КРИСТАЛНИ СТРУКТУРИ

Димески Блаже
 Градба на цврсти тела
НАЈГОЛЕМ ДЕЛ ОД ЦВРСТИТЕ СУПСТАНЦИ СЕ КРИСТАЛИ
Кристалите се правилни геометриски тела со правилна внатрешна градба
Честичките кои го градат кристалот се викаат градбени единки на кристалот.
Градбените единки можат да бидат јони, атоми или молекули

Димески Блаже
 Кристални структури
• Кристалните цврсти супстанци имаат симетрични и
просторно средени структури;
• Атомите , молекулите или јоните заземаат специфични
положби.
• Распоредот на ваквите честички во кристалната цврста
супстанца е таков што севкупните привлечни
меѓумолекулски сили се максимални
• Тие сили се: јонски или ковалентни врски, Ван дер
Валсови сили, водородни врски или комбинација на тие
сили

Димески Блаже
 Поделба на кристалите според хемиските врски и
меѓумолекулските сили
SiO2 (песок), дијамант,
Aмонијак графит,
Бензен C6H6
Нафтален C10H8 SiC, цврст Ne
Бензоева киселина, C6H5CO2H

CO2 сув мраз

CsCl, NaCl, ZnS

Na, Cu, Li, Au, Ag ковалентни
молекулски

Van der Waals-ови Ковалентна врска

сили Al

метални
јонски

Јонска врска Метална врска

Димески Блаже
Елементарна ќелија
Елементарна ќелија е основната
структурна единица што се
повторува во кристалната цврста
супстанца.
На сликата е прикажана една
елементарна ќелија и нејзиното
простирање во три димензии.

Не кликај брзо

Димески Блаже
Кристал на готварска сол
= Cl-

= Na+

Формирање на NaCl – од јони до елементарна ќелија па до просторна

кристална решетка, односно кристал

Димески Блаже
Јазол на решетката
Секоја сфера претставува атом,
јон или молекула и се нарекува
јазол на решетката.
Кај многу кристали, јазолот на
решетката, всушност, не содржи
такви честички.
Наместо тоа, може да има
неколку атоми, јони или
молекули идентично подредени
околу секој јазол на решетката.
Заради упростување може да се
претпостави дека секој јазол на
решетката е окупиран од еден
атом
Димески Блаже
Распоред на топчињата

Клет комшија

Димески Блаже
 Јонски кристали
Со бескрајно повторување на елементарната ќелија се добива
просторна кристална решетка, односно кристал

Готварска сол

Димески Блаже
 Кристални системи

7 кристални системи

-
Секоја кристална цврста
- супстанца може да се опише
- преку еден од седумте различни
- видови на елементарни ќелии
- прикажани на сликата.
-
-

Димески Блаже
Геометрија на елементарните ќелии

Димески Блаже
 Елементарни ќелии

Кубична Внатрешно Странично

центрирана центрирана
кубична

Тетрагонална Моноклинична Хексагонална

Градбените единки се групираат и градат т.н елементарна ќелија

(има и други но овие се најчести)
 Странично
Кубична Внатрешно центрирана
центрирана
кубична

Димески Блаже
 Кубична

Со паралелно редење на елементарните ќелии во просторот по должина и во

сите три насоки, како и со нивно периодично повторување во просторот
настанува просторна кристална решетка

Димески Блаже
 Геометријата на кубичната елементарна
ќелија е особено едноставна, поради тоа
што сите страни и агли ѝ се еднакви.

Внатрешно центрирана кубична

Со паралелно редење на елементарните ќелии во просторот по должина и во

сите три насоки, како и со нивно периодично повторување во просторот
настанува просторна кристална решетка
Димески Блаже
 Странично центрирана

Покрај тоа што има честички во аглите, оваа ќелија има и во пресекот на
дијагоналите на страните на коцката

Димески Блаже
Значи многу е битно кај се точките!

Димески Блаже
 Пакување на сфери
Распоред на идентични сфери во
примитивна кубична ќелија

Пробајте најлесно со пинг-понг топчиња!

