UD 4: O aparello dixestvo

1. Alimentación e nutrición:

Son dous conceptos diferentes. A nutrición é consecuencia da alimentación. Unha persoa pode
estar ben alimentada (non ter fame, comeu o que lle apeteceu) sen embargo estar mal nutrida
(ten défcit ou superávit de algúns nutrintes necesarios para o correcto funcionamiento do corpo).

A ALIMENTACIÓN: é o proceso por o cal inxerimos alimentos para a subsistencia e mantenemento

do organismo. É un proceso externo e voluntario.

A NUTRICIÓN: é o proceso mediante o cal o organismo transforma e utliza os nutrintes contdos

nos alimentos. A nutrición implica o proceso de dixestón, absorción, transporte, metabolismo e
defecación. É un proceso interno e involuntario.

2. Procesos do aparello dixestvo:

Os principais procesos que se levan a cabo no aparello dixestvo son:

1. Inxestón: que é a incorporación dos alimentos a través da boca.

2. Dixestón: procesos fsico-químicos que transforman os alimentos en nutrintes ou

pequenas moléculas capaces de atravesar a parede intestnal.

3. Motlidade: paso dos alimentos a través da luz tubo dixestvo, impulsados por os
movementos de contracción da musculatura do tubo dixestvo.

4. Secreción de substancias: por células ou glándulas.

5. Absorción de substancias: consiste no paso de substancias da luz do tubo dixestvo ao

sistema circulatorio, o cal distribue os nutrintes ao resto das células do organismo.

6. Defecación: Eliminación dos restos dos alimento non dixeridos.

3. Elementos do aparello dixestvo:

Dende un punto de vista anatómico e funcional, o sistema dixestvo divídese en:

– O tubo dixestvo: largo conducto duns 10 m de lonxitude que se extende dende a boca ao
ano. No seu traxecto ao longo do tronco discurre por diante da columna vertebral e
atravesa a cavidade torácica, abdominal e pélvica. No tubo dixestvo se distnguen varios
tramos, especializados en realizar cada un a súa función. Estes tramos son: a cavidade oral,
a farinxe, o esófago, o estómago, o intestno delgado, o intestno groso e o ano.
 – Glándulas dixestvas ou anexas: inclúe as glandulas salivais, o fgado, a vesícula biliar e o
páncreas.

4. Capas do tubo dixestvo:

Se facemos o corte transversal do tubo dixestvo, observamos de dentro a forá as seguintes

capas:

– A mucosa: É un revestmento que tapiza a luz do tubo dixestvo e está formada por
tres capas de distntos tecidos:

– Unha capa de tecido epitelial

– Unha capa de tecido conectvo denominada lámina propia que sostén o

epitelio e contén unha gran cantdade de células de defensa como son os
macrófagos, os linfocitos...

– Unha delgada capa de tecido muscular liso denominada capa muscular da

mucosa, que permite os movementos da mucosa

– A submucosa: capa de tecido conectvo subxacente a mucosa que contén:

– unha gran cantdade de glándulas.

– vasos sanguíneos e linfátcos.

– e unha rede de nervios procedentes do plexo submucoso ou de

Meissner, que regula a secreción das glándulas.

– Muscular: Está formada por dúas capas de tecido muscular liso, unha circular
interna e outra lonxitudinal externa. Entre ambas se atopa o plexo nervioso
mientérico que controla a acontracción da parede do tubo dixestvo.

– A Serosa: capa de tecido conectvo que rodea ao tubo dixestvo e contnúase cunha
que se vai contnuar co peritoneo que rodea a cavidade abdominal.
5. Elementos do tubo dixestvo

a) A cavidade bucal:

Na cavidade bucal ou boca é onde se desmenuzan os alimentos sólidos grazas o proceso de

mastcación á vez que se mixturan coa saliva, líquido que segregan as glándulas salivais.

