1

TEMA VIII

A CÉLULA

1.- INTRODUCIÓN:
A célula é a unidade máis pequena que forma un ser vivo. As primeiras células
foron observadas ó microscopio no século XVII por Hooke, pero non sería ata o século
XIX cando Schleiden e Schwann formularon a Teoría Celular; afirmaron que:
- Todos os seres vivos están formados por células.
- A célula é a unidade máis pequena, a nivel anatómico e funcional.
- Toda célula deriva doutra.
- O material hereditario pasa dunha célula a outra e dun organismo a outro.
O sistema nervioso era a única excepción a esta teoría; só a partir dos estudos de
Santiago Ramón y Cajal se soubo que tamén estaba formado por células: as neuronas.
Hoxe en día todas esas afirmacións están aceptadas e, ademais, clasificamos ós seres
vivos segundo o número de células ( uni ou pluricelulares) e segundo o tipo de
organización celular 8 eucariota e procariota).
Exercicio: lembra as principais diferencias entre eses tipos.

Se temos en conta que hai uns 4500m.a. formouse o planeta Terra, as primeiras células
aparecerían, segundo o rexistro fósil, hai entre 3000 e 2500 m.a.. Unha posible
interpretación de como ocorreron os feitos , foi dada por Oparín e Haldane: nun
primitivo mar , as primeiras moléculas orgánicas reaccionaron entre si e chegaron a
formar pequenas gotiñas chamadas coacervados. . Posteriormente , estes formarían os
primeiros seres, semellantes a bacterias anaerobias, que ó cambiar as condicións
atmosféricas, comezaron a facer a fotosíntese e formaron seres semellantes ás bacterias
aerobias; iniciaríase toda a diversidade de seres vivos coñecidos. O que Oparín non
explicou, foi a aparición dun ácido nucleico nestes primeiros seres, polo tanto, a
capacidade de transmitir en herdanza as características propias da especie. A hipótese de
Oparín foi, en parte, confirmada polo traballo experimental de Miller a mediados do
século XX: demostrou que no laboratorio, reproducindo condicións semellantes a
atmosfera primitiva se podían sintetizar moléculas orgánicas sinxelas, básicas para a
vida.
2

En 1967 Lynn Margulis na súa teoría Endosimbionte propón unha orixe para as células
eucariotas animais e vexetais, a partir dun organismo ancestral “protobionte”( célula
urcariota), que nun momento dado englobaría ( endosimbiose) a outras células ou
organismos procarióticos; tamén xustificaría a aparición das mitocondrias e cloroplastos
derivados desas capturas e relacións de simbiose..

2,. ESTUDO DESCRIPTIVO DAS CÉLULAS EUCARIOTAS.

Para o estudo das células eucariotas abordaremos a célula dende o exterior ( cubertas)
ata o interior ( citoplasma e orgánulos), incluíndo o núcleo.

2.1.- MEMBRANA PLASMÁTICA:

É a envoltura celular, delgada, que da forma e individualiza á célula. Ademais
regula o paso de substancias ó seu través.
A( Composición:
É unha bicapa de lípidos de diferentes clases asociados a proteínas e a glúcidos:
- Os lípidos presentes son os fosfoacilglicéridos, colesterol e glicolípidos. O feito
de dispoñerse en bicapa asegura un grao de fluidez xusto ( aquel que permita ser
estable e ter movemento) e a posibilidade de selar os posibles orificios. Canto
máis colesterol teña a membrana, menos flexible será, pero tamén máis estable;
a fluidez aumenta cantos máis ácidos graxos de cadea curta haxa nos
fosfoacilglicéridos e cantos máis dobres enlaces posúan; estes están dotados de
capacidade para moverse
Exercicio: debuxa os movementos dos fosfoacilglicéridos.

- Proteínas: teñen función estrutural e de transporte de substancias, así como

receptoras de sinais e enzimática. Segundo a súa disposición na bicapa de
lípidos, temos proteínas transmembrana ( atravesan completamente a bicapa),
proteínas intrínsecas parciais ( atravesan a membrana parcialmente) e proteínas
extrínsecas ou periféricas ( moi pouco unidas ós lípidos da bicapa)

- Glícidos: aparecen unidos ós lípidos e ás proteínas da membrana, constituíndo

unha capa só no lado externo da célula, chamada glicocáliz. Desempeñan
funcións de anclaxe para axentes infecciosos, recoñecemento entre células do
mesmo tecido, dan identidade á célula, son responsables de fenómenos de
rexeite…..
3

B) Estrutura:
Este modelo descrito en forma de bicapa con diferentes compoñentes mesturados e
dotados de flexibilidade, foi proposto por Singer e Nicholson ( 1972) como Modelo do
Mosaico fluído.

