Company

LOGO

Phương pháp biện chứng của

ôn bệnh
Ths Nguyễn Thị Ngọc- Khoa YHCT
 Các khái niệm cơ bản
www.themegallery.com

Định nghĩa ôn bệnh

Đặc điểm của ôn bệnh
Quy luật diễn biến của ôn bệnh
Bệnh danh và phân loại

Company Logo
www.themegallery.com

 Định nghĩa: Ôn bệnh chỉ các chứng bệnh cấp tính do

ngoại cảm ôn tà gây nên với các triệu chứng thường
gặp trên lâm sàng như sốt cao, nhiệt chứng nặng, dễ
hóa táo và gây hao tổn âm dịch.
 Đặc điểm của ôn bệnh: mang đặc tính riêng của
nguyên nhân gây bệnh, có ảnh hưởng của thời tiết,
yếu tố địa lý, truyền nhiễm, có thể phát triển thành
dịch.
 Quy luật diễn biến: vệ khí dinh huyết và tam tiêu

Company Logo
 Biện chứng của ôn bệnh
www.themegallery.com

 Biện chứng của ôn bệnh là quá trình phân tích, tổng hợp tứ
chẩn để tìm ra nguyên nhân, vị trí bị bệnh, diễn biến bệnh lý,
giai đoạn bệnh đồng thời qui nạp thành các chứng hậu.

Chứng hậu lâm sàng phong phú, phức tạp nhưng nó không nằm
ngoài bệnh. Trong quá trình diễn biến bệnh, các chứng hậu xuất
hiện ở mỗi giai đoạn khác nhau của bệnh. Về vị trí bị bệnh, các
chứng hậu cũng thể hiện mức độ nông sâu, biểu lý khác nhau. Về
tình trạng bệnh, chứng hậu cũng thể hiện mức độ nặng nhẹ

Company Logo
 Các phương pháp biện chứng của ôn bệnh
www.themegallery.com

Vệ khí dinh huyết

Tam tiêu

Company Logo
 Khái niệm vệ khí dinh huyết của yhct và
biện chứng vệ khí dinh huyết của ôn bệnh

- Khái niệm vệ khí dinh huyết chỉ vật chất tinh vi trong cơ thể,
do thủy cốc vận hóa có chức năng duy trì hoạt động sống của
cơ thể.

- Vệ khí ở ngoài, dinh đi ở trong lòng mạch hóa huyết.

-Vệ có chức năng ôn ấm cơ thể, bảo vệ ngoại tà. Khí đảm bảo
hoạt động của cơ thể. Dinh huyết là chất tinh vi nuôi dưỡng
toàn bộ cơ thể

Company Logo
 Khái niệm vệ khí dinh huyết của yhct và
biện chứng vệ khí dinh huyết của ôn bệnh
www.themegallery.com

 - Hội chứng bệnh Vệ – khí – dinh – huyết là một phương pháp

biện chứng bệnh lý do Diệp Thiên Sĩ đời nhà Thanh, Trung
Quốc (1667 – 1746) lần đầu tiên đưa ra như là một phương
pháp biện chứng đối với các bệnh ngoại cảm ôn nhiệt.

 Hội chứng bệnh Vệ khí dinh huyết khái quát 4 hội chứng của
bệnh Ôn nhiệt, thể hiện mức độ nông sâu, biểu lý của cơ thể,
đồng thời chỉ các giai đoạn khác nhau của ôn bệnh, mức độ
nặng nhẹ của bệnh.

Company Logo
 Đặc điểm biện chứng vệ khí dinh huyết
www.themegallery.com

1. Vị trí bị bệnh
2. Triệu chứng đặc trưng của từng giai đoạn
3. Qui luật diễn biến
4. Pháp điều trị của từng giai đoạn

Company Logo
 Vị trí bị bệnh
www.themegallery.com

 Bệnh ở phần vệ của ôn nhiệt : biểu chứng

 Bệnh ở phần khí, dinh, huyết : lý chứng.
 Bệnh ở phần vệ đa số xâm phạm vào phế và bì mao, tứ chi,
đầu mặt, mũi, họng.
 Bệnh ở phần khí đa số xâm phạm vào ngực hoành, phế, tỳ cho
tới vị, đại trường, đởm…
 Bệnh ở phần dinh đa số là tà nhiệt xâm phạm vào tâm dinh,
bệnh ở tâm và bào lạc.
 Bệnh ở phần huyết là nhiệt đã nhập sâu, đa số xâm phạm vào
tâm, can, thận, dẫn đến các biến chứng nặng làm tiêu huyết và
động huyết.

