Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest,

Non radii solis neque lucida tela diei, -

Duscutian, sed naturae species ratioque.

Lucretius, De Rerum Natura, II, v. 59-61.

და ევოლუცია
ადამიანის ადგილი ცოცხალ სამყაროში

Four Seasons in the One Head,

c.1590 by Arcimboldo Giuseppe
 სახეობა

10 ?

100 ?

1 000 ?
მეცნიერების გამოთვლით დედამიწაზე
5–დან 100 მილიონამდე სახეობა უნდა
ცხოვრობდეს.
თანამედროვე ადამიანის მეცნიერული
სახელწოდება Homo sapiens-ია.
 რა არის სახეობა ?

სახეობის განსაზღვრების მთავარი კრიტერიუმი

გამრავლების უნარია.

თუ ორი ინდივიდის შთამომავალს

შეუძლია ნაყოფიერი შთამომავლობის
მოცემა, მაშინ ეს ორი ინდივიდი ერთ
სახეობას ეკუთვნის.
 სახეობა სტაბილური არ არის

სახეობის გაქრობა

სახეობა
სპეციაცია

სპეციაცია
სპეციაცია
 რა არის სახეობა ?

Oryctolagus Caniculus
დღესდღეობით ცნობილია 9 მილიონამდე ცოცხალი სახეობა
კლასიფიკაციის უამრავი სისტემა არსებობს;
დაწყებული ყველაზე ყველაზე მარტივიდან
და დამთავრებული უმთავრესი სისტემებით.

კლასიფიკაცია მრავალი კრიტერიულის მიხედვით

ხდება: ანბანის, გეოგრაფიული გავრცელების,
კვების რეჟიმის, გამრავლების ტიპის და ა. შ.
a) იმპერატორის კუთვნილი
b) ბალზამირებული
c) მოშინაურებული
d) გოჭები
e) ქალთევზები
f) საოცარი
g) უპატრონო ძაღლები
h) გიჟები
i) აღუწერელი არსებები
j) ბუზისმაგვარი არსებები
Jorge Luis Borges, Autres inquisitions, 1952.
სიცოცხლის ხის თანამედროვე სქემა: სფეროს ფორმის
ბუჩქი, რომლის წარმოდგენაც რამდენიმე საუკუნის წინ
დაწყებული სურათის განვითარების შედეგია, რომლის
გამოსახვაც არსებათა კიბით (Scala naturae) დაიწყო.
 ადამიანი
მცენარეები
მაიმუნები

ჩიტები

შარლ ბონე (Charles Bonnet, 1720–1793)

ქანები
თევზები

მინერალები

მიწა

წყალი
მწერები
ჰაერი

ცეცხლი

Idée d‘une echelle des etres naturels

ცოცხალ ორგანიზმთა და ბუნების ისტორიის შესწავლისას
მეცნიერები სისტემატიზაციას მიმართავენ, რომლის
პრინციპებზე დაყრდნობით ახდენენ სახეობების
კლასიფიკაციას. ამ იდეის ავტორი კარლ ლინეა.
(Systema Naturae, 1758).

კარლ ლინე (1707–1778)

ყველა ცოცხალი არსება ერთ სახეობასა და

გვარშია გაერთიანებული (ლათინურ ენაზე).
ზოგადი პრინციპით, კლასები
საფეხურების მიხედვით (დაბლიდან მაღლა)
არიან გაერთიანებული უმაღლეს
საფეხურში – სამეფოში.
 კლასიფიკაცია:
• ერთეულთა იმგვარი დახარისხება, როდესაც ისინი მოთავსებულნი არიან
განსაზღვრულ კლასთა იერარქიულ რიგებში, სადაც რომელიმე იერარქიულ
დონეზე არსებული მსგავსი ან მონათესავე კლასების გაერთიანება ხდება
შემდეგ, უფრო მაღალ დონეზე არსებულ კლასებში.