C) Funcións da membrana:
Ademais de dar protección e de dar forma, de recibir sinais…, que xa citamos antes, a
membrana ten unha función esencial para a célula: é a permeabilidade selectiva:
regular o paso de substancias ó seu través.( Figura B)
O transporte depende da masa molecular da substancia a transportar e de si vai a favor
ou en contra de gradiente ( gastará ou non enerxía). Pode ser:
- Transporte pasivo: sen gasto enerxético, porque vai a favor de gradientes, e para
moléculas de baixo peso molecular. Existen dous mecanismos:
- Difusión simple: para substancias solubles nela, sen carga ou con carga
neta cero, que atravesan a membrana deslizándose entre os lípidos como por exemplo o
osíxeno ou o dióxido de carbono, etanol, urea…..
- Difusión facilitada: moléculas polares como aa, glúcidos,
nucleótidos…, sempre a favor de gradiente. Sempre é a través de proteínas
transportadoras ou Carriers, que se unen á molécula a transportar e sofren cambios
conformacionais que permiten levar a molécula dun lado ó outro. Determinadas
proteínas ( proteínas canal) forman canles acuosos( acuaporinas, fig. A) a través da
bicapa lipídica que permiten o paso de sustancias con carga eléctrica a favor de
concentración ( como pequenos ións).

Figura A Figura B

- Transporte activo: é en contra de gradiente ( de concentración / eléctrico)e

implica un consumo enerxético. Só o realizan algunha proteínas especializadas
chamadas bombas. É un transporte activo primario Unha delas, a bomba de Na-
K é fundamental para a transmisión do impulso nervioso. Unha modalidade de
4

transporte activo, secundario, ten lugar grazas a proteínas intercambiadoras ou

cotransportadoras;

Unha modalidade de transporte activo; é moi axeitado para moléculas de maior

tamaño :trátase da endocitose, pinocitose , endocitose mediada por receptores, e da
exocitose.
5

En a) observamos o proceso de invaxinación da membrana para introducir substancias

sólidas ( endocitose). En b) o mesmo proceso para substancias fluídas ( pinocitose) e en
c) un proceso de endocitose mediado por receptores de membrana, como o que ocorre
para introducir a insulina, o colesterol ou o ferro; é un proceso de endocitose moi
frecuente en células como macrófagos. En todos estes procesos a invaxinación é posible
grazas á participación dunha proteína, a clatrina.. Se unha substancia entra na célula por
endocitose e, por outro lugar da membrana sae a substancia unha vez atravesado o
interior celular, o proceso denomínase transcitose ( é típico no transporte entre capilar
sanguíneo e célula tisular).

D) Unións entre células:

En organismos pluricelulares as células están en contacto unhas con outras; únense as
súas membranas por unións de diferentes tipos:
- segundo a súa extensión:
6

 unións tipo zónula: afecta a todo o contorno da célula

( enterocitos)
 unións tipo mácula: afecta só a unha zona concreta da membrana,
é puntual (algunhas células epiteliais)
- segundo a súa estrutura e función:
 .unións comunicantes ou en fendedura ou gap: certas
proteínas, as conexinas, crean canles entre células adyacentes que
poden abrir e pechar para o paso de sinais químicos ou eléctricos. Ex:
en neuronas (sinapse química) ou hepatocitos.
 Unións estreitas ou ocludens : fusiónanse as membranas
adxacentes grazas a proteínas ocludinas e restrinxen o paso de
substancias. (Ex: entre células epiteliais)
 Unións de ancoraxe ( adherentes) ou desmosomas: son as
unións célula-célula máis fortes, grazas ás proteínas caderinas. Os
desmosomas únense aos filamentos intermedios do citoesqueleto e
por exemplo na epiderme , forman puntos moi resistentes ás forzas
mecánicas.

2.2.- PAREDE CELULAR VEXETAL.