Основната единица што се повторува во тридимензионалниот

распоред се нарекува примитивна кубична ќелија (scc)
Димески Блаже
Распоред на идентични сфери во
примитивна кубична ќелија

(а) Поглед (б) Исцртана (в) Бидејќи секоја сфера

одозгора на еден примитивна е поделена во осум
од слоевите на кубична единечни ќелии,
сферите. ќелија. а во коцката има осум темиња,
во примитивна кубична ќелија
постои еквивалентно на една
Димески Блаже
целосна сфера.
 Што може да се забележи?

Сферата означена со „х“ е во допир со четири сфери во сопствениот слој, со

една сфера со слојот над и со една сфера со слојот под неа. Секоја сфера во овој
распоред велиме дека има координациски број 6 бидејќи има шест непосредни
соседи.
Координацискиот број се дефинира како број на атоми (или јони) што
опкружуваат еден атом (или јон) во кристалната решетка.
Неговата вредност е мерка за тоа колку густо се пакувани сферите – колку е
поголем координацискиот број, толку сферите се поблизу една до друга.
Димески Блаже
Три главни кристални структури кај металите

Реално гледано, сферите во овие кубични ќелии што ги претставуваат атомите,

молекулите или јоните се во меѓусебен допир

Димески Блаже
 Распоред на идентични сфери во
внатрешно-центрирана кубична ќелија

Внатрешно-центрираниот кубичен
распоред се разликува од едноставната
кубична ќелија по тоа што вториот слој
на сфери се вклопува во длабнатините
на првиот слој, а третиот слој во
длабнатините на вториот слој .

R a
Димески Блаже
Координацискиот број на секоја сфера во оваа структура е
8
(секоја сфера е во допир со четири сфери во горниот и со
четири сфери во долниот слој).

Димески Блаже
 Распоред на идентични сфери во
странично-центрирана кубична ќелија

Во странично-центрираната кубична ќелија, покрај сферите во

осумте темиња на коцката постојат и сфери во центарот на
секоја од шесте страни на коцката
Димески Блаже
 Влијание на соседите
Бидејќи секоја елементарна ќелија во кристалната цврста супстанца е
соседна со други елементарни ќелии, повеќето од атомите на една
ќелија се заеднички и за соседните ќелии.
Кај сите типови на кубични ќелии, секој атом на темињата припаѓа на
осум елементарни ќелии атомот што лежи на работ е поделен меѓу
четири елементарни ќелии ;
Странично -центриран атом припаѓа на две елементарни ќелии .
Бидејќи секоја сфера на темињата е поделена меѓу осум елементарни
ќелии, а во коцката има осум темиња, ќе има еквивалентно на една
комплетна сфера во примитивната елементарна ќелија .
 Внатрешно-центрираната кубична ќелија содржи еквивалент на две
комплетни сфери, една во центарот и осум заеднички сфери во
темињата.
Странично-центрирана кубична ќелија содржи четири комплетни
сфери – три од шесте странично-центрирани атоми и една од осумте
заеднички сфери на темињата
Димески Блаже
 Примитивна кубична ќелија

Содржи 8 x 1/8 = 1 атом на елементарна ќелија

Димески Блаже
Внатрешно -центрирана кубична ќелија

R
a

– 8 јазли + 1 честичка во
центарот на ќелијата
– 1 ќелија содржи
8(1/8) + 1 = 2 честички
Димески Блаже
Странично -центрирана кубична ќелија

– 8 јазли + 6 страни
– 1 ќелија содржи 8(1/8) +
6(1/2) = 4 честички
Димески Блаже
Најгусто пакување

