DALUBHASAANG MABINI

Daet, Camarines Norte

KOLEHIYO NG EDUKASYON

MODYUL 3
Pagsasaling Teknikal: Pagsipat sa
Praktika at Pagpapahalaga

A. Panimula

Ang panibagong modyul na ito ay nakatuon sa pagsasaling teknikal, mga uri ng

tekstong teknikal, hamon sa pagsasalin at ang mga hakbang sa yugto-yugto na
pagsasaling teknikal sa iba‘t ibang disiplina. Anumang mga kamalian sa pagtatayp at
baybay ay hindi sinasadya, ―maging mapanuri.‖

B. Layunin
Ang mga sumusunod ay inaasahang makakamit ng mga mag-aaral matapos na mapag-
aralan ang modyul na ito;
1. Naiisa-isa ang mga uri ng tekstong teknikal,
2. Nabibigyang linaw ang mga usapin kaugnay sa pagsasaling teknikal,
3. Nakapagbabahagi ng sariling ideya na may kinalaman sa artikulong binasa,
4. Nakapagbibigay ng sariling konklusyon bilang pag-unawa sa artikulong pinag-aralan,
5. Nakasusulat ng ilang mga karagdagang suliranin kaugnay ng teknikal ng pagsasalin.

C. Nilalaman ng Talakayan

Panimula
Higit kailan pa man, ngayon ang panahon ng pagsasalin. Bunga ito ng
mabilisang pagbabagong ibinunsod ng industriyalisasyon nang ika-20 siglo na lalong
umigting sa paglakas ng globalisasyon ng ika-21 siglo-- isang puwersang tuluyang
nagpalobo at nagpalawak sa pangangailangan sa pagsasalin ng mga teksto at
dokumentong maituturing na may katangiang teknikal. Itinatakda ng kasalukuyang
merkado ng lipunang global ang kagyat na pagpapalitan ng mga impormasyong
kalimitang nagsisilbing batayan ng mga desisyong pangkomersiyo. At sapagkat
nabura na nga ang mga linyang heograpikal na naghahati sa mga pamayanan at
lipunan, at lipunan, biglang nagkaroon ng espasyo ang malayang palitan at talaban
ng mga wika at kultura. Ito, sa aking palagay, ang siyang dahilan kung bakit
kailangan na nating balikan upang muling pag-isipan at rebisahin ang kalimitang
pananaw sa pagsasaling teknikal.

Sapat na ba ang maisalin ang kaalaman?

Ano nga ba ang pagsasaling teknikal? Kalimitan, nakatali sa mga tekstong
teknikal ang pagpapakahulugang ibinibigay sa pagsasaling teknikal. Dahil itinuturing na
informative / referential ang mga tekstong teknikal, inaasahan na ang pagsasalin ay
maging ―teknikal‖ din ang dating; ibig sabihin, dapat ―walang puso;‖ o ayon nga sa isang
kaibigan, dapat ay ―wakabu‖ o walang kabuhay-buhay; o sa isang salita, ―boring.‖
Sinasabing kinakailangan na ang pagsasalin ng mga tekstong teknikal ay hindi
mabahiran ng anumang damdamin; hindi dapat magkaroon ng katangiang expressive o
affective. Maisalin lamang nang tama ang mga impormasyon—―sapat na.‖ Ang tanong:
―sapat na nga ba ang maisalin lamang ang impormasyon o mensahe ng isang akda?‖
Pansinin ang isang halimbawang salin ng isang sipi ng akda ni Isocrates na may
pamagat na ―Some Thoughts on the Power of Communication,‖ (436- 338 BC) na bunga
ng isang Aktiviti sa klase sa kolaboratibong pagsasalin.

FIL ELEKTIB 1
 Isocrates
Some thoughts on the power of communication
(436-338 BC)
253] We ought, therefore, to think of the art of discourse just as we think of the
other arts, and not to form opposite judgements about similar things, nor show
ourselves intolerant toward that power which, of all the faculties which belong to the
nature of man, is the source of most of our blessings. For in the other powers which we
possess, as I have already said on a former occasion,1 we are in no respect superior to
other living creatures; nay, we are inferior to many in swiftness and in strength and in
other resources; [254] but, because there has been implanted in us the power to
persuade each other and to make clear to each other whatever we desire, not only have
we escaped the life of wild beasts, but we have come together and founded cities and
made laws and invented arts; and, generally speaking, there is no institution devised by
man which the power of speech has not helped us to establish. [255] For this it is which
has laid down laws concerning things just and unjust, and things honorable and base;
and if it were not for these ordinances we should not be able to live with one another. It
is by this also that we confute the bad and extol the good. Through this we educate the
ignorant and appraise the wise; for the power to speak well is taken as the surest index
of a sound understanding, and discourse which is true and lawful and just is the
outward image of a good and faithful soul.