A cavidade bucal está delimitada

• a rexíon anterior por os beizos

• lateralmente por as meixelas

• rexión superior por o padal, que está formada por unha porción ósea, a bóveda
palatna, que consttúe o padal duro, e por unha porción membranosa que é o padal
brando do que colga a úvula. A úvula contribúe a evitar que os alimentos pasen a larinxe
durante a deglución.

• a rexión inferior está formada polo chan da boca. Onde se ubica a lingua

• a rexión posterior comunicase coa farinxe a través dun orifcio chamado o istmo das
fauces.

Dentro da cavidade bucal temos que destacar unha serie de estructuras:

A lingua: órgano musculoso que partcipa na formación do bolo alimentcio, deglución e a

fonación. Na rexión superior atopanse as papilas gustatvas, nas que reside o sentdo do
 gusto.

Os dentes:

Os dentes son pezas de consistencia dura, implantadas nas

cavidades dos maxilares (alveolos dentarios) as que se suxeitan
por o ligamento periodontal. A súau función é desmenuzar os
alimentos para facelos mási accesibles á acción dos zumes
dixestvos.

Morfolóxicamente os dentes teñen 3 partes:

• Corona: parte da peza dentaria que sobresae

da enxiva

• colo: lixeiro estreitamento rodeado pola

enxiva

• e a raíz: que pode ser simple ou ramifcada.

Está enterrada na cavidade alveolar do maxilar e no
seu extremo inferior presenta un orifcio polo que
entran os vaos sanguíneos e nervios da pulpa.

Se cortamos unha peza dentaria lonxitudinalmente distnguesen as seguintes capas:

• O esmalte: capa mineralizada que reviste externamente a corona dos dentes. (Non
pode ser renovado é a estutura máis dura do organismo).

• Cemento: capa de estrutura similar o esmalte que reviste a raíz do dente e que é a
responsable de fxar o dente ao alveolo dentario.

• Dentna: capa mineralizada que se sitúa debaixo do esmalte e do cemento do dente.

Menos dura que o esmalte.

• E a pulpa: formada por tecido conectvo. Está moi vascularizada e inervada por
nervios que entran a través do orifcio presente no extemo da raiz.
Segundo a forma dos dentes temos:

– incisivos (corona con borde cortante é raíz simple, sirven para cortar alimentos),

– caninos (coroa cónica é puntaguda e raíz simple, sirven para desgarrar),

– premolares (coroa cuadrangular con dúas cúspides e raíz simple, sirven para

triturar)

– molares (coroa con cuatro ou cinco cúspides e raíz ramifcada, sirven para triturar e

moler).

Nos seres humanos hai dúas dentcións: a dentción de leite (composta por 20 dentes) e a

dentción defnitva (composta por 32 dentes).

b) A farinxe
A farinxe é un conducto corto e común para as vías dixestva e respiratoria. Comunicase

coa cavidade bucal a través do istmo das fauces, e co esófago.

c) Esófago: Tubo longo que recorre o torax e desemboca no estómago.

d) O estómago
O estómago é un órgano voluminoso con forma de gaita. Nel se vai almacenar

transitoriamente o alimento, vaise contnuar a dixestón que se iniciou na cavidade bucal e

transfre o quimo resultante ao duodeno a unha velocidade que permite a súa dixestón e

absorción no intestno delgado.

No estómago distnguense catro rexións:

a) A rexión cardiaca: ónde desemboca o esófago e se atopa o esfnter chamado cardias. O

cardias pecha a entrada ao estómago e cando se relaxa por a chegada da onda peristáltca

permite o paso do bolo alimentcio do esófago ao estómago.

 b) Fundus: a parte superior do estomago, exténdese ata a rexión do cárdias.

c) Corpo: a máis voluminosa, onde se forma o quimo

d) A rexión pilórica, que desemboca no duodeno a través doutro esfnter, o píloro.O píloro

controla o paso do quimo ao duodéno, cando a onda peristátca da rexión pilórica chega o

píloro, éste se relaxa e se abre permitndo o paso de parte do quimo ao intestno.

A parede interna do estómago ten numerosos pregues cando está baleiro, que desaparecen cando

o estómago se enche (os pregues son resultado da contracción da musculatura lisa do estómago).