• ერთეულთა იმგვარი დახარისხება, როდესაც ისინი მოთავსებულნი არიან

განსაზღვრულ კლასთა იერარქიულ რიგებში, სადაც რომელიმე იერარქიულ
დონეზე არსებული მსგავსი ან მონათესავე კლასების გაერთიანება ხდება
შემდეგ, უფრო მაღალ დონეზე არსებულ კლასებში.

ერნსტ ვალტერ მეირი (1904-2005(

Ernst Walter Mayr
თავისუფალი უნივერსიტეტი
ბუნებისმეტყველება, ლექცია 3
 კლასიფიკაცია:
• ბიოლოგიური კლასიფიკაციის თავისებურება:
კლასიფიკაცია ხდება ევოლუციის გათვალისწინებით:
- ორგანიზმების ურთიერთგანლაგება განისაზღვრება მათი
უახლოესი საერთო წინაპარით

თავისუფალი უნივერსიტეტი
ბუნებისმეტყველება, ლექცია 3
ადამიანის ადგილი კლასიფიკაციის მიხედვით:

სამეფო ცხოველების
განშტოება ხერხემლიანების
კლასი ძუძუმწოვრების
რიგი პრიმატების
ქვე–რიგი ჰაფლორინიენების
ჰიპრიგი მაიმუნების
ინფრა–რიგი კატარინიელების
სუპერ–ოჯახი ჰომინიოდების
ოჯახი ჰომინიდების
ქვე–ოჯახი ჰომინინების
გვარი ჰომო
სახეობა საპიენსი
მე–18 საუკუნის ბოლოს ჩნდება
სიცოცხლის ხის ახალი მოდელი,
რომელშიც წინა ორი შეხედულებაა
გაერთიანებული.

ხის ტანზე გამოსახული სახეობები

წყვეტის გარეშეა წარმოდგენილი,
ხის ცალკეულ შტოთა დაბოლოებაზე
აშკარა წყვეტა შეინიშნება.
სიცოცხლის ხის ამ მოდელის კენწეროზე
ადამიანი, ხოლო მის ძირში „პრიმიტიული“
სახეობებია განლაგებული.
სიცოცხლის ხეს სინამდვილეში სფეროს ფორმა აქვს.
ტოტები ზემოთ კი არა ყველა მიმართულებით იზრდება.

ხის შუაგულში არსებული ტოტები უკვე ჩამქრალი, ხოლო

ყავისფერი თანამედროვე ცოცხალი სახეობებია.

ადამიანი ხის ერთ–ერთი რტოს წვერზეა მოთავსებული

როგორც სხვა, დღეს არსებული სახეობები და არა მის
სათავეში.
ხის მეშვეობით ყველა იმ
განშტოების დანახვა შეიძლება,
რომელიც ადამიანს სხვა
ცოცხალ სახეობებთან აკავშირებს.

ვისთან მივყავართ ამ გზას ?

3 მლნ წელი –ჰომოს უძველესი

ჩამქრალი სახეობები
6 მლნ წელი – ჩვენი უახლოესი
ბიძაშვილები:
შიმპანზე და ბონობო

ადამიანს და შიმპანზეს ერთი

საერთო წინაპარი ყავდათ,
რომელიც აფრიკაში დაახლ. 6
მილიონი წლის წინ
ცხოვრობდა.
ადამიანი ჰომინიდია, რაც იმას
ნიშნავს რომ მას და დიდ მაიმუნებს
ერთი საერთო წინაპარი ყავთ.
ადამიანი გიბონთან ერთად
ჰომინოიდია!

ამ ჯგუფში შემავალ მაიმუნებს

სხვა პრიმატებისაგან
განსხვავებით კუდი არ აქვთ.

თუმცა კუდი ადამიანს ჰქონდა

და ის არც თუ ისე დიდი
ხნის წინ დაკარგა.
ეს ყბადაღებული ბიძაშვილობა
არც თუ ისე ადვილი
დასამტკიცებელია
და ამაში ემბრიოლოგია
გვეხმარება.