Bersiyong SALIN 1

Sad to say, hindi tayo superior sa ibang living creatures, like the plants and the
animals. In fact, loser tayo because inferior nga tayo sa kanilang swiftness, strength, at
sa iba pang riches, pero dahil meron nang na-implant sa ating minds na power to
persuade at gawing clear to everybody ang kahit anong trip natin, hindi lamang tayo
naka-sweet escape sa life ng kontrabidang wild beast, nag-join forces din tayo, nag-build
ng cities, kinarir ang paggawa ng laws, at nag-invent ng sangkatutak na arts, at generally
speaking, walang institution ng people ang nabuo without the helping hands of the
power of speech.
Dahil ito ang nag-initiate ng ever reliable laws about sa mga thingy na just at
unjust, at sa iba pang mga thingy na in fairness honourable at base; at kung hindi dahil
sa mga ordinance na ito ay never tayong mabubuhay with one another. Again, dahil dito
naco-confute natin ang wrong doings at naeextol ang righteousness. Sa pamamagitan
ulit nito, ine-educate natin ang mga ignorant at ina-appraise ang mga wais na people,
dahil ang unlimited power to speak ng very good ay naging surest index of sound
understanding at discourse na true at legally accepted, at ito ay ang outward image ng
isang kinda nice at slightly faithful na soul.
Because of this faculty ever, pareho tayong nasa fight mode against sa iba about
sa matters na open ang doors sa dispute at naghahanap ng enlightenment para sa atin
about na naman sa mga thingy na unknown, para sa some na arguments na usable sa
pag-persuade ng others kapag may speech all of us in public, usage din natin kapag
dinedeliberate natin ang ating never-ending thoughts, at kung eloquent ever ang calling
natin sa mga may ―k‖ magsalita sa harap ng madlang people sage naman ang calling
natin sa mga nagde-debate skillfully sa kanilang minds ng kanilang mga burden at
confusion... ang mga ito na need ang intelligence ay hindi mari-reach kung not available
ang helping hand ng speech... sa lahat ng ating actions pati na rin sa ating thoughtful
thoughts, speech forever ang ating guide, at ginagamit ang mga wais na hindi na natin
ma-reach.

FILDLAR A55
Eje, Karen
Haw, Leni
Mardo, Princess
Yu, Jennifer

FIL ELEKTIB 1
Bersiyong SALIN 2

Wala na talaga tayong respeto sa ibang mga walang kwentang epaloids sa mundo,
shyet. Tayo‘y under sa pagiging macho at magaling at sa iba pang mga kalokohan. Pero
dahil naisiksik sa ating mga kukote na yayain ang mga iba pang epal diyan, at linawin sa
isa‘t isa ang tunay nating hangarin dito, yown! Ang lalim! Dahil dito ‗di lang tayo
nakakatakas sa pagiging bogaloids pero nakagawa din ng mga bilding at mga lecheng
batas at mga kaartehan. Pero kung pagaganahin mo nga naman talaga ang utak mo,
wala naman talagang mga institusyong dehins nakatulong ang kapangyarihan ng salita.
Dahil dito mga ‗tol merong mga nangyayari na makatarungan at yung mga sakit
lang sa ulot, pati na mga bagay na hanep at astig!; at kung hindi dahil sa mga ito dehins
nating makakayanang makasurbayb sa mundong ibabaw, dito rin matatanggal ang mga
ulol at madadagdagan pa ang mga anghel sa mundo. Dahil din dito, matuturuan natin
ang mga bogaloids, ang mga tanga na rin, maging ang mga wais katulad ni Lumen ba.
Dahil ang makapagsalitang mabuti mga brader ay makakatulong para magets ka ng mga
epal; Para na rin makayari tayo ng mga ka-anghelan na mga bagay-bagay; at yan naman
talaga ang tunay na mabuti, yown.
Sa pamamagitan nito, puwede tayong makipagbarahan sa mga bagay na kaloka at
kagulo at hanapin ang liwanag at sagot sa ating mga ka-bogaloid-an, dahil ang mga
pinagsasabi natin upang hibangin ang mga ulol na tao sa ating pagsasalita,, tayo ay
napapaisip ay nagninilay-nilay, at habang hinihikayat mo ang mga tao sa mga sinasabi
mo, tinatawag na agad na henyo ang taong kayang-kayang makipagbarahan sa mga
sakit ng ulo nila. Dehins sa mga ito ang nagagawa ng gumagamit ng kukote na hindi
gumagamit ng pananalita sa ating mga damuvs, pati na rin sa ating mga iniisip,
pagsasalita ng talaga ang tunay na ginagamit ng mga totoong may utak.