Estos pregues permiten que o estómago se distenda cando se enche cos alimentos. Na mucosa do

estómago desembocan numerosas glándulas gástricas que secretan o zume gástrico, o cal está

formado por:

1. Auga (células parietales)

2. O mucus que reviste a mucosa gástrica protexéndoa da ácidez do xugo gástrico (as

células mucosas).

3. Bicarbonato que queda retdo na mucosa gástrica neutralizando a acidez do HCl

 4. HCl (células parietales) resposable da acidez do xugo gástrico, o cal permite actvar

enzimas que partcipan no proceso dixestvo como a pepsina e ademáis ten función

antséptca.

5. Enzimas como a pepsina que degrada as proteínas e a lipasa que hidroliza os

triglicéridos, a reninna que hidroliza o caseína do leite facilitando a súa dixestón

(células zimógenas).

O epitelio da mucosa renóvase cada 3-4 días. Lesiones da mucosa gástrica poden provocar úlceras

(moi asoicada a presencia de Heliobacter pylori , por diminución da tasa de renovación da mucosa,

excesiva secreción ácida, redución da secreción do mucus protector (aspirinas por exemplo).

e) Intestno delgado
O intestno delgado é un longo tubo cuia lonxitude oscila entre os 3,6 e 6 metros. Posúe

numerosas curvaturas que reciben o nome de asas intestnais o que lle permite coller dentro da

cavidade abdominal. Nel se distngen 3 rexións:

- Duodeno: exténdese dende o píloro ata o xexuno. Nel verten as súas secrecións a

vesícula biliar e o páncreas.

- Xexuno: consttúe a maior parte do intestno delgado, está moi replegado.

- Íleo: é a porción terminal do intestno delgado. Desemboca no intestno groso a través

da válvula ileocecal.

A mucosa do intestno delgado presenta numerosos pregues e un tacto aterciopelado debido a

que ademáis destos pregues a mucosa presenta unhas pequenas proxeccións denominadas

vellosidades. Dentro de cada vellosidade existe unha rede de vasos sanguíneos e linfátcos, que é

onde van parar os nutrintes absorbidos no intestno. Asímesmo, as células da mucosa intestnal

(enterocitos) presentan na súa superfcie numerosas microvellosidades, o que lles permite

incrementar enormemente a súa superfcie de absorción (o noso intestno ten uns 500 m2 de
superfcie de absorción).

A mucosa do intestno delgado segrega o zume intestnal, líquido viscoso alcalino que conten

enzimas e mucus .

f) O intestno groso
O intestno groso é o últmo tramo do tubo dixestvo, vai dende a válvula ileocecal ata o ano e ten

un diámetro 2 ó 3 veces maior que o intestno delgado. Consta das seguintes partes:

- Cego: é o fondo do saco do intestno groso, na súa extremidade inferior atópase o

apéndice.

- Colon: ten aproximadamente 1 m de lonxitude e nel distnguimos o colon ascendente, o

colon transverso e o colon descendente.

- Recto: vai dende o colon descendente ata o ano.

A súa mucosa carece de pregues e vellosidades pero presenta glándulas secretoras de mucus.

6. Glándulas dixestvas:

a) Glándulas salivais:
 Están consttuidas por tres pares de glándulas exocrinas que producen a saliva, a cal
verten a cavidade bucal. Estas son:

1. As parótdas, localízanse na meixela debaixo e diante do oido

2. As sublinguais localizanse no chan da boca, debaixo da lingua

3. E as submaxilares localizanse no chan da boca debaixo da mandíbula.

Producen a saliva que é unha disolución acuosa formada por auga, sales minerais,
amilasa e lipasa salival.

A saliva facilita a formación do bolo alimentcio, actúa como un sistema tampón, contribúe á
hixiene da boca, ten acción antbacteriana (conten Ig A e lisozima) e inicia a dixestón do almidón e
dos triglicéridos.

b) Fígado
É a glándula maior do corpo. De cor vermella parduzco sitúase debaixo do diafragma na
parte superior dereita do abdomen. Partcipa na dixestón como glándula produtora de bilis. A bilis
é un zume de pH básico consttuído por bilirrubina, sales biliares, colesterol e outras substancias.

