Seminarski rad

Bazelski standardi

PROFESOR:

STUDENT:

Podgorica 2013.

SADRAJ:
1. UVOD.................................................................................................................... 3
2. GENERALNA OSNOVA.............................................................................................. 3
3. BAZELSKI KOMITET................................................................................................ 4
3.1 Bazelski komitet za bankarski nadzor................................................................4
3.2 ISTORIJAT BAZELSKOG KOMITETA ZA SUPERVIZIJU.........................................6
3.3 BAZEL I.............................................................................................................. 7
3.4 BAZEL II............................................................................................................. 8
3.5
BAZEL III..................................................................................................... 10
4. ORGANIZACIJA BAZELSKOG KOMITETA ZA SUPERVIZIJU.....................................10
5. Obavezni kapital i operativne rezerve banaka......................................................11
6. Kreditni rizik......................................................................................................... 12
6.1 Komponente kreditnog rizika...........................................................................12
6.2 Zajmovi odobreni kompanijama......................................................................13
6.3 Zajmovi odobreni stanovnitvu.......................................................................13
6.4 Granulacija...................................................................................................... 13
6.5 Osnove IRB modela......................................................................................... 14
6.6 Provjera rejting sistema...................................................................................14
7. Trini rizik............................................................................................................ 14
8. Operacioni rizik..................................................................................................... 15
9. Bazel II i cikline oscilacije...................................................................................15
10. ZAKLJUAK......................................................................................................... 16
11. LITERATURA...................................................................................................... 17

1. UVOD
2

Bankarski sektor je uao u proces ubrzanih promjena, naroito na planu bankarskog

menadmenta i tehnologije poslovanja. Povean broj naglih promjena na finansijskom trita
dovodi do jaanja bankarskih rizika. Ostvarenje profitabilnosti u uslovima poveane
konkurencije i uveanog rizika postaje izazov za savremeni bankarski menadment. Stoga se u
novim uslovima postavljaju sloeni zadaci pred bankarske menadere, posebno na planu
kreiranja operativnog koncepta kratkorone poslovne politike sa ciljem da se obezbjedi kontrola
ukupnih rizika.
Sadanje vrijeme zahtjeva novu poslovnu filozofiju i novi pristup u rjeavanju poslovnih
problema u bankama i procjenu poslovnih rizika prije ulaenja u pojedine poslovne finansijske
poduhvate. U dananjoj privredi koja je sve vie povezana sa globalnim tritem dolazi do
poveanja operativnih i trinih rizika. Kao rezultat tih kretanja dolazi do postepenog suavanja
stope profita za banke.
Rizik predstavlja svaku neizvjesnu situaciju u poslovanju banaka, odnosno vjerovatnou gubitka
(smanjenje dobitka) nastalu kao rezultat dejstva neizvjesnih dogaaja u poslovanju banaka. U
zavisnosti od sklonosti bankarskih menadera prema riziku, svaka banka moe prihvatiti vie ili
manje rizika, pozicionirajui se izmeu dva: apsolutne averzije prema riziku i apsloutnog
prihvatanja rizika. Nivo prihvaenog rizika mora biti srazmjeran sposobnosti banke da apsorbuje
eventualne gubitke i da ostvari prihvatljivu stopu prinosa. Generalno, vii prinosi su mogui
ukoliko banka preuzme i vee rizike. U tom smislu, preciziranja, identifikacija, mjerenje i
upravljanje rizicima, kao i uspjeno balansiranje odnosa izmeu prinosa i rizika, su najvaniji
aspekti
finansijskog menadmenta banke u pogledu ostvarivanja visokih performansi
poslovanja.
Upravljanje rizikom je disciplina koja ini jezgro svake finansijske institucije i prati sve
poslovne aktivnosti koje imaju rizian profil.Ono obuhvata identifikaciju, mjerenje, praenje
(monitoring) i kontrolisanje rizika kako bi se obezbjedilo da:
1. osobe koje preuzimaju rizik ili njim upravljaju jasno sagledavaju taj rizik;
2. da je ukupna izloenost organizacije riziku u okviru limita koje je odredila uprava;
3. da su donijete odluke o preuzimanju rizika u skladu sa poslovnom strategiom i ciljevima koje
je utvrdila uprava;
4. da e oekivani dobitak biti adekvatna kompenzacija za preuzeti rizik;
5. da su odluke o preuzimanju rizika eksplicitne i jasne;
6. da postoji dovoljno kapitala koji e amortizovati preuzeti rizik.
Upravljanje rizikom u sutini se ne sastoji u tome da se minimizira rizik, ve da se optimizira
nagrada za preuzeti rizik.

2. GENERALNA OSNOVA
Bankama neposredno upravljaju bankarski menaderi uz kontrolu od strane vlasnike strukture.
Postoje dravne kontrolne institucije koje sprovode opreznosnu regulaciju i superviziju
poslovnih banaka. Regulacija banaka sastoji se u uspostavljanju odreenih pravila koja se odnose
na minimiziranje bankarskih rizika i ouvanju solventnosti banaka.Bankarski menaderi se bore
za opstanak na finansijskom tritu odnosno za ostvarivanje to boljih performansi.Opreznosna
kontrola djeluje u pravcu smanjivanja rizika nesolventnosti banaka.
3

Bez te kontrole i supervizije banaka i drugih finansijskih institucija,deregulacija bi mogla da

dovede do sistemskih bankarskih i finansijskih kriza tj. stvara se novi balans izmeu politike
podsticanja konkurencije, zatite deponenata banaka i ouvanja sistemske stabilnosti.Zatita
deponenata od gubitaka nastaju ukoliko banke ulaze u preterano visoke rizike,naroito ako
nemaju pokrie za te rizike, ukazano je na sistemsku poziciju banaka u platnom
prometu,alokaciji kredita i trinoj korporacijskoj kontroli kompanija na realnom sektoru
ekonomije.Regulacija i supervizija banaka sredstva su za smanjivanje sistemskog rizika u
bankarstvu.
Korienje specifinih oblika trine regulacije banaka objanjeno je i mogunou da pojedine
banke namerno ulaze u moralni hazard tj. u poslove sa visokim rizicima uz vjerovanje da e ih u
sluaju neuspjeha spasavati drava preko svojih institucija.U tom smislu je formulisan slogan
,,too big to fail'' (suvie veliki da bi propali).Banke su nosioci svih bankarskih rizika, uz obavezu
da se ponaaju u skladu sa opreznosnim pravilima.Ta pravila su stvorena da bi spreile banke da
ulaze u preterane rizike, naroito nepokrivene rizike, jer to dovodi do poveane vjerovatnoe da
izbjegnu krize individualnih banaka uz mogunost da se ove krize pretvore u sistemsku krizu
bankarskog sistema.
Bankarski menader ima glavnu ulogu u obezbeivanju sigurnosti, efikasnosti i profitabilnosti
poslovanja banaka.Perfomansi bankarskog menadmenta su pod kontrolom trita kapitala kao i
dravnih supervizorskih institucija.Uloga trine discipline sastoji se u tome da performansi
svake banke se procjenjuju u okviru finansijskog trita.To se ogleda u promjeni riziko premije u
okviru kamatnih stopa koju banka plaa na obveznice koje one emituju na finanasijskom
tritu.Promjene trinog rejtinga banke ogleda se i u promjeni trine cijene njenih akcija, jer te
promjene odravaju oekivanja trinih uesnika u pogledu buduih stopa prinosa na kapital
dotinih banaka.Ukoliko cijena akcije neke banke padaju, njen trini rejting se smanjuje i time
oteava se mogunost plasmana novih serija akciskog kapitala u cilju podravanja dalje kreditne
ekspanzije banaka.Ukoliko cijene akcija neke banke padaju u odnosu na indeks akcija svih
banaka u sistemu,poveava se ansa vlasnikog preuzimanja kontrolnog paketa akcija te banke
od strane jaih banaka. Trina disciplina ima svoju informacionu disciplinu u vidu kretanja
cijena akcija i obveznica banke, ali i dimenziju pritiska na menadersku i vlasniku strukturu da
dovoljno brzo vri pozitivna prlagoavanja, jer u protivnom moe da doe do preuzimanja banke
od strane neke druge banke ili eventualno ak i do likvidacije banke.

