Դաս 11: Վարձակալություն

1.1. Փոփոխություններ վարձակալության հաշվառման

գործընթացում`անցում ՖՀՄՍ 16 “Վարձակալություն”
ստանդարտին
1.2. Վարձակալություն
1.3. Ապագա դրամական հոսքերի ներկա արժեք
1.4. Վարձակալության հաշվառումը վարձակալի ֆինանսական
հաշվետվություններում
1.5. Բացառություններ
1.6. Վարձակալության հաշվառումը վարձատուի
ֆինանսական հաշվետվություններում
1.7. Վարձակալության հաշվառումը վարձակալի ֆինանսական
հաշվետվություններում. օրինակ և մեկնաբանություն
1.8. Վարձակալության հաշվառումը վարձատուի
ֆինանսական հաշվետվություններում. օրինակ և
մեկնաբանություն
1.9. Թեսթային որոշ առաջադրանքներ

1.1. Փոփոխություններ վարձակալության հաշվառման

գործընթացում`անցում ՖՀՄՍ 16 “Վարձակալություն”
ստանդարտին

2016 թ. հունվարին թողարկվեց հաշվապահական հաշվառման

նոր ստանդարտ, որը ներկայացրեց որոշակի սկզբունքային
փոփոխություններ: ՖՀՄՍ 16-ը կիրառելի է 2019 թ. հունվարի 1-
ից հետո ընկած հաշվետու ժամանակաշրջանների համար:
Ստորև բերված են այդ փոփոխություններից
ամենանշանակալիները:

1
  “Վարձակալության” ներկայացված նոր սահմանումը
բերում է նրան, որ որոշ պայմանագրեր, որոնք նախկինում
ճանաչվում էին որպես “ծառայությունների մատուցման”,
այժմ արդեն կարող են դիտվել որպես “վարձակալության
պայմանագրեր”:
 Էական փոփոխություն է կրել վարձակալության
հաշվառումը վարձակալի ֆինանսական
հաշվետվություններում, մասնավորապես այն
կապակցությամբ, որ վարձակալությունն այլևս
վարձակալի մոտ չի դասակարգվում ֆինանսական կամ
գործառնական տեսակների: Փոխարենը, թե ֆինանսական,
և թե գործառնական վարձակալության գծով հաշվառումը
պետք է կազմակերպվի միևնույն կերպով ու միևնույն
հիմունքների համաձայն:
 ՖՀՄՍ 16-ը ամրագրում է որոշակի բացահայտումներ
կատարելու կարիք, որոնք պետք է ներկայացվեն
ֆինանսական հաշվետվությանը կից
ծանոթագրություններում:

Եվ այսպես, ինչն է եղել շարժառիթ ունենալ նոր ստանդարտ,

երբ արդեն առկա է եղել ու գործել է ՀՀՄՍ 17 համանուն
ստանդարտը: Այս առումով, հիմնական հանգամանքն ու շարժիչ
նախընտրությունը կապվում է նրա հետ, որ ՀՀՄՍ 17-ի
շրջանակում վարձակալն ամեն դեպքում հնարավորություն
ուներ երևան չհանել վարձակալությունից բխող որոշակի
պարտավորություններ. պարզապես թաքցնել դրանք`
չներկայացնելով ֆինանսական հաշվետվության մեջ: Խոսքը
հիմնականում վերաբերվում է գործառնական վարձակալության
շրջանակին: Նոր ստանդարտի համաձայն, վարձակալը կարիք

2
կունենա վարձակալությունից բխող բոլոր իրավունքները ի ցույց
հանել հենց հաշվապահական հաշվեկշռում` դրանք սոսկ
ֆինանսական հաշվետվությանը կից ծանոթագրության մեջ
ներկայացնելու ու այս կերպ ինչ-որ առումով “քողարկելու”
փոխարեն:

1.2. Վարձակալություն

Պայմանագիրը համարվում է վարձակալության կամ

վարձակալության հատկանիշ պարունակող, եթե այն
ենթադրում է տվյալ ակտիվի օգտագործման նկատմամբ
վերահսկողության իրավունքի փոխանցում`որոշակի
հատուցման դիմաց և որոշակի ժամկետի ընթացքում:
Վարձակալության այս սահմանումը բավականաչափ ավելի
լայն է, քան նախկին ՀՀՄՍ 17-ում ներկայացվածը, և կարիք է
առաջացնում դիտարկելու բոլոր նմանաբնույթ պայմանագրերն
ու գնահատելու, թե արդյոք դրանք պարունակում են
վարձակալություն բնորոշող հնարավոր հատկանիշներ:
Նմանօրինակ դիտարկման ժամանակ կազմակերպությունը
կարիք կունենա հաշվի առնելու այսպիսի
առանձնահատկություններ`

o արդյոք որոշելի է ակտիվը, օրինակ, արդյոք այն` իր

ֆիզիկական բնույթից ելնելով, կարելի է համարել
առանձնացնելի.
o հնարավոր հաճախորդը (հնարավոր վարձակալը) կարող է
որոշում կայացնել ակտիվի օգտագործման բնույթի ու
ուղղությունների վերաբերյալ.
o կարող է հաճախորդը ստանալ տնտեսական օգուտներ
տվյալ ակտիվի օգտագործումից.

