nói đến “mộng qua biên giới” chỉ có thể có đối với
người lính Tây Tiến bởi nhiệm vụ của họ bao gồm khu vực hoạt động rất rộng,
không chỉ ở vùng núi Tây Bắc màn ở đất bạn lào. Câu thơ sau đã làm rõ hơn những
mộng mơ trong đời người lính “mơ Hà Nội dáng kiều thơm”. Hai tiếng Hà Nội vang
lên đầy tự hào, đó là quê nhà, là mảnh đất họ sinh ra, lớn lên, sinh sống và học
tập, nơi đã ghi dấu của một trời kỷ niệm. Hà Nội còn là thủ đô, là một trái tim
hồng, là mảnh đất ngàn năm văn hiến vì vậy họ mới đất nước được hòa bình để
được trở về với mảnh đất quê nhà của họ. Trong nỗi nhớ về Hà Nội, người lính còn
da diết nhớ về “dáng kiều thơm”. Đó là cách nói mỹ lệ hóa, tràn đầy trang trọng về
vẻ đẹp của những cô gái Hà Nội. Bóng hình lung linh trong giấc mơ của người lính
và những cô gái Hà Nội duyên dáng, quyến rũ. Phải chiến đấu trong hoàn cảnh khó
khăn, khốc liệt như vậy nhưng tâm hồn người lính vẫn hết sức lạc quan, tinh tế và
lãng mạn.
Không chỉ là vẻ đẹp ngoại hình, phong độ, về tâm hồn của những người lính Tây
Tiến mà Quang Dũng còn khắc họa được chân dung sự hy sinh của họ.
Rác biên cương mồ viễn xứ
Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh
Câu thơ mang đậm chất hiện thực bị thương, những người lính ngã xuống nơi biên
cương xứ lạ lạnh lẽo, hoang vắng cho thấy sự buồn thương, bi lụy. Từ láy “rải rác”
đứng ở đầu dòng thơ kết hợp với chữ “mồ” cho ta thấy Quang Dũng đang nói đến
cái chết nhưng không phải là một cái chết mà là người lính ngã xuống nhiều hơn
trên con đường hành quân. Tuy nhiên, tác giả đã sử dụng nhiều từ hán Việt biên
cương, mồ, viên xứ mang sắc thái cổ kính, trang trọng không những làm giảm đi
sự bi thương, đau đớn mà còn mang đến âm hưởng bi hùng. Câu thơ tiếp ca ngợi
vẻ đẹp lý tưởng và khí phách của những người lính Tây Tiến. Nếu như ở khổ thơ
trước sử dụng phần lớn là từ hán việt thì đến câu thơ này nhà thơ lại sử dụng
nhiều từ thuần Việt. Hay ở câu trên được nói với giọng điệu trầm lắng thì ở câu
thơ này vút lên mạnh mẽ, dứt khoát. Điều đặc biệt là Quang Dũng đã cho người
đọc thấy được sự đối lập giữa chiến trường và đời xanh. Chiến trường đồng nghĩa
với sự hy sinh, chết chóc, và cả sự mất mát. Còn đời xanh là tuổi trẻ, là khởi đầu
mới với biết bao hy vọng. Người lính ở đây đã thể hiện sự lựa chọn một cách dứt
khoát, nhẹ nhàng qua cụm từ “đi chẳng tiếc”. Câu thơ ca ngợi lý tưởng anh hùng,
coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, quyết tử cho tổ quốc quyết sinh, quyết hiến dân sự
sống cho đất nước của người lính trẻ. Nói đến tuổi trẻ, nhà thơ Thanh Thảo từng
viết:
Tuổi 20 làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi 20
Thì còn chi tổ quốc
Hai câu thơ cuối cùng của khổ ba Quang Dũng đã tái hiện thành công vẻ đẹp tinh
thần bi tráng của người lính Tây Tiến
Áo bào thay chiếu anh về đất
Sông Mã gầm lên khúc độc hành
Câu thơ nói đến sức bi thảm, những người lính Tây Tiến cục bên đường không có
đến một manh chiếu để khâm liệm. Đồng đội chỉ có thể chôn cất họ bằng chính bộ
quần áo đơn sơ hằng ngày. Dưới ngồi bút lãng mạn của Quang Dũng, ông đã nhìn
bộ trang phục rất đỗi bình thường ấy như một chiếc áo bào sang trọng. Cách nói
này làm giảm đi sự đau thương thiếu thốn và góp phần trang trọng hóa sự hy sinh
của người lính. Người chiến sĩ ấy phản phất dáng vẻ của những tráng sĩ xưa với tư