3. BAZELSKI KOMITET
4

3.1 Bazelski komitet za bankarski

nadzor
U poslovanju banaka i drugih finansijskih institucija neophodna je meunarodna harmonizacija
pravila.Organizacioni nosilac meunarodne koordinacije opreznosnih pravila za banke je
Bazelski komitet za bankarsku superviziju.Bazelski komitet za bankarski nadzor (Basel
Committee on Banking Supervision), osnovan krajem 1974. godine kao jedan od komiteta pri
Banci za meunarodne obraune ( BIS Bank for International Settle ments) i ima za cilj
unapreenje bankarskog nadzora na nivou cijelog svijeta. Do skora su ga inile zemlje lanice
deset najrazvijenijih zemalja svijeta plus Luksemburg i panija.Komiteta za bankarski nadzor
bio je da se bavi izazovima meunarodne bankarske regulacije u svijetu koji se poetkom
sedamdesetih godina XX veka suoio sa velikim rastom meunarodnog bankarstva. Iste godine
kada je osnovan, Bazelski komitet za bankarski nadzor suoio se sa meunarodnom krizom
uzrokovanom propau Hertat banke (Herstatt Bank) koja nije bila u mogunosti da izmiri
plaanja koja su dospjevala prema drugim bankama (u iznosu od 60 miliona dolara), to je
izazvalo veliki meunarodni poremeaj u plaanjima koji je potrajao nekoliko dana. Taj dogaaj
je jasno pokazao da finasijske krize nisu vie ograniene samo na jednu zemlju i da je neophodna
meunarodna koordinacija da bi se spreilo prelivanje buduih kriza preko nacionalnih granica.
Ve je prvi predlog Bazelskog komiteta koji je usledio 1975. godine, kasnije poznat kao Bazelski
konkordat ustanovio pravila koja u poslovanju meunarodno aktivnih banaka odreuju
odgovornost regulatora i zemlje domaina i zemlje iz koje banka potie.
Bazelski komitet za bankarski nadzor je forum za raspravu izmeu nacionalnih organa za nadzor
i mjesto za meusobnu razmjenu informacija, ukljuujui razmjenu iskustava o uspjenosti
metoda i tehnika nadzora aktivnosti meunarodno aktivnih banaka. Na njemu je vie puta
dogovarana grupa minimalnih standarda koje nacionalni regulatori treba da postave u svom
nacionalnom nadzoru da bi se dobio eljeni stepen nadzora u meunarodnom bankarstvu. S
vremen n vreme, Komitet koristi ovj zjedniki forum d rzviju smjernice i supervizorske
stndrde u oblstim u kojim su poeljne. U tom smislu, Odbor je njpozntiji po njegovim
meunrodnim stndrdima o dekvtnosti kpitl; Osnovni principi z efektivnu bnkrsku
superviziju, ko i Ugovor o prekogrninom bnkrskog ndzoru.
Komitet podstie kontkte i srdnju meu svojim lnovim i drugim bnkrskim
supervizorskim orgnima. On cirkulie u superviziji irom svijeta i putem objvljenih i
neobjvljenih rdov dje smjernice z reavanje pitanja bankarske supervizije. Kontkte
dodtno ojva Meunrodn konferencij bnkrskih supervizor (ICBS), koja se odrava
svke dve godine. Poslednja ICBS je odrn u Singpuru u jesen 2010. godine .
Sekretrijt Komiteta se nlzi u BIS banci u Bzelu, vjcrskoj i uglvnom je kdrovski
osposobljen sa profesionlnim supervizorima koji se privremeno tu upuuju iz lnica institucij.
Pored tog to preduzim sekretrski poso z Komitet i njegove brojne strune pod odbore,
Sekretarijat je spreman d dje svete ndzornim orgnima u svim zemljm. Gospodin Stefn
Volter je generlni sekretr Bzelskog komitet.

Funkcije

Komitet dje forum z redovnu srdnju n bnkrskim supervizorskim pitnjim. Tokom

poslednjih godin, on se rzvio u tijelo z odreivnje stndrd u svim spektim bnkrske
supervizije.
lnstvo
Visoki zvninici odgovorni z bnkrsku superviziju ili finnsijske stbilnosti u centrlnim
bnkm i vlsti s formlnom odgovornou z kontrolu bonitet bnkrskog poslovnj gdje to
nije centrln bnk.
Uestlost sstnk
Bzelski komitet se obino sstje etiri put godinje.
Izvetvnj
Bzelski komitet z superviziju bnk izvjetva Zjedniki komitet guvernera centrlnih
bnk i efova ndzor iz njenih zemlj lnic (ne centralne banke).
Jnje opreznosnih supervizorskih stndrda na svim glvnim tritim iziskuje:
rzvoj i irenje politike rdov sa irokim spektrom pitanja o nadzoru irom svijet;
potrg z supervizijskom srdnjom kroz podrku z regionlni supervizijski komitet i
sponzorstvo meunrodne konferencije svke dvije godine;
srdnj s FSI u prunju ndzorne obuke u Bzelu i n regionlnom ili loklnom nivou.
Glavne podgurpe Bazelskog komiteta:
1)
Grupa za implementaciju standard (Standards Implementation Group SIG)
2)
Grup z rzvojnu politiku (Policy Development Group PDG)
3)
Rdn grup z runovodstvo (Accounting Task Force ATF)
4)
Bzel konsultativna grupa (Basel Consultative Group BCG)

3.2
ISTORIJAT BAZELSKOG KOMITETA ZA
SUPERVIZIJU
Nagli ok koji je potresao svijet poetkom osme decenije 20. veka (1973./74.) brzo se proirio na
bankarski sektor. Niz rastuih poremeaja doveo je do bankrotstva Hertat banke sredinom 1974.
godine. Sa ciljem preduzimanja preventivnih mjera kako bi se izbjegle vee negativne posledice
u oblasti bankarstva, krajem iste godine guverneri zemalja lanica G10 su osnovali Bazelski
komitet za kontrolu banaka. Komitet se redovno sstje etiri put godinje. On im etiri
glvne rdne grupe koj se tkoe redovno sstju.
Danas lanstvo u Komitetu ima 13 zemalja: Belgija, Holandija, Francuska, Kanada, Japan,
Luksemburg, Nemaka, Italija, panija, Velika Britanija, SAD, vedska i vajcarska. Zemlje
predstvljaju njihove centrlne bnke, kao i vlsti s formlnom odgovornou z kontrolu
bonitet bnkrskog poslovnj kada predstavnik nije centrln bnk.