A bilis, concretamente as sales biliares emulsionan as graxas facilitando a súa posterior

dixestón química por acción das lipasas pancreátcas e intestnais. A bilis prodúcese de forma
contnua no fgado e almacénase na vesícula biliar, a cal verte a bilis ao duodeno a través do
conduto colédoco, nunha dilatación chamada bocha de Vater (na que o conduto colédoco únese
ao conduto pancreátco).

O fgado realiza ademáis outras funcións moi importantes:

a) Recibe a través da vena porta todos os nutrintes absorbidos no intestno, parte dos
cales se procesan atendendo as necesidades do corpo. Así no fgado se almacena parte da glucosa
inxerida en forma de glucóxeno, a cal se libera cando baixan os niveis de glucosa en sangue.
b) Se sintetzan práctcamente todas as proteínas plasmátcas, agás os antcorpos. . É
ónde se van formar as lipoporteínas, as LDL e o HDL, que transportan o colesterol e triglicéridos
por o torrente sanguíneo.
c) Degrada a hemoglobina dos glóbulos vermellos mortos a bilirrubina.
d) Degrada unha gran variedade de substancias que poden ser nocivas para o organismo,
entre elas o alcohol, os medicamentos, etc

O páncreas
É unha glándula piriforme situada debaixo do estómago. É unha glándula mixta que consta dunha:
 - porción exocrina

- porción endocrina

A porción exocrina, está consttuida por os acinos pancreátcos que sintetzan o zume pancreátco,
que é vertdo ao duodeno por o conduto pancreátco na bocha de Vater. O zume pancreátco é
unha solución alcalina, que conten diversas enzimas que partcipan na dixestón. Entre ellas:

• Proteasas que dixiren as proteínas a aminoácidos

• Lipasas que degadran os triglicéridos, liberando os seus ácidos graxos

• Amilasas que degradan os plosisacáridos liberando os monosacáridos que os

consttúen.

A porción endocrina está constuida por os islotes de Langerhans e sintetza hormonas,

concretamente a insulina e ou glucagón que partcipan na regulación dúas niveis de glicosa no
sangue.

- A insulina segregase cando a concentración de glucosa no sangue é elevada e estmula que as

células capten a glucosa presente no sangue, baixando os seus niveles no sangue. Na maiora das
células a glucosa vai ser utlizada para a obtención de enerxía. No músculo e fgado pode ser
almacenado en forma de glucóxeno, e no tecido adiposo é almacenado en forma de grasa.

- O glucagón segregase cando os niveis de glucosa baixan no sangue. Estmula a liberación da

glucosa almacenada en forma de glucóxeno no fgado e no músculo.
 7. O proceso dixestvo:

a) Dixestón bucal

O proceso dixestvo iníciase na boca coa formación do bolo alimentcio, proceso no que
interveñen:

- A mastgación: proceso no que os dentes cortan e trituran os alimentos.

- A insalivación: na cal grazas aos movementos da lingua, os alimentos mestúranse coa

saliva xerada polas glándulas salivales. Na boca iníciase a dixestón química dalgúns azucres
como o almidón grazas á acción da amilasa presente na saliva e dos triglicéridos grazas a
acción da lipasa.

Unha vez formado o bolo alimentcio, este pasa ao estomago a través dun proceso denominado
deglución.

b) A deglución:

A deglución é o paso do bolo alimentcio dende a boca o esófago. Levase a cabo en tres
fases:

• Fase oral: é un acto voluntario mediante o cal a lingua empuxa o bolo alimentcio cara á
farinxe ao aplicar a lingua contra o padal.