Acodisen, Jeffrey Jiggs

Baron, Maria Carmina
Cruz, Nadine
Perez, Charles Ryan Neil

Pansinin na nagbago ang tono ng materyal— mula sa pagiging akademiko ng

orihinal na bersiyon, naging kolokyal na halos may pagkabalbal ang naging tono ng
dalawang bersiyon. Di maikakaila na dahil nabago ang varayti ng lengguwahengng
ginamit, nagbago rin ang antas ng lengguwaheng na kalimitang nagbubunga ng
pagbabago ng tono ng anumang sitwasyong pangkomunikasyon. Gayunpaman,
bagama‘t nagbago ang tono ng materyal, hindi pa rin naman nagbago ang impormasyon
sa teksto. Samakatwid, kahit pa totoong nanatili ang ideya at nilalaman ng artikulo ng
dalawang bersiyon, tiyak na ipagpapalagay pa rin ng marami na isa itong ―kabalbalan‖ o
kaya‘y isang ―kabastusan‖ sa pilosopong si Isocrates kung kaya‘t masasabing hindi
katanggap-tanggap ang alinman sa dalawang bersiyon ng salin. Maaaring sabihing
interesting ang rendisyon ng salin dahil ito ay kakaiba, subalit, mahalagang ikonsider
ang layo o lapit nito sa intensiyon ng teksto. Mananatili pa rin ang tanong: ―sapat nga
bang maisalin lamang ang impormasyon o ang nilalaman ng isang teksto?‖

I-Google Translate mo na lang!

Sa totoo lamang, madalas ipagpalagay na ang pagsasaling teknikal ay isang

gawaing sadyang nakapokus lamang sa impormasyon, terminolohiya, at estruktura ng
mga pangungusap. Nakalulungkot isipin na hanggang sa kasalukuyang pagdagsa ng
mga komersiyalisadong proyektong pagsasalin sa lokal at pandaigdigang merkado,
nananatiling makitid pa rin ang pananaw ng nakararami tungkol sa pagsasaling
teknikal. Manapa, iniisip ng marami na madali lamang magsalin ng mga tekstong
teknikal. Basta‘t may diksyonaryong bilingguwal o espesyalisadong diksiyonaryo,
marunong sa mga wikang kasangkot, may kaalaman sa mga MT software gaya ng
Google Translate o SDL Trados o Systran, may sapat na oras at kilo-kilong lakas ng loob,
maaari nang sumabak sa bidding at magsalin. Hindi requirement ang degree sa
pagsasalin. Hindi rin kailangang may mahabang track record ka sa pagsasalin. At hindi
rin kailangang miyembro ka ng isang samahan sa pagsasalin. Kalimitan, ang kailangan
lamang ay mag-member ng website/agency sa pagsasalin, mag-submit ng CV o