ემბრიონალურ მდგომარეობაში მყოფ

სახეობას ბევრი ნიშან–თვისება
განვითარებისას უქრება.

ამგვარი მახასიათებლები სახეობებს

შორის კავშირის დადგენაში
გვეხმარება.
რაც უფრო ახალგაზრდაა ადამიანის
ემბრიონი მით უფრო წააგავს ის
სხვა ცხოველების ემბრიონებს.

ადამიანის 41 დღის ჩანასახზე

აშკარად ჩანს კუდი, რომელიც
ქრება მე–7 კვირას.
25 მლნ წლის წინ ჰომინოიდების ტოტი უერთდება სხვა ტოტს,
მაიმუნებისა რომელთაც კუდი აქვთ (ბაბუინი, მაკაკა და ა. შ. სულ 82 სახეობა).
ადამიანი მათთან ერთად ქმნის კატარინიელების სუპერ–ოჯახს.

ადამიანი კატარინიელია (ნესტოები მიმართულია არა განზე

არამედ დაბლა).
ბევრი რომ აღარ გავაგრძელოთ ადამიანი სიმიურფორმიანია
(ლათინურიდან Simian, მაიმუნისათვის დამახასიათებელი)
და სხვა დანარჩენ 188 სახეობასთან ერთად ქმნის პრიმატების
რიგს.

პრიმატები დედამიწაზე უკვე 63 მლნ წელია რაც ცხოვრობენ.

რა განასხვავებს პრიმატებს სხვა ძუძუმწოვარი ცხოველებისაგან ?

პრიმატებს სხვა ძუძუმწოვრებისაგან
განსხვავებით გამოცელკევებული ცერა
(Opposing thumb) თითი აქვთ.

ეს ერთ ერთი იმ ნიშან–თვისებათაგანია

რომელიც ცხადჰყოფს, რომ ადამიანს,
შიმპანზეს და სხვა პრიმატებს საერთო
წინაპარი ყავდათ.
სიცოცხლის ხე ადამიანის განვითარების
ისტორიას აჩვენებს: აჩვენებს თუ როგორ
წარმოიქმნება და რთულდება ახალი
ორგანოები და ფუნქციები.

ადამიანმა ზოგიერთი ნიშან–თვისება სულ ცოტა

ხნის წინ შეიძინა (მაგალითად გამოცაკლევებული
ცერა) ზოგიერთი კი ძალიან ადრე (უჯრედი).
ადამიანს ხანგრძლივი ევოლუციის მანძილზე
ჩამოუყალიბდა მთელი რიგი ნიშან–თვისებები:

გამოყოფილი ცერა თითი, ორ ფეხზე გადაადგილება,

ცხვირი, ფილტვი, ბილეტარალური სიმეტრია და სხვ.
პრიმატების შემდგომი დიდი რტო ძუძუმწოვრების ოჯახია.
ადამიანი, ლომთან, ცხენთან, ვეშაპთან და მარტორქასთან ერთად
ერთ ტოტზე ექცევა. რა აქვს მას საერთო ამ ცხოველებთან?
მკერდი და მოძრავი ბეჭის ძვლები.

ადამიანი ვივიპარია ანუ მისი

ჩანასახი დედის ორგანიზმში
ვითარდება.

ადამიანი ჰომეოთერმული არსებაა,

ანუ სხეულში ინარჩუნებს უცვლელ
ტემპერატურას.

ადამიანი ძუძუმწოვარი არსებაა !

ძუძუმწოვრების შემდეგ არცერთი შორეული ბიძაშვილი
130 მლნ წლის მანძილზე.

ადამიანს ვარდისფერ ფლამინგოსთან

და სხვა ფრინველებთან ამნიოზური
ორგანოს (ერთგვარი მემბრანა რომელშიც
ემბრიონია გახვეული) ქონა ანათესავებს.