Belgija
Holandija
Francuska
Kanada
Japan
SAD
vajcarska

Tabela 1. Zemlje lanice Bazelskog komiteta

Luksemburg
Nemaka
Italija
panija
Velika Britanija
vedska

Komisij ne poseduje nijedan formlni ndncionlni ndzorni orgn i njegovi zkljuci nikd
nisu ni nmjervli d imju prvnu sngu. Umesto tog, on formulie iroke supervizorske
stndrde, smjernice, izjve i preporuuje njbolje prkse u oekivnju d e pojedinne vlsti
preduzeti korke d ih sprovedu kroz detljne rnmne - zkonske ili n drugi nin - koje su
njbolje z njihove ncionlne sisteme. N ovj nin, Komitet ohrbruje priblivnje k
zjednikim pristupim i zjednikim stndrdima, bez pokuj detljnog usglvnj
ndzornog tehnik zemlj lnic. Komitet podnosi izvetj guvernerima centrlnih banaka
svojih zemlj lnic i efovima ndzora. On tri njihovo odobrenje z svoje glvne inicijtive.
Ove odluke pokrivju vrlo irok spektr finnsijskih pitnj.Opreznosni propisi donijeti od strane
bazelskog komiteta nisu automatski pravno obavezujui za bankarske institucije. Ti propisi
postaju pravno obavezujui tek kada ih u vidu zakona usvoje skuptine u zemljama. Ali treba
istai da je bazelska pravila prudencione supervizije prihvatilo preko 100 zemalja. Smatra se da
bankarstvo neke zemlje nema zadovoljavajui kredibilitet, ukoliko nisu usvojena bazelska
pravila o solidnom poslovanju banaka.
Komitet je imao kao prvobitni cilj uspostavljanje kontakta izmeu regulatornih vlasti zemalja
lanica. Kroz zajedniko zalaganje oekivalo se popunjavanje praznina u mrei kontrolora i
unapreenje procesa kontrole. Komitet je definisao tehnike kojima bi se postavljeni ciljevi
ostvarili:
1)
kroz razmenu informacija;
2)
kroz poveanje efikasnosti tehnika za kontrolu banaka koje posluju na meunarodnom
nivou
3)
postavljanjem minimalnih standarda tamo gdje se to zahtjeva.
Posebno zalaganje Komiteta ostvareno je na polju kontrole banaka koje posluju internacionalno,
i u te svrhe su postavljena dva cilja:
1) ne dopustiti bilo kojoj stranoj bankarskoj instituciji da izbjegava kontrolu na bilo kom nivou
2) kontrola i nadgledanje treba da budu adekvatni. Sa ciljem to potpunijeg ostvarenja ovih
zahteva donet je prvi dokument jo 1975. godine poznat pod nazivom Konkordat. Od mnogo
veeg znaaja je dokument izdat maja 1983. pod nazivom Principi kontrole bankarskih stranih
institucija kojima je detaljno ureena tematika raspodjele nadlenosti izmeu domaeg i stranog
regulatora. On predstavlja revidiranu verziju Konkordata, u kojoj je u odnosu na stari dokument
proirena tematika na nove trine uslove i nove propise iz oblasti konsolidovanog izvetavanja
meunarodnih bankarskih grupa.

3.3 BAZEL I
Osamdesetih godina prolog vijeka na pomolu je bila jo jedna kriza kriza prezaduenosti, to
je ostavilo uticaja na rizike na meunarodnom nivou. Koeficijenti adekvatnosti kapitala su se
znatno pogorali i sve je govorilo u prilog tekim vremenima pred kojima se nalazi svjetsko
bankarstvo. Jo jedanput Komitet je pokuao da nizom svojih aktivnosti pobolja tadanje stanje.
Akcenat je stavljen na razvoj novih modela za mjerenje rizika i u skladu sa tim i za mjerenje
adekvatnosti kapitala. Rezultat prvobitnog zalaganja je bio skup standarda pod nazivom Bazel I
koji je donet 1988. godine. To je dokument Bazelskog komiteta o minimumu obaveznog kapitala
banaka i odnosio se na regulisanje i superviziju kreditnih rizika .Prema ovom okviru neophodno
je bilo da banke odravaju koeficijent adekvatnosti kapitala na nivou od minimalno 8% sve do
1992. Krajem 1991. godine ovaj okvir je doiveo jo jednu transformaciju ili bio je dopunjen
djelovima u kojima su preciznije data objanjenja u vezi sa optim odredbama za primjenu
Sporazuma kao i objanjenjima koja su se odnosila na potencijalne stavke u podobnom kapitalu
banke (re je o optim rezervama za gubitke po kreditima). Dve godine kasnije, u septembru
1993. potvreno je da su sve banke iz grupe G10 ije je poslovanje bilo meunarodnog tipa
ispunile osnovne zahtjeve u vezi sa odlukama iz 1988.
Prednosti i pozitivni efekti primene Bazel I standarda :
Porast adekvatnosti kapitala meunarodno-aktivnih banaka
Relativno jednostavna struktura
Primjena u razliitim zemljama irom svijeta
Jaanje konkurencije banaka na meunarodnom nivou
Porast discipline u procesu upravljanja kapitalom
Benchmark za procjenu banaka od strane uesnika na finansijskom tritu.
Meutim, iako je Bazel I predstavljao zanaajan pomak u upravljanju rizicima i superviziji
banaka, vrijemenom su njegovi nedostaci doli do izraaja, a to su :
Adekvatnosti kapitala zavise od kreditnog rizika, dok su ostali rizici izostavljeni iz analize;
U ocjeni kreditnog rizika nema razlike izmeu dunika razliitog kvaliteta i rejtinga;
Akcenat je na knjigovodstvenim, a ne trinim vrijednostima;
Ne adekvatno sagledavanje rizinosti i efekata upotrebe modernih finansijskih instrumenata,
kao i tehnika ublaavanja rizika.
Pri tom, najvie je zamjerano to to je prvenstveno tretirao kreditni rizik. Pri tome, zamerke su
bile upuene na nain na koji se pristupalo razliitim klasama kredita - za sve kredite, nezavisno
od stepena rizinosti, primenjivan je isti koeficijent od 8% u razvijenim zemljama, odnosno u
zemljama sa veim izloenostima riziku koristio se i vei koeficijent (kod nas 12%) .
Neki od nedostataka Bazel I standarda, posebno oni koji se tiu trinog rizika, otklonjeni su
kroz primene i dopune preporuka 1993. i 1996. godine i to kroz uvoenje novog instrumenta za
ocjenu trinog rizika VAR - Value at Risk (vrijednost pod rizikom, vrijednost izloena riziku).

