Page No.

1
 अनुक्रमणणका
क्र. चालू घडामोडी घटक पृष्ठ क्र.
१. राष्ट्रीय ३
२. आर्थथक २६
३. आंतरराष्ट्रीय ३५
४. राज्यस्तरीय ४४
५. क्रीडा ४८
६. विज्ञान-तंत्रज्ञान ५४
७. निीन ननयुक्त्या ि राजीनामे ५८
८. पुरस्कार ि सन्मान ६९
९. ननधनिाताा ८१

Page No. 2
 राष्ट्रीय
गुजरात आणण हहमाचल प्रदेश विधानसभा ननिडणुक
 १८ नडसेंबर रोजी ननकाल जाहीर झालेल्या गुजरात आणण हहमाचल प्रदेश
विधानसभा ननिडणुकीमध्ये भाजपला अपेक्षेइतके यश वमळाले नसले तरी
स्पष्ट् बहुमत राखण्यात यश वमळाले आहे.
 याणशिाय, या विजयामुळे देशातील भाजपची सत्ता असलेल्या राज्यांची संख्या
१९िर गेली आहे. तर कााँग्रेस पक्ष फक्तत चार राज्यांपुरता मयाानदत राहहला
आहे.
 अरुणाचल प्रदेश, असाम, छत्तीसगड, गोिा, हरयाणा, झारखंड, मध्यप्रदेश,
मणणपूर, महाराष्ट्र, राजस्थान, उत्तराखंड, उत्तर प्रदेश, गुजरात आणण हहमाचल
प्रदेशात भाजप स्िबळािर सत्तेत आहे.
 तर वबहार, आंध्रप्रदेश, जम्मू-काश्मीर, वसक्कीम आणण नागालाँडमध्ये भाजप
वमत्रपक्षांबरोबर सत्तेत आहे.
 दुसरीकडे कााँग्रेसच्या ताब्यात केिळ कनााटक, पंजाब, वमझोराम आणण
मेघालय ही ती चार राज्ये असून, ्यातही कनााटक आणण पंजाब ही दोनच
मोठी राज्ये कााँग्रेसच्या हातात आहेत.
गुजरात
 गुजरात हे पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचे राज्य असल्याने ्यांच्यासाठी गुजरातची
ननिडणूक प्रवतष्ठेची तर कााँग्रेसचे निे अध्यक्ष राहुल गांधी यांच्या नेतृ्िाची ही
कसोटी समजली जात होती.
 १८२ जागांसाठी गुजरातमध्ये सरासरी ६८.४१ टक्के मतदान झाले होते. सरकार
स्थापनेसाठी येथे ९२ एिढे संख्याबळ आिश्यक होते.

Page No. 3
 कााँग्रेसने नदलेल्या कडव्या लढतीमुळे गुजरातेत सत्ता राखताना भाजपची
चांगलीच दमछाक झाली असून, ्यांचे संख्याबळ ११५िरून ९९पयंत घसरले.
 तर कं ग्रेसने ६१िरून ७७ जागांपयंत मजल मारल्याने मागील सलग २२
िर्ांपासून सत्तेत असलेल्या भाजपला कसेबसे गुजरात राखण्यात यश आले.
 यामुळे आगामी लोकसभा ननिडणुकीत पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांना बहुमत
वमळविणे अिघड जाऊ शकते हे या ननिडणुकीतून स्पष्ट् झाले आहे.
 उना दणलत अ्याचारानंतर दणलतांचा आिाज बनलेले णजग्नेश मेिाणी यांनी
गुजरात विधानसभा ननिडणुकीत िडगाम मतदार सं घात भाजपचे उमेदिार
विजय चक्रिती यांचा पराभि केला.
हहमाचल प्रदेश
 गुजरातच्या तुलनेत कमी जागा आणण ग्लॅमर असल्यामुळे हहमाचल प्रदेशची
ननिडणूक काहीशी झाकोळली गेली होती.
 हहमाचल प्रदेशात मतदार दर पाच िर्ांनी सरकार बदलतात असा गेल्या
दोन-अडीच दशकांचा अनुभि आहे. तो पॅटना ्यािेळीदेखील कायम राखला
आहे.
 ६८ जागा असलेल्या हहमाचल विधानसभेत सरकार स्थापनेसाठी ३५ जागांची
गरज होती. ६८ पैकी ४४ जागा णजिंकत स्पष्ट् भाजपने स्पष्ट् बहुमत वमळिले.
 गेली पाच िर्े सत्तेिर असलेल्या कााँग्रेसला २१ जागा णजिंकता आल्या, तर
माक्तसािादी पक्षाने १ ि अपक्षांनी २ जागा णजिंकल्या. मािळ्या विधानसभेत
कााँग्रेसच्या ३६ तर भाजपाच्या २६ जागा हो्या.
 या ननकालामुळे हहमाचल प्रदेशच्या जनतेने पुन्हा एकदा कााँग्रेस-भाजपला
आलटून पालटून सत्ता देण्याचा
 या ननिडणुकीत कााँग्रेसविरोधातील अाँटी-इन्कम्बसी फॅक्तटर, विकासाचा मुद्दा
Page No. 4
 घेऊन भाजपने केलेला प्रचार, मुख्यमंत्री िीरभद्र वसिंग यांच्यािरील भ्रष्ट्ाचाराचे
आरोप, स्थाननक ने्यांमधील बेबनाि हे घटक मह््िपूणा ठरले.
 या ननिडणुकीतील भाजपाचे मुख्यमंनत्रपदाचे उमेदिार प्रेमकुमार धुमल यांचा
कााँग्रेसचे राणजिंदर राणा यांच्याकडून ३,५०० मतांनी पराभि झाला.
 प्रेमकुमार धुमल हे भाजपाचे ज्येष्ठ नेते असून, राज्याच्या राजकारणात ्यांचा
दबदबा आहे. २००७-१२ या काळात ते राज्याचे मुख्यमंत्री होते.
 कााँग्रेसने मुख्यमंत्री िीरभद्र वसिंह यांच्या नािािरच ननिडणूक लढिली. ८३
िर्ीय िीरभद्र यांनी ही शेिटची ननिडणूक असल्याचे भािननक आिाहन
मतदारांना केले.
 राज्याचे सहा िेळा मुख्यमंनत्रपद सांभाळलेले िीरभद्र वसिंह आणण ्यांचा
मुलगा विक्रमानद्य वसिंह हे दोघे विजयी झाले आहे.
 िीरभद्र वसिंह यांच्यािर भ्रष्ट्ाचाराचे असंख्य आरोप असून, ्याची चौकशीही
विविध गुप्तचर यंत्रणांकडून सुरू आहे.

चाबहार बंदराच्या पहहल्या टप्पप्पयाचे उद्घाटन

 भारताने इराणमध्ये विकवसत केलेल्या चाबहार या बंदराच्या पहहल्या टप्पप्पयाचे
उद्घाटन इराणचे अध्यक्ष हसन रुहानी यांच्या हस्ते झाले.
 या बंदरामुळे पानकस्तानला िळसा घालून इराण, भारत आणण
अफगाणणस्तान यांच्यात व्यापारासाठी िाहतुकीचा निा मागा खुला होणार
आहे.
 तसेच या बंदरामुळे मध्य आणशयातील देशांशी व्यापारही आता िेगाने आणण
अवधक सुकर होणार आहे.

Page No. 5
 या प्रकल्पाचा करार १५ िर्ांपुिी इराणचे त्कालीन राष्ट्राध्यक्ष महंमद खातमी
निी नदल्लीला आले असताना करण्यात आला होता.
चाबहारचे महत्तत्ति
 इराणच्या आखातात होमुाझच्या सामुद्रधुनीच्या तोंडािर िसलेले चाबहार बंदर
भारतासाठी व्यापारी तसेच सामररकदृष्ट्याही उपयुक्तत ठरणार आहे.
 पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मे २०१६ मध्ये इराणला नदलेल्या भेटीत भारत,
इराण आणण अफगाणणस्तानमध्ये संपका विकवसत करण्यासाठी चाबहार
बंदराच्या विकासाच्या करारािर स्िाक्षरी केली होती.
 भारताने गतिर्ी या बंदराच्या विकासासाठी ५०० दशलक्ष ड लरची मदत
जाहीर केली होती. ्यातून चाबहार बंदराचा विस्तार करण्यात येत आहे.
 या बंदराची माल हाताळण्याची क्षमता पूिी िर्ांला २.५ दशलक्ष टन इतकी
होती. आता ती िर्ांला ८.५ दशलक्ष टन इतकी िाढिण्यात आली आहे.
 चीनचा अरबी समुद्रामधील िाढता िािर पाहता भारतालाही येथे आपले
स्थान ननमााण करण्याची गरज होती. चाबहार बंदरामुळे भारताला अरबी
समुद्रक्षेत्रामध्ये भक्कम स्थान प्राप्त होईल.
 चाबहार जिळच पानकस्तानच्या नकनारृािरील ग्िादर हे बंदर चीन विकवसत
करत आहे. हे बंदर चाबहार पासून समुद्रमागे केिळ १०० नकमी अंतरािर
आहे. ्यामुळे भारतासाठी चाबहार बंदर सामररकदृष्ट्या मह््िाचे आहे.
 चाबहारला रस्ता ि रेल्िेमागे अफगाणणस्तानला जोडण्याचा प्रस्ताि आहे. या
प्रकल्पात अफगाणणस्तानही भारताचा भागीदार असणार आहे.
 चाबहार बंदराचा एक मोठा फायदा म्हणजे मध्यपुिेत आणण मध्य आणशयाशी
व्यापार करण्यासाठी भारताला निा मागा उपलब्ध होणार आहे.
 ्याचप्रमाणे रणशया, युरोप, मध्य आणशयातील उझबेनकस्तान, नकरवगणझस्तान,
Page No. 6
 ताणजनकस्तान अशा देशांपयंत भारत आता पोहोचू शकेल.
 अफगाणणस्तानला कोणतीही मदत नकिंिा व्यापार करताना पानकस्तानचा
येणारा अडथळा आता दूर होणार आहे.
 चाबहार बंदरामुळे इंधनाचे आयातमूल्य कमी होऊन भारतामधील इंधनाचे दर
कमी होण्याची शक्तयता आहे. इंधनाप्रमाणे कोळसा, साखर ि तांदुळाचा
व्यापारही आता चाबहारमुळे सोपा होणार आहे.

राष्ट्रीय पोषण मोहीम

 बालकांचे कुपोर्ण, कमी जन्मदर आणण मुलांची िाढ खुंटणे यांसारख्या
समस्यांिर मात करण्याचा प्रय्न म्हणून „राष्ट्रीय पोर्ण मोहीम‟ ही
मह््िांकाक्षी योजना राबिण्यास केंद्र सरकारने मान्यता नदली आहे.
 या योजनेसाठी सुमारे ९ हजार ४६ कोटी रुपयांची तरतूद करण्यात आली
असून, ती देशभरात तीन िर्ांसाठी राबिली जाणार आहे.
 सन २०१७-१८पासून सुरू होणारृा या मोहहमेत सिा णजल््ांचा टप्पप्पयाटप्पप्पयाने
समािेश केला जाणार आहे.
 सन २०१७-१८मध्ये ३१५ णजल्हे, सन २०१८-१९मध्ये २३५ आणण सन २०१९-
२०मध्ये उिाररत णजल्हे समाविष्ट् केले जातील.
या मोहहमेची उहिष्ट्े
 कुपोर्ण आणण कमी जन्मदराचे प्रमाण दरिर्ी दोन टक्तक्तयांनी कमी करणे.
 देशात मुलांची िाढ खुंटण्याचे सध्याचे प्रमाण ३८.४ टक्तक्तयांिरून २०२२पयंत
२५ टक्तक्तयांिर आणणे.
 लहान मुले, महहला आणण नकशोरियीन मुलींना भेडसािणारृा अॅनेवमयाच्या

Page No. 7
 (रक्तताची कमतरता) आजाराचे प्रमाण दरिर्ी तीन टक्तक्तयांनी खाली आणणे.

अणभमत विद्यापीठांच्या कारभाराच्या अभ्यासासाठी सवमती स्थापन

 मनुष्यबळ विकास मंत्रालयाने देशभरातील अणभमत विद्यापीठांच्या
कारभाराचा अभ्यास करण्यासाठी तीन सदस्यीय सवमती नेमली आहे.
 ही सवमती ये्या चार महहन्यांमध्ये या विद्यापीठांसाठी ननयामक यंत्रणा देखील
सुचिणार आहे. या ननणायामुळे अणभमत विद्यापीठांच्या बेलगाम कारभाराला
चाप बसणार आहे.
 आिश्यक मंजुरीणशिाय तांनत्रक णशक्षणासाठी दूरस्थ णशक्षण पद्धती
राबिणा‍रृा चार अणभमत विद्यापीठांनी नदलेल्या इंणजनीअररिंग पदिी रद्द
करण्याचे आदेश सिोच्च न्यायालयाने नुकतेच नदले होते.
 या आदेशानुसार विद्यापीठ अनुदान आयोगाने (यूजीसी) गेल्याच आठिड्यात
या पदिी रद्द केल्याने सुमारे ३० हजार विद्यार्थयांचे भवितव्य धोक्तयात आले
आहे.
 या पार्श्ाभूमीिर केंद्रीय मंत्रालयाने अणभमत विद्यापीठांच्या कारभाराला चाप
लािण्यासाठी ही सवमती स्थापन केली आहे.
 पाटणा उच्च न्यायालयाचे माजी मुख्य न्यायाधीश एल. नर‍वसिंहन रेड्डी यांच्या
अध्यक्षतेखाली ही सवमती नेमण्यात आली आहे.
 मनुष्यबळ विकास मंत्रालयाचे अवतररक्तत सवचि सुखवबर वसिंग सं धु आणण
„ऑल इंनडया कौहन्सल फ र टेहक्तनकल एज्युकेशन‟चे (एआयसीटीई) अध्यक्ष
अननल सहस्रबुद्धे या सवमतीचे सदस्य आहेत.

Page No. 8
 डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय क
ें द्र सुरु
 गेल्या पंचिीस िर्ांपासून रेंगाळलेले नदल्लीमधील ड . बाबासाहेब आंबेडकर
आंतरराष्ट्रीय केंद्र ७ नडसेंबर रोजी सुरु झाले आहे.
 राज्यघटनेचे णशल्पकार ड . बाबासाहेब आंबेडकर यांचे राजधानी नदल्लीतील
हे पहहलेच स्मारक आहे.
 पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या आग्रही पुढाकाराने केिळ ३२ महहन्यांमध्ये ही
िास्तू साकारली आहे. २० एनप्रल २०१५रोजी मोदींनी या िास्तूचे भूवमपूजन
केले होते.
 „१५, जनपथ‟ असा वतचा पत्ता असून प्रवसद्ध „ल मेररनडयन‟ या पंचतारांनकत
ह टेलला खेटून ही िास्तू आहे.
 या केंद्राला „सेंटर ऑफ एक्तसलन्स‟चा दजाा देण्याची शक्तयता असून
सामाणजक विर्यांसाठी हे केंद्र सरकारसाठी „वथिंक टाँक‟ असू शकते.
 दणलत, आनदिासी, अन्य मागासिगीय, महहला आणण अल्पसंख्याक
आदींच्या सामाणजक ि आर्थथक विकासाचे हे केंद्र बनविण्याचा सरकारचा
विचार आहे.
 बाबासाहेबांनी देशाला राज्यघटना नदली; पण ्यांच्या कायााचा यथोवचत
गौरि करणारी एकही िास्तू राजधानीत नव्हती.
 ही बाब हेरून बाबासाहेबांच्या जन्मशताब्दी िर्ांमध्ये (१९९०-९१) „लुटेन्स
नदल्ली‟मधील „जनपथ‟ मागाािर ्यांच्या नािाने आंतरराष्ट्रीय केंद्र सुरू
करण्याचा ननणाय त्कालीन पंतप्रधान पी व्ही नरवसिंहराि यांनी घेतला होता.
असे असेल आंतरराष्ट्रीय क
ें द्र
 जागा : ३.२ एकर

Page No. 9
 खचा : १९५ कोटी
 बांधण्याचा कालािधी : ३२ महहने
 दहा हजार पुस्तकांचे सुसज्ज ग्रंथालय, „ई-लायब्ररी‟च्या माध्यमातून दोन लाख
पुस्तके आणण ७० हजारांहून अवधक आंतरराष्ट्रीय मावसके, जनाल्स उपलब्ध.
 सातशे क्षमतेचे एक भव्य सभागृह आणण प्र्येकी शंभर क्षमतेची दोन
छोटेखानी सभागृहे.
 दशानी भागात आंबेडकर आणण ध्यानस्थ बुद्ध अशा दोन भव्य पुतळे आहेत.
ज्येष्ठ णशल्पकार राम सुतार आणण ्यांचे वचरंजीि अननल यांनी हे पुतळे
साकारलेत.
 सत्तर फुटांचा अशोक स्तंभदेखील कोरलाय. कदावचत तो देशातील सिांत
उंच ठरािा.
 िास्तूची दोन प्रिेशद्वारे सांची स्तूपाच्या तोरणासारखी आहेत. एकूण बुवद्धस्ट
िास्तूशैलीचा प्रभाि आहे.

युनेस्कोकडून क
ुं भमेळा सांस्क
ृ वतक िारसा म्हणून घोनषत
 शेकडो िर्ांच्या परंपरा लांबलेल्या भारताच्या कुंभमेळ्याला युनेस्कोकडून
मानितेचा अमूता सांस्कृवतक िारसा म्हणून घोनर्त करण्यात आले आहे.
 कुंभमेळा हा भारतातील एक श्रद्धेचा विर्य असून, आता ्याचा युनेस्कोच्या
अमूता सांस्कृवतक िारश्यांच्या यादीत समािेश झाला आहे.
 दणक्षण कोररयातील जेजू येथे ४ ते ९ नडसेंबरदरम्यान पार पडलेल्या
युनेस्कोच्या बैठकीमध्ये कुंभमेळ्याला हेररटेज यादीत समाविष्ट् करण्याचा
ननणाय घेण्यात आला.

Page No. 10
 या यादीत बोस्िाना, कोलंवबया, व्हेनेझुएला, मंगोणलया, मोरक्को, तुकीा आणण
संयुक्तत अरब अवमराती येथील सांस्कृवतक कायाक्रमांचा समािेश आहे.
 „योग‟ आणण „निरोज‟ यांच्यानंतर सांस्कृवतक िारसा यादीमध्ये समाविष्ट्
झालेला „कुंभमेळा‟ वतसरा िारसा आहे.
 युनेस्कोच्या विशेर् सवमतीच्या मते, हा महो्सि खूपच मोठा आणण शांतीपूणा
पद्धतीने साजरा केला जातो. भूतलािर हा यात्रेकरुंचा सिाात शांतीपूणा मेळा
आहे.
क
ुं भमेळा
 कुंभमेळा म्हणजे ठराविक आितान काळानुसार पवित्र नद्यांच्या तीथाक्षेत्री
भरणारा हहिंदू भाविकांचा मेळा आहे.
 दर ३ िर्ांनंतर एकदा अश्या पद्धतीने १२ िर्ांत अलाहाबाद (प्रयाग), उज्जैन,
नाणशक (त्र्यंबकेर्श्र), हररद्वार या ४ िेगिेगळ्या तीथाक्षेत्री „पूणा कुंभमेळे‟ भरत
असतात.
 दर ६ िर्ांनी हररद्वार ि प्रयाग येथे „अधाकुंभमेळा‟ भरतो. १२ पूणा
कुंभमेळ्यांनंतर १४४ िर्ांनंतर अलाहाबाद येथे „महाकुंभमेळा‟ भरतो.
 भारतभरातून कोट्यिधी हहिंदू भाविक कुंभमेळ्यांत हजेरी लाितात. या
मेळ्यादरम्यान, या शहरांच्या नद्यांच्या नकनारृांिर पूजा अचाा केली जाते.
 पवित्र जलाने स्नान करण्याबरोबरच विविध धार्थमक विधीही या काळामध्ये
केले जातात. भारताच्या इवतहासाशी आणण सामाणजक सौहादााशी जोडलेला
हा एक उ्सि आहे.
 हा धार्थमक महो्सि सहहष्णुता आणण सिासमािेशक प्रिृत्तीचे दशान घडितो.
यात कोण्याही भेदभािाणशिाय लोक सहभागी होतात.
 मंत्र आणण उपदेशांद्वारे गुरुद्वारे णशष्यांना ज्ञान देण्याची परंपरा या
Page No. 11
 कुंभमेळ्याद्वारे चालिली जाते.
आख्यावयका ि सांस्क
ृ वतक संदभभ
 हहिंदू पौराणणक आख्यावयकेनुसार समुद्रमंथनातून अमृतकुंभ बाहेर ननघाला.
्यािरून देि ि दानि यांच्यात युद्ध झाले होते.
 युद्धात अमृतकुंभातील चार थेंब जवमनीिर पडले. ज्या चार हठकाणी हे
अमृताचे थेंब पडले, ्या चार हठकाणी कुंभमेळे भरतात.
 पहहला थेंब हररद्वारमधील गंगा नदीत, दुसरा थेंब उज्जैन येथील णक्षप्रा नदीत,
वतसरा थेंब नाणशक येथील गोदािरीत ि चौथा थेंब प्रयाग येथील गंगा, यमुना
ि सरस्िती नद्यांच्या संगमािर पडला होता.
 आज ही चार स्थळे तीथाक्षेत्र म्हणून प्रवसद्ध असून येथे कुंभमेळा भरतो.

वतहेरी तलाकविरोधी कायद्याचा मसुदा मंजूर

 मुहस्लम धर्थमयांमध्ये प्रचणलत असलेल्या आणण सिोच्च न्यायालयाने बेकायदा
ठरिलेल्या वतहेरी तलाक पद्धतीविरोधात नव्या कायद्याचा मसुदा केंद्र
सरकारने तयार केला असून या विधेयकाला केंद्रीय मंत्रीमंडळाने मंजुरी नदली
आहे.
 „मुहस्लम महहला (वििाह अवधकारांचे संरक्षण) विधेयक २०१७‟ असे या वतहेरी
तलाक पद्धतीविरोधातील कायद्याचे नाि आहे.
 गृहमंत्री राजनाथ वसिंह यांच्या अध्यक्षतेखाली परराष्ट्रमंत्री सुर्मा स्िराज,
अथामंत्री अरुण जेटली, कायदामंत्री रिीशंकर प्रसाद आणण विधी राज्यमंत्री पी
पी चौधरी यांच्या मंत्री गटाने हा मसुदा तयार केला आहे.
 या कायद्यातील तरतुदींनुसार कोण्याही प्रकारे (तोंडी, णलहून, ई-मेलद्वारे,

Page No. 12
 एसएमएस नकिंिा व्ह ट्सअॅप) वतहेरी तलाक देणारृा व्यक्ततीला तीन िर्ांचा
तुरुंगिास भोगािा लागणार आहे.
 हा गुन्हा दंडा्मक आणण अजामीनपात्र असणार आहे. जम्मू आणण काश्मीर
िगळता संपूणा देशामध्ये हा कायदा लागू होईल.
 हे विधेयक लोकसभा आणण ्यानंतर राज्यसभेत मंजूरीसाठी मां डण्यात येणार
आहे. ्यानंतर राष्ट्रपतींच्या सहीनंतर याबाबत कायदा अहस्त्िात येईल.
 सिोच्च न्यायालयाने वतहेरी तलाकला बेकायदा ठरित ्यािर ६ महहन्यांची
बंदी घातली होती. या कालािधीत केंद्र सरकारला कायदा बनिण्यास
कोटााने सांवगतले होते.

