Professional Documents
Culture Documents
Chiếc Thuyền Ngoài Xa 1
Chiếc Thuyền Ngoài Xa 1
- Điều kỳ diệu của nghệ thuật bất chợt đến với Phùng vào một buổi sáng, khi anh nhìn
thấy một chiếc thuyền ngư phủ trên mặt biển: mũi thuyền in một nét mơ hồ lòe nhòe vào
bầu sương mù trắng như sữa có pha chút màu hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào.
Trong cảm nhận của Phùng, đó là cái đẹp tuyệt đỉnh của ngoại cảnh, là “cảnh đắc trời
cho” quý giá, hy hữu, kì diệu, là “ bức tranh mực tàu của một danh họa thời cổ”, cái đẹp
cổ điển chuẩn mực; là một vẻ đẹp “ đơn giản và toàn bích”- vẻ đẹp nguyên sơ thuần
khiết,lý tưởng, thánh thiện.
- Cái đẹp đã đem đem đến những cảm xúc mãnh liệt, những khoảnh khắc tràn nghập hạnh
phúc cho người nghệ sĩ, anh thấy bối rối, trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào. Đó là
sự xúc động vì thấy mình vừa may mắn được tạo hóa ban tặng một món quà đắt giá, sự
may mắn không có nhiều trong cuộc đời những người luôn khao khát được khám phá và
sang tạo cái đẹp. Những xúc cảm này cho thấy tư chất nghệ sĩ của Phùng, con người có
tâm hồn nhạy cảm, có những rung động tinh tế trước cái đẹp.
- Trong giây phút thăng hoa của cảm xúc, thậm chí nghệ sĩ còn như phát hiện ra bản thân
cái đẹp chính là đạo đức, anh như vừa khám phá thấy chân lí của sự toàn thiện, khám
phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn – đó là khoảnh khắc con người cảm
thấy cảm thấy tâm hồn mình như được thanh lọc, gột rửa để trở nên trong sáng, thánh
thiện khi đứng trước cái đẹp trong trẻo của thiên nhiên. Đó cũng chính là sự nhận thức về
sức mạnh kì diệu của cái đẹp, của nghệ thuật đối với con người, bởi nói như Dostoevski:
“ Cái đẹp cứu rỗi thế giới”. Khi đứng trước cái đẹp, người ta thường không nghĩ đến cái
xấu, cái ác, cái dung tục tầm thường, và để tâm hồn mình bay bổng. Nhưng nơi người
nghệ sĩ bấm máy lại là một bãi biển còn những dấu vết chiến tranh, ấy thế mà Phùng chỉ
chăm chăm vào cảnh đẹp trước mắt đến mức khẳng định cảnh đẹp ấy là “chân lý của sự
toàn thiện”, là biểu hiện của “đạo đức”,… Đằng sau câu văn khá du dương, hào phóng
mỹ từ trong đoạn này ngầm ẩn một nụ cười hài hước chế giễu nhẹ nhàng lối tư duy lãng
mạn của nhiều nghệ sĩ thời bấy giờ, cũng có thể là nụ cười tự trào đầy thâm thúy của
NMC.
Phát hiện thứ nhất đã diễn ra trong khoảnh khắc gặp gỡ kỳ diệu giữa tâm hồn
nghệ sĩ say mê lao động nghệ thuật với bức tranh thiên nhiên toàn bích. Chiếc
thuyền ngư phủ ngoài xa trong làn sương mù huyền ảo – phát hiện đã giúp Phùng
có được một tác phẩm nghệ thuật có giá trị thẩm mĩ cao mà mãi mãi về sau, chúng
vẫn được công nhận, đánh giá là một tác phẩm có giá trị.
