Professional Documents
Culture Documents
fh5 Tipovi Na Kristali
fh5 Tipovi Na Kristali
Димески Блаже
Градба на цврсти тела
НАЈГОЛЕМ ДЕЛ ОД ЦВРСТИТЕ СУПСТАНЦИ СЕ КРИСТАЛИ
Кристалите се правилни геометриски тела со правилна внатрешна градба
Честичките кои го градат кристалот се викаат градбени единки на кристалот.
Градбените единки можат да бидат јони, атоми или молекули
Димески Блаже
Кристални структури
• Кристалните цврсти супстанци имаат симетрични и
просторно средени структури;
• Атомите , молекулите или јоните заземаат специфични и
точно определени положби.
• Распоредот на ваквите честички во кристалната цврста
супстанца е таков што севкупните привлечни
меѓумолекулски сили се максимални
• Тие сили се:
јонски
ковалентни врски
Ван дер Валсови сили,
водородни врски или
комбинација на тие сили
Поделба на кристалите според хемиските врски и
меѓумолекулските сили
SiO2 (песок), дијамант,
Aмонијак графит,
Бензен C6H6
Нафтален C10H8 SiC, цврст Ne
Бензоева киселина, C6H5CO2H
метални
јонски
Блаже Димески
Типови хемиски врски
Супстанците со гигантски структури генерално имаат високи температури на
топење и вриење бидејќи честичките се силно поврзани во 3D мрежа. Потребно е
големо количество енергија да се раскинат тие врски.
Јон-дипол − + − +
Дипол-дипол + − + −
H
H
Водородна врска O
H O
H O H
H
интермолекуларна интрамолекуларна
Водородна врска ковалентна
Дипол-дипол
Дипол-индуциран дипол
Јон-
итн.
катјон-Pi
Релативна сила
Pi-Pi дисперзиони сили < дипол-дипол <водородни врски
+
−
+ −
− +
Ar Ar
+
Дипол-дипол интеракции
Дипол-дипол интеракции
7 кристални системи
-
Секоја кристална цврста
- супстанца може да се опише
- преку еден од седумте различни
- видови на елементарни ќелии
- прикажани на сликата.
-
-
Блаже Димески
Јонски кристали
Со бескрајно повторување на елементарната ќелија се добива
просторна кристална решетка, односно кристал
Готварска сол
= Na+
Димески Блаже
Јонско соединение
• NaCl(s):
Na Cl Na Cl
Cl Na Cl Na
Na Cl Na Cl
• NaCl: Дефинирана формулна единка
Јонски кристали
• Познавањето на радиусите на
јоните помага за разбирањето
на структурата и стабилноста
на овие соединенија.
• Не постои начин да се измери
радиусот на поединечен јон,
но некогаш може да се најде
разумна процена.
• На пример, ако се знае дека
радиусот на I – во KI е околу
216 pm, може да се определи
радиусот на K+ јонот во KI, а
оттаму и радиусот на Cl– во
KCl .
Кристал на готварска сол
= Cl-
= Na+
Димески Блаже
Јонски кристали
Многу вообичаени соли имаат FCC аранжмани на анјони со
катјони во ОКТАЕДРАЛНИ ДУПКИ - на пример, соли
како CA = NaCl
• FCC решетка од анјони → 4 А-/единица ќелија
• К+ во октаедрални дупки →
1 К+ во центарот+ [12 рабови ∙1/4 К+ по раб]= 4 К+ по
единица ќелија
Јонски кристали
TiO2
Постојат 2 нето Ti4+
јони и 4 нето O2-
јони по единица
ќелија.
Димески Блаже
Јонски кристали
Димески Блаже
Првиот графит...
Димески Блаже
Градба на графит
• Во графитот, јаглеродните атоми се распоредени во
шестчлени прстени. Сите атоми се ѕр2 хибридизирани, а
секој атом е ковалентно сврзан со три други атоми.
Преостанатата нехибридизирана 2р орбитала се користи за
π врска. Всушност, секој слој на графитот има еден вид на
делокализирана молекулска орбитала што е присутна кај
бензенот
π орбитала
Графит
Бидејќи електроните се движат слободно во проширената
делокализирана молекулска орбитала, графитот е добар
спроводник на електричество во правците долж
рамнините на јаглеродните атоми.