Company Logo
 Triệu chứng đặc trưng
www.themegallery.com

Sốt
Thần chí
Tân dịch
Triệu chứng kèm theo
Lưỡi mạch

Company Logo
 Triệu chứng đặc trưng
www.themegallery.com

Vệ Khí Dinh Huyết

- Phát sốt, sợ -Sốt cao, không Phát sốt, về đêm Mê sảng nặng, phát
lạnh, sợ lạnh càng sốt cao, điên cuồng, trên da
- đầu đau, rêu - ra mồ hôi, - Phiền táo, thần chí các nốt ban chẩn nổi
lưỡi trắng miệng khát thích thì mê sảng, nói năng rõ. Thậm chí có thể
mỏng, mạch uống nước, lưỡi ung tung, miệng thì xuất hiện các chứng
phù hoặc phù đỏ, rêu vàng, không khát nhiều; xuất huyết: Nôn ra
sác. mạch hồng sác hoặc thấy trên da máu, đi ngoài ra máu,
hoặc trầm thực xuất hiện nhiều nốt đi tiểu ra máu. Chất
ban chẩn, lưỡi đỏ lưỡi đỏ sẫm hoặc tím
sẫm ít rêu hoặc mà khô, không có rêu,
không rêu, mạch tế mạch trầm tế sác.
sác.

Company Logo
 Qui luật truyền biến
www.themegallery.com

 Bệnh ôn nhiệt thường khởi bệnh từ phần vệ  phần

khí  phần dinh  phần huyết.

Company Logo
 Qui luật truyền biến
www.themegallery.com

 Phục tà nội phát: ngay khi khởi phát bệnh đã xuất hiện triệu
chứng của lý như dinh, huyết.
 Nghịch truyền : bệnh truyền biến từ lý ra biểu có thể đột ngột
nặng lên, nghịch truyền vào lý. Ví dụ như nhiệt tà từ phần dinh
truyền ra phần khí, đột nhiệt nghịch truyền vào phần huyết
 Đồng bệnh: xuất hiện hai phần đồng thời bị bệnh. Ví dụ như
trên lâm sàng có thể gặp vệ khí đồng bệnh, khí dinh đồng
bệnh...

Company Logo
 Qui luật truyền biến
www.themegallery.com

Tính chất ngoại tà

Mức độ cảm ngoại tà

Thể chất của bệnh nhân

Điều trị

Company Logo
www.themegallery.com

 Sự truyền biến của ôn bệnh phụ thuộc vào các yếu tố:
 Tính chất ngoại tà khác nhau nên qui luật truyền biến cũng
khác nhau. Ví dụ như phong nhiệt dễ phát sinh nghịch truyền.
Thấp nhiệt thì diễn biến bệnh thường chậm, bệnh từ từ nặng
dần.
 Mức độ cảm ngoại tà khác nhau. Nếu ngoại tà mạnh thì bệnh
diễn biến nhanh; ngược lại nếu ngoại tà nhẹ thì bệnh nhẹ, diễn
biến chậm.
 Thể chất của bệnh nhân. Ví dụ như người thể chất âm hư hỏa
vượng khi bị cảm ôn tà thì diễn biến bệnh nhanh.
 Điều trị: nếu điều trị chính xác, kịp thời thì bệnh mau khỏi,
không xuất hiện nghịch truyền. Nếu điều trị chậm trễ hoặc
không đúng thì làm cho ngoại tà nghịch truyền, bệnh nặng
hơn.
Company Logo
 Pháp điều trị
www.themegallery.com

 Bệnh ở phần vệ: Giải biểu.

 Bệnh ở phần khí: Thanh khí.
 Bệnh ở phần dinh: Thanh dinh, tiết nhiệt.
 Bệnh ở phần huyết: Lương huyết, giải độc.