b. Phát hiện ra cảnh đời ngang trái, trớ trêu, tàn nhẫn
- Ngay lập tức, phát hiện thứ hai thật trớ trêu với người nghệ sĩ đang bàng hoàng xúc
động bởi cảm giác cái đẹp chính là đạo đức! Sự thật trần trụi, tàn nhẫn của cuộc sống đã
khiến người nghệ sĩ kinh hoàng, sợ hãi, phẫn nộ đã hiện ra khi chiếc thuyền không còn ở
ngoài xa nữa. “ Chiếc thuyền ngoài xa” tiến lại gần và hiện hữu trên đó là bi kịch của
cuộc sống thường ngày, là cái xấu, cái ác do con người tạo ra khi hai vợ chồng hàng chai
rời thuyền và người chồng đánh đập vợ tàn nhẫn ngay trước mắt Phùng. Sự thật còn đáng
sợ hơn khi Phùng tiếp tục chứng kiến cảnh đứa con trai đánh lại bố để bênh vực mẹ, cảnh
người mẹ nhẫn nhục trước trận đòn khủng khiếp của chồng, xấu hổ và đau đớn trước đứa
con. Phùng còn phải chứng kiến những cảnh tượng đau lòng ấy lần thứ hai, và được biết
đó chuyện thường ngày của gia đình họ khi người chồng vũ phu cứ đánh vợ “ ba ngày
một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”.
- Bước ngoặt trong nhận thức người nghệ sĩ được tác giả khắc họa thật sắc sảo qua sự đối
lập gay gắt giữa “ cái-thấy-phút-trước” với “ cái-thấy-phút-sau”. Mấy cụm từ giản dị mà
đầy sức nén của chân lý: “ Tôi chắc mẩm”( niềm tin có sẵn), “ ngay lúc ấy”( đột biến),
“bất giác tôi nghe” (hoang mang trước sự thật).
Như vậy, cùng một thời điểm, cùng một người quan sát, cùng một đối tượng
quan sát nhưng với hai cự li và góc độ khác nhau, người nghệ sĩ đã phát hiện hai
bức tranh hoàn toàn tương phản: phía sau cái đẹp thánh thiện trong trẻo của ngoại
cảnh lại là sự độc ác, xấu xa, u tối trong cuộc sống con người. Nghịch lý đau đớn này
sẽ đưa đến những nhận thức sâu sắc mới mẻ cho người nghệ sĩ về cách nhìn với hiện
thực cuộc đời.
2. Phát hiện ở tòa án huyện
Từ thực tế nhìn thấy trên bờ biển đến thực tế nghe thấy trong câu chuyện của người đàn
bà hàng chài trong Tòa án huyện, Phùng và Đẩu đã có những nhận thức sâu sắc hơn bởi
những phát hiện đầy nghịch lí của cuộc đời.
- Với tấm lòng nhân hậu và sự bất bình trước cái ác của bạo lực gia đình, cả Phùng
và Đẩu đều hi vọng góp phần giải thoát người đàn bà hàng chài khỏi người chồng
vũ phu, tàn nhẫn, nhưng thái độ của người đàn bà đã khiến các anh phát hiện ra
nghịch lí không thể hiểu nổi của cuộc sống con người. Trong suy nghĩ của Phùng
và Đẩu, người đàn bà khốn khổ đáng thương không nên cam chịu bị hành hạ, chắc
bà ta sẽ vui vẻ chấp thuận bỏ chồng để được giải thoát khỏi đòn roi. Ngờ đâu cả
thiện chí lẫn luật pháp đều bất lực: Người đàn bà khi mới được thuyết phục ly dị
chồng đã “chắp tay vái lia lịa”. Trước cảnh này, Phùng kinh ngạc cao độ và cảm
thấy bức bối: “ Gian phòng ngủ lồng lộng gió biển của Đẩu tự nhiên bị hút hết
không khí, trở nên ngột ngạt quá” vì không thể nào hiểu được thái độ cam chịu lạ
lùng ấy. Ở đây diễn ra một sự va chạm gay gắt giữa những điều đã mặc định về
con người với thực tế sống động của hiện thực. Phùng và Đẩu đều tin rằng mình
đúng: Họ đã bảo vệ bà ta bằng cả thiện chí lẫn luật pháp. Họ đinh ninh rằng chồng
bà ta là kẻ xấu xa, bỏ lão là giải pháp tốt nhất. Chỉ có điều người đàn bà lam lũ ấy
giống như một bí mật mà họ chưa bao giờ biết. Những câu nói chất phát mà thấu
tình đạt lý của chị ta làm cả Phùng lẫn Đẩu bối rối bởi “ những lời ấy, nhất là đấy
lại là lời một người đàn bà khốn khổ không phải dễ nghe đối với chúng tôi”. Một
lần nữa cái nhìn định kiến và đơn giản đã va chạm với trí khôn của đời sống.