FIL ELEKTIB 1
curriculum vitae, magbukas ng dollar account, o kaya sa Paypal, at puwede ka nang
makipagsabayan sa pagsasalin. Patunay rito ang napakaraming online translation jobs
websites gaya ng: www.translatorsbase.com, www.odesk. com , www.freelancer.ph,
www.elance.com, www. proz.com, www.translatorscafe.com, at marami pang iba. Ang
malala pa, may mga pangyayaring kapag napansing marunong magsalita ng wikang
Filipino ang isang indibidwal, binibigyan na kaagad ng proyekto para sa pagsasalin.
Basta nagpi-Filipino, puwede nang magsalin. Bunsod ito ng nakagawiang paniniwala na
madali lamang ang anumang gawaing pagsasalin. Na ang pagsasalin ay simpleng
gawaing pagsasalin. Dagsa ang komersiyo subalit walang nagpapatrol. Libre nga naman
kasi ang pagsasalin lalo na kapag Google translate ang gagamitin. Bunga nito, kung
hindi lumalaganap ang ―maling salin,‖ nawawalan naman ng gana ang mahuhusay sa
pagsasaling teknikal dahil naririyan ding sila ay abusuhin, baratin, at hindi bayaran ng
mga nagpapasalin. Narito rin ang kalimitang tanong na kinakaharap ng mga nagsasalin
at nagpapasalin: Paano ang presyuhan sa salin? Batay ba sa bilang ng pahina? Bigat ng
paksa ng materyal na isasalin? Batay ba sa bilang ng salita? sa timeframe ng sabmisyon?
profayl ng magsasalin? Badyet ng nagpapasalin? Digri ng pamilyaridad ng nagsasalin sa
nagpapasalin? Ilan lamang ang mga katanungang ito na kaugnay sa praktika ng salin na
hindi pa rin natutugunan magpahanggang ngayon. Ito ang ugat kung bakit kahit pa
sintanda ng sibilisasyon ang pagsasalin, hindi pa rin ito napo-professionalize kahit man
lamang sa bansa. Dahil kadalasan ding itinuturing ang pagsasaling teknikal bilang isang
mekanikal na gawain, marami talaga ang umaasa na lamang sa mga translation
softwares na nabanggit kanina. Para sa marami, kayang-kaya ng MT na makapagsalin sa
Filipino ng mga tekstong teknikal. Sa totoo lamang po, sa halos sampung taon ng
pakikipag-ugnayan ko bilang isa sa konsultant at kabahagi ng mga riserts kaugnay ng
MT Development ng CCS-NLP Dept ng DLSU, halos duguin na ako sa pagsasalin,
pagwawasto ng mga salin, paghahagilap ng mga materyal na isasalin, pag-unawa sa mga
suliranin ng mga dinedebelop na softwares sa pagsasalin, at marami pang nakababaliw
na pakikipagsapalaran makatulong lamang sa pag-unlad ng MT sa Pilipinas, baha-
bahagya pa lang din ang nagiging pag-evolve nito. Mula sa Tagging ng mga teksto
hanggang sa pagbabantay ng QA (Quality Assessment) ng salin ng mahigit 500, 000
salita upang magsilbing korpus ng software na aayon sa itinakdang pamantayan ng
National University of Singapore na katuwang ng Pamantasan para sa pagsasagawa ng
proyekto, at hanggang sa mahikayat ang dalawang departamento – ang Filipino at
Natural Language Processing na maging totoong ―partners‖ o magkatuwang sa
adhikaing ito, maituturing kong totoong mabagal ang pagsulong ng MT. Oo, pero
patuloy ito at masigasig na nakikilahok ang mga naturang technical experts at language
experts. Totoong hanggang sa kasalukuyan ay wala pa tayong maituturing na matino at
marangal na MT sa Filipino kung kaya‘t marami ang nagsusulong lalo na mula sa larang
ng MT o Machine Translation na makalinang ng mga naturang kagamitan sa pagsasalin
na inaasahang makatutulong nang malaki sa lalong pagpapaunlad ng negosyo ng
pagsasalin – teknikal man o pampanitikan. Bakit ko ibinabahagi sa inyo ang karanasan
kong ito? Simple. Sapagkat, kagaya ng nabanggit na, kailangang matutuhan nating
lumihis sa tradisyonal o kombensiyonal na pananaw na ang pagsasaling teknikal ay
kinakailangan ding nakabatay sa mga tekstong teknikal na isinulat ng mga isteryotipo
ng mga ekspertong teknikal. Tanggapin man natin kasi o hindi, malay man tayo o hindi,
nakaapekto sa ―magiging paraan ng pagsasalin natin ng tekstong teknikal‖ ang ganitong
isteryotipong pagtanaw.

Mga uri ng tekstong teknikal

Sa katunayan, hindi lamang nakapaloob sa iisang uri lamang ng genre ang mga
tekstong teknikal; kung tutuusin, dahil iba‘t iba ang genre na ginagamitan ng mga
wikang teknikal, hindi maikakaila na iba‘t iba rin ang mga uri ng tekstong teknikal.
Ayon pa nga kay Zethsen (2001), ―Kinakailangang maging malay ang isang tagasalin sa
realidad na kung tutuusin, wala naman talagang maituturing na tekstong teknikal dahil
hindi naman ito isang genre; sa halip, ang mayroon lamang ay iba‘t ibang uri ng mga
tekstong gumagamit ng teknikal na lengguwaheng, at mga tekstong nag-uugat sa iba‘t
ibang disiplina.‖
Narito ang ilang kalimitang halimbawa ng mga alam na nating tekstong teknikal:
(1) mga teksbuk, (2) gabay at/o manwal, (3) encyclopedia, (4) mga artikulong syentipiko
at akademiko, (5) mga patakaran o pamamaraan, (6) at iba pa. Narito naman ang iba‘t