É a cuberta externa á membrana, que presentan as células vexetais. A súa función é ser
o esqueleto da célula.
A) Composición: Está formada por microfibras de celulosa, mesturada cunha matriz ou
substancia intercelular ( 60% de auga e o resto con sales de calcio, hemicelulosa,
pectina, e glicolípidos). Por fóra , a parede pode estar lignificada ( se ten lignina), con
ceras, con minerais ou cutinizada. Todo para aportar impermeabilidade e rixidez.

B) Estrutura da parede: presenta tres capas:

- Lámina media: formada por substancia intercelular e moita pectina.
- Parede primaria: posúe ata tres capas diferentes de matriz e fibrillas de celulosa.
- Parede secundaria: formada por ata 20 capas superpostas que aparecen nos vexetais
cando finaliza o seu crecemento. Contén menos cantidade de auga e máis de celulosa. É
ríxida e indeformable ( esqueleto)
7

C) Estruturas especiais da parede:

A pesar de que a lámina media e a parede primaria son permeables ás sustancias disoltas
na auga, o intercambio realízase a través de:
- Punteaduras: son interrupcións da parede secundaria, mantéñense a primaria e a
lámina media; son depresións na parede entre dúas células veciñas.
- Plasmodesmos: son orificios que atravesan a parede pois unha vez formada a lámina
media, as fibras de celulosa son desprazadas e permanecen ó redor destes canais;
conectan o citoplasma de células veciñas.
( Lembra que hai parede noutros organismos como os fungos ( pero é de quitina) ou nas
bacterias ( pero é de peptidoglicanos).

2.3.- CITOPLASMA

É unha masa xelatinosa que se extende polo interior celular sostendo os orgánulos e
almacenando substancias de reserva, e permite realizar importantes fases do
metabolismo. Diferéncianse dúas partes:
- Citosol. Nun 85% é auga, mesturada con triglicéridos, glicógeno, sales minerais , aa e
algún tipo de ARN.
- Citoesqueleto: formado por filamentos e tubos microscópicos de proteínas, dispersos
polo citosol ou ben formando estruturas celulares importantes como cilios e flaxelos.
Observa as figuras seguintes. Inclúe:
- Microfilamentos contráctiles , de actina S, fundamentais para a
contracción e movemento das células ( por pseudópodos), permiten movementos de
ciclose no citoplasma, permiten fenómenos de endocitose ( clatrina), permiten a división
da célula ó final da telofase ( anel de actina) e mesmo intervén en células relacionadas
coa defensa ( fagocitose).
- Microfilamentos intermedios: formados por fibras de proteína moi
resistentes, con función estrutural, por exemplo os neurofilamentos nas dendritas dunha
neurona, ou os monofilamentos de queratina nas células epiteliais..
- Microtúbulos: son cilindros ocos de proteína tubulina α e β , con papel
importante na constitución do fuso mitótico, no posicionamento de orgánulos no interior
do citoplasma e na formación de cilios e flaxelos.
8

Citoesqueleto Corte lonxitudinal dun cilio

Aínda que externamente os cilios e flaxelos teñen diferenzas no seu xeito de moverse,
na lonxitude e no número, internamente teñen a mesma estrutura . En calquera deles se
pode apreciar se facemos cortes a distintos niveis: a nivel do tallo ou axonema, ou do
corpúsculo basal ou kinetosoma. . Obsérvaa:

2.4.-ORGÁNULOS CELULARES:
Clasifícanse os orgánulos en función de si posúen ou non membrana:

A) Orgánulos sen membrana:

- CENTROSOMA: é un orgánulo próximo ó núcleo celular só presente en células

animais e de importantes funcións na división das células pois é o encargado de
extender as fibras do fuso e guiar ós cromosomas. Está constituído por un par de
centriolos ou diplosoma, de estrutura similar ó kinetosoma dos cilios. Cada
centriolo se coloca perpendicular ó outro, formando cilindros. Ó redor aparece
un material semellante ó citoplasma, o material pericentriolar, moi denso e
9

dende onde nacen as fibras do áster. Éstas últimas están formadas por
microtúbulos distribuidos en todas as direccións.