वतहेरी तलाकविरोधी विधेयक लोकसभेत मंजूर

 वतहेरी तलाक पद्धत गुन््ाच्या चौकटीत आणणारे „मुहस्लम महहला
(वििाहोत्तर हक्कांचे संरक्षण) विधेयक‟ २८ नडसेंबर रोजी विस्तृत चचेनंतर
लोकसभेत मंजूर झाले.
 या विधेयकामधील काही तरतुदींिर एमआयएमचे अध्यक्ष असदुद्दीन
ओिैसीसह इतरांनी आक्षेप घेत बदल सुचविले होते.
 मात्र, हे बदल सदस्यांनी मतदानाद्वारे पूणापणे नाकारले. ्यामुळे अखेर हे
ऐवतहावसक विधेयक लोकसभेत मंजूर झाले.
 सिोच्च न्यायालयाने वतहेरी तलाकिर सहा महहन्यांची बंदी घातली होती. या
कालािधीत न्यायालयाने केंद्र सरकारला यासंबंधी कायदा बनिण्यास
सांवगतले होते.
 कोटााच्या सूचनेनुसार केंद्रीय गृहमंत्री राजनाथ वसिंह यांच्या अध्यक्षतेखालील
एका मंत्री गटाने नव्या कायद्याचा मसुदा तयार केला आहे.
Page No. 13
 या मंत्री गटामध्ये परराष्ट्रमंत्री सुर्मा स्िराज, अथामंत्री अरुण जेटली,
कायदामंत्री रिीशंकर प्रसाद आणण विधी राज्यमंत्री पी पी चौधरी यांचा
समािेश आहे.
कायद्यातील तरतुदी
 या विधेयकाचे औपचाररक नाि „मुहस्लम महहला (वििाहोत्तर हक्कांचे संरक्षण)
विधेयक २०१७‟ असे आहे. यामध्ये एकूण आठ कलमे आहेत.
 मुहस्लम महहलांच्या मुलभूत हक्कांचे रक्षण आणण ्यांचे सक्षमीकरण हा या
कायद्याचा मुख्य हेतू आहे.
 जम्मू-काश्मीर िगळता संपूणा देशभरात हा कायदा लागू होणार आहे.
 मुहस्लम पतीने आपल्या प्नीला तोंडी, लेखी, ई-मेल अथिा सोशल
मीनडयाच्या माध्यमातून वतहेरी तलाकद्वारे नदलेला घटस्फोट बेकायदेशीर
ठरणार आहे.
 वतहेरी तलाक देणारृा संबंधीत पतीिर अजामीनपात्र गुन्हा दाखल होऊन ३
िर्ांपयंत तुरुंगिास आणण दंडाची णशक्षा होऊ शकते.
 घटस्फोनटत मुहस्लम महहलेला आणण वतच्यािर अिलंबून असणारृा
पाल्याला तसेच संबंधीत जोडप्पयाच्या अल्पियीन मुलांच्या संरक्षण हक्कांतगात
पतीला ननिााह भत्ता देणे बंधनकारक असणार आहे.
 मुस्लीम जोडप्पयाच्या घटस्फोटानंतर ्यांच्या अल्पियीन मुलांच्या
संगोपणासाठी ्यांचा ताबा महहलेकडे असणार आहे.
पार्श्भभूमी
 माचा २०१६मध्ये उत्तराखंडातील शायरा बानो या मुहस्लम महहलेने वतहेरी
तलाक, हलाला ननकाह आणण बहु-वििाह प्रथांविरोधात सुप्रीम कोटाात
यावचका दाखल केली होती. याद्वारे बानोने मुहस्लम पसानल ल (शरीयत)ला
Page No. 14
 आव्हान नदले.
 मुहस्लमांमधील या प्रथेचा दुरुपयोग करीत काहीजण एकाचिेळी तीनिेळा
तलाक शब्द उच्चारून बायकांना घटस्फोट देतात. तर, काहीजण फोनद्वारे
िा एसएमएसद्वारेही तलाक देतात, याकडे शायरा बानोने लक्ष िेधले होते.
 ्यानंतर आफरीन रहमान, गुलशन परिीन, इशरत जहााँ आणण अवतया साबरी
यांनी वतहेरी तलाक विरोधात आिाज उठिला.
वतहेरी तलाक म्हणजे काय?
 वतहेरी तलाकला तलाक ए मुघलझा असेही म्हटले जाते. तलाक या अरबी
शब्दाचा अथा घटस्फोट असा होतो.
 या पद्धतीमध्ये मुस्लीम पुरुर् तीनिेळा „तलाक‟ शब्दाचे उच्चारण करुन
प्नीशी कायमचा िेगळा राहू शकतो अथिा घटस्फोट वमळिू शकतो.
 िास्तविक तलाक शब्दाच्या उच्चारणानंतर पुनाविचार करण्यासाठी िेळ देणे
अपेक्षीत आहे. मात्र बरृाचदा एकाच बैठकीत तीनिेळा तलाक म्हटले जाते.
 वतहेरी तलाक णलणखत नकिंिा तोंडी स्िरुपात नदली जातो. आधुननक काळात
तलाक देण्यासाठी फोन, एसएमएस, इ-मेल, सोशल मीनडयाचा िापर
केल्याची उदाहरणे आहेत.
 तलाक वमळालेल्या पतीशी पुन्हा वििाह करायचा असेल तर प्नीला आधी
दुसरृा पुरुर्ाशी वििाह करािा लागतो, ्याला ननकाह हलाला म्हटले जाते.
 वतहेरी तलाक सहजग्या िापरला जाऊन महहलांचे भविष्य धोक्तयात येऊ
शकते म्हणून या प्रथेला विरोध होत आहे.
 भारतीय मुहस्लमांचे सिा धार्थमक, वििाह कौटुंवबक व्यिहार मुस्लीम पसानल
लााँ (शररयत) अाँहप्पलकेशन अाँक्तट १९३७च्या अंतगात येतात.

Page No. 15
 काही धमागुरुंनी या प्रथेत बदल म्हणजे धार्थमक बाबतीत ढिळाढिळ
केल्यासारखे होईल असे स्पष्ट्ीकरण देत प्रथेला पाहठिंबा नदला.
वतहेरी तलाक प्रथा हिपार क
े लेले देश
 पानकस्तान, बांग्लादेश, श्रीलंका, तुकीा, सायप्रस, सीररया, ज डान, इणजप्त,
ू ननणशया, अल्जेररया, इराण, इराक, मेणलशाया, ब्रुनेई, युएई, इंडोनेणशया
ट्य

िैद्यकीय णशक्षणासाठी निा ननयामक

 िैद्यकीय णशक्षण क्षेत्रातील भ्रष्ट्ाचार आणण गैरप्रकार रोखण्यासाठी निा
ननयामक आयोग स्थापन करण्याचा ननणाय केंद्र सरकारने घेतला आहे.
 „राष्ट्रीय िैद्यकीय आयोग विधेयक २०१७‟च्या मसुद्याला केंद्रीय मंनत्रमंडळाने
मंजुरी नदली आहे. यामुळे सध्याची „राष्ट्रीय िैद्यकीय पररर्द‟ (एमसीआय)
मोडीत काढली जाणार आहे.
 रणजीत र य चौधरी सवमतीच्या णशफारशी तसेच संसदीय स्थायी सवमतीच्या
णशफारशींनुसार हा आयोग स्थापन केला जात आहे.
 या आयोगाचा अध्यक्ष आणण काही सदस्य हे सरकारननयुक्तत असतील. ५
सदस्य हे ननिडणुकीतून ननिडले जातील, तर १२ सदस्य पदवसद्ध असतील.
या विधेयकातील तरतुदी
 िैद्यकीय पदिी आणण पदव्युत्तर णशक्षण तसेच िैद्यकीय संस्थांचे मूल्यमापन
आणण अवधस्िीकृती, ड क्तटरांची नोंदणी यासाठी चार स्िायत्त मंडळे स्थापली
जाणार.
 या आयोगामाफात सामूहहक प्रिेश परीक्षा घेतली जाईल तसेच सिा िैद्यकीय
पदिीधारकांसाठी अनुज्ञा परीक्षा घेतली जाईल. ही परीक्षा उत्तीणा

Page No. 16
 झाल्यानंतरच िैद्यकीय व्यिसायासाठीचा परिाना नदला जाईल.
 िैद्यकीय महाविद्यालयांची िार्षर्क मूल्यांकनातून ि नोंदणीच्या िार्षर्क
नूतनीकरणातून सुटका होणार.
 याऐिजी िैद्यकीय महाविद्यालयांना केिळ स्थापना आणण नोंदणीच्यािेळी
एकदाच परिानगी घ्यािी लागणार आहे.
 आपल्या जागा िाढविण्यासाठी नकिंिा पदव्युत्तर णशक्षण अभ्यासक्रम सुरू
करण्यासाठी या महाविद्यालयांना परिानगी घ्यािी लागणार नाही.
 ्याबाबतचा ननणाय महाविद्यालये स्िेच्छेने घेऊ शकतात. मात्र २५० जागांची
मयाादा ्यांना ओलां डता येणार नाही.
 सरकारननयुक्तत िैद्यकीय मूल्यमापन आणण मूल्यांकन मंडळ महाविद्यालयांची
पाहणी करू शकतील.
 ज्या महाविद्यालयांनी ननयमांचा आणण ननकर्ांचा भंग केला असेल ्यांना
कठोर दंडाला सामोरे जािे लागेल.
 या आयोगामाफात महाविद्यालयांच्या गुणित्तेिर लक्ष ठेिले जाणार आहे.

कोळसा घोटाळ्यात झारखंडचे माजी मुख्यमंत्री मधू कोडा यांना णशक्षा

 कोळसा घोटाळ्यात दोर्ी ठरलेले झारखंडचे माजी मुख्यमंत्री मधू कोडा यांना
नदल्लीतील विशेर् सीबीआय न्यायालयाने ३ िर्ांच्या तुरुंगिासाची णशक्षा
आणण २५ लाख रुपये दंडाची णशक्षा सुनािली.
 ्यांच्याणशिाय माजी सवचि एच. सी. गुप्ता यांच्यासह आणखी चौघांनाही
यात दोर्ी ठरिले होते.
 संयुक्तत पुरोगामी आघाडी सरकारच्या काळात झालेल्या कोळसा घोटाळ्यात

Page No. 17
 अननयवमत पद्धतीने खाण िाटप करण्याचा आरोप वसद्ध झाल्याने कोडा
यांच्यासह इतर आरोपींना कट रचणे आणण भ्रष्ट्ाचाराच्या आरोपाखाली दोर्ी
ठरिण्यात आले होते.
 २००६ मध्ये कोडा यांनी झारखंडचे पाचिे मुख्यमंत्री म्हणून शपथ घेतली
होती. मुख्यमंत्री होईपयंत ते अपक्ष आमदार होते.
 ्यांनी ऑल झारखंड स्टुडंट युननयनपासून राजकीय प्रिासाला सुरुिात केली
होती. ते राष्ट्रीय स्ियंसेिक सं घातही हक्रयाशील होते.
 बाबुलाल मरां डी यांच्या सरकारमध्ये ्यांनी पंचायत राज मंत्रीपदाची सूत्रे
हस्िकारली होती.
 २००५च्या विधानसभा ननिडणुकीत भाजपने ्यांना वतकीट नदले नव्हते.
्यामुळे ्यांनी अपक्ष उमेदिार म्हणून ननिडणूक लढली होती आणण
णजिंकलेही होते.
 या ननिडणुकीत कोण्याच पक्षाला बहूमत वमळाले नसल्याने ्यांनी
भाजपच्या नेतृ्िाखालील अजुान मुंडा सरकारला समथान नदले होते.
 सप्टेंबर २००६मध्ये मधू कोडा यांच्यासहहत अन्य ३ अपक्ष आमदारांनी मुंडा
सरकारचा पाहठिंबा काढून घेतला आणण ्यामुळे अल्पमतात आलेले भाजपा
सरकार पडले. यानंतर युपीएने ्यांना मुख्यमंत्रीपद देत आपले सरकार
स्थापन केले होते.
 याआधी ननिडणूक आयोगाने ननिडणूक खचााची योग्य माहहती न नदल्याने
मधू कोडा यांच्यािर तीन िर्ांसाठी ननिडणूक लढिण्यािर बंदी घातली
आहे.

Page No. 18
 एअरटेलचा ई-क
े िायसी परिाना रि
 मोबाइल फोन ग्राहकांच्या वसमकाडााची „आधार‟शी जोडणी करण्यासाठी ई-
केिायसी प्रणालीचा िापर करण्यास यूआयडीएआय भारती एअरटेल आणण
एअरटेल पेमेंट बाँकेला ता्पुरती बंदी केली आहे.
 „युननक आयडेहन्टटी अ‍ॅथ ररटी ऑफ इंनडया‟ (यूआयडीएआय) हे भारतीय
नागररकांना „आधार‟ काडा जारी करणारे प्रावधकरण आहे.
 एअरटेलच्या मोबाइल फोनधारकाने ्याचे वसमकाडा „आधार‟शी जोडून घेतले
की ्याच डेटाचा िापर करून एअरटेल बाँकेत ्याचे खाते नको असताना
उघडले जाते.
 तसेच ्या ग्राहकास वमळणारे स्ियंपाकाच्या गॅसचे अनुदानही परस्पर ्या
खा्यात िळते होते, अशा असंख्य तक्रारी आल्यानंतर प्रावधकरणाने हा
अंतररम मनाई आदेश जारी केला आहे.
 वसमकाडांची „आधार‟शी जोडणी सक्ततीची केल्यापासून ्या प्रहक्रयेचा
दुरुपयोग केल्याबद्दल कोणाही मोबाइल फोन कंपनीविरुद्ध असा आदेश
काढला जाण्याची ही पहहलीच िेळ आहे.
 आत्तापयंत वसमकाडााची „आधार‟शी जोडणी केलेल्या एअरटेलच्या सुमारे २३
लाख ग्राहकांची खाती एअरटेल बाँकेत उघडली गेली असून ्यात गॅसच्या
अनुदानाचे सुमारे ४७ कोटी रुपये परस्पर जमा झाले आहेत.
 या अंतररम आदेशाने प्रावधकरणाने भारती एअरटेल आणण एअरटेल पेमेंट
बाँक यांचे ई-केिायसी परिाने तूताास ननलंवबत केले आहेत.
 पररणामी हा आदेश लागू असेपयंत एअरटेल ्यांच्या ग्राहकांच्या
वसमकाडााच्या „ई व्हेररनफकेशन‟साठी „आधार‟ काडााचा आणण ्याच्याशी
संबंवधत यंत्रणेचा िापर करू शकणार नाही.

Page No. 19
 तसेच वसम व्हेररनफकेशनसाठी प्राप्त झालेल्या „आधार‟च्या माहहतीचा उपयोग
करून एअरटेल पेमेंट बाँक ्या ग्राहकाचे ्याच्या संमतीविना खातेही उघडू
शकणार नाही.
२-जी घोटाळ्यातील सिभ आरोपी दोषमुक्त
 सीबीआयच्या विशेर् न्यायालयाने २-जी घोटाळ्याप्रकरणी त्कालीन
दूरसंचार मंत्री ए राजा, डीएमकेच्या राज्यसभेतील खासदार कननमोळी
यांच्यासह १७ आरोपींना दोर्मुक्तत केले.
 आरोपींविरोधात सबळ पुरािे सादर करता न आल्याने न्यायालयाने सिा १७
आरोपींना दोर्मुक्तत केले.
२-जी स्पेक्टरम घोटाळा
 २००१नंतर देशभरात मोबाईल िापरणारृा ग्राहकांची संख्या झपाट्याने िाढत
होती. मोबाईल ऑपरेटर कंपन्यांिर निक्वेन्सी स्पेक्तटरमचे (ध्िनीलहरी) ननबंध
घातलेले असतात.
 ग्राहकांची िाढती संख्या पाहून सरकारने निीन ध्िनीलहरी खुल्या करण्याचा
ननणाय घेतला. या ध्िनीलहरींना „२-जी स्पेक्तटरम‟ म्हणून ओळखले जाते.
 टू जी स्पेक्तटरमचा णललाि करणे अपेणक्षत असताना त्कालीन दूरसंचार मंत्री
ए राजा यांनी „प्रथम येणारृास प्रथम प्राधान्य‟ याआधारे स्पेक्तटरमचे िाटप
केले.
 स्पेक्तटरम िाटपासंबंधीच्या ७ जानेिारी २००८च्या प्रवसद्धी अवधसूचनेत ए. राजा
यांनी फेरफार केल्याचा ठपका संयुक्तत संसदीय सवमतीच्या अहिालात
ठेिण्यात आला होता.
 विशेर् म्हणजे २००८मध्ये स्पेक्तटरम िाटप झाले असले तरी २००१मधील
दरानुसार हे िाटप करण्यात आले. तसेच स्पेक्तटरम िाटप करताना ते काही
Page No. 20
 काळासाठी इतरांना विकता येणार नाही, अशी अटही नव्हती.
 ्यामुळे सुरुिातीला कंपन्यांनी कमी दरात स्पेक्तटरम वमळिले आणण नंतर
चढ्या दराने बाजारात विकून फायदा वमळविल्याचा दािा केला जात होता.
 बोली लािून स्पेक्तटरमचा णललाि झाला असता तर सरकारला आणखी १.७६
लाख कोटी रुपये वमळाले असते, असे त्कालीन महालेखापाल (कॅग) विनोद
राय रांनी आपल्या अहिालात म्हटले होते. या अहिालामुळे देशभरात
खळबळ उडाली होती.
 कााँग्रेसप्रणणत „यूपीए २‟च्या कायाकाळात हा घोटाळा उघड झाला होता. या
घोटाळ्यामुळे पंतप्रधान मनमोहन वसिंग यांच्या प्रवतमेलाही धक्का बसला होता.
 या घोटाळ्याची चौकशी करण्यासाठी सिोच्च न्यायालयाच्या आदेशानुसार
१४ माचा २०११ रोजी एका विशेर् न्यायाधीशांच्या न्यायालयाची स्थापना केली
होती.
 या विशेर् न्यायालयाने या प्रकरणात ए राजा, कननमोळी यांच्यासह १७
जणांिर आरोप ननणित करत, ्यांना अटक केली होती. ए राजा जिळपास
१५ महहन्यांपेक्षा जास्त कालािधी तुरुंगात होते.
 गुन्हेगारी कट रचणे, फसिणूक, बनािट कागदपत्र तयार करणे, सरकारी
पदाचा गैरिापर करणे, लाच घेणे अशा विविध कलमांखाली ्यांच्यािर
आरोप ननणित करण्यात आले होते.

सिाभवधक कमाई करणारृा सेलेनिटींमध्ये सलमान खान पहहल्या स्थानी

 फोब्सा मॅगझीनने जाहीर केलेल्या सिाावधक कमाई करणारृा १०० भारतीय
सेलेनब्रटींच्या यादीत यािर्ी देखील अणभनेता सलमान खान पहहल्या
स्थानािर आहे.

Page No. 21
 सलमान खानची िार्षर्क कमाई २३२ कोटी आहे. शाहरुख खान १७० कोटी
िार्षर्क कमाईसह दुसरृा स्थानी आहे.
 धुिं धार बॅटींगने धािांचा विक्रमी पाऊस पाडणारा टीम इंनडयाचा कणा धार
विराट कोहली (िार्षर्क कमाई १०० कोटी) वतसरृा क्रमांकािर आहे.
 कमाईच्या यादीत चौर्थया स्थानी अणभनेता अक्षय कुमार (९८ कोटी), पाचव्या
स्थानी सवचन तेंडुलकर (८२ कोटी), आमीर खान (६८ कोटी) सहाव्या स्थानी
आहे.
 तर नप्रयांका चोप्रा (६८ कोटी) सातव्या, महेंद्रवसिंह धोनी (६३ कोटी) आठव्या,
हृवतक रोशन (६३ कोटी) निव्या आणण अणभनेता रणिीर वसिंह (६२ कोटी)
दहाव्या स्थानी आहे.

चारा घोटाळ्याप्रकरणी लालूप्रसाद यादि यांना अटक

 देशभर गाजलेल्या चारा घोटाळ्याप्रकरणी राष्ट्रीय जनता दलाचे अध्यक्ष
आणण वबहारचे माजी मुख्यमंत्री लालूप्रसाद यादि यांना विशेर् सीबीआय
न्यायालयाने दोर्ी जाहीर केले.
 लालूप्रसाद ि अन्य १५ जणांना अटक झाली असून, सबळ पुराव्याअभािी
मुख्यमंत्री जगन्नाथ वमश्रा यांच्यासह अन्य ६ जणांना मात्र आरोपमुक्तत केले
आहे.
 १९९०नंतर लालू प्रसाद यांनी संपानदत केलेल्या सिा मालमत्ता जप्त करण्याचा
आदेशही न्यायालयाने नदला असून, णशक्षेचा ननकाल ३ जानेिारी रोजी नदला
जाणार आहे.
 पाटणा उच्च न्यायालयाने १९९६मध्ये या घोटाळ्याच्या तपासाचे आदेश नदले
होते. सुमारे २१ िर्ांनी या खटल्याचा ननकाल लागला आहे.
Page No. 22
 चारा वितरणाच्या नािाखाली महसूल विभागाच्या देिघर कोर्ागारातून १९९१
ते १९९४ या िर्ांत ८९ लाख २७ हजार रुपयांचा हा गैरव्यिहार झाला होता.
 माजी मुख्यमंत्री जगन्नाथ वमश्रा यांना मात्र न्यायालयाने आरोपमुक्तत केले आहे.
आधी कााँग्रेसमध्ये असलेले वमश्रा हे राष्ट्रिादी कााँग्रेसमागे सध्या ननतीश कुमार
यांच्या संयुक्तत जनता दलात दाखल आहेत.
 याआधी २०१३मध्ये विशेर् सीबीआय न्यायालयाने चाराघोटाळ्यात ्यांना
दोर्ी जाहीर केले होते आणण ४ िर्ांचा तुरुंगिास ठोठािला होता.
 लालूप्रसाद यांच्यािर चारा घोटाळ्याप्रकरणी आणखी ३ प्रकरणे दाखल
आहेत. ्यात दुमका कोर्ागारातून ३.९७ कोटी रुपयांचा, छैबासा
कोर्ागारातून ३६ कोटी रुपयांचा आणण दोरांदा कोर्ागारातून १८४ कोटी
रुपयांचा अपहार झाल्याचा आरोप आहे.
पार्श्भभूमी
 शेतकरृांच्या पशुधनासाठी चारा पुरिला जािा या उद्देशाने सरकारतफे मदत
योजना राबिली जाते. वबहारच्या स्थापनेपासून या योजनेची अंमलबजािणी
होत आहे.
 सरकारी अवधकारी जनािरांची संख्या ननणित करुन ्याप्रमाणे चारा
खरेदीसाठी अनुदान द्यायचे. या अनुदानाचा हहशेब नंतरच्या महहन्यात देणे
अपेणक्षत असते. परंतू या प्रकरणात कोणताही हहशोब नदला गेला नाही.
 देशाचे त्कालीन महालेखापाल टी एन चतुिेदी यांना १९८५साली पहहल्यांदा
या प्रकरणात काही काळेबेरे असल्याचा संशय आला. वबहार सरकार या
खचााचे हहशेबच देत नसल्याबद्दल ्यांनी राज्य सरकारला खडसािले होते.
 १९९२ साली वबहार सरकारच्या लाचलुचपत प्रवतबं धक विभागातील वबिंदुभूर्ण
नत्रिेदी या पोलीस अवधकारृाने या घोटाळ्याची चौकशी देखील केली.