Company Logo
 Các hội chứng bệnh thường gặp ở phần vệ
www.themegallery.com

Phong nhiệt phạm vệ

Táo nhiệt phạm vệ

Company Logo
 Phong nhiệt phạm vệ
www.themegallery.com

 Triệu chứng lâm sàng: Phát sốt, hơi sợ gió hoặc sợ lạnh, ra mồ
hôi hoặc không, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng hơi khô,
mạch phù sác. Thường kèm theo đau đầu, miệng khô, hơi khát,
ho nhẹ, hầu họng sưng đau.
 Phương pháp điều trị: Tân lương giải biểu, tuyên phế tiết nhiệt
 Bài thuốc: ngân kiều tán.
,

Company Logo
 Táo nhiệt phạm vệ
www.themegallery.com

 Triệu chứng: Phát sốt, hơi sợ gió hoặc sợ lạnh, ra mồ hôi hoặc
không, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng khô, mạch phù sác.
Thường kèm theo ho không đơm hoặc đờm ít dính, miệng mũi
khô, họng khô ngứa, đau đầu.
 Pháp: tân lương cam nhuận, thanh thấu phế vệ
 Bài thuốc: tang hạnh thang

Company Logo
 Các hội chứng bệnh thường gặp ở phần khí
www.themegallery.com

1. Ôn nhiệt tại phế: phế nhiệt ung thịnh, táo nhiệt phạm
phế
2. Ôn nhiệt tại trường
3. Ôn nhiệt tại dương minh
4. Uất nhiệt ở can đởm

Company Logo
 Phế nhiệt ung thịnh
www.themegallery.com

 Triệu chứng: sốt cao, ra mồ hôi nhiều, miệng khô khát nước,
ho, đờm vàng, chất lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác
 Pháp điều trị: thanh nhiệt tuyên phế bình suyễn
 Phương: ma hạnh thạch cam thang

Company Logo
 Táo nhiệt phạm phế
www.themegallery.com

 Triệu chứng: sốt cao, ho khan hoặc đờm ít, dính, miệng họng
khô, đầy tức ngực sườn, tâm phiền, chất lưỡi đỏ, rêu vàng,
mạch sác
 Pháp điều trị: thanh tả phế nhiệt, dưỡng âm nhuận táo
 Phương: thanh táo cứu phế thang, bách hợp cố phế thang...

Company Logo
 Ôn nhiệt tại dương minh
www.themegallery.com

 Triệu chứng: sốt cao, không sợ lạnh mà sợ nóng, ra mồ hôi

nhiều, tâm phiền, mặt đỏ, khát nước nhiều thích uống nước
mát, chất lưỡi đỏ, rêu khô vàng, mạch hồng đại sác
 Pháp: thanh nhiệt sinh tân
 Phương: bạch hổ thang

Company Logo
 Ôn nhiệt tại trường
www.themegallery.com

 Triệu chứng: sốt cao về chiều, đại tiện bí kết, bụng đau đầy
chướng, chất lưỡi vàng khô, mạch trầm có lực
 Pháp: thanh nhiệt, thông phủ
 Phương: điều vị thừa khí thang, tăng dịch thừa khí thang...

Company Logo
 Nhiệt uất tại thiếu dương
www.themegallery.com

 Triệu chứng lâm sàng: sốt, miệng đắng, khát nước, nôn, tâm
phiền, đau tức vùng mạng sườn, chất lưỡi đỏ,, rêu vàng, mạch
huyền sác.
 Phương pháp điều trị: Thanh nhiệt giải uất.
 Bài thuốc cổ phương: tiểu sài hồ thang, hoàng liên hoàng cầm
thang...