• Fase farínxea: Cando o bolo chega á faringe actvase o refexo da deglución (cuio centro
atópase no bulbo raquídeo) polo cal o velo do padal pecha a comunicación da boca coas
fosas nasais, e a epiglote pecha a glots que comunica a larinxe coa farinxe, evitando que o
alimento pase á larinxe e forzando que éste pase ao esófago.

• Fase esofáxica: o bolo alimentcio é empuxado ao estomago mediante unha serie de

contraccións da capa muscular do esógafo. Estas contraccións reciben o nome de
peristaltsmo. Cando a onda peristátca chega ao cardias, este se abre, e o bolo alimentcio
entra no estomago. Tras o cal péchase impedindo o retroceso do alimento do estomago ao
esófago.
 c) Dixestón gástrica:

Comeza a dixestón gástrica, que vai ser mecánica e química. Por unha banda, a
contracción da parede muscular do estómago provoca un movemento de batdo. E por outra, a
mucosa do estómago contén as glándulas gástricas que segrega o zume gástrico, o cal contén
pepsina que degrada as proteínas a polipéptdos e lipasa que degrada os TG liberando os ácidos
grasos. Ademais algunhas células das glándulas segregan o mucus que reviste e protexe as
paredes do estómago da acidez do zume gástrico.

A secreción do zume gástrico é estmulada pola visión da comida, polo contacto dos
alimentos coa mucosa bucal e coa mucosa gástrica, grazas á hormona gastrina, segregada por as
glándulas gástricas. Os alimentos no estómago estmulan a contraccion da musculatura do
estómago, o que permite que os alimentos se mesturen co zume gástrico. Ademías, no estomago
se producen movementos peristáltcos, que van desde o cardias ata o píloro, conseguindo que os
alimentos máis dixeridos (o quimo) pasen ao duodeno aos poucos cando se relaxa o esfnter
pilórico.

En ocasións o alimento que entra no estómago é rexeitado ao exterior mediante o

chamado refexo vomitorio, que pode ser inducido por irritación da farinxe, por dilatación
excesiva do duodeno ou do estómago, por mareo e causas de tpo emocional.

d) Dixestón intestnal:

A dixeston intestnal transcurre fundamentalmente no duodeno onde se leva a cabo unha

dixestón química moi completa, grazas á acción da bilis, o zume pancreátco e o zume intestnal.
Tanto a bilis, coma o zume intestnal e pancreátco teñen un pH básico que neutraliza a ácidez do
quimo procedente do estómago.

Por unha banda a bilis disgrega as grasas presentes no quimo en pequenas gottas facilitando así a
acción das lipasas do zume intestnal e pancreátco, que degradan os triglicéridos liberando os
ácidos grasos e o glicerol.

O zume pancreátco conten ademáis:

• nucleasas: que hidrolizan os ácidos nucleicos

• amilasas: que hidrolizan os polisacáridos

 • proteasas como a quimiotripsina e tripsina: que degradan as proteínas en péptdos de
menor tamaño.

A membrana plasmátca das microvellosidades das células conteñen enzimas dixestvos anclados
que hidrolizan os disacáridos, polipéptdos, os nucleótdos...

O resultado é a transformación do quimo no quilo, que está composto por nutrientes máis simples
que poden pasar ao sangue e os produtos de refugallo que serán expulsados.

e) Absorción:

O procesos de abosrción é o paso de substancias obtdas na dixestón a través da parede intestnal

o sistema circulatorio que se encarga de distribuilas por todo o corpo. A absorción levase a cabo
fundamentalmente no xexuno, e ileo do intestno delgado e no intestno groso. No intestno
delgado se abosorben fundalmentalmente nutrintes ou auga e no intestno groso,
fundamentalmente auga.

Para incrementar a superfce de absorción a mucosa do intestno delgado presenta numersos

pregues que presentan a súa vez pequenas proxeccións denominadas vellosidades e a membrana
das súas células presentan numerosas microvellosidades. As vellosidades intestnais presentan no
seu interior un capilar linfátco, unha arteriola e unha vénula, que é a onde pasan os nutrintes
absorbidos no intestno.

