८.

अर्थशास्त्राशी परिचय

प्रश्न १. वर्तथलार्ील प्रश्नचचन्ाांच्या जागी योग्य माचिर्ी भरून अर्थव्यवस्र्ेचे प्रकाि स्पष्ट किा.

उत्ति : वर्तुळार्ील प्रश्नचिन्ाांिी उत्तरे पतढील र्क्त्यार् चिली आहेर् :

(१) भाांडवलशािी अर्थव्यवस्र्ा समाजवादी अर्थव्यवस्र्ा चमश्र अर्थव्यवस्र्ा

(२) जमथनी, जपान, अमेरिका चीन, िचशया भारर्, स्वीडन व यतनायटे ड

च ां ग्डम
(३) व्यवस्थापन खासगी व्यवस्र्ापन सिकािकडे व्यवस्थापन खासगी व्यक्ती व
व्यक्ती डे सर ार डे

(४) कमाल नफा चमळवणे. समाज ल्याण (चहर्) साधणे नफा व समाजकािण याांचा
समन्वय

प्रश्न २. स्पष्टीकिण चलि.

(अ) अर्थव्यवस्र्ेची सतरुवार् घिापासून िोर्े.

उत्ति : (१) उत्पन्न व खिाुिा र्ाळमेळ बसवण्यासाठी त टतां बप्रमतखाला गरजाांिा प्राधान्यक्रम चनचिर् रावा
लागर्ो, ारण त टतां बाच्या गरजा अमयाुचिर् असर्ार् आचण त्ाांिी पूर्ुर्ा रण्यािी साधने मयाुचिर्
असर्ार्.

(२) उत्पन्न व खिाुिा र्ाळमेळ बसवण्याच्या प्रयत्नास ौटतां चब व्यवस्थापन असे म्हणर्ार्.
(३) ौटतां चब व्यवस्थापन व अथुशास्त्र यार् बरे िसे साम्य असर्े.
(४) यािी प्रचिर्ी गाव च ां वा शहरािे व्यवस्थापन, राज्यािे व्यवस्थापन, िे शािे व्यवस्थापन व जगािे
व्यवस्थापन याांर्ून येर्े. त्ास 'आचथु व्यवस्थापन' असे म्हणर्ार्.

(आ) भािर्ीय अर्थव्यवस्र्ा चमश्र स्वरूपाची आिे.

उत्ति : (१) भारर्ीय अथुव्यवस्थेर् सावुजचन क्षेत्र व खासगी क्षेत्र याांिे सहअस्तित्व आहे.

(२) भारर्ार् उत्पािन साधनाांिी माल ी व व्यवस्थापन खासगी उद्योज व सर ार याांच्यार् चवभागलेली
असर्े.

(३) खासगी क्षेत्रार्ील उद्योज नफाप्राप्तीसाठी प्रयत्नशील असर्ार्, र्र सावुजचन क्षेत्र सामाचज
ल्याणासाठी प्रयत्नशील असर्े.

(४) अशा प्र ारे भाांडवलशाही अथुव्यवस्था आचण समाजवािी अथुव्यवस्थेर्ील वैचशष्ट्ये भारर्ार् आढळू न
येर्ार्. म्हणून असे म्हटले जार्े ी, भारर्ीय अथुव्यवस्था चमश्र स्वरूपािी आहे.

(इ) अर्थव्यवस्र्ेनतसाि जगार्ील दे शाांचे र्ीन प्रकाि पडर्ार्.

उत्ति : (१) भूप्रिे शार्ील उत्पािन, चवर्रण, र्सेि विू व सेवाांिा उपभोग याांच्याशी सांबांचधर् असलेले
उपक्रम म्हणजे अथुव्यवस्था होय.

(२) अथुव्यवस्थेर्ील उत्पािन साधनाां िी माल ी ाही िे शार् खासगी व्यक्तीां डे , र्र ाही िे शार्
सर ार डे असर्े. र्सेि ाही िे शाां र् खासगी व सर ारी माल ी ए त्रपणे आढळू न येर्ार्.

(३) ाही अथुव्यवस्थाांिा मतख्य हेर्ू नफा चमळवणे हा असर्ो, र्र सामाचज ल्याण साधणे हा ाही
अथुव्यवस्थाांिा मतख्य हेर्ू असर्ो. र्सेि ाही अथुव्यवस्थाांमध्ये नफाप्राप्ती व सामाचज ल्याण याांिे
सहअस्तित्व असर्े.

(४) अथुव्यवस्थेच्या स्वरूपानतसार त्ाांिी भाांडवलशाही अथुव्यवस्था, समाजवािी अथुव्यवस्था आचण चमश्र
अथुव्यवस्था असे वगी रण रण्यार् येर्े.

अथाुने जगार्ील िे शाांिे, अथुव्यवस्थेच्या स्वरूपानतसार, र्ीन प्र ार पडर्ार्.

प्रश्न ३. खालील प्रश्नाांची एका वाक्यार् उत्तिे चलिा.

(अ) व्यक्तिगर् चकांवा कौटतां चिक व्यवस्र्ापन कोणत्या आचर्थक घटकाांशी सांिांचिर् असर्े ?
उत्ति : व्यस्तक्तगर् व ौटतां चब व्यवस्थापन हे मतख्यर्ः उत्पन्न व खिु या आचथु घट ाांशी सांबांचधर् असर्े.

(आ) अर्थशास्त्र िी सांज्ञा कोणत्या ग्रीक शब्दापासून िनली आिे ?

उत्ति : अथुशास्त्र (Economics) ही सांज्ञा OIKONOMIA (ओई ोनोचमया) या ग्री शब्दापासून बनली
आहे.
(इ) भाांडवलशािी अर्थव्यवस्र्ेर् उत्पादनाच्या सािनाांची मालकी व व्यवस्र्ापन कोणाकडे असर्े ?
उत्ति : भाांडवलशाही अथुव्यवस्थेर् उत्पािनाच्या साधनाांिी माल ी व व्यवस्थापन खासगी व्यक्तीां डे
असर्े.

(ई) जागचर्कीकिण म्हणजे काय ?

उत्ति : िे शाच्या अथुव्यवस्थेला जागचर् अथुव्यवस्थेशी ए रूप रणे म्हणजे 'जागचर् ी रण' होय.