Page No. 23
 वबहारच्या पोलीस महासंचालकांना ्यांनी अहिाल देखील नदला. मात्र, नत्रिेदी
यांची तडकाफडकी बदली आणण हे प्रकरण थंड पडले.
 १९९६मध्ये पणिम वसिंगभूम णज्ाचे उपायुक्तत अवमत खरे यांनी या प्रकरणी
धाडी घालण्यास सुरुिात केली आणण चारा घोटाळ्याचे घबाडच ्यांच्या हाती
लागले.
 चारा घोटाळ्यात अनेक संस्थांना अनुदान देण्यात आले. या संस्था प्र्यक्षात
अहस्त्िातच नव्ह्या, अशी माहहती समोर आली.
 चारा घोटाळा उघड करण्यात अवमत खरे यांची मह््िाची भूवमका होती.
मूळचे वबहारचे असेलेले खरे हे १९८५ च्या आयएएस बॅचचे अवधकारी आहेत.
 या घोटाळ्याच्या ३३ पैकी ६ खटल्यांमध्ये लालू आरोपी होते. ्यापैकी २
खटल्यांमध्ये ते दोर्ी ठरले आहेत. अन्य ४ खटल्यांचे कामकाज सुरू आहे.
 चैबासा वतजोरीतून झालेल्या ३७.५ कोटी रुपयांच्या अपहार प्रकरणी लालूंना
५ िर्ांची कैद ि २५ लाख रुपयांचा दंड अशी णशक्षा झाली होती.
 २०१३मध्ये सिोच्च न्यायालयाने लालूंना ्या खटल्यात जामीन नदला, पण
णशक्षेला स्थवगती न नदल्याने ्यांना ११ िर्े ननिडणूक न लढण्याची अपात्रता
लागू झाली.

मालेगाि बॉम्बस्फोट प्रकरणातील आरोपी ‘मोक्का’तून मुक्त

 २००८मध्ये मालेगाि येथे झालेल्या ब म्बस्फोट खटल्यातील साध्िी प्रज्ञावसिंह
ठाकूर ि लेफ्टनंट कनाल श्रीकांत प्रसाद पुरोहहत यांच्यासह ७ आरोपींिरील
कठोर अशा „मोक्का‟ कायद्याअंतगात ठेिण्यात आलेले आरोप विशेर्
न्यायालयाने रद्द केले.
 ्यांच्यािर दहशतिादी कृ्ये करणे, कट रचणे आणण ह्या या आरोपांसाठी
Page No. 24
 बेकायदा कृ्ये प्रवतबं धक कायद्याच्या कलम १६ ि १८ तसेच भारतीय दंड
विधानच्या कलम १२० बी, ३०२, ३०७ ि ३२६ या अन्िये खटला चालविला
जाईल.
 या खटल्यातून आरोपमुक्तत करण्यासाठी एकूण १० आरोपींनी अजा केले होते.
राष्ट्रीय तपास यंत्रणेने ्यास विरोध केला होता.
 दोन्ही बाजूंचे युहक्ततिाद ऐकल्यानंतर विशेर् न्यायालयाने णशिनारायण
कलसांग्रा, श्याम साहू ि प्रिीण टक्कलकी या तीन आरोपींना पूणापणे
दोर्मुक्तत केले.
 २९ सप्टेंबर २००८ रोजी नाणशक णजल््ातील मालेगािमधील णभक्कू चौक
येथील मणशदीजिळ मोठा ब म्बस्फोट घडिण्यात आला होता.
 रमझानच्या अजाननंतर मणशदीबाहेर पडलेल्या ७ जणांचा या ब म्बस्फोटात
मृ्यू झाला, तर १००हून अवधक लोक जखमी झाले होते.
 दहशतिादविरोधी पथकाचे त्कालीन अवधकारी हेमंत करकरे यांनी या
प्रकरणाचा तपास करत हहिंदू्ििादी संघटनांनी हा स्फोट घडिल्याचा
गौप्पयस्फोट केला होता.
 साध्िी आणण पुरोहहत यांच्यासह एकूण १४ जणांविरोधात एटीएसने आरोपपत्र
दाखल केले होते. सध्या साध्िी प्रज्ञा आणण कनाल पुरोहहत यांच्यासह सिा
आरोपी जावमनािर बाहेर आहेत.

Page No. 25
 आर्थथक
एक रुपयाची नोटेला शंभर िषे पूणभ
 भारताच्या कागदी चलनात एक रुपयाची नोट येऊन ३० नोव्हेंबर २०१७ रोजी
शंभर िर्े पूणा झाली.
 या शंभर िर्ांत या नोटेचे नडझाइन २८ िेळा बदलले. परंतु वतचा ननळा रंग
मात्र कायम राहहला आहे.
 भारतात कागदी चलन १८६१मध्ये सुरू झाले. पण नब्रनटश सरकारने प्रथम
विर्श्युद्धाच्या दरम्यान ३० नोव्हेंबर १९१७ रोजी एक रुपयाची पहहली नोट
चलनात आणली.
 पहहल्या महायुद्धापूिी देशात चांदीची नाणी चलन म्हणून िापरली जात
असत. मात्र, विर्श्युद्धानंतर चांदीच्या नकमतीत मोठी िाढ झाल्याने नाणी बंद
करून नोटा छपाईचा ननणाय घेण्यात आला.
 ्या नोटा एिढ्या लोकनप्रय झाल्या की ्या िेळी आखातातील अनेक देशांत
्या नोटा चालत असत.
 पहहल्यांदा जारी झालेल्या नोटेिर नब्रटनचे त्काणलन सम्राट पंचम ज जा यांचा
फोटो होता.
 चलनात आल्याच्या काही िर्ांमध्येच म्हणजे १९२६मध्ये नब्रनटश सरकारने
छपाईसाठी जास्त खचा येत असल्यामुळे ही नोट बंद केली होती.
 ्यानंतर एक रूपयाची नोट १९४०मध्ये पुन्हा जारी करण्यात आले.
१९७०पयंत ही नोट बहरीन, मस्कत या देशांमध्येही िापरता येत होती.
विभाजनानंतरही काही िर्े पानकस्तानातही रुपयाची नोट चलनात होती.
 नब्रनटशांनी ज्या िेळी ही नोट सुरू केली, ्या िेळी वतची छपाई इंग्लंडमध्ये

Page No. 26
 होत होती. इंग्लंडमध्ये छपाई करून ती देशात वितररत केली जात असे.
 स्िातंत्र्यप्राप्तीनंतर देशातील चलनी नोटांिर आणण नाण्यांिर नब्रनटश
राजाऐिजी सारनाथ येथील अशोकवचन्हातील तीन वसिंह आणण अशोक
चक्राचा समािेश करण्यात आला. एक रुपयांचीही नोट ्याला अपिाद
राहहली नाही.
 स्िातंत्र्योत्तर भारतात १९४९मध्ये पहहली रुपयाची नोट सादर करण्यात आली.
या नोटेिर पहहली स्िाक्षरी केआरके मेनन यांची होती.
 एका रूपयाची एकमेि अशी नोट आहे, जी भारत सरकारकडून जारी केली
जाते. इतर सिा नोटा ररझिा बॅंक ऑफ इंनडया जारी करते.
 ्यामुळे केिळ एक रूपयाच्याच नोटेिर वित्त सवचिांची स्िाक्षरी असते, पण
इतर नोटांिर आरबीआयच्या गव्हनारची स्िाक्षरी असते.
 ही नोट भारत सरकारतफे जारी केली जात असल्याने देशात एक रुपयाच्या
नकती नोटा आहेत याची नोंद ररझव्हा बाँकेच्या „नोट्स इन सक्तयुालेशन‟
अहिालात नाही.
 भारत सरकारने या नोटेची छपाई १९९५मध्ये बंद केली होती. परंतु जनतेच्या
मागणीिरून २०१५मध्ये एक रुपयांच्या नव्या नोटा पुन्हा छापल्या गेल्या.

चीनचा मालनदिबरोबर मुक्त व्यापार

 श्रीलंकेपाठोपाठ चीनने मालनदिबरोबरही मुक्तत व्यापार करार केला आहे. २९
नोव्हेंबर रोजी मालनदिची संसद मजणलसच्या सभापतींनी अचानक बैठक
बोलािून हा करार संमत करुन घेतला.
 या कराराला मालनदिच्या प्रमुख विरोधी पक्षाचे नेते आणण माजी राष्ट्राध्यक्ष
नाणशद यांनी विरोध केला असून, या करारामुळे देशात तणाि ननमााण
Page No. 27
 होण्याची वचन्हे आहेत.
 चीनने मालनदिशी असा करार केल्यामुळे भारत ि मालनदि यांच्या
संबंधांमध्ये नव्याने समस्या ननमााण होणार आहेत.
 बैठक सुरु झाल्यािर केिळ तीन वमननटांमध्ये केिळ १० ते १५ वमननटांच्या
आत हा करार संमत करण्यात आला. यामध्ये कोण्याही प्रकारच्या संसदीय
ननयमांचे नकिंिा कायापद्धती ननयमािलीचे पालन केले नाही.
 या कराराच्या कागदपत्रांचा एकदा अभ्यास केला जािा अशी विरोधकांनी
मागणी करुनही ्यांचे सभापतींनी ऐकून घेतले नाही.
 १००० पानांहून जास्त पाने असणारृा या कराराला एका तासाच्या आत
संमती नदल्याबद्दल राष्ट्राध्यक्ष यावमन अब्दुल गयूम यांच्यािर टीका होत आहे.
 तसेच या करारातील तरतुदींबद्दल कोणतीही माहहती जाहीर न केल्याबद्दलही
विरोध केला जात आहे.
 गेली काही िर्े मोक्तयाच्या जागेिर असणारृा मालनदिमध्ये चीनने हहतसंबंध
िाढिले आहेत. मालनदिमध्ये नाविक तळ वमळिण्याच्या दृष्ट्ीनेही चीन
प्रय्नशील आहे.
 चीनच्या सागरी रेशीम मागा प्रकल्पामध्येही मालनदिने सहभाग घेतला आहे.
राजधानी मालेचे बेट आणण हुल्हुमाले बेटाला जोडणारा पूल बांधण्यासाठी
चीनने १० कोटी ड लसा मंजूर केले आहेत.

नदिाळखोर क
ं पन्या खरेदी करण्यािर ननबंध
 बाँकेच्या बुडीत कजाामुळे नदिाळखोरीत ननघालेल्या कुटुंबातील मालकांच्या
कंपन्या खरेदी करण्यािर ननबंध आणणारा िटहुकुम केंद्र सरकारने जारी
केला आहे.
Page No. 28
 या िटहुकुमानुसार, भाऊ, जिळचे नातेिाईक, सहकारी यांच्या नदिाळखोरीत
ननघालेल्या कंपन्या मोठ्या कंपन्यांना खरेदी करता येणार नाहीत.
 या ननणायाचा फटका साजन णजिंदाल, मुकेश अंबानी, एल.के. वमत्तल
यासारख्या मातब्बर उद्योगपतींनाही बसला आहे.
 तसेच कंपनी कायदा २०१३ अंतगात अपात्र ठरलेल्या संचालकांनादेखील
अशी नदिाळखोरीत ननघालेली कंपनी खरेदी करता येणार नाही.
 अशा या ननणायांमुळे मोदी सरकारने देशातील नकमान तीन लाख कंपन्या ि
्यांचे पाच ते सहा लाख संचालक अपात्र ठरिले आहेत.
 हे कोणीच आता बुडीत कजाामुळे नदिाळखोरीत ननघालेल्या ५०० कंपन्या या
िटहुकुमामुळे खरेदी करू शकणार नाहीत.
 याणशिाय दोन िर्े नकिंिा ्याहून अवधक णशक्षेचा गुन्हा केलेली व्यक्तती (णशक्षा
झाली नसली तरी) दोर्ी असल्यास वतलाही या कंपन्या खरेदी करता येणार
नाहीत.

आरबीआयचे द्वैमावसक पतधोरण जाहीर

 ररझव्हा बाँकेच्या सहा सदस्यीय पतधोरण सवमतीने (एमपीसी) द्वैमावसक
पतधोरण जाहीर करताना रेपो दरात कोणतेच बदल केलेले नाही.
 ररझव्हा बाँकेने सकल राष्ट्रीय उ्पादन (जीडीपी) िाढीचा ६.७ टक्के हा मागील
व्याज दरच कायम ठेिला आहे. ररझव्हा बाँकेच्या मते, आर्थथक िर्ा २०१८मध्ये
देशाचा जीडीपी ६.७ टक्तक्तयांनी िाढू शकतो.
 आरबीआयने दुसरृा सहामाहीत महागाई दर हा ४.३ ते ४.६ टक्के राहण्याचा
अंदाज ितािण्यात आला आहे.

Page No. 29
 केंद्रीय बाँकेच्या एमपीसीने द्वैमावसक समीक्षेत रेपो रेट ६ टक्के, ररव्हसा रेपो रेट
५.७५ टक्के, सीआरआर ४ टक्के आणण एसएलआर १९.५ टक्के कायम ठेिला
आहे.
 ऑगस्ट महहन्याच्या पतधोरण सवमतीच्या समीक्षेत ररझव्हा बाँकेने रेपो रेट
आणण ररव्हसा रेपो रेटमध्ये ०.२५ टक्तक्तयांनी व्याजदरात कपात केली होती.
्यानंतर ऑक्तटोबरमध्ये कोणतेच बदल केले नव्हते.
 आरबीआयच्या या ननणायामुळे नकरकोळ महागाई दरात िाढ होण्याची
शक्तयता आहे. हा चालू िर्ाासाठीच्या पतधोरणाचा पाचिा द्वैमावसक आढािा
होता.

एडीबीने भारताच्या विकास दराचा अंदाज खालािला

 नोटाबंदी, िस्तू ि सेिा कर या आव्हानाबरोबरच कृर्ी क्षेत्रातील जोखीम
गृहीत धरून आणशयाई विकास बाँकेने (एडीबी) भारताच्या अथाव्यिस्थेच्या
विकास दराचा अंदाज खालािला आहे.
 आंतरराष्ट्रीय वित्तसंस्थेने चालू आर्थथक िर्ांत देशाच्या प्रगतीचा दर आता ६.७
टक्के असेल, असे नमूद केले आहे. बाँकेचा यापूिीचा अंदाज ७ टक्के होता.
 आंतरराष्ट्रीय बाजारात खननज तेलाचे दर २०१८मध्ये पुन्हा उचल खाण्याची
शक्तयताही विकास दर अंदाज खुंटविण्यास ननवमत्त ठरली आहे.
 आणशयाई विकास बाँकेने २०१८-१९ या पुढील वित्त िर्ांतील भारताच्या
विकास दराचा अंदाजही आधीच्या ७.४ टक्तक्तयांिरून ७.३ टक्तक्तयांपयंत
खाली आणला आहे.
 गेल्या िर्ांतील नोटाबंदी, चालू वित्त िर्ांच्या मध्यापूिी लागू झालेली निी
अप्र्यक्ष करप्रणालीमुळे अथाव्यिस्था तूता सािरणे अिघड असल्याचे बाँकेने
Page No. 30
 म्हटले आहे.
 आणशयाई विकास बाँकेपूिी जागवतक बाँकेने चालू आर्थथक िर्ांसाठी
भारताच्या विकास दराचा अंदाज आधीच्या ७.२ टक्तक्तयांिरून ७ टक्तक्तयांपयंत
खाली आणला होता.
 नफच, मूडीज या आंतरराष्ट्रीय पतमानांकन संस्थांनी यापूिीच भारताच्या
िाढ्या विकास दराबाबत साशंकता व्यक्तत केली आहे.

भारताला कच्चे तेल पुरिण्यात इराक आघाडीिर

 गेली अनेक िर्े भारताला कच्चे तेल पुरिण्यात आघाडीिर असणारृा सौदी
अरेवबयाची जागा इराकने हहरािून घेतली आहे.
 गेल्या तीन िर्ांमध्ये भारत आणण इराक या दोन्ही देशांमधील संबंध िृद्धींगत
झाल्यामुळे ही स्थस्थती ननमााण झाली आहे.
 एनप्रल ते ऑक्तटोबर २०१७ या काळामध्ये इराककडून भारताने २५.८ दशलक्ष
टन कच्च्या तेलाची आयात केली आहे.
 भारताला कच्चे तेल पुरिण्यात आजिर आघाडीिर असलेला सौदी अरेवबया
या काळामध्ये २१.९ दशलक्ष टन इंधन पुरिू शकला तर इराणने १२.५
दशलक्ष टन कच्चे तेल भारताला पुरविले.
 इराकने गेल्या काही िर्ांमध्ये कमी दरामध्ये भारताला कच्चे तेल पुरिले
आहे, ्याचाच पररणाम म्हणून भारताने मोठ्या प्रमाणात इराककडून इंधन
आयात केली आहे.
 केंद्रीय पेटरोणलयम मंत्री धमेंद्र प्रधान

Page No. 31
 बँक ऑफ इंनडयािर आरबीआयकडून ननबंध
 िाढता एनपीए आणण कमी होणारी भां डिल तरलता यामुळे सािाजननक
क्षेत्रातील आघाडीच्या बाँक ऑफ इंनडयािर ररझव्हा बाँकेने ननबंध आणले
आहेत.
 ्यामुळे बाँकेला आता नव्याने कजे देता येणार नाहीत, तसेच शेअरधारकांना
लाभांशाचे िाटपही करता येणार नाही.
 माचा २०१७अखेर संपलेल्या आर्थथक िर्ाात जोखमेिर आधाररत केलेल्या
तपासणीअंती ररझव्हा बाँकेकडून हे पाऊल उचलण्यात आले आहे.
 माचा २०१७पयंत बाँक ऑफ इंनडयाच्या एनपीएचे प्रमाण १३.२२ टक्तक्तयािर
पोहोचले आहे. सप्टेंबर २०१६मध्ये हेच प्रमाण १२.६२ टक्के होते. तर एकूण
थकीत कजांची रक्कम ४९,३०७ कोटी रुपयांिर पोहोचली आहे.
 ररझव्हा बाँकेने केलेल्या कारिाईमुळे बाँक ऑफ इंनडयाच्या जोखमीचे
व्यिस्थापन, संपत्तीची गुणित्ता, नफा आणण कायाक्षमतेत सुधारणा होण्यीस
मदत होणार आहे.
 यापूिी ररझव्हा बाँकेने याच कारणांिरून आयडीबीआय बाँक, इंनडयन
ओव्हरसीज बाँक आणण युको बाँकेिर कारिाई केली आहे. ररझव्हा बाँक अशा
प्रकारच्या ननदेशांना „करेक्तटीव्ह प्र म्प्ट अ‍ॅक्तशन‟ संबोधते.
 ररझव्हा बाँकेने बाँक ऑफ इंनडयाबरोबरच युनायटेड बाँक ऑफ इंनडयािरही
ननबंध घातले आहेत. एनपीएचे प्रमाण िाढल्यामुळे ही कारिाई करण्यात
आली आहे.

स्ियंसेिी संस्थाना मान्यताप्राप्त बँक

े त खाते उघडण्याचे ननदेश
 परदेशातून ननधी वमळत असलेल्या स्ियंसेिी संस्था, व्यािसावयक आस्थापने
Page No. 32
 ि व्यक्तती यांना मान्यताप्राप्त बाँकेत खाते उघडण्याचे ननदेश केंद्रीय गृह
मंत्रालयाने नदले आहेत.
 परदेशातून ननधी घेणारृा स्ियंसेिी संस्थांच्या आर्थथक व्यिहारांमध्ये अवधक
पारदशाकता यािी, या उद्देशाने केंद्र सरकारने हा ननणाय घेतला आहे.
 बाँकेत खाते उघडण्यासाठी संबंवधत संस्था अथिा व्यक्ततींना २१ जानेिारी
२०१८ पयंतची मुदत देण्यात आली आहे.
 या मुदतीतच संबंवधतांना ्यांच्या बाँक खा्याची सगळी माहहती विहहत
नमुन्यात गृह मंत्रालयास सादर करािी लागणार आहे.
 याणशिाय परदेशातून वमळालेला ननधी देशहहतास बाधा आणणारृा
कामासाठी िापरला जाणार नाही याची हमी या संस्थांना द्यािी लागणार आहे.
 मान्यताप्राप्त बाँकांमध्ये केंद्र सरकारने ननधााररत केलेल्या ३२ बाँकांचा समािेश
असून, ्यात एक परदेशी बाँकही आहे.
 या बाँका सरकारच्या सािाजननक आर्थथक व्यिस्थापन यंत्रणेशी (पीएफएमएस)
संलग्न असतील, ्यामुळे संबंवधतांनी ननयमांचे अनुपालन केले की नाही हे
सरकारला समजणार आहे.
 पंतप्रधान नरेंद्र मोदी सरकारने स्ियंसेिी संस्थांसाठीचे ननयम कडक केले
असून परदेशी ननधी ननयमन कायद्याच्या विविध तरतुदींचा भंग केल्याबद्दल
अनेक संस्थांिर कारिाई केली आहे.

आरकॉमचे ररलायन्स णजओकडून अवधग्रहण

 अननल अंबानी यांच्याकडील दूरसंचार मनोरे तसेच ऑहप्टकल फायबर
व्यिसाय मुकेश अंबानी यांनी खरेदी केला आहे.