As biomoléculas (monosacáridos, aminoácidos, nucleótdos...) atravesan as células epiteliais do

intestno mediante difusión ou transporte actvo e pasan a circulación sanguínea. Sen embargo, os
ácidos grasos de cadea longa son transportados por os vasos linfátcos en forma de quilomicróns.
O resto do quilo que non foi absorbido no intestno delgado sigue cara o intestno groso. Aqui os
restos, compostos en gran medida por fbra vexetal (celulosa) sufren as últmas modifcacións. No
intestno groso fórmanse as feces e se abosrobe unha maior ou menor cantdade de auga
dependendo da cantdade de auga e de sal inxerida ou do tempo que as feces permanecen no
intestno groso. A medida que se vai absorbendo auga, as feces van adquirindo unha consistencia
máis sólida. Ademais, no intestno groso localízanse bacterias que conforman a nosa fora inestnal
que partcipan na fermentación dos restos dos alimentos (proceso no que se producen gases) e a
síntese de vitamina K e vitáminas B.
Finalmente as feces se acumulan no recto, e son expulsadas a través do ano. No ano temos dous
esfnteres un de contracción involuntaria e o externo de contracción voluntaria, que nos permite
controlar a defección.

8. Alteracións dixestvas

Carie dental: prodúcese a destrución da superfcie externa do dente pola acción dos ácidos
liberados polas bacterias presentes no sarro. Estes ácidos danan o esmalte e forman
orifcios. Se a lesión avanza pode chegar á pulpa, que é a zona sensitva do dente podendo
provocar dor. Se a carie non se trata pode chegar a destruír a peza dental.

Intolerancia a lactosa: e debida a perda da capacidade de sintetzar lactasa, a enzima que

dixiere a lactosa, o azucre presente no leite. A lactosa ao non ser dixerido no duódeno
chega ata ao intestno groso, onde é fermentada polas bacterias da fora intestnal, como
resultado do cal procducen ácido láctco e dióxido de carbono. O ácido láctco irrita a
mucosa intestnal provocando a diarrea e o dióxido de carbono provoca fatulencia e dor
abdominal.

Soe aparecer na fase adulta ao reducir o consumo de leite. Esta defciencia é máis
frecuente nas pobocacións que nonn inxiren leite habitualmente.

Celiaquía: é a intolerancia a o gluten (conxunto de proteínas presentes nos cereais de

secano, coma o trigo, o millo, a avena...). Enfermidade autoinmune na que se producen
antcorpos contra o gluten que poden afectar a diferentes órganos do corpo. Os afectados
soen mostrar diarrea, náuseas, vómitos, perdida de peso. Os síntomas se corrixen o seguir
unha dieta sen gluten.
Úlcera gastrointestnal. Doenza causada por unha lesión da mucosa do estómago (úlcera
gástrica) ou do duodeno (ulcera doudodenal). Ainda que pode ser de orixe multfactorial,
soe estar asociada a unha infección por Helicobacter pylori, a un incremento na secreción
do zume gástrico ou a unha reducción na produccióndo mucus que reviste o estómago ou
o duodeno.

Gatroenterite: infamación da mucosa intestnal causada por unha bacteria, virus ou

parásito. As persoas qu a padecen soen presentar diarrea, dor abdominal, vómitos...
Xeralmente é leve nas persoas adultas, pero nos nenos menores de 3 anos asi como
persoas maiores pode causar deshidratación.

Hepatte: Infamación do fgado. A máis frecuentes son as víricas ainda que tamen pode ser
causada por medicamentos e consumo excesivo de alcohol.

Cirrose: patoloxía na que as células hepátcas morren e son susttuidas por tecido de tpo
fbroso, impedindo unha correcto funcioamento do fgado.

Diabetes: trastorno que se caracteriza porque se produce un incremento dos niveis de

glucosa no sangue debido principalmente a un defecto na síntese de insulina, o que
provoca que a maior parate das células do corpo non podan utlizar a glucosa para a
obtención de insulina. As persoas que a padecen soen presentar perdida de peso, moita
sede, e emisión excesiva de orina