Tatlong mukha ng

wika
Wika bilang Ekspresyon

Malay ng damdamin at pag-iisip

 Wika bilang
Pagpapakahulugan

Batay sa Ekspresyon
Wika bilang konteksto

Sitwasyon o okasyon pinaggagamitan

Uri, Barayti at
antas ng Wika
Permanteng wika

Idyolek
Diyalek
Pansamantalang Wika

Kolokyal
Balbal
Varayti at varyasyon ng wikang B’laan
sa Bacong,Tulunan, Hilagang Cotabato
at Lampitak,Tampakan , Timog
Cotabato, Phillipines
Radji A. Macatabon, Maria Luz D.
Calibayan, (ED D)
B’laan Lampitak, Tampakan B’laan Bacong ,Tulunan

Pinuno ng Pangkat Bong Fulong Bong Tow

diyos Dwata Adwata

babae Lebon Libon

Damit pang-ibaba ng lalaki Salwal Anseng Salwal Ansef

pagluluto Tagah Kaftagah)

Antas ng Wika
 Pormal
-Nauunawan ng buong kapuluan
Pambansa
pampanitikan
 Impormal
Lalawiganin-particular na lalawiganin
Kolokyal-Pang-araw-arwa
Balbal-Likhang salita
Estruktura ng
Wikang Filipino
 Ponolohiya

Makaagham na pag-
aaral ng ponema
Tatlong salik upang makapagsalita ang
tao

– lakas o enerhiya
– Artikulador
– Patunugan o resonador
Ponemang Segmental

– Ang mga tunog na ginagamitan ng katumbas

na letra o titik upang mabasa at mabigkas.
– 21 ponema 5 patinig at 16 na katinig
 Malayang Ponema

Maari ring maganap ang pagpapalitan ng mga ponema sa iisang salita

na hindi naman nagbabago ang kahulugan
Ponemang patinig Ponemang Katinig
Lalake-lalaki Marumi- madumi
Kunsume-kunsumi Magdarasa-magdasal
Pito-pitu
Diptonggo

–Reyna
–Baliw
–Bitiw
Pares minimal

– Mesa-misa
– Nguso –puso
– Dala-tala
Mga kambal katinig/Klaster

– Alkansya
– Plataporma
– Nars
– Kongklusyon
Mga ponemang Suprasegmental

– Diin
– Tono
– Inotasyon
 Morpolohiya
Ang pag-aaral ng morpema
MORPEMA- pinakamaliit na yunit ng salita.
Klasipikasyon ng Morpema
– Morpemang Salitang-ugat
>Pinakamaliit na yunit ng salita o payak na salitang nagtataglay ng sariling
kahulugan.
>Bata >ALtar
>Gulay >Dasal
– Morpemang Kataga

– >Karaniwang iisang pantig lamang at walang kahulugan

kapag nag-iisa.
– >Pa >pala
– >ba >nga
– Morpemang Panlapi
– >katagang iniuugnay sa mga morpemang salitang-
ugat upang paramihin o bigyan ng kakaibang
kahulugan ang salita.
– >ni >um >Pag
– >ma >in
Pagbabagong Morponemiko
 Pagpapalit ng Ponema

– Nagkakapalit ang letrang d at r kung pinapagitnaan sila ng patinig

– Ma+dami =marami Bakod + bakuran

– Hindi pinapalitan dahil nagkakaiba ng kahulugan

– Marapat – madapat
– Madikit - marikit
 Pagkakaltas ng ponema

– Nagaganap kapag ang huling ponema ng salitang-ugat sa

punto ng artikulasyong hinuhulapian ay nawawala.

– Bukas + an = bukasan= buksan

– Dakip + in = dakipan=dakpin
– Takip +an =takipan =takpan
 Metatesis

– Ang pagbabago kung saan nililipat o nagpapalitan ang

mga titik sa loob ng isang binuong salita. Sa puntong ito ,
kung ang morpemang salitang –ugat ay nagsisimula sa
/l/ o /y/ ito ay nilalagayan ng gitlaping –in-, ang /i/ at /n/
ay nagkakapalit ng pwesto.
– -in- + lipad =nilipad -in- +luto = linuto =niluto
– -in- + yaya =niyaya
 Sintaksis
pag-aaaral ng mga pangungusap o
pala ugnayan ng mga salita
 Pangungusap

– Lipon ito ng mga salita na may simuno at panaguri upang magpahayag ng

isang buong diwa.
– Simuno ay siyang pinag-uusapan
– Pandang pangkayarian (ang ,si , sina, mga , ito dito at iba pa)
Unahan: Ang bata ay masipag mag-aral.
Gitna: Masipag ang batang mag-aral
Hulihan : Masipag mag-aral ang bata
Panaguri- ay yaong nagpapakilala o tumuturing sa simuno
- Nagsisilbing parirala o sugnay na di-makapag-iisa na maaring
pangdiwa, pang-uri ,pang-abay

- Karaniwan = Si tatay ay nagbalik-bayan.

- Di-karaniwan = Nagbalik-bayan si Tatay.
Uri ng Pangungusap ayon sa
kayarian
 Payak na pangungusap

– Nagpapahayag ng buong diwa lamang , Ngunit nagtataglay ng payak o

tambalang simuno at pananguri
– Hal:
– Ang ating wika ay sagisag ng ating lahi.
– Ang mga guro at mag-aaral ay nagkakaisa para sa iisang layuning madukal
ang karunungan.
 Tambalang pangungusap

– Nagtataglay ng dalawa o higit pang sugnay na makapg-iisa.

– Hal:
– Si Manuel Quezon ang Ama ng Wika at Si Andres Bonifacio naman ang Ama
ng demokrasya.
– Maraming dumating na panauhin sa tanghalan: karamihan ay lubhang
nasiyahan ngunit may mga nabibitin sa magagandang mapanood sa
palatuntunan.
 Hugnayang pangungusap

– May sugnay na makapag-iisa at isa o dalawang sugnay na di

makapag-iisa .kadalasang ang sugnay na di makapag-iisa ay
ginagamitan ng mga panandang pangkayarian (ngunit,nang,
subalit,upang ,di umano,bagamat at iba pa)

– Huli na nang mapagtantong, ikaw ang nanalo sa palisahan.

– Maputi na ang buhok ng aking ina,ngunit malakas pa.
 Langkapang pangungusap
– Dalawa o higit pang sugnay na makapag-iisa at signay na di
makapag iisa.
– Hal:
– Nang pumunta kami sa Ifugao, Si Erick ay nasa palayan at si Dona
ay nagluluto ng pagkain para sa tanghalian.
Uri ng pangungusap ayon sa
Tungkulin
Pangungusap na paturol

– Pangungusap na nagsasalaysay na
nilalagyan ng tuldok sa hulihan.
– Ang mga Ina ng tahanan ay dapat
dakilain.
Pangungusap na patanong

– Nagpapahayag ng pag-ususisa o
pagtatanong . Gumagamit ito ng bantas na
panandang pananong (?)
– Sang-ayon ka ba sa pagkakaroon ng
pambansang ID?
 Pangungusap na pautos

– Nagpapahayag ng pag-uuos o pakokiusap . Ito ay

gumagamit ngg bantas na tuldok (.) o maari rin
naman gumamit ng panandang pananong (?).
– Hal:
– Pakibili mo nga ako ng papel sa tindahan.
– Maari bang sagutin mo ang tinatanong sayo?
Pangungusap na padamdam

– Gumagamit ng bantas na padamdam(!)

upang maipahayag ang masidhing
damdamin.
– Hal:
– Yehey! Nakapasa ako sa LET.