Page No. 33
 यामुळे अननल अंबानी अध्यक्ष असलेल्या ररलायन्स कम्युननकेशन्सचे
(आरक म) ४३००० दूरसंचार मनोरे, ४जी सेिा तसेच ऑहप्टकल फायबर
व्यिसाय मुकेश अंबानी यांच्या ररलायन्स णजओच्या ताब्यात जाणार आहे.
 सुमारे ४४ हजार कोटी रुपयांचे कजा डोक्तयािर असलेल्या आरक मला यामुळे
मोठा आधार वमळाला आहे.
 सुरुिातीला इन्फोक म नािाने एकनत्रत ररलायन्स समूहाकडे असलेला हा
दूरसंचार व्यिसाय २०००मध्ये विलग झालेल्या अंबानी बं धूंपैकी अननल
अंबानी यांच्याकडे आला होता.
 आरक मची २जी सेिा नोव्हेंबरअखेरपासून बंद करण्यात आली. तसेच
कंपनीने वतचा डीटीएच व्यिसायही नोव्हेंबरमध्ये विकला.
 आरक मिर सध्या ४४,००० कोटी रुपयांचे कजा आहे. पैकी २४,००० कोटी
रुपये कजा हे देशांतगात तर २०,००० कोटी रुपयांचे कजा हे विदेशातून
घेतलेले आहे.
 थकीत कजाापोटी वचनी बाँकेनेही अंबानी यांच्या या कंपनीविरुद्ध राष्ट्रीय कंपनी
कायदा लिादाकडे धाि घेतली आहे.
 भारतातील अनेक सािाजननक बाँकाही कजािसुलीकररता कंपनीविरोधात
पािले टाकण्यासाठी सरसािल्या आहेत.

Page No. 34
 आंतरराष्ट्रीय
येमेनच्या माजी राष्ट्राध्यक्षांची हत्तया
 सलग ३३ िर्े येमेनिर राज्य करणारृा अली अब्दुल्लाह सालेह यांची ४
नडसेंबर रोजी हौती बंडखोरांकडून ह्या करण्यात आली.
 १९७८साली उत्तर येमेनचे राष्ट्राध्यक्ष म्हणून सालेह सत्तेत आले होते. ्यानंतर
१९९०साली देशाच्या दोन तुकड्यांचे एकत्रीकरण झाल्यानंतर ते बृहद अशा
येमेनचे राष्ट्राध्यक्ष बनले.
 बेकारी आणण चलनिाढीने त्रस्त झालेल्या लोकांनी अरब स्प्रींगमध्ये केलेल्या
उठािात २०११साली सालेह यांना पायउतार व्हािे लागले होते.
 ्यानंतर हादी यांचे सरकार अहस्त्िात आले. गेली अनेक िर्े येमेनला हौती
बंडखोरांनी पोखरुन ठेिलेले आहे.
 सत्तापालट होऊनही येमेनमध्ये फारसा बदल झालेला नाही. गेल्या सहा
िर्ांमध्ये येमेनमधील स्थस्थती अवधकावधक वचघळत चालली आहे.
येमेन आणण हौती बंडखोर
 तज्ज्ञांच्या मते हौती बंडखोरांचे मुळ ९०च्या दशकात िायव्य येमेनमध्ये प्रभािी
असणारृा शबाब-अल-मुमानीन संघटनेमध्ये आहे.
 अमेररकेच्या नेतृ्िाखाली २००३साली इराकिर हल्ला करण्यात आल्यानंतर
या सं घटनेचा एक नेता हुसैन अल हौती याने विरोध प्रकट केला होता.
 ्याने अमेररका आणण त्कालीन राष्ट्राध्यक्ष सालेह यांच्याविरोधात ननदशाने
केली होती. मात्र येमेनी संरक्षण दलाच्या हल्ल्यात ्याला ठार मारण्यात
आले.
 ्याच्या नािािरून या बंडखोराच्या गटाला हौती असे नाि पडले आहे. सध्या
Page No. 35
 ३३ िर्ांचा अब्दुल मणलक अल हौती या गटाचे नेतृ्ि करत आहे.
 हौती बंडखोरांच्या मते, आताचे हादी सरकार भ्रष्ट् असून अवधकारांचे विभाजन
योग्यरर्या झाले नसल्याचे कारण पुढे करत हौती बंडखोरांनी यादिी सदृृ्श्य
स्थस्थती ननमााण केली.
 ्यामुळे पररस्थस्थती हाताबाहेर गेल्यािर राष्ट्राध्यक्ष अब्द्राबुह मन्सूर हादी यांनी
सौदी अरेवबयाचा रस्ता धरला.
 ्याचप्रमाणे येमेनमधील बंडखोरांना आटोक्तयात आणण्यासाठी सौदीने सरळ
हस्तक्षेप करत बंडखोरांिर हल्ले सुरु केले.
 ्यामुळे युद्धजन्य स्थस्थती ननमााण झाली आणण सामान्य येमेनी नागररक ि इतर
देशांतील नागररकांच्या णजविताचा प्रश्न ननमााण झाला होता.
 लढाईमध्ये िेगाने घडामोडी घडत जाऊन ब म्बमुळे अनेक हठकाणी इमारती,
शाळा उद्धिस्त होण्याच्या घटना घडल्या आहेत.
 यामुळे लाखो लोकांना विस्थानपत व्हािे लागले तर हजारो लोकांना आपले
प्राणही गमिािे लागले.
 संयुक्तत राष्ट्राच्या मते या संपुणा पेचप्रसंगात १० हजार लोकांची ह्या झालेली
आहे. तसेच मानिावधकाराच्या बाबतीत ही सिाात मोठी समस्या असल्याचे
मतही संयुक्तत राष्ट्राने व्यक्तत केली आहे.
येमेनचे महत्तत्ति
 येमेन हा तसा पाहायला गेल्यास मध्यम आकाराचा देश आहे. भूभागाच्या
बाबतीत जगात ्याचा क्रमांक ५०िा आहे.
 मात्र ्याचे स्थान आंतरराष्ट्रीय राजकारणात अ्यंत मह्िाच्या हठकाणी आहे.
एडनचे आखात (अरबी समुद्र) आणण तांबडा समुद्र जोडणारृा वचिंचोळ्या
पट्टीची जागा या येमेनजिळ आहे.
Page No. 36
 या वचिंचोळ्या जलपट्ट्याला बाब-अल-मनुदाब असे नाि आहे. याच मागाािरून
आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील मोठ्या प्रमाणात व्यापार होतो. तेलाची िाहतूकही
येथूनच होते.
 इतकेच नव्हे तर तांबड्या समुद्रातील काही बेटांिरही येमेनचा अवधकार आहे.
्यामुळे येमेनचे मह्ि अनन्यसाधारण आहे.

वसिंगापूरचा चांगी नाविक तळ भारताला िापरासाठी खुला

 दणक्षण चीन समुद्रात चीनच्या कारिायांना शह देण्यासाठी वसिंगापूरने भारतीय
नौदलाला चांगी नाविक तळ िापरासाठी खुला केला आहे. यामुळे भारतीय
जहाजांना इंधन भरण्याचीही सोय होणार आहे.
 भारत ि वसिंगापूर या दोन्ही देशांच्या संरक्षणमंत्र्यांच्या चचेनंतर या मह््िपूणा
करारािर स्िाक्षरृा करण्यात आल्या.
 एकमेकांना िाहतुकीमध्ये सहकाया, दोन्ही देशांच्या सागरी सीमांमध्ये पहारा
तसेच एकमेकांना मदत करणे या करारामुळे शक्तय होणार आहे.
 मलाक्काच्या सामुद्रधुनीमधून चीन तेल आणण नैसर्थगक िायूची आयात करतो.
चीनचे येथील मह््ि कमी करण्यासाठी या सामुद्रधुनीमध्ये भारत ि
वसिंगापूरने अवधकावधक िािर िाढिािा अशी इच्छाही वसिंगापूरने व्यक्तत केली
आहे.
 चीनच्या आग्नेय आणशया आणण दणक्षण चीन समुद्रातील हालचालींना यामुळे
शह नदला जाणार आहे.
 वसिंगापूरच्या पूिेस २००४ साली हा नाविक तळ उभारण्यात आला. या तळाचे
क्षेत्रफळ १.२८ चौनकमी असून तो समुद्रात भराि टाकून तयार करण्यात
आलेला आहे.
Page No. 37
 हा नाविक तळ चांगी हिाई तळापासून केिळ १.५ नकमी अंतरािर ि चांगी
आंतरराष्ट्रीय विमानतळापासून ३.५ नकमी अंतरािर आहे.

जपानचे राजे अणखहहतो यांची ननिृत्तीची घोषणा

 जपानचे राजे अणखहहतो यांनी तब्येतीच्या कारणामुळे ३० एनप्रल २०१९ रोजी
ननिृत्त होण्याचा ननणाय घेतला असून ्यापुिी ्यांनी इहम्पररयल कौन्सीलशी
चचााही केली आहे.
 जगातील सिाात जुने राजघराणे समजले जाणारृा या कुटुंबात राजाने असे
ननिृत्त होण्याची िेळ २०० िर्ांनंतर येत आहे.
 जून महहन्यात जपानी संसदेने राजाला पदाचा ्याग करण्याची परिानगी
देणारा ठराि मंजूर केला होता.
 जपानच्या राजघराण्याच्या २६०० िर्ांच्या इवतहासामध्ये पद्याग करण्याच्या
घटना अनेकदा घडल्या आहेत. पण गेल्या २०० िर्ांमध्ये कोण्याही राजाने
पद्याग केलेला नव्हता.
 जपानचे याआधीचे सम्राट हहरोहहतो आणण ्यांची प्नी नागाको यांच्या पोटी
अणखहहतो यांचा १९३३साली जन्म झाला.
 अणखहहतो यांच्यािर ककारोगासाठी उपचार सुरु आहेत ्याचप्रमाणे ्यांची
हृदय शस्त्रक्रीयाही झाली आहे.
 सुमारे ३० िर्े राजसत्तेिरुन काम केल्यािर अणखहहतो यांनी गेल्या िर्ी
तब्येतीचे ि िाढ्या ियाचे कारण सांगून ननिृत्तीचे संकेत नदले होते.
 अणखहहतो यांचे ज्येष्ठ पुत्र राजपुत्र नारुहहतो आता राजगादीिर बसतील.
नारुहहतो हे ५७ िर्ांचे आहेत.

Page No. 38
 जपानचे पंतप्रधान: णशिंजो अबे

चीनने पानकस्तानचा आर्थथक पुरिठा थांबिला

 भ्रष्ट्ाचाराच्या आरोपांमुळे पानकस्तानमधील चीन-पानकस्तान इक न वमक
क ररड र (सीपीईसी) अंतगात येणारृा तीन मोठ्या प्रकल्पांचा आर्थथक पुरिठा
चीनने थांबिला आहे.
 चीनने ननधी रोखल्यामुळे पानकस्तानच्या राष्ट्रीय महामागा अवधकार यंत्रणेंतगात
येणा‍रृा १०० अब्ज रुपयांच्या प्रकल्पांना फटका बसणार आहे.
 चीनने अथा पुरिठा थांबिल्याने डेरा इस्लाइल खान-झोब रोड, खुजदार-
बवसमा रोड, रायकोटपासून थाकोटला जाणारा काराकोरम महामागा हे तीन
मोठे प्रकल्प रखडणार आहेत.
 चीनने निी मागादशाक त््िे ि ननयमािली जाहीर केल्यानंतर या
प्रकल्पांसाठी पुन्हा ननधी नदला जाणार आहे.
 सीपीईसी हा चीनचे अध्यक्ष णजननपिंग यांची मह््िाकांक्षी योजना „िन बेल्ट
िन रोड‟चा (ओबीओआर) मह््िपूणा भाग आहे.
 पाकव्याप्त काश्मीरमधून जाणारा हा प्रकल्प बलुवचस्तान आणण चीनच्या
णशनणजयांग प्रांताला जोडणार आहे. या माध्यमातून पणिम चीनला अरबी
सुमद्राला जोडण्याचा चीनचा प्रय्न आहे.
 सीपीईसीसाठी ६० अब्ज ड लर खचा केले जाणार असून, यामुळे
पानकस्तानमध्ये सामररकदृष्ट्या मह््िाचे असणारे विविध प्रकल्प पूणा केले
जाणार आहेत.
 परंतु आता चीनने आर्थथक रसद रोखल्याने पानकस्तानच्या राष्ट्रीय महामागा
प्रावधकरणाच्या प्रकल्पांचा िेग मंदािणार आहे.
Page No. 39
 हा प्रकल्प पाकव्याप्त काश्मीरमधून जात असल्यामुळे चीनच्या या योजनेला
भारताने आधीपासूनच विरोध केला आहे.

जेरूसलेमला इस्रायलची राजधानी म्हणून अमेररक

े ची मान्यता
 अमेररकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड टरम्प यांनी िादग्रस्त शहर असलेल्या जेरूसलेमला
इस्रायलची राजधानी म्हणून मान्यता देत असल्याचे जाहीर केले आहे.
 तेल अिीि येथील अमेररकी दूतािास जेरूसलेमला स्थलांतररत करण्याची
प्रहक्रयादेखील सुरू करण्याचे आदेश टरम्प यांनी प्रशासनाला नदले आहेत.
 टरम्प यांचा हा ननणाय अमेररकेच्या दीघाकालीन भूवमकेला छेद देणारा असून,
यामुळे आधीच स्फोटक असलेल्या मध्य-पूिा क्षेत्रातील हहिंसाचारात िाढ
होईल, असा इशारा अनेक अरबी ने्यांनी नदला आहे.
 इस्रायलने सन १९८०मध्ये जेरूसलेमला आपली राजधानी जाहीर केल्यापासून
अरब राष्ट्रांमध्ये तीव्र नाराजी आहे.
 आता अमेररकने जेरूसलेमला इस्रायलची राजधानी जाहीर केल्यानंतर ही
नाराजी अवधकच तीव्र होण्याची दाट शक्तयता आहे.
 इस्रायल आणण पॅलेस्टाइन यांच्यातील वििादाचे केंद्र असलेल्या जेरूसलेमला
इस्रायलची राजधानी म्हणून मान्यता न देण्याचा सल्ला पणिम आणशयासह
जगभरातील अनेक ने्यांनी अमेररकेला नदला होता.
 असे झाल्यास या क्षेत्रातील शांतता प्रहक्रया संपुष्ट्ात येईल ि निा सं घर्ा
उफाळून अशांतता पसरेल, असे मत या ने्यांनी व्यक्तत केले होते. मात्र, तो
विरोध झुगारत अमेररकेने ही मान्यता नदली आहे.

Page No. 40
 इराक ‘आयवसस’मुक्त
 सीररयाच्या सीमेजिळील िाळिंटाच्या भागात धडक कारिाई करत अनेक
दहशतिाद्यांचा खा्मा केल्यानंतर इराकने आयवससविरुद्धचा लढा यशस्िीपणे
संपल्याचे जाहीर केले.
 गेल्या साडेतीन िर्ांपासून „आयवसस‟विरोधात इराकचा लढा सुरू होता.
'आयवसस'विरुद्धच्या लढाईत इराकी सैन्याला अमेररकी सैन्याची साथ
वमळाली.
 इराकचे पंतप्रधान हैदर अली अबादी यांनी पत्रकार पररर्देमध्ये 'आयवसस'
विरोधातील सैन्याची कारिाई संपल्याचे जाहीर केले.
 देशाच्या सीमा आता पूणापणे आमच्या सैन्याच्या ननयंत्रणाखाली आहेत, असा
दािा हैदर यांनी केला.
 २०१४मध्ये 'आयवसस'ने इराकिर हल्ला चढित मोसुल शहरासह एक
तृवतयांश भागािर कब्जा केला होता.
 ्यानंतर गेल्या दोन िर्ांपासून इराकी सैन्याने 'आयवसस'चे अड्डे उद्धध्िस्त
करण्यासाठी धडक मोहीम हाती घेतली होती.

युथक्व
े क : िडभ ऑफ दी वयअर २०१७
 ऑक्तसफडा शब्दकोशाने २०१७मधील „िडा ऑफ दी वयअर‟ म्हणून “युथक्वेक”
या शब्दाची ननिड केली आहे. गेल्या िर्ी पोस्टटरथ या शब्दाची ननिड
करण्यात आली होती.
 युथक्वेक या शब्दाचा अथा तरुण मतदारांमध्ये ननमााण झालेली राजकीय
जागरूकता असा आहे.

Page No. 41
 सांस्कृवतक, राजकीय ि सामाणजक बदल जर तरुणांच्या कृती नकिंिा
प्रभािातून घडून आले, तर ्याला युथक्वेक असे म्हणतात.
 २०१७मध्ये या शब्दाचा िापर पाचपट िाढला. साधारण या िर्ांच्या दुसरृा
टप्पप्पयात िापर िाढल्याचे नदसून आले.
 जूनमध्ये नब्रटनमध्ये ज्या ननिडणुका झाल्या, ्यात तरुण मतदारांनी मजूर
पक्षाला विजय वमळिून नदला, तेव्हा हा शब्द जास्तच प्रचणलत होता.
 ्यानंतर न्यूझीलंडमध्ये सप्टेंबरमध्ये ज्या ननिडणुका झाल्या, ्यातही या
शब्दाचा िापर करण्यात आला.
 गेल्या िर्ी ब्रेहक्तझट ि टरम्प यांच्या अमेररकेतील विजयानंतर िापरला गेलेला
पोस्टटरथ या शब्दाची ऑक्तसफडाने „िडा ऑफ दी वयअर‟ म्हणून ननिड केली
होती.

स्थलांतररतांच्या संख्येत भारत पहहला

 संयुक्तत राष्ट्रांच्या २०१७च्या आंतरराष्ट्रीय स्थलांतर अहिालानुसार, परदेशातील
स्थलांतररतांच्या संख्येत भारत पहहल्या क्रमांकािर आहे.
 या अहिालानुसार, एकूण १.७ कोटी भारतीय लोक परदेशात िास्तव्य करीत
असून, ्यातील पन्नास लाख लोकांचे सध्याचे िास्तव्य आखातात आहे.
 भारताखालोखाल मेहक्तसकोचे १.३ कोटी, रणशयाचे १.१ कोटी, चीनचे १ कोटी,
बांगलादेशचे ०.७ कोटी, सीररयाचे ०.७ कोटी, पानकस्तान ि युक्र
े नचे प्र्येकी
०.६ कोटी लोक परदेशात स्थलांतररत म्हणून िास्तव्यास आहेत.
 भारताचे ३० लाख नागररक संयुक्तत अरब अवमरातीत तर प्र्येकी ०.२ कोटी
नागररक अमेररका ि सौदी अरेवबयात आहेत.

Page No. 42
 सध्या जगात २.५८ कोटी लोक ्यांचा जन्मदेश सोडून परदेशात राहात
आहेत. ्यांचे प्रमाण इ.स. २००० पासून ४९ टक्के िाढले आहे.
 आंतरराष्ट्रीय स्थलांतर हा वचिंतेचा विर्य असून, २०३०च्या शार्श्त विकास
कायाक्रमात ्याचा समािेश आहे.
टेमवबन िादळाचा दणक्षण नफणलपीन्सला तडाखा
 टेमवबन या उष्णकनटबंधीय िादळाचा दणक्षण नफणलपीन्सला तडाखा बसला
असून, या िादळामुळे आतापयंत १३३ जणांचा मृ्यू झाला आहे.
 मृतांची संख्या आणखी िाढण्याची शक्तयता आहे, कारण अनेक जण अजूनही
बेपत्ता आहेत.
 वमिंदानो या नफणलपीन्समधील दुसरृा मोठय़ा बेटाला या िादळाने तडाखा
नदला, ्यामुळे तेथे पूर आले ि अनेक हठकाणी भूस्खलन झाले. ्यात अनेक
खेडी नष्ट् झाली.
 नफणलपीन्सला दरिर्ी नकमान िीस मोठय़ा िादळांचा तडाखा बसत असतो.
्यातील बहुतांश प्राणघातक असतात.

Page No. 43
 राज्यस्तरीय
महाराष्ट्रात मराठी भाषा बंधनकारक
 महाराष्ट्र राज्य सरकारने राज्यातील केंद्र सरकारच्या कायाालयांमध्ये हहिंदी,
इंग्रजीसह मराठी भार्ाही बंधनकारक केली आहे.
 बाँक, टपाल, विमा, रेल्िे, मेटरो, विमानतळ अशा विविध हठकाणी मराठी
भार्ेचा िापर राज्य सरकारने बंधनकारक केला आहे.
 केंद्र सरकारच्या नत्रभार्ा सुत्रानुसार इंग्रजी ि हहिंदी बरोबरच प्रादेणशक भार्ेचा
म्हणजेच राज्यात मराठी भार्ेचा िापर करणे बं धनकारक आहे.
 मात्र, राज्यातील केंद्र सरकारच्या कायाालयांमध्ये मराठीचा िापर पुरेशा
प्रमाणात होत नाही, अशा तक्रारी राज्य सरकारकडे येत हो्या. या
पार्श्ाभूमीिर राज्य सरकारने हा ननणाय घेतला आहे.
 राज्यातील जनतेशी केल्या जाणारृा पत्रव्यिहारांमध्ये, मौणखक ि णलणखत
व्यिहारांमध्ये ि संिादामध्ये मराठी भार्ेचा िापर करािा, असे राज्य सरकारने
म्हटले आहे.
 मराठी भार्ेतील पत्रव्यिहारांसाठी देिनागरी णलपीचा िापर करािा, असेही
स्पष्ट् करण्यात आले आहे.
 याणशिाय बाँक, टपाल आणण अन्य कायाालयांमध्ये नदली जाणारी प्रपत्रे,
आिेदन पत्रे, बाँक ि टपाल पाि्या यातही मराठीची सक्तती करण्यात आली
आहे.
 विविध पदांकरीता घेतल्या जाणारृा लेखी ि तोंडी परीक्षेतही मराठी भार्ेचा
िापर करणे बंधनकारक असेल.
 तसेच रेल्िे, मेटरो, मोनो रेल ि विमानतळािीरल आगमन- ननगामन

Page No. 44
 ननदेशफलक, िेळापत्रक, सूचना आणण सािाजननक उद्घोर्णा प्रणालीत
मराठीचा िापर करािा लागणार आहे.
 केंद्र सरकारच्या कायाालयांमधील अवधकारी ि कमाचारृांसाठी आिश्यकता
िाटल्यास मराठी भार्ा कायाशाळेचे आयोजन करािे, अशी सुचनाही
सरकारने केली आहे.