Company Logo
 Hội chứng bệnh thường gặp ở phần dinh
www.themegallery.com

 Nhiệt làm tổn thương dinh âm

 Nhiệt nhập tâm bào

Company Logo
 Bệnh ở phần dinh
www.themegallery.com

* Nhiệt làm tổn thương phần dinh âm:

 Triệu chứng lâm sàng: Sốt, về đêm sốt cao hơn, miệng khát nhưng không
nhiều, vật vã, ít ngủ, hay nói mê sảng, chất lưỡi đỏ sẫm, mạch tế sác.
 Phương pháp điều trị: Thanh dinh tiết nhiệt.
 Bài thuốc cổ phương: “Thanh dinh thang”

* Nhiệt nhập tâm bào:

 Triệu chứng lâm sàng: Người bệnh mê sảng, vật vã, lưỡi đỏ sẫm, mạch
hoạt sác hay tế sác.
 Phương pháp điều trị: Thanh tâm, khai khiếu.
 Bài thuốc cổ phương: “Thanh dinh thang” gia thêm các vị thuộc khai thông
tâm khiếu như Thạch xương bồ... hoặc các bài thuốc khai khiếu như “An
cung ngưu hoàng hoàn”.

Company Logo
 Hội chứng bệnh thường gặp ở phần huyết
www.themegallery.com

“ nhiệt cực sinh phong động huyết”

Xuất huyết
Can nhiệt động phong
Nhiệt cực hao tổn âm dịch

Company Logo
 Huyết nhiệt gây xuất huyết
www.themegallery.com

 Triệu chứng lâm sàng: Có thể gặp các loại xuất huyết như
chảy máu cam, đại tiện ra máu, tiểu tiện ra máu, ban xuất
huyết dưới da – tử ban. Toàn thân sốt cao, sốt nặng về đêm,
vật vã không ngủ, lòng bàn tay bàn chân nóng, chất lưỡi đỏ
sẫm hay tím, mạch tế sác.
 Phương pháp điều trị: Lương huyết, tán ứ.
 Bài thuốc cổ phương: “Tê giác địa hoàng thang”.

Company Logo
 Can nhiệt động phong
www.themegallery.com

 Thể can nhiệt động phong

 Triệu chứng lâm sàng: Nhức đầu, hoa mắt, chóng mặt, mắt đỏ,
vật vã, miệng khô. Lưng gáy cứng, co giật từng cơn, người
uốn cong, mắt trợn ngược, răng nghiến chặt; chất lưỡi đỏ sẫm,
mạch huyền sác.
 Phương pháp điều trị: Thanh can tức phong.
 Bài thuốc cổ phương: “Linh dương giác câu đằng ẩm”.

Company Logo
 Huyết nhiệt thương âm
www.themegallery.com

 Thể huyết nhiệt thương âm

 * Triệu chứng lâm sàng: Sốt cao mặt đỏ, lòng bàn tay, bàn
chân nóng, miệng lưỡi khô, tinh thần mệt mỏi, ù tai, mạch hư
vô lực. Nếu nặng hơn là vong âm (mất nước) có biểu hiện:
Người gày, da khô, môi se, lưỡi rụt, tinh thần li bì, hai gò má
đỏ, đầu ngón tay, ngón chân lạnh, mạch tế muốn tuyệt.
 Phương pháp điều trị: Tư âm dưỡng tân.
 Bài thuốc cổ phương: Gia giảm “Phục mạch thang”.

Company Logo
 Khái niệm tam tiêu của yhct và
biện chứng bệnh tam tiêu
www.themegallery.com

 Trong sách Nội kinh, Nạn kinh, khái niệm tam tiêu là
để chia cơ thể người làm 3 phần: thượng, trung, và hạ
tiêu.
 Biện chứng bệnh tam tiêu là một phương pháp biện
chứng hoàn chỉnh, mô tả bệnh cơ của tạng phủ, biện
chứng luận trị, diễn biến bệnh cũng như đề ra pháp
điều trị, phương dược tương ứng.

Company Logo
 Biện chứng bệnh tam tiêu
www.themegallery.com

 Y gia đời Thanh Ngô Cúc Thông là người có công lớn trong việc nghiên
cứu, hoàn thiện và đề xướng biện chứng bệnh tam tiêu.
 Ông phân loại ôn bệnh dựa vào vị trí tam tiêu làm gốc kết hợp với bệnh
danh, thể bệnh.
 Cách phân loại này không những xác định được vị trí tạng phủ bị bệnh,
mức độ nông sâu của bệnh, mà còn xác định được thể bệnh, tính chất của
chứng hậu, đồng thời để ra nguyên tắc điều trị tương ứng.
 Biện chứng bệnh theo tam tiêu có điểm giống với biện chứng bệnh tạng
phủ, đó là đều mô tả bệnh cơ theo tạng phủ, xác định bộ phận bị bệnh, tính
chất, diễn bến bệnh cũng như thể bệnh. Tuy nhiên, biện chứng bệnh tam
tiêu được ứng dụng khi mô tả sự hình thành, qui luật diễn biến, chuyển
hóa, dự hậu của ôn bệnh