FIL ELEKTIB 1
iba pang uri ng mga materyal na maituturing ding may katangiang teknikal: (1) mga
dokumentong legal, (2) technical reports, (3) brochures, (4) mga liham, (5) mga
katitikan ng pulong, (6) mga taunang ulat/ annual reports, (7) manuskrito ng mga
talumpati at panayam, (8) survey forms, at iba pa. Pansinin na higit na malawak ang
saklaw ng mga tekstong nabanggit sa ikalawang batch ng mga uri ng materyal na
kalimitang isinasalin. Marapat din sigurong sabihing mayroon din itong posibilidad na
magkaroon ng katangiang interdisiplinari at multidisiplinari. Nangangahulugan kung
gayon na hindi na lamang kung gaano katumpak ang naging salin ng mga termino, o
kung gaano kawasto ang mga mensahe at impormasyong isinalin, o kung napanatili ba
ang estilo ng orihinal na teksto sa salin ang dapat maging konsiderasyon sa pagsasalin.
Bagama‘t kadalasang tinutukoy ang mga tekstong teknikal batay sa mga espesyalisadong
termino o ―register‖ na taglay nito, at sa katangian ng estrukturang gramatikal ng
materyal gaya ng: (1) laging nasa ikatlong panauhan, (2) mahahaba at komplikado ang
mga pangungusap, (3) mahihirap ang mga salitang ginagamit at/o malalim ang mga
konseptong tinatalakay, at (4) kalimitang gumagamit ng mga di-karaniwang anyo ng
pangungusap, hindi maikakaila na higit pa sa mga nabanggit ang katangian ng
inaasahang produksiyon ng mga tekstong teknikal. Pansinin ang halimbawa ng isang
abstrak ng isang artikulong isinabmit para sa publikasyong MALAY ng DLSU:

Ang Paggamit ng Trigram Ranking bilang Metrong Pansukat sa Similaridad ng

mga Wika / Using Trigram Ranking as Metric for Language Similarity

Bersiyong MT (Google Bersiyong Salin ng

Simulaang Lengguwaheng Translate) Praktisyoner
Abstract in English. Abstract sa Ingles. Abstrak sa Filipino.
Cognates are words with Cognates mga salita na Ang cognate ay
the same etymological origin. may parehong etymological tumutukoy sa mga salitang
These are used by experts to origin. Ang mga ito ay may iisang pinagmulan.
analyze and measure language ginagamit ng mga eksperto Karaniwang ginagamit ito ng
similarity. In phylogenetics upang masuri at masukat ang mga experto upang suriin ang
analysis, cognates and other wika pagkakapareho. Sa similaridad ng mga wika. Sa
attributes e.g. (presence of phylogenetics -aaral, cognates prosesong phylogenetics
verb aspect or reduplication) at iba pang mga katangian analysis, linilista ang mga
are listed and languages with halimbawa ( presensya cognate at iba pang atribyut
similar attributes are grouped pandiwa aspeto o paguulit ) ay (hal. kung may verb aspect o
together. In cases where there nakalista at wika na may reduplication ang wika) sabay
are no available cognates, this katulad na mga katangian ay ginugrupo ang mga wika na
approach cannot be applied. naka-grupo sama-sama . Sa may pagkakahalintulad. Sa
Trigram ranking, a process of mga kaso kung saan walang mga wika na walang
measuring language similarity mga magagamit cognates, nailathalang sanggunian o
without relying on cognates, is diskarte na ito ay hindi listahan ng mga cognate, hindi
presented. It involves (1) mailalapat. Trigram ranggo, maaaring gamitin ang
collecting huge amounts of isang proseso ng pagsukat ng prosesong ito. Minumungkahi
texts as training data, (2) wika pagkakatulad nang sa riserts na ito ang paggamit
generating trigram profiles walang pag-asa sa cognates, ng trigram ranking, isang
from the training data, (3) and ay iniharap. Ito ay proseso na hindi umaasa sa
computing for language nagsasangkot ng (1) mga cognate, bilang metrong
similarity using trigrams. A pagkolekta ng malaking pansukat sa similaridad ng
trigram is a 3-character halaga ng mga teksto ng mga wika. Sa prosesong ito, (1)
sequence of a word. As an data pagsasanay , (2) pagbuo kumokolekta ng mga
example, the list of trigrams ng trigram mga profile mula dokumentong gagamitin
that can be generated from the sa data ng pagsasanay , (3) at bilang training data; (2)
word ―test‖ are the following: computing para sa mga wika gumagawa ng trigram profayl
tes, est. Based on the results, gamit ang pagkakatulad gamit ang training data; at (3)
languages with high trigram trigrams . Trigram ay isang 3 - kinokompyut ang similaridad
ranking values are closely- character na pagkakasunod- gamit ang ranggo ng mga
related. This matches what is sunod ng isang salita. Bilang trigram. Ang trigram ay
reported in the literature. halimbawa, ang listahan ng tatlong magkakasunod na
Trigram ranking can be used mga trigrams na maaaring letra na bahagi ng isang salita.
to measure which Philippine nabuo mula sa ―test‖ salita ay Bilang halimbawa, ang mga
languages are closely-related. ang mga sumusunod: tes, est. trigram na mabubuo sa
Batay sa mga resulta, mga salitang ―tatlo‖ ay ang mga
wika na may mataas na mga sumusunod: tat, atl, at tlo.
halaga ng trigram Base sa resulta, ang mga wika