3
 o կարող է ակտիվ փոխանցող կազմակերպությունը
(հնարավոր վարձատուն) փոխարինել ակտիվը դրա
օգտագործման ժամանակահատվածում:

Եթե այս հարցերի պատասխանը “այո” է, ապա

հավանականորեն պայմանագիրը պարունակում է
վարձակալություն բնորոշող հատկանիշներ:

Նոր ստանդարտի պահանջների համաձայն, կարիք կառաջանա

տարանջատելու խնդրո առարկա պայմանագրի
վարձակալություն ենթադրող ու վարձակալություն չենթադրող
բաղադիչները: Օրինակի համար, եթե կազմակերպությունը
վարձում է տարածք ապրանքների պահեստավորման
նպատակով, ու վարձակալության պայմանագրով
նախատեսված վճարներն ընդգրկում են պահեստի
պահպանման ու մաքրության համար մասնաբաժին, ապա այս
վճարներից ենթակա են առանձնացման ու առանձին
հաշվառման բուն վարձակալության դիմաց կատարվող
վճարները, և նաև պահպանության ու մաքրության
ծառայությունների դիմաց նախատեսված վճարների մասը:
Միևնույն ժամանակ, վարձակալը կարող է ընտրել տարբեր
նշանակության նմանօրինակ վճարները չառանձնացնելու ու
առանձին չհաշվառելու տարբերակը, սակայն այդ դեպքում
ամբողջ պայմանագիրը պետք է դիտի ու հաշվառի որպես
վարձակալության: Այս վերջին մոտեցման կիրառությունն
ենթակա է տարածման տվյալ`առանձին դասի պատկանող
բոլոր ակտիվների նկատմամբ:

4
1.3. Ապագա դրամական հոսքերի ներկա արժեք

Ինչ է իրենից ներկայացնում ներկա արժեքը:

Ներկա արժեքն ապագայում ստացվելիք (կամ կատարվելիք)

վճարման արժեքն է`տվյալ ներկա պահի (ներկա օրվա,
“այսօրվա”) դրությամբ: Եթե առկա է 100 միավոր դրամական
միջոց, և այն ներդրվում է տարեկան 10 % դրույքով (ընդունենք,
որ որևէ խոչընդոտող կամ ռիսկային հանգամանք չկա և չի
կարող լինել, և կասկած չկա, որ մեկ տարի հետո ավելացած
տոկոսային գումարը կստացվի), ապա մեկ տարի հետո ներկա
պահի դրությամբ առկա 100 միավորը կդառնա 110 (100*1.10):
Մեկ տարի հետո ստացվելիք 110 միավորի (ապագա արժեք)
ներկա արժեքը 100 (110/1.10) միավոր է: Եթե, ինչպես ընդունվել
է, որևէ ռիսկային հանգամանք չի կարող խոչընդոտել, որ մեկ
տարի հետո 110 միավոր միջոցը ստացվի, և անտեսելով
արժեզրկման գործոնը, ապա ունենալ այժմ 100, թե մեկ տարի
հետո 110 միավոր, միմյանց հավասարազոր պայմաններ են:
Նմանօրինակ պարագայում, այսօրվա դրությամբ 100 միավորից
ավելի միջոց ունենալն ավելի նախընտրելի կլինի, քան մեկ
տարի հետո 110: Մեկ տարի հետո 110 միավորից ավելի միջոց
ստանալն ավելի նախընտրելի կլինի, քան այժմ 100:
Այսպիսով, ներկա արժեքը ապագա վճարման կամ
վճարումների շարքի “այսօրվա” արժեքն է`զեղչված
համապատասխան զեղչման տոկոսադրույքով:

5
Որոնք կամ որ գործոններն են որոշում ներկա արժեքը կամ
ազդում դրա վրա:

Ստորև թվարկենք`
ա. իհարկե, վճարման կամ վճարումների գումարային
մեծությունը,
բ. այն, թե երբ կամ ապագա որ ժամանակամիջոցին են
կատարվելու ակնկալվող վճարումները,
գ. կապիտալի արժեքը կամ դրամական միջոցների ներդրմամբ
դրամ ստեղծելու կամ աշխատելու ուժը, այլ խոսքով`ապագա
դրամական հոսքերը զեղչելու համար օգտագործվող
համապատասխան տոկոսադրույքը:

Մնացած հավասար կամ հաստատուն պայմանների դեպքում`

ա. որքան մեծ է ապագա վճարման գումարը կամ ապագա
վճարումների գումարները, այնքան մեծ է ներկա արժեքը,
բ. որքան ավելի ուշ կամ հեռավոր է ապագան, երբ ակնկալվում
են վճարը կամ վճարումները, այնքան փոքր է ներկա արժեքը,
գ.որքան մեծ է զեղչման նպատակով օգտագործվող
տոկոսադրույքը, այնքան փոքր է ներկա արժեքը:

Ապագա դրամական հոսքերի ներկա արժեքը

հաշվարկվում է հետևյալ բանաձևով`

1
ՆԱ=ԱԱ ×
¿¿
որտեղ,
ՆԱ-ն ներկա արժեքն է կամ ներկա պահի դրությամբ`ապագա
դրամական հոսքերի զեղչված արժեքը,
ԱԱ-ն ապագա արժեքն է կամ ապագա ժամանակամիջոցին
ակնկալվող դրամական հոսքերի արժեքը,

6
i-ն զեղչման տոկոսադրույքը կամ կապիտալի արժեքն է, որը
կարող է նաև ներառել ապագա դրամական վճարումների հետ
կապված ռիսկային գործոնների (օրինակ, արժեզրկման)
ազդեցությունը, և
n-ը զեղչման ենթակա ժամանակաշրջանների թիվն է (տարի,
կես տարի, ամիս, և այլն) կամ մինչ ապագա դրամական
հոսքերի առաջացումն ընկած ժամանակաշրջանների թիվը:

Առավել պարզ,
Ապագա արժեքը = Ներկա արժեք + Տոկոսային գումար
Տոկոսային գումար = Հիմնական գումար X Տոկոսադրույք