3.4 BAZEL II
Meutim, neotklonjeni nedostaci i dalji razvoj djelatnosti banaka uslovili su viegodinjii rad
Komiteta i nastanak novih preporuka i standarda 2004. godine, poznatih pod nazivom Bazel
II.Tako je u aprilu 1993. godine izdat niz normi u kojima se po prvi put pominje, pored
kreditnog, postojanje trinih rizika (definisanih kao kamatni, devizni, robni i cjenovni rizik). Na
detaljan nain je bio utvren pristup novim rizicima. Ovaj dokument je postao sastavni deo Bazel
II standarda, i ugraen je u Standardni model. S obzirom na znaaj trinih rizika, Komitet je
krenuo u dalji razvoj ove tematike. Sledea stepenica je bio razvoj modela kojima se bankama
dozvoljavalo da same odrede svoje potrebe za kapitalom uz korienje sofisticiranih modela. U
Bazel II standardima ovaj deo se odnosi na Interne pristupe procjene kapitala.
Prethodne faze vodile su stvaranju novog sporazuma poznatog pod nazivom Bazel II, iji je
predlog sainjen poetkom 1999. godine, dok je konana verzija usvojena u junu 2004. Iako
rezultati rada komiteta na poetku nisu imali obavezujui karakter uvoenje Bazel II standarda
za zemlje EU je postalo zakonski obavezujue od januara 2007. dok je u SAD primena kasnila
pola godine (jul, 2007).
Kao to je opte poznato Bazel II se sastoji od tri meusobno povezana skupa pravila koji se u
argonu zovu stubovi:
1) minimalni zahtjevi za kapitalom,
2) proces ispitivanja koja vri supervizor i
3) trina disciplina.
Prvi stub obuhvata i detaljno definie minimalne zahteve za kreditni, trini i operativni rizik.
Bankama je data i mogunost fleksibilnijeg izraunavanja rizika, imajui u vidu da e banke
imati interne sisteme za mjerenje rizika (ARIB Advanced Internal Rating-Based), koji e biti
prilagoeni potrebama i specifinostima svake banke, odnosno karakteristikama odreenih
portfolia unutar banke. Mogunost diferenciranja hartija od vrednosti (HOV) po rizicima, prua
opciju odabira najprofitabilnijih plasmana za zadati nivo rizika, kome je banka spremna da se
izloi, kao i ostvarivanje zahtevanog profita uz najmanji rizik. Posledica ovog pristupa je
smanjivanje minimalne stope zahtevanog kapitala, pa tako, neka istraivanja pokazuju da se ova
stopa, pri punoj primeni Bazel II standarda, u prosjeku smanjuje za 1,2%, to moe uticati na
smanjenje trokova poslovanja. Generalni stav je da banke moraju da drze najmanje 8% kapitala
u odnosu na riziko ponderisanu aktivu. Naime, za regulisanje obaveznog kapitala polazi se od
nominalnih iznosa koji se koriguje faktorima rizika, da bi se dobila riziko ponderisana aktiva.
Sistem minimalnog kapitala banaka ima za cilj da obezbijedi solventnost banaka u vezi sa
rizicima po bilansnim i vanbilansnim pozicijama. Supervizorske istitucije u zemljama mogu da
odrede i vie stope kapitala od 8% u odnosu na riziko ponderisanu aktivu, ukoliko se procijeni da
je to potrebno. U bazelskim aranzmanima je ukazano da banke moraju da imaju neku adekvatnu
kapitalizaciju, jer samo u tom sluaju mogu da izdre ak i jae neoekivane gubitke. Osnovni
smisao obaveznog kapitala je da se smanji rizik nesolventnosti banaka. Time se istovremeno
smanjuje i makroekonomski rizik, kao i rizik za deponente da mogu da izgube depozite u sluaju
nesolventnosti i bankrotsva banke. Ali, obavezni kapital banaka znai ogranienje kreditnog
potencijala banke. Stoga formiranje obaveznog kapitala iznad ili ispod adekvatnog nivoa stvara
negativne efekte.Za banke je bitno da putem operativnih metoda djeluju na smanjenje rizika na
prihvatljivi nivo.Kada se radi o kreditnom riziku tj. riziku da se neki zajmovi ili investicije u
vrednosne papire nee biti isplaeni o roku dospijea, banke mogu da smanje ovaj rizik putem:
primjene odgovarajuih metodologija za ocjenu kreditne sposobnosti trailaca kredita, kolaterala,
9

garancija i zatitnih klauzula, diversifikacije zajmovnih plasmana. Preostali dio rizika banke
pokrivaju putem kapitala banke i operativnih rezervi.Mnoenjem nominalnog iznosa ukupnog
kreditnog plasmana banke sa prosjenim ponderom rizika dobija se iznos riziko ponderisane
aktive. Na taj iznos riziko ponderisane aktive primjenjuje se stopa obaveznog kapitala u visini od
najmanje 8%.
Kod regulisanja kreditnog rizika mogu se koristiti dva pristupa. Kod prvog, standardnog
pristupa, banka mora da na svaku klasu rizika primijeni pondere koju odreuje supervizorska
institucija na bazi evaluacije kreditnih rizika od strane neke poznate rejting agencije. Po drugom
pristupu, internom rejting sistemu, sofisticirane banke koriste svoje interne metodologije pod
uslovom da su verifikovane od strane odgovarajuce supervizorske institucije.
Drugi stub uvodi novi pristup upravljanju rizicima i procjeni adekvatnosti kapitala od strane
banaka i ukazuje na neophodnost primenjene efikasne supervizije iji je akcenat na analizi
procesa interne adekvatnosti za pokrivanje svih rizika kojima su u ovom poslovanju izloene,
ukljuujui i rizike koji nisu u potpunosti obuhvaeni Stubom 1. Supervizor treba da analizira i
procjeni adekvatnost ovog internog precesa banke, radi odreivanja da li menadment banke
primenjuje korektnu procjenu svih rizika i da li je izdvojio adekvatan kapital u odnosu na obim i
vrstu svojih poslovnih aktivnosti. Supervizori imaju pravo da odredjuju i vie stope obaveznog
kapitala, ukoliko ocijene da je to potrebno. Supervizori mogu da interveniu da bi se sprijeilo da
kapital padne ispod minimalnig nivoa, s tim da ta intervencija treba da se sastoji u brzoj
korektivnoj akciji. Iako je naglaena uloga supervizora, bankarski menadzment snosi osnovnu
odgovornost da banka ima adekvatan kapital kojim pokriva svoje rizike poslovanja. To je
naroito vano ukoliko je banka izabrala internu metodologiju za evaluaciju svojih rizika i za
formiranje obaveznog kapitala. Proces supervizije bazira se na etiri principa iji je cilj
unapreenje internih sistema upravljanja rizicima i kontrole, a to su:
1)
Proces interne procjene adekvatnosti kapitala (ICAAP)
2)
Proces supervizije (SREP)
3)
Kapital iznad minimalnog nivoa
4)
Intervencije supervizora
Treci stub odnosi se na trzisnu disciplinu u predstavlja dopunu stuba prvog i drugog.Podstie
informisanje trita o baninoj izloenosti rizicima (to e uticati na porast transparentnosti). Na
taj nain, omoguava se smanjenje opteg trinog rizika i poveava uporedivost i fer
konkurencija meu bankama. Davanje odgovarajucih informacija doprinosi transparentnosti
profila rizika, sto je posebno znaajno za ako banka koristi internu metodologiju za sagledavanje
svojih rizika i formiranje kapitala na toj osnovi. Supervizori imaju irok spektar mjera koje mogu
koristiti da zahtevaju od banaka da ine obelodanjivanja relevantnih informacija. Nain na koji
supervizor odgovara ukoliko principi obelodanjivanja nisu ispotovani, zavise uveliko od
zakonskog ovlaenja koje supervizor ima i kreu se od opomena i smjernica do manje ili vie
strogih kazni.
Bazel II standardi predstavljaju dopunu amandmana iz 1995./1996. uz tri naroito bitne izmene.
1)
Prvo, uz kreditni i trini rizik uvodi se sve izraeniji operativni rizik.
2)
Drugo, u standardizovanom pristupu znaajno mjesto se daje eksternim kreditnim
agencijama iji autputi slue za klasifikaciju svih kompanija iz portfolija banke, to u krajnjoj
instanci utie na nivo kapitalnih zahteva.
3)
Tree, omoguava se bankama da same ustanove modele za merenje rizika u njihovom
poslovanju i u skladu sa tim rezultatima da izdvajaju neophodni kapital.
10

Ovo je i najvea novina koju su doneli Bazel II standardi. Savremene finansije i istraivanja u
oblasti rizika, omoguili su razvoj sofisticiranih kvantitativnih pristupa mjerenja rizika plasmana
i vjerovatnoe neizvrenja dogaaja. Kljuni faktor u upravljanju rizikom postaje VAR - Value at
Risk ili na srpskom vrijednost pod rizikom, vrijednost izloena riziku. On se izraunava za svaku
od tri grupe rizika i u skladu sa tim se odreuje visina ekonomskog kapitala.