FIL ELEKTIB 1
 pagraranggo ay malapit na -
nauugnay . Ito ay tumutugma
sa kung ano ang naiulat sa sa
panitikan. Trigram
pagraranggo ay maaaring
magamit upang masukat kung
aling mga wika Philippine
malapit na - kaugnayan.
na may mataas na trigram
ranking ay magkakalapit na
wika. Pinatutunayan na rin ito
ng mga nasusulat sa mga
sanggunian. Maaaring gamitin
ang metrong ito upang
sukatin ang pagkakalapitlapit
ng mga wika sa Pilipinas.

Bersiyong Salin ng Praktisyuner Bersiyong Salin para sa Publikasyon

Ang cognate ay tumutukoy sa mga Tumutukoy ang cognate sa mga salitang

salitang may iisang pinagmulan. Karaniwang
ginagamit ito ng mga experto upang suriin ang
similaridad ng mga wika. Sa prosesong
phylogenetics analysis, linilista ang mga
cognate at iba pang atribyut (hal. kung may
verb aspect o reduplication ang wika) sabay
ginugrupo ang mga wika na may
pagkakahalintulad. Sa mga wika na walang
nailathalang sanggunian o listahan ng mga
cognate, hindi maaaring gamitin ang
prosesong ito. Minumungkahi sa riserts na ito
ang paggamit ng trigram ranking, isang
proseso na hindi umaasa sa mga cognate,
bilang metrong pansukat sa similaridad ng
wika. Sa prosesong ito, (1) kumokolekta ng
mga dokumentong gagamitin bilang training
data; (2) gumagawa ng trigram profayl gamit
ang training data; at (3) kinokompyut ang
similaridad gamit ang ranggo ng mga trigram.
Ang trigram ay tatlong magkakasunod na letra
na bahagi ng isang salita. Bilang halimbawa,
ang mga trigram na mabubuo sa salitang
―tatlo‖ ay ang mga sumusunod: tat, atl, at tlo.
Base sa resulta, ang mga wika na may mataas
na trigram ranking ay magkakalapit na wika.
Pinatutunayan na rin ito ng mga nasusulat sa
mga sanggunian. Maaaring gamitin ang
metrong ito upang sukatin ang pagkakalapit-
lapit ng mga wika sa Pilipinas.
may iisang pinagmulan. Karaniwang
ginagamit ito ng mga eksperto upang suriin
ang similaridad o pagkakatulad ng mga salita.
Sa prosesong phylogenetics analysis, inililista
ang mga cognate at iba pang atribyut
(halimbawa kung may verb aspect o
reduplication ang wika) kaalinsabay ng
pagpapangkat sa mga wikang may
pagkakatulad. Sa mga wikang walang nakatala
o listahan ng mga cognate, hindi maaaring
gamitin ang prosesong ito. Iminumungkahi sa
riserts na ito ang paggamit ng trigram ranking,
isang proseso na hindi umaasa sa mga cognate,
bilang batayan ng pagtukoy sa mga similaridad
ng wika. Sa prosesong ito, (1) kinokolekta ang
mga dokumentong gagamitin bilang training
data; (2) ginagawan ng trigram profayl gamit
ang training data; at (3) kinokompyut ang
similaridad gamit ang ranggo ng mga trigram.
Ang trigram ay tatlong magkakasunod na letra
na bahagi ng isang salita. Bilang halimbawa,
ang mga trigram na mabubuo sa salitang
―tatlo‖ ay ang mga sumusunod: tat, atl, at tlo.
Batay sa resulta, ang mga wika na may mataas
na trigram ranking ay magkakalapit na wika.
Pinatutunayan na rin ito ng mga nasusulat sa
mga sanggunian. Maaaring gamitin ang
prosesong ito upang tukuyin ang pagkakalapit-
lapit ng mga wika sa Pilipinas.