बाजरीच्या आंतरराष्ट्रीय िॅहण्डिंगसाठी बंगळुरूत पररषद

 सोयावबन आणण तूरडाळीसारख्या आधुननक नपकांच्या शयातीत पारंपररक
बाजरी पौहष्ट्क असतानाही दुलाणक्षत असून, वतचे आंतरराष्ट्रीय ब्रॅहण्डिंग
करण्यासाठी पुढील महहन्यात बंगळुरूत आंतरराष्ट्रीय पररर्द होत आहे.
 कनााटक सरकारने सेंद्रीय शेती ि ्या माध्यमातून देशी आणण पारंपररक
नपकांिर लक्ष केंनद्रत केले आहे.
 १९६०च्या हररत क्रांतीनंतर आपली पारंपररक धान्ये विस्मृतीत गेली. मात्र
अशा धान्यांमध्ये अवधक पोर्णमूल्ये आहेत. बाजरी ्यापैकीच एक पीक
आहे.
 शरीरातील लोह, बी जीिनस्ि, अवमनो ॲवसड, मधुमेह, लठ्ठपणा आदी
संतुणलत करण्याची क्षमता बाजरीत आहे.
 तांदळापेक्षा ७० टक्के कमी पाणी लागत असल्याने हे पीक दुष्काळातही तग
धरून राहू शकते. देशात ३ कोटी एकरािर हे पीक घेतले जाते.
 पण मागणीअभािी ते दुलाणक्षत आहे. यासाठीच बंगळुरूत ही व्यापार पररर्द
घेतली जात आहे.
 संयुक्तत राष्ट्रांकडून २०१८ हे „आंतरराष्ट्रीय बाजरी िर्ा‟ म्हणून घोनर्त होण्याची
शक्तयता आहे.
Page No. 45
 योगी सरकारची नििधुंसाठी निी योजना
 उत्तर प्रदेश सरकारच्या सामूहहक वििाह सोहळ्याच्या योजनेच्या अंतगात लग्न
करणारृा तरूणींना योगी आनद्यनाथ सरकारकडून ३ हजार रूपयांचा
मोबाइल फोन नदला जाणार आहे.
 तसेच या योजनेअंतगात लग्नासाठी पात्र तरूणींना ३५ हजार रूपये नदले जाणार
आहेत. सध्या ही योजना पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा मतदारसंघ असलेल्या
िाराणसीत सुरु करण्यात येणार आहे.
 योगी सरकारच्या या योजनेनुसार नििधूला २० हजार रुपयांची रोख रक्कम
नदली जाईल. हे पैसे ्या मुलीच्या बाँक खा्यामध्ये जमा केले जातील.
 तर कपडे, चांदीचे पैंजण, जोडिी आणण सात भां डी असे एकूण १० हजार
रुपयांचे सामान या लग्नासाठी योजनेसाठी पात्र असलेल्या िधूंना देण्यात
येईल.
 तसेच लग्नामध्ये अजांची मुलाकडील आणण मुलीकडील नातेिाईकांच्या
जेिणाची सोय करण्यासाठी ५ हजार रुपये खचा केले जातील.

मेघालयमध्ये कॉंग्रेसच्या पाच आमदारांचा राजीनामा

 मेघालयमध्ये कं ग्रेस पक्षाच्या पाच आमदारांसह इतर तीन आमदारांनी
विधानसभेच्या सदस्य््िाचा राजीनामा नदला आहे.
 यामध्ये कं ग्रेसचे माजी उपमुख्यमंत्री र िेल णलिंगडोह यांचाही समािेश आहे.
या सिांनी आपले राजीनामे विधानसभेचे मुख्य सवचि अॅंडरृ्यू सायमन्स
यांच्याकडे सुपुदा केले आहेत.
 यामुळे एकूण ६० सदस्यांच्या मेघालय विधानसभेमध्ये कं ग्रेसचे आता केिळ
२४ आमदार राहहले आहेत.
Page No. 46
 विधानसभेचा कायाकाळ ६ माचा रोजी संपणार असून २०१८मध्ये नागालॅंड
आणण नत्रपुरा या राज्यांच्या ननिडणुकांबरोबर मे घालय विधानसभेसाठीही
ननिडणूक होणार आहे.
 राजीनामा नदलेल्या या सदस्यांनी यापुिी मेघालयचे मुख्यमंत्री मुकुल संगमा
यांच्याविरोधात बंड केले होते.
 या पाच आमदारांमध्ये चार आमदार संगमा यांच्या कॅवबनेटमध्ये होते. मात्र
्यांना संगमा यांनी मंनत्रमंडळातून िगळले होते.

Page No. 47
 क्रीडा
विर्श् हॉकी लीगमध्ये भारताला कांस्यपदक
 भारतीय पुरुर् ह की सं घाने विर्श् ह की लीगमध्ये जमानीला २-१ असे पराभूत
करत कांस्यपदकाची कमाई केली.
 या सामन्यात गोलनकपर सुरज करकेरा याने लक्षिेधी कामवगरी केली. सुरजने
उ्कृष्ट् बचाि करत जमानीचे अनेक हल्ले परतिून लािले.
 भारताकडून एसव्ही सुनीलने २०व्या वमननटाला गोल करत भारताला आघाडी
वमळिून नदली. परंतु, जमानीच्या माका अॅपलने ३६व्या वमननटाला गोल डागत
आपल्या सं घाला बरोबरीत आणले.
 हरमनप्रीत वसिंहने ५४व्या वमननटाला पेनल्टी क नारिर गोल करत भारताला
सामन्यात ननणाायक बढत वमळिून नदली.

हक्रक
े ट विर्श्चषक २०२३चे यजमानपद भारताला
 २०२३चा िनडे विर्श्चर्क आणण २०२१ची चॅहम्पयन्स टर फी या आयसीसीच्या
मानाच्या स्पधांचे यजमानपद भारताला बहाल करण्यात आले आहे. तर
२०१९चा विर्श्चर्क इंग्लंड आणण िेल्समध्ये खेळिण्यात येणार आहे.
 भारताने याआधी १९८७, १९९६ आणण २०११मध्ये िनडे विर्श्चर्काचे
यजमानपद भूर्विले आहे; पण ्यािेळी भारत आणशया खंडातील देशांसह
संयुक्तत यजमान होता. २०२३मध्ये मात्र विर्श्चर्क संपूणापणे भारतातच
होईल.
 १९८३ आणण २०११मध्ये भारताने विर्श्चर्क जेतेपद पटकािले. २०१५साली
ऑस्टरेणलया-न्यूझीलंडमध्ये झालेल्या विर्श्चर्कात भारताचे आव्हान उपां्य

Page No. 48
 फेरीत संपुष्ट्ात आले होते.
 याणशिाय भारत अफगाणणस्तानच्या पहहल्या कसोटी सामन्याचे यजमानपदही
भूर्विणार आहे. २०१९-२०२०मध्ये हा सामना भारतात होईल.
 १९८७च्या चौर्थया हक्रकेट विर्श्चर्क स्पधेचे भारत आणण पानकस्तान या दोन्ही
देशांनी संयुक्ततरी्या यजमानपद होते.
 अंवतम सामन्यात ऑस्टरेणलयाने इंग्लंडचा पराभि करत या स्पधेचे विजेतेपद
पटकाविले होते. भारताने या स्पधेत उपां्यफेरीत धडक मारली होती.
 सहािी हक्रकेट विर्श्चर्क स्पधाा १९९६मध्ये भारत, पानकस्तान ि श्रीलंका या
भारतीय उपखंडात पार पडली.
 श्रीलंकेने लाहोर येथील गडाफी मैदानािर ऑस्टरेणलयािर मात करत
विर्श्चर्क प्रथमच हक्रकेट विर्श्चर्कािर नाि कोरले.
 २०११मध्ये भारत, श्रीलंका आणण बांगलादेशात पार पडलेल्या दहाव्या
हक्रकेट विर्श्चर्क स्पधेत महेंद्रवसिंग धोनीच्या नेतृ्िाखाली भारताने या
विर्श्चर्कािर नाि कोरले.
 मुंबईतील िानखेडे स्टेनडयमिर भारताने श्रीलंकेला पराभूत करत
विर्श्चर्कािर दुसरृांदा नाि कोरले. यामुळे यजमान सं घाने विर्श्चर्क
णजिंकणारा भारत हा पहहला देश ठरला.
 तर दोन आणशयायी संघांनी अंवतम सामन्यात धडक मारण्याची ही हक्रकेट
विर्श्चर्काच्या इवतहासातील पहहलीच घटना होती.

रोहहत शमाभचे कारनकदीतील वतसरे हद्वशतक

 पंजाबमधील मोहाली येथील मैदानािर श्रीलंकेविरूद्धच्या सामन्यात कणा धार

Page No. 49
 रोहहत शमााने कारनकदीतील वतसरे हद्वशतक झळकािण्याचा पराक्रम केला.
 आंतरराष्ट्रीय एकनदिसीय सामन्यात तीन हद्वशतक झळकािणारा तो पहहलाच
फलंदाज ठरला.
 विराट कोहलीच्या अनुपस्थस्थतीत कणाधारपदाची धुरा सांभाळणारा रोहहत
शमाा एकनदिसीय सामन्यात हद्वशतक करणारा पहहला कणाधारही ठरला
आहे.
 ्याने १५३ चेंडूंमध्ये केलेल्या २०८ धािांच्या धमाकेदार खेळीत १३ चौकार १२
र्टकारांची आवतर्बाजी केली.
 रोहहत शमााने पहहल्या शंभर धािा ११५ चेंडूत तर नंतरच्या शंभर धािा अिघ्या
३६ चेंडूत पूणा केल्या. रोहहतच्या या धमाकेदार खेळीमुळे भारताने या
सामन्यात श्रीलंकेचा १४१ धािांनी पराभि केला.
 २०१३मध्ये ऑस्टरेणलयाविरुध्द रोहहतने कारनकदीतील पहहले हद्वशतक
झळकािताना २०९ धािांची खेळी साकारली होती.
 २०१४मध्ये ्याने श्रीलंकेविरुद्ध २६४ धािा करत िनडेतील दुसरे हद्वशतक
झळकािले होते. ही खेळी कोण्याही खेळाडूच्या आंतरराष्ट्रीय
कारनकदीतील सिोच्च खेळी आहे.
 यापूिी आंतरराष्ट्रीय हक्रकेटमध्ये मास्टर ब्लास्टर सवचन तेंडुलकरने २०१०मध्ये
िनडेतील पहहले हद्वशतक झळकािले होते. ्याने दणक्षण आनिकेविरुद्ध
नाबाद २०० धािांची खेळी केली होती.
 याणशिाय भारताचा िीरेंद्र सेहिाग, िेस्ट इंनडजचा णिस गेल आणण
न्यूझीलंडच्या मार्षटन गप्तप्तलनेही आंतरराष्ट्रीय िनडे हक्रकेटमध्ये हद्वशतक
झळकािले आहे.

Page No. 50
 वसिंधूला िल्डभ सुपर सीररजचे उपविजेतेपद
 भारताची आघाडीची महहला बॅडवमिंटनपटू पी व्ही वसिंधूला दुबई िल्डा सुपर
सीररजच्या उपविजेतेपदािर (रौप्पयपदक) समाधान मानािे लागले.
 अ्यंत चुरशीच्या झालेल्या अंवतम सामन्यात जपानच्या अकाने यामागुचीने
वसिंधूचा १५-२१, २१-१२, १९-२१ असा पराभि करत दुबई िल्डा सुपर सीरीजचे
जेतेपद पटकािले.
 या स्पधेच्या गट लढतीत वसिंधूने यामागुचीिर सरळ गेममध्ये मात केली होती.
्यामुळे फायनलमध्येही वसिंधू िरचढ ठरेल असा अंदाज होता.
 ऑणलहम्पक कांस्य पदक विजेती वसिं धूने यापूिी इंनडया ओपन सुपर सीररज
आणण कोररया ओपन सुपर सीररजच्या जेतेपदािर नाि कोरले होते.
 िल्डा सुपर सीररज बॅडवमिंटन स्पधेत जगातील अव्िल आठ बॅडवमिंटनपटू भाग
घेतात. ही स्पधाा णजिंकण्यात वसिं धूला यश आले असते, तर ही मानाची ि
आव्हाना्मक स्पधाा णजिंकणारी ती पहहली भारतीय ठरली असती.
 सायना नेहिालने २०११मध्ये तर ज्िाला गुट्टा-व्ही नडजू या जोडीने २००९मध्ये
या स्पधेच्या अंवतम सामन्यात धडक मारली होती; पण ्यांनाही
उपविजेतेपदािर समाधान मानािे लागले होते.

राष्ट्रक
ु ल स्पधाभ: सुशील क
ु मार आणण साक्षी मणलकला सुिणभपदक
 भारताचे कुस्तीपटू सुशील कुमार आणण साक्षी मणलक यांनी जोहान्सबगा
(दणक्षण आनिका) येथे सुरु असलेल्या राष्ट्रकुल रेसणलिंग चॅहम्पयनशीप स्पधेत
सुिणापदके पटकािली आहेत.
 सुशील कुमारने ७४ नकलो िजनी गटात अंवतम लढतीत न्यूझीलंडच्या
आकाश खुल्लरिर मात करत सुिणापदक णजिंकले.
Page No. 51
 याआधी २०१४ साली ग्लास्गो येथे झालेल्या राष्ट्रकुल क्रीडा स्पधेत सुिणा
पटकािल्यानंतर सुशीलचे हे दुसरे आंतरराष्ट्रीय पदक ठरले.
 ररओ ऑणलहम्पक २०१६मध्ये कांस्यपदक णजिंकणारृा साक्षी मणलकने
महहलांच्या िीस्टाइलमधील ६२ नकलो िजनी गटात सुिणापदक पटकािले
आहे. वतने न्यूझीलंडच्या तायला तुआहहने फोडा हहचा १३-२ असा पराभि
केला.
 या स्पधेत भारतीय महहला कुस्तीपटूंनी एकूण १० िजनी गटात नऊ सुिणा,
सात रौप्पय आणण चार कांस्य पदके पटकािली आहेत.

२०२२च्या राष्ट्रक
ु ल खेळाचे यजमानपद बर्ममगहॅमला
 २०२२साली होणारृा राष्ट्रकुल खेळाचे यजमानपद भूर्िण्याचा मान बर्ममगहॅम
शहराला देण्यात आला आहे.
 बर्ममगहॅम आणण डबान या शहरांनी यासाठी आपला प्रस्ताि सादर केला होता.
नंतर आर्थथक अडचणींचे कारण देत डबान शहराने यजमानपद भूर्िण्यात
नकार नदला.
 यामुळे राष्ट्रकुल क्रीडा प्रावधकरणाने २०२२साली होणारृा स्पधांच्या
यजमानपदाचे हक्क बर्ममगहॅमला नदले आहेत.
 या स्पधेसाठीचा अंदाजे ७५ टक्के खचा हा बर्ममगहॅम स्थाननक प्रशासनाला
करािा लागणार असून उिाररत २५ टक्के खचा हा राष्ट्रकुल सवमती करणार
आहे.
 याआधी २०१४साली ग्लास्गो आणण ्याआधी २००२साली माँचेस्टर शहराने
राष्ट्रकुल स्पधांच्या यजमानपदाचा मान भूर्िला होता. २०१८साली
ऑस्टरेणलयाच्या गोल्ड कोस्ट येथे राष्ट्रकुल स्पधाा रंगणार आहेत.
Page No. 52
 अणभजीत कटक
े महाराष्ट्र क
े सरी
 पुण्याच्या भूगाि येथे खेळिण्यात आलेल्या मानाच्या महाराष्ट्र केसरी स्पधेत
पुण्याचा पैलिान अणभजीत कटकेने बाजी मारली.
 अंवतम फेरीत अणभजीतने सातारृाच्या नकरण भगतिर १०-७ अशी मात
करत, महाराष्ट्र केसरीची मानाची चांदीची गदा पटकािली.

विर्श्नाथन आनंदला विर्श् जलद बुविबळ स्पधेचे विजेतेपद

 विर्श्नाथन आनंदने ररयाध येथे सुरु असलेल्या विर्श् जलद बुवद्धबळ स्पधेत १४
िर्ांनंतर पुन्हा विर्श्विजेता होण्याचा मान वमळविला.
 याआधी २००३मध्ये आनंदने अंवतम लढतीत ब्लादीवमर क्रामननकला नमिून
विर्श्विजेतेपद णजिंकले होते.
 आनंदने टायब्रेकरमध्ये रणशयाचा ग्रॅण्ड मास्टर व्लानदवमर फेडोसीव्हिर २-०
असा विजय नोंदवित विजेतेपदािर णशक्कामोताब केले.
 एकूण १५ फेरृांच्या या स्पधेत विर्श्नाथन आनंद ६ विजय आणण ९ डर अशा
िाटचालीसह विर्श्विजेता ठरला.

Page No. 53
 विज्ञान-तंत्रज्ञान
स्िदेशी बनािटीच्या आयएनएस कलिरी पाणबुडीचे लोकापभण
 „आयएनएस कलिरी‟ या पाणबुडीचे १४ नडसेंबर २०१७ रोजी पंतप्रधान नरेंद्र
मोदींच्या हस्ते मुंबईत लोकापाण करण्यात आले.
 नौदलाच्या ताफ्यातून काही पाणबुड्या ननिृत्त झाल्या तर काहींचे आयुष्यमान
संपल्याने ्यांची जराजजार अिस्था होती. या पार्श्ाभूमीिर १५ िर्ाानंतर
भारतीय नौदलात निीन पाणबुडी दाखल झाली.
 आयएनएस कलिरी स्िदेशी बनािटीची पाणबुडी आहे. भारताची सुरक्षा
आणण स्थस्थरतेमध्ये कलिरी मह्िाची भूवमका पार पाडेल.
 मोदींनी भारताच्या पाणबुडी विकास कायाक्रमाला सागर (SAGAR -
Security And Growth for All in the Region) हे विशेर् नाि नदले
आहे.
कलिरीची िैणशष्ट्ये
 कलिरी ही नडझेल-इलेहक्तटरक पाणबुडी असून माझगाि ड क णशपवबल्डसा
णलवमटेडने भारतीय नौदलासाठी िान्सच्या सहकायााने बांधली आहे.
 स्टेल्थ बांधणी आणण नेमका लक्ष्यभेद करणारी यंत्रणा ही „टायगर शाका‟
नािाने ओळखल्या जाणारृा कलिरीची सामर्थये आहेत.
 पाणतीर ्याचप्रमाणे क्षेपणास्त्रांच्या माध्यमातून पाण्यातून भूपृष्ठािर तसेच
पाण्यातून पाण्यात असा दुहेरी हल्ला करण्याची कलिरीची क्षमता आहे.
 तसेच पाण्यात पाणसुरुंग पेरणे, पाण्यात राहून छुप्पया पद्धतीने माहहती गोळा
करणे या क्षमतांचाही कलिरीच्या सामर्थयाात समािेश आहे.
 पानकस्तान आणण चीनकडून समुद्रमागे होणारी घुसखोरी रोखण्यासाठी ही
Page No. 54
 पाणबुडी मह््िाची भूवमका बजािणार आहे.
 ८ नडसेंबर १९६७ रोजी भारतीय नौदलात पहहली पाणबुडी दाखल झाली, वतचे
नािही कलिरी असेच होते. ३१ मे १९९६ रोजी ती सेिेतून ननिृत्त झाली होती.
 २०२१पयंत अशा प्रकारच्या एकूण सहा स्क र्षपयन पाणबुड्या भारतीय
नौदलात दाखल होणार असून कलिरी ही या ताफ्यातील पहहली पाणबुडी
आहे.
 भारत आणण िान्समधील धोरणा्मक भागीदारी अंतगात हा प्रकल्प
साकारला आहे. आयएनएस कलिरी „मेक इन इंनडया‟चे उ्कृष्ट् उदाहरण
आहे.

इंटरनेट स्पीडच्या बाबतीत भारत नपछाडीिर

 इंटरनेटचा िेग पडताळून ्याबद्दलची आकडेिारी जाहीर करणारृा „ओक्तला‟
या संस्थेने नदलेल्या माहहतीनुसार, इंटरनेटच्या िेगाच्या बाबतीत भारताला
जगातील पहहल्या १०० देशांच्या यादीतही स्थान वमळालेले नाही.
 मोबाईल इंटरनेट स्पीडच्या बाबतीत न िे जगात पहहल्या स्थानािर आहे. तर
भारत याबाबतीत जगात १०९व्या क्रमांकािर आहे.
 न िेमध्ये मोबाईल इंटरनेटचा स्पीड सिाावधक (६२.६६ एमबीपीएस) आहे.
यानंतर नेदरलाँड्स (५३.०१ एमबीपीएस) दुसरृा आणण आईसलाँड (५२.७८
एमबीपीएस) वतसरृा क्रमांकािर आहे.
 २०१७च्या सुरुिातीला भारतातील मोबाईल डाऊनलोनडिंगचा सरासरी िेग
७.६५ एमबीपीएस (मेगा बाईट पर सेकंद) इतका होता. मात्र िर्ााच्या
अखेरपयंत इंटरनेटच्या िेगात िाढ झाली.
 नोव्हेंबरमध्ये भारतातील मोबाईल इंटरनेट स्पीड ८.८० एमबीपीएस इतका
Page No. 55
 होता, अशी ओक्तलाची आकडेिारी सांगते.
 ब्र डबाँड स्पीडच्या बाबतीत भारत ७६व्या क्रमांकािर आहेत. िर्ाभरात
भारतातील ब्र डबाँडचा िेग जिळपास ५० टक्तक्तयांनी िाढला आहे.
 जानेिारी महहन्यात देशातील ब्र डबाँडचा िेग १२.१२ एमबीपीएस इतका होता.
नोव्हेंबरपयंत हा िेग १८.८२ एमबीपीएसिर जाऊन पोहोचला.
 ब्र डबाँड इंटरनेटच्या िेगाचा विचार केल्यास वसिंगापूर (१५३.८५ एमबीपीएस)
पहहल्या क्रमांकािर आहे. तर आईसलाँड (१४७.५१ एमबीपीएस) दुसरृा
आणण हााँगकााँग (१३३.९४ एमबीपीएस) वतसरृा स्थानी आहे.

नासाकडून नव्या सूयभमालेचा शोध

 अमेररकेची अंतराळ संशोधन संस्था नासाने नव्या सूयामालेचा शोध लािला
आहे. „केप्पलर स्पेस‟ टेणलस्कोपद्वारे हा शोध घेण्यात आला आहे.
 या सूयामालेत ८ ग्रह आहेत. आपल्या सूयामालेप्रमाणे या सूयामालेतही „केप्पलर
९०‟ नािाच्या एका तारृाभोिती हे ग्रह नफरत आहेत.
 पृर्थिीसारखा एखादा ग्रह या सूयामालेत आहे की नाही हे अद्याप समजू
शकलेले नाही. ही निी सूयामाला पृर्थिीपासून २,५४५ प्रकाश िर्े लांब आहे,
तर पृर्थिीच्या तुलनेत ती ३० टक्तक्तयांनी मोठी आहे.
 सध्या नासा गूगलसोबत „एणलयन िल्डा‟चा शोध घेते आहे. ्या मोहहमेंतगात
हा निीन शोध लागला आहे.