- RIBOSOMAS: tamén se chaman órganos de Palade. Están en todas as células

pero en organismos procariotas son 70S e en eucariotas son 80S. Cada ribosoma
está constituido por dúas subunidades ( maior e menor), que se asocian durante a
síntese de proteínas. Cada subunidade está formada por ARN asociado a
proteínas, de orixe nucleolar e citoplasmático respectivamente. Ambos saen do
núcleo polos poros nucleares e se dirixen ó citoplasma. Sitúanse espallados polo
citoplasma ou formando cadeas de polisomas, soltos ou pegados ao retículo
endoplasmático ( son 80 S), e tamén os atopamos no interior de cloroplastos e
mitocondrias ( son 70 S). A súa función sempre será a fabricación de proteínas,
pero o destino final destas variará dependendo do lugar da súa síntese. Por
exemplo, as que se dirixen ao aparello de Golgi fórmanse no retículo
endoplasmático.

B) Orgánulos de membrana sinxela:

B.1.- RETÍCULO ENDOPLAMÁTICO: formado por un conxunto de condutos e

cavidades ocas ( lumen), estendidos por todo o citoplasma, pero máis abundante nas
proximidades do núcleo, pois contribúe a formar a súa envoltura. Pode ser:
- Liso: sen ribosomas adosados, moi abundante en células con intenso
metabolismo lipídico ( ovarios, músculo cardiaco…). Encárgase de sintetizar
fosfolípidos, colesterol e hormonas esteroideas; tamén ten funcións de
detoxificación celular no fígado e de liberar glucosa a partir do glicóxeno
almacenado nas células.
- Rugoso: presenta, na cara citoplasmática, ribosomas unidos grazas a
unha proteína, a riboforina. É moi abundante en células con función secretora
( páncreas, tubo dixestivo), e contribúe a formar a envoltura nuclear, a sintetizar
proteínas de membrana, ou secretar e glicosilar proteínas( dende o lumen do retículo
pasan ao aparello de Golgi)
10

B.2.- APARELLO DE GOLGI ou dictiosoma

Está formado por 6 sacos aplanados , rodeados de vesículas e está situado próximo ó
núcleo. Ten dúas caras:
- a cara cis: cara o núcleo, con membranas moi finas e receptora de vesículas de
transporte procedentes do R.E.rugoso
- a cara trans, está cerca da membrana plasmática, de paredes grosas e emisoras de
vesículas de secreción. Entre a cara cis e a trans, os sucesivos sacos, van
transportando as vesículas de transición por mecanismos de endo e exocitose.
As funcións máis destacadas do Aparello son: secretar substancias, reciclar
membranas, glicosilar proteínas e lípidos e formar lisosomas e vacuolas.

Exercicio: completa

B.3.- LISOSOMAS:
Son orgánulos esféricos formados a partir das vesículas do aparello de Golgi.
Encárganse de almacenar substancias de reserva e facer dixestión celular. En
organismos como os fungos a dixestión será extracelular ( os lisosomas expulsarán
as súas encimas ó exterior), pero noutros organismos e células será intracelular ( por
autofaxia ou heterofaxia ). Nesta última, os lisosomas, grazas ás enzimas hidrolíticas
ácidas ( lipasas, proteasas, fosfolipasas…) que conteñen, formarán vacuolas
dixestivas para facer a dixestión. Cando se fusionan a esas vesículas orixinan
lisosomas secundarios.
11

B.4.- PEROXISOMAS:
Son semellantes ós lisosomas, pero posúen encimas oxidativas (oxidasas e catalasas)
para oxidar substancias como os aa, o ácido úrico, bases nitroxenadas ou os ácidos
graxos ( fan β-oxidación); son procesos nos que se xera auga osixenada ( peróxido
de hidróxeno), formando auga e osíxeno; Tamén se encargan de eliminar ese
peróxido pois resulta tóxico. Nas células vexetais tamén se encargan de facer
fotorrespiración ( proceso inverso á fotosíntese e grazas ós peroxisomas pódese
recuperar o carbono que se perdería nese proceso) .

B.5.- GLIOXISOMAS.
Son orgánulos exclusivos de células vexetais., moi abundantes nas sementes.
Encárganse de facer o Ciclo do Glioxilato, variante do ciclo de Krebs e grazas ó que
os ácidos graxos almacenados se convirten en glúcidos.

B.6.- VACUOLOS.
Son orgánulos membranosos de contido hidrófilo e especialmente abundantes en
vexetais, onde chegan a ocupar gran parte do volume celular. Ao conxunto de
vacuolos dunha célula chámaselle vacuoma.. desempeñan importantes papeis na
reserva de auga, no almacén de substancias e tamén participan en procesos
dixestivos.