Գործնականում, օգտագործվում են ներկա արժեքի

աղյուսակները, օրինակ մեր դեպքում, տվյալ գումարի (ապագա
արժեք) ներկա արժեքի հաշվարկման ժամանակ ¿1¿ բաղադրիչը
(արտադրիչը) անմիջապես կարելի է փնտրել և տեսնել
համապատասխան աղյուսակում, իսկ այնուհետև կատարել
տվյալ գումարի բազմապատկում այդ արտադրիչով:
Նմանօրինակ աղյուսակի մաս բերված է սույն դասին
կից`հավելված 1-ում:

Ինչպես նշմարելի է, ապագա դրամական հոսքերն ունեն իրենց

ներկա արժեքն`անկախ արժեզրկման (ինֆլյացիայի) գործոնից:

Զեղչման տոկոսը սովորաբար արտացոլում է երկու

հանգամանք`
ա.դրամի ժամանակային արժեքը, որն արտացոլվում կամ
ներկայացվում է տոկոսադրույքի ոչ ռիսկային մասով`որպես
որոշ ժամանակով ներդրված միջոցների հանդեպ ակնկալվող
փոխհատուցում: Սա կապված է այն հանգամանքի հետ, որ

7
ներդրողները հասկանալիորեն նախընտրում են իրենց
վճարումները ստանալ անմիջապես, և եթե դրանք ենթակա են
ստացման ապագայում, ապա նրանք ակնկալում են ստանալ
փոխհատուցում վճարման հետաձգման դիմաց:
բ. ակնկալվող դրամական հոսքերի հետ կապված
անորոշությունը, որն ներկայացվում է տոկոսադրույքի
ռիսկային մասով կամ ռիսկի հավելումով: Վերջինս
արտացոլում է ներդրողների կողմից ակնկալվող
վերադարձելիության հետ առնչվող անորոշությունը`կապված
ապագա դրամական վճարումներին որոշակիորեն սպառնացող
գործոնների կամ ռիսկերի հետ, օրինակ, արժեզրկումը:
Այսպիսով, զեղչման տոկոսադրույքն ներառում է երկու
բաղկացուցիչներ`ոչ ռիսկային և ռիսկային բաղադրիչներ,
որոնցից առաջինն ենթադրում է փոխհատուցում դրամի
ժամանակային արժեքի, իսկ երկրորդը`ակնկալվող դրամական
հոսքերին առնչվող անորոշության դիմաց:

1.4. Վարձակալության հաշվառումը վարձակալի ֆինանսական

հաշվետվություններում

Ինչպես արդեն վերևում նշվել է, վարձակալի կողմից

հաշվառելիս վարձակալությունն այլևս չի դասակարգվում, այլ
խոսքով`չի դիտվում որպես ֆինանսական կամ գործառնական:
Փոխարենը, վարձակալը վարձակալված բոլոր ակտիվների
նկատմամբ կիրառում է հաշվառման միևնույն մոտեցումը:

 Սկզբնական ճանաչումը

Վարձակալության սկզբում վարձակալը դիտարկում է ստորև

բերված երկու տարրերը:

8
Ա. Օգտագործման իրավունքով ակտիվ
Սկզբնապես, օգտագործման իրավունքով ստացված ակտիվը
վարձակալը չափում է վարձակալության գծով
պարտավորության ու վարձակալական պայմանագիր կնքելու
համար կատարված սկզբնական ուղղակի ծախսումների
ընդհանուր գումարով: Եվ հետո, այս գումարը ճշգրտվում ու
դրա նկատմամբ հաշվի են առնվում վարձակալության գծով
վարձակալության մեկնարկի ամսաթվին կամ դրան նախորդող
շրջանում կատարված վճարները, վարձակալության գծով
ստացված պարգևային, օրինակ, զիջում կամ պարտավորության
պակասեցում ենթադրող շնորհումները, նմանաբնույթ այլ
պայմանները:

Բ. Վարձակալության գծով պարտավորություն

Վարձակալության գծով պարտավորությունն ըստ էության
ներառում է վարձակալության մեկնարկի դրությամբ
չկատարված բոլոր ակնկալվող վճարումների ներկա արժեքը`
զեղչված վարձակալությամբ ենթադրվող տոկոսադրույքով: Այս
վճարումները կարող են ներառել հաստատագրված
(հաստատուն) գումարով վճարումներ, փոփոխվող (փոփոխուն)
գումարով վճարումներ, և այլն: Վճարների ներկա արժեքի
հաշվարկման համար կիրառվում է վարձակալությամբ
ենթադրվող տոկոսադրույքը (կամ փոխառություն ներգրավելու
հավանական տոկոսադրույքը, եթե վերջինս հնարավոր չէ
գնահատել կամ որոշել), որը նաև անվանվում է զեղչման
գործակից: Եվ, ինչպես արդեն նշվել է, ներկա արժեքը
հաշվարկվում է հետևյալ կարգով`

1
ՆԱ=ԱԱ ×
¿¿

9
որտեղ, տվյալ դեպքում, ՆԱ-ն վճարների ներկա արժեքն է, ԱԱ-
ապագայում ակնկալվող վճարների արժեքն է, i-ն`զեղչման
տոկոսադրույքը, n-ը`ժամանակաշրջանների թիվը:
Վարձակալությունը վարձակալի ֆինանսական
հաշվետվություններում հաշվառելիս կիրառելի
հաշվապահական կրկնակի գրացումներ են`

1. Երբ վարձակալը վարձակալության պայմանագրի հիման վրա

ստանում է ակտիվը`

Դտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվ

Կտ Վարձակալության գծով պարտավորություն

Վարձակալության գծով պարտավորության գումարով

2. Վարձակալության պայմանների շուրջ բանակցելիս կամ

պայմանագիր կնքնելիս` վարձակալի կողմից վճարվելիք կամ
վճարված գումարների արտացոլում (օրինակ, պետական
տուրքի, փաստաթղթերի պատրաստման, և այլն)`

Դտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվ

Կտ Ծառայություն մատուցողի, մատակարարի կամ
դրամական միջոցների հաշիվներ

Ուղղակի սկզբնական ծախսումների գումարով

3. Վարձակալված ակտիվի տեղափոխման, տեղակայման կամ

ապատեղակայման համար կատարված ծախսումների
արտացոլում` զեղչված ներկա արժեքով (վարձակալը
հնարավոր է կարիք կամ պարտավորություն ունենա ակտիվը

10
տեղափոխելու կամ վարձակալության ժամկետից հետո
տարածքը վերականգնելու, կամ այլ նմանաբնույթ հնարավոր
գործընթացներ իրականացնելու)`

Դտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվ

Կտ Ակտիվների տեղափոխման, ապատեղակայման և այլ
նմանատիպ նպատակներով ձևավորված պահուստ

 Հետագա չափումը

Մեկնարկի ամսաթվից հետո, վարձակալը կարիք կունենա

իրականացնել հետագա չափում ու հաշվառում արդեն
ճանաչված հոդվածների նկատմամբ:

Ա. Օգտագործման իրավունքով ակտիվ: Սովորաբար,

վարձակալը օգտագործման իրավունքով ակտիվը հաշվառում է
ինքնարժեքի մոդելի հիման վրա (ՀՀՄՍ 16 “Հիմնական
միջոցներ”): Ընդհանուր առմամբ, սա նշանակում է ու
ենթադրում վարձակալված ակտիվի համար հաշվարկել
մաշվածություն վարձակալության ժամկետի ընթացքում`

Դտ Մաշվածության ծախս (հետագայում ծախսը կտեղափոխվի

ու կարտացոլվի ֆինանսական արդյունքում)
Կտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվի կուտակված
մաշվածություն

Օգտագործման իրավունքով ակտիվի նկատմամբ հաշվարկված

մաշվածության գումարով

11
Ընդ որում, վարձակալը կարող է կիրառել նաև նույն ՀՀՄՍ 16-ով
նախատեսված վերագնահատման մոդելը (երբ հիմնական
միջոցների դասը, որին պատկանում է օգտագործման
իրավունքով ակտիվը, հաշվառվում է կամ ենթակա կլինի
հաշվառման վերագնահատման մոդելի կիրառությամբ):

Բ. Վարձակալության գծով պարտավորություն: Վարձակալը

վարձակալության գծով պարտավորության նկատմամբ պետք է
ճանաչի համապատասխան տոկոսային ծախսը`

Դտ Տոկոսային ծախս (հետագայում ծախսը կտեղափոխվի ու

կարտացոլվի ֆինանսական արդյունքում)
Կտ Վարձակալության գծով պարտավորություն

Հաշվարկված տոկոսային ծախսի չափով

Ինչպես նաև, վճարված վարձակալական գումարների չափով

արտացոլվում է վարձակալության գծով պարտավորության
նվազումը`

Դտ Վարձակալության գծով պարտավորություն

Կտ Դրամական միջոցներ հաշվառող հաշիվներ

Վարձակալական պարտավորության գծով վճարված

գումարների չափով

Վարձակալական պայմանագրի գործողության ընթացքում

հնարավոր փոփոխությունների դեպքում, մասնավորապես`
պայմանագրի ժամկետի, զեղչման ենթադրվող տոկոսադրույքի,
և այլ նմանատիպ վավերապայմանների կապակցությամբ,

12
վարձակալության գծով պարտավորությունն ենթակա է
վերաչափման` այդպիսի փոփոխությունների արտացոլման
նպատակով:

1.5. Բացառություններ

Հատկապես այսպես ասած “փոքր” վարձակալությունների

առումով, վերը նշված մոտեցումներն իրապես կարող են
համարվել բավականաչափ բարդ, տարածական կամ հագեցած:
Այդ առնչությամբ պետք է հաշվի առնվեն որոշակի
բացառություններ, որոնք համապատասխան ստանդարտը
նախատեսում է: Ընդհանրական խոսքով, ոչ բոլոր դեպքերում է,
որ վարձակալությունը պետք է հաշվառվի վերը նկարագրված
մոտեցումներով: ՖՀՄՍ 16-ը թույլատրում է երկու տեսակի
բացառություն`
 տասներկու ամիս կամ պակաս ժամկետ ներառող
վարձակալության դեպքում (առանց ակտիվի գնման
իրավունքի), ինչպես նաև,
 երբ վարձակալված ակտիվի նոր վիճակում ունեցած
արժեքը փոքր է (փոքրարժեք ակտիվների դեպքում):
Ավելի պարզ խոսքով, երբ կազմակերպությունը
վարձակալության վերցնի համակարգիչ կամ փոքր արժեք
ունեցող գրասենյակային կահույքի տեսակ, ասենք հինգ ամսով,
ապա այն կարիք չի ունենա օգտագործման իրավունքով
ակտիվն ու վարձակալության գծով պարտավորությունը
հաշվառել վերը նկարագրված “ընդլայնված” կարգով:
Պարզապես, կազմակերպությունը կարող է վարձակալական
վճարումները որպես ծախս հաշվառել գծային (կամ այլ
պարբերական) հիմունքով:

13
1.6. Վարձակալության հաշվառումը վարձատուի ֆինանսական
հաշվետվություններում

Նախկին մոտեցումների համեմատ`վարձատուի ֆինանսական

հաշվետվություններում վարձակալությունը հաշվառելու
առումով շատ բան չի փոխվել: Մասնավորպես, ինչպես ՀՀՄՍ
17-ի համաձայն էր, վարձատուն կշարունակի կարիք ունենալ
դասակարգելու վարձակալությունը ֆինանսական կամ
գործառնական տեսակների:

Եվ այսպես, ի տարբերություն վարձակալի, վարձատուն`մինչ

հաշվապահական հաշվառման գրանցումներին անցնելը,
առաջին հերթին կարիք կունենա դասակարգել
վարձակալությունը`որպես ֆինանսական կամ գործառնական:

Ա. Ֆինանսական վարձակալությունը վարձակալության տեսակ

է, որի դեպքում վարձակալին է փոխանցվում ակտիվի
սեփականության հետ կապված, ըստ էության, բոլոր ռիսկերն ու
հատույցները: Ընդ որում, սեփականության իրավունքը
վերջիվերջո կարող է փոխանցվել կամ չփոխանցվել:

Վարձակալված ակտիվի սեփականության իրավունքի հետ

առնչվող ռիսկերը պայմանավորված են ակտիվի պարապուրդի,
տեխնոլոգիական կամ ֆիզիկական հնացածության հետևանքով
առաջացող հնարավոր կորուստներով:

Վարձակալված ակտիվի սեփականության իրավունքի հետ

առնչվող հատույցները պայմանավորված են օգտակար
ծառայության ընթացքում ակտիվի առավել արդյունավետ
գործունեության, շուկայական արժեքի բարձրացման, ինչպես

14
նաև ակտիվի մնացորդային արժեքի իրացումից օգուտ
ստանալու ակնկալիքներով:

Բ. Ֆինանսական վարձակալություն չհանդիսացող այլ

վարձակալությունը համարվում է գործառնական:

ՖՀՄՍ 16-ը առանձնացնում է իրավիճակների օրինակներ,

որոնք առանձին կամ համակցված կարող են հանգեցնել
վարձակալության դասակարգմանը ֆինանսականի`

● վարձակալված ակտիվի սեփականության իրավունքը

վարձակալության ժամկետի ավարտին փոխանցվում է
վարձակալին,
● վարձակալը հնարավորություն ունի ակտիվը գնել այդ
հնարավորությունն իրագործելու ամսաթվի իրական
արժեքից բավականաչափ ցածր գնով, և սկզբում իսկ կա
խելամիտ համազվածություն, որ այդ հնարավորությունը
կիրագործվի,
● վարձակալության ժամկետի մեջ ներառնվում է ակտիվի
տնտեսական ծառայության ժամկետի մեծ մասը, եթե
նույնիսկ սեփականության իրավունքը չի փոխանցվում,
● վարձակալության սկզբում նվազագույն վարձավճարների
ներկա արժեքն առնվազն հավասար է ակտիվի իրական
արժեքին,
● վարձակալված ակտիվների յուրահատուկ բնույթի
պատճառով միայն վարձակալն է ի վիճակի օգտագործել
դրանք`առանց էական ձևափոխությունների,

---Որպես ֆինանսական վարձակալություն դասակարգելու

դեպքում` վարձատուն ապաճանաչում է վարձակալության
հանձնած ակտիվը, այսինքն`դուրս է գրում իր հաշվեկշռից և

15
կատարած զուտ ներդրումների չափով ճանաչում է
դեբիտորական պարտք, այն է`ստացվելիք գումարներ
ֆինանսական վարձակալության գծով: Վարձակալությունում
կատարած զուտ ներդրումները հավասար են վճարումների
ներկա (զեղչված) արժեքին: Մեկ այլ ձևակերպմամբ,
վարձակալությունում կատարված զուտ ներդրումները, ըստ
էության, համախառն ներդրումներն են`զեղչված
վարձակալությամբ ենթադրվող տոկոսադրույքով:

Կտրվի համապատասխան հաշվապահական գրանցում`

Դտ Ֆինանսական վարձակալության գծով ստացվելիք

գումարներ
Կտ “Հիմնական միջոց” (վարձակալության հիմքում ընկած
ակտիվ)

Վարձատուն վարձակալությունում կատարած զուտ

ներդրումների նկատմամբ պարբերական հիմունքով ճանաչում
է եկամուտ և այն արտացոլում իր ֆինանսական
արդյունքներում: Ըստ այդմ, հետագա չափման ժամանակ
վարձատուն պետք է ճանաչի վարձակալությունից ստացվելիք
ֆինանսական եկամուտը`

Դտ Ֆինանսական վարձակալության գծով ստացվելիք

գումարներ
Կտ Եկամուտ ֆինանսական վարձակալությունից

իսկ հետո, ստացված դրամական միջոցների չափով,

արտացոլվում է վարձակալից ակնկալվող գումարների
(դեբիտորական պարտքի) նվազումը`

16
Դտ Դրամական միջոցներ
Կտ Ֆինանսական վարձակալության գծով ստացվելիք
գումարներ

Ֆինանսական եկամուտը պետք է ճանաչվի այն կերպով, որ

արտացոլի հաստատուն պարբերական տոկոսադրույք`
վարձակալությունում վարձատուի զուտ ներդրումների
նկատմամբ:

---Գործառնական վարձակալության դեպքում վարձատուն

շարունակում է ճանաչել իր կողմից վարձակալության
հանձնված ակտիվը` ֆինանսական դրության մասին
հաշվետվության մեջ:

Ի հավելումն, վարձատուն պետք է ճանաչի վարձակալությունից

եկամուտը`վարձակալության ժամկետի ընթացքում` գծային
կամ մեկ այլ պարբերական հիմունքով, եթե վերջինս կդիտվի
ավելի համապատասխանող օգուտների ներհոսքի բնույթին:

Այստեղ է, որ կարելի է նկատել, որ գործառնական

վարձակալության հաշվառումը ստացվում է փոքր-ինչ
անհամաչափորեն դասավորված (ասիմետրիկ). և վարձակալը,
և վարձատուն ճանաչում են ակտիվն իրենց ֆինանսական
հաշվետվություններում: Սա փոքր-ինչ հակասական է, և ինչ-որ
տեղ հասկանալի է, թե ինչու այս կապակցությամբ
մասնագիտական շրջանակներում առկա են քննարկումներ ու
բանավեճեր:

17
1.7. Վարձակալության հաշվառումը վարձակալի ֆինանսական
հաշվետվություններում. օրինակ և մեկնաբանություն

Օրինակ

“Բեռներ” ընկերությունը “Շարժակազմ” ընկերությունից

վարձակալել է բեռնատար մեքենա: Վարձակալությունը կնքվել
է 3 տարի ժամկետով: Տարեկան վարձավճարը կազմում է 5,000
պ.մ., որը ենթակա է վճարման ամեն տարվա ավարտին:
Զեղչման համապատասխան տոկոսադրույքը
վարձակալությամբ ենթադրվող տոկոսադրույքն է, որը կազմում
է 10 %: Ըստ վարձակալության համատեքստի ու պայմանների,
“Բեռներ” ընկերությունը բեռնատար մեքենայի շահագործումից
ստանալու է տնտեսական օգուտներ, ինչպես նաև, որպես
վարձակալ կարող է որոշում կայացնել մեքենայի շահագործման
բնույթի ու ուղղությունների վերաբերյալ, իսկ “Շարժակազմ”
ընկերությունը պարտավորություն է ստանձնել
անհրաժեշտության դեպքում փոխարինել ակտիվը
վարձակալության ժամկետի ընթացքում: Գնահատվել է, որ
բեռնատար մեքենան կունենա շատ փոքր մնացորդային արժեք
վարձակալության ժամկետի ավարտին (կողմերի
համաձայնությամբ այն գնահատվել է զրո): Նաև, այս օրինակի
շրջանակում, պարզության համար ընդունվում է, որ չեն
կատարվել էական չափի ուղղակի ծախսումներ`
վարձակալության համաձայնագիրը կնքելու նպատակով:

Մեկնաբանություն

Ըստ ՖՀՄՍ 16 “Վարձակալություն” ստանդարտի, վարձակալի

մոտ հաշվառելիս կարիք չկա դասակարգել վարձակալությունը
ֆինանսականի կամ գործառնականի: Փոխարենը, կարիք կա

18
դիտարկելու, թե արդյոք նշված գործարքը դիտվում է որպես
վարձակալություն` ըստ ՖՀՄՍ 16-ի առաջադրած
ուղեցույցների:

---Այո, նշյալ գործարքը դիտվում է որպես վարձակալություն:

Վարձակալության սկզբում վարձակալը կարիք ունի ճանաչել
բեռնատար մեքենայի նկատմամբ օգտագործման իրավունքը`
վարձակալության պայմանագրի գումարով (ըստ օրինակի`
ուղղակի ծախսերն անտեսվում են), որը հավասար է
վարձավճարների ներկա արժեքին` զեղչված
վարձակալությամբ ենթադրվող տոկոսադրույքով: Այլ խոսքով,
վարձակալության գծով վարձակալի պարտավորությունը
հաշվարկվում է որպես վարձակալության ժամկետի ընթացքում
5,000-ական պ.մ. գումարով երեք վարձավճարների ներկա
արժեք: Վերջինս հավասար է մոտավորապես (կլորացված մինչև
լրիվ պայմանական միավոր) 12,434 պ.մ.-ի [(5,000 X (1 / (1 + 0.1)
1
) + (5,000 X (1 / (1 + 0.1) 2) + (5,000 X (1 / (1 + 0.1) 3) ], կամ էլ
կարելի է հաշվարկել օգտվելով ներկա արժեքի աղյուսակից`
[(5,000 X 0.90909) + (5,000 X 0.82645) + (5,000 X 0.75131)]:
Բաշխումը վարձակալության գծով հիմնական
պարտավորության և տոկոսային ծախսի միջև կարելի է
ներկայացնել աղյուսակի տեսքով`

Տարի Վարձավճա Տոկոս Հիմն. Չվճ.հիմն.

ր (10 %) Պարտավ. պարտավ.
12,434
1 5,000 1,243 3,757 8,677
2 5,000 868 4,132 4,545
3 5,000 455 4,545 -

19
Վարձակալության սկզբում տրվում է համապատասխան
հաշվապահական ձևակերպում`

1.
Դտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվ
Կտ Վարձակալության գծով պարտավորություն 12,434

Վարձակալության հետագա չափման ժամանակ վարձակալը

պետք է արտացոլի տոկոսային ծախսը, վարձակալական
պարտավորության մարումը, ինչպես նաև օգտագործման
իրավունքով ակտիվի նկատմամբ մաշվածության ծախսը`

2. Առաջին տարվա վերջում

Դտ Տոկոսային ծախս
Կտ Վարձակալության գծով պարտավորություն 1,243

3.
Դտ Վարձակալության գծով պարտավորություն
Կտ Դրամական միջոցներ հաշվառող հաշիվներ 5,000

4.
Դտ Մաշվածության ծախս
Կտ Օգտագործման իրավունքով ակտիվի կուտակված
մաշվածություն 4,145
[12,434 / 3]
Հաջորդ երկու տարիների համար ևս կկատարվեն նմանատիպ
գրանցումներ: Հասկանալի է, որ հաշվապահական
ձևակերպումներում կներառվեն տվյալ տարվան վերաբերելի
գումարային արժեքները, մասնավորապես տոկոսային ծախսի