Người đàn bà thất học lại có tư cách giảng giải cho hai vị trí thức về những nghịch
lý mà con người phải chấp nhận khi bị cầm tù trong hoàn cảnh đói nghèo cùng
cực. Hóa ra cuộc sống vốn đầy nghịch lý mà cái nhìn chủ quan duy ý chí không
bao giờ thấy hết. Pháp luật công bằng, lòng tốt vô tư đều chưa đủ hóa giải những
nghịch lý ấy. NMC thật sâu sắc khi phát hiện sự cam chịu của người đàn bà là một
phẩm chất, là cái đẹp vì nó cần thiết cho những người dân hàng chài kia khi xã hội
chưa có một giải pháp thật sự hiệu quả để thay đổi số phận họ.
- Chính người đàn bà hàng chài đầy vẻ lam lũ cam chịu ấy lại là người sắc sảo, hiểu
đời hơn hẳn hai vị trí thức. Chánh án Đẩu và phóng viên nhiếp ảnh Phùng đã từng
kinh qua chiến tranh, đi nhiều thấy nhiều mà hóa ra vẫn nông cạn, hời hợt trước
hiện thực khắc nghiệt của gia đình bà và những người dân chài khác. Cuộc sống
được Đẩu nhìn bằng sự rành rẽ công bằng của luật pháp, Phùng nhìn bằng đôi mắt
nghệ sĩ. Cả hai đều có sẵn lòng tốt và thiện chí với cuộc đời. Chỉ có điều họ đã
quen tư duy một chiều về cuộc đời nên chỉ thấy được những gì là tất yếu, hợp lý,
chẳng hạn như câu hỏi lạc đề của Phùng: “ Lão ta hồi trước bảy lăm có đi lính
Ngụy hay không” hay thắc mắc ngây thơ của Đẩu: “ Vậy sao không lên bờ mà
ở?”. Người đàn bà trái lại, từ số phận mình đã buộc các anh phải đặt đời sống bằng
cái nhìn nhiều chiều để nhận ra vô vàn nghịch lý: Bãi xe tăng - Chứng tích về
chiến công anh hùng lại là nơi người đàn bà thường xuyên bị đánh đập, người mẹ
yêu con cố che giấu sự thật cho câu hỏi đau long lại khiến nó trở nên tức giận đến
mù quáng.. Chính những lời giải bày chất phác, dè dặt của người đàn bà đã mở ra
nhận thức mới cho Phùng và Đẩu. Tất nhiên, việc thay đổi cách nhìn cách nghĩ
không dễ dàng gì. Làm sao hai vị cựu chiến binh có thể thấm thía được ngay bao
nỗi yêu thương đắng cay hờn tủi, bao nhiêu thấu hiểu độ lượng trong giọng nói đứt
quãng của bà ta: “ Bất kể lúc nào thấy khổ quá là lão xách tôi ra đánh cũng như
đàn ông thuyền khác uống rượu..”. Phùng và Đẩu đã cùng một lúc thốt lên: “
Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được.” Có lẽ, họ chỉ thật sự tâm
phục khẩu phục khi phát hiện sức mạnh nội tâm kì lạ đã nâng đỡ người đàn bà: “
Lần đầu tiên trên khuôn mặt xấu xí của mụ chợt ửng sáng lên như một nụ cười - vả
lại ở trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái chúng tôi sống hòa thuận vui vẻ
[…] vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no”