भारताच्या इंटरसेप्टर क्षेपणास्त्राची यशस्िी चाचणी

 हिाई संरक्षणासाठी भारताने अ्याधुननक सुपरस ननक इंटरसेप्टर क्षेपणास्त्राची

Page No. 56
 ओनडशाच्या बालासोर येथील तळािरून २८ नडसेंबर रोजी यशस्िी चाचणी
केली.
 डीआरडीओने विकवसत केलेले हे क्षेपणास्त्र ७.५ मीटर लांबीचे वसिंगल स्टेज
स णलड र केट वमसाईल आहे. जे ररमोटद्वारे ननयंनत्रत करण्यात आले होते.
 भारतीय सीमेच्या नदशेने डागलेल्या कोण्याही क्षेपणास्त्राला नष्ट् करण्याची
क्षमता या सुपरस ननक बॅलेहस्टक क्षेपणास्त्रामध्ये आहे.
 यापूिी भारताने याच श्रेणीतील दोन क्षपणास्त्रांच्या यशस्िी चाचण्या अनुक्रमे
११ फेब्रुिारी आणण १ माचा रोजी केल्या हो्या.
 या क्षेपणास्त्रामुळे पृर्थिीच्या हिाई कक्षेत ३० नकमी उंचीच्या आतून जाणारृा
कोण्याही क्षेपणास्त्राला नष्ट् करत देशाच्या सीमेिर होणारा संभाव्य हल्ला
रोखता येणार आहे.
 या क्षेपणास्त्रात स्ित:ची रडार यंत्रणा आहे. मानिी आदेशांणशिाय हे
क्षेपणास्त्र स्ित:च शत्रू क्षेपणास्त्राची नदशा, मागा ओळखून ते नष्ट् करते.
 विशेर् म्हणजे, या इंटरसेप्टर क्षेपणास्त्राचे तंत्रज्ञान भारतातच विकवसत
करण्यात आले आहे.
 जगातील मोजक्तया देशांकडे इंटरसेप्टर क्षेपणास्त्राचे तंत्रज्ञान असून ्या
देशांमध्ये भारताचा समािेश होतो.

Page No. 57
 निीन ननयुक्त्तया ि राजीनामे
शहक्तकांत दास जी-२० पररषदेसाठी भारताचे प्रवतननधी
 मोदी सरकारचे विर्श्ासू सनदी अवधकारी शहक्ततकांत दास यांची जी-२०
देशांच्या पररर्देसाठी भारताचे शेपाा (प्रवतननधी) म्हणून ननिड झाली आहे.
 प्रशासनातील ्यांचा अनुभि दां डगा असल्याने आंतरराष्ट्रीय पातळीिरील
भारताच्या अपेक्षा ि गरजा ्यांना माहीत आहेत.
 या पररर्देतील विर्यसूचीिर मतैक्तय घडिून ती भारताला अनुकूल अशा
पद्धतीने घडिून आणण्याचे अिघड काम शेपाा म्हणून ्यांच्याकडून अपेणक्षत
आहे.
 शहक्ततकांत दास हे मूळ ओनदशाचे असून, ्यांनी सनदी अवधकारी म्हणून ३५
िर्े काम केले आहे.
 ते १९८०च्या तुकडीतील तावमळना डू केडरचे आयएएस अवधकारी असून,
सेिेचा बराच काळ ्यांनी अथा खा्यात व्यतीत केलेला आहे.
 आर्थथक कामकाज, खचा, अथासंकल्प अशा अनेक विभागांत काम केले
असल्याने ्यांना आर्थथक धोरणे, ्यांची अंमलबजािणी याचा प्र्यक्ष अनुभि
आहे.
 अथासंकल्पाच्या प्रहक्रयेतील सिा बारकािे ्यांना चांगलेच ठाऊक आहेत.
मोदी सरकारचा पहहला अथासंकल्प तयार करण्यातही ्यांनी मोठी भूवमका
पार पाडली होती.
 केंद्रात महसूल सवचि म्हणून काम करताना ्यांनी अथा मंत्रालयाने काळ्या
पैशाविरोधात सुरू केलेल्या मोहहमेतील कागदपत्रे हाताळली होती.
 तावमळनाडूत ते उद्योग ि महसूल सवचिही होते. फेब्रुिारी २०१७मध्ये ते

Page No. 58
 ननिृत्त झाले.
 जुलै २०१६मध्ये हॅम्बगामध्ये जी-२० देशांची पररर्द झाली होती, ्यात शेपाा
म्हणून ननती आयोगाचे माजी उपाध्यक्ष अरवििंद पानगनढया यांनी भूवमका पार
पाडली.
 ्याआधी सुरेश प्रभू हे शेपाा होते. ्यांच्या जागी सप्टेंबर २०१५मध्ये पानगनढया
यांची नेमणूक करण्यात आली होती.
 पानगनढयांनीच जी-२० साठी स्थायी प्रवतननधी म्हणजे शेपाा नेमण्याची सूचना
सरकारला केली होती.
 संयुक्तत राष्ट्रांत जसा भारताचा स्थायी प्रवतननधी असतो ्याचप्रमाणे हे पद
आता नडसेंबर २०१८पयंत दास यांच्याकडे राहील.
 या जी २० पररर्देत दोन मागाानी चचाा होत असते, ्यात एक आर्थथक ि
दुसरा विकासाचा असतो.
 आर्थथक चचेची बाजू अथा सवचि सांभाळणार आहेत, पण विकासाच्या चचेत
शेपाा म्हणून शहक्ततकांत दास यांना भूवमका पार पाडािी लागणार आहे.
 जी-२० पररर्देत भारताबाबतच्या अपप्रचाराचे ननराकरण करतानाच
विकासाचे मुद्दे मां डले तर ते आपल्या देशात परकीय गुंतिणूक िाढण्यास
उपयोगी ठरेल.

इन्फोवससचे निे सीईओ ि एमडी सलील पारेख

 माहहती-तंत्रज्ञान क्षेत्रातील आघाडीची कंपनी इन्फोवससने सलील एस. पारेख
यांची कंपनीच्या मुख्य कायाकारी अवधकारी (सीईओ) आणण व्यिस्थापकीय
संचालकपदी (एमडी) ननयुक्तती केली आहे.

Page No. 59
 या ननयुक्ततीमुळे दोन महहन्यांपासून मुख्यावधकारी पदासाठी सुरु असलेला
शोध संपला आहे. पारेख यांची पाच िर्ांसाठी ननयुक्तती करण्यात आली आहे.
२ जानेिारीपासून ते पदभार स्िीकारतील.
 सध्या पारेख हे मुळची िान्सची असणारी आयटी कंपनी „कॅपजेमीनी‟ या
कंपनीत ग्रुप कायाकारी मंडळाचे सदस्य म्हणून काम पाहत आहेत.
 ्यांनी अमेररकेतील क नेल विद्यानपठातून कंप्पयुटर सायन्स आणण मेकॅननकल
इंणजननयररिंगमध्ये मास्टसाची पदिी घेतली आहे.
 ्यांनी मुंबई आयआयटीमधून अॅरोन नटकल इंणजननयरींमध्ये बॅचरल ऑफ
टेक्तन ल जी (बीटेक)चे णशक्षण घेतले आहे.
 कंपनीचे सहसंस्थापक असलेले नंदन ननलकेणी हे इन्फोवससच्या गैर
कायाकारी अध्यक्ष पदािरच कायम राहणार आहेत.
 तर सध्या कंपनीचे हंगामी सीईओ असलेले यू बी प्रिीण राि सलील पारेख
यांनी पदभार स्िीकारल्यानंतर कंपनीचे चीफ ऑपरेनटिंग ऑनफसर (सीओओ)
असतील.
 स फ्टिेयर एक्तसपोटा क्षेत्रातील इन्फोवसस भारताची दुसरृा क्रमांकाची कंपनी
आहे.
 याच िर्ी ऑगस्ट महहन्यात विशाल वसक्का यांनी एन आर नारायण मूतीसह
इतर संस्थापक सदस्यांशी मतभेद झाल्यानंतर एमडी आणण सीईओ पदाचा
राजीनामा नदला होता.

न्या. ताहहलरमाणी मुंबई उच्च न्यायालयाच्या हंगामी मुख्य न्यायाधीश

 मुंबई उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीश मंजुळा चेल्लूर ५ नडसेंबर रोजी
ननिृत्त होणार असून, ्यांच्यानंतर या पदािर अन्य कोणाची ननयुक्तती
Page No. 60
 होईपयंत न्या. विजया ताहहलरमाणी मुंबई उच्च न्यायालयाच्या हंगामी मुख्य
न्यायाधीश म्हणून कामकाज सांभाळतील.
 न्या. ताहहलरमाणी वतसरृांदा मुंबई उच्च न्यायालयाच्या हंगामी मुख्य
न्यायाधीश म्हणून कामकाज पाहणार आहेत.
 मुख्य न्या. मोहहत शहा ननिृत्त झाल्यानंतर न्या. ताहहलरमाणी यांनी
२०१५मध्ये हंगामी मुख्य न्यायाधीश पद सांभाळले होते.
 ्यानंतर मुख्य न्या. डी. एच. िाघेला २०१६मध्ये ननिृत्त झाल्यानंतरही ्यांनी
काही महहने उच्च न्यायालयाचा कारभार सांभाळला.
 मुख्य न्यायाधीश चेल्लूर या मुंबई उच्च न्यायालयाच्या दुसरृा महहला मुख्य
न्यायाधीश आहेत. ्यांच्यापूिी न्या. सुजाता मनोहर यांची मुंबई उच्च
न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीश पदी िणी लागली होती.
 २६ सप्टेंबर २०१२मध्ये न्या. चेल्लूर यांची केरळ उच्च न्यायालयाच्या मुख्य
न्यायाधीश पदी ननयुक्तती करण्यात आली.
 ्यानंतर ्यांची बदली मुंबई उच्च न्यायालयात झाली. गेले १५ महहने ्या
मुंबई उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीश म्हणून काम पाहात आहेत.

स्नेहलता श्रीिास्ति लोकसभेच्या पहहल्या महहला महासवचि

 लोकसभेच्या महासवचिपदी स्नेहलता श्रीिास्ति यांची ननयुक्तती झाली आहे.
या पदािर विराजमान होणारृा ्या पहहल्या महहला ठरल्या आहेत.
 नोव्हेंबर महहन्यात ्यांची लोकसभेच्या महासवचिपदी ननयुक्तती करण्यात
आली. ्यांचा कायाकाळ १ नडसेंबर २०१७ ते ३० नोव्हेंबर २०१८पयंत असेल.
 लोकसभेचे विद्यमान मुख्यसवचि अनुप वमश्रा ३० नोव्हेंबरला सेिाननिृत्त झाले,

Page No. 61
 ्यानंतर १ नडसेंबर रोजी श्रीिास्ति यांनी पदभार हस्िकारला.
 स्नेहलता श्रीिास्ति या १९८२च्या बॅचच्या मध्यप्रदेश कॅडरच्या सेिाननिृत्त
आयएएस अवधकारी आहेत.
 ्यांनी मध्य प्रदेश सरकार तसेच केंद्र सरकारमध्ये अनेक मह्िाच्या पदांिर
काम केले आहे.
 श्रीिास्ति यांनी विधी आणण न्याय मंत्रालयाच्या सवचि म्हणून तसेच अथा
मंत्रालयातील विशेर्/अवतररक्तत सवचि म्हणूनही काम पाहहले आहे.
 लोकसभेच्या महासवचिसारख्या सिोच्च पदािर एखाद्या महहलेची ननयुक्तती
करण्यात येण्याची ही पहहलीच िेळ आहे. राज्यसभेत रमा देिी या
महासवचिपदी ननयुक्तत होणारृा पहहल्या महहला ठरल्या हो्या.

गुजरात मुख्यमंनत्रपदी विजय रुपानी

 गुजरात विवधमंडळ पक्षाच्या नेतेपदी आणण मुख्यमंनत्रपदी विजय रुपानी यांची
ननिड झाली आहे. तर ननतीन पटेल यांची उपमुख्यमंत्रीपदी ननिड झाली
आहे.
 यंदाची गुजरात विधानसभेची ननिडणूक विजय रुपानी आणण उपमुख्यमंत्री
ननतीन पटेल यांच्या नेतृ्िाखाली लढिण्यात आली होती.
 भाजपा गुजरातमध्ये सलग सहाव्यांदा सरकार स्थापन करणार आहे. पण या
ननिडणुकीत भाजपाचे मतावधक्तक्तय आणण जागा बरृापैकी घटल्या आहेत.
 १८२ जागांच्या विधानसभेत १५० जागा णजिंकण्याचे लक्ष्य ठेिणारृा भाजपाला
फक्तत ९९ जागांिर समाधान मानािे लागले. २०१२मध्ये भाजपाने गुजरातमध्ये
११५ जागा णजिंकल्या हो्या.

Page No. 62
 यािेळी कााँग्रेसच्या जागांमध्ये मोठी िाढ झाली असून, २०१२मध्ये ६१ जागा
णजिंकणारी कााँग्रेस ७७ जागांपयंत पोहोचली.

जयराम ठाक
ू र हहमाचलचे १३िे मुख्यमंत्री
 सलग पाच िेळा विधानसभेत ननिडून येणारे आमदार जयराम ठाकूर यांची
हहमाचल प्रदेशच्या मुख्यमंत्रीपदी ननयुक्तती करण्यात आली आहे. ते
हहमाचलचे १३ िे मुख्यमंत्री असतील.
 हहमाचलमधील भाजप आमदारांच्या बैठकीत एकमताने ठाकूर यांच्या
नािािर णशक्कामोताब करण्यात आले.
 हहमाचल प्रदेशमध्ये भाजपने अपेक्षेप्रमाणे बाजी मारत ६८ पैकी ४४ जागांिर
विजय वमळिला. तर कााँग्रेसला २१ जागांिरच समाधान मानािे लागले.
 भाजपचा विजय झाला असला तरी भाजपचे हहमाचलमधील मुख्यमंत्रीपदाचे
उमेदिार प्रेमकुमार धुमल यांचा अनपेणक्षत पराभि झाला.
 यामुळे आता मुख्यमंत्रीपदािर कोणाला सं धी द्यायची, असा पेच भाजपसमोर
ननमााण झाला होता.
 राष्ट्रीय स्ियंसेिक सं घाची पार्श्ाभूमी असलेले ठाकूर हे सेरज विधानसभा
मतदार संघातून ननिडून आले आहेत. २००७ ते २००९ या कालािधीत ते
भाजपचे हहमाचलमधील प्रदेशाध्यक्ष होते.
 ्यांनी १९९८साली विधानसभेत प्रथमच प्रिेश केला, ्यानंतर ते सतत विजयी
होत गेले. धुमल यांच्या मंनत्रमंडळात ्यांनी विविध खा्यांची जबाबदारीही
सांभाळली होती.

Page No. 63
 बीसीसीआयच्या महाव्यिस्थापकपदी साबा करीम
 भारतीय सं घाचे माजी यष्ट्ीरक्षक आणण माजी ननिड सवमती सदस्य साबा
करीम यांची बीसीसीआयच्या महाव्यिस्थापक पदािर ननयुक्तती करण्यात
आलेली आहे. १ जानेिारी २०१८ पासून ते आपला कायाभार सांभाळतील.
 सप्टेंबरमध्ये „दुटप्पपी भूवमके‟च्या मुद्यािरून एम व्ही श्रीधर यांनी राजीनामा
नदला. तेव्हापासून हे पद ररक्तत होते. श्रीधर यांचे ३० ऑक्तटोबरला ननधन
झाले.
 करीम यांना स्थाननक हक्रकेट आणण ्यातील गुंतागुंत आदींची इ्थंभूत
माहहती आहे. एक कसोटी आणण ३४ िन-डेत ्यांनी भारताचे प्रवतननवध्ि
केले.
 १८ िर्ांच्या कररअरमध्ये यहष्ट्रक्षक-फलंदाज या ना्याने १२० प्रथमश्रेणी,
१२४ णलस्ट ए सामने खेळले आहेत.

मेरी कोमचा आयबीएफ ननरीक्षक पदाचा राजीनामा

 ऑणलहम्पक कांस्यपदक विजेती ब क्तसर एमसी मेरी कोम हहने भारतीय
ब हक्तसिंग महासंघाच्या ननरीक्षक पदाचा राजीनामा नदला आहे.
 कोण्याही सहक्रय खेळाडूला राष्ट्रीय स्तरािर ननरीक्षक म्हणून कायारत राहता
येणार नाही, असे क्रीडामंत्री राज्यिधान राठोड यांनी स्पष्ट् केले होते. ्यानंतर
मेरी कोमने पदाचा राजीनामा नदला.
 त्कालीन क्रीडामंत्री विजय गोयल यांनी माचामध्ये १२ खेळाडूंची राष्ट्रीय
ननरीक्षक म्हणून ननयुक्तती केली होती.
 यात ऑणलहम्पक सुिणापदक विजेता अणभनि वबिंद्रा, सुशील कुमार, आणण
ब क्तसर अणखर कुमार यांच्यासह मेरी कोमचा समािेश होता. सुशील आणण
Page No. 64
 मेरी कोम सक्रीय खेळाडू आहेत.
 नुकतेच आणशयाई ब हक्तसिंग स्पधेत पाचव्यांदा सुिणा पटकािून मेरी कोमने
ब हक्तसिंगच्या ररिंगमध्ये निा इवतहास रचला होता.

नदया वमझाभ युएनची पयाभिरण दूत

 अणभनेत्री नदया वमझााची संयुक्तत राष्ट्रसंघामध्ये पयाािरण दूत म्हणून ननिड
करण्यात आली आहे.
 ह लीिूड अणभनेत्री केट ब्लाँचेट, ऐनी हॅथिे, एंजेणलना जोली, कॅटी पेरी आणण
एमा ि टसन ्ा देखील संयुक्तत राष्ट्रसंघाच्या पयाािरण दूत म्हणून काम करत
आहेत.
 भारतातील िाइल्डलाईफ टरस्ट ऑफ इंनडयाची देखील नदया ब्राँड अॅबेवसडर
आहे. भारतात पयाािरण आणण िन्य प्राण्यासांठी नदया वमजाा काम करते.
 नदया वमझााणशिाय ब णलिूडमधील पाच अणभनेत्रीही संयुक्तत राष्ट्रसं घासोबत
काम करत आहेत. यामध्ये एर्श्याा राय-बच्चन, नप्रंयका चोप्रा, शबाना आजमी,
लारा दत्ता, आणण मननर्ा कोइराला यांचा समािेश आहे. या पाचही
िेगिेगळ्या विभागाच्या ब्राँड अॅबेवसडर आहेत.

काँग्रेसच्या अध्यक्षपदी राहुल गांधी

 भारतीय राष्ट्रीय कााँग्रेस या देशातील सिाात जुन्या राजकीय पक्षाच्या
अध्यक्षपदी राहुल गांधी यांची विनविरोध ननिड झाल्याची अवधकृत घोर्णा
पक्षाकडून करण्यात आली आहे.
 सिा राज्यांतून वमळून कााँग्रेसच्या अध्यक्षपदासाठी तब्बल ८९ अजा आले होते.
ते सिा राहुल गांधी यांच्या नािाचे होते.
Page No. 65
 राहुल गांधी हे नेहरू-गांधी कुटुंबातून आलेले कााँग्रेसचे सहािे अध्यक्ष आहेत.
१६ नडसेंबरला राहुल गांधी कााँग्रेस अध्यक्षपदाचा पदभार स्िीकारतील.
 यापूिी या घराण्यातील मोतीलाल नेहरू, जिाहरलाल नेहरू, इंनदरा गांधी,
राजीि गांधी आणण सोननया गांधी यांनीही कााँग्रेसचे अध्यक्षपद भूर्विले होते.
 ७१ िर्ीय सोननया गांधी यांनी कााँग्रेसच्या इवतहासात सिाावधक काळ म्हणजे
सलग १९ िर्े पक्षाध्यक्षपद सांभाळले आहे.

९१व्या मराठी साहहत्तय संमेलनाच्या अध्यक्षपदी लक्ष्मीकांत देशमुख

 फेब्रुिारी २०१८मध्ये बडोदा येथे होणारृा ९१व्या अणखल भारतीय मराठी
साहह्य संमेलनाच्या अध्यक्षपदी लक्ष्मीकांत देशमुख यांची ननिड झाली
आहे.
 या अध्यक्षपदासाठी लक्ष्मीकांत देशमुख, राजन खान, रिींद्र शोभणे, नकशोर
सानप, रिींद्र गुजार असे पाच उमेदिार ननिडणूक ररिंगणात होते.
 ज्येष्ठ कादंबरीकार, कथालेखक ि ननिृत्त सनदी अवधकारी लक्ष्मीकांत
देशमुख यांना ४२७ मते वमळाली तर रिींद्र शोभणे यांना ३५७ मते वमळाली.
 सनदी अवधकारी म्हणून जबाबदारी पार पाडत असताना देशमुख यांनी
सलोमी, ऑक्तटोपस, अंधेरनगरी, हरिलेले बालपण, अवग्नपथ, मृगतृष्णा अशा
२६ पुस्तकांचे लेखन केले.

आयओए अध्यक्षपदी नररिंदर बात्रा

 आंतरराष्ट्रीय ह की महासंघाचे (एफआयएच) प्रमुख नररिंदर बात्रा यांची
भारतीय ऑणलहम्पक असोवसएशनच्या (आयओए) अध्यक्षपदी वबनविरोध

Page No. 66
 ननिड झाली आहे. ्यांचा कायाकाळ चार िर्ांचा असेल.
 सरवचटणीस पदासाठी राजीि मेहता हे सलग दुसरृांदा ननिडून आले असून
पुढील ४ िर्ांच्या कायाकाळासाठी ते या पदािर काया करतील.
 कोर्ाध्यक्ष पदासाठी आनंदेर्श्र पां डे यांची ननिड झाली आहे, तर िररष्ठ
उपाध्यक्ष पदासाठी आर के आनंद यांची ननिड झाली आहे.
 या ननिडणुकीआधी िकील राहुल मेहरा यांनी ही ननिडणूक केंद्राच्या क्रीडा
आचारसंहहतेनुसार होत नसल्याची यावचका केली होती ि ननिडणुकीला
स्थवगती देण्याची मागणी केली होती.
 पण न्यायालयाने स्थवगती देण्यास नकार नदला होता. आता ही ननिडणूक
क्रीडा आचारसंहहतेनुसार घेतली आहे की नाही, हे न्यायालयातच स्पष्ट् होईल.

यूजीसीच्या अध्यक्षपदी प्रा. धीरेन्द्रपाल वसिंह

 एनप्रल २०१७ पासून ररक्तत असलेल्या विद्यापीठ अनुदान आयोगाच्या
(यूजीसी) अध्यक्षपदी प्रा. धीरेन्द्रपाल वसिंह ननयुक्तती करण्यात आली आहे.
 देशभरातील विद्यापीठांचे ननयमन करणारृा या संस्थेतील अध्यक्ष ि उपाध्यक्ष
ही दोन्हीही पदे एनप्रल २०१७ पासून ररक्तत आहेत.
 उत्तर प्रदेशातील शेतकरी कुटुंबात १९५६साली जन्मलेल्या धीरेन्द्रपाल यांनी
गढिाल विद्यापीठातूनच पीएचडी वमळिली आहे. ्यानंतर देशातील अनेक
विद्यापीठांमध्ये ्यांनी अध्यापनाचे काया केले.
 सध्या ते राष्ट्रीय मूल्यांकन आणण प्र्यायन पररर्द म्हणजेच „नॅक‟च्या
संचालक पदािर कायारत आहेत. जुलै २०१५मध्ये या पदािर ्यांची ननयुक्तती
झाली होती.