3.5

BAZEL III

Bazelski komitet je 12. Septembra.2010. godine izglasao odluku o uvoenju najnovijih Bazel III
standarda na razvijenim tritima. Bazel III predstavlja nadogradnju Bazela II. Novi set pravila
e podrazumijevati poveanje operativnog kapitala, odnosno odvajanje dodatne sume, to bi
sluilo kao "buffer" u sluaju dodatnih nestabilnosti na tritu. Pravila podrazumevaju da
bankarski sektor prikupi stotine milijardi evra kako bi ispunio zahteve.Od banaka se zahtjeva da
odnos kapitala i njihove ukupne imovine iznosi 7%, ali je dugi rok za poetak primene tih
propisa umirio strahovanja da e kreditori morati pouriti da prikupe kapital.
Novi zahtjev koji propisuje koeficijent kapitala prema imovini predstavlja znaajno poveanje u
odnosu na trenutni zahtev od 2%, ali je nii u odnosu na oekivanja banaka sa poetka godine.
Osim toga, rok za primenu propisa je u nekim sluajevima produen sve do januara 2019.Banke
u Evropi e u veini sluajeva morati poveati kapital, posebno u Nemakoj, paniji i jo nekim
zemljama.Bie potrebno prikupiti stotine milijardi evra. Banke e morati godinama zadravati
ostvareni profit, koji nee moi podijeliti dioniarima ili utroiti za isplatu bonusa. Neke banke
e morati nabaviti dodatna sredstva na tritu kapitala.
Prvobitna oekivanja su bila da e Bazel III pri implementaciji imati isti uticaj kao i dolazak
krize 2008. godine, to bi ugrozilo rast ekonomija, meutim rok do 2019. godine omoguava
postepeno prilagoavanje banaka novim uslovima.I dok je u bankarskom sektoru bilo
protivljenja, sa druge strane, uvoenje Bazel III standarda podrali su Evropska komisija,
Meunarodni monetarni fond, Komitet evropskih bankarskih supervizora (CEBS) i gotovo sve
vlade zapadnih zemalja ukljuenih u rad Bazelskog komiteta.
Razvijen je kao odgovor na nedostatke u finasijskoj regulaciji otkrivenih prilikom finansijske
krize krajem 2000-tih. Bazel III je trebalo da ojaa zahtjeve kapitala banke kroz poveanje
likvidnosti banaka i smanjenje bankovnih uticaja.Zahtjevao je od banke da dre 4,5%
zajednikog kapitala (porast sa 2% u Bazel II) i 6% na kapital rizine aktive.Uveo je dodatne
rezerve kapitala i obavezni kapital buffer od 2,5% i diskrecioni kontraciklini buffer koji e
omoguiti nacionalnim regulatorimada zahtjevaju do jos 2,5% od kapitala tokom perioda
visokog rasta kretanja.

4. ORGANIZACIJA BAZELSKOG KOMITETA ZA

SUPERVIZIJU
Rd Komiteta je orgnizovn u etiri glvn pod-odbor:
1) Grupa za implementaciju standarda (Standards Implementation Group SIG)
2) Grup z rzvojnu politiku (Policy Development Group PDG)
3) Rdn grup z runovodstvo (Accounting Task Force ATF)
4) Bzel konsultativna grupa (Basel Consultative Group BCG)
11

SIG - Grupa za implementaciju standarda je prvobitno osnovn s ciljem d dijeli informcije i

promovie doslednost u implementciji Bzel II okvira. U jnuru 2009. njen mndt je bio
proiren i n implementciju uputstv i stndrd Bzelskog komitet uopte.Trenutno SIG im
dve podgrupe koje dijele informcije i diskutuju o odreenim pitnjim veznim z
implementciju Bzel II.
1.
Vlidciona Podgrup istruje pitnj vezn z vlidciju sistem koji se koriste z
generisnje i ocjene prmetr koji slue ko ulzi u unutrnje ocjene zsnovne na pristupu
kreditnom riziku.
2.
Opertivni rizik Podgrup se bvi pitnjim koj se odnose pre sveg n implementciju
nprednih pristup z mjerenje opertivnog rizik u bankama.
Osnovni cilj PDG - Grup z rzvojnu politiku je d podri Komitet identifikovnjem i
pregledanjem nastalih supervizijskih pitnj i po potrebi predle i rzvij politiku koj
promovie zdrv bnkrski sistem i visoke supervizorske stndrde.Sedm rdnih grup podnosi
izvetj PDG:
1.
Grupa za uprvljnje rizikom i modelirnje (RMMG)
2.
Operativna grupa za istrivnje (RTF)
3.
Rdn grup z likvidnost
4.
Podgrup za definiciju kapitala,
5.
Grup z nadgledanje kapitala
6.
Grupa za trgovake knjige (TBG)
7.
Grupa za prekogrnine bnkarske rezolucije.
ATF - Rdn grup z runovodstvo radi na tome da se osigur d meunrodni
runovodstveni i revizorski stndrdi i u prksi promoviu vrsto i ispravno uprvljnje rizicim
u bnkm, podri trinu disciplinu kroz trnsprentnost i oj sigurnost i stbilnost
bnkrskog sistem. D bi se ispunila ova misija, Rdn grup rzvij smjernice za oprezno
izvetavanje i uzim ktivnu ulogu u rzvoju meunrodnih runovodstvenih i revizorskih
stndrd.
BCG - Bzel konsultativna grupa pru forum z produbljivnje angaovanja Komiteta s
supervizorim irom svet o bnkrskim supervizorskim pitnjim. On omoguv irok
ndzornih dijlog s zemljm nelnicm o novim inicijtivm Odbor, rano u procesu
okupljanja visokih predstvnik iz rzliitih zemlj, meunrodnih institucij i regionlne grupe
bnkrskih supervizor koji nisu lnovi odbor.

5. Obavezni kapital i operativne rezerve

banaka
U bazelskim aranzmanima je prihvaen stav da banke mogu da pretrpe dvije vrste gubitaka u
poslovanju: oekivane gubitke (EL) i neoekivane gubitke (UL). Banke pokrivaju oekivane
gubitke iz svojih operativnih rezervi,a neoekivane gubitke iz svog kapitala.
Obavezni kapital banaka ne smije da bude nii od 8% u odnosu na riziko ponderisanu aktivu i
sastoji se iz 3 sloja kapitala.
Sloj 1 obaveznog kapitala ili primarni obavezni kapital sastoji se iz akcijskog kapitala i
zadranog profita banke, sa tim da mora da iznosi najmanje 4% u odnosu na riziko ponderisanu
aktivu.
Sloj 2, ili sekundarni obavezni kapital, sastoji se iz subordiniranih obveznica kao i djelova
operativnih rezervi.
12

Sloj 3 obavezbog kapitala slui iskljuivo za pokrie dijela trinog rizika, a dri se u obliku
kratkoronih subordiniranih obveznica.
Operativne rezerve banaka sadre opte rezerve, specifine rezerve i rezerve za rizik zemalja. Da
bi formirale ovu rezervu na potrebnom nivou, banke izraunavaju visinu oekivanih gubitaka.
-Definicija nemogucnosti naplate potrazivanja (default)U osnovi postoje dva koncepta gubitka banke po osnovu kreditnog rizika. Prema jednom
pristupu, kreditni gubitak nastaje samo u sluaju da dunik ne izvri plaanje o roku dospijea.
Po drugom pristupu, banka je suoena sa kreditnim gubitkom ne samo ako dunik ne izvri
plaanje obaveza o roku nego i ako dodje do znaajnog pogoranja kvaliteta kredita. U pravnim
propisima default nastaje jedino kada duznik nije na vrijeme platio iznos koji duguje. Medjutim,
banke u svojim modelima tee da unaprijed sagledaju da li se kreditna potraivanja biti
naplaena na vrijeme. Prema mark-tp-market paradigmi, kreditni gubitak moe da nastane usled
pogoranja kvaliteta kreditne aktive prije nastanka nesposobnosti za izvrenje dunike obaveze.
Trzina vrijednost kreditnog portfolija procjenjuje se na poetku i na kraju planskog perioda, s
tim da razlika izmedju ove dvije valorizacije moe da reflektuje kreditni gubitak.
U Bazel II data je sledea definicija: Default odreenog dunika nastaje kada doe do jednog od
sledeca dva dogaaja: banka smatra da dunik vjerovatno nee u cjelosti platiti svoje kreditne
obaveze ili da duznik nije platio svoje kreditne obaveze vie od 90 dana posle dospijea.
Kao indikacije da dunik vjerovatno nee platiti kreditne obaveze koriste se sledei elementi:
da je banka stavila kreditne obaveze dunika na status nepovraanja,
da je banka izvrila otpis kreditnih obaveza ili formirala specijalne rezerve ili izvrila odlaganje
plaanja po tom osnovu,
da je banka prodala kreditnu obavezu dunika uz gubitak,
da je banka saglasna da izvri restruktuiranje kreditnih obaveza dunika usled njegovih velikih
finansijskih tekoa,
da je dunik pokrenuo proceduru bankrotstva ili slinu zatitu od kreditora.

