Filip III, Felipe III (ur. 14 kwietnia 1578 w Madrycie, zm.

31 marca 1621 tamże) – król

Hiszpanii i Portugalii jako Filip II (Filipe II) w latach 1598–1621.
Syn Filipa II i Anny Austriackiej. Mąż Małgorzaty, siostry cesarza Ferdynanda II (ślub
w Walencji 18 kwietnia 1599).
Słaby i łagodny charakter, brak odpowiedniego wykształcenia i pasji władzy sprawił, że okres
jego panowania upłynął całkowicie pod znakiem rządów tzw. validos, czyli królewskich faworytów,
w szczególności Francisco de Sandovala y Rojas, księcia Lerma. Wraz z jego koronacją w
historii Hiszpanii nastąpił okres tzw. Austrias menores, tj. Habsburgów mniejszych, nazywanych
tak dla odróżnienia od wielkich władców z tego rodu – Karola I i Filipa II.

Wywód genealogiczny[edytuj | edytuj kod]

4. Karol V
2. Filip II
Habsburg
5. Izabela Aviz
1. Filip III Habsburg
6. Maksymilian II
Habsburg 3. Anna
7. Maria Austriacka
córka Karola V

Ostatni następca[edytuj | edytuj kod]

Filip III był czwartym synem czwartej żony Filipa II. Żaden z poprzednich synów nie przeżył
władcy, dlatego to Filip został w wieku czterech lat księciem Asturii i następcą tronu. Pierwsza
małżonka jego ojca – portugalska infantka – Maria Manuela powiła wprawdzie syna (i kilka dni
później zmarła), ale Don Carlos zaczął zdradzać oznaki szaleństwa i umysłowego upośledzenia,
dlatego Filip II w końcu pozbawił go następstwa i uwięził, choć był on wówczas jego jedynym
synem. Don Carlos zmarł wkrótce w odosobnieniu, w wieku 23 lat (1568).
Bezdzietne okazało się następne małżeństwo Filipa II – zawarty wyłącznie dla konkretnych
korzyści politycznych mariaż z królową Anglii Marią Tudor. Trzecia z kolei żona, francuska
księżniczka Elżbieta de Valois, poroniwszy przy pierwszej ciąży z bliźniaczkami, powiła królowi
dwie córki. Starsza, Izabela Klara Eugenia, była później żoną arcyksięcia Albrechta i
namiestniczką Niderlandów, młodszą Katarzynę Michalinę wydano za Karola Emanuela,
księcia Sabaudii. Obie córki król darzył szczerym uczuciem żadna z nich jednak nie mogła
przejąć po ojcu schedy. Po śmierci Elżbiety, wynikłej z komplikacji przy kolejnej ciąży, król ożenił
się zatem po raz czwarty, z Anną, córką cesarza Maksymiliana II, a przy okazji swoją
siostrzenicą. Bliskie pokrewieństwo między małżonkami nie wróżyło dobrze przyszłości dynastii. I
rzeczywiście, choć Anna urodziła piątkę dzieci, w tym czterech synów, wszystkie były słabego
zdrowia i zmarły w wieku kilku lat, poza najmłodszym, urodzony 14 kwietnia 1578 w alkazarze w
Madrycie Filipem, który choć również chorował w dzieciństwie, zdołał dożyć wieku dorosłego.
W roku 1582, po śmierci ostatniego z braci Filip został oficjalnie wyznaczony na następcę
hiszpańskiego tronu. Wkrótce jednak król przekonał się, że syn nie był osobą predestynowaną do
władania jednym z największych imperiów ówczesnego świata. Stary Filip do końca życia
faworyzował więc obie córki. Uznawany za człowieka chłodnego i nieprzystępnego, Filip II jedynie
w listach do córek przejawiał żar ojcowskich uczuć. Syn traktowany był przez niego z dystansem
– król przyznawał, że Bóg nie obdarzył go męskim potomkiem zdolnym rządzić potężnym
państwem i przewidywał, że kiedy Filip III założy koronę na skronie, to słudzy kierować będą
postępowaniem słabego władcy. W swoich radach dla syna przestrzegał go przed wyznaczaniem
faworytów i kazał podejrzliwie i z dystansem traktować doradców. Szybko miało się okazać, że
przeczucie nie myliło starego Habsburga.