Page No. 67
 ्यांचा अध्यापन क्षेत्रातील अनुभि साडेतीन दशकांहून अवधक असून
२००४पासून ्यांनी विविध कुलगुरूपदे सांभाळली आहेत.
 व्यिसायणशक्षण, पयाािरणशास्त्र यांसोबतच मूल्यणशक्षणाच्या क्षेत्रात प्रा. वसिंह
यांनी विविध प्रशासकीय पदे सांभाळताना काम केले आहे.
 देशातील अनेक संस्थांच्या विद्यापररर्दांिर नकिंिा कायाकारी मंडळांिर सदस्य
म्हणून ्यांनी काम केले आहे.
 ्यात बनारस, सागर ि इंदूरच्या विद्यापीठांखेरीज अलाहाबाद विद्यापीठ,
वमझोरम विद्यापीठ, पंजाबातील केंद्रीय विद्यापीठ, यांचा समािेश आहे.
 बेंगळूरुच्या भारतीय विज्ञान संस्थेचे ते सन्माननीय सदस्य असून „सोसायटी
ऑफ इंनडयन इहन्स्टटय़ूट ऑफ सायन्स एज्युकेशन अ‍ॅण्ड रीसचा‟ या
कोलकाता आणण भोपाळ येथील संस्थांचेही सदस्य आहेत.

Page No. 68
 पुरस्कार ि सन्मान
#MeToo मोहहमेला टाइम पसभन ऑफ द इयर पुरस्कार
 भूतकाळात झालेल्या लैंवगक शोर्णाबद्दल मौन सोडणारृा महहलांना
प्रवतहष्ठत टाइम मॅगणझनने „पसान ऑफ द इयर‟ हा पुरस्कार देऊन गौरविले
आहे. टाइम मॅगणझनने या महहलांचा „सायलेंस ब्रेकसा‟ असा उल्लेख केला
आहे.
 अमेररकेतील समाजात असणारा स्थस्त्रयांच्या लैंवगक शोर्णाचा मुद्दा या
महहलांच्या पुढाकाराने समोर आला.
 लैंवगक अ्याचाराबद्दल मनात कोणताही न्यूनगंड न बाळगता लोकांनी
बेधडक व्यक्तत व्हािे, यासाठी „मी टू‟ ऑनलाईन हॅशटॅग अणभयानाची सुरुिात
करण्यात आली.
 या अणभयानातून लैंवगक अ्याचाराचा सामना कराव्या लागलेल्या अनेकांनी
जाहीरपणे ्यांच्या भािना व्यक्तत केल्या.
 „लैंवगक अ्याचाराविरोधातील आिाज बुलंद करणे‟, हा या मोहहमेचा मुख्य
हेतू होता. या अणभयानाला जगभरातून उ्स्फूता प्रवतसाद वमळाला. या
अणभयानाने देश, िगा, धमा आणण स्त्री-पुरुर् अशा सिा सीमा ओलां डल्या.
 ह णलिूडमधील ननमााते, नदग्दशाक हािे िाईनहस्टन यांचे लैंवगक अ्याचार
प्रकरण उजेडात आल्यािर „मी टू‟ या ऑनलाईन मोहहमेला सुरुिात झाली
होती.
 या अणभयानामुळे ह णलिूडबरोबर व्यिसावयक, राजकारण, मीनडयामध्ये काम
करणारृा महहलांनी ्यांच्यािर भूतकाळात घडलेल्या घटनांचा उलगडा
केला.

Page No. 69
 टाइम मॅगणझनने कव्हर पेजिर प्र्येक क्षेत्रातील एका महहलेला दाखिून
प्र्येक हठकाणी असणारी लैंवगक शोर्णाची झलक दाखविण्याचा प्रय्न
केला आहे.
 „मी टू‟ ही संज्ञा सिाप्रथम सामाणजक कायाक्याा टॅराना बका यांनी लैंवगक
अ्याचाराच्या पीनडतांना बळ देण्यासाठी २००६मध्ये िापरली होती.
 िर्ाभरातील घडामोडींिर सिाावधक पररणाम करणारृा व्यक्तती नकिंिा
बातमीला टाइम मावसकाकडून „पसान ऑफ द इयर पुरस्कार‟ नदला जातो.
 अमेररकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड टरम्प आणण चीनचे अध्यक्ष शी यांना मागे टाकत
„मी टू‟ अणभयानाने „पसान ऑफ द इयर पुरस्कार‟ हा पुरस्कार पटकािला
आहे.

गौरी गाडगीळला राष्ट्रीय नदव्यांग पुरस्कार

 जागवतक अपंग नदनाननवमत्त नदल्या जाणारृा राष्ट्रीय नदव्यांग पुरस्कारासाठी
„यल्लो‟ वचत्रपट फेम गौरी गाडगीळची ननिड करण्यात आली आहे.
 राष्ट्रीय नदव्यांग पुरस्कारांमध्ये यंदा महाराष्ट्रातील ५ नदव्यांगांना पुरस्कार प्राप्त
झाले आहेत. या पुरस्कारांचे वितरण ३ नडसेंबर रोजी राष्ट्रपतींच्या हस्ते
करण्यात येणार आहे.
 प्रवतिर्ी सामाणजक न्याय ि सक्षमीकरण मंत्रालयाच्या नदव्यांग सक्षमीकरण
विभागामाफात हे पुरस्कार देण्यात येतात.
 नदव्यांगांसाठी उल्लेखनीय काया करणारृा संस्था, उ्कृष्ट् कमाचारी,
नदव्यांगांसाठी कायारत असणारृा संशोधन संस्था अशा प्रकरच्या श्रेणीमध्ये हे
पुरस्कार नदले जातात.
 मुंबईतील प्रणय बुरडे आणण पुण्यातील गौरी गाडगीळ या दोघांना मानवसक
Page No. 70
 दुबालता ि मानवसक स्थूलता या क्षेत्रात केलेल्या उ्कृष्ट् कामाबद्दल हा
पुरस्कार देण्यात आला आहे.
 पुण्यातील गौरी गाडगीळ ही डाऊन वसिंडरोम या आजाराने ग्रस्त आहे. गौरीने
या पररस्थस्थतीशी दोन हात करत हस्िवमिंगमध्ये उत्तम कामवगरी केली आहे.
 गौरीची णजद्द आणण वतचा प्रिास यािर २०१४साली „यल्लो‟ नािाचा वचत्रपटही
प्रदर्शशत करण्यात आला होता. या वचत्रपटासाठी गौरीला राष्ट्रीय पुरस्काराने
गौरिण्यात आले होते.
 उ्कृष्ट् संस्थेसाठीचा पुरस्कार िाशीतील ईटीसी एज्युकेशन या संस्थेला जाहीर
करण्यात आलाय.
 णशिाय उ्कृष्ट् ब्रेल प्रेससाठीच्या पुरस्कारासाठी िरळीतील नॅशनल
असोवसएशन फ र द ब्लाइंड इंनडया या संस्थेची ननिड करण्यात आली आहे.
 यासोबतच नदव्यांगांना संकेतस्थळ सुलभता ननमााण करण्यासाठी, संकेतस्थळ
पुरस्कार जळगािच्या „द जळगाि पीपल को ऑप बाँके‟ला नदला गेलाय.

‘हंगर’ माहहतीपटाला जागवतक दजाभचा पुरस्कार

 योवगनी सुिे यांनी नदग्दर्शशत केलेल्या „हंगर‟ या लघू माहहतीपटाला
ह लीिूडचा सिो्कृष्ट् लघुपटाचा जागवतक दजााचा पुरस्कार जाहीर झाला
आहे.
 २७ जानेिारी २०१८ला अमेररकेतील ल स एंणजणलस येथे होणारृा सोहळ्यात
हा पुरस्कार प्रदान करण्यात येणार आहे.
 पालघर णजल््ातील कुपोर्ण, दाररद्रृ्य आणण भुकेचे िास्ति „हंगर‟ या लघू
माहहतीपटातून योवगनी सुिे यांनी जगासमोर मां डले आहे.

Page No. 71
 पालघर णजल््ातील आनदिासी समाजात भुकेने मृ्युमुखी पडत असलेल्या
बालकांचे प्रमाण भयािह आहे. देशात कुपोर्णाने होणारृा बालमृ्युंमध्ये
पालघर णजल्हा आघाडीिर आहे.
 या माहहतीपटाचे लेखन ि नदग्दशान योवगनी सुिे यांनी केले आहे. विशाल
िासू लघुपटाचे ननमााते आहेत.
 कौशल गोस्िामी यांनी लघुपटाचे वचत्रीकरण केले आहे. तर उमेश ढोबळे
यांनी लघुपटाचे एनडनटिंग केले आहे.
 या लघुपटाला आजिर ६ आंतरराष्ट्रीय नफल्म फेहस्टव्हलमध्ये पुरस्कार
वमळाले आहेत.
 आंतरराष्ट्रीय वचत्रपट महो्सि न्यूय का आणण ह लीिूड इंटरनॅशनल मूव्हीज
नफल्म फेहस्टव्हल या दोन अ्यंत प्रवतष्ठेच्या मानल्या जाणारृा महो्सिातही
या लघुपटाला पुरस्कार वमळाले आहेत.

सिोच्च न्यायालयातील ग्रंथालयात पुष्पा हहिंगोरानी यांची प्रवतमा

 पुष्पा हहिंगोरानी यांच्या रूपाने देशाच्या सिोच्च न्यायालयातील ग्रंथालयात ६७
िर्ांच्या इवतहासात पहहल्यांदाच एका महहला िनकलाची प्रवतमा लािण्यात
येणार आहे.
 जगातील नािाजलेले िनकल अॅड. एम सी सेटलिाड, अॅड. सी के दफ्तरी
आणण अॅड. आर के जैन यांच्या प्रवतमांसोबत ्यांची प्रवतमा लािण्यात येणार
आहे.
 ननरपराध असतानाही न्यायालयाच्या ननकालाच्या प्रवतक्षेत असणारृा
विचाराधीन कैद्यांच्या सुटकेसाठी हहिंगोरानी यांनी १९७९मध्ये पहहल्यांदाच
न्यायालयात जनहहत यावचका दाखल केली होती.
Page No. 72
 यानंतर न्यायालयाने या यावचकेच्या आधारे सुमारे ४० हजार कैद्यांची सुटका
केली होती. देशातील ही अशी पहहलीच ऐवतहावसक घटना होती.
 हहिंगोरानी यांच्या याच कायााचा गौरि करण्यासाठी ्यांची प्रवतमा सिोच्च
न्यायालयाच्या ग्रंथालयात लािण्यात येणार आहे.
 हहिंगोरानी या देशाच्या अशा पहहल्या महहला िकील हो्या ज्यांनी इंग्लंडमधून
कायद्याची पदिी घेऊन विचाराधीन कैद्यांच्या हहताथा कायद्यामध्ये सुधारणा
व्हािी यासाठी प्रय्न केले.
 दणक्षण अनफक्र े तील नैरोबी येथे जन्मलेल्या हहिंगोरानी यांच्यािर महा्मा
गांधींचा मोठा प्रभाि होता. ्यामुळेच पदिीनंतर ्यांनी भारतात राहणे आणण
देशासाठी काम करण्याचा ननणाय घेतला होता.
 हहिंगोरानी यांना जनहहत यावचकांची जननी देखील म्हटले जाते. ्यांचे
२०१३मध्ये ियाच्या ८६व्या िर्ी ननधन झाले.

पं. उल्हास कशाळकर यांना तानसेन पुरस्कार

 संगीत क्षेत्रातील अ्यंत मानाचा समजला जाणारा तानसेन पुरस्कार पंनडत
उल्हास कशाळकर यांना जाहीर झाला आहे. दोन लाख रुपये, स्मृवतवचन्ह
असे या पुरस्काराचे स्िरूप आहे.
 कशाळकर हे हहिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीत गायक असून ते ग्िाल्हेर, आग्रा
आणण जयपूर या घराण्यांच्या गायनपद्धतींिर हुकुमत असणारे गिई आहेत.
 ्यांनी संगीताचे सुरुिातीचे णशक्षण ग्िाल्हेर घराण्याच्या गायकीचा िारसा
लाभलेले आपले िडील नागेश दत्तात्रेय कशाळकर यांच्याकडे घेतले.
 नागपूर विद्यापीठातून ्यांनी संगीताच्या पदव्युत्तर अभ्यासक्रमात सुिणापदक
वमळिले. नंतर ्यांनी राजाभाऊ कोगजे आणण पी. एन. खडेनिीस यांच्याकडे
Page No. 73
 संगीताभ्यास केला.
 जयपूर गायकीतील ननष्णात गिई ननिृत्तीबुिा सरनाईक, दत्तात्रेय विष्णू
पलुसकर तथा बापुराि पलुसकर, मास्तर कृष्णराि, कुमार गं धिा या मंडळींचा
उल्हास कशाळकरांच्या गायकीिर प्रभाि आहे.
 ्यांनी आकाशिाणीच्या ठाणे येथील केंद्रात १९८३ ते १९९० दरम्यान काम
केले आहे.
 यापूिी ्यांना संगीत नाटक अकादमी पुरस्कार, पद्मश्री पुरस्काराने सन्माननत
करण्यात आले आहे.

रोनाल्डोला पाचव्यांदा ‘बॅलन डी ऑर’ पुरस्कार

 पोतुगाालचा स्टार फुटब लपटू हक्रहस्तयानो रोनाल्डो याने पाचव्यांदा िर्ाातील
सिो्कृष्ट् फुटब लपटूचा „बॅलन डी ऑर‟ हा मानाचा पुरस्कार पटकाविला
आहे.
 या पुरस्काराच्या शयातीत अजेंटीनाचा मेस्सी हा दुसरृा तर ब्राझीलचा नेयमार
हा वतसरृा क्रमांकािर राहहला.
 ररअल मानद्रदच्या रोनाल्डोने सलग दुसरृा पुरस्कारासह सिाावधक िेळा हा
पुरस्कार पटकािणारृा बार्थसलोनाच्या णलयोनेल मेस्सीशी (५ पुरस्कार)
बरोबरी साधली आहे.
 रोनाल्डो यापूिी २००८, २०१३ , २०१४ आणण २०१६ साली या पुरस्काराचा
मानकरी ठरला होता.
 ्याने मागील मोसमात सिा स्पधांमध्ये वमळून ४२ गोल नोंदिले. ्याचप्रमाणे
युरोनपयन िल्डा कप पात्रता फेरीमध्येही ्याने १५ गोल केले.

Page No. 74
 चॅहम्पयन्स लीगच्या गेल्या सत्रात रोनाल्डो गोल नोंदिण्यात अव्िलस्थानी
होता. ्याच्या जोरािर मानद्रदने चॅहम्पयन्स लीगचे विजेतेपद पटकाविले होते.
 ्याचप्रमाणे, ला लीगा स्पधेतही ्याच्या नेतृ्िाखाली ररयाल मानद्रदने
विजेतेपद ननणित केले होते.
 फुटब लच्या मैदानातील प्रवतहष्ठत पुरस्काराणशिाय रोनाल्डोने यािर्ी „प्पलेअर
ऑफ द इयर‟ हा पुरस्कार देखील पटकिला आहे.

ममता काणलया यांना व्यास सम्मान

 आधुननक हहिंदी साहह्यातील प्रख्यात कथालेणखका ममता काणलया यांना
्यांच्या „दुक्तखम-सुक्तखम‟ या कादंबरीसाठी प्रवतष्ठेचा व्यास सम्मान जाहीर
झाला आहे.
 ममता काणलया यांचा जन्म २ नोव्हेंबर १९४० रोजी मथुरा येथे झाला. ्यांचे
िडील विद्याभूर्ण अग्रिाल हे हहिंदी साहह्यातील एक विद्वान मानले जातात.
 नदल्ली विद्यापीठातून इंग्रजी साहह्यात ममताजींनी एम.ए. केले. नंतर
मुंबईतील एसएनडीटी महहला विद्यापीठात ्यांनी अध्यापनाचे काया सुरू केले.
 सुरुिातीला काही ननयतकाणलकांतून ्यांनी इंग्रजीतून णलखाण केले. नंतर
मात्र हहिंदी लेखनािरच भर नदला.
 कथा, कविता, कादंबरी, नाटय़, अनुिाद, पत्रकाररता अशा विविध साहह्य
प्रकारांत ्यांनी मुशानफरी केली.
 बदल्या पररस्थस्थतीत बदललेली महहलांची मानवसकता ि ्यांचे प्रश्न
केंद्रस्थानी ठेिून िेगळ्या धाटणीच्या कथा ्यांनी णलहहल्या.
 बेघर, मेला, मुखौटा, बोलने िाली औरत, रोशनी की मार, प्रेम कहानी,

Page No. 75
 दौडक, दुक्तखम-सुक्तखम या ्यांच्या कादंबरृा िाचकनप्रय ठरल्या.
 यापूिी ्यांना उत्तर प्रदेश हहिंदी साहह्य संस्थेचा यशपाल कथा सम्मान तसेच
साहह्य भूर्ण सम्मान, राम मनोहर लोहहया पुरस्कार वमळाला आहे.
व्यास सन्मान
 हहिंदी साहह्यामध्ये उल्लेखनीय काया करणारृा भारतीय व्यक्ततीला व्यास
सन्मान दरिर्ी प्रदान करण्यात येतो.
 के.के. वबलाा फाऊंडेशनने १९९१मध्ये या पुरस्काराची सुरुिात केली.
सन्मानवचन्ह आणण ३.५० लाख रुपये रोख असे या पुरस्काराचे स्िरूप आहे.

किी श्रीकांत देशमुख यांना साहहत्तय अकादमी पुरस्कार

 प्रवसद्ध मराठी किी श्रीकांत देशमुख यांच्या „बोलािे ते आम्ही‟ या काव्य
संग्रहाला २०१७चा साहह्य अकादमी पुरस्कार जाहीर झाला आहे.
 १ लाख रूपये रोख, ताम्रपत्र आणण शाल असे या पुरस्काराचे स्िरूप असून १२
फेब्रुिारी २०१८ रोजी या पुरस्कारांचे वितरण होणार आहे.
 „बोलािे ते आम्ही..‟ हा श्रीकांत देशमुखांचा जुन्याच नपढीतील निा
कवितासंग्रह आहे. कृर्ीजन व्यिस्थेला िेढून टाकणारी, आक्रवमत आणण
संस्काररत करणारी बाहय व्यिस्था या काव्य संग्रहाच्या वचिंतनाचा विर्य
आहे.
 ६८ कवितांचा हा संग्रह खोलिर विचार करायला लािणारा आहे. या संग्रहात
भौवतकतेपेक्षा नपिंडधमााकडे लक्ष िेधण्यात आले आहे.
 ्याचबरोबर सुजाता देशमुख यांच्या „गौहर जान म्हणतात मला‟ या पुस्तकास
मराठीतील सिोत्तम अनुिादीत पुस्तकाचा पुरस्कार जाहीर झाला आहे.

Page No. 76
 ५० हजार रुपये रोख, ताम्रपट असे पुरस्काराचे स्िरूप आहे. „माय नेम इज
गौहर जान‟ या विक्रम संपथ णलणखत इंग्रजी पुस्तकाचा अनुिाद ्यांनी केला
आहे.
 नदल्लीतील रिींद्र भिनातील साहह्य अकादमीच्या मुख्यालयात साहह्य
अकादमीच्या िार्षर्क पुरस्कारांची घोर्णा करण्यात आली.
 एकूण २४ भार्ांमध्ये ७ कादंबरृा, ५ काव्यसंग्रह, ५ लघू कथा, ५
सवमक्षा्मक पुस्तके तर १ नाटक आणण १ ननबं ध या पुस्तकांची यंदाच्या
साहह्य अकादमी पुरस्कारांसाठी ननिड झाली आहे.

युिराज वसिंगला डॉक्टरेट पदिी प्रदान

 हक्रकेटच्या मैदानातील योगदानबद्दल युिराज वसिंगला ग्िाल्हेर आयटीएम
विद्यापीठाच्या ितीने „मानद ड क्तटरेट‟ पदिी देऊन सन्माननत करण्यात आले
आहे.
 यापूिी भारताचा माजी कणाधार सौरि गांगुली याला आसाम विद्यापीठ आणण
महेंद्रवसिंह धोनीला मोंटफोडा विद्यापीठाकडून ड क्तटरेट उपाधी देऊन
गौरिण्यात आले होते.
 याणशिाय भारताचा माजी हक्रकेटर राहुल द्रविडने बंगळुरु विद्यापीठाकडून
देण्यात आलेली „ड क्तटरेट‟ उपाधी स्िीकारण्यास नकार नदला होता.
 ड क्तटरेट वमळिण्यासाठी आिश्यक अशी कोणतीही भरीि कामवगरी केलेली
नसताना, अशी ड क्तटरेट स्िीकारण्याऐिजी आपण खेळाच्या क्षेत्रात संशोधन
करुन ड क्तटरेट वमळिण्याचा प्रय्न करु, अशी विनम्र प्रवतहक्रया द्रविडने
नदली होती.

Page No. 77
 महंमद अल जाँदला आंतरराष्ट्रीय बाल शांतता पुरस्कार
 सीररयाच्या १६ िर्ीय महंमद अल जााँद याला „नकड्स राइट्स फाऊंडेशन‟चा
„आंतरराष्ट्रीय बाल शांतता पुरस्कार‟ वमळाला आहे.
 सीररयन शरणाथी मुलांच्या हक्कांसाठी केलेल्या प्रय्नांबद्दल ्याला नोबेल
शांतता पुरस्कार विजेती मलाला युसुफझाई हहच्या हस्ते हा पुरस्कार प्रदान
करण्यात आला.
 वसररयातील यादिी सं घर्ाामुळे ननिाावसत झालेल्या महंमद अल जााँदने
आपल्या कुटुंबासह लेबन नमधील शरणाथी छािणीत २०१४मध्ये एक शाळा
सुरु केली.
 शंभर विद्याथी ि चार णशक्षकांसह सुरु झालेल्या या शाळेत आज २०० मुले
णशक्षण घेत आहेत.
 जगात सध्या २.८ कोटी मुले विस्थानपत आहेत. ्यातील २५ लाख
सीररयातील आहेत, ्यांना णशक्षणाची कोणतीही संधी नाही.
 या अंधारातून चालताना ्यांना महंमदने हात नदला, ्यामुळे प्रकाशाचा
किडसा ्यांच्यािरही पडला ि ्यांच्याही आयुष्यात आशेची निी पालिी
फुटते आहे.

प्रा. यमुना क
ृ ष्णन यांना इन्फोवसस पुरस्कार
 भारतीय महहला िैज्ञाननक प्रा. यमुना कृष्णन यांना भौवतकशास्त्र विर्यातील
इन्फोवसस पुरस्कार २०१७ जाहीर झाला आहे.
 ६५ लाख रुपयांचा इन्फोवसस पुरस्कार हा भारतातील सिाात प्रवतहष्ठत संशोधन
पुरस्कारांपैकी एक आहे.