Димески Блаже
 Најгусто пакување
Очигледно е дека во примитивна кубична и внатрешно-центрирана
кубична ќелија има повеќе празен простор одошто во странично-
центрирана кубична ќелија.
Најгусто пакување, односно најефикасното уредување на сферите,
започнува со структурата прикажана на сликата што ја нарекуваме слој А.
 Фокусирајќи се на единствената од сите страни опкружена сфера, гледаме
дека има шест непосредни соседи во тој слој.
 Во вториот слој (што ќе го наречеме слој В), сферите се пакуваат во
длабнатините меѓу сферите на првиот слој така што сите сфери се колку
што е можно поблиску една до друга.
Постојат два начина на кои третиот слој може да го покрие вториот слој за
да се постигне најгусто пакување.
Сферите може да се сместат во длабнатините така што секоја сфера од
третиот слој е директно над сфера од првиот слој .
Бидејќи нема разлика меѓу распоредот на првиот и третиот слој, и третиот
слој го означуваме со А.
Сферите од третиот слој може да се вклопат во длабнатините што лежат
директно над длабнатините на првиот слој Во овој случај, третиот слој го
нарекуваме слој С Димески Блаже
 КОМПАКТНОСТ

• Како да складирате сфери?

ВО РАМНИНА: На 2-D, најгустата мрежа
е хексагонална мрежа

(демонстрирано во 1910 година од страна на Thue)

Димески Блаже
 КОМПАКТНОСТ
• Како да складирате сфери?

–– РАМНИНА A –––– C

– РАМНИНА B – B

––РАМНИНА A –– A

поглед
ОДОЗГОРА

Димески Блаже
 КОМПАКТНОСТ

• Природа на структури: редење …ABABA…

ABABA …
Хексагонална ќелија
A–

B–
h.c.p. (hexagonal close-packed)
A–
Распоредот АВА е познат како хексагонално
густо пакувана (hcp) структура,

Хексагонална ќелија

No
АВАB подредување, односно Image
третиот слој е точно над првиот

Димески Блаже
 КОМПАКТНОСТ

• …ABCABC…
A ––

C –– Ромбоедарска ќелија
B ––
= 60°
Примитивна ќелија
A– c.f.c.

… ABCABCA … кубична F

Атомите во вториот слој се над празнините формирани од атомите во првиот

слој (исто како кај хексагоналното пакување). Атомите во третиот слој се над
празнините формирани од атомите првиот слој кои не се пополнети со атоми
во вториот слој.
Димески Блаже
Секвенцата е АВСАВС
 Важно
• Во обете структури, секоја сфера има координациски број 12
(секоја сфера е во допир со шест сфери во сопствениот слој и со
три сфери во слојот над и со слојот под него).
• Структурите hcp и сср го претставуваат најефикасниот начин
да се пакуваат идентични сфери во елементарна ќелија и не
постои начин да се зголеми координацискиот број над 12.
• Многу метали и благородни гасови, кои се моноатомни,
образуваат кристали со hcp или сср структури. На пример,
атомите на магнезиум, титаниум и цинк кристализираат во hcp
распоред, додека алуминиум, никел и сребро кристализираат во
сср распоред.
• Сите благородни гасови во цврста состојба имаат сср структура
освен хелиумот, кој кристализира во hcp структура.

Димески Блаже
 Прашање?
• Зошто во серија на сродни супстанци, како што се
преодните метали или благородните гасови, се образуваат
различни кристални структури?
• Заради релативната стабилност на одредена кристална
структура, која зависи од меѓумолекулските сили. Така,
металниот магнезиум има hcp структура бидејќи овој
распоред на Mg атомите резултира со најголема
стабилност на цврстата супстанца

Димески Блаже
 Врска меѓу должината на работ (а) и
радиусот (r) на атомите во:

примитивна
кубична
ќелија
странично-центрирана
внатрешно-центрирана кубична ќелија.
кубична ќелија
Димески Блаже
 КОМПАКТНОСТ
• КОМПАКТНОСТ : Волумен зафатен од атомите
Фактор на атомско пакување – APF
Волумен на ќелијата

кубична P : кубична I : кубична F :

52 % 68 % 74 %

Димески Блаже
Кубична Внатрешно -центрирана Странично центрирана

Димески Блаже
 Твит на денот
•Истите што го смучкаа вирусот, ги смучкаа и вакцините

Димески Блаже
•Како тоа старинските вируси и бактерии што со векови се присутни и активни
ко вариола, полио, морбили...
не мутираа на 3 месеци, а не да немало епидемии и распространети и долготрајни.
•Овој вирус многу паметен излезе. Чудесии

Димески Блаже
Че има уште

Димески Блаже