6. Kreditni rizik
6.1 Komponente kreditnog rizika
Kreditni rejting mora da bude odredijeljen za svakog dunika i za svaku poslovnu transakciju
prije nego to banka ue u kreditnu transakciju. Metodologija bazelskog komiteta kombinzje
etiri komponente rizika:
PD (probability of default) vjerovatnoa neizvrenja dunikih obaveza,
LGD (loss given default) iznos gubitka banke ukoliko doe do neizvrenja dunikih obaveza,
EAD (exposure at default) visina izloenosti banke u momentu neizvrenja dunikih obaveza,
M (maturity) ronost.
Vjerovatnoa neizvrenja dunikih obaveza odnosi se na duznika. Svaki duznik ima samo jedan
rejting koji se odnosi na vjerovatnou neizvrenja kreditnih obaveza. PD procjene su izraene
kao jednogodinje stope vjerovatnoe neizvrenja dunikih obaveza, ali na bazi dugoronih
prosjeka
Iznos gubitka banke ukoliko doe do neizvrenja dunikih obaveza izraava se kao stopa
gubitka u odnosu na nominalnu vrijednost duga. Ovaj parametar se ne odnosi na dunika nego na
tip bankarskog instrumenta (transakcije). Kreditni rizik se smanjuje kada dunik poloi kolateral

13

kod banke ili dobije garanciju neke firme/institucije koja ima prihvatljivi rejting. Na kreditni
rizik utie i pravno-finansijska pozicija potraivanja.
Na vanbilansne pozicije banaka primjenjuje se korigovanje visine kreditne izloenosti banke
prema duniku u momentu neizvrenja dunikih obaveza. Vanbilansne pozicije se konvertuju u
ekvivalente kreditne izloenosti putem korienja faktora kreditne konverzije.
Ronost kreditne izloenosti takoe predstavlja faktor kreditnog rizika u smislu da dua ronost
kredita znai vei kreditni rizik.
Sve gornje komponente rizika utiu na kvalifikaciju obaveznog kapitala banaka koji se formira u
vezi sa neoekivanim gubicima. Visina obaveznog kapitala formira se kada se iznos kreditne
izloenosti pomnoi sa stopom vjerovatnoe neizvrenja dunikih obaveza i dobijeni proizvod
smanji za visinu LGD (kolaterala isl). To vai za standardne kreditne operacije banaka. Kada se
radi o vanbilansnim operacijama banaka onda se koriste CCF faktori (kreditne konverzije)
kojima se vri transformacija vanbilansnih bankarskih transakcija u kredite i zatim primjenjuje
normalna procedura utvrivanja visine kreditnih rizika i odgovarajueg formiranja obaveznog
kapitala. Bazel II predvidja dva naina kako banke determiniu pondere rizik. Prema
standardnom pristupu ponderi rizika se zasnivaju na evaluaciji rizika od strane neke priznate
rejting agencije. Alternativni pristum koji mogu da koriste vie sofisticirane banke, zasniva se na
internim rejtinzima. U ovom pristupu banka koristi sopstvene informacije o kreditnom kvalitetu
dunika.

6.2 Zajmovi odobreni kompanijama

Dok je metodologija iz 1998.godine predviala da se na sva potraivanja banaka prema
kompanijama u privatnom i javnom sektoru izdvaja obavezni kapital u visini od 8% na neplaeni
iznos zajmova, metodologija iz 2004. uvodi diferencijaciju kreditnih rizika kompanija u skladu
sa rejtingom svake kompanije posebno. Tako kompanije koje imaju visok kreditni rejting i nisku
vjerovatnou neplaanja dunikih obaveza formiraju nizi ponder rizika i obratno. Revizija
formiranja obaveznog kapitala na potraivanja banaka prema kompanijama proistekla je iz
ocjene da prvoobitna metodologija nije uzimala u obzir razliite stepene kreditnog riznih
kompanija.
Prema standardnom pristupu, svi zajmovi u kreditnom portfoliju banke nalaze se u
odgovarajuoj klasi rizika. Pri tome se pretpostavlja da su zajmovi u okviru date klase rizika
relativno homogeni u pogledu rizika. Supervizorska vlast odreuje ponder rizika za svaku klasu
rizika na bazi kreditne evaluacije koju vri neka priznata rejting agencija. Izraunavanje
obaveznog kapitala
- U prvom koraku- vri se tako to ukupna vrijednost zajmova u svakoj klasi mnoi relevantnim
ponderom rizika. Riziko ponderisane aktivnosti dobijene za svaku klasu rizika se onda sabiraju i
na taj zbir se primjenjuje stopa obaveznog kapitala koja minimalno iznosi 8% od ukupne riziko
ponderisane aktivnosti.
- U drugom koraku se ponderi rizika smanjuju ukoliko su potraivanja banke pokrivena
kolateralima, garancijama ili kreditnim derivatima. U tim sluajevima primjenjuju se CRM
metoda (sredit risk mitigation) za smanjivanje kreditnih rizika. Jedna od najznaajnijih
karakteristika Bazela II je da zajmovi malim i srednjim preduzeima imaju povoljniji tretman u
pogledu formiranja obaveznog kapitala nego zajmovi veim kompanijama. Povoljni tretman
malih i srednjih preduzea zasniva se na pretpostavci o niskoj korelaciji izmeu malih poslovnih
zajmova kao i na pretpostavci da je njihov rizik uglavnom specificne prirode za razliku od rizika
14

neizvrenja dunikih obaveza od strane veih kompanija koje su preteno prouzrokovana

sistemskim faktorima rizika.

6.3 Zajmovi odobreni stanovnitvu

Velika oblast bankarskih zajmova odnosi se na zajmove odobrene stanovnitvu. Ovi zajmovi
obuhvataju overdraftove po tekuim raunima, kreditne kartice, otplatne zajmove, stambene
hipotekarne zajmove i male poslovne zajmove. Bitna karakteristika ovih zajmova je da se oni
daju licima i da imaju niske vrijednosti. Banke vre segmentaciju ovih zajmova tako da u svaki
segment ulae zajmovi sa slinim karakteristikama rizika. Banke odreuju visinu rizika na nivou
segmenata,a ne na nivou individualnih zajmova. Kod zajmova stanovnitva ocjena kreditnog
rizika se uglavnom oslanja na scoring modele koji se zasnivaju na statistikoj metodologiji ili na
vjestakoj inteligenciji.