Page No. 78
 अणभयांनत्रकी ि संगणक शास्त्र, जीिशास्त्र, भौवतकशास्त्र, गणणतीशास्त्र,
समाजशास्त्र आणण मानिता या सहा श्रेणींमध्ये प्रवतिर्ी हा पुरस्कार प्रदान
करण्यात येतो.
 यमुना कृष्णन यांचा जन्म २४ मे १९७४ रोजी केरळमध्ये झाला. सध्या ्या
णशकागो विद्यापीठातील रसायनशास्त्र विभागात अध्यानपका आहेत.
 यमुना यांनी रसायनशास्त्रात एमएस केल्यानंतर बंगळूरुच्या इंनडयन
इहन्स्टटय़ूट ऑफ सायन्सेसमधून पीएचडी केली आहे.
 २००२-०४ या काळात ्यांनी केंनब्रज विद्यापीठात णशक्षण घेतले.
रसायनशास्त्राच्या माध्यमातून ्या डीएनए संशोधनाकडे िळल्या.
 कृष्णन यांनी ्यांच्या प्रयोगशाळेत पेशीतील रसायनांच्या नेमक्तया हक्रया कशा
चालतात हे जाणून घेण्यासाठी नॅनोबोट्स तयार केले. ते नडझायनर
डीएनएिर आधाररत होते.
 एखादी ननरोगी पेशी ि बावधत पेशी यांच्यात नेमका काय फरक असतो हे
्यातून स्पष्ट् झाले.
 ्यांच्या नॅनोबोट्सनी पेशींचे आचरण कसे चालते हे नटपले आहे. पेशींच्या
इतर घटकांना धक्का न लािता हे नॅनोबोट्स काम करतात.
 पेशींच्या रासायननक व्यिहारांचे नॅनोबोट्सच्या माध्यमातून वचत्रण ही ्यांची
आतापयंतची सिाात मोठी कामवगरी आहे.
 प्रा. कृष्णन या शांवतस्िरूप भटनागर पुरस्काराच्या मानकरी असून इतरही
अनेक पुरस्कार ्यांना वमळाले आहेत.

Page No. 79
 रोनाल्डोला ‘ग्लोब सॉकर सिोत्तम खेळाडू’ पुरस्कार
 पोतुागाल ि ररअल मानद्रद क्तलबचा प्रमुख खेळाडू णिहस्तयानो रोनाल्डोला
„ग्लोब स कर सिोत्तम खेळाडू‟च्या पुरस्काराने गौरविण्यात आले आहे.
 युरोनपयन असोवसएशन फुटब ल एजंट्स आणण युरोनपयन क्तलब असोवसएशन
यांच्या संयुक्तत विद्यमाने हा पुरस्कार देण्यात येतो.
 रोनाल्डोने सलग दुसरृांदा आणण एकूण चौर्थयांदा हा पुरस्कार पटकािला.
यापूिी ्याने २०११, २०१४ आणण २०१६ साली हा पुरस्कार णजिंकला आहे.
 यंदाच्या सिोत्तम क्तलबचा पुरस्कार ररअल मानद्रदने, तर सिोत्तम प्रणशक्षकाचा
पुरस्कार णझनेनदन णझदान यांनी पटकािला.

Page No. 80
 ननधनिाताभ
ज्येष्ठ अणभनेते शशी कपूर यांचे ननधन
 ज्येष्ठ अणभनेते शशी कपूर यांचे मुंबईतील कोनकलाबेन रुग्णालयात प्रदीघा
आजाराने ननधन झाले. ते ७९ िर्ांचे होते.
 १९८४मध्ये प्नी जेननफर यांचा ककारोगाने मृ्यू झाल्यानंतर ्यांची तब्येतही
सात्याने वबघडत गेली. सततच्या आजारपणामुळे ्यांनी वसनेसृष्ट्ीपासून दूर
राहणेच पसंत केले.
 शशी कपूर यांचा जन्म १८ माचा १९३८ रोजी कोलकातामध्ये झाला होता.
्यांनी १९४०मध्ये बालकलाकार म्हणून वसनेसृष्ट्ीत पदापाण केले.
 ्यांनी आतापयंत १६० वसनेमांमध्ये काम केले. ्यात १४८ हहिंदी आणण १२
इंग्रजी वचत्रपटांचा समािेश आहे.
 ननमााते म्हणून ्यांनी जुनून (१९७८), कणलयुग (१९८०), ३६ चौरंगी लेन
(१९८१), विजेता (१९८२), उ्सि (१९८४) या नािाजलेल्या वसनेमांची ननर्थमती
केली.
 ६० आणण ७०च्या दशकात जब जब फूल णखले, कन्यादान, शर्थमली, आ गले
लग जा, रोटी कपडा और मकान, चोर मचाए शोर, दीिार, फनकरा यांसारखे
्यांचे अनेक वचत्रपट ब क्तस ऑनफसिर सुपरहहट झाले.
 फार कमी अणभनेते स्टार झाल्यानंतर पुन्हा नाटकाकडे िळण्याचे धाररष्ट्य़
दाखितात. पृर्थिी वथएटरच्या माध्यमातून शशी कपूर यांनी वतथेही योगदान
नदले.
 २०११मध्ये पद्मभूर्ण पुरस्काराने सन्माननत करण्यात आलेल्या या हरहुन्नरी
अणभने्याने तीन िेळा राष्ट्रीय पुरस्कारांिर आपले नाि कोरले. तसेच

Page No. 81
 २०१५मध्ये दादासाहेब फाळके पुरस्कारानेही ्यांना सन्माननत करण्यात आले
होते.

माजी सरन्यायाधीश आदशभ सेन आनंद यांचे ननधन

 सिोच्च न्यायालयाचे माजी सरन्यायाधीश (२९िे) न्या. आदशा सेन आनंद यांचे
१ नडसेंबर २०१७ रोजी ननधन झाले.
 ते मानिी हक्कांचे खंदे पुरस्कते होते. घटना्मक हक्क ि गररबांना न्याय
साहाय्य यासाठी ्यांचा नेहमी आग्रह होता.
 जम्मू येथे १ नोव्हेंबर १९३६ रोजी ्यांचा जन्म झाला. जम्मू-काश्मीर
विद्यापीठातून ते पदिीधर झाले.
 १९६४मध्ये बार ॲट ल ची पदिी घेतल्यानंतर चंदीगढ येथे पंजाब ि हरयाणा
उच्च न्यायालयात ते िनकली करीत होते.
 ियाच्या ३८व्या िर्ी जम्मू-काश्मीर उच्च न्यायालयात ते अवतररक्तत
न्यायाधीश झाले. ्यानंतर ्याच न्यायालयात १९७६मध्ये मुख्य न्यायाधीश
झाले.
 १९८९मध्ये ्यांची मद्रास उच्च न्यायालयात मुख्य न्यायाधीशपदी बदली झाली
ि नंतर ते सिोच्च न्यायालयात न्यायाधीश ि नंतर सरन्यायाधीश झाले.
 ्यांनी १० ऑक्तटोबर १९९८ ते ३१ ऑक्तटोबर २००१ या काळात देशाचे
सरन्यायाधीश पद सांभाळले. ते देशाचे २९िे सरन्यायाधीश होते.
 लखनौ विद्यापीठातून १९९६मध्ये ्यांनी विवध विर्यात पीएचडी केली. तर
लंडनच्या युननव्हर्थसटी क लेजची विद्यािृत्ती वमळालेले ते पहहले भारतीय होते.
 देशातील प्र्येक णजल््ात लोकअदालत स्थापन करण्यासाठी ्यांनी

Page No. 82
 उपाययोजना केल्या.
 आंतरराष्ट्रीय मानिी हक्क संस्थेच्या अध्यक्षपदी ्यांची ननिड झाली होती.
इंनडयन ल इहन्स्टटय़ूट, नॅशनल ल स्कूल ऑफ इंनडया आदी या संस्थांिर ते
संचालक होते.
 २६ जानेिारी २००८ रोजी ्यांना पद्मविभूर्ण हा देशातील दुसरृा क्रमांकाचा
नागरी सन्मान देण्यात आला.
 २००२मध्ये ्यांना न्यायव्यिस्थेतील कायाासाठी णशरोमणी सन्मान ि
२००६मध्ये जम्मूचा डोग्रार्न पुरस्कार प्राप्त झाला.
 „दी क हन्स्टटय़ुशन ऑफ जम्मू अाँड काश्मीर इट्स डेव्हलपमेंट अाँड कमेंट्स‟
हे ्यांचे पुस्तक विशेर् गाजले.
 केरळातील मुल्लपेररयार धरणाच्या मुद्दय़ािर ्यांनी सुरक्षा तपासणीकररता
पाच सदस्यांची सवमती नेमण्याचा ननकाल नदला होता.
 १९९३ मध्ये ननलाबेटी बेहरा प्रकरणात ्यांनी कोठडीतील मृ्यूप्रकरणी योग्य
नुकसानभरपाई नदली पाहहजे असे म्हटले होते. ्याचे ्या िेळी मानिी हक्क
दृहष्ट्कोनातून स्िागत झाले होते.

द. आनिक
े चे स्िातंत्र्य सेनानी लालू इसू वछबा यांचे ननधन
 दणक्षण आनिकेच्या स्िातंत्र्य चळिळीत मोठी कामवगरी केलेले लालू इसू
वछबा यांचे ८ नडसेंबर रोजी ननधन झाले.
 ्यांचा जन्म १९३०मध्ये जोहान्सबगा येथे झाला, तेथेच ते लहानाचे मोठे झाले.
ते मूळ भारतीय िंशाचे म्हणजे गुजराती होते.
 १९५६च्या देशद्रोहाच्या खटल्याने ्यांना राजकारणात येण्याची प्रेरणा

Page No. 83
 वमळाली. नंतर ते टरान्सिाल इंनडयन कााँग्रेसमध्ये दाखल झाले. तेथून ्यांचा
प्रिास दणक्षण आनिकन कम्युननस्ट पक्षाकडे झाला.
 दणक्षण आनिकेच्या स्िातंत्र्यलढय़ातील एमके या नािाने ओळखल्या
जाणारृा बंडखोर सेनेचे ते प्पलॅटून कमां डर होते. १९६३मध्ये ते विल्टन
मॅकिायी यांच्यानंतर या सेनेतील दुसरृा क्रमांकाचे नेते बनले.
 १९५६च्या देशद्रोहाच्या खटल्यातील विल्टन मॅकिायी हे एक आरोपी होते.
्यांच्यापासूनच वछबा यांनी प्रेरणा घेतली.
 दणक्षण आनिकेच्या स्िातंत्र्यलढय़ात णलटल ररव्होननया खटला विशेर् गाजला
होता. ्यामुळे स्िातंत्र्य चळिळीला कलाटणी वमळाली.
 या खटल्यात ्यांना १८ िर्े तुरुंगिासाची णशक्षा झाली. ्यासाठी ्यांना र बेन
आयलंड येथील तुरुंगात टाकण्यात आले. ्या िेळी नेल्सन मंडेलाही
्यांच्यासमिेत होते.
 वछबा ि मॅक महाराज यांनी तुरुंगिासात असताना मंडेला यांचे „लााँग ि क टू
िीडम‟ हे आ्मचररत्र जगासमोर आणण्यात मोठी भूवमका पार पाडली.
 १९८२मध्ये सुटका झाल्यािर वछबा हे युनायटेड डेमोक्र
ॅ नटक िंटमध्ये कायारत
राहहले ि ्यांनी आनिकन नॅशनल कााँग्रेसचे काम भूवमगत राहून चालू ठेिले.
 अहमद कॅथरडा हे ्यांचे वमत्र ि राजकीय गुरू होते. ्यांच्या नािाने
चालिल्या जाणारृा कॅथरडा फाऊंडेशनचे ते संस्थापक सदस्य होते.
 १९९४ ि १९९९ अशा दोन्ही ननिडणुकांत ते आनिकन नॅशनल कााँग्रेसकडून
संसदेत ननिडून आले.
 िंश, णलिंगभेदाविरोधात ्यांनी जो लढा नदला ्यातूनच लोकशाही दणक्षण
आनिकेच्या घडणीस मदत झाली.
 ्यामुळे ्यांना ऑडार ऑफ लुथुली हा दणक्षण आनिका सरकारचा
Page No. 84
 जीिनगौरि पुरस्कार देण्यात आला.

प्रख्यात जनुकशास्त्रज्ञ लालजी वसिंह यांचे ननधन

 भारताचे प्रख्यात जनुकशास्त्रज्ञ, प्राध्यापक आणण भारतातील डीएनए नफिंगर
नपिंनटरंगचे तंत्रज्ञानाचे जनक लालजी वसिंह यांचे १० नडसेंबर रोजी ननधन झाले.
 १९८८मध्ये ्यांनी भारतात सिाप्रथम डीएनए नफिंगर नपिंनटरंगचे तंत्रज्ञान
विकवसत करून ते न्यायिैद्यक शाखेत िापरण्यास सुरुिात केली.
 ्यानंतर नप्रयदर्शशनी मट्टू खून प्रकरण, नदल्लीतील नैना साहनी तंदूरकां ड,
उत्तर प्रदेशातील मधुवमता ह्याकां ड यांसह अनेक प्रकरणांत मृतांची ि
आरोपींची ओळख पटिण्यासाठी ्यांचे हे तंत्रज्ञान िापरले गेले. या
तंत्रज्ञानामुळे गुन््ांच्या तपासाला अवतशय ननणाायक अशी कलाटणी
वमळाली.
 याच तंत्रज्ञानातून जनुकीय रोगांचे कोडेही उलगडता येते. डीएनएच्या आधारे
रोगननदानाची पद्धतीही ्यांनी भारतात विकवसत केली होती.
 मूळचे उत्तर प्रदेशातील जौनपूर णजल््ातील कलिरी गािचे असलेले वसिंह
यांनी बनारस हहिंदू विर्श्विद्यालयातून जैितंत्रज्ञानात बीएससी, एमएससी
आणण पीएचडीची पदिी घेतली.
 पुढचे णशक्षण एनडनबगा विद्यापीठातून घेताना ्यांनी डीएनए नफिंगर नप्रंनटिंग
तंत्रज्ञानातील संशोधन सुरू केले.
 परदेशात संशोधनाची सं धी असतानाही १९७७ ते १९८७ असा प्रदीघा काळ
्यांनी देशात डीएनए नफिंगर नपिंनटरंग तंत्रज्ञान विकवसत करण्यात घालिला.
 रेशमाच्या नकडय़ांचे जनुकीय विश्लेर्ण, मानिी णजनोम ि प्राचीन डीएनएचा
अभ्यास, िन्यजीि संरक्षण असे ्यांचे आिडीचे विर्य होते.
Page No. 85
 ्यांनी तीनशेहून अवधक शोधननबंध णलहहले. हैदराबादची सेंटर फ र डीएनए
नफिंगर नपिंनटरंग अ‍ॅण्ड डायग्न हस्टक्तस या संस्थेच्या स्थापनेत ्यांचा मोठा िाटा
होता.
 सेंटर फ र सेल्यूलर अाँड मोलेक्तयुलर बायोल जीचे संस्थापक असलेले वसिंह
यांनी या संस्थेचे संचालक म्हणूनही काम पाहहले आहे. तसेच ते बीएचयूचे
२५िे उपकुलगुरूही होते.
 ्यांनी ्यांच्या छोटय़ाशा गािात २००१मध्ये राहुल क लेज ि नंतर अवतशय
उच्च तंत्रज्ञानािर आधाररत णजनोम फाऊंडेशन या संस्था स्थापन केल्या.
 १९७४मध्ये ्यांना युिा संशोधक पुरस्कार वमळाला. ्यानंतर रॅनबक्तसी
पुरस्कार, भटनागर पुरस्कार ि पद्मश्री असे अनेक मानसन्मान ्यांना वमळाले.

प्रवसि अणभनेते आणण नदग्दशभक नीरज व्होरा यांचे ननधन

 प्रवसद्ध अणभनेते, लेखक आणण नदग्दशाक नीरज व्होरा यांचे १४ नडसेंबर रोजी
मुंबईत ननधन झाले. ते ५४ िर्ांचे होते.
 गुजरातमधील भूज येथे १९६३ मध्ये नीरज व्होरा यांचा जन्म झाला. ्यांचे
िडील हे प्रवसद्ध शास्त्रीय संगीतकार होते.
 सुरुिातीला ्यांनी गुजराती नाटकांसाठी लेखक म्हणूनही काम केले. केतन
मेहता यांच्या होली (१९८४) वचत्रपटातून ्यांनी अणभनयाला सुरुिात केली.
 हॅलो ब्रदर, रंगीला, मन, पुकार, बादशहा, स्या, मस्त, अकेले हम अकेले
तूम, दौड या वचत्रपटांमधून आपल्या दमदार अणभनयाने ्यांनी प्रेक्षकांच्या
मनािर छाप पाडली. तर णखलाडी ४२०, नफर हेराफेरी या वचत्रपटांचे ्यांनी
नदग्दशान केले.
 विनोदी भूवमकांसह ्यांनी विरासत, कंपनी या सारख्या वसनेमांमध्येही काम
Page No. 86
 केले. २०१५मध्ये आलेला „िेलकम बॅक‟ हा ्यांचा अखेरचा वचत्रपट ठरला.

जेष्ठ णशल्पकार नागजी पटेल यांचे ननधन

 बडोद्याच्या आधुननक णशल्पकलेचे नपतामह म्हणून ओळखले जाणारे जेष्ठ
णशल्पकार नागजी पटेल यांचे १६ नडसेंबर रोजी ियाच्या ८०व्या िर्ी ननधन
झाले.
 बडोद्यानजीकच्या जुनी जथराटी या खेडय़ात ्यांचा जन्म झाला. णशक्षणासाठी
१९५६ साली ते महाराजा सयाजीराि विद्यापीठाच्या कला विभागात आले.
 बडोदे महापाणलकेची खूण असलेल्या „दोन िटिृक्षां‟चे आधुननकतािादी
भारतीय शैलीतील णशल्प नागजीभाईं नी घडिले होते.
 अगदी अलीकडेच बडोदे रेल्िे स्थानकाजिळ „क लम ऑफ फेथ‟ हे नागजी
पटेलकृत स्तंभणशल्प उभारण्यात आले आहे.
 „नजर आटा गॅलरी‟ हे फतेहगंज भागातील कलादालन उभारले जाण्यामागेही
्यांचीच प्रेरणा होती.
 १९६१साली विद्याथी म्हणून ्यांना राष्ट्रीय कलापुरस्कार वमळाला.
युगोस्लाणव्हया, जपान, ब्राझील अशा अनेक देशांत जाऊन, वतथल्या
दगडांमध्ये नागजीभाईं नी णशल्पे घडिली.
 साँडस्टोनला णशल्परूप देताना या दगडातील खडबडीतपणा आणण संस्कारांनी
्याला येणारा लोभस गुळगुळीतपणा या दोहोंचा िापर ते करीत.
 मध्य प्रदेशच्या „काणलदास सम्मान‟सह अनेक मानसन्मान नागजी यांना
वमळाले. केंद्र सरकारच्या सांस्कृवतक खा्याने ्यांना सुप्रवतष्ठ (तहहयात)
फेलोणशपही नदली होती.

Page No. 87
 िैज्ञाननक डॉ. क
ॅ लेस्टस जुमा यांचे ननधन
 शार्श्त विकासासाठी विज्ञान तंत्रज्ञानाचा उ्कृष्ट्री्या िापर केल्यामुळे
आंतराष्ट्रीय स्तरािर नािाजलेले केननयाचे िैज्ञाननक ड . कॅलेस्टस जुमा यांचे
१५ नडसेंबर रोजी ननधन झाले.
 ड . जुमा हे हािाडा केनेडी स्कूल येथे विज्ञान, तंत्रज्ञान ि जागवतकीकरण
प्रकल्पाचे संचालक होते.
 तसेच वबल अाँड मेणलिंडा गेट्स फाउंडेशनद्वारे अथासहाहय्यत आनिकेतील कृर्ी
इनोव्हेशन प्रकल्पाचेही ते संचालक होते.
 आंतरराष्ट्रीय विकास पद्धती या विर्याचे प्राध्यापक ि व्यापक विर्यांिर लेखन
करणारे विद्वान असा ्यांचा लौनकक होता.
 नब्रटनच्या ससेक्तस विद्यापीठातून ्यांनी विज्ञान तंत्रज्ञान धोरण या विर्यात
पीएचडी केली होती.
 संयुक्तत राष्ट्रांच्या जैिविविधता जाहीरनाम्याचे ते कायाकारी सवचि होते.
तंत्रज्ञानाचा िापर गररबांचे जीिन बदलण्यासाठी झाला पाहहजे असे ्यांना
िाटत होते.
 ्यांनी नैरोबीत „आनिकन सेंटर फ र टेक्तन ल जी स्टडीज‟ ही संस्था स्थापन
केली. शार्श्त विकासासाठी विज्ञान तंत्रज्ञानाचा िापर, असा या संस्थेचा हेतू
आहे.
 तंत्रज्ञान अणभनिता, जेनेनटक पेटंनटिंग, हररत क्रांतीचा आनिकेिरचा पररणाम
यािर ्यांनी मोठे काम केले होते.
 २०१६मध्ये ्यांनी णलहहलेले „इनोव्हेशन अ‍ॅण्ड इट्स एनेमीज‟ हे पुस्तक
गाजले. ्यात कुठल्याही निीन तंत्रज्ञानाला नाके मुरडण्याच्या सामाणजक
प्रिृत्तींिर टीका केली होती.
Page No. 88
 „द नेशन‟ या मायदेशातील िृत्तपत्रांत ्यांनी सुरुिातीला विज्ञान तंत्रज्ञान
प्रवतननधी म्हणून काम केले होते. इन लॅण्ड िुइ टरस्ट, दी न्यू हािेस्ट, दी जीन
हंटसा ही ्यांची पुस्तके गाजली.
 न्यू आनिकन मॅगणझनने २०१२, २०१३ आणण २०१४ साली ्यांचा समािेश
१०० सिाावधक प्रभािशाली आनिकन्सच्या यादीत केला होता.

Page No. 89
 To advertise your Products and Brands with us
Send us an Email on mpsctoppers@gmail.com
or
Text us on 937 337 3838

© िरील नोट्सबाबत सिभ हक्क MPSC TOPPERSच्या अधीन असून, यातील कोणताही भाग MPSC TOPPERSच्या लेखी
परिानगीणशिाय कोणत्तयाही प्रकारे पुनमुभनद्रत नक
िं िा पुनप्रभकाणशत करता येणार नाही. तसेच याचा व्यािसावयक स्तरािर िापर करता येणार
नाही. असे करताना आढळल्यास कॉपीराईट कायद्यांतगभत कारिाई करण्यात येईल.

Page No. 90