Company Logo
 Tam tiêu
www.themegallery.com

 Bệnh ở thượng tiêu có thể gặp ở giai đoạn đầu của bệnh. Các
tạng phủ bị bệnh gồm phế, tâm, tâm bào.
 Bệnh ở trung tiêu thường gặp ở giai đoạn giữa của ôn bệnh.
Các tạng phủ bị bệnh chủ yếu gồm vị, đại trường, tỳ
 Khi ôn bệnh gây bệnh ở hạ tiêu thì phần nhiều ở giai đoạn sau
của bệnh, thường xuất hiện triệu chứng của tà khí ít nhưng
chính khí hư nhiều. Hai tạng phủ bị bệnh chính là thận và can

Company Logo
 Quy luật truyền biến
www.themegallery.com

Diễn biến bệnh: từ thượng tiêu, trung tiêu, hạ tiêu.

Tuy nhiên tính chất bệnh tà khác nhau nên không phải tất cả ôn
bệnh đều khởi phát từ thượng tiêu: thấp nhiệt khởi phát từ trung
tiêu có kèm biểu chứng; thử ôn, phong ôn từ quyết âm can, tâm
bào...

Company Logo
www.themegallery.com

 đặc điểm của thuận truyền là : ôn tà truyền từ tạng sang phủ,

chính khí đuổi được ngoại tà ra ngoài, bệnh tình dần khôi
phục, dự hậu tốt.
 Đặc điểm của nghịch truyền là: ôn tà truyền từ tạng sang tạng,
bệnh cấp, bệnh tình nặng, dự hậu kém.

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

Ôn nhiệt – thấp nhiệt

Phế vệ Tâm, tâm bào

Ôn nhiệt tại vệ Nhiệt nhập tâm bào

Nhiệt tà ung phế Thấp tà xâm phạm tâm bào
Thấp nhiệt phạm phế

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

1. Ôn nhiệt tại vệ :
 Triệu chứng: sốt, sợ lạnh, ho, đau đầu, miệng hơi khát nước,
lưỡi đỏ, rêu trắng mỏng, khô, mạch phù sác
 Pháp điều trị: tân lương giải biểu
 Phương: ngân kiều tán

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

2. Nhiệt tà ung phế

 Triệu chứng: sốt cao, ra mồ hôi nhiều, ho, miệng khô khát
nước, chất lưỡi đỏ, rêu vàng, mạch sác
 Pháp điều trị: thanh nhiệt tuyên phế
 Phương: ma hạnh thạch cam thang

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

3. Thấp nhiệt phạm phế:

 Triệu chứng: sợ lạnh, sốt, thân nhiệt bất dương ,Tức ngực, ho,
đau họng, rêu trắng vàng nhờn, mạch hoãn
 Pháp: thanh nhiệt tuyên phế trừ thấp

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

4.Nhiệt nhập tâm bào:

 Triệu chứng: sốt cao, mê sảng, chân tay lạnh, lưỡi đỏ sẫm,
mạch hoạt sác hoặc tế sác
 Pháp: thanh thâm , khai khiếu
 Phương: thanh dinh thang

Company Logo
 Thượng tiêu
www.themegallery.com

5. Thấp nhiệt tại tâm bào:

 Triệu chứng: sốt cao, mê man, lúc tỉnh lúc mê, rêu lưỡi dầy
nhờn, chất lưỡi đỏ
 Pháp: trừ thấp thanh nhiệt, khai khiếu
 Bài thuốc: xương bồ uất kim thang, tô hợp hương hoàn, tam
hương thang...