ადამიანი ჟირაფთან და სალამანდრასთან

ერთად ტეტრაპოდია (ოთხფეხიანები:
2 წყვილი 1 დან 8 თითის მქონე კიდური).
420 მლნ წლის წინ: ჩვენი საერთო წინაპარი ჯერ კიდევ წყალშია.
დაახლოებით ამ დროიდან წყალში მცხოვრები არსებების ფარფლი
ტრანსფორმირდა კიდურებად.

სწორედ ამ მოვლენამ განაპირობა სიცოცხლის, წყლიდან

ხმელეთზე გადანაცვლება.
ადამიანი გნატოსტომია (ლათ. Gnathostomata,
ყბის მქონე პირი), ისევე როგორც თეთრი
ზვიგენი.

ყბის მეშვეობით მას მსხვერპლის დაჭერა

შეუძლია.
ადამიანი ხერხემლიანი არსებაა,
მას აქვს ასევე თავის ქალა.
 გინდათ დაგანახოთ ადამიანის კიდევ უფრო შორეული ბიძაშვილები?

დიახ, ყველა ეს ცოცხალი ორგანიზმი ადამიანის ძალიან შორეული ნათესავია.

ადამიანი ბილატერალური არსებაა, როგორც ბუზი და ლოკოკინა,.
რადგან მისი სხეული ორ თანაბარ ნაწილად არის გაყოფილი.

700 მლნ წლის წინ: მთავრდება ცხოველთა სამეფოს საზღვრები.

ადამიანი მეტაზოური ანუ მრავალუჯრედიანი მოძრავი ორგანიზმია!
ადამიანი მცენარეთა მსგავსად ეუკარიოტია.
ჩვენი საერთო წინაპარი 1 მილიარდი წლის წინ
ცხოვრობდა.

ადამინის კანისა და მცენარის უჯრედები ერთნაირი

სისტემით არის აგებული,ორივე მათგანის ცენტრში
უჯრედის ბირთვია, სადაც დნმ არის მოთავსებული.
 Eucaryotes (ბერძნულიდან eu “ნამდვილი”,
და caryos, “ბირთვი”)
ეუკარიოტების უჯრედები ბირთვისაგან
შედგება

ბაქტერიები (Procaryotes
(ბერძნულიდან
pro “მდე“ ანუ ბირთვამდელები)

Archaea (ბერძნულიდან archae “ყველაზე

ძველი წინაპარი“)
არქეები ანუ არქებაქტერიები ადაპტაციის
ორიგინალური უნარით გამოირჩევიან.
 და ადამიანი?

ჩვენ ყველანი ერთ დიდ ოჯახს ვეკუთვნით:

ჩვენ ყველანი ცოცხალი არსებები ვართ !

ცოცხალი არსებათა ამ უნივერსალურ

ხეზე ცხოველთა სამყაროს უმნიშვნელო
ადგილი უკავია, ხოლო ქორდიანები
მის მხოლოდ 4 %–ს შეადგენენ.

ჩვენი ბიო–სფეროს მრავალფეროვნებას

ბაქტერიები და სხვა მიკრო ორგამიზმები
ქმნიან.
ყველა თანამედროვე ორგანიზმი ერთმანეთს ენათესავება
და ერთ საერთო წინაპარს ინაწილებს.

LUCA – Last Universal Common Ancestor

LUCA არ უნდა აგვერიოს სიცოცხლის პირველ უჯრედში.

ის ხანგრძლივი ევოლუციის შედეგია და არა სიცოცხლის
წარმოშობის სათავე.
LUCA ერთადერთი უჯრედი არ უნდა ყოფილიყო.
მის გარდა სხვებიც უნდა არსებულიყვნენ, ერთი
განსხვავებით; მათ შთამომავლობა არ დაუტოვებიათ.
 Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest,
Non radii solis neque lucida tela diei, -
Duscutian, sed naturae species ratioque.

Lucretius, De Rerum Natura, II, v. 59-61.

Four Seasons in the One Head,

c.1590 by Arcimboldo Giuseppe