Димески Блаже
Какви сили?
• Слоевите се меѓусебно сврзани со слаби Ван дер Валсови сили.
• Ковалентните врски кај графитот ја објаснуваат неговата тврдина.
Меѓутоа, бидејќи слоевите може да се лизгаат едни во однос на други,
графитот на допир е лизгав и е ефикасен како лубрикант.
• Исто така, се користи за моливи и ленти за компјутерски печатари и
машини за пишување.
Димески Блаже
Минијатурна уметност
И обратно
Димески Блаже
Кварц
• Друг ковалентен кристал е
кварцот (SiO2 ).
• Распоредот на атомите на
силициум во кварцот се слични
на јаглеродот во дијамантот, но
во кварцот помеѓу секој пар на
Si има кислородни атоми.
• Бидејќи Si и О имаат различни
електронегативности, Si–O
врската е поларна.
• Сепак, SiO2 е во многу нешта
сличен на дијамантот, како што е
тврдоста и високата температура
на топење (1610 ºC).
Подробно ...
• Кварцот содржи карактеристична атомска шема
дефинирана според тоа каков е составот и распоредот на
атомите на силициум и кислород едни со други...
Димески Блаже
Што вели кристалографијата?
• Од многуте можни кристалографски форми на кварц,
околу 40 може да се најдат во природата.
• На секоја од формите и е дадено описно име, специфичен
научен нумерички симбол што ја одразува неговата врска
со кристалната решетка, а на соодветните форми на
кристалот им е одредена грчка или латинска буква.
• Повеќето форми (околу 30) ретко може да се најдат, па
затоа ќе се фокусираме главно на оние што се вообичаени
и важни.
• Но, дури и од овие неколку форми може да се изведе
изненадувачки голем број на различни форми
Основни кристални форми на
кварц
Miller-ови индекси
Име на формата Симбол
h,k,l
Димески Блаже
Пакување и својства
• Молекулите во молекулските кристали се пакуваат колку
што дозволува нивната големина и облик.
• Главни сили што ги сврзуваат единките кај нив се
дисперзиони сили, дипол-дипол сили, водородни врски
• Бидејќи Ван дер Валсовите сили и водородното сврзување
се доста слаби во однос на ковалентните и јонските врски
молекулските кристали полесно се раскинуваат од
јонските и од ковалентните кристали.
• И навистина, повеќето молекулски кристали се топат на
температура под 100 ºC
• Тие се меки, кршливи, имаат ниски температури на
топење, слаби спроводници на топлина и електричество
Разлика ...
• Во неполарните молекули, меѓумолекуларните сили се
само слаби ван дер Валсови сили.
• Поларните молекули имаат диполи и затоа имаат малку
посилни привлечности меѓу нив, што значи дека
точката(температурата) на топење на поларна молекуларна
цврста супстанца е малку повисока, бидејќи е потребна
повеќе енергија за да се надминат малку посилните сили.
Ковалентни врски
Димески Блаже
Кристална структура на аргон
Течен јод
(со загревање)
Молекули на јод
Јод на собна
температура
Привлечните силите
помеѓу честичките се
раскинуваат
Гасовит јод
(со понатамошно загревање)
А мразот?
• Молекулите на вода во цврста состојба образуваат
тридимензионална мрежа во која секој кислороден атом е
ковалентно сврзан за два водородни атоми и водородно е
сврзан за други два водородни атоми.
• Оваа уникатна структура е одговорна за фактот што мразот
има помала густина од водата, својство што овозможува
животот да опстане во бари и езера под мраз!
Еве подобра слика
Високоорганизираната
тридимензионална
структура на мразот им
оневозможува на
молекулите многу да се
приближат едни до
други.
3
Na Mg
11 12
Al
13 14
Si
15
P S
16
Cl
17
Ar
18
Температури на вриење
кај ковалентни хидриди
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
4
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
5
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
Cs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
6 *
55 56 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
Fr Ra Rf Db Sg Bh Hs Mt H2O
7 W
87 88 104 105 106 107 108 109
100
H2Te
0
H2Se
H2S
-100
-200
2 3 4 5
(H2X)
Температури на вриење кај ковалентни
хидриди
H2O
100
Температури на вриење(oC)
0
H2Te
H2Se
H2S SnH4
-100
GeH4
SiH4
-200 CH4
50 100 150
Моларна маса
Забележувате ли колку повисока температура има водата од другите
слични соединенија од истата група?