20
համապատասխան գումարը: Եվս մեկ հավելում. կիրառելի է
նաև օգտագործել “Չկրած տոկոսային ծախսեր” հաշիվը, որտեղ
նախ կարտացոլվի տոկոսային ծախսի ամբողջ գումարը (2,566
պ.մ.), որը հետագայում, տվյալ տարվա ավարտին ու տվյալ
տարվան վերագրելի մասով կհաշվեգրվի որպես տոկոսային
ծախս (օրինակ, առաջին տարվա ավարտին, “չկրած տոկոսային
ծախսերից” տոկոսային ծախս կհաշվեգրվի 1,243 պ.մ.-ը):

1.8. Վարձակալության հաշվառումը վարձատուի ֆինանսական

հաշվետվություններում. օրինակ և մեկնաբանություն

Օրինակ

“Սարք” ընկերությունը “Գործվածք” ընկերությանը

վարձակալության է հանձնել սարքավորումներ`3 տարի
ժամկետով, 10% սահմանված տոկոսադրույքով:
Վարձակալության պայմանագրի համաձայն “Գործվածք”
ընկերությունը պետք է կատարի 3 վարձակալական
վճարումներ`յուրաքանչյուրը 3,000 պ.մ. գումարով:
Սարքավորումների իրական արժեքը
7,460 պ.մ. է, հաշվեկշռային արժեքը`7,200 պ.մ., գնահատված
տնտեսական ծառայության ժամկետը 4 տարի է, մնացորդային
արժեքը`0: Ըստ վարձակալության պայմանագրի,
վարձակալության ժամկետի ավարտին սարքավորումների
սեփականության իրավունքը փոխանցվելու է “Գործվածք”
ընկերությանը: Վճարումները կատարվում են յուրաքանչյուր
տարեվերջին: Վարձատուն դասակարգել է վարձակալությունը
որպես ֆինանսական:

21
Մեկնաբանություն

Առկա են իրավիճակներ (առանձին կամ համակցված), որոնց

առկայության դեպքում վարձատուն կարող է դասակարգել
վարձակալությունը որպես ֆինանսական, մասնավորապես (i)
վարձակալության ժամկետի ավարտին սարքավորումների
սեփականության իրավունքը “Սարք” ընկերությունից
(վարձատու) փոխանցվելու է “Գործվածք” ընկերությանը
(վարձակալ), (ii) վարձակալության սկզբում նվազագույն
վարձավճարների ներկա արժեքը (7,460 պ.մ.) հավասար է
սարքավորումների իրական արժեքին (7,460 պ.մ.), ինչպես նաև,
(i) վարձակալության ժամկետի մեջ ներառնվում է ակտիվի
տնտեսական ծառայության ժամկետի մեծ մասը:

Կատարվում է վարձավճարների բաշխում տոկոսային եկամտի

և վարձակալության գծով ստացվելիք հիմնական գումարի միջև:

Ստացվելիք
Տոկոս Հիմնական հիմնական
Տարի Վարձավճար
(10 %) գումար գումարի
մնացորդ
7,460
1 3,000 746 2,254 5,206
2 3,000 521 2,479 2,727
3 3,000 273 2,727 -

“Սարք” ընկերությունը (վարձատու) իր ֆինանսական

հաշվետվություններում տալիս է հետևյալ հաշվապահական
ձևակերպումները`

22
1.
Դտ “Ֆինանսական վարձ.գծով ստացվելիք
համախառն մուտքեր” 7,460
Կտ “Հիմնական միջոց-սարքավորում” 7,200
Կտ “Հիմնական միջոցների օտարումից
օգուտ” 260

2.
Դտ “Ֆինանսական վարձակալության
գծով ստացվելիք համախառն մուտքեր”
Կտ “Չվաստակված ֆինանսական
եկամուտ ֆինանսական վարձակալության գծով” 1,540

3.
Առաջին տարվա վերջում վաստակված եկամտի հաշվեգրում`
Դտ “Չվաստակված ֆինանսական
եկամուտ ֆինանսական վարձակալության գծով”
Կտ “Ֆինանսական վարձակալությունից
եկամուտներ” 746

4.
Առաջին տարվա վերջում ֆինանսական վարձակալության գծով
վարձավճարների ստացում`
Դտ “Դրամական միջոցներ”
Կտ “Ֆինանսական վարձակալության գծով
ստացվելիք համախառն մուտքեր” 3,000

Հաջորդ երկու տարիների համար ևս կկատարվեն նմանատիպ

գրանցումներ: Հասկանալի է, որ հաշվապահական
ձևակերպումներում կներառվեն տվյալ տարվան վերաբերելի

23
գումարային արժեքները, մասնավորապես տոկոսային եկամտի
համապատասխան գումարը:

1.9. Թեսթային որոշ առաջադրանքներ

1. Հետևյալ սահմանումներից որն է ճիշտ (ըստ ՖՀՄՍ 16
“Վարձակալություն” ստանդարտի)`
ա. պայմանագիրը համարվում է վարձակալության, եթե
վարձակալված ակտիվի սեփականության հետ կապված բոլոր
ռիսկերն ու հատույցները անցնում են վարձակալին.
բ. վարձակալությունն վարձակալի մոտ պետք է դասակարգվի
ֆինանսական կամ գործառնական տեսակների.
գ. վարձատուն` մինչ հաշվապահական հաշվառման
գրանցումներին անցնելը, կարիք կունենա դասակարգել
վարձակալությունը ֆինանսականի կամ գործառնականի.
դ. բացառվում է, որ գործառնական վարձակալության դեպքում
թե վարձակալը, և թե վարձատուն ճանաչեն վարձակալության
հիմքում ընկած ակտիվն իրենց ֆինանսական
հաշվետվություններում:

24
2. Ստորև բերված իրավիճակներից որոնք կարող են հանգեցնել
վարձատուի մոտ վարձակալությունը որպես ֆինանսականի
դասակարգման`
ա. վարձակալված ակտիվի սեփականության իրավունքը
վարձակալության ժամկետի ավարտին փոխանցվում է
վարձակալին.
բ. վարձակալը հնարավորություն ունի ակտիվը գնել այդ
հնարավորությունն իրագործելու ամսաթվի իրական արժեքից
բավականաչափ ցածր գնով, և սկզբում իսկ կա խելամիտ
համազվածություն, որ այդ հնարավորությունը կիրագործվի.
գ. վարձակալված ակտիվների յուրահատուկ բնույթի
պատճառով միայն վարձակալն է ի վիճակի օգտագործել
դրանք`առանց էական ձևափոխությունների.
դ. նշված իրավիճակներից բոլորն էլ կարող են հանգեցնել
վարձատուի մոտ վարձակալության դասակարգմանը
ֆինանսականի:

3. Որքան կկազմի 15 տարի հետո ստացվելիք 3,000 պ.մ-ի ներկա

արժեքը`8% տարեկան տոկոսադրույքի դեպքում`
ա. 1,040 պ.մ.
բ. 945 պ.մ.
գ. 2,760 պ.մ.
դ. 825 պ.մ.:

25
4. Հետևյալ սահմանումներից որն է սխալ (ըստ ՖՀՄՍ 16
“Վարձակալություն” ստանդարտի)`
ա. երբ վարձակալը վարձակալության սկզբում ստանում
վարձակալության հիմքում ընկած ակտիվը, ապա ըստ
համապատասխան կրկնակի գրանցման` Դտ-ում արտացոլում
է օգտագործման իրավունքով ակտիվը, իսկ Կտ-ում`
վարձակալության գծով պարտավորությունը.
բ. Վարձակալությունն որպես ֆինանսական դասակարգելիս`
վարձատուն վարձակալությունում կատարած զուտ
ներդրումների գումարի նկատմամբ պարբերական հիմունքով
ճանաչում է եկամուտ և այն արտացոլում ֆինանսական
արդյունքներում.
գ. առանց որևէ բացառության, վարձակալը վարձակալության
սկզբում պետք է ճանաչի օգտագործման իրավունքով ակտիվը և
վարձակալության գծով պարտավորությունը.
դ. Ֆինանսական վարձակալության դեպքում վարձատուն
ապաճանաչում է ակտիվը և կատարած զուտ ներդրումների
չափով ճանաչում դեբիտորական պարտք:

Հաջորդ թեմաներ
Դաս 12: Ոչ նյութական ակտիվներ
Դաս 13: Պարտատոմսեր և բաժնետոմսեր

26
 Հավելված 1

1
Ներկա արժեքի աղյուսակ, ¿¿
n/i 1% 2% 3% 4% 5% 6% 7% 8% 9% 10% 11% 12% 13% 14%
1 0.990 0.980 0.971 0.962 0.952 0.943 0.935 0.926 0.917 0.909 0.901 0.893 0.885 0.877
2 0.980 0.961 0.943 0.925 0.907 0.890 0.873 0.857 0.842 0.826 0.812 0.797 0.783 0.769
3 0.971 0.942 0.915 0.889 0.864 0.840 0.816 0.794 0.772 0.751 0.731 0.712 0.693 0.675
4 0.961 0.924 0.888 0.855 0.823 0.792 0.763 0.735 0.708 0.683 0.659 0.636 0.613 0.592
5 0.951 0.906 0.863 0.822 0.784 0.747 0.713 0.681 0.650 0.621 0.593 0.567 0.543 0.519
6 0.942 0.888 0.837 0.790 0.746 0.705 0.666 0.630 0.596 0.564 0.535 0.507 0.480 0.456
7 0.933 0.871 0.813 0.760 0.711 0.665 0.623 0.583 0.547 0.513 0.482 0.452 0.425 0.400
8 0.923 0.853 0.789 0.731 0.677 0.627 0.582 0.540 0.502 0.467 0.434 0.404 0.376 0.351
9 0.914 0.837 0.766 0.703 0.645 0.592 0.544 0.500 0.460 0.424 0.391 0.361 0.333 0.308
10 0.905 0.820 0.744 0.676 0.614 0.558 0.508 0.463 0.422 0.386 0.352 0.322 0.295 0.270
11 0.896 0.804 0.722 0.650 0.585 0.527 0.475 0.429 0.388 0.350 0.317 0.287 0.261 0.237
12 0.887 0.788 0.701 0.625 0.557 0.497 0.444 0.397 0.356 0.319 0.286 0.257 0.231 0.208
13 0.879 0.773 0.681 0.601 0.530 0.469 0.415 0.368 0.326 0.290 0.258 0.229 0.204 0.182
14 0.870 0.758 0.661 0.577 0.505 0.442 0.388 0.340 0.299 0.263 0.232 0.205 0.181 0.160
15 0.861 0.743 0.642 0.555 0.481 0.417 0.362 0.315 0.275 0.239 0.209 0.183 0.160 0.140
16 0.853 0.728 0.623 0.534 0.458 0.394 0.339 0.292 0.252 0.218 0.188 0.163 0.141 0.123
17 0.844 0.714 0.605 0.513 0.436 0.371 0.317 0.270 0.231 0.198 0.170 0.146 0.125 0.108
18 0.836 0.700 0.587 0.494 0.416 0.350 0.296 0.250 0.212 0.180 0.153 0.130 0.111 0.095
19 0.828 0.686 0.570 0.475 0.396 0.331 0.277 0.232 0.194 0.164 0.138 0.116 0.098 0.083
20 0.820 0.673 0.554 0.456 0.377 0.312 0.258 0.215 0.178 0.149 0.124 0.104 0.087 0.073

27