C) Orgánulos de doble membrana

C.1.- MITOCONDRIAS:
Orgánulos presentes en todas as células, en número variable, pero máis abundantes
canta máis actividade desempeñe a célula. Son, xunto cos cloroplastos, os orgánulos
enerxéticos das células. Teñen a seguinte estrutura:
12

- Membrana externa: é unha bicapa lipídica unida a proteínas, semellante á

membrana celular. É moi permeable pois posúe proteínas transmembrana como
a porina ( canais acuosos). Posúen tamén encimas implicadas no metabolismo de
lípidos no interior da mitocondria ( activación de ácidos graxos, por exemplo)
- Espazo intermembrana: semellante ó citosol, con escasas encimas.
- Membrana interna: forma reprégoos ou cristas que aumentan a súa superficie e a
súa actividade. É impermeable a substancias polares e ións, pero permeable á
auga, dióxido de carbono e osíxeno. A composición química é diferente da
externa, pois posúe tan só un 25% de lípidos, fronte a un 75% de proteínas. Este
número tan elevado obedece ás súas funcións.:
. contén proteínas transportadoras específicas, que regulan o paso de
ácidos graxos , piruvato…entre o exterior e o interior.
. proteínas transportadoras de electróns ata o osíxeno
. proteínas con función encimática asociadas formando o complexo ATP
sintetasa; son 8 cadeas polipeptídicas coa seguinte estrutura.

- Matriz mitocondrial: é o espazo interno da mitocondria recheo dunha substancia

xelatinosa composta por menos dun 50% de auga, ADP, ATP, ións, varias
copias idénticas de ADN circular bicatenario, ARN, ribosomas 70S, e encimas
implicadas no Ciclo de Krebs e na β-oxidación ; tamén hai encimas necesarias
para a replicación, transcripción e tradución do propio material xenético.

As funcións máis importantes das mitocondrias son:

- Síntese de proteínas propias a partir do ADN mitocondrial, que ocorre nos seus
ribosomas pero que é insuficiente para as necesidades da mitocondria.
- Produción de precursores para a síntese doutras sustancias como aa ou ácidos
grasos.
- Respiración celular, en concreto fases importantes do metabolismo como o Ciclo
de Krebs, a cadea de transporte electrónico, a fosforilación oxidativa, a hélice de
Lynen…
13

C.2.- CLOROPLASTOS:
Os plastos son orgánulos presentes nas células vexetais que se caracterizan por :
-posuír pigmentos ; son os cromoplastos: se son verdes porque almacenan clorofila
chamaranse cloroplastos; se almacenan ficoeritrina serán vermellos e chamaranse
rodoplastos
-por sintetizar e almacenar substancias de reserva; son os leucoplastos
( amiloplastos, oleoplastos….)
Os cloroplastos son os plastos de maior importancia biolóxica. Fabrican moléculas
orgánicas a partir de inorgánicas e da luz solar. Teñen unha estrutura similar ás
mitocondrias.

A principal diferenza é a presenza dunha terceira membrana, a tilacoidal, que se

estrutura en tabiques e apilamentos en forma de moeda ( grana) e cuia composición é
equivalente á membrana interna das mitocondrias: con proteínas de transporte
electrónico, proteínas asociadas a pigmentos para formar os fotosistemas ou proteínas
enzimáticas para a síntese de ATP ( ATP sintetasas).
O espazo interno do cloroplasto recibe o nome de estroma e o seu contido é como o
da matriz mitocondrial, pero con encimas implicadas no proceso fotosintético e no de
replicación, transcrición e tradución do ADN do cloroplasto.
As funcións do cloroplasto son:
- Síntese de proteínas nos seus ribosomas.
- Almacén temporal de substancias de reserva como o almidón
- Realizar o proceso da fotosíntese: a fase luminosa, na membrana tilacoidal e dos
grana, resumida en procesos de fotolise de auga, fotofosforilación ( obtención de
ATP) e fotorredución ( obtención de poder redutor). Tamén a fase escura, xa no
14

estroma do cloroplasto, e que ocorre nunha serie de reaccións (Ciclo de Calvin)

coa finalidade de obter unha primeira molécula orgánica ( hexosa).

(Lembra que Margulis consideraba unha orixe para mitocondrias e cloroplastos a partir
da simbioxénese no Paleozoico).