Sa mga bersiyong inilahad, tiyak na mas pipiliin ang bersiyong salin para sa
publikasyon. Ano ang mga naging pangunahing konsiderasyon sa isinagawang
pagsasalin?

1. Pragmatiks ng salin

Pansinin na ang estilo ng salin sa pampublikasyong bersiyon ay umaayon sa

kahingian ng estruktura ng pangungusap na nasa karaniwang ayos sa Filipino. Hangga‘t
maaari, iniwasan ang paggamit ng panandang pangkayarian na ―ay‖ upang maging
maikli, natural at madulas ang salin. Samakatwid, lihis ang estruktura ng mga
pangungusap sa bersiyong ito sa estruktura ng wikang Ingles. Sa ibang salita, mas
ginagamit ang estilo ng lengguwaheng ng wika ng target na mambabasa kaysa sa estilo
ng lengguwaheng ng may-akda.

2. Konteksto ng salin

Ang saliksik-papel na isinumite ay bunga ng pag-aaral na kolaboratibo ng mga

lumahok sa paglikom at paglilinis ng datos na ginamit para masubok ang trigram
ranking. Kinailangang matiyak at masunod ang mga kahingian sa anumang
pananaliksik gaya ng rekisitos sa pagbubuo ng Abstrak ng pag-aaral na may limitasyon
sa bilang ng mga salita at pagbabalangkas ng mga bunga ng pag-aaral. Dapat ding

FIL ELEKTIB 1
ikonsider ang mga teknikal na salita o rehistrong panlarangan sapagkat dapat ding
isaisip na ang mismong pag-aaral ay may pinanggagalingang disiplina at may
itinakdang pamantayan ang publikasyong piniling mamahagi ng bunga ng pananaliksik.

3. Intensiyon ng orihinal na awtor/salin

Layunin ng grupo ng nagsagawa ng pananaliksik at nagsulat ng artikulo na

mailathala at nang sa gayon ay mapalaganap ang iba‘t ibang pananaliksik na isinagawa
ugnay sa MT software development para sa wikang Filipino. Ang Malay ang kaisa-isang
journal sa Filipino ng DLSUMaynila. Binibigyang konsiderasyon din ang isyu na ang
mga pananaliksik ugnay sa wikang Filipino ay kinakailangang ma-disseminate at
maipaabot sa kaalaman hindi lamang ng mga technical expert/s na maka-Ingles, kundi
higit sa lahat, nararapat na maging ang mga guro at praktisyoner ng wikang Filipino ay
maabot ng naturang kabatiran o apdeyt pangkaalaman. Ang usapin ng adbokasiyang
pang-akademiko vs adbokasiya ng popularisasyon ay mataman pang sinisipat at
hinihingan ng payo mula sa iba‘t ibang larang.

4. Target na mambabasa ng salin

Inaasahang ang mga magbabasa ng salin ( kung sakali man at ilathala ng

publikasyong Malay) ay sinumang marunong magbasa sa wikang Filipino, mga guro at
praktisyoner ng wikang Filipino na maaaring nasa Pilipinas at/o ibang bansa. Kung
gayon, makatwiran lamang na mas bigyang-konsiderasyon ang estilo ng pagwiwika ng
mga inaasahang target na mambabasa bagama‘t hindi maikakailang sa wikang Ingkes
kadalasang nakaangkla ang disiplina ng teknolohiya. Ayon nga kay Wills (1969:95), “the
notion of translation competence, is aptly assessed in transfer situations that require
at least some degree of adaptation to new and challenging textual demands.” Dagdag
pa niya, kailangan ng tagasalin na matutong ikonsider ang mga tinatawag na
―accomodatory situations,‖ na maaaring mangailangan ng tinatawag na ―structural
adjustments.‖ at kung kadalasa‘y ―textual manipulations.‖ Ibig lamang ipakahulugan ni
Wils na hindi kailangang de-kahon ang pagsasalin. Malaya ang kamay ng tagasalin kung
paano niya matitiyak ang kapakinabangang dulot ng materyal na isinasalin niya.