6.4 Granulacija
Aktiva ponderisana rizikom dobija se kada se izloenost svake transakcije pomnoi ponderom
rizika za datu transakciju. To je osnova za izraunavanje zbira riziko ponderisanih aktiva. Ovaj
total se koriguje faktorom granulacije koja pokazuje stepen koncentracije kreditne izloenosti
banke. Granulacija se odnosi samo na ukupan zajmovni portfolio banke. Sutina faktora
granulacije sastoji se u stepenu koncentracije zajmova u portfoliju, to predstavlja dodatni faktor
kreditnog rizika. Faktor granulacije uvodi se kao korektivni faktor koji moe da povea ili smanji
ukupan portfolio rizik i da time utie na korekciju potrebnog nivoa kapitala. Korekcija ukupne
riziko ponderisane aktive faktorom granulacije utie na odgovarajuu korekciju visine potrebnog
kapitala koji treba da kontrabalansira visinu kreditnih rizika banke. Razmatranja efekta
granulacije pokazuju da banke tee da smanje nivo kreditnog rizika, pa time i nivo potrebnog
kapitala za obezbjeenje svoje solventnosti, ukoliko ostvare to veu disperziju zajmova na to
vei broj dunika.

6.5 Osnove IRB modela

Alternativni pristup u ocjeni visine rizika i formiranja obaveznog kapitala zasniva se na internim
rejting sistemima koje kreiraju same banke. Uslov je da supervizorska institucija potvrdi da
banka ima validni rejting sistem. Stav bazelskog komiteta je da postoje dva paralelna pristupa
odreivanju pondera rizika s tim da same banke biraju onaj pristup koji im vie odgovora,
standardan ili IRB sistem. Pri tome se oekuje da velike banke bitaju IRB sistem, pa tako postaju
IRB banke. Sve IRB banke kod procjene faktora rizika mogu da biraju izmeu dvije varijante.
Prema jednostavnijoj, IRB banke samostalno procjenjuju samo vjerovatnou neizvrenja
dunikih obaveza klijenata (PD). Kod kompleksnije varijante, IRB banke imaju pravo da
donose samostalne procjene ne samo PD, nego i ostalih faktora rizika. Bazelski komitet
dozvoljava da IRB banke koriste tri pristupa za izraunavanje prosjenih PD koji dalje rezultiraju
u pondere rizika za svaku rejting klasu. Ova tri bazina modela su: procesiranje sopstvenih
podataka o kreditnoj delikvenciji dunika u prethodnom period, prosjean rejting klijenata banke
dobijen od neke priznate rejting agencije, ili prosjene procijenjene vjerovatnoe dobijene iz
modela kreditnog rizika.
15

6.6 Provjera rejting sistema

Supervizorske institucije imaju zadatak da provjere da li interni model banke tano odraava
nivo rizika koji je inherentan u portfoliju kao i visinu obaveznog regulatornog kapitala. Da bi
banka bila kvalifikovana da koristi IRB pristup, ona mora da dokae supervizorskoj instituciji da
ispunjava odreene minimalne uslove. Uglavnom se radi o tome da li banka ima adekvatan
sistem rejting rizika. Pod rejting sistemom se podrazumijevaju sve metode, procesi, kontrole,
kolekcije podataka i sistemi informacione tehnologije koji podravaju procese kreditnog rizika,
odreivanje internog rejtinga rizika kao i kvalifikaciju procjena nemogunosti naplate i gubitaka.
Standardi za izloenost bankarskih potraivanja u IRB rejting sistema moraju da sadre dvije
dimenzije: Rizik nemogunosti naplate od dunika i faktore rizika koji se odnose na kreditni
instrument. Svaka kompanija mora da ima rejting u procesu odobravanja zajma. Rejtinzi se
moraju obnavljati minimalno jednom godinje kako za kompanije tako i za kreditne instrumente.
Posebno, banke moraju da evaluiraju sposobnost svakog dunika da podmiri obaveze u
nepredvienim okolnostima. To banke mogu da ostvare putem inkorporiranja stress scenarija kod
odreivanja rejtinga. Rejting sistem u banci mora da bude odobren od strane borda direktora,
njegovog odgovarajueg komiteta kao i vieg menadmenta banke.

7. Trini rizik
Radi se o riziku potencijalnih gubitaka koje banke mogu da pretrpe usled nepovoljnog trinog
kretanja kamatnih stopa, berzanskih cijena akcija kompanija, deviznih kurseva i pozicija po
derivatnim instrumentima. Bazelska metodologija zahtijeva izraunavanje visine trnih rizika i
pokrivanja tih rizika posebnim iznosima obaveznog kapitala kako bi banke branile svoju
solventnost i na planu netradicionalnih oblika aktivnosti. Trini rizik je mnogo vie volatilan
nego kreditni rizik, pa je zbog toga dozvoljeno fleksibilnije korienje izvora kapitala u odnosu
na kreditni rizik. Pored primarnog i sekundarnog kapitala, kod trinog rizika je uveden i
tercijalni capital koji se sastoji iz kratkoronih subordiniranih obveznica banaka sa originalnom
ronou od najmanje dvije godine. Potrebno je ukazati na dva tipa trinih rizika kod
vrednosnih papira. Specifian trini rizik znai vjerovatnou da banka pretrpi gubitak zbog
nepovoljnog kretanja cijene nekog vrednosnog papira usled faktora koji se odnose na emitenata
tog papira. Generalni trini rizik odnosi se na mogui gubitak koji je prouzrokovan optim
nepovoljnim kretanjima na finansijskom tritu. To je rizik gubitaka koji banke mogu da imaju u
sluaju porasta trinih kamatnih stopa kao i usled generalnog pada cijena akcija na tritu
kapitala. Kod upravljanja trinim rizicima banke mogu da koriste standardnu metodologiju ili
svoje interne modele za evaluaciju trinih rizika i za determinaciju formiranja obaveznog
kapitala za pokrivanje tinih rizika. Prema standardnoj metodologiji za mjerenje trinih rizika i
adekvatnog obaveznog kapitala, specifian rizik je graduiran u pet kategorija rizika sa rasponom
stopa kapitala od 0% za dravne obveznice i 8% za obveznice privatnog sektora. Umjesto
standardne metodologije banke mogu da koriste interne modele za mjerenje trinih rizika,
ukoliko imaju zadovoljavajue interne sisteme upravljanja trinim rizicima, s tim da ti sistemi
moraju da budu eksplicitno prihvaeni od strane supervizorske institucije. Propisani su generalni
kvalitativni i kvantitativni standardi, koji moraju da budu ugraeni u interne modele evaluacije
16

rizika. Bilo da primjenjuju standardnu procedure ili interne modele upravljanja trinim rizicima,
banke su obavezne da nacionalnim supervizorskim institucijama dostavljaju kvartalne izvjetaje
o stvarnoj visini trinih rizika i o formiranju odgovarajueg kapitala u cilju pokrivanja tih rizika.
Procedura interne kontrole rizika mora da bude dopunjena rigoroznim programom testiranja
stresne situacije koja se odnosi na scenario u kojem veoma negativni faktori kreiraju izuzetno
visoke gubitke banke.

8. Operacioni rizik
Operacioni rizik je definisan kao rizik gubitka koji nastaje usled neadekvatnih ili neuspjesnih
internih procesa, greke zaposlenih, greke sistema ili usled spoljnih faktora. Ova definicija
ukljuuje pravni rizik, ali iskljuuje strateki ili reputacioni rizik. Predviene su tri metode za
mjerenje obaveznog kapitala banaka koji se odnosi na operacioni rizik. Po prvoj metodi,banke
moraju da dre kapital koji pokriva operacioni rizik u odnosu koji se dobija kada se odreeni
fiksni procenat (nazvan alfa) primijeni na godinji bruto dohodak banke i to u prosjeku za
prethodne 3 godine. Pod bruto dohodkom banke se podrazumijeva neto kamatni dohodak plus
neto nekamatni dohodak, pri emu nekamatni dohodak nastaje na bazi vanbilansnih aktivnosti
banke. Stopa alfa je odreena od strane bazelskog komiteta u visini od 15%. Po drugoj metodi
sve aktivnosti banke su podijeljene na osam poslovnih linija. Zatim se bruto dohodak banke za
svaku poslovnu liniju posebno mnoi odgovarajuim faktorom (nazvanim beta) radi dobijanja
iznosa obaveznog kapitala. Procenti koji se primjenjuju na poslovne linije kreu se od 12 do
18%. Iznosi obaveznog kapitala po svim poslovnim linijama sabiraju se i tako se po ovoj metodi
dobija ukupan iznos obaveznog kapitala. Po treoj metodi obavezni kapital za pokrie
operacionog rizika dobija se na osnovu internog sistema banke uz korienje kvantitativnih i
kvalitativnih kriterijuma. Banke koje su se opredijele za korienje ove metode moraju da dobiju
saglasnost supervizorske institucije.