Dziedzic kryzysu[edytuj | edytuj kod]

 Portret konny Filipa III, Diego Velázquez, 1634-
35, Muzeum Prado. Obraz pochodzi z cyklu portretów rodziny Filipa IV przeznaczonych
do Salonu Królestw pałacu Buen Retiro w Madrycie.
Filip II zmarł 13 września 1598 r. Swojemu synowi zostawił w spadku największe terytorialnie
państwo świata. Nawet nie biorąc pod uwagę posiadłości w Nowym Świecie i na Filipinach,
obszar królestwa i zależnych od niego ziem był ogromny – obejmował cały Półwysep
Iberyjski (Habsburgowie byli wszak również królami Portugalii), Niderlandy, Hrabstwo
Burgundii (Franche-Comté), Księstwo Mediolanu, Sardynię, Neapol i Sycylię.
Ta potęga chwiała się jednak w posadach. Po początkowych sukcesach (Bitwa pod Lepanto i
zajęcie Portugalii) Hiszpania ponosiła porażkę za porażką. Nie udało się opanowanie Francji,
gdzie pierwszy z Burbonów, wytrawny władca Henryk IV oparł się Lidze Katolickiej i wymusił
pokój na Hiszpanii. Zajadłość w zwalczaniu reformacji skończyła się powstaniem we Flandrii i
kolejnymi stratami terytorialnymi. Uwieńczeniem i symbolem tego pasma porażek była
klęska Niezwyciężonej Armady, wysłanej przeciw Anglii. Filip II przegrywał kolejne wojny, i choć
nad imperium wciąż nigdy nie zachodziło słońce, to Hiszpania powoli traciła swój blask. Nie da
się zresztą pominąć faktu, że los nie sprzyjał Habsburgowi – wszyscy przeciwnicy, z którymi się
mierzył, przeszli do historii swoich państw jako wybitni władcy. Wyjątkowym królem był francuski
Henryk IV, wytrawnym politycznie graczem był przywódca powstania we Flandrii Wilhelm I
Orański, angielską królową Elżbietę I również uznaje się za jednego z największych władców w
historii imperium brytyjskiego.
Do nieudanej polityki zagranicznej dochodziły poważne problemy wewnętrzne. Eksploracja
nowych ziem w Indiach Zachodnich dała Hiszpanii niezmierzone bogactwa, bardzo przydatne –
choć nie wystarczające – przy ekspansywnej polityce Filipa II. Przy okazji jednak spowodowała
sporą jak na ówczesne czasy inflację, sięgającą 500 proc. w skali stulecia. Dobrobyt osiągnięty
dzięki zasobom złota i srebra nie wymusił na gospodarce rozwoju – społeczeństwo gnuśniało,
miasta powoli podupadały, a import gotowych wyrobów doprowadził do deficytu handlowego z
resztą Europy.
We wrześniu 1598 r. Filip III dostał więc państwo obolałe po porażkach, zacofane gospodarczo,
pogrążone w ekonomicznym kryzysie i skonfliktowane z niemal całą zachodnią Europą.
Niedoświadczony politycznie, nie pojmujący zawiłości sprawowania rządów i zafascynowany
teatrem, malarstwem i łowiectwem władca od początku szukał wsparcia wśród swoich
arystokratów. Tak rozpoczęła się w historii Hiszpanii era rządów validos, królewskich faworytów i
ministrów, którzy de facto przejęli władzę nad państwem.

Rządy faworytów[edytuj | edytuj kod]

Spośród hiszpańskich magnatów na czoło wysunął się Francisco Gómez de Sandoval y
Rojas, markiz Denia. Obecny na dworze królewskim od trzeciego roku życia i wprawiony w
dworskich intrygach wyśmienicie wyczuł nieśmiałość i niepewność młodego infanta. Szybko
zdobył jego zaufanie, choć Filip II usiłował odsunąć go od następcy tronu (mianując w 1595 r.
Sandovala wicekrólem Walencji), ale kiedy starość złożyła króla do łóżka i pozbawiła wpływu na
państwo, markiz wrócił do Madrytu.
Natychmiast po przejęciu korony przez Filipa III Sandoval zyskał całkowity wpływ na rządy w
państwie. Książę Lerma (tytuł przyznał mu król w 1599) mógł nawet w zastępstwie władcy
sygnować królewskie dokumenty. Państwo to ja, mógłby powiedzieć, uprzedzając o 100
lat Ludwika XIV – jego fanaberie stawały się urzędową rzeczywistością, między skarbem
Hiszpanii a kieszenią diuka można było swobodnie przeprowadzić znak równości, zaś załatwienie
czegokolwiek na dworze oznaczało konieczność słonego opłacenia Lermy bądź któregoś z jego
licznych protegowanych.
Dla zachowania swojego wpływu na króla Lerma potrafił nawet w 1601 r. zmusić Filipa do
przeniesienia dworu królewskiego do Valladolid. Chodziło o odseparowanie monarchy od
dworzan Filipa II (w szczególności cesarzowej Marii, żony Maksymiliana II, która powróciła do
Hiszpanii w 1581 i żyła w jednym ze stołecznych klasztorów), głównym skutkiem tej decyzji były
jednak olbrzymie koszty i niewygoda funkcjonowania dworu. Króla udało się sprowadzić z
powrotem do Madrytu dopiero po 5 latach i zapłaceniu 250 000 dukatów przez madrycki
magistrat.
Więcej informacji o kulisach przenosin do Valladolid znajdziesz tutaj.