Tungkol sa Ebalwasyon ng Salin

Ayon kay Burton Raffel: ―Walang perpektong salin.‖ Lahat ng salin ay pawang
mga aproksimasyon lamang. Dahil walang perpektong estandard na maaaring gamiting
batayan para sa ebalwasyon ng salin, wala ring halaga kung gayon ang pakikipagtalo
kung tama ba o mali ang naging salin dahil ang bawat pagturing sa anumang produkto
ng salin ay laging kabuhol ng kultura ng orihinal na teksto na kailangang i-negotiate sa
kultura ng salin. Kung gayon, ano ang dapat na maging batayan sa pagtukoy ng
kaangkupan, o kawastuan, at kabuluhan ng isang salin? Simple. Kung ang isasalin ay
isang panalangin, marapat lamang na ito‘y maging isang panalangin. Kung ang isasalin
ay isang artikulong pangmeditasyon, kinakailangang ang artikulo ay makatulong sa
pagsasagawa ng meditasyon ng babasa. Kung ang isasalin naman ay isang dula,
kinakailangang ang salin ay maitanghal bilang isang dula. at kung ang isasalin ay isang
tekstong teknikal, kailangan itong makatugon sa ―utilitarian function‖ o halagang
pangkapakinabangan nito. Sa ganitong pagtanaw, inaasahang maiiwasan natin ang
paghahanap ng ―mali‖ sa salin o ang tinatawag na ―gotcha criticism‖ kung tatanggapin
natin ang realidad na sa totoo lamang, wala naman talagang perpektong akda. Tandaan
natin na ang isang tagasalin, bago magsalin ay isa munang mambabasa. Ang
produksiyon ng salin sa kabilang banda ay laging nasa kontrol ng kokunsumo nito o
kung sa lengguwaheng ng pagsasalin, ang mga target na mambabasa. Aalalahanin
nating muli ang mga katanungang nakaugat sa teorya ng motibo ng kapakinabangan.
May magbabasa ba ng salin? Ano ang preferens ng mambabasa? Kung tutugma ang
preferens ng mambabasa sa matayog na layunin ng tagasalin, at kung susuportahan siya
ng maglalathala ng salin, masasabi nating tagumpay ang gawaing pagsasalin. Subalit
ang realidad, hindi palaging ganito. Kailangang bigyan ng konsiderasyon ang bilang ng

FIL ELEKTIB 1
 pahina, ang panahon ng paglalathala, at ang madalas, ang target na mamimili. Sa
maikling salita: ―May bibili ba ng libro? May kikitain ba ang publisher?‖
(Mula sa orihinal na artikulo ni Raquel Sison Buban
“Ang Pagsasaling Teknikal: Pagsipat saPraktika at Pagpapahalaga /
Technical Translation: Revisiting the Practice and Essentials”Pamantasang De La Salle, January 2014)

D. Mga Katanungan
(Pagbibigay Kongklusyon)
Panuto:
Ang mga sumusunod ay mga katanungang magsisilbing susi sa pagpapatalas ng
isipan ng mga mag-aaral sa malalim na pang-unawa sa binasang artikulo. Ibabahagi ito
ng guro sa mga mag-aaral sa online na pagtalakay ng aralin.

1. Ano-ano ang mga dapat na isaalang-alang sa pagsasaling teknikal?

2. Mula sa iyong kasagutan sa unang bilang, ano naman ang maitutulong nito sa
isang tagapag-salin?
3. Magbigay ng ilang mga suliraning kasama o dapat na bigyang atensyon sa
pagsasaling teknikal.
4. May tiyak bang estilo ng pagsasalin? Ipaliwanag.
5. Maituturing bang isang malikhaing gawain ang pagsasaling teknikal? Ipaliwanag.

E. Pagtataya

Panuto:
Mula sa mga kasagutang ibinigay ng mga mag-aaral sa ikatlong bilang ng mga
katanungan na makikita sa itaas, sila ay bubuo ng mga mungkahing solusyon kung
paano kakaharapin ang mga suliraning ito sa pagsasaling teknikal.
Makikita sa ibaba ang ―table‖ na gabay upang maisagawa ang pagtataya na ito.

Suliranin Mungkahing solusyon

1.
2.
3.
4.
5.

KabuuhangPagpapaliwanag:
___________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________

FIL ELEKTIB 1