9. Bazel II i cikline oscilacije

Projekat Bazela II je nekoliko godina bio u strunoj diskusiji u kojoj su razmatrani razni aspekti
mogueg funkcionisanja ovog rezima obaveznog kapitala. Najvie je bilo diskutovano pitanje da
li Bazel II moe da pojaa ciklice fluktuacije u ekonomiji. U tom smislu je u literature ukazano
da Bazel II uglavnom orijentisan na faktore kreditnog rizika na mikro nivou, ali da nedovoljno u
svoju konstrukciju uklapa makroekonomske faktore koji povremeno stvaraju recesiona kretanja u
privredi sa efektima na funkcionisanje banaka. Time je naglaena razlika izmeu djelovanja dvije
grupe fatora na formiranje kreditnih rizika kod banaka. Prvu grupu ine faktori koji su specifini
za konkretan zajam i za traioca/ korisnika zajma, a drugu grupu faktori koji su vezani za
makroekonomske uslove. U drugu grupu faktora spadaju prije svega razlika izmeu stvarnog i
procijenjenog potencijalnog GDP, zatim stopa rasta realnog GDP kao i indikator koji pokazuje
oekivanja stanovnitva u pogledu buduih makroekonomskih kretanja.
Bazelski komitet je usvojio rezim obaveznog kapitala koji trai da banke permanentno - u svim
fazama ciklinih kretanja- dre jedinstvenu stopu obaveznog kapitala po stopi od 8% u odnosu
na riziko ponderisanu aktivu. Pri tome treba imati u vidu da u kontekstu recesije banke gube dio
kapitala usled ciklinog poveanja gubitka po zajmovima, jer se gubici pokrivaju kroz smanjenje
kapitala banke. Kako banka u uslovima recesije teko moe da pribavi dodatni kapital na
finansijskom tritu, alternative je da smanji tekuu kreditnu aktivnost i to upravo u uslovima
17

kada dodatna emisija bankarskih kredita djelovala u pravcu oivljavanja privredne aktivnosti.
Prema tome, postavljeno je pitanje da je optimalan reim obaveznog kapitala koji je
permanentno regulisan na odreenom nivou (na nivo od 8%) ili bi optimalan reim bio da se u
periodima recesije omogui da regulatorne vlasti snie stopu obaveznog kapitala recimo na 6%.
U ovom drugom sluaju bila bi omoguena kreditna ekspanzija od strane banaka, s tim da se
zajmovi ipak odobravaju jedino ako ispunjavaju trine uslove.
Konstruktori Bazela II su imali u vidu teu o ciklinom aspektu djelovanja reima obaveznog
kapitala kada su prihvatili stav o permanentom odravanju fiksne stope kapitala u odnosu na
riziko ponderisanu aktivu. Jedan argument se sastoji u tome da bi uvoenje fleksibilnije stope
obaveznog kapitala u odreenoj mjeri moglo da relativizuje osnovnu ideju bazelskog komiteta u
pogledu stvaranja vrstog reima obaveznog kapitala u kontekstu poveanih rizika I
neizvjesnosti u funkcionisanju makroekonomskog i bankarskog sistema.

10. ZAKLJUAK
Kao posledica burnih godina u svjetskom bankarskom sektoru u prethodnim decenijama,
Bazelski komitet za superviziju banaka predloio je 1999. godine set pravila, nazvan Bazel II
standardi, koji su usvojeni 2004. godine. Iako prvobitno ova pravila nisu imala obavezujui
karakter, ve 2007. godine primena Bazela II standarda u zemljama Evropske unije postala je
zakonska obaveza. Bazel II standardi osmiljeni su kao skup pravila koji e omoguiti bankama
bolji uvid u rizik sa kojim se suoavaju, bolje regulisati minimalne zahteve kapitala, ali i odrediti
supervizora za bankarske poslove i poveati trinu disciplinu.
Proces uvoenja Bazel II standarda u poslovne banke u CG poeo je 2006. godine, a obaveza
kompletnog korienja Bazel II procedure kod domaih banaka stupa na snagu 1. januara 2011.
godine.
Potencijalna korist pri uspostavljanju novih standarda na naem tritu moe dovesti, pre svega,
do jasnije slike o stepenu izloenosti banaka riziku. Dosadanja kontrola rizika nije omoguavala
sofisticirane metode mjerenja rizika, pa su tako svi plasmani bili gotovo isto rangirani, to nije
omoguavalo jasan uvid u nivo rizika kome je banka izloena i samim tim, i potencijalne
gubitke. Pored toga, rizik e biti podeljen na tri nivoa: kreditni, trini i operativni, to e
omoguiti uvid u jasnu sliku koji od ova tri rizika najvie moe da ugrozi plasmane banke. Ovo
je izuzetno vano, s obzirom da su banke najveim dijelom izloene kreditnom riziku, i to
indeksiranom u stranoj valuti.
Onog trenutka kada banke usvoje novi nain izvetavanja bie ostvarena korist na dva polja,
najmanje. Kao prvo, bankama e se isplatiti sredstva koja su uloile u materijalne i ljudske
resurse, jer e konano imati izvetaje koji ne ispunjavaju samo formu, ve su zaista od velike
koristi za donoenje odluka o iznosu kapitala koji e se izdvajati. Sa druge strane, regulator e na
bazi ovakvog izvetavanja imati u vidu pravu sliku stanja u bankarskom sektoru, te e i sa
njegove strane biti postignuta optimizacija kod donoenja odluka. Naravno, ove koristi e biti
ostvarene samo uz podrku adekvatnog kadra i tehnologije, na obe strane, kako kod banaka tako
i kod regulatora. Ohrabruje injenica da su neke banke ve krenule sa izradom sopstvenih
modela radi poveanja preciznosti izvetavanja prema svojima maticama, ije je sjedite
najveim brojem u zemljama EU.

18

11.

LITERATURA

1.
Cvetinovi, Milivoje, Upravljanje rizicima u finansijskom poslovanju, Univerzitet
Singidunum, Beograd, 2008.
2.
Hadi, Miroljub, Bankarska regulacija, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2006.
3.
Milenkovi, Ivan, Meunarodno bankarstvo, Univerzitet u Novom Sadu Ekonomski
fakultet Subotica, Subotica, 4. Vukovic, Dragoslav, Bazel II znaaj za banke, Udruenje banaka
Srbije, Beograd, 2006.
4.
http://www.cif.co.rs/?s=basel+
5.
http://www.ekapija.com/website/sr/page/348238/Obaveza-i-izazov-Uvo%C4%91enjeBazel-II-standarda-u-bankarsko-poslovanje-u-Srbiji
6.
http://www.goosle.me/bankar/2013/01/14/bazelski-komitet-ublazio-propise-likvidnostiza-banke/
7.
http://www.bis.org/bcbs/about.htm
8. irovi, M. 2008. ,, Bankarstvo'', Nauno drutvo Srbije, Beograd

19