C.3.- NÚCLEO:
O núcleo da célula é a parte que dirixe e regula todo o funcionamento da célula e
ademais almacena o seu material xenético. Ten forma variable, e o seu tamaño ven dado
pola relación nucleoplásmica [ Vn / (Vc – Vn ) ]. O número de núcleos dunha célula
oscila entre 0 ( os glóbulos vermellos), 1 ( é o normal) , 2 ( os protozoos ciliados posúen
un macro e micronúcleos) ou máis ( os osteoblastos e as células musculares estriadas
esqueléticas son plurinucleadas).
O núcleo é a parte que máis cambios experimenta cando a célula entra en división, por
iso faremos unha descrición do núcleo en repouso e en división; antes repasaremos o
concepto de ciclo celular:
- O ciclo celular: é o conxunto de acontecementos sucesivos que experimenta unha
célula dende o fin dunha división ata o fin da seguinte. A súa duración depende do tipo
celular e as fases nas que se dividen , xunto coa dotación xenética de cada unha aparece
reflectida no seguinte esquema no que se diferencia a Interfase e a división. Na
interfase, á súa vez, distinguimos:
- Fase G1: aumenta o metabolismo celular; alta síntese de proteínas e ARN
- Fase S: duplicación do material xenético
- Fase G2: duplicación de orgánulos.
A síntese de ARN ten lugar ó longo de todas as fases.
A división pode ser por mitose ou meiose. Nas células que nos experimentan división,
unha vez iniciado a fase G1, chega un punto de quiescencia G0, ( sen retorno), no que o
ciclo se para. Se se sobrepasase, a célula dividiríase
15

- O núcleo en interfase:
Caracterízase por un intenso metabolismo, dado que ten que sintetizar ARN,
duplicar ADN e fabricar proteínas. Durante este período diferenciamos no núcleo as
seguintes partes:
-Envoltura nuclear: é unha membrana dobre, formada coa axuda do retículo
endoplasmático, separada por un pequeno espazo intermembrana, que só
desaparece en zonas concretas por fusión de ambas : son os poros nucleares.
16

Cada poro ten oito proteínas cilíndricas unidas por aneis proteicos, a
modo de diafragma, que permite regular a abertura e o paso de substancias; na parte
interna tamén hai fibras proteicas que forman a codia nuclear.
-Nucleoplasma: é o medio interno formado por auga, sales, nucleótidos,
encimas e que alberga o/os nucleolo/os e a cromatina.
- Nucleolo: está no interior do nucleoplasma, normalmente un por célula e
fundamental para un correcto desenvolvemento da mitose e para a fabricación dos
ribosomas (ARN-r). Ten unha estrutura granulosa no seu interior e fibrosa no
exterior. No ADN hai unhas zonas (NOR), rexións organizadoras nucleolares, que
portan os xene s codificadores do nucleolo; en humanos corresponden a rexións dos
cromosomas 13, 14, 15, 21, 22.
- Cromatina: está formada polo ADN enroscado en proteínas histonas
( básicas) e proteínas ácidas; as estruturas aumentan a súa complexidade ó se
enroscar nas proteínas formando diferentes niveis de compactación. O máximo
correspondería ao cromosoma que aparece só na célula que xa está en división.

Nas células humanas hai 46 fibras de cromatina e poden presentar zonas moi
condensadas ( heterocromatina) e rexións pouco condensadas ( eucromatina); éstas
últimas transcríbanse e tradúcense. A función da cromatina é conter a información
xenética, para sintetizar proteínas e fabricar ARN a partir de ADN .

- O núcleo en división: todas as células que se dividen experimentan , chegado o

momento, fortes cambios que afectan á estrutura nuclear é á da cromatina. En
xeral, deixa de verse a envoltura nuclear e o nucleolo; a cromatina forma
cromosomas ó espiralizarse a fibra de 30nm en torno a proteínas non histónicas.
17

A continuación, nesta figura , amósase a estrutura dun cromosoma:

En cada cromosoma, aparece ADN duplicado, en forma de cromátidas idénticas,

unidas por un punto ( centrómero). Ö longo das cromátidas exténdense bandas que
se colorean diferencialmente con colorantes específicos ( a técnica do patrón de
bandas permite identificar cromosomas). O centrómero leva uns discos proteicos, os
cinetocoros, que permitirán ao cromosoma unirse ás fibras do fuso acromático.
Ó longo do cromosoma poden aparecer outros estreitamentos, as constriccións
secundarias; a primaria, o centrómero, axuda a clasificar os cromosomas segundo a
lonxitude dos brazos en metacénctricos, submetacéntricos, acrocéntricos ou
telocéntricos. Os cromosomas poden presentar nos extremos as chamadas rexións
satélites, que conteñen ADN nucleolar; eses extremos son os telómeros ou zonas
casquete, con secuencias repetidas para protexer a información xenética do ataque
de encimas. Se cre que esta perda pode estar relacionada co envellecemento celular.
A función dos cromosomas é transmitir información xenética hereditaria. A especie
humana presenta 44 autosomas e un par de heterocromosomas, os sexuais (XX,
XY); somos unha especie diploide, na que os cromosomas se aparean durante a
división: aparecen pares de cromosomas homólogos, con información sobre os
mesmos caracteres, aínda que non ten por que coincidir o contido. Un cariotipo ou
conxunto ordeado dos pares de cromosomas característicos da especie humana
aparece a continuación:
18

- A división por mitose: repasa o que estudaches o curso pasado desta división.
Recorda que a sofren todas as células. Agás os gametos; o obxectivo é
multiplicar o número de células para o crecemento do individuo e a renovación
tisular; a partir dunha célula xorden dúas idénticas á proxenitora e que se
estrutura en fases para facilitar o estudo aínda que é un proceso continuo:

Rematada a división nuclear ou cariocinese, a célula dividirá o citoplasma ou

citocinese. En células animais será un anel de actina S e en vexetais ou fragmoplasto
de pectina producido polo aparello de Golgi.

- A división por meiose:

Experimentan este proceso as células das gónadas ( 2n) produtoras de gametos (n);
éstes ó fusionarse durante a fecundación, darán un individuo cunha dotación
cromosómica propia da especie en cuestión.. Consta de dúas divisións consecutivas:
1ª división meiótica ou reducional e a 2ª división meiótica ou ecuacional. Entre
ambas hai un pequeno periodo de repouso. Tamén despois de cada unha hai unha
citocinese que ten lugar de forma semellante á mitose.
19

Durante a primeira división, a profase I dura moito tempo e é fundamental para

asegurar a variabilidade nas especies pois nela ocorre o proceso de recombinación
xenética ou crossing-over. Consiste no intercambio de información entre os dous
cromosomas que constitúen o par de homólogos.

Esta profase, se estrutura para un mellor estudo en subfases: leptoteno, zigoteno,

paquiteno, diploteno e diacinese.

En leptoteno empezan a verse os cromosomas duplicados e unidos á membrana

nuclear. En zigoteno vense pares de homólogos ( estadío das tétradas), en paquiteno
prodúcese o intercambio físico ( quiasma) e como consecuencia o entrecruzamento;
en diploteno sepáranse os cromosomas homólogos por rotura de quiasmas e faise
patente a recombinación; a diacinese representa a máxima condensación dos
cromosomas, a desaparición do nucleolo e da membrana nuclear, a formación do
fuso meiótico e a unión dos cromosomas polo cinetocoro.
20

Na metafase I, os cromosomas, unidos ás fibras do fuso, sitúanse na zona central da

célula ( figura b). Na anafase I ( figura c) sepáranse os cromosomas homólogos, de
xeito que cada membro do par é arrastrado cara un extremo da célula. Na telofase I
( figura d) reconstrúese a estrutura celular; vense de novo o nucleolo e a membrana
nuclear; aparece cromatina. Non volverá a duplicarse o ADN entre esta división e a
seguinte.

A segunda división meiótica é semellante a unha mitose. Na profase II

desestrutúrase o núcleo e o ADN adopta forma de cromosoma. Na metafase II os
cromosomas recombinados, sitúanse nun extremo celular, perpendicular en
dirección ó adoptado na metafase I; entre os centriolos se extenden as fibras do fuso
e arrastran ós cromosomas. Na anafase I sepáranse as cromátidas de cada
cromosoma e desprázanse cara os centriolos. Na telofase II recupérase a estrutura do
núcleo en interfase e volvemos a ter cromatina.
Como resultado da última citocinese, teremos catro células coa metade do material
xenético da proxenitora e con diferente contido, grazas ó entrecruzamento.

A división das células ás veces responde a outros modelos. Por exemplo se a célula
é plurinucleada, a división mitótica ocorre sen citocinese; en células poliploides
ocorreran duplicacións consecutivas sen mitose nos cromosomas.