Company Logo
 Trung tiêu
www.themegallery.com

- Bệnh ở trung tiêu thường gặp ở giai đoạn giữa của ôn bệnh.
Các tạng phủ bị bệnh chủ yếu gồm vị, đại trường, tỳ…Các
chứng hậu thường gặp gồm có:
+ Dương minh nhiệt thịnh
+ Dương minh nhiệt kết
+ Thấp nhiệt cản trở trung tiêu
+ Thấp nhiệt ứ trệ ở đại trường

Company Logo
 Ôn nhiệt ở trung tiêu
www.themegallery.com

1. Dương minh nhiệt thịnh:

 Triệu chứng: sốt cao, ra mồ hôi nhiều, tâm phiền, mặt đỏ, khát
nước nhiều, chất lưỡi đỏ, rêu khô vàng, mạch hồng đại sác
 Pháp: thanh nhiệt sinh tân
 Phương: bạch hổ thang

Company Logo
 Trung tiêu
www.themegallery.com

2. Dương minh nhiệt kết

 -Triệu chứng: sốt cao về chiều, đại tiện bí kết, bụng đau đầy
chướng, chất lưỡi vàng khô, mạch trầm có lực
 Pháp: thanh nhiệt, thông phủ
 Phương: đại thừa khí thang

Company Logo
 Trung tiêu
www.themegallery.com

3.Thấp nhiệt ở trung tiêu:

Thấp > nhiệt: triệu chứng thấp trở khí cơ là
chính như người nặng nề, đầy chướng bụng,
miệng nhạt, đại tiện nát, rêu nhờn
Nhiệt> thấp: triệu chứng lý nhiệt là chính như
sốt, tâm phiền, khat nước, rêu vàng nhờn
Thấp nhiệt

Company Logo
 Trung tiêu
www.themegallery.com

3. thấp nhiệt ở trung tiêu

-Triệu chứng: thân nhiệt bất dương,đầy tức ngực bụng, buồn
nôn, rêu trắng nhờn, hoặc sốt cao ra mồ hôi không đỡ, người
buồn bực, bụng đầy chướng, buồn nôn, lưỡi đỏ rêu vàng nhờn
-Pháp: thanh nhiệt trừ thấp
-Bài thuốc: bạch hổ gia thương truật thang, cam lộ tiêu độc ẩm,
tam nhân thang....

Company Logo
 Trung tiêu
www.themegallery.com

4. Thấp nhiệt ứ kết ở đại trường:

 Triệu chứng: sốt cao, phiền táo, đầy tức ngực bụng, bụng đau,
đại tiện phân hôi, nát, chất lưỡi đỏ, rêu vàng nhờn, mạch hoạt
sác.
 Pháp: thanh nhiệt trừ thấp, thông trệ
 Bài thuốc: chỉ thực đạo trệ ẩm...

Company Logo
 Bệnh ở hạ tiêu
www.themegallery.com

 Khi ôn bệnh gây bệnh ở hạ tiêu thì phần nhiều ở giai đoạn sau
của bệnh, thường xuất hiện triệu chứng của tà khí ít nhưng
chính khí hư nhiều.
 Hai tạng phủ bị bệnh chính là thiếu âm thận và quyết âm can

Company Logo
 Các hội chứng bệnh thường gặp ở hạ tiêu
www.themegallery.com

 Thận tinh hao tổn

 Can phong nội động

Company Logo
 Hạ tiêu
www.themegallery.com

1. Thận tinh hao tổn:

 - Triệu chứng: Sốt , người mệt mỏi chậm chạp, gầy mòn,
miệng khô, ù tai, lòng bàn chân bàn tay nóng, lưỡi đỏ sẫm,
khô, mạch hư
 Pháp: dưỡng âm thanh nhiệt

Company Logo
 Hạ tiêu
www.themegallery.com

2.Thân tinh hư, can phong nội động

 Triệu chứng: người mệt mỏi, điếc tai, ngũ tâm phiền nhiệt, run
,co giật , lưỡi đỏ sẫm, mạch hư huyền
 Pháp: dưỡng âm , bình phong

Company Logo
www.themegallery.com

So sánh biện chứng ôn bệnh theo vệ khí

dinh huyết và biện chứng ôn bệnh theo tam
tiêu?

Company Logo
Company
LOGO