Водата има поларна молекула
H
+
2 - O
H
+
Водородни врски кај водата
Асоцирани молекули(здружени)
Опиши ја градбата со свои
зборови
Димески Блаже
Метални кристали
• Тип на кристал-метален
• Сили што ги сврзуваат единките-метални врски
• Својства:
меки/тврди,
ниски/високи температури на топење,
добри спроводници на топлина и електричество
• Примери-сите метали
Димески Блаже
Кристална
решетка
на бакар
Најчести...
CPH FCC
BCC
Кога чистото железо се растопи и потоа се лади доволно бавно, почнува да се зацврстува
на температура од 1538 ºC и формира внатрешно центрирана кубна кристална структура ,
наречена делта-железо (δ-Fe), до температура од 1392 ° С. Под температура од 1392 ° C,
железото започнува да ја менува својата кристална структура во странично-центрирана
кубна кристална решетка. Железото со таква кристална решетка се нарекува гама-железо
или аустенит (γ-Fe). Тој е стабилен до 911 ° C, кога повторно ја менува кристалната
структура и се формира Ферит или алфа-железо (α-Fe) .
До температура од 768 ° C оваа модификација на железото е немагнетна (а понекогаш и
погрешно наречена бета-железо или β-Fe).
Под оваа температура α-Fe станува магнетна. Овој феномен е поврзан со промената на
внатрешната енергија, електричната спроводливост итн
Потсетување
Димески Блаже
Метали
Освен живата, сите метали се во цврста агрегатна состојба при
нормални услови,
Имаат метален сјај,
Сребрено-сивкаста боја(со исклучок на златото-жолта и бакарот
црвеникава
Добри спроводници се на електричество и топлина,
Ковливи се(1 грам злато може да се искова толку танко да направи
површина и повеќе од 1 метар квадратен)
Растегливи(жици, кабли, ленти..)
Може да се обработуваат на разни други начини(валање, заварување,
глодање...)
Некои од нив имаат магнетни својства(железо,кобалт, никел)
Одзвонуваат при удар
Димески Блаже
Хексагонална решетка
Zn
Металите понекогаш се опишуваат како решетки од позитивни јони обиколени
со облак од делокализирани електрони.
Ова се вика модел на “електронски гас“ и добро се објаснува
електричната и топлотната спроводливост на металите
Димески Блаже
Метална врска-присутна кај металите
Кај металната врска постојат делокализирани електрони во
металот, кои припаѓаат (се движат слободно) подеднакво на сите
атоми од тој елемент(поточно јони бидејќи со испуштање на
валентните електрони атомите стануваат позитивни катјони)
Димески Блаже
Јачина на метална врска
Зависи од бројот на валентни електрони што се донираат на електронскиот
облак и големината на металниот атом/јон.
Mg
Јачината на металната врска кај
магнезиумот е поголема бидејќи секој
атом дава по два валентни електрони.
Не кликај
Фотоелектричен ефект
светлина
електрон
јадро метал
Димески Блаже
Разлика меѓу сулфур(неметал) и злато (метал)
Кристалот се крши
Сулфур
Сила - + - + - + - + - - + - + - + - + -
- + - + - + - + - + - + - + - + - + - +
- + - + - + - + - - + - + - + - + -
- + - + - + - + - + - + - + - + - + - +
Метал
Сила + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + + + + + + + + + + + +
+ + + + + +
+ +
1 грам злато може да се искова Металите се ковливи,растегливи и имаат
повеќе од 1квадратен метар способност
за извлекување во жици
Неоргански кристални супстанци
Координативен број = 6.
Ова е максималниот можен за
2D пакување.
А 3D структури?
Димески Блаже
Густо пакувани сфери
Површина на
триаголник = база x висина 4r x 2 3 r = 4 3 r2
= 2
2
y
x
(HCP) (CCP)
Координација во HCP и CCP
Димески Блаже
Кемал Ататурк
Заспаните народи или умираат, или се будат
како робови.
И ден денес ропството продолжува...
Че има уште...